ANALIZA RYNKU PRACY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ

Transkrypt

1 Doradztwo Społeczne i Gospodarcze ul. Św. Wojciech 22/24 m. 7, Poznań tel.: 609/ , 603/ , dsig@dsig.pl NIP: ANALIZA RYNKU PRACY AGLOMERACJI WROCŁAWSKIEJ (Wrocław 2009) 1

2 Spis treści Wstęp 3 1. Liczba mieszkańców aglomeracji wrocławskiej Ludność aglomeracji wrocławskiej według cech demograficznych Ludność aglomeracji wrocławskiej według cech demograficznych Rynek pracy aglomeracji wrocławskiej według sektorów ekonomicznych i sektorów własności Bezrobocie w aglomeracji wrocławskiej Stan bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według płci Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według wieku Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według wykształcenia Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według stażu pracy Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej osoby długotrwale bezrobotne Absolwenci na rynku pracy Zawody deficytowe i nadwyżkowe w aglomeracji wrocławskiej Analiza bezrobocia według zawodów Struktura napływu ofert pracy według wielkich grup zawodowych Analiza zawodów nadwyżkowych i deficytowych Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON w aglomeracji wrocławskiej w 2007 roku Gospodarka narodowa według sekcji PKD Gospodarka narodowa w aglomeracji wrocławskiej Prognoza demograficzna dla aglomeracji wrocławskiej 61 Wykresy 64 Tabele 66 2

3 Wstęp Niniejszy raport pod tytułem Analiza rynku pracy aglomeracji wrocławskiej jest częścią projektu badawczego pt. Dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego do wymogów dolnośląskiego rynku pracy, który jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 9.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Przedmiotem Projektu są badania i analizy rynku pracy w aglomeracji wrocławskiej w zakresie: oceny sytuacji na lokalnym rynku pracy, diagnozy zawodów deficytowych i nadwyżkowych, planów pracodawców co do zwolnienia/zatrudnienia nowych osób, diagnozy potrzeb edukacyjnych w obszarze szkolnictwa zawodowego, potrzeb i oczekiwań pracodawców odnośnie usług szkoleniowych oraz pożądanych kwalifikacji zawodowych pracowników. Głównym celem projektu jest wypracowanie w oparciu o uzyskane wyniki wniosków umożliwiających dostosowanie oferty szkolnictwa zawodowego oferowanego w aglomeracji wrocławskiej do wymogów rynku pracy. Celem szczegółowym badań jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy oferta szkolnictwa zawodowego odpowiada potrzebom współczesnego dolnośląskiego rynku pracy oraz w jaki sposób powinna być modyfikowana. Dane zebrane w toku badania będą cennym źródłem informacji dla szkół zawodowych w regionie. Wyniki badań będą również użyteczne dla potencjalnych uczniów ww. szkół stojących przed wyborem ścieżki zawodowej. Prezentowany raport jest częścią analizy źródeł zastanych, tj. dostępnych danych, ekspertyz i raportów dotyczących sytuacji na rynku pracy w aglomeracji wrocławskiej i województwie dolnośląskim. Przedstawione zostały w nim dane dotyczące m.in. liczby mieszkańców w aglomeracji wrocławskiej, struktury bezrobocia, sytuacji zatrudnieniowej, sytuacji absolwentów na dolnośląskim rynku pracy, zawodów deficytowych i nadwyżkowych, struktury podmiotów prowadzących działalność gospodarczą oraz prognozy demograficznej obejmującej najbliższe lata. Wszystkie dane zawarte w niniejszym opracowaniu stanowią zmienne istotne dla diagnozy sytuacji na wrocławskim rynku pracy. 3

4 Termin aglomeracja wrocławska z uwagi na konieczność ścisłego zdefiniowania został określony w węższym zakresie terytorialnym i, tzn. w układzie monocentrycznym, czyli z jednym głównym ośrodkiem miejskim, jakim jest miasto Wrocław. W skład aglomeracji wrocławskiej wchodzą zatem dwa powiaty Miasto Wrocław (powiat grodzki) i powiat wrocławski (ziemski). Dane wykorzystane w opracowanym raporcie w głównej mierze odnoszą się właśnie do tego układu terytorialnego, w niektórych miejscach jednak przywołane zostały także dane dotyczące całego województwa dolnośląskiego, jak i innych polskich miast czy aglomeracji dzięki temu możliwe było zastosowanie analiz porównawczych. 4

5 1. Liczba mieszkańców aglomeracji wrocławskiej 1.1. Ludność aglomeracji wrocławskiej według cech demograficznych Województwo dolnośląskie zajmuje obszar ,77 km² (ok. 6% powierzchni kraju) i położone jest przy granicy polsko-niemieckiej i polsko - czeskiej. Graniczy z trzema innymi województwami: lubuskim, wielkopolskim i opolskim. W województwie dolnośląskim jest 91 miast, w tym 3 miasta na prawach powiatów. Wg danych GUS na 2007 r. ich ludność wynosiła: 5

6 Tabela 1 Miasta powyżej mieszkaoców województwa dolnośląskiego 1. Wrocław (powiat grodzki) 2. Wałbrzych Legnica (powiat grodzki) 4. Jelenia Góra (powiat grodzki) 5. Lubin Głogów Świdnica Źródło: dane GUS 1.2. Ludność aglomeracji wrocławskiej według cech demograficznych Liczba mieszkańców województwa wynosi mieszkańców (dane z 31 grudnia 2007), co stanowi niemalże 7% ludności kraju. Region jest gęsto zaludniony na jeden km 2 przypada 144,3 mieszkańców (średnia krajowa wynosi 122 osoby). W aglomeracji wrocławskiej, a więc w powiecie miasto Wrocław oraz powiecie wrocławskim w roku 2007 mieszkało , z czego niemalże 633 tysiące w samym mieście Wrocław. 52,9% ogółu mieszkańców aglomeracji stanowią kobiety. W samym mieście kobiety stanowią 53,2% ogółu mieszkańców. Wśród dzieci i młodzieży, a także w młodszych grupach wieku produkcyjnego, liczebnie przeważają mężczyźni, co jest konsekwencją nadwyżki urodzeń chłopców nad dziewczętami. Jednak większa umieralność mężczyzn stopniowo niweluje tę nadwyżkę i po przekroczeniu 40 roku życia liczebnie zaczynają przeważać kobiety. Przewaga ta rośnie wraz z wiekiem. 6

7 Wykres 1. Ludnośd aglomeracji wrocławskiej według płci mężczyźni 47,1% 52,9% kobiety Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2007 Struktura ludności aglomeracji wrocławskiej według wieku z podziałem na ludność: w wieku przedprodukcyjnym, a więc poniżej 15 lat, w wieku produkcyjnym: lat kobiety, lata mężczyźni w wieku poprodukcyjnym przedstawia się następująco: Wykres 2 Ludnośd aglomeracji wrocławskiej według wieku Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku

8 Kobiety stanowią niemal połowę (49,7%) ogółu ludności w wieku produkcyjnym. Liczba ludności w wieku przed i poprodukcyjnym stanowi 30% ogółu ludności. Na tle największych Polskich miast (Warszawa, Kraków, Łódź, Gdańsk, Poznań i Katowice) Wrocław zajmuje 4 miejsce pod względem całkowitej liczby mieszkańców (za Warszawą, Krakowem i Łodzią). Proces starzenia się ludności prowadzi do sytuacji, w której zbiorowość osób w starszym wieku zwiększa się szybciej niż pozostałe grupy ludności. W województwie dolnośląskim ta tendencja przybiera dość niebezpieczny kształt. Ważnym czynnikiem postępów procesów starzenia się ludności jest tendencja spadkowa urodzeń, która trwa od połowy lat 80-tych do dziś. Współczynnik dzietności informujący o tym, ile dzieci urodzi kobieta po przejściu przez wiek rozrodczy wynosił w 2002 roku we Wrocławiu 0,8931, a w 2003 roku - 0,9249, a więc jest ponad dwukrotnie mniejszy od poziomu zapewniającego prostą zastępowalność pokoleń. Spadek liczby urodzeń to w konsekwencji zmniejszenie liczby dzieci i młodzieży, a zarazem wzrost odsetka osób w starszym wieku. Obecnie osób w wieku przedprodukcyjnym, czyli od urodzenia do 15 roku życia, jest na terenie badanym zaledwie 12,3% ii populacji aglomeracji. Jest to najniższy wskaźnik wśród wszystkich województw. Ludność w wieku produkcyjnym, obejmująca mężczyzn w wieku lat i kobiety lat, osiągnęła w ostatnich latach 70,0%. Natomiast osób w wieku poprodukcyjnym stale przybywa i obecnie jest to 17,7% ogółu mieszkańców. W porównaniu z innymi, przywołanymi wcześniej miastami liczba mieszkańców Wrocławia w wieku przedprodukcyjnym znajduje się na średnim poziomie: wyższa jest jedynie w Warszawie, Łodzi i Krakowie. Natomiast dość wysoka jest liczba osób znajdujących się w wieku poprodukcyjnym wynosi ok. 117 tys. i jest to czwarte pod tym względem miasto w Polsce. Liczba ludności w wieku produkcyjnym także stawia Wrocław na 4 miejscu w kraju. 8

9 Wykres 3 Ludnośd wybranych miast Polski według wieku (w tys.) Łódź Warszawa Kraków Katowice Poznań Wrocław Gdańsk wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku 2007 Powyższe dane jeszcze lepiej są widoczne, gdy porównana zostanie liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców danego miasta: 9

10 Wykres 4 Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym w wybranych miastach Polski 15,0% 14,0% 13,2% 13,0% 12,0% 11,2% 11,7% 11,9% 12,3% 12,3% 12,5% 11,0% 10,0% Łódź Wrocław Warszawa Katowice Poznań Kraków Gdańsk Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku 2007 Odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym w samym mieście Wrocław stanowi 11,7%. Jest to przy tym prawie najniższa wartość porównując sytuację z pozostałymi 6 największymi miastami Polski. Tymczasem odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym Wrocławia jest średni i stanowi ponad 18% ogółu mieszkańców: Wykres 5 Odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym w wybranych miastach Polski 22,0% 20,0% 17,7% 18,0% 18,0% 18,5% 19,3% 20,2% 20,4% 18,0% 16,0% 14,0% 12,0% 10,0% Poznań Kraków Gdańsk Wrocław Katowice Warszawa Łódź Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku

11 Wskaźnik obciążenia demograficznego (a więc liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym) w aglomeracji wrocławskiej wygląda następująco: Wykres 6 Wskaźnik obciążenia demograficznego dla aglomeracji wrocławskiej Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z lat Oznacza to, że w 2004 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadło prawie 50 osób w wieku przed- i poprodukcyjnym. Od tego czasu wskaźnik ten wykazywał tendencję malejącą, jednakże w 2007 roku jego wartość wyniosła tyle samo co przed trzema laty. 11

12 1.3. Rynek pracy aglomeracji wrocławskiej według sektorów ekonomicznych i sektorów własności Dotychczasowy kierunek zmian strukturalnych obserwowanych w gospodarce światowej wskazuje, że wzrastać będzie rola gałęzi gospodarki zaawansowanych technologicznie iii. W konsekwencji, coraz większe znaczenie nabierać będą kwalifikacje (know how) i popyt na wykwalifikowaną siłę roboczą (wzrost roli kapitału ludzkiego). Polska gospodarka, aby stać się w pełni konkurencyjną, stoi zatem wciąż przed koniecznością bardzo poważnych przemian strukturalnych. Dotyczy to także rynku pracy (w tym zmian struktury zatrudnienia), który nadal będzie ulegał istotnym przemianom. Będą one związane z wieloma aspektami rynku pracy. Chodzi tu min. o kwestię oferowanych produktów i tworzenia miejsc pracy, istniejących i powstających firm, procesu produkcji, a także organizacji pracy. Wszystkie te przeobrażenia wymuszą na pracownikach (i pracodawcach) umiejętność dostosowywania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości społeczno-ekonomicznej. Dane statystyczne informują nas o stale zmniejszającej się liczbie bezwzględnej ludności w wieku produkcyjnym w mieście Wrocław na przestrzeni ostatnich lat. Zaobserwować jednocześnie można charakterystyczne zjawisko również w innych dużych miastach, a mianowicie ubytek w liczbie ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym. Na przestrzeni ostatnich lat zmniejsza się udział ludności miasta pracującej w sektorze publicznym, przy zwiększającym się odsetku ludności pracującej w sektorze prywatnym. Nadmienić jednak należy, iż w obydwu sektorach zmniejsza się bezwzględna liczba ludności zatrudnionej. iv 12

13 Wykres 7 Pracujący według sektorów własności publiczny 37,7% 62,3% prywatny Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław za rok 2007 Analizując dane dotyczące zatrudnienia w poszczególnych sektorach ekonomicznych i własności należy mieć na uwadze, że ukształtowane w naszej gospodarce proporcje struktury zatrudnienia nadal odbiegają znacznie od struktur w krajach Unii Europejskiej. v Wykres 8 Pracujący według sektorów ekonomicznych i sektorów własności w aglomeracji wrocławskiej w roku ,0% 35,2% 35,3% 30,0% 23,3% 20,0% 10,0% 0,1% 3,7% 2,4% 0,0% publiczny prywatny publiczny prywatny publiczny prywatny rolniczy przemysłowy usługowy Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław za rok

14 2. Bezrobocie w aglomeracji wrocławskiej Niniejszy rozdział stanowi przegląd wybranych zjawisk i tendencji możliwych do uchwycenia podczas analizy struktur bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej w latach Poniższa część opracowania składa się z raportu na temat globalnej struktury bezrobocia z podziałem na opis bezrobocia ze względu na następujące cechy: płeć, wiek poziom wykształcenia staż pracy osoby długotrwale bezrobotne (czas pozostawania bez pracy 24 miesiące i więcej) 2.1. Stan bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej Analizując kluczowe wskaźniki bezrobocia dla aglomeracji wrocławskiej można stwierdzić, iż począwszy od 2003 r. niekorzystne tendencje w tym względzie ulegają regresji. Uwaga ta dotyczy przede wszystkim poziomu bezrobocia. W latach dostrzegamy wyraźną kontynuację spadkowego trendu zapoczątkowanego w 2003 roku. Głównymi przyczynami spadku bezrobocia jest powstawanie nowych miejsc pracy, w tym podmiotów gospodarczych zakładanych przez osoby bezrobotne z dotacji na rozpoczęcie działalności gospodarczej oraz migracja zarobkowa, czyli wyjazdy mieszkańców województwa do pracy za granicą. Jednakże po spadku bezrobocia w okresie luty - listopad 2007 roku, w grudniu wystąpił w województwie dolnośląskim wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Nie oznacza to jednak ogólnej tendencji wzrostowej, gdyż zwiększającą się liczbę bezrobotnych właśnie w miesiącu grudniu notuje się od wielu lat w tym województwie i jest to wynik sezonowego charakteru rynku pracy. Z końcem roku kończą się bowiem prace sezonowe - zwłaszcza w budownictwie. Ponadto powracają do ewidencji bezrobotnych osoby po 14

15 zakończeniu subsydiowanych programów rynku pracy, a także zmniejsza się liczba ofert pracy zgłaszanych przez pracodawców do powiatowych urzędów pracy, a w ślad za tym maleje liczba bezrobotnych podejmujących pracę vi. Należy zaznaczyć, iż jest to sytuacja typowa dla niemal wszystkich województw w Polsce, niewielki spadek ogólnej liczby bezrobotnych odnotowano jedynie w województwie śląskim vii. Wykres 9 Stopa bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej ,75 14,1 9,4 8 5,2 4 0 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2005, 2006, 2007 Niemal analogicznie kwestia bezrobocia przedstawia się w mieście Wrocław, bowiem między końcem 2006 roku a grudniem 2007 roku stopa bezrobocia spadła o 3 punkty procentowe: 15

16 Wykres 10 Stopa bezrobocia we Wrocławiu 15 12,3 10, ,7 5 0 rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 Źródło: GUS, dane dla powiatu miasto Wrocław z roku 2005, 2006, 2007 Analiza danych dla całego kraju ujawnia istnienie podobnych do opisanych wyżej prawidłowości. Tu również możemy zaobserwować spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych między końcem grudnia 2005 r. a końcem grudnia 2007 r. Jak w aglomeracji wrocławskiej, tak i w kraju całkowity przyrost liczby bezrobotnych w okresie grudzień 2005 grudzień 2007 był coraz niższy. W analogiczny sposób zachowywał się także trend wartości stopy bezrobocia między 2005 r. a 2007 r. Wykres 11 Stopa bezrobocia w Polsce Źródło: GUS, dane dla kraju z roku 2005, 2006,

17 Podsumowując stopa bezrobocia na dzień 31 grudnia 2007 r. wynosiła 4,7 % dla Wrocławia i 5,7 % dla powiatu wrocławskiego i zmniejszyła się w porównaniu do poprzedniego roku odpowiednio o 3,3 punktu procentowego i 5,1 punktu procentowego. Zmiany wysokości stóp bezrobocia w poszczególnych miesiącach obrazuje poniższy wykres: Wykres 12 Poziom stopy bezrobocia według miesięcy w 2007 r. Źródło: Sprawozdanie z działalności Powiatowego Urzędu Pracy we Wrocławiu w 2007 roku, Powiatowy Urząd Pracy Wrocław, luty 2008 Należy zaznaczyć, że stopa bezrobocia we Wrocławiu w każdym z następujących po sobie lat (2005, 2006 oraz 2007) była jedną z najwyższych w porównaniu do innych miast podobnej wielkości: Gdańska, Katowic, Krakowa, Poznania, Warszawy i Łodzi. Przedstawia to kolejny wykres: 17

18 Wykres 13 Stopa bezrobocia według wybranych miast Polski (2005) Warszawa Poznań 5,6 6,2 Kraków Katowice 7 7,1 Gdańsk Wrocław 9,6 10,9 Łódź 16, Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku 2005 Wykres 14 Stopa bezrobocia według wybranych miast Polski (2006) Warszawa Poznań 4,6 5 Katowice Kraków 5,4 5,5 Gdańsk 6,1 Wrocław 8 Łódź 11, Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku

19 Wykres 15 Stopa bezrobocia według wybranych miast Polski (2007) Poznań Warszawa Katowice 2,9 3 3,4 Gdańsk Kraków 3,7 3,8 Wrocław 4,7 Łódź 8, Źródło: GUS, dane dla powiatów: m. Łódź, m. Poznań, m. Kraków, m. Katowice, m. Gdańsk, m. Wrocław, m. st. Warszawa z roku 2007 Warto zauważyć, iż opisane tutaj tendencje niekoniecznie muszą mieć swe źródło w specyficznych cechach lokalnych rynków pracy. Oddziaływanie bezpośrednich skutków procesów restrukturyzacyjnych w gospodarce regionu, obserwowane ze szczególnym nasileniem w pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych, zdaje się mieć obecnie znaczenie marginalne. Tym niemniej na uwagę zasługuje fakt, że przypominamy to raz jeszcze - pomimo porównywalnych z danymi dla kraju wielkościami obserwowanych przyrostów wartości stopy bezrobocia, bezwzględne wartości tego wskaźnika dla województwa dolnośląskiego są, w świetle danych z trzech przedstawionych tu momentów czasowych, niezmiennie wyższe od wartości charakteryzujących kraj przeciętnie. Wskazuje to niechybnie na mniejsze - niż się to ma w przypadku ujęcia globalnego - dopasowanie popytowej i podażowej strony rynku pracy, co ma z kolei swe źródło w ograniczonej, niepozwalającej na tworzenie dostatecznej ilości miejsc pracy, podaży kapitału w gospodarce regionu dolnośląskiego. 19

20 2.2. Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według płci Ważnym czynnikiem strukturalizującym zbiorowość bezrobotnych jest płeć. Odsetek bezrobotnych kobiet jest znacząco wyższy od odsetka bezrobotnych mężczyzn. Dodatkowo należy zaznaczyć, iż, w świetle danych z czterech kolejnych analizowanych momentów czasowych (2004, 2005, 2006, 2007), zjawisko to ma charakter rosnący: w roku 2004 odsetek zarejestrowanych bezrobotnych kobiet był niewiele wyższy niż odsetek bezrobotnych mężczyzn, tymczasem począwszy od roku 2006 odsetek bezrobotnych kobiet znacząco przewyższa odsetek bezrobotnych mężczyzn. Wykres 16 Bezrobocie według płci w aglomeracji wrocławskiej 52,1% 53,7% 56,3% 56,9% 47,9% 46,3% 43,7% 43,1% rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 mężczyźni kobiety Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2004, 2005, 2006, 2007 W samym mieście Wrocław tendencja ta jest analogiczna: 20

21 Wykres 17 Bezrobocie według płci we Wrocławiu 52,1% 53,7% 55,9% 56,7% 47,9% 46,3% 44,1% 43,3% rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 mężczyźni kobiety Źródło: GUS, dane dla powiatu miasto Wrocław z roku 2004, 2005, 2006, 2007 Bezrobocie kobiet jest wynikiem dosyć zróżnicowanego zbioru czynników, mających generalnie - dwojaką naturę. Po pierwsze - możemy mówić o przesłankach natury ekonomicznej tzn. takich, które są związane z szeroko rozumianym zagadnieniem struktury popytu na pracę. Ich różnicujące czy wręcz dyskryminujące w swym charakterze działanie nie jest możliwe w odniesieniu do jakiejkolwiek płci; mogą się one objawiać w praktyce jedynie pod postacią określonych dla poszczególnych stanowisk pracy wymogów kwalifikacyjnych. Swoją specyfikę bezrobocie kobiet zawdzięcza natomiast silnemu oddziaływaniu przesłanek natury społeczno kulturowej; związanych z istnieniem zestawów ról społecznych tradycyjnie przypisywanych poszczególnym płciom. Wspomniane zestawy ról determinują sfery aktywności, w jakich określone osoby mogą się realizować bez narażania się na przejawy społecznej dezaprobaty. Patrząc z perspektywy historycznej możemy zauważyć, że ta tendencja w kierunku podziału pracy względem płci okazuje się niezmiernie trwała i pomimo proegalitarnych działań współczesnych społeczeństw we wszystkich niemal wymiarach społecznej aktywności nadal ma duży wpływ na dystrybucję zatrudnienia. Innymi słowy, przekonanie, iż zapewnienie rodzinie bytu materialnego (czyli sfera pracy zarobkowej) stanowi powinność mężczyzny, zdaje się być nadal silne w naszej kulturze i charakteryzować zarówno mężczyzn, jak i kobiety. Dodać tutaj należy również, że 21

22 ocena pracy - jako wartości - przez poszczególne jednostki bywa uwarunkowana bardzo zróżnicowanymi kryteriami - w dużej mierze zależnymi od płci. Wynika stąd potrzeba zachowania ogromnej ostrożności w formułowaniu wszelkich sądów na temat dyskryminującego oddziaływania zjawisk obserwowanych na rynku pracy - wobec którejkolwiek z płci. Dla przykładu, nawet przybliżone szacunki liczby kobiet które, pomimo posiadania kwalifikacji zawodowych (popartych nierzadko także stosownym doświadczeniem), dobrowolnie zrezygnowały z podjęcia aktywności zawodowej na rzecz pełnienia ról rodzinnych zdają się być niemożliwe do przeprowadzenia. A należy pamiętać, że kobiety takie są - potencjalnie - szczególnie zagrożone oddziaływaniem skutków bezrobocia, gdyż ich powrót na rynek pracy po kilku nieraz latach przerwy jest na ogół niezwykle trudny. Z drugiej strony, zarysowane wyżej problemy znacząco oddziałują na procesy dyferencjacji populacji bezrobotnych kobiet wedle niemal wszystkich możliwych kryteriów zróżnicowania. Nawet bardzo pobieżna analiza porównawcza pozwala stwierdzić, że kategoria ta ma tendencje do ogniskowania większości problemów obserwowanych w generalnej populacji osób bezrobotnych Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według wieku Przekraczanie przez starsze roczniki bezrobotnych granicy wieku poprodukcyjnego znajduje także swój wyraz w znacznym niedoreprezentowaniu kategorii wiekowych grupujących osoby wyróżniające się najwyższą wartością cechy, a więc 55 i więcej lat. Należy tutaj jednak zaznaczyć, że odsetek bezrobotnych należących do najstarszych grup wiekowych - w tym przypadku są to osoby powyżej 55 lat - sukcesywnie rośnie na przestrzeni trzech analizowanych momentów czasowych. I tak, w końcu grudnia 2005 r. osoby w takim przedziale wiekowym stanowiły 9,5% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych, podczas gdy w końcu grudnia 2006 r. już 13,8%, natomiast w końcu grudnia 2007 r. 20,1% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w aglomeracji wrocławskiej. Z kolei najliczniejsza grupa wiekowa bezrobotnych to lata (36,9%) oraz (20,8%). 22

23 Wykres 18 Bezrobotni według wieku w aglomeracji wrocławskiej 7,1% 9,5% 13,8% 20,1% 31,2% 19,3% 26,5% 15,9% 32,7% 19,0% 25,9% 13,0% 35,8% 18,2% 24,8% 7,4% 36,9% 15,3% 20,8% 6,9% rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 do 24 lat lat lat lat powyżej 55 lat Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2004, 2005, 2006, 2007 Mimo faktu, że nadal w ewidencji bezrobotnych znajduje się wiele młodych osób, to populacja bezrobotnych wyraźnie starzeje się. W ciągu ostatniego roku odsetek bezrobotnych powyżej 55 roku życia wzrósł z 35,8% w marcu 2006 r. do 36,9% w marcu 2007 r. Równocześnie zmniejszył się odsetek udziału bezrobotnej młodzieży, tj. osób w wieku do 24 lat (z 7,4% w marcu 2006 r. do 6,9% w marcu 2007 r.) Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według wykształcenia Innym ważnym czynnikiem strukturalizującym zbiorowość bezrobotnych jest wykształcenie. Jest ono niemal bezpośrednio przekładalne na poziom potencjalnych kwalifikacji zawodowych jednostek, toteż jego rozkład w populacji osób pozostających bez pracy jest w stanie dostarczyć nam cennych wskazówek co do istoty funkcjonowania rynku pracy, który został poddany analizie. I tak w końcu grudnia 2007 roku najliczniejszą kategorię zarejestrowanych w regionie wrocławskim bezrobotnych stanowiły osoby posiadające wykształcenie: gimnazjalne i niższe (34,0% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych) oraz 23

24 policealne i średnie zawodowe (24,9% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych). Stosunkowo wysoki był także udział osób legitymujących się wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz wyższym, a wynosił odpowiednio 20,3% i 13,7%. Najmniej liczną grupę stanowiła kategoria wykształcenia określana jako <<średnie ogólnokształcące>>. Pokrywała ona 7,1% całkowitego zróżnicowania populacji osób pozostających bez pracy. Wykres 19 Bezrobotni według wykształcenia w aglomeracji wrocławskiej (2007) 34,0% 13,7% 24,9% 20,3% 7,1% wyższe policealne, średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej Źródło: GUS, dane dla powiatów: powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku

25 2.5. Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej według stażu pracy Przyglądając się populacji bezrobotnych aglomeracji wrocławskiej zauważamy, że podlega ona w ostatnich latach względnie trwałemu oddziaływaniu czynników różnicujących staż pracy. W strukturze bezrobotnych ujętej z punktu widzenia posiadanego stażu pracy najliczniejsze kategorie stanowiły w końcu grudnia 2007 roku osoby ze stażem poniżej 1 roku oraz od 20 do 30 lat. Niewiele mniejszymi odsetkami charakteryzowały się kategorie: osób posiadających staż od 10 do 20 lat oraz bez stażu pracy. Najmniej liczną kategorią wśród zarejestrowanych bezrobotnych były osoby ze stażem pracy powyżej 30 lat. Jest to oczywiście związane z tym, że znaczna część takich osób (szczególnie osoby, których staż pracy przekroczył 30 lat) zyskała już uprawnienia emerytalne. Wykres 20 Liczba bezrobotnych według stażu pracy (2007) bez stażu pracy 1 rok i mniej 1-5 lat 5-10 lat lat lat powyżej 30 lat Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku

26 2.6. Struktura bezrobocia w aglomeracji wrocławskiej osoby długotrwale bezrobotne Jeśli przyjrzymy się danym statystycznym dla aglomeracji wrocławskiej, zauważymy, że osoby pozostające bez pracy dłużej niż 24 miesiące stanowiły bardzo liczną kategorię bezrobotnych, a ich udział w ogólnej liczebności bezrobotnych wykazuje tendencję wzrostową. W końcu grudnia 2005 roku wyrażał się on wartością 40,1%, w 2006 roku udział osób długotrwale bezrobotnych w stosunku do bezrobotnych ogółem był znacznie wyższy i wynosił 44,1%, tymczasem na koniec 2007 roku był niemal na identycznym poziomie i wynosił 43,8%: Wykres 21 Długotrwale bezrobotni w aglomeracji wrocławskiej w roku ,0% 80,0% 60,0% 37,0% 40,1% 44,1% 43,8% 40,0% 20,0% 0,0% rok 2004 rok 2005 rok 2006 rok 2007 Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2004, 2005, 2006, 2007 Dane statystyczne wskazują, iż odsetek długotrwale bezrobotnych w aglomeracji wrocławskiej wykazywał tendencję wzrostową do roku Na koniec roku 2007 odsetek długotrwale bezrobotnych nieznacznie się obniżył, co prawdopodobnie jest efektem wprowadzenia przez urzędy pracy w ostatnich latach programów aktywnego przeciwdziałania bezrobociu. 26

27 Wykres 22 Długotrwale bezrobotni w aglomeracji wrocławskiej według płci 55,0% 56,4% 54,4% 45,0% 43,6% 45,6% rok 2005 rok 2006 rok 2007 kobiety mężczyźni Źródło: GUS, dane dla powiatów: wrocławski i miasto Wrocław z roku 2004, 2005, 2006, 2007 Kobiety należą do jednej z najliczniejszych grup zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy. Ten problem jest związany głównie z ich częstym długotrwałym pozostawaniem bez pracy, niską aktywnością zawodową (w porównaniu z aktywnością mężczyzn) i niewystarczającym lub zdezaktualizowanym wykształceniem viii. To bierność zawodowa najczęściej prowadzi do długotrwałego bezrobocia. Jest ona spowodowana czynnikami społeczno-demograficznymi: płcią (bierne zawodowo są przede wszystkim kobiety), wiekiem (trudności ze znalezieniem pracy, które odnotowane są głównie u osób w wieku przedemerytalnym), posiadanym wykształceniem. 27

28 3. Absolwenci na rynku pracy Absolwenci są to osoby, które ukończyły klasę programowo najwyższą w danym typie szkoły i otrzymały świadectwo ukończenia tej szkoły. W publikacji podano dane o absolwentach szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych (zasadniczych szkół zawodowych, techników, liceów). ix W Polsce nauka w szkole jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat (i nie odroczono mu rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego) i trwa do ukończenia gimnazjum, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia. Gimnazja to szkoły kształcące młodzież w cyklu trzyletnim (w wieku 13 16lat). Nauka w gimnazjum jest obowiązkowa. Warunkiem formalnym przyjęcia do gimnazjum jest ukończenie szkoły podstawowej. W ostatnim roku nauki przeprowadza się egzamin zewnętrzny, którego zdanie daje możliwość ubiegania się o przyjęcie do szkoły ponadgimnazjalnej. Do szkół ponadgimnazjalnych należą: dwu-trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe, trzyletnie licea ogólnokształcące, trzyletnie licea profilowane, czteroletnie technika (na podbudowie programowej gimnazjum), szkoły policealne (o których informacje prezentowane są w odrębnym dziale), szkoły artystyczne dające uprawnienia zawodowe Zasadnicze szkoły zawodowe to szkoły dające wykształcenie zasadnicze zawodowe, umożliwiają uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w uzupełniających liceach ogólnokształcących lub technikach uzupełniających. Do szkoły tej przyjmowani są absolwenci gimnazjum. Nauka trwa w nich od 2 do 3 lat. 28

29 Licea ogólnokształcące są szkołami, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Nauka trwa 3 lata, a w szkołach dwujęzycznych (oddziałach dwujęzycznych) z klasą wstępną 4 lata. Absolwenci liceów ogólnokształcących po ukończeniu klasy programowo najwyższej uzyskują wykształcenie średnie, co daje im możliwość ubiegania się o przyjęcie do szkół policealnych. Po złożeniu egzaminu maturalnego uzyskują prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe. Licea profilowane są trzyletnimi szkołami, kształcącymi w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, nazywane w niniejszym opracowaniu również szkołami ogólnozawodowymi. Proces kształcenia ukierunkowany jest na osiąganie celów kształcenia, które umożliwią uzyskanie kwalifikacji zawodowych w krótkich cyklach kształcenia od pół do półtora roku w szkole policealnej lub w formach pozaszkolnych, a także przekwalifikowanie się w toku pracy zawodowej (wielokrotnie w ciągu życia zawodowego). W roku szkolnym 2006/2007 uczniowie w liceach profilowanych kształcili się w 15 profilach. Z uwagi na stosunkowo wysoki odsetek bezrobotnych absolwentów kończących tego typu szkoły i brak uzyskania kompetencji zawodowych, szkoły te ulegają likwidacji x. Technika są szkołami czteroletnimi, których ukończenie umożliwia, po zdaniu egzaminu, uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe. Kształcenie zawodowe odbywa się w zawodach określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 maja 2004 r. xi w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego. Absolwenci techników uzyskują wykształcenie średnie, a także mają możliwość uzyskania świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Szkoły policealne są szkołami organizowanymi na podbudowie programowej ponadgimnazjalnej szkoły ogólnokształcącej, umożliwiającymi uzupełnienie wykształcenia ogólnego o kwalifikacje zawodowe na poziomie średnim technicznym lub równorzędnym. Szkoły te przygotowują absolwentów liceów ogólnokształcących oraz liceów profilowanych do pracy zawodowej w zawodach robotniczych lub nierobotniczych. Nauka w szkołach policealnych trwa nie więcej niż 2,5 roku. 29

30 Absolwenci otrzymują dyplom, który określa kwalifikacje zawodowe na poziomie technika lub robotnika wykwalifikowanego. Tabela 2 Uczniowie i absolwenci według typu szkół w województwie dolnośląskim 2006/2007 Typ szkoły Liczba szkół Uczniowie Absolwenci Gimnazja Licea Ogólnokształcące Zasadnicze Zawodowe Licea Profilowane Technika Policealne Źródło: dane z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007, Warszawa 2007 Niemal połowę (47%) absolwentów w aglomeracji wrocławskiej w 2007 roku stanowili absolwenci gimnazjów. Jest to kategoria osób, które w zasadniczej większości decydują się na kontynuację nauki w wybranej przez siebie szkole ponadgimnazjalnej: liceum ogólnokształcącym lub profilowanym, technikum lub w szkole zawodowej. Jedynie niewielki odsetek tych osób rezygnuje z dalszej nauki (a jest to ostatni obowiązkowy stopień edukacji w świetle polskiego prawa) i trafia na rynek pracy. Dalszą kategorię pod względem liczebności stanowią absolwenci liceów ogólnokształcących (21%). Osoby te także nieczęsto na tym etapie kończą edukację, gdyż głównym zadaniem tego rodzaju szkół jest ogólne przygotowanie uczniów do dalszego kształcenia na studiach. Zadaniem liceum ogólnokształcącego nie jest bowiem zdobycie przez uczniów konkretnego zawodu ani profesji. 30

31 Typem szkół, po których najczęściej absolwenci przechodzą na rynek pracy są zasadnicze szkoły zawodowe oraz, w mniejszym stopniu, technika, licea profilowane i szkoły policealne. W przypadku aglomeracji wrocławskiej były to najmniej liczne kategorie, odpowiednio zasadnicze szkoły zawodowe 6%, technika 7%, licea profilowane 8% oraz szkoły policealne 11%. Wykres 23 Absolwenci w aglomeracji wrocławskiej według typu szkoły w roku 2007 Źródło: dane z publikacji Głównego Urzędu Statystycznego Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2006/2007, Warszawa 2007 Dla młodzieży start w życie zawodowe ma szczególne znaczenie, gdyż pierwsza praca na ogół decyduje o dalszej karierze zawodowej xii. Młodzi ludzie, wchodzący w życie zawodowe, często nie zdają sobie sprawy z własnych atutów, ani nawet nie zastanawiają się nad nimi. Ich poczuciu niepewności na rynku pracy towarzyszą zwykle wątpliwości co do słuszności wyboru i poczucie niewiary w skuteczność własnych działań. Wynikać one mogą między innymi z braku informacji o rynku pracy. Rynek pracy jest bowiem tym szczególnym 31

32 miejscem, na którym obowiązują prawa, do których trzeba się dostosować, by znaleźć na nim swoje miejsce. Poznanie tych reguł ułatwi poruszanie się w obrębie rynku pracy. Dlatego jednym z głównych zadań urzędów pracy jest pomoc młodzieży w wyborze i uzyskaniu miejsca pracy, czyli podjęciu jednej z najważniejszych życiowych decyzji. Absolwenci szkół, rejestrujący się w urzędach pracy, mogą skorzystać również z odrębnych, przewidzianych w ustawie, programów rynku pracy: UMOWY ABSOLWENCKIE to narzędzie tworzenia dodatkowych miejsc pracy stałej. Polegają one na zatrudnianiu przez pracodawcę bezrobotnego absolwenta, przez 12 lub 18 miesięcy, jeżeli zatrudnienie to nastąpi w wyniku zawarcia umowy między starostą a pracodawcą. Podczas takiego zatrudnienia starosta zwraca pracodawcy część poniesionych kosztów utworzenia miejsca pracy dla absolwenta. STAŻE ABSOLWENCKIE umożliwiają doskonalenie kwalifikacji zawodowych absolwentom różnego typu szkół ponadpodstawowych. Okres odbywania stażu nie powinien przekraczać 12 miesięcy. Absolwent odbywa staż na stanowisku pracy na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą. Staże umożliwiają wykonywanie pracy przez absolwentów, według ustalonego przez starostę i pracodawcę programu, zgodnie z zasadami funkcjonowania firmy, bez ponoszenia kosztów wynagrodzenia przez pracodawcę. Pracodawca w trakcie odbywania stażu przez absolwenta ma możliwość sprawdzania jego przydatności zawodowej, społecznej i indywidualnej. Absolwent ma z kolei okazję do zaprezentowania swoich umiejętności, a pozyskując doświadczenie zawodowe staje się pełnowartościowym kandydatem do pracy. STYPENDIA absolwentowi skierowanemu przez starostę na szkolenie przysługuje, w okresie jego trwania, stypendium w wysokości 60% kwoty zasiłku podstawowego; - absolwentowi skierowanemu przez starostę na staż absolwencki, w trakcie jego trwania, przysługuje stypendium w wysokości zasiłku podstawowego; - bezrobotnemu zamieszkałemu w powiecie (gminie) uznanym za zagrożony szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym, który, po utracie statusu absolwenta, w ciągu 6 miesięcy podjął dalszą naukę w systemie wieczorowym lub zaocznym w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazialnej albo 32

33 w szkole wyższej, starosta na wniosek bezrobotnego przyznaje stypendium w wysokości 60% zasiłku podstawowego, wypłacane przez okres 12 miesięcy. PRACE SPOŁECZNIE UŻYTECZNE absolwent na swój wniosek lub po wyrażeniu zgody może być skierowany przez starostę (na zasadach robót publicznych) do wykonywania prac przez okres do 6 miesięcy. Praca społecznie - użyteczna nie jest związana z wyuczonym zawodem i może być wykonywana w wymiarze nie przekraczającym połowy wymiaru czasu pracy. Prace te organizowane są przez instytucje użyteczności publicznej oraz organizacje zajmujące się problematyką: kultury, oświaty, sportu, turystyki, opieki zdrowotnej lub społecznej. Starosta zwraca pracodawcy zatrudniającego absolwenta część poniesionych kosztów na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne. PROGRAM "ABSOLWENT" jest ogólnopolskim programem przeznaczonym dla nowo rejestrujących się absolwentów szkół ponadpodstawowych. Oprócz wszystkich opisanych wcześniej programów rynku pracy w programie "Absolwent" stosowany jest także nowy pakiet pomocy młodzieży w podejmowaniu decyzji zawodowych i pracy, tzw. "Indywidualny Plan Działania". Realizując "Indywidualny Plan Działania", absolwenci aktywnie poszukują pracy. Pomagają im w tym pośrednicy pracy, doradcy zawodowi, liderzy klubu pracy. W trakcie uczestnictwa w programie absolwenci biorą również udział w "Warsztatach Poszukiwania Pracy" oraz wykorzystują specjalny zeszyt ułatwiający planowe i skuteczne poszukiwanie pracy. Celem strategicznym programu "Absolwent" jest zwiększenie zatrudnienia bezrobotnych absolwentów oraz umożliwienie każdemu nowo rejestrującemu się absolwentowi skorzystania z oferty pracy lub odpowiedniego programu aktywizacji zawodowej przed upływem 6 miesięcy od daty rejestracji. Jedną z najważniejszych kwestii w ramach omawiania sytuacji na rynku pracy i edukacji jest odpowiedź na pytanie jak szybko szkoły są w stanie się przekształcać, aby dostosować edukację do zapotrzebowania rynku pracy, co to są kompetencje ogólne i czy kształcenie odbywa się na potrzeby rynku pracy. Niewątpliwie konieczne jest dostosowanie rynku pracy do edukacji i na odwrót. Potrzebna jest więc współpraca nad projektami i aktywny system ich wprowadzania. Wymiana doświadczeń i twórcze szukanie rozwiązań to sposób na samodzielne wykorzystywanie wiedzy i wkomponowywanie ich w życie. Należy 33

34 odejść od klasycznego modelu nauki i propagować edukację przez całe życie - poprzez popularyzację alternatywnych form nauczania, doszkalania i kształcenia xiii. Nie można także zapomnieć o budowaniu pomostu między kształceniem dla wiedzy i dla pracy. Umiejętność szybkiego dostosowywania się do rynku pracy jest dzisiaj konieczna. Należy więc zająć się budowaniem współpracy pomiędzy biznesem a edukacją. Gospodarka i inwestycje galopują warto więc, aby i społeczeństwo wiedzy społeczeństwo informacyjne za nimi nadążało. Problemem, nie tylko aglomeracji wrocławskiej, ale całej Polski, jest obecnie brak rąk do pracy, który spowodowany został masową migracją zarobkową, fluktuacją, spadkiem wydajności i brakiem motywacji do kształcenia. Dlatego edukacja powinna także wychowywać do pracy. Poza systemem edukacji powinny podążać projekty związane z propagowaniem umiejętności praktycznych: podejmowanie decyzji czy rozwojem kompetencji emocjonalnych na początku - ucznia, studenta jak i później - pracownika xiv. Jedną z alternatywnych form edukacji i pracy jest wolontariat. Ważne jest tutaj zaangażowanie młodych ludzi w taką działalność. Dzięki niej bowiem mogą zdobywać doświadczenie, które na dzisiejszym rynku pracy ma niebagatelne znaczenie. Na wolontariat najczęściej decydują się osoby bez stażu pracy, doświadczenia czy umiejętności. Zazwyczaj są to przedstawiciele najniższej kategorii wiekowej do 24 lat. Wynika to z faktu, iż osoby te zasadniczo pozostają na utrzymaniu opiekunów, kontynuują naukę, zdobywają przede wszystkim wykształcenie, a dodatkowo są zainteresowane także zwiększaniem swojego doświadczenia zawodowego. Wolontariat często pełni kluczową rolę w aspekcie szkoleń, gdyż wolontariusze wysyłani są na rozmaite kursy i warsztaty, które zaspokajają ich chęć dokształcania się. Ma to znaczący udział w procesie kształcenia ustawicznego młodych ludzi. Największym ośrodkiem akademickim w Polsce jest Warszawa z największą uczelnią - Uniwersytetem Warszawskim - posiadającym ponad 56 tys. studentów xv. Dla porównania największy w Krakowie UJ kształci o 11 tys. młodych ludzi mniej niż UW. W roku akademickim 2006/2007 w 75 uczelniach w Warszawie kształciło się ponad 280 tys. studentów, co daje prawie 14 proc. wszystkich studentów w Polsce. Kraków - według danych Głównego Urzędu Statystycznego w ubiegłym roku akademickim Kraków gościł 177 tys. studentów, a więc o ponad 100 tys. młodych ludzi mniej. Zaraz za dwoma największymi 34

35 ośrodkami akademickimi są: Wrocław (138 tys.) i Poznań (135 tys.). Kolejne miejsca zajmują: Łódź - ponad 116 tys., Lublin - 84 tys. i Gdańsk - blisko 75 tys. młodzieży uczącej się w szkołach wyższych. Jeśli porównamy liczbę mieszkańców do liczby studentów - tutaj najlepiej wygląda Poznań. W tym mieście jeden student przypada na 4 mieszkańców. W Krakowie i Wrocławiu - jeden na 5, a w Warszawie, Gdańsku, Lublinie i Łodzi - jeden na 6. Nie negując aspiracji intelektualnych młodzieży, rosnąca skłonność do zdobywania wyższego wykształcenia jest przede wszystkim wyrazem trafnej oceny rynku pracy. Wysokie kwalifikacje dają większą szansę uzyskania atrakcyjnej pod każdym względem pracy. Pogląd taki statystycznie potwierdzają wyniki Spisu Ludności odnośnie bezrobocia. Przy ogólnym poziomie 22,2% stopa bezrobocia wśród osób z wyższym wykształceniem wyniosła 13,7%, a w każdym z niższych poziomów wykształcenia była wyższa: średnie ogólnokształcące 28,5%, zasadnicze zawodowe 20,3%, podstawowe 34% xvi. Sytuacja absolwentów na rynku pracy nie jest łatwa xvii. Największe szanse na zatrudnienie mają ci z wyższym wykształceniem, jednak w ostatnich kilkunastu miesiącach coraz więcej ofert pracy skierowanych jest do absolwentów zasadniczych szkół zawodowych. Wynika to w głównej mierze z coraz mniejszej liczby absolwentów tych szkół, emigracji zarobkowych oraz rozwoju gospodarczego kraju i zapotrzebowania na wykwalifikowanych robotników xviii. Pracodawcy po raz kolejny zwrócili uwagę na to, że większość absolwentów nie ma umiejętności praktycznych. Postulują, aby już w szkole uczniowie i studenci byli kierowani na praktyki. Mają być uczeni nie tylko specjalistycznej wiedzy, ale także przydatnych na rynku pracy cech charakteru, takich jak sumienność, pracowitość, uczciwość. Jedną z cech polskiego rynku pracy od początku transformacji systemowej było i jest duże bezrobocie wśród młodzieży xix. Wprawdzie sytuacja młodzieży na rynku pracy jest trudna we wszystkich krajach, które doświadczają wysokiego bezrobocia, jednakże w Polsce jest ona szczególnie niekorzystna. Wystarczy odnotować, że w końcu lat 90. XX wieku blisko 1 milion osób w wieku do 24 lat było zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy jako bezrobotne i stanowili oni wówczas 1/3 ogółu bezrobotnych w Polsce. Także na początku XXI wieku liczba bezrobotnej młodzieży była ogromna, gdyż wynosiła tys. osób i dopiero od roku 2004 obserwujemy systematyczny spadek tej populacji. Jednakże jeszcze pod 35

36 koniec 2006 roku liczba bezrobotnej młodzieży wynosiła prawie 480 tys., by w połowie 2007 roku zmniejszyć się do 360 tysięcy (19% ogółu bezrobotnych). Tę trudną sytuację na rynku pracy potwierdza także natężenie bezrobocia, mierzone stopą bezrobocia młodzieży. W świetle badań aktywności ekonomicznej ludności (BAEL), które ze względu na definicję bezrobotnych zapewniają międzynarodową porównywalność danych, jeszcze na początku 2003 roku stopa bezrobocia młodzieży w Polsce wynosiła 46,5%, co sytuowało Polskę wśród krajów o zdecydowanie najtrudniejszej sytuacji młodzieży na rynku pracy. Stopa bezrobocia poniżej 40% ukształtowała się dopiero w drugiej połowie 2004 roku, a poniżej 30% - w drugiej połowie 2006 roku. W czwartym kwartale 2006 roku stopa bezrobocia młodzieży wyniosła 27%, a w drugim kwartale 2007 roku już tylko 21,6%. Poprawa sytuacji młodzieży na rynku pracy jest zatem bardzo wyraźna, co w szczególności miało miejsce w ostatnich 9 kwartałach, a więc od połowy 2005 roku, ale nie doprowadziło zlikwidowania problemu bezrobocia młodzieży. Wśród bezrobotnej młodzieży istotną grupę stanowią absolwenci różnych typów szkół, którzy po raz pierwszy wkraczają na rynek pracy. Ich udział w ogólnej liczbie bezrobotnych i bezrobotnej młodzieży zmienia się w czasie, gdyż jest on zależny od wielkości populacji kończącej szkoły i studia, a więc od liczebności kolejnych roczników demograficznych oraz aspiracji edukacyjnych przesądzających o skłonności do dalszej nauki. Jak wiemy aspiracje edukacyjne, głównie na poziomie szkolnictwa wyższego bardzo silnie wzrosły w okresie ostatnich latach, zwłaszcza na początku tego wieku, co spowodowało wydłużenie okresu nauki oraz zmniejszenie populacji absolwentów niższego poziomu edukacji wkraczających na rynek pracy (poszukującej pracy). Z tego zapewne powodu w połowie lat dziewięćdziesiątych bezrobotni absolwenci stanowili ponad 21% bezrobotnej młodzieży oraz ponad 7% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. W końcu 2006 roku bezrobotni absolwenci - w świetle badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) stanowili 27% bezrobotnej młodzieży oraz ponad 9% ogółu bezrobotnych, a więc ich udział w populacji bezrobotnych ogółem i bezrobotnej młodzieży jest nadal duży i w dużym stopniu determinuje skalę całego zjawiska. 36

37 4. Zawody deficytowe i nadwyżkowe w aglomeracji wrocławskiej Rynek pracy w ostatnich latach odznacza się dużą dynamiką. Zmniejsza się bezrobocie, jednocześnie problemem przestaje być popyt na pracę, a jej podaż. Następuje duży odpływ pracowników z rodzimego rynku pracy. Podstawowe dwa czynniki mające wpływ na to zjawisko to: dezaktywacja zawodowa spowodowana przejściem na emeryturę oraz emigracja zarobkowa do krajów Unii Europejskiej. Pracodawcy coraz częściej stają przed problemem deficytu pracowników na rynku pracy nie tylko na stanowiskach wysoko wyspecjalizowanych, ale paradoksalnie na tych, które nie wymagających specjalnych kompetencji. Gospodarka rozwija się, a rynek pracy wymaga wciąż nowej siły roboczej. Wprowadzane są nowe technologie, a kolejne miejsca pracy z tym związane wymagają nowych lub chociażby uaktualnionych kwalifikacji. System edukacji stara się nadążyć za zmieniającymi się potrzebami rynku pracy, jednak nie jest to proste zadanie. W praktyce równowaga popytu i podaży pracy jest trudna do osiągnięcia. Dlatego bardzo istotne jest monitorowanie zjawisk zachodzących w tak dynamicznym aspekcie gospodarki jak zatrudnienie. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych pozwala na pozyskanie informacji o kierunkach zmian zachodzących na globalnym rynku pracy. W obecnej postaci może być podstawą do nakreślenia sytuacji zarówno na lokalnych, jak i regionalnym oraz ogólnopolskim rynku pracy. 37

38 4.1. Analiza bezrobocia według zawodów Wykres 24 Bezrobotni w województwie dolnośląskim w 2007 roku Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie dolnośląskim w 2007 roku, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy w Wałbrzychu, 2008 Zgodnie z Klasyfikacją Zawodów i Specjalności xx zawody zaklasyfikowane zostały do 10 wielkich grup zawodów, 30 dużych grup zawodów (kod 2-cyfrowy) oraz 392 elementarnych grup zawodów (kod 4-cyfrowy), a także do układu zawodów i specjalności według kodu 6-cyfrowego. 38

39 Tabela 3 Układ klasyfikacyjny 10 wielkich grup zawodów 1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 2 Specjaliści 3 Technicy i inny średni personel 4 Pracownicy biurowi 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9 Pracownicy przy pracach prostych 10 Siły zbrojne Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie dolnośląskim w 2007 roku, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy w Wałbrzychu, 2008 Pomimo dużego spadku liczby zarejestrowanych bezrobotnych (31,3% w stosunku do roku 2006) nie nastąpiły w 2007 roku generalne zmiany w strukturze bezrobotnych według wielkich grup zawodów. Największy wzrost udziału w porównaniu do grudnia 2006 roku odnotowała grupa specjalistów z 6,2 do 6,7%, natomiast największy spadek udziału z 28,4 do 26,9% dotyczył bezrobotnych reprezentujących grupę robotników przemysłowych i rzemieślników. 39

40 Tabela 4 Spadek bezrobocia w 2007 roku i zmiany struktury zawodowej bezrobotnych według wielkich grup zawodowych GRUPA ZAWODÓW Struktura w % 31. XII 2006 r. w % 31. XII 2007 r. OGÓŁEM 100,0 100,0 Bez zawodu 15,6 17,7 Posiadający zawód, w tym: 84,4 82,3 1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 0,4 0,4 2 Specjaliści 6,2 6,7 3 Technicy i inny średni personel 14,0 13,9 4 Pracownicy biurowi 3,9 3,8 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 13,4 13,1 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 2,7 2,7 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 28,4 26,9 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 4,8 4,7 9 Pracownicy przy pracach prostych 10,5 10,1 10 Siły zbrojne 0,06 0,04 Źródło: Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie dolnośląskim w 2007 roku, Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy w Wałbrzychu, 2008 W 2007 roku największy napływ do bezrobocia w województwie dolnośląskim stanowiły osoby, które przed uzyskaniem statusu bezrobotnego zatrudnione były w następujących sekcjach gospodarki: przetwórstwo przemysłowe osoby /36215 osób w 2006 r./, handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocyklowych oraz artykułów użytku osobistego i domowego osoby /22239 osób w 2006 r./, działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna osób /23150 osób w 2006 r./, 40