Gmina Świebodzin PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚWIEBODZIN NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Świebodzin, 2015 rok

Transkrypt

1 Świebodzin PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚWIEBODZIN NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA Świebodzin, 2015 rok

2

3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY ŚWIEBODZIN NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA ZAMAWIAJĄCY: Świebodzin ul. Rynkowa Świebodzin WYKONAWCA: TERRA PROJEKT s.c. Danuta Mazurczak Joanna Witkowska ul. Katowicka 59a/18, Poznań tel biuro@terraprojekt.pl,

4

5 Spis treści 1. WSTĘP PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA METODYKA SPORZĄDZANIA PROGRAMU PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PROGRAMU UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE PROGRAMU VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE) Polityka Ekologiczna Państwa Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (KPGO 2014) Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku Program Ochrony Środowiska Województwa dla Województwa Lubuskiego na lata z perspektywą do roku Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata z perspektywą do 2020 r Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego Regionalny Program Operacyjny Lubuskie Program ochrony środowiska przed hałasem Program ochrony powietrza Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Świebodzińskiego na lata z perspektywą do Uwarunkowania wewnętrzne NADRZĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY ŚWIEBODZIN OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ŚWIEBODZIN POŁOŻENIE GMINY PODSTAWOWE DANE O LUDNOŚCI GOSPODARKA ROLNICTWO TURYSTYKA INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Komunikacja Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Odprowadzanie ścieków komunalnych Zaopatrzenie mieszkańców w ciepło i zapotrzebowanie na ciepło Zaopatrzenie mieszkańców w energię elektryczną Zaopatrzenie mieszkańców w gaz sieciowy UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI TERENU BUDOWA GEOLOGICZNA KLIMAT OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH OCHRONA PRZYRODY Rezerwat przyrody Obszary chronionego krajobrazu Pomniki przyrody Użytki ekologiczne NATURA TERENY ZIELENI SZATA ROŚLINNA I ZWIERZĘCA INNE OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO PROPONOWANE DO OBJĘCIA OCHRONĄ OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ LASÓW OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZEŃSTWA EKOLOGICZNEGO STAN POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO OCHRONA PRZED HAŁASEM ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH OCHRONA WÓD

6 Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Zapobieganie podtopieniom i suszom ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI Systemy gospodarki odpadami Rodzaje, źródła powstawania, ilość i jakość wytworzonych odpadów Odbiór odpadów z terenu gminy Istniejące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Odpady azbestowe PRZECIWDZIAŁANIE POWAŻNYM AWARIOM EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZEŃSTWA IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW ŚRODOWISKOWYCH STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY ŚWIEBODZIN CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁAŃ NA LATA Z PERSPEKTYWĄ NA LATA ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU Instrumenty prawne Instrumenty strukturalne Instrumenty społeczne Instrumenty finansowe Analiza źródeł finansowania Programu ochrony środowiska ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO MIERNIKI REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA PODSUMOWANIE LITERATURA I ŹRÓDŁA DANYCH Spis tabel Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Świebodzin Tabela 2 Liczba stałych mieszkańców w poszczególnych miejscowościach stan na r Tabela 3 Stan i zmiany liczby ludności zamieszkującej gminę Świebodzin w latach Tabela 4 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Świebodzin (dane z dnia r.) 30 Tabela 5 Ilość gospodarstw rolnych na terenie gminy Świebodzin Tabela 6 Charakterystyka komunalnych ujęć wody na terenie gminy Świebodzin Tabela 7 Infrastruktura wodociągowa w gminie Świebodzin w latach Tabela 8. Sieć kanalizacyjna w gminie Świebodzin w latach Tabela 9 Charakterystyka aglomeracji Świebodzin (według sprawozdania z KPOŚK za 2013 r.) Tabela 10 Jakość ścieków surowych i jakość ścieków oczyszczonych na oczyszczalni w Świebodzinie Tabela 11 Charakterystyka kotłowni administrowanych przez Dalkia Poznań sp. z o.o Tabela 12 Odbiorcy i zużycie energii w latach 2009 i Tabela 13 Zaopatrzenie mieszkańców gminy w gaz Tabela 14 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Świebodzin Tabela 15 Wykaz użytków ekologicznych na terenie gminy Świebodzin Tabela 16 Powierzchnia odnowień lasu na terenie gminy Świebodzin w latach Tabela 17 Klasy bonitacyjne gleb na terenie gminy Świebodzin Tabela 18 Wyniki badań odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie gminy Świebodzin w latach Tabela 19 Wyniki badań zasobności gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Świebodzin w latach Tabela 20 Zasoby złóż naturalnych na terenie gminy Świebodzin Tabela 21 Wykaz obowiązujących koncesji na eksploatację kopalin na terenie gminy Świebodzin Tabela 22 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu świebodzińskiego w latach 2010 i 2013 r Tabela 23 Wielkość emisji zanieczyszczeń na podstawie wydanych pozwoleń zintegrowanych i decyzji na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza Tabela 24 Wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Świebodzin w 2013 r. na podstawie Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska Tabela 25 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Tabela 26 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Tabela 27 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie 6

7 elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq Di L Aeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Tabela 28 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L DWNi L N, które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem Tabela 29 Ruch kołowy na drogach krajowych nr 3, 92 (dawna 2), w 2010 r. Generalny Pomiar Ruchu Tabela 30 Wyniki pomiaru hałasu w m. Wityń DK nr r Tabela 31 Zmierzone wartości poziomu dźwięku L AeqD oraz L AeqN: w puncie pomiarowym w Świebodzinie przy ul. Poznańskiej grudzień 2014 r Tabela 32 Wyniki monitoringu wód podziemnych na terenie gminy Świebodzin w 2012 r Tabela 33 Jednolite części wód płynących na terenie gminy Świebodzin Tabela 34 Wyniki badań stanu ekologicznego JCWP w latach Tabela 35 Wykaz jezior na terenie gminy Świebodzin Tabela 36 Charakterystyka jednolitych części wód jeziornych na terenie gminy Świebodzin Tabela 37 Ocena stanu ekologicznego jezior na terenie gminy Świebodzin Tabela 38 Zużycie wody na cele gospodarki w gminie Świebodzin na tle powiatu świebodzińskiego Tabela 39 Zmiany zużycia wody w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwach domowych w gminie Świebodzin na tle powiatu i województwa Tabela 40 Wykaz budowli piętrzących na rzekach w gminie Świebodzin Tabela 41 Energetyczność materiałów Tabela 42 Rodzaj i ilość zebranych odpadów z terenu gminy Świebodzin w latach Tabela 43 Harmonogram działań na lata z perspektywą Tabela 44 Mierniki monitorowania efektywności Programu Spis rysunków Rysunek 1 Położenie Gminy Świebodzin (źródło: 28 Rysunek 2 Zmiany liczby ludności gminy Świebodzin w latach (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS wg stanu na dzień r.) Rysunek 3 Obszary Natura 2000 na terenie gminy Świebodzin Rysunek 4 Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Świebodzin (źródło: 67 Rysunek 5 Główny zbiornik wód podziemnych na obszarze gminy Świebodzin (źródło: psh.gov.pl) Rysunek 6 Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych JCWPd nr 60 i Rysunek 7 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc Rysunek 8 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m 2 /rok

8 8

9 1. Wstęp 1.1. Podstawa prawna opracowania Podstawą prawną opracowania Programu ochrony środowiska dla gminy Świebodzin jest art.17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.), która zobowiązuje gminy (w tym wypadku Burmistrza Świebodzina) do opracowania i uchwalania Programu ochrony środowiska uwzględniając cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. W związku z ustawą z dnia 21 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1101) politykę ekologiczna państwa, zgodnie z którą opracowywane były programy ochrony środowiska, zastąpiono polityką ochrony środowiska, która mi.in. winna być prowadzona za pomocą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ust. 1. Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712, ze zm.). Program ochrony środowiska, po zaopiniowaniu przez zarząd powiatu uchwalany jest przez radę gminy (w tym przypadku Radę Miejską w Świebodzinie). Poprzedni dokument pn. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Gminy Świebodzin na lata został przyjęty Uchwałą Nr XXIII/241/04 z dnia r., oraz zmianą Uchwały Nr IX/102/07 z dnia r Metodyka sporządzania Programu Prace nad pierwszym etapem opracowania polegały na przeglądzie dokumentów i opracowań w przedmiotowym zakresie i dokonaniu oceny stanu środowiska gminy. Ocena zawiera analizę stanu środowiska na obszarze gminy w zakresie poszczególnych komponentów przyrodniczych oraz identyfikację i rejonizację zagrożeń w kontekście polityki ekologicznej państwa i województwa, a także w kontekście wymagań i standardów Unii Europejskiej. Wykonano także przegląd dokumentów i opracowań strategicznych, programowych i planistycznych na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym, które mają istotne znaczenie dla konstrukcji niniejszego Programu. Drugi etap prac miał na celu określenie celów i priorytetów ekologicznych, poziomów celów długoterminowych, harmonogramu przedsięwzięć ekologicznych na terenie gminy oraz środków niezbędnych do osiągnięcia założonych celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomicznych i środków finansowych. Program ochrony środowiska dla gminy Świebodzin jest podstawowym instrumentem do realizacji zadań własnych i koordynowanych w zakresie ochrony środowiska, które będą w całości lub w części finansowane ze środków będących w dyspozycji gminy. Przedstawiono również zasady monitorowania Programu przez określenie wskaźników, w zakresie których realizacja poszczególnych działań powinna wpłynąć na poprawę stanu środowiska. 2. Podstawowe założenia Programu 2.1. Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne Programu Kierunki działań w zakresie wszystkich komponentów środowiska będą zmierzały do spełnienia celów uwzględnionych w strategiach, programach i dokumentach programowych kraju, województwa i powiatu. Projekt Programu Ochrony Środowiska dla gminy Świebodzin na lata z perspektywą jest spójny m.in. z: VI Wspólnotowym Programem Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego, Programem Operacyjnym infrastruktura i Środowisko Narodową Strategią Edukacji Ekologicznej (NSEE) Polityką Ekologiczną Państwa w latach , z perspektywą do roku 2016; Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2014 Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) Polityką energetyczna Polski do 2030 roku Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata (POKzA). 9

10 Strategicznym Planem Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 Programem Ochrony Środowiska dla Województwa Lubuskiego na lata z perspektywą do roku 2019, Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata z perspektywą do 2020 r. Strategią rozwoju województwa lubuskiego do 2020 r. Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 Programem Ochrony Środowiska dla Powiatu Świebodzińskiego na lata z perspektywa na lata Na poziomie lokalnym Program nawiązuje do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Świebodzin VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego Podstawowym dokumentem określającym cele ochrony środowiska na szczeblu Unii Europejskiej jest VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego. Na najbardziej ogólnym poziomie zostały w nim określone następujące priorytetowe pola aktywności: zmiany klimatu; przyroda i różnorodność biologiczna; środowisko i zdrowie; zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i odpadami. System prawny Unii Europejskiej obejmuje szeroki zestaw przepisów z zakresu ochrony środowiska, których realizacja, w związku z trwającym procesem dostosowywania się Polski do wymogów unijnych, powinna także być traktowana jako priorytet. O ile VI Wspólnotowy Program Działań w Zakresie Środowiska Naturalnego, podobnie jak poprzednie programy, spełni rolę katalizatora dla działalności organizacyjnej i legislacyjnej Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska, to proces harmonizacji polskiego prawa i standardów środowiskowych z regulacjami unijnymi trwa już wiele lat i będzie w przyszłości przebiegać w drodze dalszej implementacji zapisów dyrektyw Unii Europejskiej. Najpoważniejsze konsekwencje dziś i w przyszłości dla ochrony środowiska, ale i dla funkcjonowania podmiotów gospodarczych, samorządów, administracji mają dyrektywy odnoszące się do: standardów imisji SO 2, NO X, pyłów zawieszonych i dopuszczalnych emisji tych substancji przez instalacje przemysłowe, energetyczne (w tym spalarnie odpadów) oraz transport, zanieczyszczeń emitowanych przez silniki (samochodów, pociągów, samolotów), jakości wody pitnej, redukcji zanieczyszczeń wód powierzchniowych przez nawozy i pestycydy, ochrony zasobów wodnych i ekosystemów od wody zależnych, oczyszczania i odprowadzania ścieków, instalacji do przerobu lub utylizacji odpadów, gospodarowania odpadami przemysłowymi, użytkowania i składania odpadów niebezpiecznych i toksycznych, opakowań i gospodarki odpadami opakowaniowymi, ograniczania różnych rodzajów hałasu, zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń oraz zarządzania ryzykiem ekologicznym, ochrony przyrody, w tym powstrzymania utraty różnorodności biologicznej, m. in. utworzenia europejskiej sieci obszarów Natura Traktat Akcesyjny nawiązuje do priorytetów polityki środowiskowej Unii Europejskiej, ale w wielu przypadkach wykracza poza ten zakres. W dziedzinie zrównoważonego wykorzystania surowców, podstawowym problemem w zakresie zaopatrzenia ludności w wodę jest mała dostępność wody o dobrej jakości. Perspektywicznym zagrożeniem mogą natomiast stać się zjawiska o charakterze globalnym, z możliwym, wpływem zmian klimatycznych na dyspozycyjność zasobów wodnych. Zużycie nośników energii obniża się, lecz nie uda się osiągnąć wzrostu gospodarczego bez przyrostu zużycia energii. W odniesieniu do priorytetu dotyczącego różnorodności biologicznej będzie rosnąć nacisk na zwiększoną ochroną obszarów o znaczeniu wspólnotowym i włączanie cennych obszarów 10

11 do europejskiej sieci Natura Przewiduje się konieczność ochrony obszarów wodno-błotnych oraz skutecznej rekultywacji terenów zdegradowanych. W przypadku priorytetu dotyczącego wpływu środowiska na zdrowie konieczne będzie dostosowanie emisji zanieczyszczeń powietrza do ostrych limitów emisji dwutlenku siarki, tlenków azotu, amoniaku i pyłu zawieszonego z obiektów energetycznych, przemysłu i transportu drogowego. Konieczne będzie przestrzeganie limitów emisyjnych gazów cieplarnianych oraz węglowodorów z przeładunków paliw płynnych. Ze względu na wpływ zasobów wodnych na równoważenie rozwoju, zapewnienie poprawy jakości zasobów wód powierzchniowych i podziemnych oraz ekosystemów od wody zależnych należy uwzględnić wymagania związane z wdrażaniem ustaleń Ramowej Dyrektywy Wodnej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Przedstawiona koncepcja Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata jest odpowiedzią na wyzwania związane z przyjęciem ambitnych celów rozwojowych zaadresowanych do Polityki Spójności w zakresie infrastruktury rozwoju zrównoważonego, przy jednoczesnym dostosowaniu tych celów do krajowych uwarunkowań. Zgodnie ze strategią Europa 2020, rozwój zrównoważony oznacza budowanie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, tj. jednocześnie uwzględniającej wymiar środowiskowy, społeczny i gospodarczy prowadzonych działań. Program wskazuje krajowe cele w obszarze rozwoju zrównoważonego przy zachowaniu spójności i równowagi pomiędzy działaniami inwestycyjnymi w zakresie niezbędnej infrastruktury oraz wsparcia skierowanego do wybranych obszarów gospodarki. Osie priorytetowe i priorytety inwestycyjne POIiS: Oś Priorytetowa I: Zmniejszenie emisyjności gospodarki PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.1 Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.2 Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.3 Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.4 Rozwijanie i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji działających na niskich i średnich poziomach napięcia PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.5 Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.7 Promowanie wykorzystywania wysokosprawnej kogeneracji ciepła i energii elektrycznej w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe OP.II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu PRIORYTET INWESTYCYJNY 5.2 Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.1 Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.2. Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.4. Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.5 Podejmowanie przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu jakości środowiska miejskiego, rewitalizację miast, rekultywację i dekontaminację terenów poprzemysłowych (w tym terenów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu 11

12 III: Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i ważnej w skali europejskiej PRIORYTET INWESTYCYJNY 4.5. Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.1 Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.3 Rozwój i usprawnianie przyjaznych środowisku (w tym o obniżonej emisji hałasu) i niskoemisyjnych systemów transportu, w tym śródlądowych dróg wodnych i transportu morskiego, portów, połączeń multimodalnych oraz infrastruktury portów lotniczych, w celu promowania zrównoważonej mobilności regionalnej i lokalnej PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.4 Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego wysokiej jakości oraz propagowanie działań służących zmniejszaniu hałasu IV: Zwiększenie dostępności do transportowej sieci europejskiej PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.1 Wspieranie multimodalnego jednolitego europejskiego obszaru transportu poprzez inwestycje w TEN-T PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.2 Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi V: Poprawa bezpieczeństwa energetycznego PRIORYTET INWESTYCYJNY 7.5 Zwiększenie efektywności energetycznej i bezpieczeństwa dostaw poprzez rozwój inteligentnych systemów dystrybucji, magazynowania i przesyłu energii oraz poprzez integrację rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych VI: Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego PRIORYTET INWESTYCYJNY 6.3 Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego Narodowa Strategia Edukacji Ekologicznej (NSEE) Jest dokumentem strategicznym, zaktualizowanym w latach , przedstawiającym oraz porządkującym główne cele edukacji środowiskowej, wskazującym jednocześnie możliwości ich realizacji. Do podstawowych celów Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej należą więc: upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również pracę i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej Polskiej, wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej, tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej, stanowiących rozwiniecie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizujące projekty edukacyjne dla lokalnej społeczności, promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej Polityka Ekologiczna Państwa Polityka Ekologiczna jest dokumentem strategicznym, określającym cele i priorytety ekologiczne, a poprzez to wskazującym kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku przyrodniczemu. Do realizacji tych założeń władze samorządowe przygotowują odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. Cele pośrednie, to przede wszystkim nacisk na ochronę powietrza i przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz spełnianie standardów określonych przez UE w tym temacie. Dla terenów, które ich nie spełniają muszą zostać opracowane i wykonane programy naprawcze. Polska powinna także położyć duży nacisk na promocję energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii (OZE), a także modernizację przemysłu energetycznego. 12

13 Wypełnianie założeń Polityki Ekologicznej stało się bodźcem do powołania nowych organów Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i regionalnych dyrektorów ochrony środowiska. Jest to krok mający na celu uproszczenie i przyspieszenie procedur środowiskowych. Priorytetem jest weryfikacja listy obszarów NATURA 2000, jak również kontynuacja zalesień i zadrzewień w celu tworzenia korytarzy ekologicznych łączących kompleksy leśne. Ma to ogromne znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej fauny i flory. Wszystkie państwa, w tym także Polska muszą pamiętać o racjonalnym gospodarowaniu zasobami naturalnymi, w szczególności wodą. Polityka Ekologiczna kładzie nacisk na racjonalne korzystanie z zasobów geologicznych i poprawę gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi. Gospodarowanie pieniędzmi pozyskanymi z Unii Europejskiej powinno być bardziej efektywne i w dużej mierze skupić się na wyposażaniu kolejnych aglomeracji w oczyszczalnie ścieków i systemy wodno-kanalizacyjne. Ponadto do głównych wyzwań podjętych w Polityce Ekologicznej Państwa zaliczyć należy: realizację założeń dyrektywy unijnej CAFE, dotyczącej ograniczenia emisji pyłów, realizację założeń Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalny, w tym konieczności redukcji o 75% ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych; sporządzanie map akustycznych dla wszystkich miast powyżej 100 tys. mieszkańców i opracowywanie planów walki z hałasem; prace nad dokumentem dotyczącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek (wdrażanie unijnego rozporządzenia REACH). Polityka Ekologiczna zawsze kładzie duży nacisk na podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa zgodnie z zasadą - myśl globalnie, działaj lokalnie. Polska powinna zadbać również o opracowanie programów strategicznych dotyczących ryzyka powodziowego, ochrony gleb, rekultywacji terenów zdegradowanych i ochrony przed hałasem Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (KPGO 2014) Krajowy plan gospodarki odpadami jest nadrzędnym dokumentem w zakresie gospodarki odpadami, z którym muszą być zgodne plany gospodarki odpadami opracowywane na niższych szczeblach administracji. Celem KPGO 2014 jest osiągnięcie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym w pełni realizowane są zasady gospodarki odpadami, a w szczególności hierarchia postępowania z odpadami czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a następnie przygotowanie do ponownego użycia, recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie, przy czym najmniej pożądanym sposobem ich zagospodarowanie jest składowanie. Główne cele strategiczne wynikające z KPGO to: uniezależnienie wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju; zwiększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów; zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów; wyeliminowanie praktyk nielegalnego składowania odpadów; utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach, i gospodarce odpadami (BDO). KPGO formułuje również dodatkowe cele szczegółowe dla poszczególnych grup odpadów. W gospodarce odpadami komunalnymi przyjęto następujące cele: zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r.; zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: o w 2013 r. więcej niż 50%, o w 2020 r. więcej niż 35%, o masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r.; przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50 % masy do 2020 roku. 13

14 W gospodarce odpadami niebezpiecznymi przyjęto następujące cele: Oleje odpadowe - utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%; Odpady medyczne i weterynaryjne - w okresie do 2022 r. celem będzie podniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co spowoduje zmniejszenie ilości odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych; Zużyte baterie i akumulatory - rozbudowa systemu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, który pozwoli na osiągnięcie następujących poziomów zbierania: o do 2012 r. poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych w wysokości 25%, o do 2016 r. i w latach następnych poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, w wysokości 45%. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny - w okresie od 2011 r. do 2022 r. wyznacza się następujące cele: o o o o o ograniczenie istnienia szarej strefy, rozbudowa systemu odzysku oraz unieszkodliwiania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego ukierunkowane na całkowite wyeliminowanie ich składowania, utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu w wysokości: dla zużytego sprzętu powstałego z wielkogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego i automatów do wydawania: poziomu odzysku w wysokości 80 % masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 75 % masy zużytego sprzętu. dla zużytego sprzętu powstałego z małogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicznych z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych, zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrządów do nadzoru i kontroli: poziomu odzysku w wysokości 70 % masy zużytego sprzętu; poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 50 % masy zużytego sprzętu; osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok. Pojazdy wycofane z eksploatacji - celem nadrzędnym jest zapewnienie pełnej skuteczności działania systemu zbierania i demontażu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odzysku, w tym recyklingu odpadów powstających z pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz ograniczenie istnienia szarej strefy. Wyznacza się następujące minimalne poziomy odzysku i recyklingu odniesione do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku: o 85% i 80% do końca 2014 r., o 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r. Odpady zawierające azbest - w okresie do 2032 r. zakłada się sukcesywne osiąganie celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Odpady pozostałe. W gospodarce pozostałymi odpadami przyjęto następujące cele: Zużyte opony - w perspektywie do 2022 r. podstawowym celem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu odzysku na poziomie co najmniej 75%, a recyklingu na poziomie co najmniej 15%; Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - w okresie do 2022 r. głównym celem jest rozbudowa systemu selektywnego zbierania odpadów z remontów, budowy i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. Do 2020 r. poziom przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych powinien wynosić minimum 70% wagowo; Komunalne osady ściekowe - w perspektywie do 2022 r. podstawowe cele w gospodarce komunalnymi osadami ściekowymi są następujące: o ograniczenie składowania osadów ściekowych, 14

15 o zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi, o maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego, o zwiększenie ilości komunalnych osadów ściekowych wykorzystywanych w biogazowniach w celach energetycznych, o wzrost masy komunalnych osadów ściekowych przekształcanych termicznie w cementowniach, kotłach energetycznych oraz spalarniach komunalnych osadów ściekowych. Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne - w okresie do 2022 r. zakłada się zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie więcej niż 40% masy wytworzonych odpadów; Odpady opakowaniowe - celem nadrzędnym jest ograniczenie istnienia szarej strefy. Jako cel na rok 2014 przyjęto osiągnięcie poziomów odzysku i recyklingu: Lp. Odpad powstały z: Poziom w % rodzaj opakowań odzysku recyklingu 1 opakowania razem 60 1) 55 1) 2 opakowania z tworzyw sztucznych - 1) 2) 22,5 3 opakowania z aluminium ) 4 opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej ) 5 opakowania z papieru i tektury ) 6 opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami ) 7 opakowania z drewna ) Natomiast w latach następnych należy utrzymać te poziomy. 1) Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, 2) Do poziomu recyklingu zalicza się wyłącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje się produkt wykonany z tworzywa sztucznego. Kierunki działań w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami: minimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdrożenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania; objęcie zorganizowaną zbiórką odpadów wszystkich mieszkańców; redukcja w odpadach kierowanych na składowiska zawartości składników ulegających biodegradacji; wdrażanie selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK) Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone zostały w szczególności w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano, że przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych określone ww. dyrektywą będą w Polsce w pełni obowiązywały od 31 grudnia 2015 r., do tego czasu: wszystkie aglomeracje 2000 RLM muszą być wyposażone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków o efekcie oczyszczania uzależnionym od wielkości oczyszczalni, aglomeracje < 2000 RLM wyposażone w dniu wejścia Polski do Unii w systemy kanalizacyjne powinny posiadać do tego terminu oczyszczalnie zapewniające odpowiednie oczyszczanie, zakłady przemysłu rolno-spożywczego o wielkości > 4000 RLM są zobowiązane do redukcji zanieczyszczeń biodegradowalnych. KPOŚK określa działania, które będą podejmowane do końca okresu przejściowego, wynegocjowanego dla tej dyrektywy tj. do końca 2015 r. Program stanowi spis przedsięwzięć zaplanowanych do realizacji w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych (budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej) w aglomeracjach w celu prawidłowego i uporządkowanego procesu implementacji dyrektywy 91/271/EWG. 15

16 Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Dokument określa podstawowe kierunki polityki energetycznej. Są nimi: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, dywersyfikacja wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Cele te mają zostać zapewnione m.in. przez racjonalne efektywne gospodarowanie krajowymi złożami węgla oraz dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego. Dokument postuluje również przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie warunków inwestorom dla wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach. Zgodnie z Polityką energetyczną Polski do 2030 roku udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii w Polsce ma wzrosnąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku Zadania wynikające z Polityki Energetycznej Polski to m.in.: modernizacja sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalająca obniżyć poziom awaryjności o 50%, rozwój lokalnej mini i mikro kogeneracji pozwalający na dostarczenie do roku 2020 z tych źródeł co najmniej 10% energii elektrycznej zużywanej w kraju, ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy, zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem, wdrożenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w każdej gminie, ograniczenie emisji CO 2 w wielkości możliwej technicznie do osiągnięcia bez naruszania bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym, ograniczenie emisji NOx poczynając od 2016 roku zgodnie ze zobowiązaniami przyjętymi przy akcesji do Unii Europejskiej, likwidacja emisji z tytułu samozapłonu i palenia się hałd poprzez pozyskanie węgla z odpadów pogórniczych zalegających na składowiskach, rozszerzenie zakresu założeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe o planowanie i organizację działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promowanie rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy, wsparcie inwestycji w zakresie stosowania najlepszych dostępnych technologii w przemyśle, wysokosprawnej kogeneracji, ograniczenia strat w sieciach elektroenergetycznych i ciepłowniczych oraz termomodernizacji budynków, obowiązek przygotowania planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe w celu zastąpienia wyeksploatowanych rozdzielonych źródeł wytwarzania ciepła jednostkami kogeneracyjnymi Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 POŚ nawiązuje również do dokumentu opracowywanego przez Ministerstwo Środowiska dotyczącego Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku Głównym celem Strategii jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju oraz efektywnego funkcjonowania gospodarki i społeczeństwa w warunkach zmian klimatu. Plan zakłada następujące kierunki działań w odniesieniu do poszczególnych sektorów (z zaznaczeniem uszczegółowienia ich i wdrożenia na poziomie regionalnym i lokalnym): 1. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska: dostosowanie sektora gospodarki wodnej do zmian klimatu, dostosowanie sektora energetycznego do zmian klimatu, ochrona różnorodności biologicznej i gospodarka leśna w kontekście zmian klimatu, adaptacja do zamian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie, 16

17 zapewnienie funkcjonowania skutecznego systemu ochrony zdrowia w warunkach zmian klimatu. 2. Skuteczna adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich: stworzenie lokalnych systemów monitorowania i ostrzegania przed zagrożeniami, organizacyjne i techniczne dostosowanie działalności rolniczej i rybackiej do zmian klimatu. 3. Rozwój transportu w warunkach zmian klimatu: wypracowywanie standardów konstrukcyjnych uwzględniających zmiany klimatu, zarządzanie szlakami komunikacyjnymi w warunkach zmian klimatu. 4. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu: monitoring stanu środowiska i systemy wczesnego ostrzegania w kontekście zmian klimatu (miasta i obszary wiejskie), miejska polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu. 5. Stymulowanie innowacji sprzyjających adaptacji do zmian klimatu: promowanie innowacji na poziomie działań organizacyjnych i zarządczych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu, budowa systemu wsparcia polskich innowacyjnych technologii sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. 6. Kształtowanie postaw społecznych sprzyjających adaptacji do zmian klimatu: zwiększenie świadomości odnośnie do ryzyk związanych ze zjawiskami ekstremalnymi i metodami ograniczania ich wpływu, ochrona grup szczególnie narażonych przed skutkami niekorzystnych zjawisk klimatycznych Program Ochrony Środowiska Województwa dla Województwa Lubuskiego na lata z perspektywą do roku 2019 Naczelną zasadą przyjętą w Programie jest zasada zrównoważonego rozwoju, która umożliwia zharmonizowany rozwój gospodarczy i społeczny zgodny z ochroną walorów środowiska. W związku z tym jako nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla Województwa Lubuskiego przyjęto: Zrównoważony rozwój województwa lubuskiego uwzględniający poprawę i właściwe wykorzystanie środowiska naturalnego 1. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (PA) Cel długoterminowy do roku 2019 KONTYNUACJA DZIAŁAŃ ZWIĄZANYCH Z POPRAWĄ JAKOŚCI POWIETRZA Cele krótkoterminowe do roku 2015 P1. Wdrażanie i realizacja założeń programów służących ochronie powietrza Miary realizacji celu: obniżenie stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, opracowanie i uchwalenie przez Sejmik Województwa koniecznych programów ochrony powietrza dla stref, w których stwierdzono przekroczenia norm jakości powietrza, realizacja działań wskazanych w programach ochrony powietrza skutkująca osiągnięciem obniżenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu do poziomów określonych prawem, ograniczenie liczby stref z przekroczeniami norm jakości powietrza poprzez sukcesywne ograniczenie emisji do powietrza ze wszystkich źródeł. P2. Spełnienie wymagań prawnych w zakresie jakości powietrza poprzez ograniczenie emisji ze źródeł powierzchniowych, liniowych i punktowych Miary realizacji celu: ograniczenie liczby stref z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu. 2. Gospodarka wodna (W) Cel długoterminowy do roku 2019 OSIĄGNIĘCIE I UTRZYMANIE DOBREGO STANU WÓD POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH ORAZ OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA Cele krótkoterminowe do roku 2015 W1. Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych Miary realizacji celu: 17

18 opracowanie i wdrożenie warunków korzystania z wód regionu wodnego, warunków korzystania z wód zlewni, osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód rzecznych i jeziornych, osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych, zmniejszenie trofii wód powierzchniowych. W2. Dobra jakości wód użytkowych i racjonalizacja ich wykorzystywania Miary realizacji celu: osiągnięcie przez wody użytkowe obowiązujących standardów jakościowych w zakresie spełnienia warunków przydatności do picia, kąpieli oraz do bytowania ryb w warunkach naturalnych, kontynuacja działań zmierzających do racjonalizacji zużycia pobranej wody, kontynuacja działań zmierzających do ograniczania wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych. W3. Zwiększenie retencji w zlewniach i ochrona przed skutkami powodzi Miary realizacji celu: opracowanie map zagrożenia powodzią, map ryzyka powodzi oraz przyjęcie i realizacja planów zarządzania ryzykiem powodzi sukcesywna realizacja obiektów służących retencji wodnej W4. Przywrócenie i ochrona ciągłości ekologicznej rzek Miary realizacji celu: podjęcie działań mających na celu udrożnienie rzek, w szczególności dla ryb dwuśrodowiskowych, liczba zmodernizowanych urządzeń piętrzących, wybudowanych przepławek, ochrona, zachowanie i przywracanie biotopów i naturalnych siedlisk przyrodniczych, związanych z wodami i od wód zależnych. 3. Gospodarka odpadami (GO) Cel długoterminowy do roku 2019 STWORZENIE SYSTEMU GOSPODARKI ODPADAMI, ZGODNEGO Z ZASADĄ ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU ORAZ HIERARCHIĄ SPOSOBÓW POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI Cele krótkoterminowe do roku 2015 GO1. Utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB Gospodarka odpadami komunalnymi Objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich mieszkańców najpóźniej do 2015 r. Objęcie wszystkich mieszkańców systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 2015 r. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: o w 2013 r. więcej niż 50%, o w 2020 r. więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miarę możliwości, odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 roku. Gospodarka odpadami niebezpiecznymi Odpady zawierające PCB W okresie od 2011 r. należy dokonywać likwidacji odpadów zawierających PCB o stężeniu poniżej 50 ppm. 18

19 Oleje odpadowe Utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%. Dążenie do pełnego wykorzystania mocy przerobowych instalacji do regeneracji olejów odpadowych. Odpady medyczne i weterynaryjne W okresie do 2022 r. celem będzie podniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co spowoduje zmniejszenie ilości odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. Zużyte baterie i akumulatory Rozbudowa systemu zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, który pozwoli na osiągnięcie następujących poziomów zbierania: o do 2016 r. i w latach następnych poziom zbierania zużytych baterii przenośnych i zużytych akumulatorów przenośnych, w wysokości 45% masy wprowadzonych baterii i akumulatorów przenośnych. Osiągnięcie poziomów wydajności recyklingu: o do 26 września 2011 r. - zużytych baterii niklowo kadmowych i zużytych akumulatorów niklowo - kadmowych co najmniej 75% ich masy; o do 26 września 2011 r. pozostałych zużytych baterii i zużytych akumulatorów co najmniej 50% ich masy. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zużytego sprzętu w wysokości: osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok. Pojazdy wycofane z eksploatacji Wyznacza się następujące minimalne poziomy odzysku i recyklingu odniesione do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku: 85% i 80% do końca 2014 r., 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r. Odpady zawierające azbest W okresie od 2011 r. do 2022 r. zakłada się sukcesywne osiąganie celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Zbędne środki bojowe i odpady materiałów wybuchowych W okresie od 2011 r. do 2022 r. zakłada się sukcesywne zagospodarowanie materiałów odpadów wybuchowych, poprzez kontynuację dotychczasowego sposobu zagospodarowania zbędnych środków bojowych. 4. Ochrona przyrody i krajobrazu (OP) Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA, ODTWARZANIE I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I GEORÓŻNORODNOŚCI Cele krótkoterminowe do roku 2015 OP1. Pogłębianie wiedzy o zasobach przyrodniczych województwa Miary realizacji celu: liczba przeprowadzonych inwentaryzacji przyrodniczych, liczba przeprowadzonych szkoleń z zakresu ochrony przyrody. OP2. Stworzenie organizacyjnych i prawnych warunków i narzędzi dla ochrony przyrody Miary realizacji celu: liczba opracowanych i uchwalonych planów ochrony/zadań ochronnych, liczba utworzonych form ochrony przyrody. OP3. Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej poprzez zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu ekosystemów i siedlisk oraz populacji gatunków zagrożonych Miary realizacji celu: 19

20 liczba zrealizowanych projektów dotyczących ochrony siedlisk i gatunków, właściwy stan gatunków i siedlisk będących przedmiotem ochrony na obszarach Natura 2000 zgodnie z wytycznymi Dyrektywy Siedliskowej, liczba wdrożonych programów rolno-środowiskowych. OP4. Ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej systemów leśnych Miary realizacji celu: Wskazanie powierzchni zalesionej Wskazanie powierzchni, na której prowadzono waloryzację przyrodniczą obszarów leśnych wykonanie przebudowy drzewostanów i odnowień po rębni, wskazanie terenów poddanych rekultywacji, realizacja zadań zwiększających retencję, realizacja zadań służących ochronie przed skutkami suszy i powodzi, utrzymanie poziomu pozyskania drewna z hektara użytków leśnych. OP5. Zmiana struktury gatunkowej i wiekowej lasów, odnowienie uszkodzonych ekosystemów leśnych Miary realizacji celu: właściwy stan terenów leśnych, określonych w planach urządzenia lasów. OP6. Edukacja leśna społeczeństwa, dostosowanie lasów do pełnienia zróżnicowanych funkcji przyrodniczych i społecznych Miary realizacji celu: prowadzenie przez leśników edukacji przyrodniczej, liczba szkoleń mających na celu możliwości pozyskania funduszy unijnych dla działań związanych z leśnictwem, liczba obiektów udostępnionych do korzystania z lasu w celach rekreacyjnych (pola biwakowe, parkingi leśne, szlaki turystyczne, zadaszenia i miejsca wypoczynku) OP7. Identyfikacja zagrożeń lasów i zapobiegania ich skutkom Miary realizacji celu: działania mające na celu ograniczenie występowania szkodników owadzich w lasach, liczba podjętych działań dotyczących ograniczenia zagrożeń pożarowych w lasach, liczba zmodernizowanych dróg leśnych uznanych za drogi pożarowe, działania mające na celu zwalczanie kłusownictwa, zaśmiecania i dewastacji terenów leśnych. 5. Ochrona przed hałasem (H) Cel długoterminowy do roku 2019 ZMNIEJSZENIE UCIĄŻLIWOŚCI HAŁASU POPRZEZ OBNIŻENIE JEGO NATĘŻENIA DO POZIOMU OBOWIĄZUJĄCYCH STANDARDÓW Cele krótkoterminowe do roku 2015 H1. Monitoring hałasu i ocena stopnia narażenia mieszkańców województwa na ponadnormatywny hałas Miary realizacji celu: opracowanie map akustycznych dla aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców, dróg, linii kolejowych i lotnisk (jeśli są wymagane), opracowanie i realizacja programów ochrony przed hałasem. H2.Ograniczenie uciążliwości akustycznej dla mieszkańców Miary realizacji celu: obniżenie oddziaływania hałasu na środowisko do poziomów dopuszczalnych w miejscach przekroczeń. 6. Ochrona przed polami elektromagnetycznymi (PEM) Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA PRZED NEGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Cele krótkoterminowe do roku 2015 PEM1. Utrzymanie poziomów promieniowania elektromagnetycznego poniżej wartości dopuszczalnych Miary realizacji celu: utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach, 20

21 zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są dotrzymane. 7. Odnawialne źródła energii (OZE) Cel długoterminowy do roku 2019 OGRANICZANIE ZUŻYCIA ENERGII ORAZ ZWIĘKSZENIE WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII Cele krótkoterminowe do roku 2015 OZE1. Zwiększenie wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii Miary realizacji celu: wzrost zainstalowanej mocy elektrycznej ze źródeł odnawialnych w MW, % produkcji energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej ogółem tendencja rosnąca, długość wybudowanej sieci gazowej [km] tendencja rosnąca, długość wybudowanych i zmodernizowanych ciepłociągów [km] tendencja rosnąca, wzrost liczby zmodernizowanych źródeł energii. 8. Przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym (PAP) Cel długoterminowy do roku 2019 OGRANICZENIE RYZYKA WYSTĄPIENIA POWAŻNYCH AWARII PRZEMYSŁOWYCH ORAZ MINIMALIZACJA ICH SKUTKÓW Cele krótkoterminowe do roku 2015 PAP1. Minimalizacja ryzyka wystąpienia poważnych awarii Miary realizacji celu: liczba awarii na obszarze województwa w porównaniu do roku poprzedniego, liczba kontroli w transporcie substancji niebezpiecznych w stosunku do roku poprzedniego, zrealizowanie minimum 75% zadań określonych w planie operacyjnym Programu. PAP2. Minimalizacja skutków wystąpienia poważnych awarii liczba prawidłowo przeprowadzonych akcji likwidacji skutków wszystkich awarii, zrealizowanie minimum 75% zadań określonych w planie operacyjnym Programu. 9. Kopaliny (K) Cel długoterminowy do roku 2019 ZRÓWNOWAŻONA GOSPODARKA ZASOBAMI NATURALNYMI Cele krótkoterminowe do roku 2015 K1. Minimalizacja strat w eksploatowanych złożach oraz ochrona środowiska przed negatywnym oddziaływaniem przemysłu wydobywczego Miary realizacji celu: wprowadzenie odpowiednich zapisów do planów zagospodarowania przestrzennego, obowiązujących na terenie województwa, prowadzenie eksploatacji złóż zgodnie z przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz przy zastosowaniu norm dotyczących techniki górniczej, ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas prowadzenia prac geologicznych i eksploatacji kopalin poprzez zwiększenie zastosowania nowoczesnych technologii wydobywczych w województwie. 10. Degradacja powierzchni ziemi i gleb (GL) Cel długoterminowy do roku 2019 OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI PRZED NEGATYWNYM ODDZIAŁYWANIEM ORAZ REKULTYWACJA TERENÓW ZDEGRADOWANYCH Cele krótkoterminowe do roku 2015 GL1. Zagospodarowanie powierzchni ziemi zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju Miary realizacji celu: przeprowadzenie szkoleń promujących dobre praktyki rolne i leśne, wskazanie gleb, którym przywrócono wartości użytkowe i przyrodnicze (po zdegradowaniu i zdewastowaniu przez działalność człowieka), zwiększona liczba gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych. GL2. Inwentaryzacja i rekultywacja gleb zdewastowanych i zdegradowanych Miary realizacji celu: 21

22 wskazanie obszarów zanieczyszczonych i zdegradowanych, wskazanie terenów poddanych rekultywacji, przedstawienie prowadzonego monitoringu zanieczyszczeń gleb. GL3. Ochrona gleb przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalności gospodarczej Miary realizacji celu: liczba przeprowadzonych szkoleń rolników promujących rolnictwo ekologiczne, działania zapobiegające zanieczyszczeniu gleb zwłaszcza środkami ochrony roślin i metalami ciężkimi, działania zmierzające do odkwaszenia gleb. 11. Współpraca transgraniczna (WT) Cel długoterminowy do roku 2019 PROWADZENIE WSPÓLNYCH, TRANSGRANICZNYCH DZIAŁAŃ ZWIĄZANYCH Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA I OCHRONĄ PRZECIWPOWODZIOWĄ Cele krótkoterminowe do roku 2015 WT1. Realizacja działań z zakresu ochrony środowiska i ochrony przeciwpowodziowej w ramach podpisanych umów o współpracy transgranicznej Miary realizacji celu: liczba spotkań dotyczących zagadnień związanych z ochroną środowiska i ochrona przeciwpowodziową 12. Edukacja ekologiczna (EE) Cel długoterminowy do roku 2019 PROPAGOWANIE WŁAŚCIWYCH ZACHOWAŃ I POSTAW DOTYCZĄCYCH ŚRODOWISKA NATURALNEGO Cele krótkoterminowe do roku 2015 EE1. Promowanie właściwych zachowań w zakresie zużycia i zanieczyszczeń wody, gospodarki odpadami oraz ochrony przyrody Miary realizacji celu: liczba przeprowadzonych szkoleń, warsztatów i spotkań dotyczących tej tematyki, liczba zorganizowanych akcji, kampanii promocyjnych oraz konkursów wiedzy dotyczących tej tematyki, liczba zorganizowanych konferencji i seminariów, liczba wydanych tytułów publikacji. EE2. Rozwijanie działań z edukacji ekologicznej na obszarach cennych przyrodniczo Miary realizacji celu: liczba przeprowadzonych zajęć w terenie, liczba przeprowadzonych warsztatów i szkoleń. EE3. Stworzenie warunków dla rozwoju bazy edukacji ekologicznej Miary realizacji celu: liczba utworzonych ścieżek edukacyjnych, liczba zrealizowanych inwestycji w zakresie edukacji ekologicznej (np. budowa, modernizacja lub doposażenie ośrodków) Plan gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego na lata z perspektywą do 2020 r. Nadrzędnym celem Planu jest: Stworzenie systemu gospodarki odpadami opartego na hierarchii sposobów postępowania z odpadami komunalnymi. Zgodnie z Krajowym Planem Gospodarki Odpadami przyjmuje się następujące główne cele w zakresie gospodarki odpadami: Cel 1. Minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów przy wzroście gospodarczym województwa. Cel 2. Zwiększenie udziału recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska. Cel 3. Zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów. Cel 4. Wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów. Odpady komunalne, w tym odpady ulegające biodegradacji 22

23 Cel 1. Objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych oraz systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 1 lipca 2013 r. Cel 2. Zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów: w 2013 r. nie więcej niż 50%, w 2020 r. nie więcej niż 35% masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Cel 3. Zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do końca 2014 r. Cel 4. Przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu materiałów odpadowych, (papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło) z gospodarstw domowych oraz odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50% masy do 2020 r. Odpady, które podlegają odrębnym przepisom prawnym, w tym odpady niebezpieczne Odpady zawierające PCB Cel 1. Likwidowanie odpadów zawierających PCB o stężeniu poniżej 50 ppm. Oleje odpadowe Cel 1. Utrzymanie odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%. Odpady medyczne i weterynaryjne Cel 1. Podniesienie efektywności selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych w okresie do 2022 r., uwzględniającej segregację odpadów u źródła powstawania, zmniejszając tym samym ilości odpadów innych niż niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych. Zużyte baterie i akumulatory Cel 1. Rozbudowa systemu zbierania zużytych baterii i akumulatorów przenośnych pozwalająca na osiągnięcie następujących poziomów zbierania: 40% poziom zbierania masy wprowadzonych baterii i akumulatorów przenośnych do 2016 r. Cel 2. Utrzymanie wydajności recyklingu z 2011 r. na poziomie nie mniejszym niż: co najmniej 75% masy zużytych baterii i akumulatorów niklowo-kadmowych, co najmniej 50% masy pozostałych zużytych baterii i akumulatorów. Cel 3. Utrzymanie poziomów wydajności recyklingu co najmniej 65% masy zużytych baterii i akumulatorów poprzez dążenie do pełnego wykorzystania mocy przerobowych zakładów przetwarzania zużytych baterii i akumulatorów. Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny Cel 1. Utrzymanie do roku 2022 poziomów odzysku i recyklingu w wysokości dla zużytego sprzętu powstałego z wielkogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego: poziomu odzysku w wysokości 80% masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 75% masy zużytego sprzętu. Cel 2. Utrzymanie do roku 2022 poziomów odzysku i recyklingu w wysokości dla zużytego sprzętu powstałego z małogabarytowych urządzeń gospodarstwa domowego, sprzętu oświetleniowego, narzędzi elektrycznych i elektronicznych z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych, zabawek, sprzętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrządów do nadzoru i kontroli: poziomu odzysku w wysokości 70% masy zużytego sprzętu, poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytego sprzętu w wysokości 50% masy zużytego sprzętu. Cel 3. Utrzymanie do roku 2022 poziomów odzysku i recyklingu w wysokości dla zużytych gazowych lamp wyładowczych poziomu recyklingu części składowych, materiałów i substancji pochodzących ze zużytych lamp w wysokości co najmniej 80% masy tych zużytych lamp Cel 4. Utrzymanie do roku 2022 poziomów odzysku i recyklingu w wysokości osiągnięcie poziomu selektywnego zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych w wysokości 4 kg/mieszkańca/rok. Pojazdy wycofane z eksploatacji Cel 1. Osiągnięcie minimalnych poziomów odzysku i recyklingu odniesione do masy pojazdów przyjętych do stacji demontażu w skali roku: 85% i 80% do końca 2014 r., 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r. Odpady zawierające azbest Cel 1 Sukcesywne osiąganie celów określonych w przyjętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Radę Ministrów Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata w okresie od 2012 r. do 2032 r. Zbędne środki bojowe i odpady materiałów wybuchowych 23

24 Cel 1. W okresie do 2022 r. zakłada się sukcesywne zagospodarowanie materiałów odpadów wybuchowych poprzez kontynuację dotychczasowego sposobu zagospodarowania zbędnych środków bojowych. Odpady pozostałe Zużyte opony Cel 1. Utrzymanie w perspektywie do 2022 r. dotychczasowego poziomu odzysku na poziomie co najmniej 75%, a recyklingu na poziomie co najmniej 15%. Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej Cel 1. Osiągnięcie do 2020 r. poziomu 70% wagowo przygotowania do ponownego użycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych. Komunalne osady ściekowe Cel 1. Ograniczenie w perspektywie do 2022 r., składowania osadów ściekowych z uwzględnieniem ograniczenia od 2013 r. składowania tych odpadów, które nie spełniają wymagań prawnych* *wymagania określone w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (Dz. U. 2013, poz. 38) Cel 2. Zwiększenie w perspektywie do 2022 r. ilości komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi, jak również wykorzystania osadów do rekultywacji. Cel 3. Maksymalizacja, w perspektywie do 2022 r., stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotyczących bezpieczeństwa sanitarnego i chemicznego oraz środowiskowego. Odpady ulegające biodegradacji inne niż komunalne Cel 1. Zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie więcej niż 40% masy wytworzonych odpadów do roku Odpady opakowaniowe Cel 1. Osiągnięcie do roku 2014 poziomów odzysku i recyklingu odpadów powstałych z opakowań oraz utrzymanie poziomów w latach następnych: opakowania razem: 60% odzysku*, 55% recyklingu*, opakowania z tworzyw sztucznych: 22,5% recyklingu*, **, opakowania z aluminium: 50% recyklingu*, opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej: 50% recyklingu*, opakowania z papieru i tektury: 60% recyklingu*, opakowania ze szkła gospodarczego poza ampułkami: 60% recyklingu*, opakowania z drewna: 15% recyklingu.* Odpady z wybranych gałęzi gospodarki odpadami, których zagospodarowanie stwarza problemy * Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w przepisach ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r., Nr 45, poz. 271, z późn. zm.). ** Do poziomu recyklingu zalicza się wyłącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje się produkt wykonany z tworzywa sztucznego Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego Głównym celem Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020 jest Wykorzystanie potencjałów województwa lubuskiego do wzrostu jakości życia, dynamizowania konkurencyjnej gospodarki, zwiększenia spójności regionu oraz efektywnego zarządzania jego rozwojem W Strategii zaplanowano zawarcie czterech celów strategicznych 1. Konkurencyjna i innowacyjna gospodarka regionalna 2. Wysoka dostępność transportowa i teleinformatyczna 3. Społeczna i terytorialna spójność regionu 4. Region efektywnie zarządzany. Założenia związane z ochroną środowiska realizowane będą w zakresie następujących celów: Cel 1.6 Udoskonalenie oraz rozbudowa infrastruktury energetycznej i ochrony środowiska a. Optymalizacja rozwoju infrastruktury energetycznej województwa, b. Racjonalizacja wykorzystania energii, c. Ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez, d. Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód powierzchniowych, ochrona wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom województwa odpowiedniej jakości wody do picia, e. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi, Cel 1.7 Rozwój potencjału turystycznego województwa Rozwój różnych rodzajów turystyki, 24

25 a. Upowszechnienie wizerunku województwa jako regionu o wysokiej atrakcyjności turystycznej poprzez sprawną, skuteczną i nowoczesną promocję oraz informację turystyczną, b. Rozbudowa infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej, c. Podniesienie jakości ruchu turystycznego, d. Wspieranie instytucji i organizacji zajmujących się turystyką, różnych form ich współpracy oraz kształcenia wykwalifikowanej kadry turystycznej. Cel 1.8 Poprawa jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej a. Rozwój produkcji rolniczej wysokiej jakości, b. Wspieranie przedsięwzięć środowiskowych, c. Wykorzystanie wód śródlądowych do chowu i hodowli ryb, d. Poprawa jakości gleb i zapobieganie ich degradacji, e. Polepszenie jakości dróg transportu rolniczego, w tym remonty i odtwarzanie dróg f. uszkodzonych oraz budowa nowych dróg w ramach projektów poscaleniowych. Cel 2.1: Budowa nowej i modernizacja istniejącej infrastruktury komunikacyjnej a. Poprawa stanu technicznego infrastruktury komunikacyjnej w celu zapewnienia sprawnych połączeń pomiędzy strategicznymi ośrodkami i obszarami rozwoju gospodarczego województwa (miasta, port lotniczy, strefy gospodarcze, parki przemysłowe i naukowotechnologiczne, bazy logistyczno-magazynowe, węzły komunikacyjne) b. Rozwój infrastruktury drogowej, c. Rozwój transportu wodnego, Cel 2.2: Usprawnienie systemu transportu publicznego a. Rozwój połączeń transportowych, b. Działania na rzecz poprawy zarządzania komunikacją. Cel 3.6 Wsparcie budowy oraz modernizacji systemów i infrastruktury zapobiegania zagrożeniom a. Usprawnienie zarządzania środowiskiem w zakresie retencjonowania wód i zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego b. Zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom poprzez budowę lub remonty infrastruktury technicznej c. Promowanie działań dostosowawczych do zmian klimatycznych oraz zapobiegania i zarządzania ryzykiem d. Zwiększenie bezpieczeństwa i ciągłości dostaw energii elektrycznej i innych mediów energetycznych e. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służb ratowniczych i porządkowych oraz systemu ratowniczo gaśniczego Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 Obowiązkiem wszelkich projektów realizowanych w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata jest zgodność z celami sformułowanymi w przyjętej w 2010 roku Strategii Europa 2020, a wcześniej w Strategii Lizbońskiej. Strategia Europa 2020" to Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jest nowym, długookresowym dokumentem strategicznym rozwoju społecznogospodarczego Unii Europejskiej. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety: rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; rozwój zrównoważony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną. Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 będzie stanowił narzędzie realizacji polityki spójności na obszarze województwa lubuskiego w perspektywie finansowej UE na lata Program realizuje cele województwa określone w zaktualizowanej 19 listopada 2012 r. Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020, zgodnie z kluczowymi kierunkami rozwoju regionu, poprzez wdrażanie projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Regionalny Program Operacyjny Lubuskie 2020 uwzględnia następujące osie priorytetowe: Oś Priorytetowa 3. Gospodarka niskoemisyjna Celem głównym OP 3. jest przejście na gospodarkę niskoemisyjną poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii i wzrost efektywności energetycznej, cele szczegółowe: 25

26 Zwiększony udział produkcji energii z OZE na terenie województwa lubuskiego Zwiększona efektywność energetyczna budynków w sektorze publicznym i mieszkaniowy Ograniczenie niskiej emisji zanieczyszczeń z sektora transportu oraz ograniczenie odpływu pasażerów komunikacji publicznej Zwiększony udział energii wytwarzanej w kogeneracji Oś Priorytetowa 4. Środowisko i kultura Celem głównym OP 4. jest poprawa stanu środowiska przyrodniczego oraz przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym ze zmian klimatu i ochrona dziedzictwa kulturowego. Cele szczegółowe: Zwiększone bezpieczeństwo powodziowe w regionie Zmniejszony poziom odpadów komunalnych podlegających składowaniu na terenie województwa lubuskiego Zwiększona liczba mieszkańców regionu korzystających z oczyszczalni ścieków Zwiększona liczba mieszkańców regionu korzystających z dóbr dziedzictwa kulturowego województwa lubuskiego Ochrona różnorodności biologicznej regionu Oś Priorytetowa 5. Transport Celem głównym OP 5. jest wzrost atrakcyjności inwestycyjnej województwa lubuskiego poprzez poprawę przepustowości i sprawności infrastruktury transportowej w regionie. Cele szczegółowe: Poprawiona zewnętrzna i wewnętrzna dostępność transportowa regionu w ruchu drogowym Poprawiona zewnętrzna i wewnętrzna dostępność transportowa regionu w ruchu kolejowym Program ochrony środowiska przed hałasem Obowiązek określania programów ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami położonych wzdłuż dróg, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach wynika z art. 119 ust 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.). Programy mają na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, poprzez utrzymanie poziomu hałasu poniżej lub na poziomie wartości dopuszczalnej. Natomiast na obszarach gdzie normy nie są dotrzymane należy dążyć do zmniejszenia hałasu do co najmniej dopuszczalnego. Podstawą do opracowania programów są mapy akustyczne, które zarządzający drogą sporządza co 5 lat i przedkłada marszałkowi województwa Program ochrony powietrza Obowiązek określania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.). Programy określa się dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy mają na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Świebodzińskiego na lata z perspektywą do 2019 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Świebodzińskiego na lata z perspektywą do 2019 przyjęty został Uchwałą nr XIII/104/11 Rady Powiatu Świebodzińskiego z dnia 22 grudnia 2011 r. W Programie wyodrębniono następujące priorytety: Priorytet pierwszy ochrona powietrza i obniżenie poziomu hałasu Priorytet drugi optymalizacja gospodarki wodno-ściekowej i ochrona wód Priorytet trzeci optymalizacja gospodarki odpadami Priorytet czwarty racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych, ochrona gleb i powierzchni ziemi Priorytet piąty ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody Priorytet szósty edukacja ekologiczna 26

27 Uwarunkowania wewnętrzne Na poziomie lokalnym Program ochrony środowiska dla gminy Świebodzin spójny jest ze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Świebodzin Nadrzędny cel Programu ochrony środowiska Gminy Świebodzin Nadrzędnym celem Programu ochrony środowiska jest długotrwały, zrównoważony rozwój gminy oraz stworzenie spójnej polityki środowiskowej gminy. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Radę Miejską pozwoli na wypełnienie ustawowego obowiązku oraz przyczyni się do poprawy i uporządkowania zarządzania środowiskiem na terenie gminy, poprawy jakości środowiska naturalnego, poprawy jakości życia jego mieszkańców oraz przyczyni się do zrównoważonego rozwoju. Aby osiągnąć wyznaczony nadrzędny cel przeprowadzono ocenę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy Świebodzin, zdiagnozowano główne problemy ekologiczne oraz sposoby ich rozwiązania. Zaproponowano konkretny harmonogram działania łącznie z źródłami ich finansowania. 3. Ogólna charakterystyka Gminy Świebodzin 3.1. Położenie gminy miejsko-wiejska Świebodzin leży w środkowo-wschodniej części województwa lubuskiego, w powiecie świebodzińskim i graniczy: z trzema gminami powiatu świebodzińskiego - Lubrza, Szczaniec i Skąpe, gminą Międzyrzecz i gminą Trzciel (na północy), gminą Sulechów ( na południu), W skład gminy wchodzą miasto Świebodzin i 23 sołectwa: Jordanowo, Gościkowo, Nowy Dworek, Glińsk, Witosław, Rusinów, Ługów, Wilkowo, Borów, Rozłogi, Lubogóra, Chociule, Rudgerzowice, Osogóra, Rosin, Raków, Kępsko, Jeziory, Lubinicko, Kupieninio, Rzeczyca i Grodziszcze. leży na przecięciu trzech ważnych szlaków komunikacyjnych obejmujących drogi międzynarodowe: E-30 (autostrada A2 Berlin-Warszawa-Moskwa) oraz E-65 (droga ekspresowa S3 Szczecin- Jakuszyce), i drogę krajową DK nr 92 Rzepin Poznań - Warszawa oraz przebiegającą przez teren zarówno miasta jak i gminy ważną międzynarodową magistralę kolejową E-20 (Warszawa Zachodnia- Kunowice-Berlin). Ponadto przez teren gminy przebiegają drogi wojewódzkie: nr 276 (Świebodzin-Krosno Odrzańskie) i nr 303 (Świebodzin-Babimost) 27

28 Wyszczególnienie Pow. ogólna [ha] razem [ha] grunty orne [ha] sady [ha] łąki trwałe [ha] pastwiska trwałe [ha] Program Ochrony Środowiska dla Gminy Świebodzin na lata z perspektywą Rysunek 1 Położenie Gminy Świebodzin (źródło: zajmuje powierzchnię ha, w tym ha - miasto Świebodzin. Pod względem powierzchni sytuuje ją na 20 miejscu wśród gmin województwa lubuskiego (na 83 jednostki terytorialne). W strukturze przestrzennej Świebodzina dominuje udział użytków rolnych 60,9% ( ha) powierzchni gminy. Tereny zurbanizowane i zabudowane stanowią ok. 5,7% łącznej powierzchni gminy i miasta, przy czym na obszarze miasta stanowią ponad 41%, zaś na obszarach wiejskich zaledwie 4%. Lesistość gminy wynosi 28,1% (6 374 ha). W tabeli 1 przedstawiono szczegółową strukturę użytkowania gruntów w gminie Świebodzin. Tabela 1 Użytkowanie gruntów w gminie Świebodzin Użytki rolne Pozostałe grunty (pod zabudowaniami, Lasy i grunty leśne [ha] podwórza- mi, drogi, wody i inne grunty użytkowe oraz nieużytki [ha] obszar wiejski miasto Świebodzin Świebodzin - ogółem Źródło: Urząd Miejski w Świebodzinie 28

29 3.2. Podstawowe dane o ludności Według danych z Urzędu miejskiego w Świebodzinie w 2014 r. gminę zamieszkiwało mieszkańców, w tym w mieście , a na terenach wiejskich mieszkańców. Największymi miejscowościami poza Świebodzinem są: Wilkowo, Jordanowo i Chociule. Tabela 2 Liczba stałych mieszkańców w poszczególnych miejscowościach stan na r. Lp. Miejscowość liczba mieszkańców 1 Borów Chociule Glińsk Gościkowo Grodziszcze Jeziory Jordanowo Kępsko Kupienino Leniwka 3 11 Lubinicko Lubogóra Ługów Nowy Dworek Osogóra Podlesie Raków Rosin Rozłogi Rudgerzowice Rusinów Rzeczyca Świebodzin Wilkowo Witosław Wityń Wygon Miasto Razem Źródło: Urząd Miejski w Świebodzinie Tabela 3 Stan i zmiany liczby ludności zamieszkującej gminę Świebodzin w latach Jednostka Liczba ludności w latach administracyjna Świebodzin Świebodzin miasto Obszar wiejski Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL GUS wg stanu na 31 grudnia 2013 r. W ostatnich pięciu latach w gminie Świebodzin nastąpił wzrost liczby ludności. W stosunku do roku 2009 liczba mieszkańców w gminie wzrosła o 2,2%. Najdynamiczniej pod tym względem rozwijają się miejscowości wiejskie, gdzie w badanym okresie odnotowano wzrost na poziomie 3,9%, natomiast na terenie miasta Świebodzin przybyło 1,9% mieszkańców. W tym samym czasie liczba ludności w całym powiecie świebodzińskim wzrosła zaledwie o 0,9%. Począwszy od roku 2011 liczba mieszkańców gminy systematycznie spada. Na negatywne zmiany w strukturze ludności przyczyniają się niski 29

30 przyrost naturalny (0,6 na 1000 mieszkańców) oraz ujemne saldo migracji (- 4,0 osób na 1000 mieszkańców), co oznacza, że więcej osób wymeldowało się z gminy, aniżeli zameldowało. Należy zaznaczyć, że przyrost naturalny dla całego województwa wynosi -0,3 na 1000 osób, a dla powiatu 0,7 na 1000 osób. Z kolei saldo migracji zarówno dla województwa lubuskiego jak i dla powiatu świebodzińskiego jest ujemne i wynosi odpowiednio -1,3 i -2,9 na 1000 osób. Rysunek 2 Zmiany liczby ludności gminy Świebodzin w latach (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS wg stanu na dzień r.) Wskaźnik gęstości zaludnienia w gminie jest wyższy niż średnia dla powiatu (60 os./km 2 ) i województwa (73 os./km2) i kształtuje się na poziomie 134 os./km 2. Z danych GUS wynika również, że w 2013 r. 19% ludności gminy stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym, 63,6% w wieku produkcyjnym, a 17,3% w wieku poprodukcyjnym. Z roku na rok spada udział liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, wzrasta przede wszystkim liczba osób w grupie poprodukcyjnej. Wyraźna jest tendencja starzenia się społeczeństwa Gospodarka Pod koniec października 2014 r. roku na terenie gminy w rejestrze CEIDG zarejestrowanych było 2240 podmiotów gospodarczych. W poniższej tabeli przedstawiono szczegółowo podział podmiotów na sekcje. Tabela 4 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Świebodzin (dane z dnia r.) Podmioty wg sekcji i działów PKD 2007 Liczba podmiotów gosp. Miasto Obsz.wiejski A rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo B Górnictwo i wydobywanie 1 0 C Przetwórstwo przemysłowe D wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, 0 2 gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją

31 F - Budownictwo G- Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle H - Transport i gospodarka magazynowa I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi J - Informacja i komunikacja 43 2 K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 16 5 M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia 0 0 społeczne P - Edukacja 43 4 Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 14 2 S i T - Pozostała działalność usługowa, oraz Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Ogółem Źródło: GUS Atrakcyjne położenie komunikacyjne ma bezpośredni wpływ na rozwój gospodarczy. Duże znaczenie posiadają także przemysłowe tradycje Świebodzina, datujące się na początek XIX w. (1818 r.). Najwięcej mieszkańców zatrudniona jest w sektorze usług i handlu ok. 73%, sektor przemysłowy i budowlany oferuje 24% miejsc pracy, w rolnictwie zatrudnionych jest 2,3%. Wśród podmiotów gospodarczych największe to: RECARO Aircraft Seating Polska Sp. z o.o. - producent foteli do samolotów, SECO/WARWICK Europe Sp. z o.o. - producentów urządzeń do procesów cieplnych SPRICK ROWERY Sp. z o.o. producent rowerów, Johnson Controls Polska Sp. z o.o. - lider w zakresie produkcji systemów do inteligentnych budynków oraz systemów wnętrz i akumulatorów samochodowych, Lubuskie Zakłady Drobiarskie Eldrob S.A. - producent mięsa, wędlin i drobiu. Ze względu na dostępność danych, problem bezrobocia przeanalizowano w stosunku do populacji całego powiatu świebodzińskiego. Stopa bezrobocia na koniec grudnia 2014 r. kształtowała się na analizowanym terenie na poziomie 10,6% - była niższa niż średnia dla województwa (12,6%). Ponad połowa zarejestrowanych bezrobotnych na terenie powiatu świebodzińskiego stanowiły kobiety (50,7%). Na terenie gminy Świebodzin zarejestrowane były 1262 osoby bezrobotne. Pod względem wysokości bezrobocia powiat świebodziński zajmował 5 miejsce w gronie wszystkich powiatów w województwie Rolnictwo W przestrzeni całej gminy Świebodzin dominują tereny rolnicze. Użytki rolne zajmują powierzchnię ha, (stanowiąc 60,9% powierzchni gminy). Według danych z Narodowego spisu rolnego z 2010 r. funkcjonowało tu 519 gospodarstw rolnych. Dominują małe gospodarstwa rolne do 10 ha, które stanowią ponad 69,5% wszystkich gospodarstw. Średnia wielkość gospodarstwa rolnego w gminie wynosiła w 2010 roku około 25,4 ha użytków rolnych. Jest to powierzchnia większa niż średnia w województwie lubuskim, która kształtowała się na poziomie 12,1 ha. Tabela 5 Ilość gospodarstw rolnych na terenie gminy Świebodzin gospodarstwa rolne ogółem <1 ha 1-5 ha 5-10 ha ha >15 ha Źródło: GUS dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Zielonej Górze [ 31

32 Wśród roślin najczęściej uprawia się zboża podstawowe, stanowią one ok. 69% powierzchni zasiewów. Najwięcej zajmuje uprawa pszenicy ozimej, ponad 42% powierzchni przeznaczonej pod uprawy zbóż podstawowych i blisko 30% powierzchni przeznaczonej pod wszystkie zboża uprawne. Znaczną powierzchnię uprawną stanowią również: pszenżyto ozime (12,7%) oraz kukurydza na ziarno (12,3% powierzchni zasiewów). Duży udział gospodarstw rolnych zajmuje się uprawą ziemniaków (43,3%), jednak powierzchnia ich uprawy jest niewielka Turystyka posiada bardzo dobre warunki dla rozwoju turystyki wypoczynkowej. Przez tereny gminy przechodzą następujące szlaki: zielony szlak turystyczny, przebiegający trasą: Świebodzin - Rozłogi - Wilkowo camping nad jeziorem - Tyczyno leśniczówka - Grodzisko nad jeziorem Niesłysz - Ołobok - Niesulice Przełazy. Dalej biegnie przez Łagów do Gościkowa. Trasa łącznie wynosi ok. 60 km. Lubrzański Szlak Kajakowy, przebiega od Lubrzy do Gościkowa, ma ok. 15 km długości. Ścieżka przyrodnicza prowadząca wschodnim brzegiem jeziora Niesłysz, przez Grodzisko do leśniczówki Tyczyno o dł. 6 km. Brukowana ścieżka pieszo-rowerowa ze Świebodzina do Wilkowa dł. 2,5 km. Turystyka rowerowa odbywa się głównie po drogach kołowych. Na terenie gminy brakuje oznakowanych ścieżek rowerowych niekolidujących z ruchem kołowym. Głównym kierunkiem poruszania się turystów na terenie gminy jest trasa ze Świebodzina nad jezioro Niesłysz przez Ołobok do Niesulic. Inną trasą prowadzącą nad jeziora ze Świebodzina jest trasa przez Wilkowo-Borów do Niesulic lub do Tyczyna (Krzeczkowa). Młodzieżowe grupy rowerowe korzystają także z nieoznaczonych tras rowerowych prowadzących ze Świebodzina przez Ługów do Lubrzy lub dalej przez Bucze i Żelechów do Łagowa. Na terenie miasta znajdują się liczne zabytki architektoniczne, w tym m.in.: kościół parafialny p.w. Św. Michała Archanioła w Świebodzinie, z XV w., fragmenty murów obronnych, pochodzące z XIV szkoła parafialna przy kościele Św. Michała, pochodzącą z 1602 r., park miejski im. F. Chopina, pochodzący z przełomu XIX-XX wieku, cmentarz miejski z kaplicą pochodzącą z II połowy XIX stulecia z zachowanymi nielicznymi nagrobkami z II połowy XIX w., Wśród atrakcji wymienić można również figurę Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, która nawiązuje do pomnika Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro, od którego jest o 3 metry wyższa. Obecnie statua pomnika w Świebodzinie jest najwyższą rzeźbą przedstawiającą Jezusa Chrystusa na świecie. Ponadto w Świebodzinie znajduje się ławeczka Czesława Niemena, który przez lata związany był z miastem Infrastruktura techniczna Komunikacja Na sieć drogową na terenie gminy Świebodzin składają się: autostrada A2 8,159 km; relacji Berlin-Warszawa, droga ekspresowa S3 o łącznej długości 24,889 km, relacji Świnoujście Szczecin Gorzów Wielkopolski Zielona Góra Lubin Legnica Bolków Jelenia Góra Jakuszyce granica państwa, droga krajowa DK 92 o długości 14,674 km, relacji granica państwa Świecko Nowy Tomyśl Poznań Konin Warszawa Siedlce Terespol granica państwa, droga wojewódzka nr 276 o długości 7,63 o przebiegu Krosno Odrzańskie Świebodzin, łącząca Świebodzin z powiatem krośnieńskim i terenami po południowej stronie miasta, droga wojewódzka nr 303 o długości 8,38 km, relacji Świebodzin Brudzewo Babimost Powodowo, łącząca Świebodzin ze wschodnią częścią powiatu zielonogórskiego i terenami po południowo-wschodniej miasta, drogi powiatowe o łącznej długości 95,4 km, w tym: 1202F Wityń-Ojerzyce-Jeziory-Raków-Buków, 1205F Pomorsko-Brzezie-Pałck-Niekarzyn-Kępsko, 1209F Rosin-Raków-Szczaniec, 1217F Jordanowo-Wilenko-Szczaniec, 32

33 1218F Jordanowo-Glińsk-Rzeczyca, 1219F Lubrza-Rusinów-Glińsk, 1220F Jordanowo-Lubrza, 1221F Jordanowo-Staropole-Sieniawa, 1222F Skape-Darnawa-Rosin, 1228F Świebodzin-Ołobok-Rokitnica, 1229F Skąpe-Łąkie-Chociule-Rudgerzowice, 1230F Rudgerzowice-Lubinicko, 1231F Wilkowo-Borów-Ołobok, 1232F Radoszyn-Rudgerzowice, 1242F Pieski-Zarzyń-Lubrza-Świebodzin, 1243F Wilkowo-Ługów, 1245F Mostki-Tyczyno-Wilkowo, 19,87 km dróg powiatowych miejskich drogi gminne o łącznej długości 129 km. Przez teren gminy przebiegają następujące linie kolejowe: nr 3 Warszawa Zachodnia Kunowice, jest to linia magistralna, dwutorowa, zelektryfikowana, nr 375 Międzyrzecz - Toporów, linia znaczenia miejscowego, jednotorowa, niezelektryfikowana Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Według danych GUS (stan na r.) Gminę Świebodzin obsługuje sieć wodociągową o łącznej długości 90,4 km. Do budynków doprowadzonych jest łącznie 2389 sztuk przyłączy. Z sieci wodociągowej korzysta 90,1% mieszkańców gminy tj osób, w tym mieszkańców Świebodzina i mieszkańców terenów wiejskich. Z kolei według informacji Zakładu Wodociągów Kanalizacji i Usług Komunalnych sp. z o.o. w Świebodzinie długość sieci wodociągowej bez przyłączy wynosi 119,5 km, a stopień zwodociągowania gminy wynosi 99%. Podstawę zaopatrzenia w wodę dla gminy Świebodzin stanowi 11 wodociągów publicznych zaopatrujących miejscowości: wodociąg publiczny w Świebodzinie - ok osób (obsługuje Świebodzin, Lubinicko, Jeziory, Ługów, Grodziszcze), wodociąg publiczny w Rusinowie - ok 820 osób (Rusinów, Witosław, Glińsk) wodociąg publiczny w Gościkowie - ok 1120 osób (Gościkowo, Jordanowo, Nowy Dworek) wodociąg publiczny w Rakowie - ok 330 osób wodociąg publiczny w Borowie - ok 310 osób wodociąg publiczny w Wilkowie - ok 1020 osób wodociąg publiczny w Rosinie - ok 375 osób (Rosin, Podlesie, Kępsko) wodociąg publiczny w Lubogórze - ok 345 osób wodociąg publiczny w Rzeczycy- ok 770 osób (Rzeczyca, Wityń, Kupienino) wodociąg publiczny w Chociulach - ok 780 osób ( Chociule, Osogóra, Rudgierzowice) wodociąg lokalny Świebodzin II przy ul. Gen. Świerczewskiego w Świebodzinie - ok 4000 osób Ponadto rezerwę stanowią 2 wodociągi w m. Grodziszcze i Jeziory. Stan techniczny urządzeń oraz doprowadzanej wody oceniany jest jako dobry. Charakterystykę publicznych ujęć wody przedstawia poniższa tabela. Tabela 6 Charakterystyka komunalnych ujęć wody na terenie gminy Świebodzin wydajność ujęcie czy pobór liczba ujęcia posiada miejscowości obsługiwane wody na miejsce ujęcia wody stud wody stację przez wodociąg Lp. koniec 2012 r. ni m3/h uzdatniania tys.m3 1. Świebodzin, ul. Wodociągowa tak Świebodzin, Ługów, Grodziszcze, Lubinicko, Jeziory pobór wody na koniec 2013 r. tys. m3 1282,3 1241,3 33

34 2. Świebodzin, ul. Świerczewskiego 2 32 tak Świebodzin, Rozłogi 73,8 122,0 3. Borów 2 7 tak Borów 8, Chociule 2 57 tak Chociule 23,5 34,8 5. Gościkowo 2 51 tak Gościkowo, Jordanowo Nowy Dworek 29,1 31,8 6. Grodziszcze 2 32,5 tak rezerwa 0,3 0,3 7. Jeziory 2 75 tak rezerwa 0,4 0,2 8. Lubogóra 2 10 tak Lubogóra 10,3 14,2 9. Raków 2 21 tak Raków 12,4 21,8 10. Rosin 2 53 tak Rosin, Podlesie, Kępsko 11,5 38,9 11. Rusinów 2 14 tak Rusinów, Witosław, Glińsk 29,7 38,2 12. Rzeczyca 2 75 tak Rzeczyca, Wityn, Kupienino 23,6 42,6 13. Wilkowo 2 50 tak Wilkowo 43,3 66,1 Źródło: Urząd Miejski w Świebodzinie Na terenie gminy Świebodzin znajdują się również wodociągi lokalne, będące pod nadzorem sanitarnym Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Świebodzinie: wodociąg lokalny w Lubuskich Zakładach Drobiarskich Eldrob w Świebodzinie, wodociąg lokalny w Ośrodku Wypoczynkowym Nowy Dworek w Nowym Dworku, wodociąg lokalny w Wyższym Seminarium Duchownym w Gościkowie, wodociąg lokalny przy ul. Słonecznej działka nr 586/12 w Świebodzinie. W celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów ujęcia, ustanawiane są strefy ochronne ujęć wody. Strefa ochronna stanowi obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony: bezpośredniej i pośredniej. Strefę ochronną ustanawia, w drodze rozporządzenia, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt właściciela ujęcia wody, wskazując zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowiązują. Dopuszcza się ustanowienie strefy ochronnej obejmującej wyłącznie teren ochrony bezpośredniej, jeżeli jest to uzasadnione lokalnymi warunkami hydrogeologicznymi, hydrologicznymi i geomorfologicznymi oraz zapewnia konieczną ochronę ujmowanej wody. Jeśli wniosek dotyczy ustanowienia jedynie terenu ochrony bezpośredniej decyzję administracyjną wydaje organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego - starosta lub marszałek. Strefy ochronne ujęć wody ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002 r. wygasły z dniem 31 grudnia 2012 r. (zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 32, poz.159). Zarządcy ujęć wód podziemnych zobowiązani są do sformalizowania stanu prawnego i wystąpienie z wnioskiem do Starosty lub dyrektora RZGW o ustanowienie nowych stref ochronnych. Powyższe ujęcia wody nie posiadają formalnie ustanowionych stref ochronnych, jedynie wygrodzone strefy bezpieczeństwa. W stosunku do roku 2009 długość sieci wodociągowej wzrosła o ponad 30%, natomiast liczba przyłączy wzrosła o 15%. Pomimo rozwoju infrastruktury wodociągowej i liczby korzystających z sieci, zużycie wody spadło o 2,5%. Średnie zużycie wody na mieszkańca gminy wyniosło 25,3 m 3. Tabela 7 Infrastruktura wodociągowa w gminie Świebodzin w latach Parametr Jedn długość czynnej sieci rozdzielczej km 62,9 88,6 91,4 91,0 90,4 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom dam 3 domowym 791,3 769,7 786,0 797,2 771,3 ludność korzystająca z sieci osoba wodociągowej -ogółem ludność korzystająca z sieci osoba wodociągowej - w mieście ludność korzystająca z sieci osoba

35 wodociągowej - na terenach wiejskich korzystający z sieci wodociągowej % 89,0 89,7 90,0 90,1 90,1 Źródło: GUS Odprowadzanie ścieków komunalnych Według danych GUS z 2013 r. na terenie gminy Świebodzin znajduje się sieć kanalizacyjna o długości 133,3 km. Liczba przyłączy do budynków wynosi sztuk. Z sieci kanalizacyjnej korzysta około 85,4% mieszkańców gminy, łącznie mieszkańców, w tym 95,4% mieszkańców Świebodzina i 58,9% mieszkańców terenów wiejskich. Infrastrukturą kanalizacyjną na terenie gminy zajmuje się Zakład Wodociągów Kanalizacji i Usług Komunalnych sp. z o.o. w Świebodzinie, który administruje 131,7 km sieci kanalizacyjnej. Zgodnie z informacją ZWKiUK sp. z o.o. liczba przyłączy kanalizacyjnych wynosi 2163 sztuki, do kanalizacji podłączone są wszystkie miejscowości w gminie, łącznie mieszkańców. Stopień skanalizowania wynosi 99%. Systemem doprowadzania ścieków funkcjonuje jako grawitacyjno tłoczny. Stan techniczny urządzeń odprowadzających ścieki oceniany jest jako dobry. W ostatnich latach dzięki m.in. funduszom unijnym zrealizowane zostały przedsięwzięcia poprawiające dostęp do infrastruktury kanalizacyjnej. W stosunku do roku 2009 przybyło 71,4 km sieci oraz 369 nowych przyłączy. Liczba korzystających z sieci kanalizacyjnej wzrosła o 6%, najwięcej na terenach wiejskich o 23%. Poniższa tabela przedstawia stan infrastruktury kanalizacyjnej w gminie Świebodzin w latach Tabela 8. Sieć kanalizacyjna w gminie Świebodzin w latach Parametr Jedn długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 61,9 132,1 133,0 132,9 133,3 połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych i zbiorowego szt. zamieszkania ścieki odprowadzone dam , ,0 ludność korzystająca z sieci osoba kanalizacyjnej - ogółem ludność korzystająca z sieci osoba kanalizacyjnej w mieście ludność korzystająca z sieci osoba kanalizacyjnej na terenach wiejskich Korzystający z kanalizacji % 82,2 83,7 85,3 85,3 85,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS Mieszkańcy, którzy nie są podłączeni do sieci kanalizacyjnej, ścieki gromadzą w zbiornikach bezodpływowych lub w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Efektywność tych rozwiązań może być bardzo duża, jednak istnieje niebezpieczeństwo związane ze świadomą niewłaściwą eksploatacją tego rodzaju urządzeń i instalacji prowadzącą do emisji zanieczyszczeń do środowiska (problem celowo rozszczelnionych zbiorników na nieczystości ciekłe, związane z tym nielegalne pozbywanie się nieczystości ciekłych przez ich zrzut do gruntu lub wód). Zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2013 poz ze zm.) gminy mają obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli częstotliwości i sposobu pozbywania się nieczystości ciekłych oraz komunalnych osadów ściekowych. Według danych będących w posiadaniu Urzędu Gminy na indywidualnych posesjach znajduje się 110 sztuk zbiorników bezodpływowych oraz 20 przydomowych oczyszczalni ścieków. Podstawowym instrumentem wdrożenia postanowień tzw. dyrektywy ściekowej jest Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych (KPOŚK). W KPOŚK ujęte zostały inwestycje, których celem jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPOŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i określono działania na rzecz wyposażenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM większej od 2 000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w realizacji infra- 35

36 *liczba RLM liczba rzeczywistych mieszkańców w aglomeracji liczba mieszkańców korzystających z systemu kanalizacyjnego liczba mieszkańców obsługiwanych przez tabor asenizacyjny Program Ochrony Środowiska dla Gminy Świebodzin na lata z perspektywą struktury sanitacji na ich terenach. Ustanowionym terminem do osiągnięcia założonych w Programie celów jest rok Na terenie gminy utworzona została Aglomeracja Świebodzin (kod PLLU007), którą tworzą również gminy Trzciel, Szczaniec i Lubrza. Aglomeracja utworzona została na podstawie rozporządzenia Wojewody Lubuskiego Nr 16/2005 z dnia 1 sierpnia 2005 r. Obecnie trwają zmiany granic oraz wielkości RLM w związku z odłączeniem się gminy Szczaniec Trzciel. Tabela 9 Charakterystyka aglomeracji Świebodzin (według sprawozdania z KPOŚK za 2013 r.) Id. nazwa aglomeracji Gminy w aglomeracji miejscowości liczba mieszkańców obsługiwanych przez systemy indywidualne (przydomowe oczyszczalnie ścieków) czy są już spełnione wymagania KPOSK PLLU007 Świebodzin Świebodzin, Trzciel, Szczaniec, Lubrza Z gminy Świebodzin: Świebodzin, Gościkowo, Jordanowo, Glińsk, Rusinów, Grodziszcze, Lubogóra, Lubinicko, Borów, Chociule, Jeziory, Kępsko, Kupienino, Ługów, Nowy Dworek, Osogóra, Podlesie, Raków, Rosin, Rozłogi, Rudgierzowice, Rzeczyca, Wilkowo, Wityń, Witosław, tak *RLM aglomeracji zgodnie z rozporządzeniem (uchwałą) ustanawiającym aglomerację Ścieki wytworzone w aglomeracji trafiają do oczyszczalni w Świebodzinie, przy ul. Młyńskiej. Jest to oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna z podwyższonym usuwaniem biogenów o średniej przepustowości 6250 m 3 /dobę i równoważnej liczbie mieszkańców RLM = Bezpośrednim odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest Struga Świebodzińska. W ciągu roku oczyszczanych jest 1145 tys. m 3 ścieków komunalnych. Oczyszczalnia obsługuje ok. 62% aglomeracji. Jakość ścieków surowych, które wpływają do oczyszczalni i jakość ścieków oczyszczonych, jakie z nich wypływają przedstawia poniższa tabela. Tabela 10 Jakość ścieków surowych i jakość ścieków oczyszczonych na oczyszczalni w Świebodzinie średnie roczne wartości wskaźników za rok 2012 wskaźnik w ściekach dopływających do oczyszczalni w ściekach odpływających z oczyszczalni Normy* BZT5 [mgo 2/l] 313 2,3 15 mgo 2/l ChZT [mgo 2/l] mgo 2/l zawiesina ogólna [mg/l] 302 5,7 35 mg/l azot ogólny 94,5 12,5 15 mgn/l fosfor ogólny 9,5 0,5 2 mgp/l *Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników lub minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń przy RLM od do Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 1800) Źródło: ZWKiUK sp. z o.o. w Świebodzinie Wszystkie badane wskaźniki w ściekach odpływających z oczyszczalni w Świebodzinie spełniają normy zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, 36

37 jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 1800) Zaopatrzenie mieszkańców w ciepło i zapotrzebowanie na ciepło Na terenie gminy występują dwa odrębne system ciepła sieciowego z niezależnymi źródłami ciepła. Sieciowy system cieplny znajduje się w posiadaniu Dalkia Poznań S.A.. Również do tej spółki należy szereg kotłowni, które zaopatrują w ciepło budynki, w których się one znajdują. Systemy ciepłownicze pracują na potrzeby centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej odbiorców a źródła ciepła zlokalizowane są: przy ulicy Świerczewskiego 76 (kotłownia c12), przy ulicy os. Łużyckie 63 (kotłownia c13). Oba te źródła pracują na wydzielone sieci. Od kilku lat moc zamówiona ze względu na potrzeby odbiorców wynikające z centralnego ogrzewania regularnie maleją. Trend taki oznacza, że zmniejszenia mocy zamówionej wynikają z działań termomodernizacyjnych, które w następnych latach niewątpliwie będą kontynuowane. Największą grupę odbiorców ciepła z systemu ciepłowniczego stanowią budynki wielorodzinne, których udział w zapotrzebowaniu ciepła z systemów wynosi około 69%. Systemy ciepłownicze nie zasilają budynków jednorodzinnych. Łączna długość sieci ciepłowniczej wyprowadzonych z kotłowni C12 i C13 wynosi ok m. Lp 1 2 Dalkia na terenie Świebodzina eksploatuje, poza dwoma powyżej opisanymi źródłami systemowymi, również szeregiem kotłowni lokalnych, które to opalane są gazem ziemnym zaazotowanym. Stan techniczny tych kotłowni jest bardzo różny (od bardzo dobrego do dostatecznego) i wymaga ciągłej kontroli, a także prowadzenia działań remontowo-naprawczych, tak by zapewnione zostały potrzeby cieplne odbiorców ciepła z tych źródeł. Łączna moc zainstalowana w tych źródłach wynosi niemal 3,5MW. Tabela 11 Charakterystyka kotłowni administrowanych przez Dalkia Poznań sp. z o.o. Moc Wyposażenie Produkcja Nazwa właściciela/ zainstalowana Sprawność Rodzaj (ilość i typ ciepła w adres kotłowni (wykorzystanie) kotłów [%] paliwa kotłów) roku [GJ] [MW] Dalkia Poznań S.A., ul. Świerczewskiego 76 Świebodzin Kotłownia c12 Dalkia Poznań S.A. Os. Łużyckie 63 Kotłownia c13 2,5 11,6 10,0 2,8 5,815 5,815 3 kotły: WR 2,5 WR 10 WRp 12 3 kotły: WRm 2,2 WR Węgiel kamienny Węgiel kamienny WR Źródło: Aktualizacja projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Świebodzin na lata Uwagi Według autorów Aktualizacji projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Świebodzin na lata największy udział w pokryciu potrzeb cieplnych w gminie przypada na paliwo węglowe 38,8%. Produkcja ciepła w oparciu o paliwo gazowe pokrywa zapotrzebowania gminy w ilości około 38,6%, energia elektryczna to około 4,2%, olej opałowy i gaz płynny stanowią około 1,7%, natomiast udokumentowane wykorzystanie energii odnawialnej wynosi ok. 0,2%. Prowadzone w gminie działania w zakresie zaopatrzenia w ciepło powinny być ukierunkowane na zwiększanie udziału paliw ekologicznych w produkcji ciepła w szczególności w miarę możliwości systemu gazowniczego i ciepłowniczego, a także promowanie i zwiększanie pokrycia potrzeb cieplnych bazujących na energetyce odnawialnej Zaopatrzenie mieszkańców w energię elektryczną Dystrybucja energii elektrycznej bezpośrednio do odbiorców odbywa się siecią rozdzielczą w przeważającej części liniami napowietrznymi. Przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej na terenie gminy Świebodzin zajmuje się spółka ENEA Operator S.A. Oddział dystrybucji w Zielonej Górze. W kierunku gminy Świebodzin wyprowadzone są linie napowietrzne o napięciu 110kV będącymi odejściami od linii elektroenergetycznej relacji: Leśniów Plewiska, o przekrojach linii 240 mm 2. Linie te biorą czynny udział w zasilaniu gminy Świebodzin w energię elektryczną i kierowane są do dwóch stacji GPZ zlokalizowanych na terenie Gminy Świebodzin GPZ Sobieskiego i GPZ Międzyrzecka, 37

38 gdzie energia elektryczna transformowana jest do poziomu średniego napięcia. Linie wysokiego napięcia 110 kv przesyłające energię elektryczną do stacji GPZ w Świebodzinie, jak i sama stacja, są eksploatowane przez Enea Operator Sp. z o.o. Na terenie Gminy Świebodzin występują również źródła energii elektrycznej w postaci uruchomionych w sierpniu 2012 roku wiatraków w rejonie Glińska, o mocy 6 MW. W 2013 r. w Świebodzinie było odbiorców energii elektrycznej na niskim napięciu, natomiast zużycie energii wyniosło MWh. Od 2009 r. liczba odbiorców wzrosła o 2,4%, natomiast zużycie energii wzrosło o 0,7%. Tabela 12 Odbiorcy i zużycie energii w latach 2009 i 2013 Parametr Jedn odbiorcy energii elektrycznej na niskim napięciu szt zużycie energii elektrycznej na niskim napięciu MWh Źródło: BDL GUS Zaopatrzenie mieszkańców w gaz sieciowy Na terenie Gminy Świebodzin do miejscowości Jordanowo i Gościkowo dostarczany jest gaz ziemny wysokometanowy typu E, który dostarczany jest przez spółkę EWE Energia. Realizacja dostaw gazu na teren gminy odbywa się za pomocą gazociągów średniego ciśnienia. Gaz ten pobierany jest ze stacji redukcyjno pomiarowej I stopnia leżącej w Międzyrzeczu a dostarczany do miejscowości Jordanowo i Gościkowo, zlokalizowanych w północnym obszarze gminy. Dodatkowo na teren miasta dostarczany jest gaz ziemny zaazotowany Lw. Przesył gazu grupy Lw realizowany jest poprzez Dolnośląską Spółkę Gazowniczą. Przez teren gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia, należące do spółki GAZ-System, a transportowany jest nimi gaz typu Lw. Gazociąg przesyłowy gazu posiada na terenie gminy dwa odgałęzienia: Świebodzin (DN 150/100) oraz Skąpe (DN100). Długość sieci gazowej na terenie gminy wynosi 62,1 km, liczba czynnych przyłączy wynosi 1238 szt. a liczba osób korzystająca z sieci wynosiła Z sieci gazowej w gminie korzysta 68,8% mieszkańców. W 2013 r. gaz sieciowy dostarczany był do 7543 gospodarstw domowych. Gaz dostarczany jest dla celów komunalno-bytowych i ogrzewania mieszkań w budownictwie jednorodzinnym, oraz na potrzeby drobnego przemysłu i usług. W 2013 r. zużyto 5947,8 tys. m 3 gazu, z tego niemal 76% na cele ogrzewania. W porównaniu z rokiem 2009 ogólne zużycie gazu wzrosło o 12%. Tabela 13 Zaopatrzenie mieszkańców gminy w gaz Sieć gazowa jednostka długość czynnej sieci ogółem km 61,1 62,1 czynne przyłącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt odbiorcy gazu gosp.dom odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania gazem gosp.dom Odbiorcy gazu w mieście gosp.dom zużycie gazu w tys. m3 tys.m , ,8 zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań w tys. m 3 tys.m ,9 4518,8 ludność korzystająca z sieci gazowej osoba Korzystający z gazu % 68,2 68,8 Korzystający z gazu w mieście % 92,5 93,8 Korzystający z gazu na wsi % 2,5 2,9 Źródło: BDL GUS 3.7. Ukształtowanie powierzchni terenu Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną (wg J. Kondrackiego 1988 r.), gmina znajduje się w obrębie prowincji: Niż Środkowoeuropejski, podprowincji: Pojezierza Południowobałtyckie, makroregionu: Pojezierze Lubuskie oraz mezoregionu: Pojezierze Łagowskie i Równina Torzymska. 38

39 Na obszarze gminy dominuje krajobraz młodoglacjalny. Rzeźba terenu jest urozmaicona - ukształtowana przede wszystkim przez poznańską fazę zlodowacenia bałtyckiego. Przeważa zróżnicowany krajobraz pagórkowaty i sandrowy, tylko miejscami równinno - morenowy (okolice Rzeczycy, Kupienina). Charakterystyczne jest występowanie jezior Budowa geologiczna Najstarszymi utworami nawierconymi na terenie gminy są osady trzeciorzędowe wieku mioceńskiego, wykształcone w postaci piasków drobnych (kwarcowych), iłów i mułków oraz węgla brunatnego (ułożonych naprzemianlegle). W wyniku silnych zaburzeń glacitektonicznych spoczywające na trzeciorzędzie osady plejstoceńskie zostały silnie zaburzone, w następstwie, czego strop osadów mioceńskich występuje na różnej głębokości (Świebodzin 100 m, Rzeczyce 2 m). Plejstocen z kolei, reprezentują przede wszystkim osady glacjalne i fluwioglacjalne (glina zwałowa, piaski i żwiry fluwioglacjalne, osady zastoiskowe, piaski, mułki i iły). Ich grubość waha się od kilku do około 100 metrów. Liczne zagłębienia w stropie plejstocenu wyścielają holoceńskie utwory bagienno-aluwialne: namuły, torfy, gytie jeziorne, piaski i lokalnie żwiry. Utwory antropogeniczne, głównie nasypy gruzowo mineralne o składzie w postaci gleby, cegły, kamieni, osadów organicznych, udokumentowano na obszarach zabudowanych, praktycznie w zasięgu starej zabudowy. Miąższość ich waha się od 1,0 do 3,0 m (maksymalnie dochodzi do 7 m). Główne utwory geologiczne na terenie gminy reprezentowane są przez powierzchnie czwartorzędowe, związane z cofaniem się lądolodu oraz akumulacyjno-erozyjną działalnością wiatru i wody Klimat Świebodzin położona jest w śląsko-wielkopolskim regionie klimatycznym (wg. W. Okołowicza i D. Martyn), dla której charakterystycznymi cechami jest dominujący wpływ mas powietrza polarnomorskiego, co znacząco wpływa na rozkład temperatury i opadów atmosferycznych w ciągu roku. Zimy są łagodne i krótkie, ze średnią temperaturą powietrza w najchłodniejszym miesiącu styczniu nieprzekraczającą -2 C, lata są wczesne, długie i ciepłe. Najcieplejszym miesiącem jest sierpień ze średnią temperaturą powyżej 18 C. Amplitudy temperatur są mniejsze od przeciętnych. Mimo znacznych wpływów wilgotnych, oceanicznych mas powietrza na kształtowanie się klimatu, rejon ten należy do mało zasobnych w opady atmosferyczne. Średnia suma opadów z wielolecia wyniosła 527 mm dla Gorzowa Wielkopolskiego i 581 mm dla Zielonej Góry. Liczba dni z opadem wynosi średnio 152 w ciągu roku, przy czym opady śnieżne pojawiają się przeciętnie w drugiej połowie listopada, ostatnie w drugiej dekadzie kwietnia. Wiatry przeważają z kierunków zachodnich, południowo- zachodnich i północno- zachodnich (ok. 52%). W obrębie gminy, w konsekwencji jej urzeźbienia, można wydzielić dwa generalne typy klimatu lokalnego: klimat wysoczyzn i klimat rynien subglacjalnych. Klimat wysoczyzn obejmuje najbardziej wzniesione partie gminy i jest bardzo korzystny dla osadnictwa. Nie obserwuje się tu zastoisk chłodnych mas powietrza, które spływa ku rynnom subglacjalnym. Korzystnie prezentują się także warunki solarne, zwłaszcza w obrębie stoków eksponowanych ku południowi, które przyjmują największą ilość promieniowania. Jedynie lokalnie, w obrębie stoków eksponowanych w kierunku północnym, warunki topoklimatyczne są pogorszone - otrzymują mniej promieniowania, są częściej zacieniane, stąd chłodniejsze i wilgotniejsze. Klimat rynien subglacjalnych jest generalnie niekorzystny dla osadnictwa. Można go porównać z klimatem dolin. Zaznaczają się tu często inwersje termiczne powodujące wzrost częstotliwości występowania mgieł i opadów, a zimą przymrozków. Występują złe warunki przewietrzania, co powoduje kumulację zanieczyszczeń. Występowanie jezior, obszarów z płytką wodą gruntową dodatkowo podnosi wilgotność powietrza. Miasto Świebodzin jest generalnie niekorzystnie położone pod względem klimatycznym (w znacznej części leży na dnie rynny, która jest typowym obszarem inwersyjnym). 4. Ochrona zasobów naturalnych 4.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski są ustawy: o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2013 r. poz. 627 ze zm.) oraz Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.). 39

40 W myśl zapisów pierwszego z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. Z kolei ochrona środowiska w myśl Prawa ochrony środowiska oznacza: podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom; c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Według podziału geobotanicznego Polski J. M. Matuszkiewicza (2008) obszar gminy Świebodzin leży w Krainie Notecko-Lubuskiej, w okręgu Pojezierza Łagowskiego podokręgu sulechowskim. W celu zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych obszaru gminy zgodnie z wymogami prawa ochrony przyrody cenne tereny objęte zostały obszarową ochroną prawną. Na terenie gminy Świebodzin znajduje się 5891,3 ha obszarów objętych ochroną prawną, co stanowi 26% powierzchni gminy Rezerwat przyrody Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Przedmiotem ochrony może być całość 40

41 przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne jej składniki - fauna, flora lub obiekty przyrody nieożywionej. Na ternie gminy znajduje się Rezerwat Przyrody: DĘBOWY OSTRÓW, utworzony w 1970 r. na podstawie aktów prawnych obejmujących rezerwat ochroną: Zarządzenie Ministra Leśnictwa Przemysłu Drzewnego z dnia 31 marca 1970 r. w sprawie uznania za rezerwat przyrody (M.P. Nr 12 poz. 106 z 1970 r. ), Zarządzenie Nr 37/2011 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 7 lipca 2011 r. w sprawie rezerwatu przyrody Dębowy Ostrów (Dz. Urz. Woj. Lub. Nr 81 poz z dn r.) Jest to rezerwat leśny, ze względu na dominujący przedmiot ochrony: typ PFi (fitocenotyczny), podtyp zl (zbiorowisk leśnych); ze względu na główny typ ekosystemu: typ - EL (leśny i borowy), podtyp lni (lasów nizinnych) Położony jest w Obr. ewidencyjnym - Nowy Dworek Właścicielem jest Skarb Państwa, w zarządzie Nadleśnictwa Świebodzin Powierzchnia objęta ochrona wynosi 1,8447 ha. Rezerwat otoczony jest ze wszystkich stron łąkami przeznaczonymi do zalesień. Stanowi go fragment naturalnego lasu mieszanego o charakterze dąbrowy wielogatunkowej. W części północno-zachodniej rezerwatu występuje osika w wieku około 30 lat. Podszyt tworzy leszczyna, trzmielina, kruszyna. W runie występuje konwalia majowa, szczawik zajęczy, poziomka, przylaszczka, kostrzewa, turzyce. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu lasu dębowego o naturalnym charakterze. Objęty ochroną czynną. Rezerwat posiada opracowany plan ochrony, ustanowiony Zarządzeniem Nr 67/2011 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 28 grudnia 2011 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody Dębowy Ostrów (Dz. U. Woj. Lub. z dnia r. poz. 142). Rezerwat nie podlega ochronie międzynarodowej. Bezpośrednio z gminą Świebodzin graniczą dwa inne rezerwaty położone sąsiednich gminach: Trzciel i Lubrza tj. odpowiednio rezerwat Czarna Droga oraz rezerwat Pniewski Ług Obszary chronionego krajobrazu Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. (Art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. z 2013r. poz. 627, ze zm.) Obszary chronionego krajobrazu występujące na terenie województwa lubuskiego zostały powołane na podstawie uchwały Nr XLV/534/14 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 24 lutego 2014 r. zmieniająca rozporządzenie w sprawie obszarów chronionego krajobrazu (Dz. Urzędowy Woj. Lubuskiego z dnia 3 marca 2014r., poz. 564). Na terenie gminy Świebodzin znajdują się fragmenty dwóch obszarów chronionego krajobrazu: 13-Rynna Paklicy i Ołoboku obszar o powierzchni całkowitej ,30 ha, z czego w gminie Świebodzin 5 445,30 ha. Są to tereny w północnej części gminy w rejonie Nowego Dworku i Gościkowa oraz w zachodniej części gminy w rejonie jezior: Wilkowo, Księżno, Lubich, Ołobok i Niesłysz. Celem ochrony jest zachowanie korytarza ekologicznego oraz leśno-polnojeziornej mozaiki krajobrazowej. 17-Rynny Obrzycko-Obrzańskie obszar o powierzchni ha, w tym na terenie gminy Świebodzin 446 ha. Celem jego ustanowienia jest ochrona i zachowanie korytarzy ekologicznych rynien terenowych systemu Obry i Obrzycy Pomniki przyrody Według definicji prawa ochrony przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. (Art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz. U. z 2013 r. poz. 627, ze zm.) Na terenie gminy Świebodzin znajdują się 3 pomniki przyrody, są to 2 pojedyncze drzewa oraz jedna grupa drzew. Ustanowione zostały na podstawie uchwały R.W.L Nr 29 z 19 maja 2006 r. (Dz.Urz.Woj.Lub. Nr 38 poz.829 z dn r.). 41

42 Tabela 14 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Świebodzin Lp. Nazwa Lokalizacja Akt prawny 1. Dąb szypułkowy Dział nr 182 obr. Rzeczyca RWL Nr 18 z r. 2. Miłorząb dwuklapowy Dz. nr 167/3 obr. Świebodzina RWL Nr 18 z r. 3. Dąb szypułkowy 6 szt. Dz. nr 334/1 obr. Jordanowo RWL Nr 18 z r. Źródło: Urząd Miejski w Świebodzinie Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne tworzy się w celu zachowania fragmentów przyrody o charakterze naturalnym lub dla ochrony określonych ekosystemów. Zazwyczaj są to obszary, które ze względu na małą powierzchnię lub mniejszą rangę przyrodniczą nie mogą być rezerwatem przyrody. Są to pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej. Zalicza się do nich: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze, a także stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Powierzchnie te najczęściej byty zaliczane do nieużytków leśnych lub rolniczych. Na terenie gminy Świebodzin znajdują się 2 użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 20,24 ha. Wykaz użytków ekologicznych przedstawia poniższa tabela. Tabela 15 Wykaz użytków ekologicznych na terenie gminy Świebodzin Nazwa użytku ekologicznego (jak w akcie prawnym o ustanowieniu) Data utworzenia Pow. [ha] Obowiązująca podstawa prawna wraz z oznaczeniem miejsca ogłoszenia aktu prawnego Obręb ewid. Nr działki ewidencyjnej Opis lokalizacji Jezioro Księżno r. 18,91 Klipa r. 1,34 Źródło: RDOŚ Gorzów Wlkp. Uchwała Nr XLV/40/94 Rady Miejskiej w Świebodzinie z dnia 23 maja 1994 r. /niepublikowana/ Uchwała Nr XXXIII/416/09 rady Miejskiej w Świebodzinie z dnia 26 czerwca 2009 r. (Dz.U.Woj.Lub. Nr 84 poz z Dn r.) Borów 286 i 191 Jeziory 73/1, 87 Obszar jeziora Księżno wraz z przyległym terenem Nadleśnictwo Babimost, L-ctwo Smardzewo oddz. 73m, L- ctwo Osagóra 87c, d, f Opis Ochrona jezioro Księżno wraz z przyległym terenem Ochrona zbiornika wodnego oraz otaczającej szaty roślinnej porastającej ruiny starego gospodarstwa będących miejscem występowania, rozmnażania się, odpoczynku i żerowania ptaków oraz płazów 4.2. Natura 2000 Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagrożonych składników różnorodności biologicznej kontynentu europejskiego, wdrażanym od 1992 r. w sposób spójny pod względem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce występują 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 42

43 % powierzchni kraju). Dla każdego kraju określa się listę referencyjną siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których należy utworzyć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. Podstawą prawną tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dla obszarów specjalnej ochrony ptaków obowiązuje rozporządzenie z dnia 12 stycznia 2011 r. Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. nr 25 poz. 133). Sieć Natura 2000 tworzą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Proponowane obszary ochrony siedlisk oczekujące na ich zatwierdzenie przez Komisję Europejską i ich formalne wyznaczenie na terenie danego kraju określane są mianem obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty w skrócie OZW. Na terenie gminy Świebodzin znajdują się fragmenty dwóch obszarów siedliskowych: PLH Nietoperek i PLH Dolina Leniwej Obry. Rysunek 3 Obszary Natura 2000 na terenie gminy Świebodzin PLH Nietoperek został zatwierdzony jako OZW w listopadzie 2007 roku. Obszar o powierzchni 7 377,4 ha leży na terenie czterech gmin: Międzyrzecz, Sulęcin, Lubrza i Świebodzin. Teren urozmaicony morfologicznie. Na niewielkich obszarach sąsiadują ze sobą strefy wysoczyznowe oraz obniżenia rynien i dolin rzecznych. Ostoja należy do najcieplejszych terenów województwa lubuskiego. Obejmuje rozległą sieć starych fortyfikacji podziemnych tj. 30 km żelbetonowych podziemi, m pod powierzchnią ziemi. Tworzą one część tzw. Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego zbudowanego przez hitlerowców w latach Podziemia łączą się z powierzchnią ziemi kilkoma 43

44 pionowymi szybami wentylacyjnymi, korytarzami prowadzącymi do bunkrów. Dodatkowo do ostoi włączono Tunel w Wysokiej. W skład ostoi wchodzą także naziemne tereny żerowiskowe nietoperzy, odpowiadające mniej więcej granicom Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego "Uroczyska MRU", stanowiącego otulinę podziemnych rezerwatów nietoperzy "Nietoperek" i "Nietoperek II". Obszar obejmuje najważniejsze zimowisko nietoperzy w środkowej Europie i ich tereny żerowiskowe. Zimuje tu nawet osobników, należących do co najmniej 13 gatunków. Najliczniej występują: nocek rudy, nocek duży, gacek wielkouch i nocek Natterera. Głównym celem ochrony jest zachowanie występujących w tej części ostoi populacji czterech gatunków nietoperzy wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: nocek duży, mopek, nocek Bechsteina i nocek łydko włosy oraz ich siedlisk. Obszar nie posiada ustanowionego planu zadań ochronnych. PLH Dolina Leniwej Obry powierzchnia całkowita 7137,7 ha, częściowo położony na terenie gminy Świebodzin. Obszar obejmuje rozległą dolinę Leniwej Obry między miejscowościami Babimost i Międzyrzecz, a w północnej części również dolinę Paklicy. Ma ona charakter rozległej, zatorfionej doliny rzeki nizinnej, która została zmeliorowana w XIX wieku, a następnie zagospodarowana rolniczo. Obecnie odznacza się bardzo niską antropopresją i podlega spontanicznej renaturyzacji. Stanowi mozaikę ekstensywnie użytkowanych, zarastających łąk, zarośli łęgowych i lasów, z najcenniejszymi tutaj starodrzewiami liściastymi. W północnej części ostoi zlokalizowane są eutroficzne, przepływowe jeziora. Sośniny zajmują dużą część terenu. Ukształtowanie terenu jest bardzo zróżnicowane, charakterystyczne dla krajobrazu polodowcowego. Wody śródlądowe zajmują 2% obszaru, łąki - 37%, a lasy - 42%. Obszar jest wykorzystywany rolniczo 18% powierzchni. Występuje tu ponad 20 gatunków roślin zagrożonych i chronionych w Polsce. Znajduje się tu jedyne w Polsce stanowisko kaldesii dziewięciornikowatej. Obszar ma równie duże znaczenie dla ochrony ptaków. Występuje tu 14 gatunków ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej i 6 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej oraz 2 gatunki w Załączniku II Dyrektywy. Do najpoważniejszych zagrożeń ostoi zalicza się zmiany stosunków wodnych w wyniku odnowienia lub kontynuacji melioracji. Obszar posiada ustanowiony plan zadań ochronnych (Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 24 marca 2014 r. w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Leniwej Obry PLH (DZ. URZ. WOJ. LUB ) Tereny zieleni Na tereny zieleni w gminie Świebodzin składają się: parki, zieleńce i zieleń osiedlowa, w sumie 42 ha. Na terenie gmin znajduje się również 11 cmentarzy o łącznej powierzchni 13 ha. Wśród parków najcenniejsze są te wpisane w rejestr Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, mianowicie: park klasztorny z XVIII i XIX w Gościkowie, położony w południowo zachodniej części wsi na powierzchni 8,39 ha (w drzewostanie występuje lipa, świerk, świerk srebrzysty, cis, jesion, platan oraz bluszcz pospolity - okazy kwitnące; zarejestrowany w rejestrze Woj. Konserwatora Zabytków, park krajobrazowy w Lubinicku, położony w południowo zachodniej części wsi na powierzchni 11,71 ha (w drzewostanie dominuje lipa szerokolistna, klony, kępy świerków i robinia, pojedynczo występuje cis, świerk kłujący, wiąz syberyjski i topola kanadyjska o znacznych rozmiarach; zarejestrowany w rejestrze Woj. Konserwatora Zabytków); park krajobrazowy przy byłym Państwowym Domem Dziecka w Chociulach, położony w północnej części wsi na powierzchni 4,6 ha (jest to park z XIX w., otoczony aleją lip uznanych za pomnik przyrody; dominujące gatunki to: świerk, klon, jesion, lipa szerokolistna i robinia; z innych drzew rosną tu cisy, wiązy, platany; w podszycie rośnie tu bez koralowy; zarejestrowany w rejestrze Woj. Konserwatora Zabytków); park krajobrazowy w Rosinie, położony w południowo zachodniej części wsi na powierzchni 2,15 ha (w drzewostanie dominuje: dąb szypułkowy, lipa szerokolistna i drobnolistna w tym okazy o charakterze pomnikowym, klony, buki, jesiony, świerki, cis i robinia; zarejestrowany w rejestrze Woj. Konserwatora Zabytków). W mieście ochroną objęty jest park miejski im. F. Chopina ze starym różnorodnym drzewostanem; tereny przyległe do cmentarza z wiekowym drzewostanem oraz tzw. park zamkowy (ul. Zamkowa 1). Na terenie gminy parki znajdują się również w: Jeziorach, Nowym Dworku (krajobrazowy), Rakowie (krajobrazowy) i Wityniu (krajobrazowy). Wszystkie znajdują się w ewidencji konserwatorskiej. 44

45 Tworzenie nowych założeń parkowych oraz kształtowane zieleni urządzonej wpłynie na poprawę struktury przyrodniczej gminy. Szczególnie ważna będzie rewitalizacja parków, ochrona zieleni urządzonej oraz użytków zielonych 4.4. Szata roślinna i zwierzęca Potencjalnie w gminie największą powierzchnię zajmują siedliska lasów dębowo-grabowych (grądów). Obejmujących centralną część gminy od Rusinowa po Chociule. W rzeczywistości przeważająca większość siedlisk gradowych została wykorzystana na grunty orne, a lasy gradowe nie zachowały się w większych fragmentach W południowej i południowo zachodniej części gminy, na sandrach dominują siedliska borowe. W regionie jeziora Paklicko Wielkie przeważają siedliska boru suchego, a w okolicach jeziora Niesłusz (Niesulickie) siedliska boru mieszanego. W tym regionie rosną interesujące drzewostany bukowo-sosnowe. Na jeziorze Paklicko znaleziono ponad 20 zespołów i zbiorowisk roślinnych roślinności oczeretowej, szuwarowej i podwodnej. Pod względem botanicznym interesująca roślinność znajduje się w jeziorze Księżno. Nad jeziorem Niesłysz stwierdzono torfowisko wysokie z wieloma rzadkimi gatunkami. W dolinach cieków i obrzeżach jezior występują siedliska łęgów olszowo-jesionowych. Większość z nich przekształcono na użytki zielone. Wartościowym pod względem przyrodniczym obszarem jest także teren leśny koło Nowego Dworku o powierzchni ok. 25 ha., położony w dolinie rzeki Paklica, nad brzegiem Jeziora Paklicko Wielkie. W y- różniającymi walorami odznacza się występujący tu las liściasty i łęg olszowo jesionowy o naturalnym charakterze (rosną tu 3 gatunki storczyków; nad rzeką Paklica znajdują się fragmenty naturalnych torfowisk niskich). Do najcenniejszych pod względem przyrodniczym ekosystemów łąkowych zaliczają się, występujące często w kompleksach przestrzennych, zmienno wilgotne łąki trzęślicowe, a także ekstensywnie użytkowane, wilgotne łąki ostrożeniowe. Na terenie gminy największe kompleksy łąk, niestety z zaawansowaną już sukcesją, występują w dolinie Strugi Świebodzińskiej, Paklicy i Borowianki. Mniejsze, często jeszcze koszone lub ekstensywnie wypasane, interesujące przyrodniczo fragmenty łąk zachowały się we wszystkich wsiach gminy w obniżeniach terenu. Na terenie gminy Świebodzin występują gatunki roślin wymienione w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409): Gatunki roślin objętych ochroną ścisłą: kłóć wiechowata - w pasie roślinności wynurzonej nad jeziorem Księżno; kaldezja dziewięciornikowata buławnik czerwony, goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, mieczyk dachówkowaty, lilia złotogłów, storczyk kukawka, pełnik europejski na terenie obszaru Natura 2000 PLH Dolina Leniwej Obry, Gatunki objęte ochroną częściową: widłak jałowcowaty, bagno zwyczajne, modrzewnica zwyczajna - na terenie torfowiska nad jeziorem Niesłysz; widłak goździsty (szczególnie na południe jeziora) - jezioro Paklicko Wielkie; dziewięćsił bezłodygowy - kilkadziesiąt osobników w borze sosnowym na pn. od Rzeczycy; storczyk plamisty w lasach nad jeziorem Paklicko i Niesłysz. kukułka (storczyk) krwista, kukułka (storczyk) szerokolistna, wawrzynek wilczełyko, kruszczyk szerokolistny, śnieżyczka przebiśnieg, listera jajowata obszar Natura 2000 PLH Dolina Leniwej Obry. Gatunki objęte ochroną częściową, które mogą być pozyskiwane: bobrek trójlistkowy - nad jeziorem Księżno i na terenie torfowiska nad jeziorem Niesłysz; Świat zwierzęcy nie jest dobrze rozpoznany. Spośród zwierząt kręgowych najlepiej rozpoznane są ptaki. Na terenie gminy występuje ponad 150 gatunków, z czego 120 gatunków lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych. Najcenniejsze obszary lęgowe ptaków to jeziora i okoliczne lasy nad jeziorami: Paklicko Wielkie, Niesłysz, Lubienickie i Wilkowskie (pd. część). Wśród gatunków objętych ochroną stwierdzono występowanie następujących: 45

46 ptaków wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: bąk, bocian biały, kania czarna, kania ruda, bielik, (błotniak stawowy, derkacz, żuraw, zimorodek, dzięcioł czarny, dzięcioł średni, jarzębatka, gąsiorek, ortolan, ssaków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: wydra, oraz na obszarze PLH Nietoperek: mopek, nocek łydkowłosy, nocek Bechsteina, nocek duży, płazów wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: kumak nizinny oraz na obszarze PLH Nietoperek: traszka grzebieniasta. Inne ważne gatunki zwierząt wskazane w standardowym formularzu danych obszaru Natura 2000 Nietoperek, które wymienione zostały w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 poz. 1348): wśród gatunków ssaków objętych ochroną ścisłą, wymienić można: mroczek późny, nocek Brandta, nocek rudy, nocek wąsatek, nocek Natterera, karlik malutki, gacek brunatny, gacek szary; ochroną ścisłą objęte są następujące płazy i gady: rzekotka drzewna, żaba moczarowa, żaba wodna, żaba jeziorowa, żaba śmieszka, żaba trawna, traszka zwyczajna, żmija zygzakowata wśród płazów i gadów objętych ochroną częściową należy wymienić: ropuchę szarą Inne obszary cenne przyrodniczo proponowane do objęcia ochroną Na terenie gminy znajdują się również obszary cenne przyrodniczo, nieobjęte do tej pory ochroną prawną. Tereny te wyodrębnione zostały na podstawie opracowania ekofizjograficznego i wpisane do Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świebodzin. Według Studium proponuje się utworzenie: użytku ekologicznego, zespołu przyrodniczokrajobrazowego oraz dwa stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej. Do tych obszarów zaliczają się: Jezioro Lubinieckie wraz z przyległymi terenami łąkowymi, szczególnie na północ od jeziora, ze względu na występowanie wielu rzadkich ptaków związanych z siedliskami wilgotnymi i wodnymi oraz rzadkie gatunki roślin, np. pełnik europejski pod ochroną ścisłą w Polsce według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409). Proponuje się utworzenie użytku ekologicznego, Teren grodziska w krajobrazie leśno torfowiskowym, położony nad Jeziorem Niesłysz 2 km na południe od Tyczyna (Krzeczkowa) (powierzchnia 9,02 ha w Nadleśnictwie Świebodzin, w oddziałach 255h, i, j oraz 256h). Na jego walory przyrodniczo kulturowe składają się wczesnośredniowieczne grodzisko z VII VIII wieku i XIV XVI wieku oraz torfowisko przejściowe. Grodzisko jest porośnięte lasem bukowym, natomiast torfowisko olchą, sosną i brzozą. Na torfowisku rośnie bagno zwyczajne. Na jego skraju liczne stanowiska widlicza (widłaka) jałowcowatego - pod ochroną częściową. Proponowana forma ochrony: zespół przyrodniczo krajobrazowy. Tereny po byłej cegielni w Rusinowie, z udokumentowanymi osadami organogenicznymi wieku emskiego. Proponowana forma ochrony: stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej, Teren po byłej żwirowni w Rosinie, z występowaniem klinów mrozowych do głębokości 6 m (w piaszczystych osadach sandrowych). Proponowana forma ochrony: stanowisko dokumentacyjne przyrody nieożywionej Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Obszary leśne wraz gruntami leśnymi zajmują powierzchnię ha, stanowiąc 28,1% powierzchni gminy Świebodzin. Wskaźnik lesistości gminy jest niższy od lesistości w powiecie świebodzińskim (42%) i w całym województwie lubuskim (49,2%). Największe kompleksy leśne występują w północnej części gminy. Ważne znaczenie mają również lasy znajdujące się w zachodniej oraz południowej części gminy. Lasy te włączają się w istniejące ciągi przyrodnicze gminy i regionu, umożliwiając przemieszczanie się zwierząt. Nieco mniejsze obszarowo kompleksy występują w obrębie jeziora Lubinieckiego. Na pozostałych obszarach znajdują się niewielkie, drobne powierzchnie lasów położone często w sąsiedztwie łąk, pastwisk lub pól uprawnych. Ze względu na małą powierzchnię ich powiązania przyrodnicze są ograniczone, nie występują w 46

47 nich wrażliwe gatunki typowe dla danego siedliska lasu. Są to jednak obszary istotne dla funkcjonowania przyrodniczego gminy. Mozaika mniejszych i większych kompleksów leśnych, na przemian z łąkami i pastwiskami, tworzy urozmaicony, bogaty przyrodniczo obszar zasilający w krajobrazie, stanowiący często ostoje dla drobnej zwierzyny i ptactwa. Wśród lasów publicznych największe obszary stanowią lasy będące w zarządzie Lasów Państwowych (98%). W prywatnych rękach znajduje się zaledwie 2,5% ogólnej powierzchni lasów. Nadzór nad lasami zgodnie z ustawą o lasach sprawuje Starosta, który te uprawnienia przekazał na mocy porozumień poszczególnym nadleśnictwom. Lasy nie stanowiące własności Skarbu Państwa objęte są inwentaryzacją lub planem urządzenia lasów. Na obszarze gminy lasy Skarbu Państwa znajdują się w zarządzie: Nadleśnictwa Świebodzin 4 182,28 ha (północnozachodnia część gminy, 75,2% powierzchni gminy), Nadleśnictwa Babimost 1 856,24 ha (południowo-wschodnia część gminy, 22,6% powierzchni gminy) Nadleśnictwa Sulechów (południowa część gminy, 2,2%). Najliczniejszym i najważniejszym gospodarczo gatunkiem na terenie gminy jest sosna, która zajmuje blisko 85% powierzchni leśnej. Na siedliskach borowych wytworzyły się przeważnie drzewostany jednogatunkowe, często bezpodszytowe, a na żyźniejszych wielogatunkowe, w większości z dobrze rozwiniętą warstwą podszytów. Drzewostany sosnowe zajmują siedliska żyźniejszych borów świeżych i mieszanych świeżych. Sosna tworzy drzewostany lite, a na siedliskach żyźniejszych często mieszane z udziałem dębu, brzozy, miejscami świerka, akacji i buka. Drzewostany innych gatunków występują na niewielkich powierzchniach: iglaste (modrzew, świerk, daglezja) na ok. 1% powierzchni leśnej, liściaste (w tym: brzoza, olsza czarna i dąb) łącznie na ok. 12%. Łączny udział gatunków iglastych w Nadleśnictwie Świebodzin wynosi 90,2%, natomiast gatunków liściastych 9,8%. W strukturze wiekowej zdecydowanie przeważają drzewostany młode do 40 lat, które zajmują 51,2% powierzchni leśnej zalesionej. Wśród nich dominują lasy z przedziału lat, stanowiące ok. 20% wszystkich lasów. Drzewostany w wieku od 41 do 80 lat zajmują 33,9% tej powierzchni. Na terenie Nadleśnictwa Świebodzin część lasów została uznana jako lasy ochronne. Powołane zostały na podstawie Zarządzenia Nr 132 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i leśnictwa z Dn r. Ogółem ich powierzchnia w gminie wynosi 1 114,64 ha, w tym: lasy wodochronne: 1 034,15 ha, lasy glebochronne 80,49 ha. Nadleśnictwa w ramach swej działalności prowadzą zalesienia i odnowienia lasów. Efektem prowadzonych działań jest powstanie nowej uprawy leśnej, jednak zalesiając wprowadzany jest las na grunt, który wcześniej lasem nie był. Zalesienie gruntów zwłaszcza niskich klas bonitacyjnych podnosi ich wartość ekonomiczną, zwiększa udział lasów, a ściśle określone sposoby zakładania upraw leśnych i dobór gatunków drzew, wpływają korzystnie na zwiększenie bioróżnorodności. Prace odnowieniowe polegają na ponownym wprowadzeniu roślinności leśnej na gruncie będącym niedawno również lasem. Na terenie gminy Świebodzin prowadzone były odnowienia lasów. Zalesień nie prowadziło żadne z nadleśnictw. Tabela 16 Powierzchnia odnowień lasu na terenie gminy Świebodzin w latach Powierzchnia odnowień lasu [ha] Lp. Nadleśnictwo Razem 1. Nadleśnictwo Świebodzin 39,0 31,0 43,0 40,0 51,0 204,0 2. Nadleśnictwo Babimost 14,02 12,07 14,52 24,47 8,62 73,7 Źródło: Nadleśnictwa 4.7. Ochrona powierzchni ziemi Gleby gminy Świebodzin wytworzone zostały z plejstoceńskich glin zwałowych i należą w większości do typu gleb brunatnych, w znacznej mierze wyługowanych i kwaśnych oraz do typu gleb bielicowych właściwych i pseudobielicowych. Największą powierzchnię w gminie zajmują gleby brunatne właściwe (B), które razem z typem wyługowane i kwaśne (Bw)) oraz pozostałymi podtypami rodzajami gleb brunatnych występujących w gmi- 47

48 nie (Bd, Bwd) pokrywają ponad 70% jej ogólnej powierzchni. Występują tu również czarne ziemie (D) i czarne ziemie zdegradowane (Dz) wraz z ich podtypami oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe. W lasach gminy przeważają gleby bielicowe kwaśne lub skrytobielicowe świeże, wytworzone z piasków i żwirów polodowcowych, przede wszystkim piasków luźnych i słabogliniastych. W północno - zachodniej części gminy dominują żyźniejsze gleby bielicowe na podłożu gliniastym oraz gleby brunatne właściwe, wytworzone z piasków gliniastych lekkich. Dla obszarów powytopiskowych obniżeń terenu charakterystyczne jest występowanie gleb semihydrogenicznych i hydrogenicznych związanych m.in. z wysokim poziomem wód gruntowych. Gleby murszowe zajmują łącznie ok. 8% powierzchni gminy. Ich największy kompleks porośnięty trzciną występuje w dolinie rz. Paklicy k. Nowego Dworku przy jeziorze Białe. Obszary o uboższych glebach, najczęściej wytworzonych z piasków lub na terenach o znacznych spadkach, porastają lasy, gleby żyźniejsze wykorzystywane są w większości jako grunty rolne. Wśród gruntów ornych na terenie gminy dominują gleby kompleksu 4 żytniego dobrego, zajmujące ok. 34% areału, przy dużym udziale kompleksu 5 żytniego słabego (ok. 25%) i 6 żytniego bardzo dobrego (ok. 19%) oraz przy mniejszym udziale kompleksu 2 żytniego bardzo słabego (11%) oraz pszennego dobrego (ok. 7%). Pozostałe 4% to łącznie kompleksy 3 pszenny wadliwy (2,2%), 8 zbożowopastewny mocny (1,4%) i 9 zbożowopastewny słaby (0,47%). W przestrzeni rolniczej dominują gleby średniej klasy bonitacyjnej (IVa i IVb), stanowiąc niemal 42% gruntów ornych. Gleby średnio dobre (klasa IIIa i IIIb) stanowią 26%. Gleby gorszych klas zajmują 32% obszarów rolnych. Najmniej zajmują gleby II klasy zaledwie 0,2%. Tabela 17 Klasy bonitacyjne gleb na terenie gminy Świebodzin Klasy bonitacyjne gruntów ornych wyrażone w procentach II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz Świebodzin 0,2 12,0 14,1 25,4 16,2 22,8 8,9 0,4 Źródło: na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Świebodzin Na degradację gleb w gminie Świebodzin mają przede wszystkim wpływ: rolnictwo, przemysł, transport i budownictwo. Najczęstszą przyczyną zanieczyszczenia gleb jest degradacja chemiczna i fizyczna. Do degradacji fizycznej dochodzi w skutek utrzymującej się dominacji przemysłu w strukturze przestrzennej miasta oraz wzrostu urbanizacji (rozwój budownictwa i towarzyszącej mu infrastruktury) zarówno na terenie miasta jak i całej gminy. Erozja wodna i wąwozowa oraz eksploatacja kruszywa to najczęstsze przyczyny degradacji fizycznej w Świebodzinie. Wynikiem koncentracji przemysłu jest zakwaszenie lub nadmierna alkalizacja gleb. Degradacja chemiczna jest efektem intensywnego nawożenia mineralnego i organicznego zanieczyszczenia przemysłowego oraz wzmożonym natężeniem ruchu kołowego. W ostatnim czasie nasila się również problem wymierania pszczół, jedną z przyczyn tego faktu jest nadmierne i bezmyślne stosowania pestycydów przez rolników, co powoduje zmniejszenie odporności pszczół na choroby i pasożyty. Dlatego tak istotne jest prowadzenie edukacji ekologicznej wśród rolników, aby właściwie stosowali pestycydy. Coraz częściej, zwłaszcza w krajach zachodnich używane są pestycydy nowej generacji tak zwane neonikotynoidy. Stosowane w niskich dawkach, nie trują bezpośrednio pszczół, ale blokują ich pamięć, przez co pszczoła wylatuje z ula i nie wraca. W Polsce nie są jeszcze tak szeroko stosowane. W latach r. Okręgowa Stacja Chemiczno-Rolnicza w Gorzowie Wlkp. przeprowadzała badania gleb pod kątem: odczynu ph, potrzeb wapnowania oraz zawartości w makroelementy: fosforu, potasu i magnezu. W omawianym zakresie pobrano 1015 próbek glebowych łącznie z ha użytków rolnych na terenie gminy Świebodzin. W tym samym okresie Stacja przeprowadziła pojedyncze badania na zawartość w glebie metali ciężkich i siarki siarczanowej, jednak nie są one reprezentatywne dla całej powierzchni gminy. Jednym z podstawowych wskaźników oceny gleb jest ich odczyn. Zależy on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów agrotechnicznych. W latach w przebadanych próbkach stwierdzono 81% gleb kwaśnych (odczyn ph odpowiednio do 4,5 i 4,6 5,5). Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie roślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywności 48

49 biologicznej gleby. Częściej spotykane kwaśne odczyny gleb, powodują obniżanie plonowania roślin jak również ułatwiają przyswajanie przez rośliny metali ciężkich. Z odczynem gleb ściśle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawiające właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, jest zabiegiem agrotechnicznym, który powinien być stosowany na terenie gminy, gdzie procentowy udział gleb wymagających wapnowania w przedziale koniecznym i potrzebnym wynosił 19%. Natomiast dla 61% przebadanych gleb nie dostrzeżono potrzeby wapnowania. Tabela 18 Wyniki badań odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie Świebodzin w latach Świebodzin gminy Odczyn ph % Potrzeby wapnowania % Bardzo kwaśny 5 Konieczne 7 Kwaśny 28 Potrzebne 12 Lekko kwaśny 48 Wskazane 20 Obojętny 10 Ograniczone 25 Zasadowy 9 Zbędne 36 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Gorzowie Wlkp. Zawartość w glebie przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest ważnym wskaźnikiem pozwalającym ustalić poziom racjonalnego nawożenia. Procentowy udział zbadanych próbek gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartości fosforu (P 2 O 5 ) na terenie gminy dla użytków rolnych wynosiła 17%. Udział gleb o zawartości potasu (K 2 O) bardzo niskiej i niskiej wynosił 25%, a magnezu - 29%. Tabela 19 Wyniki badań zasobności gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Świebodzin w latach Świebodzin Zawartość Zawartość % Zawartość potasu % fosforu magnezu % Bardzo niska 1 Bardzo niska 3 Bardzo niska 8 Niska 16 Niska 22 Niska 21 Średnia 41 Średnia 40 Średnia 34 Wysoka 22 Wysoka 20 Wysoka 28 Bardzo wysoka 20 Bardzo wysoka 15 Bardzo wysoka 9 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Gorzowie Wlkp. Niedobór fosforu powoduje zahamowanie wzrostu łodyg i liści, karłowacenie roślin, słaby rozwój kwiatów; nie wytwarzają się prawidłowo nasiona. Rośliny stają się drobne, strzeliste, o cienkich łodygach i słabym systemie korzeniowym. Zwalnia się proces ukorzenienia i krzewienia rośliny. Ograniczone jest kwitnienie, tworzy się mniej nasion i owoców o gorszej jakości, a przy głębokim niedoborze roślina nie wytwarza nasion i owoców. Potas jest niezbędny dla produkcji cukru w liściach, jego transportu do korzenia i magazynowania. Reguluje gospodarką wodną, dzięki czemu roślina traci mniej wody podczas parowania, a produkcja suchej masy zostaje zwiększona. Niedobór magnezu podczas wzrostu roślin powoduje spadek jakości i obniżenie plonów Gospodarowanie zasobami geologicznymi Świebodzin uboga jest w surowce mineralne. Najczęściej występują kruszywa naturalne w okolicach m. Jeziory, Rosin i Glińsk. Udokumentowane zasoby złóż kopalin na terenie gminy Świebodzin według opracowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny Bilansu zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na dzień r. znajdują się w poniższej tabeli. 49

50 Tabela 20 Zasoby złóż naturalnych na terenie gminy Świebodzin Stan Zasoby (tys. ton) Nazwa złoża zagospodarowania Geologiczne wydobycie przemysłowe złoża bilansowe Piaski i żwiry Glińsk T Gościkowo Z Jeziory R Raków M Raków I T Rosin R Rudgerzowice T R - złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo, T- złoże zagospodarowane, eksploatowane okresowo Z złoże, z którego wydobycie zostało zaniechane M - złoże skreślone z bilansu zasobów w roku sprawozdawczym Źródło: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na dzień r. Starosta udziela koncesji na wydobycie kopaliny z obszaru udokumentowanego złoża o powierzchni nie przekraczającej 2 ha i wydobycia nie przekraczającego m 3 na rok, a działalność będzie prowadzona metodą odkrywkową oraz bez użycia środków strzałowych. Na większe powierzchnie złoża koncesji udziela Marszałek Województwa. Ponadto Marszałek Województwa udziela koncesji dla złóż o powierzchni poniżej 2 ha, w przypadku, kiedy planowane wydobycie przekracza m 3 na rok. Legalna eksploatacja złóż kopalin daje szansę na zminimalizowanie strat w środowisku i właściwą rekultywację terenu. Wykaz koncesji na eksploatację kopalin na terenie gminy Świebodzin wydanych przez Marszałka Województwa Lubuskiego znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 21 Wykaz obowiązujących koncesji na eksploatację kopalin na terenie gminy Świebodzin Powierzchnia Numer oraz data objęta Rodzaj wydania decyzji Termin ważności Lp. Nazwa złoża Położenie eksploatacją kopaliny udzielającej koncesji [ha] koncesji Koncesje wydane przez Marszałka Województwa Lubuskiego Kruszywo DW.III /10 z 2. Rudgerzowice Rudgerzowice 3, Rosin Rosin 11,9 Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego naturalne Kruszywo naturalne r. DW.III /10 z r. ze zm Ponadto na terenie gminy Świebodzin znajdują się tereny po eksploatacji surowców mineralnych, są to: na działce nr 143/1 w obrębie Rudgerzowice, na działce nr 53/1 w obrębie Raków, na działce nr 400/6 i 400/5 w obrębie Glińsk, na działce nr 21/1 i 21/2 w obrębie miasta Świebodzina, stanowiącej własność Gminy Świebodzin. powierzchnia działki wynosi 3,8675 ha, z czego użytek kopalniany (wg ewidencji gruntów K ) ma powierzchnię 2,8680 ha. Pozostałe użytki w obrębie działki zostały skwalifikowane jako grunty orne klasy IVa, IVb i V oraz zadrzewienia (Lz). Grunty wokół wyrobiska po eksploatacji surowców nie są użytkowane rolniczo. Teren usytuowany jest na północno-zachodnim skraju miasta Świebodzina. Od strony południowej sąsiaduje z terenami przemysłowymi, a od północnego-zachodu z enklawą gruntów leśnych. Od północnego-wschodu znajdują się grunty orne użytkowane rolniczo. Droga dojazdowa do terenu składowiska przebiega przez osiedle mieszkaniowe Widok. Jest to droga gruntowa, przebiegająca wzdłuż południowej granicy działki. Ok. 200 m od wjazdu do wysypiska znajduje się kamienna wieża widokowa zwana Wieżą Bismarcka. Pod względem morfologicznym, wyrobisko po eksploatacji surowców mineralnych obecnie użytkowane jako składowisko mas ziemnych stanowi wcięcie w południowe zbocze wierzchowiny morenowej. Teren łagodnie opada ku południowi. Rzędne w północnej części oma- 50

51 wianego terenu wynoszą 114,8 m npm, a w części południowej, przy wjeździe do składowiska rzędna ma wartość ok. 110 m npm. Deniwelacje terenu w otoczeniu składowiska wynoszą 4,8 m. Wyrobisko obecnie użytkowane jako składowisko mas ziemnych zostało częściowo zapełnione odpadami takimi jak: gruz budowlany, grunt z wykopów itp. Rekultywacja terenu po wyrobisku powstałym w wyniku eksploatacji surowców mineralnych i składowaniu w jego niecce odpadów nieaktywnych w stosunku do środowiska, wykonywana będzie wieloetapowo, poprzez: wypełnienie odpadami inertnymi niecki wyrobiska do poziomu otaczającego terenu; docelowe ukształtowanie wierzchowiny i przykrycie jej warstwą nieaktywną w postaci gruntu mineralnego lub gleby, zabudowa biologiczną wcześniej ukształtowanej wierzchowiny składowiska; utworzenie enklaw drzew i krzewów stanowiących miejsce bytowania pożytecznych owadów i ptaków. Rekultywacja prowadzona jest w kierunku ekologicznego użytku rolnego zadrzewionego i zakrzewionego, stanowiącego ostoję zwierzyny, ptactwa oraz pożytecznych owadów. Zgodnie z ustawą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z 2013 r. poz.1205 ze zm.) w odniesieniu do działalności górniczej, starosta po wcześniejszym uzyskaniu opinii właściwego dyrektora okręgowego urzędu górniczego wydaje decyzje o uznaniu rekultywacji za zakończoną. Zakończenie rekultywacji składowiska określone zostało w decyzji Starosty Powiatu Świebodzińskiego znak: OŚR.I /03 z dnia 04 sierpnia 2009 r. tj. 31 grudnia 2015 roku. Marszałek Województwa Lubuskiego decyzją znak: DW.II z dnia 14 listopada 2014 r. udzielił Gminie Świebodzin zezwolenia na przetwarzanie odpadów innych niż niebezpiecznych poddawanych odzyskowi w procesie odzysku polegającym na wypełnieniu wyrobiska po eksploatacji kruszywa naturalnego. 5. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego 5.1. Stan powietrza atmosferycznego Źródła zanieczyszczeń powietrza możemy podzielić na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. Wśród zanieczyszczeń powietrza wyróżnia się między innymi: pyły, sadze, aerozole, gazy i pary, substancje aromatyczne (odory), a także różnego rodzaju energie (hałas i wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne). O jakości powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł z uwzględnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Największe skupiska emitorów punktowych, jak i znaczna emisja liniowa związane są z obszarami zurbanizowanymi dużych miast. Emisja punktowa dotyczy emisji zorganizowanej z zakładów, powstającej w wyniku energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych. Emisja liniowa to głównie emisja komunikacyjna z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego. Emisja powierzchniowa jest sumą emisji z palenisk domowych, oczyszczania ścieków w otwartych urządzeniach oczyszczających i składowania odpadów. Szkodliwymi substancjami pochodzenia antropogenicznego najczęściej emitowanymi do powietrza są przede wszystkim: tlenek siarki, tlenek węgla, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), benzo(α)piren, sadza, kadm oraz drobne pyły powstające w wyniku spalania węgla, oleju opałowego oraz materiałów pędnych. Zanieczyszczenie powietrza powyżej wymienionymi substancjami chemicznymi ma negatywny wpływ na jakość życia i zdrowie człowieka, a także zaburza prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów. Według danych Urzędu Statystycznego w 2013 r. emisja pyłów na obszarze województwa lubuskiego z zakładów zaliczanych do szczególnie uciążliwych wyniosła 1,1 tys. ton. Wielkość emisji gazów w województwie lubuskim w 2013 r. osiągnęła poziom 2009,504 tys. ton. Porównując ostatnie cztery lata zauważalny jest systematyczny spadek zarówno zanieczyszczeń pyłowych jak i gazowych. Nieco odmienna sytuacja występuje na terenie powiatu świebodzińskiego, gdzie w stosunku do roku 2010 emisja zanieczyszczeń pyłowych wzrosła o 57% - głównie ze spalania paliw. Spadła z kolei o 27% emisja zanieczyszczeń gazowych, głównie dzięki zmniejszeniu udziału dwutlenku węgla. W 2013 r. na urządzeniach do redukcji i neutralizacji zanieczyszczeń udało się zatrzymać 87,2% zanieczyszczeń pyłowych. Powiat charakteryzuje się stosunkowo niską emisją zanieczyszczeń w województwie, zajmując 9 i 11 miejsce pod względem emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. 51

52 Poniższa tabela przedstawia emisję zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu świebodzińskiego. Tabela 22 Emisja zanieczyszczeń powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie powiatu świebodzińskiego w latach 2010 i 2013 r. Emisja zanieczyszczeń Emisja zanieczyszczeń pyłowych [t/rok] ogółem ze spalania paliw Emisja zanieczyszczeń gazowych [t/rok] ogółem ogółem (bez dwutlenku węgla) niezorganizowana dwutlenek siarki tlenki azotu tlenek węgla dwutlenek węgla Źródło: GUS BDL W wyniku energetycznego spalania paliw ze źródeł punktowych powstają zanieczyszczenia, które ze względu na sposób wprowadzania do powietrza (wysokość emitora oraz prędkość wylotowa gazów), oddziałują na stan jakości powietrza zwykle w mniejszym stopniu niż spalanie paliw w indywidualnych systemach grzewczych. W powiecie świebodzińskim występują zakłady przemysłowe z procesami technologicznymi, które emitują pewne ilości substancji do powietrza atmosferycznego. Emisja substancji zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na obszarze gminy Świebodzin odbywa się na podstawie wydanych pozwoleń zintegrowanych, decyzji na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza oraz zgłoszenia instalacji niewymagającego pozwolenia. Wielkość zanieczyszczeń z zakładów na terenie gminy Świebodzin w 2013 r. przedstawia poniższa tabela, przygotowana na podstawie raportu z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska. Tabela 23 Wielkość emisji zanieczyszczeń na podstawie wydanych pozwoleń zintegrowanych i decyzji na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza Termin Emisja roczna Lp Zakład, adres Rodzaj zanieczyszczeń obowiązywania [Mg/rok] pozwolenia 1. Ferma Trzody Chlewnej w m. Niedźwiady 2. Johnson Controls Polska sp. z o.o., ul. Świerczewskiego 78, Świebodzin Amoniak Siarkowodór Pozwolenia zintegrowane Pył PM10 Dwutlenek siarki Dwutlenek azotu Tlenek węgla LZO (w przeliczeniu na całkowity węgiel organiczny) 25,53 0,22 0, ,0134 0,216 0,054 5,688 czas nieoznaczony czas nieoznaczony Pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wydane przez Marszałka Województwa Lubuskiego 1. KEIPER Polska sp. z o.o. ul. Świerczewskiego 78, Świebodzin 2. Gospodarstwo Specjalistyczne w Produkcji Drobiarskiej Dorota Konstanty-Zaremba Chociule 36b 3. Ferma Indyków Aleksandra i Tomasz Gaweł Ul. Polna 16b Świebodzin Dwutlenek azotu Aceton Amoniak Siarkowodór Pył zawieszony PM10 Amoniak Pył zawieszony PM10 2,1002 0,0030 4,377 0,156 0,401 2,448 4,

53 4. Ferma Indyków Barbara Marcinkowska Os. Słoneczne 65 Świebodzin 5. Gospodarstwo Rolne Krzysztof, Krystyna, Chryzostom Wołyniak, Rosin 18a, Świebodzin 6. Ferma Indyków Jan Marcinkowski Os. Słoneczne 65, Świebodzin Amoniak Pył zawieszony PM10 Amoniak Pył zawieszony PM10 Amoniak Pył zawieszony PM10 2,957 5,298 10,3229 2,4358 4,016 3, Pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza - wydane przez Starostę Świebodzińskiego 1. Budimex S.A. Oddział Usług Sprzętowych ul. Przejazdowa 24, Pruszków 2. BT TOPBETON Sp. z o.o. ul. Bierzarina 45, Gorzów Wlkp. 3. SECO/WARWICK EUROPE S.A. z siedzibą: Świebodzin, ul. Świerczewskiego 76, Suma zanieczyszczeń 67,34 - Suma zanieczyszczeń 0, Suma zanieczyszczeń 2, Źródło: Starostwo Powiatowe w Świebodzinie, Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego Wielkość zanieczyszczeń z zakładów na terenie gminy Świebodzin w 2013 r. przedstawia poniższa tabela, przygotowana na podstawie raportu z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska. Tabela 24 Wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy Świebodzin w 2013 r. na podstawie Wojewódzkiego Banku Zanieczyszczeń Środowiska Ładunek całkowity wszystkich substancji [Mg] Lp. Nazwa jednostki Substancje Ilość [Mg/rok] Świebodziński Dom Kultury, Piłsudskiego 39/41, Świebodzin Sąd Rejonowy, Park Chopina 3, Świebodzin Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy, Świebodzin, Ul. Okrężna 4, Świebodzin Ośrodek Sportu I Rekreacji Sikorskiego 25, Świebodzin Zespół Szkół Ogólnokształcących Im. H. Sienkiewicza, Park Chopina 2, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw 76, ,8442 0, , , , , , , ,9532 0, , , ,5369 0, , , ,

54 6. Lumberg Polska Spółka Z Ograniczoną Odpowiedzialnością Spółka Komandytowa, Świebodzin, Ul. Sobieskiego 20b, Świebodzin 7. Dom Pomocy Społecznej w Jordanowie, Jordanowo 3, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 48, , , , , , Dom Pomocy Społecznej w Glińsku, Glińsk, Glińsk, Świebodzin Suma pyłów 109, ,8767 0,11946 pyły ze spalania paliw 0, Ośrodek Dla Osób Uzależnionych Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Nowy Dworek", Nowy Dworek, Adama Mickiewicza 31, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 47, , , , Przedsiębiorstwo " PRODACH " Bekier Augustyniak Sp. J. W Upadłości Likwidacyjnej, Jordanowo 11, Świebodzin 106, , Kim Sp. z o.o., Świerczewskiego 82, Świebodzin Suma pyłów 145, ,4171 0, pyły ze spalania paliw 0, , Kico-Polska Sp. z o.o. Świebodzin, Ul. Łużycka 50, Świebodzin Suma pyłów 118,7656 0, pyły ze spalania paliw 0, pyły pozostałe 0, Drogbud Przedsiębiorstwo Robót Sp. z o.o., Ul. Sobieskiego 14, Świebodzin Suma pyłów 445, ,3205 0, pyły ze spalania paliw 0, Recaro Aircraft Seating Polska Sp. z o. o., Sobieskiego 20 A, Świebodzin Suma pyłów 550, ,3165 0, pyły ze spalania paliw 0, Madjas Fenster S.C. Tomasz Madera, Krzysztof Jasiński, Kupienino, Kupienino, Świebodzin Suma pyłów 2, , , pyły ze spalania paliw 0, Wspólnota Mieszkaniowa, Świebodzin, Ul. Matejki 1, Świebodzin Suma pyłów 33, , , pyły ze spalania paliw 0, Powiatowy Zespół Szkół Technicznych I Zawodowych, Ul. Generała Świerczewskiego 76a, Świebodzin 200, ,4257 Suma pyłów 0,

55 pyły ze spalania paliw 0, Wspólnota Mieszkaniowa " Za Groblą ", Za Groblą 11, Świebodzin Suma pyłów 170, ,4687 0, pyły ze spalania paliw 0, Rotometal Spółka Z Ograniczoną Odpowiedzialnością Spółka Komandytowa, Świebodzin, Ul. Sobieskiego 14, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 37, , , , Ośrodek Szkolenia Kierowców "DAŻAR" Dawidowicz Wojciech, Kupiecka 3, Świebodzin Suma pyłów 0, , , pyły ze spalania paliw 0, Wspólnota Mieszkaniowa, Rzeczyca 56, Rzeczyca 56, Świebodzin 137, , , DRAFT 6 Sp. z o.o., Świebodzin, Oś. Łużyckie 51, Świebodzin Suma pyłów 31, , pyły ze spalania paliw 0,00024 pyły pozostałe 0, Docdata Fulfilment Sp. z o.o., Świebodzin, Sobieskiego 20/A, Świebodzin Suma pyłów 24, , , Świebodzin Fabryka Okien Drewnianych Line Sp. z o.o. Wilkowo 75, Wilkowo 75, Świebodzin pyły ze spalania paliw 0, , , Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej " Nowy Szpital w Świebodzinie", Młyńska 6, Świebodzin Suma pyłów 214, ,6755 0, pyły ze spalania paliw 0, Polmax Spółka Komandytowo - Akcyjna, Poznań-Grunwald, Wołczyńska 18 50, Poznań Suma pyłów 269, ,9379 0, pyły ze spalania paliw 0, Zakład Elektrotechniki Motoryzacyjnej Józef Szymański, Poznańska 29, Świebodzin 89, ,75103 Suma pyłów 0, Urząd Skarbowy, ul. Sobieskiego 6, Świebodzin Suma pyłów 29, ,361 0, pyły ze spalania paliw 0, Piekarnia Wilkowo S.C Stanisław, Stefania, Przemysław Król, 76, ,02743 Suma pyłów 0,

56 143, Nadleśnictwo Świebodzin, Wojska Polskiego 3, Świebodzin Suma pyłów 143,6607 0, pyły ze spalania paliw 0, Lasy Państwowe Ośrodek Transportu Leśnego Ul. Poznańska 10, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 151, ,5111 0, , Gospodarstwo Rolno-Drobiarskie Jan Marcinkowski, Wilkowo, ŚWIEBODZIN Przedsiebiorstwo T-H-W " Witra" S.C. T. Witka, P.J. Witka, Świerczewskiego 10, Świebodzin Przedsiębiorstwo Handlowe "ABIS" Barbara Lewandowska, Młyńska 2, Świebodzin Spółdzielnia Mieszkaniowa "Wilkowo", Wilkowo 27, Świebodzin Zakład Wodociągów Kanalizacji I Usług Komunalnych Sp. z o.o., Młyńska 37, Świebodzin Fermpol PHP Spółka z o.o.., Wojska Polskiego 2, Świebodzin. Parys Spółka Akcyjna, Ul. Łąki Zamkowe 12, Świebodzin Drogowe Centrum Produkcyjno-Handlowe "Big" Sp. z o.o., Ługów 18, Świebodzin Przedsiębiorstwo "Koimex" Henryk Kowalczyk, Kozia 3, Świebodzin Suma pyłów pyły pozostałe Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw pyły węglowo-grafitowe,sadza Suma pyłów pyły ze spalania paliw pyły krzemowe pyły pozostałe Suma pyłów pyły ze spalania paliw 0, , , , , , , , , , ,0538 9, , , , , , , , , , ,0619 1, ,09 0, , , , , , , , ,6723 0, , Spółdzielnia Mieszkaniowa " Słoneczna ", 375,

57 Słoneczna 44 D, Świebodzin 375,5239 Suma pyłów 0, pyły ze spalania paliw 0, , Lubuskie Zakłady Drobiarskie "Eldrob" S.A., Poznańska 56, Świebodzin Suma pyłów 1832,548 0, pyły ze spalania paliw 0, Euro Box Sp. z o.o., Ługów 36, Świebodzin Suma pyłów mangan pyły ze spalania paliw pyły pozostałe pierwiastki metaliczne i ich zw. 217, ,1462 0, , , , , , , Seco/Warwick Europe S.A., Świerczewskiego 76, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 0, , pyły cem-wap i mat.ogniotrw. 0, pyły pozostałe 0, K.S. Olszewscy Sebastian Olszewski, Ul. Sulechowska 13a, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 10, , , , Firma Handlowo Usługowa "Agro" Dariusz Neryng, Poznańska 52, Świebodzin 6, , Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 2 Im.Fryderyka Chopina, Park Chopina 1, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 228, ,8009 0, , Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 6, Osiedle Łużyckie 28, Świebodzin Zootex Lech Janek,Stanisława Żaguń- Makowska Spółka Jawna, Chociule 11a, Świebodzin PPH "Postęp" S.A., Strzelecka 1, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów 2, , , , , , , , , pyły ze spalania paliw 0, Prywatny Gabinet Stomatologiczny Ewa Weber- Wojewódka, Głogowska 5/1, 0,

58 Świebodzin 0, Suma pyłów 0, pyły ze spalania paliw 0, Lubuskie Fabryki Mebli S.A., Wojska Polskiego 2, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 46, , , , Lubuska Spółdzielnia Mieszkaniowo- Eksploatacyjna, Os. Łużyckie 39n, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw 2394, ,002 0, , Starostwo Powiatowe, Kolejowa 2, Świebodzin Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej, Cegielniana 13, Świebodzin Remix S.A., Poznańska 36, Świebodzin Publiczne Przedszkole Nr 3 Im. Czesława Janczarskiego, Świerczewskiego 2, Świebodzin Publiczne Przedszkole Nr 4, Wałowa 20, Świebodzin Publiczne Gimnazjum Nr 1, Sikorskiego 11, Świebodzin Publiczne Gimnazjum Nr 3, Łużycka 33, Świebodzin Powiatowy Urząd Pracy, Studencka 8, Świebodzin Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów 65, , ,0005 0, , , , , , , , , , , , , , ,0299 0, , , , , , , , , , , , , pyły ze spalania paliw 0, Skup Złomu "Rejmar" Mariusz Rejman, Ługów 2, Świebodzin 7,

59 Ośrodek Pomocy Społecznej W Świebodzinie, Plac Wolności 14, Świebodzin Przemysł Drzewny Świebodzin Sp. z o.o. Sobieskiego 20, Świebodzin Keiper Polska Sp. z o.o., Świerczewskiego 78, Świebodzin Computec S.A., Sikorskiego 9, Świebodzin Riva Sp. z o.o., Gen. Świerczewskiego 23, Świebodzin Amp Sp. z o.o., Chociule 36 D., Świebodzin Suma pyłów pyły pozostałe Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów chrom mangan pyły ze spalania paliw pyły pozostałe Suma pyłów pyły ze spalania paliw Suma pyłów mangan pyły pozostałe Suma pyłów OGÓŁEM: Suma pyłów Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego 7, , , , , , , , ,9988 0, , , ,3501 0, , , , , , , , , , , , , , , , , , ,35 2, W ramach swej działalności WIOŚ w latach przeprowadził 20 kontroli podmiotów gospodarczych w zakresie ochrony powietrza, w których w 4 przypadkach stwierdzono nieprawidłowości. Głównym problemem w zakresie zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Świebodzin jest tzw. emisja niska, związana oraz z ogrzewaniem budynków, głównie przestarzałymi piecami, oraz palenie złej jakości węglem, a nawet odpadami. Podobnie na stan powietrza ma wpływ działalność małych zakładów, nie podlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na emisję do powietrza gazów i pyłów. Dla terenów wiejskich jej uciążliwość wynika głównie z rozproszenia źródeł emisji (emisja niska z palenisk domowych). W znacznej części są to źródła opalane węglem. Problem ten widoczny jest zwłaszcza w okresie grzewczym. Na niską emisję składają się również zanieczyszczenia pochodzące z transportu drogowego, zwłaszcza na terenach przyległych do DK 92, S3, A2. Ponadto z transportem drogowym związane są również firmy magazynowe, logistyczne oraz stacje paliw. Na skutek czynności eksploatacyjnych do atmosfery emitowane są: zanieczyszczenia gazowe: tlenki 59

60 azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory aromatyczne oraz zanieczyszczenia pyłowe w postaci związków: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze co roku dokonuje oceny stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie województwa lubuskiego. W 2013 roku ocenę dokonano w oparciu o wyniki badań imisji zanieczyszczeń uzyskanych z pomiarów przeprowadzonych na stacjach monitoringu powietrza w Zielonej Górze, Wschowie, Smolarach, Bytnickich, Gorzowie Wlkp., w Sulęcinie oraz w Żarach. Ww. stacje wyposażone są w panele meteorologiczne. WIOŚ w Zielonej Górze w 2014 r. opracował ocenę roczną jakości powietrza w województwie lubuskim dotyczącą roku Ocena jakości powietrza i wynikające z nich działania odnoszone są do obszarów nazywanych strefami. Ocenę za rok 2013 wykonano w układzie stref zgodnym z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U. z 2012 r. poz. 914). W przypadku województwa lubuskiego wyróżniono trzy strefy: miasto Gorzów Wlkp., miasto Zielona Góra oraz pozostały teren województwa stanowiący tzw. strefę lubuską, do której zalicza się gmina Świebodzin. Roczna ocena jakości powietrza pozwoliła uzyskać informacje na temat stężeń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu z uwzględnieniem kryteriów ochrony zdrowia. Uzyskane informacje umożliwiły sklasyfikować strefy w oparciu o przyjęte kryteria, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. z dnia 18 września 2012 r.). Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas: klasa A jeżeli stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, klasa B jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji, klasa C jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne, albo przekraczają poziomy docelowe. W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: klasa D1 jeżeli stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 jeżeli stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. Pomiary imisji wykazały, podobnie jak w latach ubiegłych, że głównym problemem w zakresie zanieczyszczenia powietrza w Lubuskim są wysokie stężenia pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu w nim zawartego. W sezonie grzewczym wielkości stężeń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu były wyższe niż okresie letnim. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczytać można wyraźną sezonową zmienność stężeń pyłu. Jego głównym źródłem są przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi często złej jakości. Dodatkowo pomiary arsenu prowadzone w 2013 r. potwierdziły występowanie wysokiego stężenia i przekroczenie jego wartości docelowej na obszarze miasta Wschowa i Żary, przez co całą strefę zakwalifikowano do klasy C. Tabela 25 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia Nazwa Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji strefy SO 2 NO 2 PM10 Pb benzen CO O 3 As Cd Ni B(a)P PM2,5 Strefa lubuska A A C A A A A C A A C A Źródło: WIOŚ Zielona Góra. Rezultatem końcowym oceny stref pod kątem ochrony roślin, podobnie jak pod kątem ochrony zdrowia, jest określenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszczeń w danej strefie. W efekcie oceny przeprowadzonej dla 2013 roku dla dwutlenku siarki, tlenku azotu i poziomu docelowego dla ozonu w strefie lubuskiej przypisano klasę A. 60

61 Tabela 26 Klasyfikacja stref z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony roślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy SO 2 NO x O 3 Strefa A A A lubuska Źródło: WIOŚ Zielona Góra. Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczność wyznaczenia obszarów przekroczeń i zakwalifikowania strefy do opracowania programów ochrony powietrza. Obowiązek określania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.). Programy określa się dla stref, w których poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy mają na celu osiągnięcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. W wyniku wykonanej oceny w 2013 r. wyodrębniono sześć obszarów przekroczeń w województwie lubuskim, dla których wymagany jest program ochrony powietrza, w tym dla obszaru gminy Świebodzin ze względu na przekroczenie średniorocznych wartości stężeń docelowych dla benzo(a)pirenu. 24 marca 2014 roku uchwałą Sejmiku Województwa Lubuskiego (Lubus ) przyjęty został Programu ochrony powietrza dla strefy lubuskiej. Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, stąd zaproponowane w nim działania muszą być zintegrowane z istniejącymi planami, programami, strategiami, które wpisują się w realizację celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzględnienie uwarunkowań gospodarczych, ekonomicznych i społecznych. Program zawiera analizę rozkładu i wielkości stężeń zanieczyszczeń oraz kierunki i zakres niezbędnych działań, które doprowadzą do przywrócenia obowiązujących norm, na wytypowanym obszarze. Głównym celem sporządzenia programu ochrony powietrza jest przywrócenie naruszonych standardów jakości powietrza, a przez to poprawa jakości życia mieszkańców, podwyższenie standardów cywilizacyjnych oraz poprawa atrakcyjności miast. Program określa zadania w zakresie ochrony powietrza dla jednostek poszczególnych szczebli, w tym samorządów gminnych: Koordynacja realizacji działań naprawczych określonych w POP wykonywanych przez poszczególne jednostki, Likwidacja ogrzewania węglowego w budynkach użyteczności publicznej należących do mienia wojewódzkiego, starostw, gmin, Obniżenie emisji z indywidualnych systemów grzewczych poprzez realizację systemu zachęt do ich likwidacji lub wymiany na niskoemisyjne, w szczególności na obszarach przekroczeń standardów imisyjnych, Stworzenie bazy służącej do zarządzania źródłami niskiej emisji na terenie gmin Rozwój sieci gazowych na obszarach wiejskich, Rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych zapewniająca podłączenie nowych użytkowników Dobrowolne prowadzenie działań ograniczających emisję zanieczyszczeń do powietrza z indywidualnych systemów grzewczych, w obszarach nienarażonych na wysokie stężenia pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu (preferowane działania w gminach należących do powiatów sąsiadujących z obszarami przekroczeń), Współpraca z organizacjami ekologicznymi w zakresie opracowania i prowadzenia akcji promocyjno-edukacyjnych w zakresie ochrony powietrza (jedna kampania rocznie, przed sezonem grzewczym uświadamiające wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie oraz szkodliwość spalania odpadów w piecach domowych; ulotki, imprezy, akcje szkolne, audycje). Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotyczących zaopatrywania mieszkań w ciepło z nośników niepowodujących nadmiernej emisji zanieczyszczeń z indywidualnych systemów grzewczych oraz projektowanie linii zabudowy uwzględniając zapewnienie przewietrzania miasta ze szczególnym uwzględnieniem terenów o gęstej zabudowie oraz zwiększenie powierzchni terenów zielonych (nasadzanie drzew i krzewów). Rozwój komunikacji publicznej oraz wdrożenie energooszczędnych i niskoemisyjnych rozwiązań w transporcie publicznym, Prowadzenie odpowiedniej polityki parkingowej w centrach miast wymuszającej ograniczenia w korzystaniu z samochodów, Wprowadzenie systemu zniżek w strefach parkowania wyznaczonych w miastach dla samochodów spełniających EURO 6 oraz z napędem hybrydowym i elektrycznym, 61

62 Rozwój systemów ścieżek rowerowych lub komunikacji rowerowej w miastach i gminach. Uchwałą Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 24 marca 2014 r. (Lubus ) został przyjęty Plan działań krótkoterminowych. Plan wskazuje sposób monitorowania stanu jakości powietrza oraz określa procedurę informowania społeczeństwa o prognozowanym lub występującym ponadnormatywnym stężeniu pyłu PM10 lub/i występującym w pyle stężeniu benzo(a)pirenu i arsenu wraz ze wskazaniem sytuacji, w których należy wprowadzić określone działania obniżające zagrożenia. Dokumentem wyznaczającym konkretne cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia efektywności energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gminach jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN). Plan powinien być ściśle związany z realizacją zapisów Programów ochrony powietrza oraz planów działań krótkoterminowych. PGN to strategiczny dokument, który wyznacza kierunki dla gminy co najmniej do 2020 r., w zakresie działań inwestycyjnych i nieinwestycyjnych w takich obszarach jak: transport publiczny i prywatny, budownictwo publiczne, gospodarka przestrzenna, zaopatrzenie w ciepło i energię, gospodarka odpadami. Świebodzin przystąpiła do opracowania swojego Planu gospodarki niskoemisyjnej Ochrona przed hałasem Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.) definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak: emisja, przez którą rozumie się wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi, energie, takie jak hałas czy wibracje, hałas, przez który rozumie się dźwięki o częstotliwościach od 16 Hz do Hz, poziom hałasu przez który rozumie się równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (db). Najczęściej klimat akustyczny ocenia się ilościowo przy pomocy równoważnego poziomu dźwięku A (LAeq), wyrażonego w decybelach [db], będącego poziomem uśrednionym w funkcji czasu. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112). Dla poszczególnych terenów wyróżnionych ze względu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje podany został dopuszczalny równoważny poziom hałasu L LAeq D w porze dziennej (od godz: 6:00 do 22:00) i L Aeq N w prze nocnej (od godz. 22:00 do 6:00) oraz dopuszczalne wartości wskaźników długookresowych L DWN i L N dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i określonych przedziałów czasu. Podstawą określenia dopuszczalnej wartości poziomu równoważnego hałasu dla danego terenu jest zakwalifikowanie go do określonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania. Nowelizacja rozporządzenia podnosi limity dopuszczalnego hałasu, po przekroczeniu których konieczne jest wykonanie zabezpieczeń akustycznych. Obecnie obowiązujące wartości wskaźników długookresowych mieszczą się w przedziałach: w przypadku wskaźników krótkookresowych: dla poziomu równoważnego hałasu w porze dnia L LAeq D db, dla poziomu równoważnego hałasu w porze nocy L Aeq N db, W przypadku wskaźników długookresowych: dla poziomu dzienno-wieczorno-nocnego L DWN db, dla długookresowego poziomu hałasu w porze nocy L N db. 62

63 Tabela 27 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L Aeq D i L Aeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w db Pozostałe obiekty i działalność Drogi lub linie kolejowe L.p Rodzaj terenu L LAeq D przedział czasu odniesienia równy 16 godz. L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 8 godz. będąca źródłem hałasu L Aeq D przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym L Aeq N przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy 1. a. Strefa ochronna A uzdrowiska b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach 3. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej c. tereny rekreacyjno - wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112). Tabela 28 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami L DWN i L N, które to wskaźniki mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem Dopuszczalny długookresowy średni poziom dźwięku A w db Pozostałe obiekty i działalność Drogi lub linie kolejowe L.p Rodzaj terenu L DWN przedział czasu odniesienia równy wszystkim dobom w roku L N przedział czasu odniesienia równy wszystkim porom nocy będąca źródłem hałasu L DWN przedział czasu odniesienia równy wszystkim dobom w roku L N przedział czasu odniesienia równy wszystkim porom nocy 1. a. Strefa ochronna A uzdrowiska b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach 3. a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b. Tereny zabudowy zagrodowej c. tereny rekreacyjno - wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców Źródło: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112). 63

64 Przez teren gminy Świebodzin przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, co niewątpliwie korzystnie wpływa na rozwój gospodarczy gminy i ułatwia komunikację pomiędzy miastami w regionie. Dodatkowo pozytywnie na bezpieczeństwo i klimat akustyczny wpłynęły oddane do użytku autostrada A2 w 2011, która odciążyła drogę krajową nr 92 i poprawiła warunki życia mieszkańców miejscowości Wilkowo i Wityń. Oddana do użytku doga ekspresowa S3 wraz z węzłem Jordanowo w 2013 r. wyprowadziła ruch tranzytowy z miejscowości przyległych do starej DK 3 tj. Świebodzina, Gościkowa, Jordanowa i Rosina. Oprócz samej budowy drogi S3 wykonane zostały ekrany akustyczne oraz dogęszczenie zieleni w celu zmniejszenia oddziaływania hałasu na pobliskie miejscowości. Istotny wpływ na klimat akustyczny wywiera również transport kolejowy zwłaszcza na magistrali nr 3 (E20) łączącej Berlin z Moskwą oraz na linii kolejowej nr 375 łączącej Międzyrzecz, Łagów i Toporów. Linia kolejowa E20, będąca częścią II Paneuropejskiego Korytarza Transportowego obsługuje ruch osobowy i towarowy, jest intensywnie użytkowana i w związku z tym generuje większe poziomy hałasu. Mniejszy wpływ na generowanie hałasu ma linia kolejowa nr 375, która od 2008 roku ponownie obsługuje ruch towarowy. Ww. linie kolejowe stanowią uciążliwość przede wszystkim dla mieszkańców budynków położonych w jej pobliżu. Mimo niewątpliwych osiągnięć przemysłu samochodowego, pozwalających na stosowanie rozwiązań konstrukcyjnych zmniejszających uciążliwość akustyczną pojazdów, rozbudowa sieci dróg i rosnące natężenie ruchu powodują coraz większą presję na środowisko. Wieloletnie badania wskazują na zwiększanie się obszarów poddanych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokojące zmniejszanie powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Analiza danych GUS na przestrzeni lat wykazuje stały wzrost ogólnej liczby pojazdów, w tym liczby pojazdów osobowych. W 2013 r. w Polsce zarejestrowanych było 19,38 mln samochodów osobowych, co oznacza wzrost o ponad 60% w stosunku do roku Podczas przeprowadzonego w 2010 r. Generalnego Pomiaru Ruchu Drogowego zlokalizowano punkt pomiarowy na terenie gminy Świebodzin. Generalny pomiar ruchu posłużyć może pośrednio do oceny narażenia na hałas z ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze. Pomiary przeprowadzane są co 5 lat. Kolejne pomiary przeprowadzone zostaną w 2015 r. W poniższej tabeli przedstawiono informacje na temat zbadanego ruchu kołowego. Tabela 29 Ruch kołowy na drogach krajowych nr 3, 92 (dawna 2), w 2010 r. Generalny Pomiar Ruchu Nr Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Droga drogi Dł. (km) Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C R DK 3 8,6 Kaława Świebodzin DK 3 2,8 Świebodzin/obwodnica DK 3 15,7 Świebodzin-Sulechów DK 2 4,4 Mostki-Świebodzin DK 2 7,6 Świebodzin/obwodnica DK 2 15,3 Świebodzin-Lutol Suchy DW ,2 DW277/Skąpe- Świebodzin DW 276 0,8 Świebodzin/łącznik DW 276 0,9 Świebodzin-DK 3/Świebodzin DW ,8 DK2/Świebodzin-DW 302 Brudzewo Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA w Warszawie, WZDW w Zielonej Górze O - ogółem; M - motocykle; SoM - samochody osobowe (mikrobusy); Lsc - lekkie samochody ciężarowe; Scbp - samochody ciężarowe bez przyczepy; Sczp - samochody ciężarowe z przyczepą; A - autobusy; C - ciągniki rolnicze; R - rowery Powyższe pomiary przeprowadzone były przed oddaniem do użytku fragmentu A2 i S3, dlatego rzeczywisty obraz sytuacji przedstawi kolejne badanie ruchu zaplanowane na 2015 r. Porównując jednak zestawienie z wcześniejszymi pomiarami należy zaznaczyć, że systematycznie wzrasta ilość pojazdów poruszających się po drogach w gminie. Średnio na drogach krajowych przejechało o 14% 4 Źródło: Transport - wyniki działalności w 2012 r., GUS 64

65 więcej pojazdów niż w 2005 r. Samochody osobowe stanowiły ok. 45% pojazdów, natomiast ponad 50% strumienia pojazdów stanowiły samochody ciężarowe. Rodzaj pojazdu ma duże znaczenie dla emisji hałasu, można powiedzieć, że zachodzi tutaj zależność: im większy pojazd tym wyższy poziom hałasu jest przez niego generowany. Można stwierdzić, że budowa S3 oraz A2 była słusznym rozwiązaniem i przyczyniła się do zmniejszenia uciążliwości związanej z tranzytem samochodów ciężarowych. Ostatnie pomiary poziomu hałasu na terenie gminy Świebodzin wykonane zostały w 2010 r. w ramach realizacji ustawowego obowiązku okresowych pomiarów hałasu przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w punkcie pomiarowym w m. Wityń DK nr 2 oraz w grudniu 2014 r. po oddaniu do użytku drogi ekspresowej S3 w Świebodzinie przy ul. Poznańskiej 50. Tabela 30 Wyniki pomiaru hałasu w m. Wityń DK nr r. Pora doby Rodzaj punktu pomiarowego Wartości równoważnego poziomu dźwięku, [db] (zmierzone) Wartości równoważnego poziomu dźwięku, [db] (obliczone) Dnia ( ) Nocy ( ) Niepewność oszacowania wyników pomiarów [db] Odległość punktu pomiarowego od krawędzi jezdni [m] PPH* 74,5 73,9 10 0,9 PDH** 72,1 71,4 20 PPH 72,4 71,0 0,9 10 PDH 70,1 68,7 20 *Punkt pomiarowy oddalony od źródła hałasu o 10 metrów. ** Punkt pomiarowy oddalony od źródła hałasu o 20 metrów. Źródło: GDDKiA w Zielonej Górze Pomiary hałasu na drodze krajowej nr 2 (obecnie nr 92) zostały wykonane przed oddaniem do użytkowania Autostrady A2. Natomiast w dniu r. w m. Mostki przeprowadzono pomiar ruchu pojazdów i okazało się, że średnie natężenie ruchu na drodze DK nr 92 jest blisko o połowę niższe niż natężenie ruchu drogowego w chwili wykonywania pomiarów hałasu w 2010 roku. Zatem powyższe wartości hałasu obecnie będą miały niższy poziom. Tabela 31 Zmierzone wartości poziomu dźwięku L AeqD oraz L AeqN: w punkcie pomiarowym w Świebodzinie przy ul. Poznańskiej grudzień 2014 r. Wynik pomiarów i przekroczenie wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r. Wyniki Wyniki Nr punktu Wartość badań Niepewność dopusz- pora ność Przekro- Wartość badań Niepew- pomiarowegczenie Przekro- dopuszczalna dzienna Pomiaru czalna nocna pomiaru czenie [db] pora [db] [db] LAeq D U95 [db] [db] LAeq N U95 [db] [db] [db] PDH01 Świebodzin ul. Poznańska ,6 1, ,0 1,2 - Źródło: GDDKiA w Zielonej Górze Przeprowadzone pomiary hałasu w ramach analizy porealizacyjnej przy drodze ekspresowej S3 w Świebodzinie, przy ul. Poznańskiej 50 nie wykazały przekroczeń dopuszczalnych poziomów hałasu. Wyniki pomiaru w porze dziennej wyniosły 62,6 db, w porze nocnej 56 db. Dla autostrady A2 rok po oddaniu do użytku również przeprowadzona została analiza porealizacyjna, jednak punkty pomiarowe zlokalizowane były poza terenem gminy Świebodzin. Na drogach wojewódzkich nie prowadzono w ostatnich latach pomiarów hałasu. W 2016 r. zostaną wykonane przez zarządcę autostrady A2, Świecko Nowy Tomyśl, spółkę Autostrada Wielkopolska II S.A. mapy akustyczne, na których przedstawiona zostanie propagacja hałasu m.in. na terenie Gminy Świebodzin. 65

66 Przed oddaniem do użytku fragmentu A2 i S3, uchwałą Nr VI/43/11 Sejmiku Województwa Lubuskiego z dnia 14 lutego 2011 roku przyjęty został Program ochrony przed hałasem dla dwóch odcinków dróg województwa lubuskiego (droga nr 2, odcinek 2_62_3 powiat świebodziński oraz nr 3, odcinek 3_305_0 powiat nowosolski). Analizowany odcinek znajdował się w granicach administracyjnych gminy Świebodzin i rozpoczynał się w pobliżu m. Wilkowo a kończył na skrzyżowaniu z drogą krajową nr 3. Organem właściwym do kontroli realizacji programu ochrony przed hałasem jest Marszałek województwa lubuskiego. Na podstawie art.179 ustawy Prawo ochrony środowiska oraz zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie dróg, linii kolejowych i lotnisk, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach, dla których jest wymagane sporządzenie map akustycznych, oraz sposobu określenia granic terenów objętych tymi mapami (Dz. U. z 2007r. Nr 1, poz.8), drogi, po których przejeżdża ponad 3 mln pojazdów rocznie, obejmuje obowiązek wykonania mapy akustycznej. Kwalifikacja odcinków dróg do wykonania mapy akustycznej przeprowadzona została na podstawie wyników generalnego pomiaru ruchu w roku Na podstawie wykonanych map określono liczbę mieszkańców narażonych na hałas pochodzący z dróg krajowych na terenie całego powiatu świebodzińskiego dla wartości przekroczeń w zakresie od 5 db do powyżej 20 db. Wskazano stan warunków akustycznych na obszarach narażonych hałasem, liczbę lokali mieszkalnych oraz innych obiektów budowlanych objętych ochroną przed hałasem. Stwierdzono, że liczba mieszkańców narażonych na hałas pochodzący z dróg krajowych na terenie powiatu świebodzińskiego wynosiła niemal 4,3 tys. Przekroczenia hałasu wymagają podjęcia działań naprawczych. Mapy powinny też służyć do tworzenia właściwych zapisów w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, dotyczących terenów położonych w otoczeniu dróg. Na terenie gminy Świebodzin zrealizowano wiele przedsięwzięć drogowych i komunikacyjnych. Oprócz oddanej do użytku autostrady A2 oraz drogi ekspresowej S3, zrealizowana został przebudowa drogi wojewódzkiej nr 303 w m. Lubnicko oraz przebudowa drogi wojewódzkiej nr 276 w zakresie budowy ścieżki pieszo rowerowej w Świebodzinie (od km 39_950 do km ). Uciążliwość akustyczną powodują również obiekty prowadzące działalność gospodarczą (hałas przemysłowy). Większość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy powoduje emisję hałasu uciążliwą tylko dla najbliższego otoczenia. WIOŚ prowadzi działalność kontrolną w zakresie hałasu przemysłowego. Przeprowadzane kontrole wynikają z planowej działalności oraz zgłoszonych interwencji. Uciążliwości najczęściej dotykają ograniczoną liczbę mieszkańców i są stosunkowo łatwiejsze do ograniczenia, zarówno na podstawie działań administracyjno-prawnych, jak i technicznych. W latach WIOS przeprowadził pięć kontroli w zakładach pod względem przestrzegania przepisów w zakresie ochrony przed hałasem, w trzech przypadkach stwierdzono nieprawidłowości Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Do najpowszechniejszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego należą linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia (110 kv i więcej), stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. W kierunku gminy Świebodzin wyprowadzone są linie napowietrzne o napięciu 110kV będącymi odejściami od linii elektroenergetycznej relacji: Leśniów Plewiska, o przekrojach linii 240 mm 2. Linie te biorą czynny udział w zasilaniu gminy Świebodzin w energię elektryczną i kierowane są do dwóch stacji GPZ zlokalizowanych na terenie Gminy Świebodzin GPZ Sobieskiego i GPZ Międzyrzecka, gdzie energia elektryczna transformowana jest do poziomu średniego napięcia. Linie wysokiego napięcia 110 kv przesyłające energię elektryczną do stacji GPZ w Świebodzinie, jak i sama stacja, są eksploatowane przez Enea Operator Sp. z o.o. Najbardziej rozpowszechnione źródła promieniowania to m. in. - nadajniki baz telefonii komórkowej, które pracują w paśmie 900 MHz, 1800 MHz i w wyższych częstotliwościach; - nadajniki stacji radiowych, emitujący w sposób ciągły w paśmie częstotliwości od 88 MHz do 107 MHz, - nadajniki radiostacji telewizyjnych emitujących w paśmie częstotliwości od 181 MHz do 694 MHz. Na terenie gminy zlokalizowanych jest ok. 15 nadajników sieci komórkowej. Wszystkie nadajniki sieci komórkowych podlegają zgłoszeniu Staroście Świebodzińskiemu. Do takiego zgłoszenia dołączane są wyniki pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. 66

67 Rysunek 4 Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Świebodzin (źródło: Urządzenia Wi-Fi i inne umożliwiające radiowy dostęp do sieci internetowej są nowym źródłem emitującym pola elektromagnetyczne do środowiska. Ze względu na bardzo szybki wzrost liczby tych urządzeń, udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska może znacząco wzrosnąć. System jest praktycznie otwarty dla każdego i nie można ocenić liczby urządzeń (każdy, kto chce mieć radiowy dostęp do Internetu, może go kupić i użytkować). Sposób prowadzenia badań poziomów pól elektromagnetycznych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645), które obowiązuje od r. Rozporządzenie obliguje do wyznaczenia na terenie każdego województwa po 135 punktów pomiarowych z podziałem po 45 w każdym roku 3-letniego cyklu pomiarowego, w tym po 15 punktów dla 3 kategorii obszarów dostępnych dla ludności tj.: centralnych dzielnic lub osiedli miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys., pozostałych miast, terenów wiejskich. Pomiary wykonuje się w odległości nie mniejszej niż 100 metrów od źródeł emitujących pola elektromagnetyczne. W ostatnich latach pomiary PEM prowadzone były w Świebodzinie przy Placu Jana Pawła II oraz w Gościkowie. Zmierzone poziomy składowej elektrycznej pola wyniósł odpowiednio 0,4 i <0,4 V/m. W badanych punktach jak i w pozostałych na terenie województwa nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej wartości poziomu pól elektromagnetycznych, określonych rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883), zgodnie z którym dopuszczalny poziom PEM dla miejsc dostępnych dla ludności, w zakresie częstotliwości PEM od 3 MHz do 300 MHz wynosi 7 V/m (składowa elektryczna). 67

68 5.4. Ochrona wód Wody podziemne W obrębie gminy występują dwa poziomy wodonośne trzeciorzędowy i czwartorzędowy, z których znaczenie użytkowe posiada ten ostatni. Poziom trzeciorzędowy wodonośny charakteryzuje się niewielkim rozpoznaniem hydrogeologicznym. Kolektorem tego poziomu są piaszczyste przewarstwienia w iłach. Miąższość warstw wodonośnych sięga rzędu kilku metrów o nierozpoznanej wydajności. Poziom nie jest eksploatowany w granicach gminy. Poziom czwartorzędowy wodonośny związany jest z rynnami jeziornymi oraz rozległymi obszarami zbudowanymi z przepuszczalnych osadów plejstoceńskich. Miąższość warstwy wodonośnej jest zróżnicowana i waha się od kilku do kilkunastu metrów. Średnia wydajność z jednego otworu tego poziomu waha się od 5 do 70 m³/h. Czwartorzędowy poziom wodonośny jest podstawowym rezerwuarem zaopatrzenia ludności w wodę pitną i do celów gospodarczych. Na obszarze gminy Świebodzin występują dwa zbiorniki wód podziemnych ujęte w bilansie wodnym jako Główny Zbiornik Wód Podziemnych Nr Wielkopolska Dolina Kopalna, którego cechą charakterystyczną jest częściowa lub całkowita izolacja od powierzchni utworami słabo przepuszczalnymi, przeważnie iłami lub glinami. Strop zbiornika przebiega na rzędnej ca 20,0 m p.p.t., a miąższość utworów wodonośnych wynosi od kilkunastu do około 30,0 m. Moduł zasobów wodnych wynosi 1,39 l/sek/km 2 lub 120,1 m 3 /dobę/km. Ponadto GZWP nr 148 Sandr rzeki Pliszka zbiornik o powierzchni 506 km2 i zasobach dyspozycyjnych równych m 3 /d. Charakteryzuje się silną podatnością na zanieczyszczenia antropogeniczne i na całym obszarze posiada status najwyższej ochrony. We wschodniej części użytkowe poziomy wodonośne, o charakterze subartezyjskim, występują między glinami. Są to wody dobrej jakości. Horyzonty śródglinowe kontaktują się z wodami powierzchniowymi w rejonach kopalnych rynien hydrogeologicznych, np. w rejonie Świebodzina. Z uwagi na duże znaczenie wód podziemnych powyższego zbiornika, stanowiącego główne źródło zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia ludności oraz w celu zapewnienia odpowiedniej jej jakości, niezbędne jest ciągłe podejmowanie działań zapewniających ich ochronę. W pierwszej kolejności powinny one obejmować właściwe planowanie przestrzenne uwzględniające lokalizację GZWP oraz ustanowionych dla nich obszarów ochronnych, tak aby zapobiec lokalizacji obiektów mogących negatywnie wpływać na jakość wód. 68

69 Rysunek 5 Główny zbiornik wód podziemnych na obszarze gminy Świebodzin (źródło: psh.gov.pl) Obecnie przedmiotem badań monitoringowych jakości wód podziemnych są jednolite części wód. Ramowa Dyrektywa Wodna przewiduje dla wód podziemnych następujące główne cele środowiskowe: zapobieganie dopływowi lub ograniczenia dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych, zapobieganie pogarszaniu się stanu wszystkich części wód podziemnych, zapewnienie równowagi pomiędzy poborem a zasilaniem wód podziemnych, wdrożenie działań niezbędnych dla odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia powstałego wskutek działalności człowieka. W granicach gminy Świebodzin znajdują się 2 Jednolite Części Wód Podziemnych (JCWPd) o numerach 60 - Regionu Środkowej Odry i 61 - Regionu wodnego Warty. Zgodnie z zapisami Planu gospodarowania wodami na dorzeczu Odry stan ilościowy i chemiczny wód oceniany jest jako dobry, a osiągnięcie dobrego stanu do końca 2015 r. nie jest zagrożone. Jednolite części wód podziemnych są podstawowymi, jednostkowymi obszarami ochrony i gospodarowania wodami podziemnymi, które wyznaczono dla warstw wodonośnych o porowatości i przepuszczalności umożliwiającej pobór znaczący dla zaopatrzenia ludności w wodę, lub w których ma miejsce przepływ podziemny o natężeniu znaczącym dla utrzymania pożądanego, dobrego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Od 2016 r. po akceptacji KZGW obowiązywać będzie nowa wersja podziału obszaru Polski na 172 jednolite części wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z nowym podziałem gmina Świebodzin położona będzie w obrębie JCWPd nr 59 Regionu Warty oraz JCWPd nr 68 i 69 regionu Środkowej Odry. 69

70 Rysunek 6 Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych JCWPd nr 60 i 61 Źródło: psh.gov.pl Stan wód podziemnych Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Konieczność osiągnięcia celów ramowej Dyrektywy Wodnej w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpośrednio od nich zależnych, a także w zakresie zaopatrzenia ludności w dobrą wodę w jednolitych częściach wód podziemnych wyznaczono na rok Ostatnie badania wód podziemnych w ramach monitoringu krajowego w granicach gminy Świebodzin przeprowadzono w 2012 w roku w 3 punktach pomiarowych (m. Świebodzin 2 punkty, m. Jeziory 1 punkt) w ramach monitoringu diagnostycznego. Wody podziemne zlokalizowane w punktach na obszarze m. Świebodzin zakwalifikowano do wód o zadowalającej jakości klasa III, natomiast w punkcie zlokalizowanym na obszarze m. Jeziory wody podziemne zaklasyfikowano do wód niezadowalającej jakości klasa IV Tabela 32 Wyniki monitoringu wód podziemnych na terenie gminy Świebodzin w 2012 r. Klasa Wskaźniki w Wskaźniki w Identyfikator UE Miejscowość JCWPd jakości granicach granicach wody w stężeń III stężeń IV punkcie klasy jakości klasy jakości PL02G060_003 Świebodzin 60 III Ca, Fe - - PL02G060_002 Świebodzin 60 III O2, Fe - - PL02G060_001 Jeziory 60 IV O 2, Ca, Fe - Mn Źródło: Ocena jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych WIOŚ 2012, Wskaźniki w granicach stężeń V klasy jakości 70

71 Jedną z przyczyn zmian jakości w obrębie wód o dobrych i średnich walorach użytkowych są wahania poziomu wód gruntowych, a nawet tendencja obniżania się poziomu zwierciadła wody, związana z brakiem dostatecznej ilości opadów. Obniżanie się zwierciadła wody w warstwach wodonośnych powoduje przeważnie wzmożony dopływ związków żelaza i manganu do ujęć. Monitoring wód podziemnych w oparciu o istniejącą sieć piezometrów oraz badania wód odciekowych prowadzone jest na zrekultywowanym składowisku w m. Jeziory. Monitoring prowadzony będzie przez 30 lat od momentu zamknięcia i rekultywacji składowiska. Wody przeznaczone do spożycia przez mieszkańców Warunki i zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi określa ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze. zm.). Wymagania, jakim powinna odpowiadać jakość wody i sposób sprawowania nadzoru zawarte są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 ze zm.) i w rozporządzeniu zmieniającym z dnia 20 kwietnia 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466). Badania jakości wód przeznaczonych do spożycia prowadzi Powiatowy Inspektor Sanitarny w Świebodzinie. W badanych próbkach wody w latach 2013 oraz 2014 parametry dla których stwierdzono wartości nie odpowiadające normatywom pod względem mikrobiologicznym to: bakterie grupy coli, pod względem fizykochemicznym najczęściej kwestionowanym wskaźnikiem był parametr mętności wody. Stwierdzone przekroczenia parametrów mikrobiologicznych miały charakter krótkotrwały i nie spowodowały one bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia ludzi. Woda o zawyżonych parametrach fizykochemicznych mogła charakteryzować się zmianą smaku i zapachu oraz powodować powstawanie przebarwień na urządzeniach sanitarnych i pranej bieliźnie. W analizowanym okresie nie odnotowano chorób i zatruć wodozależnych. Wody płynące Świebodzin położona jest w całości w dorzeczu Odry, na wododziale między rzeką Odrą i Wartą, przebiegającym grzbietami wzgórz na południe od wsi Glińsk i Rusinów. Przepływające przez gminę cieki są uregulowane i ujęte w ewidencji urządzeń wodno- melioracyjnych jako cieki melioracji podstawowych, do których utrzymania i konserwacji z mocy prawa zobowiązany jest Skarb Państwa, w imieniu którego działa Lubuski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze. Podstawowy układ hydrograficzny gminy tworzą: rzeka Paklica (lewobrzeżny dopływ Obry z ujściem do tej rzeki na terenie miasta Międzyrzecza; długość głównego cieku wynosi 40,0 km, na terenie gminy przepływa od kilometra do ; rzeka Struga Świebodzińska (wypływająca z jeziora Wilkowo i płynąca poprzez jezioro Zamecko i Lubich (Lubogóra) do zlewni rzeki Obrzycy; na terenie gminy przepływa do kilometra ). Układ uzupełniają: rzeka Borowianka (lewobrzeżny dopływ rzeki Ołobok o całkowitej długości = 5,6 km; na terenie gminy płynie od kilometra do końca) rzeka Jabłonna (prawobrzeżny dopływ rzeki Odry wpadający do niej w km ; całkowita długość cieku wynosi 18,0 km. na terenie gminy płynie od km do końca; rzeka Lisica (o długości całkowitej 12,0 km; na terenie gminy płynie od km do końca, rzeka Słomka (o długości całkowitej 16,0 km; na terenie gminy płynie od km do końca; rzeka Świebodka (o długości całkowitej 9,4 km; na terenie gminy płynie od km do końca; Wsie Gościkowo i Jordanowo leżą bezpośrednio nad brzegami Paklicy, której wody odprowadzane są do zlewni Warty, wsie Rusinów, Glińsk położone są nad małymi potokami będącymi jej dopływani. Miasto Świebodzin położone jest w rynnie polodowcowej odwadnianej przez rzekę Lubiniecką Strugę, która również przepływa przez jeziora Zamecko i Lubienickie. Pozostałe wsie gminy np.: Borów, Rozłogi leżą nad jeziorami lub nad ciekami odwadniającymi rynny polodowcowe. 71

72 Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) określa zasady gospodarowania wodą w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Na jej podstawie wszystkie kraje członkowskie zobowiązane są do osiągnięcia do końca roku 2015 dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych. W Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) wyznaczono następujące cele środowiskowe dla wód powierzchniowych: zapobieganie pogorszaniu się stanu wszystkich części wód powierzchniowych, ochrona i poprawa wszystkich sztucznych i silnie zmienionych części wód w celu osiągnięcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych najpóźniej w ciągu 15 lat od dnia wejścia w życie niniejszej dyrektywy, wdrażanie koniecznych środków w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia substancjami priorytetowymi i zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie emisji, zrzutów i strat niebezpiecznych substancji priorytetowych. Transpozycji przepisów RDW do prawodawstwa polskiego dokonano przede wszystkim poprzez ustawę Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze. zm.) oraz rozporządzenia wykonawcze. Ustawa ta stanowi podstawę prawną i merytoryczną do realizacji Państwowego Monitoringu Środowiska w zakresie badania wód powierzchniowych. Podstawowymi dokumentami planistycznymi według RDW są plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i programy działań. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (PGW) stanowi podstawowy dokument planistyczny w zakresie gospodarowania wodami w celu zapewnienia utrzymania lub poprawy jakości wszystkich wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach w terminie późniejszym. PGW przedstawia m.in. cele środowiskowe dla jednolitych części wód i obszarów chronionych. Jednolita część wód powierzchniowych (JCWP) to oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro, lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumień, potok, rzeka, kanał lub ich części, morskie wody wewnętrzne, wody przejściowe lub wody przybrzeżne. Stanowią one podstawowy element podziału hydrograficznego obszaru dorzecza i tym samym procesu planowania w gospodarowaniu wodami. JCWP zostały zidentyfikowane m.in. w celu umożliwienia dokładnego opisu ich charakterystyki oraz określenia ich obecnego stanu, określenia dla ich typów warunków referencyjnych (tzw. wzorca dobrego stanu), określenia celów środowiskowych oraz wyznaczenia działań służących osiągnięcie zakładanych celów środowiskowych do roku Na terenie gminy Świebodzin wyznaczone zostały 3 jednolite części wód rzecznych (JCWP). Tabela 33 Jednolite części wód płynących na terenie gminy Świebodzin Nr JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status Ocena Stanu PLRW PLRW PLRW Paklica Ołobok do Świebodki z jez. Niesłysz i Wilkowskim Ołobok od zal. Skąpe (z zalewem) do Odry Cieki łączące jeziora (25) Potok nizinny piaszczysty (17) Rzeka nizinna piaszczystogliniasta (19) Źródło: Plan gospodarowania wodami na dorzeczu Odry Naturalna część wód Silnie zmieniona część wód Silnie zmieniona część wód umiarkowany Zły Zły Ocena Ryzyka Nieosiągnięcia Celów Środowiskowych niezagrożona niezagrożona niezagrożona Zgodnie z powyższym zestawieniem wszystkie JCWP wydzielone na terenie gminy Świebodzin wykazują zły lub umiarkowany stan ekologiczny, jednak osiągnięcie dobrego stanu do końca 2015 r. nie jest zagrożone. Stan wód płynących Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych wykonywany jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Obowiązek wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145) przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jakości wód 72

73 powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych należą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Ocena stanu wód rzecznych w latach została wykonana w oparciu o ówczesny projekt nowelizacji rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych - obecnie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 października 2014 r. (Dz. U poz. 1482) oraz w oparciu wytyczne opracowane przez GIOŚ. Wytyczne te opisują m.in. procedurę dziedziczenia oceny, przez którą rozumie się przeniesienie wyników oceny elementów biologicznych (z dokładnością do pojedynczego elementu), fizykochemicznych, hydromorfologicznych oraz chemicznych na kolejny rok w przypadku, gdy dana jcwp nie była objęta monitoringiem. Dziedziczenie oceny jest procesem aktualizacji wykonanej oceny o wyniki uzyskane w kolejnym roku realizacji monitoringu wód powierzchniowych. Celem wykonywania badań jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego zgodnie z cyklem gospodarowania wodami, wynikającym z przepisów prawa krajowego, transponujących wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE. Do głównych czynników, które negatywnie wpływają na środowisko wodne, zaliczamy: źródła punktowe ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich, zanieczyszczenia obszarowe zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i leśnych, zanieczyszczenia liniowe zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych. W latach objęto badaniami 106 z 205 JCWP rzecznych, w tym 57 naturalnych, 44 silnie zmienionych i 5 sztucznych. Program monitoringu wód płynących objął również JCWP na terenie gminy gminę Świebodzin. W 2011 r. monitoring wód powierzchniowych obejmował następujące JCWP: Paklica, Ołobok do Świebodki z jez. Niesłysz i Wilkowskim, Ołobok od zalewu Skąpe (z zalewem) do Odry. W poniższej tabeli przedstawiono wyniki z monitoringu jednolitych wód płynących. Tabela 34 Wyniki badań stanu ekologicznego JCWP w latach Nazwa punktu Klasa Nazwa Klasa elementów Klasa elementów pomiarowokontrolnego biologicznych elementów JCW fizykochemicznych hydromorfologicznych /gmina Paklica Ołobok do Świebodki z jez. Niesłysz i Wilkowskim Ołobok od zal. Skąpe (z zalewem) do Odry Paklica m. Międzyrzecz Ołobok - powyżej ujścia Świebodki Ołobok - ujście do Odry (most drogowy w rejonie m. Bródki) PSD poniżej stanu dobrego Źródło: WIOŚ Zielona Góra 2013 Stan /potencjał ekologiczny STAN WÓD III PSD I umiarkowany Zły II II I dobry - I II I dobry - Punkty JCW objęte zostały monitoringiem operacyjnym, który ma na celu określenie stanu jcwp, w przypadku, których uznano, że istnieje ryzyko nieosiągnięcia wyznaczonych dla nich celów środowiskowych. Zakres pomiarowy MO obejmuje: badania elementów biologicznych, 73

74 hydromorfologicznych, fizykochemicznych oraz wskaźników chemicznych, które są odprowadzane do zlewni. W dwóch skontrolowanych punktach na rz. Ołobok stwierdzono dobry stan/potencjał ekologiczny. Klasa elementów biologicznych wykazała od bardzo dobrego (I klasa) do umiarkowanego (III klasa). Elementy hydromorfologiczne we wszystkich punktach uzyskały maksymalną ocenę i zakwalifikowane zostały do klasy I, elementy fizykochemiczne w dwóch przypadkach oceniono jako dobre (II klasa), w jednym przypadku (Ołobok od zal. Skąpe (z zalewem) do Odry) ze względu na przekroczenia wartości ogólnego węgla organicznego uzyskał wynik poniżej stanu dobrego. Wody w punktach zostały ocenione pod względem spełnienia wymagań dodatkowych dla obszarów chronionych. W przypadku rzeki Ołobok wymagania te zostały spełnione, w przypadku Paklicy ze względu na przekroczenia wartości ogólnego węgla organicznego wymagania dla dodatkowe dla obszarów chronionych nie zostały spełnione. Pozostałe cieki wodne gminy Świebodzin nie są regularnie badane, co uniemożliwia ich szczegółowe rozpoznanie hydrologiczne. Zbiorniki wodne Świebodzin położona jest na Pojezierzu Lubuskim. Krajobraz Pojezierza Lubuskiego został ukształtowany przez cofający się lodowiec (zlodowacenie bałtyckie) i związaną z tym procesem działalność wód roztopowych. Jeziora powstały na tym terenie w licznych zagłębieniach terenu, są wśród nich głębokie jeziora rynnowe, jak i duże jeziora poligenetyczne, płytkie polimiktyczne, małe kociołki i oczka oraz rzadki typ meromiktyczne. Jeziora i rzeki wchodzące w zasoby wód powierzchniowych gminy Świebodzin stanowią jego istotny walor krajobrazowy i w zasadniczy sposób przyczyniają się do atrakcyjności turystycznej tego regionu, co z kolei ma konkretny wymiar gospodarczy. Wykaz naturalnych zbiorników wodnych znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 35 Wykaz jezior na terenie gminy Świebodzin Lp. Nazwa jeziora Powierzchnia zalewu [ha] 1. Radno 3,26 2. Jordanowskie 1,90 3. Białe 17,45 4. Tymień 10,95 5. Paklicko Wielkie 209,0 6. Kociołek 5,46 7. Lubinieckie 87,57 8. Grodziszcze 2,00 9. Zamecko 18, Trzcinno 7, Wilkowskie 129, Lubich 14,00 Razem 507,12 Źródło: LZMiUW w Zielonej Górze W bezpośrednim sąsiedztwie gminy znajduje się Jezioro Niesłysz (Niesulickie), o powierzchni 496,6 ha (w tym 10,4 ha wysp), maksymalnej głębokości 34,7 m. i objętości 345 mln m 3. Jezioro położone jest na wododziale między zlewnią Odry i Warty i zasilane głównie przez wody podziemne. Nadmiar wody odprowadzany jest ku południowi przez kanał Ołobok do rzeki Odry. Jezioro Niesłysz należy do najbardziej atrakcyjnych ze względu na dużą powierzchnię lustra wody, bardzo długą i rozczłonkowaną linię brzegową, piękne plaże i najlepszą jakość wody. Nadaje się ono do sportów żeglarskich, kąpieli oraz spacerów wokół jeziora. Dla mieszkańców Świebodzina duże znaczenie wypoczynkowe ma również jezioro Wilkowskie ze względu na małą odległość od miasta Zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej na terenie gminy Świebodzin wydzielono 4 jednolite części wód stojących Jez. Lubinieckie, Jez. Niesłysz, jez. Wilkowskie i Jez. Paklicko. 74

75 Tabela 36 Charakterystyka jednolitych części wód jeziornych na terenie gminy Świebodzin Ocena ryzyka nieosiągnięcia Nr JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status dowisko- wych Ocena Stanu celów śro- Uzasadnienie derogacji PLLW PLLW PLLW PLLW Lubinieckie (Poznańskie) Niesłysz (Niesulickie) Wilkowskie (Wilkowo) Paklicko Wielkie O dużej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, niestratyfikowane (3b) O dużej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane (2a) O dużej zawartości wapnia, o małym wypływie zlewni, stratyfikowane (2a) O dużej zawartości wapnia, o dużym wypływie zlewni, stratyfikowane (3a) Naturalna część wód Naturalna część wód Naturalna część wód Naturalna część wód Źródło: Plan gospodarowania wodami na dorzeczu Odry Zły Dobry Dobry Zły zagrożona zagrożona zagrożona zagrożona Derogacja ze względu na zanieczyszczenia kumulujące się w osadach dennych, które przez wiele lat gromadzą się nawet po zaprzestaniu dopływu zanieczyszczeń Stan jezior Wody jezior z obszaru województwa lubuskiego, w okresie ostatnich lat wykazały w wielu przypadkach polepszenie jakości, wzrósł także udział procentowy ilości jezior najczystszych, niestety zwiększył się też procentowy udział wód zdegradowanych. W dalszym ciągu największym zagrożeniem dla jezior są wprowadzane do nich nadmierne ładunki zanieczyszczeń antropogenicznych. W nielicznych przypadkach ścieki wprowadzane są do jezior bezpośrednio, najczęściej przedostają się do nich z wodami dopływów. Dotkliwym zagrożeniem dla stanu czystości jezior jest rolnicze użytkowanie terenów, zwłaszcza jeśli nad jeziorami znajdują się fermy hodowli zwierząt, a gnojowica jest wykorzystywana do nawożenia pól. Często pola uprawne przylegają bezpośrednio do obrzeży zbiorników i rzek, co sprzyja przenikaniu do wód substancji biogennych, które wpływają na przyspieszenie eutrofizacji jezior. Kolejnym zagrożeniem jest intensywne rekreacyjne użytkowanie jezior. Do zbiorników wodnych mogą przedostawać się zanieczyszczenia z ośrodków wypoczynkowych nieposiadających prawidłowo rozwiązanej gospodarki ściekowej i odpadowej. Na obszarze gminy w 2013 r. nie prowadzono monitoringu wód jeziornych. Ostatnie badania w 2011 r. przeprowadzono oraz wykonano ocenę klasyfikacji dla 4 jezior: Lubinieckiego, Niesłysz, Wilkowskiego i Paklicko Wielkie. Ocena stanu ekologicznego przeprowadzona została na podstawie rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 257, poz. 1545) wraz z uwzględnieniem projektu nowelizacji ww. rozporządzenia. Wstępna ocena została wykonana przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, natomiast jej weryfikacja została przeprowadzona przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Badania przeprowadzono w głównie w ramach monitoringu operacyjnego, w związku z czym nie badano substancji szczególnie szkodliwych i priorytetowych, na podstawie których można ocenić stan chemiczny wód, a tym samym dokonać oceny jednolitej części wód. Dokonano jedynie oceny stanu ekologicznego na podstawie wyników badań elementów biologicznych i fizykochemicznych. Dla jednego jeziora przeprowadzono badania w ramach monitoringu operacyjnego i diagnostycznego. Tabela 37 Ocena stanu ekologicznego jezior na terenie gminy Świebodzin Nasycenie Azot Fosfor Chlorofil Przewodność hypolimnionu Widzialność Jezioro całk. całk. a tlenem μs/cm % m mgn/l mgp/l μg/l Fitobentos Ocena stanu ekolog. Lubinieckie 538-0,7 3,13 0, ,6 0,590 Zły 75

76 Niesłysz 283 0,0 2,9 0,99 0,048 9,5 0,750 Dobry Wilkowskie 229 0,0 3,8 0,76 0,042 2,6 0,740 Bardzo dobry Paklicko 414 0,0 1,2 1,16 0,076 18,9 0,790 umiarkowany Źródło: Ocena stanu jednolitych części wód jeziornych na obszarze województwa lubuskiego w latach WIOŚ Zielona Góra. W efekcie przeprowadzonych badań stwierdzono, że stan ekologiczny bardzo dobry osiągnęło jezioro Wilkowskie, stan dobry Jezioro Niesłysz, stan umiarkowany Jezioro Paklicko, stan zły Jezioro Lubinieckie. Wśród wskaźników biologicznych najczęściej występujące wartości poniżej stanu dobrego odnotowano dla chlorofilu a, natomiast wśród wskaźników fizykochemicznych wartości te dotyczyły głównie warunków tlenowych. Dodatkowo dla Jeziora Lubinieckiego określono zły stan jednolitych części wód jeziornych. Stan kąpielisk Na terenie gminy Świebodzin nie zorganizowano w latach 2013/14 kąpielisk spełniających wymogi ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012r. poz. 145). W sezonie letnim 2014 Powiatowy Inspektor sanitarny w Świebodzinie objął nadzorem 2 miejsca wykorzystywane do kąpieli: O.W. Nowy Dworek nad Jez. Paklicko - Nowy Dworek Ośrodek-Wypoczynkowy s.c. Tomasz Bińczycki, Dorota Bińczycka ul. Świerkowa 7, Świebodzin plaża gminna Wilkowo nad Jez. Wilkowskim - Ośrodek Sportu i Rekreacji ul. Sikorskiego Świebodzin Próbki wody z miejsc wykorzystywanych do kąpieli pobierano na zlecenie w ramach kontroli wewnętrznych organizatorów. Jakość wody w miejscach wykorzystywanych do kąpieli spełniała wymagania mikrobiologiczne określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011 r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wody w kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli (Dz. U. 2011r.Nr 86 poz. 478). W trakcie bieżącej oceny wizualnej nie stwierdzono zakwitów sinic oraz obecności innych zanieczyszczeń (materiały smoliste, szkło, guma, inne odpady). Organizatorzy miejsca wykorzystywanego do kąpieli zapewnili tablice informacyjne usytuowane w obrębie plaży, zgodnie z obowiązującymi aktami prawnymi. W sezonie letnim pobrano do analiz mikrobiologicznych, w ramach kontroli wewnętrznej prowadzonej przez organizatorów, próbki wody (przed rozpoczęciem sezonu, w trakcie trwania sezonu kąpielowego). Próbki wody pobrano w punktach wyznaczonych w obrębie miejsca wykorzystywanego do kąpieli (prawa i lewa strona) o największym zagęszczeniu osób korzystających z kąpieli. Skontrolowane plaże pod względem stanu sanitarnego nie budziły zastrzeżeń Źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych Analizując powyższe wyniki należy stwierdzić, że zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych na terenie gminy Świebodzin mogą nadal stanowić: nieszczelne zbiorniki bezodpływowe powodujące skażenie wód podziemnych, rolnicze wykorzystywanie ścieków i spływ zanieczyszczeń bezpośrednio do przylegających jezior, zanieczyszczenia z ferm zwierząt, odprowadzanie bezpośrednio do gruntu wód opadowych i roztopowych, intensywne rekreacyjne użytkowanie jezior oraz brak odpowiednich rozwiązań gospodarki ściekowej w ośrodkach wypoczynkowych Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 października 2000 r. jest dokumentem ustanawiającym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Określa ramy ochrony wód w celu racjonalnego gospodarowania ich zasobami, które ma służyć m.in. zaspokojeniu zapotrzebowania na wodę ludności, rolnictwa i przemysłu. W 2013 r. zużycie wody na potrzeby ludności na terenie gminy Świebodzin kształtowało się na poziomie 1192,1 dam 3 i było niższe niż w 2009 roku o 6,7%. Na ogólny spadek zużycia wody w gminie 76

77 przyczyniło się mniejsze zapotrzebowaniem na wodę w przemyśle spadek o 21%, przy eksploatacji sieci wodociągowej spadek o 3,8%, w gospodarstwach domowych spadek o 2,5%. Mniejsze zużycie wody w przemyśle spowodowane jest realizacją inwestycji w bardziej efektywne korzystanie z wody, które prowadzą jednocześnie do oszczędności energii oraz zmniejszania odprowadzanych zanieczyszczeń. W gospodarstwach domowych mniejsze zużycie wody wynika z rachunku ekonomicznego oraz wprowadzaniem prostych rozwiązań w codziennym użytkowaniu wody takich jak zmiana złych nawyków w korzystaniu z wody, wymiana niesprawnej armatury, podlewanie roślin wodą z deszczówki itp. Tabela 38 Zużycie wody na cele gospodarki w gminie Świebodzin na tle powiatu świebodzińskiego [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] [dam 3 ] Świebodzin 1278, ,2 791,3 1192, ,1 771,3 Powiat Świebodziński 2888, ,4 1535,1 2895, ,5 1513,0 wzrost zużycia w stosunku do roku 2009 spadek zużycia w stosunku do roku zużycie ogółem, 2 w przemyśle, 3 na rolnictwo i leśnictwa, 4 - eksploatacja sieci wodociągowej, 5 - eksploatacja sieci wodociągowej - gospodarstwa domowe Źródło: BDL GUS Średnie zużycie wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jednego mieszkańca gminy Świebodzin w 2013 r. wyniosło 51,2 m 3 i było wyższe od średniej dla powiatu świebodzińskiego (39,2 m 3 /os.), jednak zdecydowanie niższe niż średnia dla województwa lubuskiego (87,1 m 3 /os.). Tabela 39 Zmiany zużycia wody w przeliczeniu na 1 osobę w gospodarstwach domowych w gminie Świebodzin na tle powiatu i województwa Jednostka terytorialna Wskaźnik zużycia wody na 1 Wskaźnik zużycia wody na 1 mieszkańca w 2009 r. mieszkańca w 2013 r. Świebodzin 51,5 51,2 Powiat Świebodziński 43,0 39,2 Woj. lubuskie 88,5 87,1 wzrost zużycia w stosunku do roku 2009 spadek zużycia w stosunku do roku 2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS Zapobieganie podtopieniom i suszom Zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145 ze zm.) ochronę przed powodzią prowadzi się z uwzględnieniem map zagrożenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarządzania ryzykiem powodziowym. Przepisy w sprawie ochrony przed powodzią zostały przetransponowane z Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa), która wymaga sporządzenia: wstępnej oceny ryzyka powodziowego (do 22 grudnia 2011 r.). Na tej podstawie określone zostały obszary, na których stwierdza się istnienie dużego ryzyka powodziowego lub jego wystąpienie jest prawdopodobne map zagrożenia i map ryzyka powodziowego (do 22 grudnia 2013 r.) dla obszarów, na których stwierdzono istnienie dużego ryzyka powodziowego, wyznaczonych na podstawie wstępnej oceny ryzyka powodziowego. Mapy wskazują obszary, w których prawdopodobieństwo powodzi jest: niskie (lub na których powódź będzie miała charakter zdarzenia ekstremalnego); średnie (występowanie powodzi nie częściej niż co 100 lat), a także wysokie. Planów zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy (do 22 grudnia 2015 r.) opracowywanych na podstawie ww. map. Mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego stanowią podstawę dla racjonalnego planowania przestrzennego na obszarach zagrożonych powodzią, a tym samym dla ograniczania negatywnych skutków powodzi. Głównym celem opracowania map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego jest stworzenie podstaw do opracowania planów zarządzania ryzykiem 77

78 powodziowym ostatniego etapu wdrażania Dyrektywy Powodziowej. Mapy te będą skutecznym narzędziem pozyskiwania danych, podstawą ustanawiania priorytetów i podejmowania dalszych decyzji o charakterze technicznym, finansowym i politycznym dotyczących zarządzania ryzykiem powodziowym. Przez obszar gminy Świebodzin przepływają rzeki Paklica i Struga Świebodzińska oraz mniejsze cieki wodne o łącznej długości 31,5 km. Według wstępnej oceny ryzyka powodziowego nie stwierdzono na terenie gminy obszarów szczególnie zagrożonych powodzią. Przyczyną występowania okresowych wezbrań wody w rzekach są niewielkie wcięcia części cieków w powierzchnię utworów wysoczyznowych, zbudowanych z glin zwałowych. W czasie wezbrań zasięg wód powodziowych na obszarze wysoczyznowym nie przekracza jednak dolin rzecznych. Występowanie większych powierzchni obszarów podmokłych związane jest z przebiegiem dolin rzecznych. Ze względu na widoczne zmiany klimatu mogą jedynie wystąpić lokalne podtopienia spowodowane intensywnymi opadami deszczu. Wszystkie cieki podstawowe przepływające przez teren gminy Świebodzin są uregulowane. Ostatnią inwestycyjnie uregulowaną rzeką była Lisica w latach Stan techniczny wszystkich uregulowanych cieków określany jest przez lubuski zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych jako zadowalający. Na ciekach przepływających przez gminę Świebodzin nie występują urządzenia przeciwpowodziowe, są jednak zamontowane inne urządzenia regulujące przepływ wód, będące w administracji Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze. Wykaz znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 40 Wykaz budowli piętrzących na rzekach w gminie Świebodzin Lp. Rodzaj budowli Lokalizacja Wysokość Informacja o stanie technicznymi piętrzenia 1. Przepust z zastawką Rz. Świebodka w 1,25 dobry km Zastawka Rz. Borowianka w 1,25 dobry km Przepust z zastawką Rz. Borowianka w 1,25 Dobry km Przepust z zastawką Rz. Borowianka w 1,25 Dobry km Zastawka Rz. Borowianka w km ,00 Dobry Źródło: LZMiUW w Zielonej Górze Budowa urządzeń piętrzących w rowach i ciekach pozwala na zgromadzenie znacznych rezerw wody, które w naturalny sposób wpływają na podniesienie zwierciadła wód gruntowych. Tworzone są w ten sposób określone zasoby dyspozycyjne, możliwe do wykorzystania dla nawodnień głównie użytków zielonych. Przegrodzenie rzeki wiąże się jednak z ingerencją w naturalny ekosystem wodny, skala takich przedsięwzięć nie ogranicza się tylko do samych koryt cieków, ale dotyczy również obszarów leżących w ich zlewniach, proces ten powoduje zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Budowa i odbudowa większości urządzeń piętrzących związana jest z wykonaniem przy nich przepławek dla ryb. Wykonanie urządzeń piętrzących realizowane jest od ujścia w górę rzeki, w celu sukcesywnego udrożnienia rzeki dla migracji ryb, zwłaszcza dwuśrodowiskowych. W celu poprawy stanu bezpieczeństwa na przepływających rzekach LZMiUW w Zielonej Górze w miarę dostępnych środków finansowych realizuje przedsięwzięcia polegające na konserwacji cieków. W latach wykonano konserwację melioracji podstawowej: rz. Świebodka, rz. Lisica, Słomka, Borowianka, Struga Świebodzińska, Lubinica, Jabłonna, Ołobok i Paklica na łącznej długości 21,3 km. Rolę odbiorników nadmiaru wody na obszarach użytków rolnych pełnią również rowy melioracyjne. Łączna długość urządzeń melioracji szczegółowej na terenie gminy Świebodzin wynosi 116,191 km. Ocena stanu technicznego, jak również utrzymanie urządzeń melioracji szczegółowych na terenie gminy leży w gestii Miejsko Gminnej Spółki Wodnej w Świebodzinie. Stan techniczny oceniany jest jako zły w 60%, dostateczny 30%, dobry 10%. 78

79 Powierzchnia gruntów zmeliorowanych wynosi 1254 ha, w tym gruntów ornych 584 ha, trwałych użytków zielonych 670 ha. Rowy melioracyjne pełnią bardzo ważną rolę w regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz w ochronie użytków rolnych przed powodziami ze względu na prawidłowe funkcjonowanie niezbędna jest ich konserwacja co najmniej dwa razy do roku tj. wiosną i jesienią. Co roku MGSW przeprowadza konserwację ok. 27,7-29,5 km rowów melioracyjnych, w zależności od przyznanych środków finansowych. Brak konserwacji rowów melioracyjnych może doprowadzić do podtopień oraz całkowitego ich zaniku. Właściwa melioracja gruntów rolniczych przynosi w bardzo krótkim czasie wymierne korzyści dla wszystkich. Prawidłowe stosunki wodne w glebie dają poprawę plonów, natomiast dobrze rozwinięta eksploatacja melioracji podstawowej i szczegółowej zapobiega zalewaniu gruntów. Działania związane z naprawą systemów melioracyjnych i drenarskich mogą również nieść negatywne skutki. Mogą wiązać się z osuszaniem terenów chronionych w tym siedlisk przyrodniczych czy siedlisk roślin i zwierząt chronionych. Szczególne zagrożenie stwarza to dla lasów bagiennych i zarośli łęgowych występujących w dolinach rzecznych. Zaniechanie wykaszania i wypasu jest natomiast dodatkowym czynnikiem przyspieszającym to zjawisko. Zauważalne zmiany klimatu mogą mieć duży wpływ na gospodarkę wodną zwłaszcza w rolnictwie w wyniku zwiększenia ewapotranspiracji przy jednoczesnym zmniejszeniu opadów w okresie wegetacyjnym. Jednym z podstawowych działań dla poprawy struktury bilansu wodnego powinno być zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni między innymi poprzez realizację programu małej retencji. Głównym celem działań z zakresu małej retencji wodnej jest zwiększenie zdolności retencyjnych małych zlewni w celu ochrony przed powodzią i suszą z jednoczesną poprawą walorów przyrodniczych środowiska naturalnego. Retencja wody na terenie gminy Świebodzin oprócz naturalnych zbiorników wodnych odbywa się w licznych małych zbiornikach retencyjnych o powierzchni 0,03-1 ha, które przy okazji urozmaicają krajobraz gminy. Łącznie na terenie gminy znajduje się ok. 6,55 ha powierzchni pod zbiornikami retencyjnymi. Wykaz małych zbiorników prowadzi LZMiUW w Zielonej Górze Odnawialne źródła energii Najważniejszym i najbardziej aktualnym dokumentem dla energetyki w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, która nakłada na Polskę obowiązek uzyskania 15% udziału energii z OZE w bilansie zużycia energii finalnej w 2020 roku. Końcowe zużycie energii brutto ze źródeł odnawialnych w Polsce w 2013 r. wyniosło TJ, natomiast udział energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto stanowiło 11,25% i było o 0,36% wyższe niż w 2012 r. Energia geotermalna Według opracowanego Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie lubuskim do roku 2025 wynika, że wszystkie gminy na terenie województwa lubuskiego posiadają warunki geologiczne i zasobowe pozwalające na wykorzystanie energii wód termalnych. Temperatura wód na tym terenie na głębokości ok m wynosi w przedziale ºC. Geotermia daje szerokie możliwości zarówno w zakresie przedsięwzięć własnych gmin, jak i przede wszystkim w zakresie inicjatyw sektora prywatnego zainteresowanego realizacją instalacji pozyskujących energię na potrzeby własne lub do celów komercyjnych. Możliwy jest również rozwój geotermii do celów rekreacyjnych. Z punktu widzenia użytkowania gospodarczego lub przemysłowego zakres temperatur wód geotermalnych daje bogaty wachlarz zastosowań od hodowli ryb czy upraw hydroponicznych przy temperaturach z zakresu 20ºC do 35ºC po suszenie produktów rolnych i browarnictwo z temperaturami wymaganymi powyżej 70ºC. Ze względu na kapitałochłonność - obecnie brak instalacji geotermalnych w województwie lubuskim. W przyszłości, w przypadku znaczącego spadku kosztów budowy i eksploatacji takich technologii, należałoby się spodziewać rozwoju tego podsektora OZE. Niezależnie od występowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gorącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane są pompy ciepła. Pompy ciepła to urządzenia proekologiczne pozwalające na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. Umożliwiają wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej 79

80 wody użytkowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energię (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewnątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysokości i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia może być przeznaczona na ogrzanie wody użytkowej lub budynku. Podstawową zaletą wyróżniającą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, że 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a pozostałe 25% stanowi prąd elektryczny. Powoduje to, że pompy ciepła, w obecnej chwili są najtańszymi w eksploatacji urządzeniami w porównaniu z innymi urządzenia i grzewczymi 5. Zaleca się promowanie wykorzystania energii geotermalnej tzw. płytkiej wykorzystującej pompy ciepła dla obszarów zabudowy małych domów mieszkalnych i jednorodzinnej, gdzie występują możliwości terenowe dla lokalizacji ww. urządzeń. Energia wiatru Dla uzyskania realnych wielkości energii użytecznej z wiatru wymagane jest występowanie odpowiednio silnych wiatrów (o prędkości powyżej 4 m/s) o stałym natężeniu. Znaczna część obszaru województwa lubuskiego jak i gmina Świebodzin posiada korzystne warunki wiatrowe dla pozyskiwania energii wiatrowej. Jednak do elementów decydujących o możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych należą również inne uwarunkowania, w tym przyrodnicze, kulturowe, infrastruktura techniczna oraz komunikacja. Dla rozwoju energetyki wiatrowej istotne znaczenie ma rozmieszczenie form ochrony przyrody. Na terenie gminy Świebodzin wśród wielkoobszarowych form ochrony znajdują się: Obszar chronionego krajobrazu 13-Rynna Paklicy i Ołoboku, Obszar chronionego krajobrazu 17-Rynny Obrzycko- Obrzańskie, rezerwat przyrody Dębowy Ostrów, fragmenty dwóch obszarów siedliskowych: PLH Nietoperek i PLH Dolina Leniwej Obry. Łącznie obszary chronione zajmują powierzchnię 5891,3 ha, co stanowi 26% obszaru gminy. Ponadto lesistość gminy wynosi 28,1%. Lokalizacja elektrowni wiatrowych w Polsce odbywa się pod hasłem wzrostu udziału proekologicznych źródeł energii w bilansie produkcji energii elektrycznej. Proekologiczność elektrowni wiatrowych polega na wykorzystaniu przez nie odnawialnego źródła energii oraz na braku emisji gazowych, ciekłych i stałych, zanieczyszczeń do środowiska. Są to jednak zarazem obiekty, które stwarzają problemy z zakresu ochrony środowiska, zwłaszcza w aspekcie ochrony przyrody (głównie ptaków) i krajobrazu oraz emisji hałasu. Szczegółowe warunki lokalizacji inwestycji i jej wpływ na środowisko przyrodnicze muszą zostać określone w sporządzonym dla planowanej inwestycji raporcie oddziaływania na środowisko. Zapis wytycznych do sporządzenia takiego raportu został określony w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz.1235 ze zm.). Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zostały szczegółowo określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2013 r. poz ze zm.)

81 Rysunek 7 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc Źródło: Ośrodek Meteorologii IMiGW) Obecne regulacje prawne nie określają w sposób metryczny odległości, jakie powinny być zachowywane przy sytuowaniu farm wiatrowych. Czynią to pośrednio regulacje dotyczące ochrony środowiska, m.in. rozporządzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2014 r. poz. 112). Wyznacza ono poziomy hałasu, jakie mogą być emitowane na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową. Regulacje znajdują się także w rozporządzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. nr 192, poz ze zm.). Ograniczenia tworzone przez te akty brane są pod uwagę w postępowaniu środowiskowym, a więc w procesie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia. W opracowanym przez Zarząd Województwa Lubuskiego Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie lubuskim do roku 2025 zidentyfikowano następujące problemy w zakresie energetyki wiatrowej: braki rezerw mocy i przepustowości sieci, mocno rozwinięta w województwie sieć obszarów chronionych (w tym Natura 2000 oraz inne obszary przyrodniczo wartościowe); rozbudowane i długotrwałe procedury administracyjne przygotowania inwestycji tego typu (3 4 lat); brak szczegółowych badań lokalnych warunków wiatrowych (kilkuletnich), które należy wykonać przed przystąpieniem do realizacji inwestycji. Również regulacje ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012, poz. 647 ze zm.) w zakresie sytuowania farm wiatrowych mają charakter bardzo ogólny. Stanowią jedynie, że jeżeli na obszarze gminy przewiduje się wyznaczenie obszarów, na których rozmieszczone będą urządzenia wytwarzające energię z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczającej 100 kw, lokalizacja tych obszarów musi być przesądzona zarówno w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jak i w miejscowym planie zagospodarowania. Studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy Świebodzin wskazuje tereny rolne z dopuszczeniem lokalizowania elektrowni wiatrowych, zgodnie z obowiązującym planem miejscowym. Obecnie na terenie gminy zlokalizowana jest jedna farma wiatrowa składająca się z 3 wiatraków o mocy 2 MW każdy, na działkach o nr 469/4, 469/5 i 469/6 w obrębie Glińsk. 81

82 Dla farmy wiatrowej składającej się z 18 wiatraków o mocy 2 MW każdy zlokalizowanej na działkach o nr 18/2, 18/3, 18/5, 18/6, 19/1, 10/1 w obrębie Rzeczyca oraz działkach 313/5, 133/6, 313/7, 313/8, 313/9, 566/2, 566/3, 566/4, 2/2, 2/5 i 570/2 w obrębie Glińsk, wydane jest pozwolenie na budowę. Energia słoneczna W Polsce istnieją dość dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Średnia gęstość energii słonecznej na terenie województwa lubuskiego wynosi do kwh/m 2 /rok. Średnie nasłonecznienie w województwie wynosi około godzin na rok. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na 6 miesięcy sezonu wiosenno letniego. Natężenie promieniowania słonecznego w całym obszarze województwa lubuskiego i występujących warunkach klimatycznych zapewnia ekonomiczne przetwarzanie go w energię użyteczną. Potencjał ten jest wystarczający do wykorzystania na potrzeby bytowe mieszkańców, do podgrzewania ciepłej wody, choć koszty inwestycji są często zbyt duże w stosunku do możliwości osób fizycznych. Ze względu na dużą zmienność sezonową i dobową potencjał ten nie zaspokoi potrzeb produkcyjnych przemysłu rolnego i rolno-spożywczego. Do najbardziej powszechnych zastosowań energetyki słonecznej należą: konwersja fotowoltaiczna tzw. baterie słoneczne, wytwarzające energię elektryczną: - urządzenia słaboprądowe, - słoneczne elektrownie fotowoltaiczne, energia fototermiczna - wytwarzanie ciepła niskotemperaturowego (temperatura do 100 C) kolektory słoneczne: - ogrzewanie pomieszczeń mieszkalnych, - ogrzewanie wody użytkowej, - podgrzewanie gruntów szklarniowych, - suszenie płodów rolnych i ziół, - podgrzewanie stawów hodowlanych, basenów. Sprawność kolektorów słonecznych wynosi przeciętnie około 80%. Jednak całkowita sprawność układu podgrzewającego wodę ze względu na sprawność całej instalacji, a głównie wymienników ciepła, wynosi od 50% do 70% 6. Rysunek 8 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padającego na jednostkę powierzchni poziomej w kwh/m 2 /rok Potencjalna energia użyteczna w kwh/m 2 /rok w wyróżnionych rejonach Polski