Uwagi dotyczące pisania prac seminaryjnych

Transkrypt

1 Wyższa Szkoła Gospodarki Bożena Sowińska Uwagi dotyczące pisania prac seminaryjnych Bydgoszcz 2009

2 2 SPIS TREŚCI Wstęp 4 1. Rodzaje prac seminaryjnych Tytuł pracy Słowa kluczowe Cel pracy Plan pracy Konspekt pracy Poszukiwanie, gromadzenie, selekcja literatury Kompozycja pracy seminaryjnej Układ pracy i spis treści Materiały uzupełniające tekst główny Tablice (tabele) Ilustracje Aneksy Przypisy Przypisy bibliograficzne Metoda umieszczania przypisów u dołu strony Odsyłacze (odnośniki) Skróty w przypisach (tamże; ibidem; op. cit.; cyt. za; itp.) Metoda powiązania przypisów z powołaniami w tekście (metoda podawania pierwszego elementu i daty) Metoda numerowania przypisów Bibliografia załącznikowa Zasady sporządzania przypisów bibliograficznych (skróconych opisów bibliograficznych) Ogólne zasady sporządzania bibliografii załącznikowej Interpunkcja Autor Numer znormalizowany ISBN Przypisy bibliograficzne (przykłady) DOKUMENTY PIŚMIENNICZE KSIĄŻKI JEDNOTOMOWE (prace autorskie) KSIĄŻKI JEDNOTOMOWE (prace zbiorowe)... 17

3 ARTYKUŁY W PRACACH ZBIOROWYCH ARTYKUŁY W CZASOPISMACH PRACE NIEPUBLIKOWANE USTAWY I ZARZĄDZENIA NORMY MAPY DOKUMENTY ELEKTRONICZNE KSIĄŻKI NA CD-ROM KSIĄŻKI W INTERNECIE (prace autorskie) KSIĄŻKI W INTERNECIE (prace zbiorowe) ARTYKUŁY W KSIĄŻKACH W INTERNECIE (w pracach zbiorowych) ARTYKUŁY W CZASOPISMACH W ITERNECIE DOKUMENTY SAMOISTNE W INTERNECIE (artykuły zamieszczone na stronach WWW) Przykłady bibliografii załącznikowych PRZYKŁAD I (układ alfabetyczny, pozycje nienumerowane) PRZYKŁAD II (układ alfabetyczny, pozycje nienumerowane, data po pierwszym elemencie opisu) PRZYKŁAD III (układ według formy wydawniczej) Materiały informacyjno-pomocnicze Opracowanie kwestionariusza ankiety Wskazówki techniczne.. 23 Bibliografia. 24

4 4 Wstęp Prace seminaryjne są ważnym etapem procesu dydaktycznego szkoły wyższej. Jest to pierwszy samodzielnie napisany przez studenta tekst naukowy przygotowany pod kierunkiem promotora. Celem opracowania jest przybliżenie studentom najistotniejszych zagadnień związanych z pisaniem prac seminaryjnych. Autorka pracy wdzięczna będzie za uwagi, rady dotyczące omawianych zagadnień. Szczególnie cenne będą opinie osób prowadzących seminaria. Myślimy, że zbierze się na Uczelni grupa osób zainteresowanych tym tematem i wspólnie opracujemy to zagadnienie w wersji rozszerzonej, np. w formie skryptu. 1. Rodzaje prac seminaryjnych Prace seminaryjne dzielimy na: Opracowanie o charakterze aplikacyjnym: - projekt badań, - analiza danych zastanych, - projekt działań. Esej 1 : - ogólny (pozostawia piszącemu dużą swobodę wyboru), - szczegółowy (wymaga omówienia określonych zagadnień), - esej typu opisz i porównaj (należy przeprowadzić porównanie), - esej z cytatem (wymaga od studenta znacznych umiejętności interpretacyjnych). 2. Tytuł pracy Sformułowanie tytułu pracy jest pierwszym etapem pracy naukowej. Bez niego nie można dokonać sensownego wyboru literatury, nie można ustalić celów pracy. Trudność w sformułowaniu tytułu pracy wynika z kilku stawianych jemu żądań: ma być krótki, językowo poprawny, informacyjnie nośny i jednocześnie poznawczo intrygujący, czyli budujący określone u czytelnika (słuchacza) i autora tekstu pożądane nastawienie Słowa kluczowe Tytuł pracy zawiera słowa kluczowe, które student powinien uwzględnić w strukturze swojej pracy. Na przykład tytuł: Czas wolny młodzieży ponadgimnazjalnej przeznaczony na rekreację ruchową W powyższym temacie będą to słowa: - czas wolny, - młodzież ponadgimnazjalna, - rekreacja ruchowa. Słowa kluczowe sugerują sposób konstruowania pracy seminaryjnej (planu pracy). 1 Oliver Paul: Jak pisać prace uniwersyteckie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1999, s Zaczyński Władysław: Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ŻAK 1995, s. 45.

5 5 4. Cel pracy Rozpoczynając pisanie pracy student musi mieć wyobrażenie o tym, co chce osiągnąć jaki jest jego cel. W pracach o charakterze eseju cele umieszczamy we wstępie, a w zakończeniu piszemy, czy postawione na początku założenia pracy zostały zrealizowane. 5. Plan pracy Plan to przedstawienie w punktach treści pracy tzn. ustala się w punktach, jakie kwestie będą logicznie po sobie następować. Dobrze napisany plan w końcowej fazie pisania pracy seminaryjnej staje się spisem treści. Zdarza się, że w czasie pisania rozdziałów wyłaniają się nowe kwestie, które powinno się w pracy uwzględnić. Dlatego plan nie powinien być zbyt sztywny i szczegółowy, żeby nie można go było zmienić. Tabela 1. Numeracja poszczególnych części planu pracy późniejszego spisu treści Układ dziesiętny 1. Rozdział pierwszy 1.1. Pierwszy podrozdział Pierwszy punkt pierwszego podrozdziału Drugi punkt Trzeci punkt 1.2. Drugi podrozdział Pierwszy punkt Drugi punkt 1.3. Trzeci podrozdział Pierwszy punkt Drugi punkt Trzeci punkt 2. Rozdział drugi 2.1. Pierwszy podrozdział Pierwszy punkt Drugi punkt Trzeci punkt 2.2. Drugi podrozdział Pierwszy punkt Drugi punkt Trzeci punkt 3. Rozdział trzeci 3.1. Pierwszy podrozdział Pierwszy punkt Drugi punkt 3.2. Drugi podrozdział Źródło: Opracowanie własne Układ mieszany I. Rozdział pierwszy 1. Pierwszy podrozdział a) Pierwszy punkt pierwszego podrozdziału b) Drugi punkt c) Trzeci punkt 2. Drugi podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt 3. Trzeci podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt c) Trzeci punkt II. Rozdział drugi 1. Pierwszy podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt c) Trzeci punkt 2. Drugi podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt c) Trzeci punkt III. Rozdział trzeci 1. Pierwszy podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt 2. Drugi podrozdział a) Pierwszy punkt b) Drugi punkt c) Trzeci punkt

6 6 6. Konspekt pracy To rozwinięcie planu pracy, czyli opisanie szczegółowo (w kilku zdaniach), co zostanie zawarte w poszczególnych rozdziałach, podrozdziałach, punktach pracy. Konspekt pracy student opracowuje na zakończenie pierwszego semestru. Może składać się z: Strona tytułowa Spis treści Wstęp (krótko określamy omawiany temat, piszemy cel i zakres pracy, wyjaśniamy, dlaczego podjęliśmy taki temat, podajemy metody pracy) Rozdziały pracy (tekst główny w kilku zdaniach rozwijamy poszczególne punkty planu pracy) Bibliografia (spis literatury). Konspekt pracy pozwoli opiekunowi seminarium zorientować się czy student rzetelnie podchodzi do obowiązków związanych z uczestniczeniem w seminarium i pisaniem pracy: 1. Czy student zgromadził odpowiednią literaturę? 2. Czy na podstawie zebranej literatury student opanował zagadnienia związane z tematem jego pracy? 3. Czy nabył umiejętność sporządzania przypisów i bibliografii załącznikowej? 7. Poszukiwanie, gromadzenie, selekcja literatury Poszukiwanie, gromadzenie, selekcja literatury do opracowywanego tematu jest bardzo ważnym i jednym z najtrudniejszych etapów pisania pracy seminaryjnej. Można go podzielić na trzy fazy: 1. Szukanie, gromadzenie potrzebnej literatury, zapisywanie tytułów (najlepiej w formie opisu bibliograficznego). 2. Selekcja i ocena zgromadzonych materiałów. 3. Dokładne zapoznanie się z treścią zgromadzonych materiałów. Istnieją dwie metody dotarcia do niezbędnej literatury: tradycyjna i elektroniczna Tabela 2. Metody dotarcia do niezbędnej literatury Tradycyjna: Elektroniczna: - notatki z wykładów, materiały dostarczone przez wykładowcę - podręczniki akademickie, skrypty - monograficzne opracowania książkowe - materiały pokonferencyjne - materiały pokonferencyjne online - czasopisma - czasopisma elektroniczne - biblioteczne katalogi kartkowe - biblioteczne katalogi online, np. katalog online Biblioteki WSG, katalog online Biblioteki UKW, itp. - Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich (Karo) < > - bazy połnotekstowe, np. Biblioteka Główna WSG udostępnia pełnotekstową wielodziedzinową bazę danych EBSCO (dostęp online do 11 baz czasopism m. in. z zakresu

7 7 turystyki, hotelarstwa i dziedzin pokrewnych) - program Google Book Search (celem programu jest pomaganie użytkownikom w znajdowaniu książek oraz informacji dotyczących możliwości ich zakupu lub wypożyczenia. Wiele książek dostępnych w programie Google Book Search pochodzi od autorów i wydawców uczestniczących w programie. To oni decydują, czy udostępnić online kilka stron, czy cały tekst) < > - narzędzia wyszukiwawcze online, np. wyszukiwarka Google < Korzystać z działów informacji: pracownik działu informacji w każdej bibliotece nie poszuka za studenta literatury, ale może wskazać jak to zrobić. Źródło: Opracowanie własne Pisząc pracę seminaryjną na pewno studenci będą korzystać z różnego rodzaju porad językowych. Dużym ułatwieniem jest korzystanie z Internetu. Adres strony WWW Źródło: Opracowanie własne Tabela 3. Porady językowe w Internecie Zawartość strony WWW Podręczny słownik ortograficzny, Podręczy słownik frazeologiczny, Podręczny słownik poprawnej polszczyzny, Podręczny słownik synonimów i antonimów, Słownik wyrazów obcych Słownik ortograficzny, Słownik języka polskiego, Uniwersalny słownik języka polskiego (dostęp płatny) W internetowej poradni językowej Wydaw. Naukowego PWN prof. Mirosław Bańko, prof. Jerzy Bralczyk oraz dr Jan Grzenia odpowiadają na pytania internautów dotyczące spraw językowych. Strona Rady Języka Polskiego, która wydaje opinie we wszelkich sprawach dotyczących używania języka polskiego w komunikacji publicznej. Polecamy podstrony: - Opinie językowe, - Uchwały ortograficzne.

8 8 8. Kompozycja pracy seminaryjnej 8.1. Układ pracy i spis treści Jak wcześniej powiedziano, plan pracy staje się spisem treści. Praca seminaryjna powinna składać się z następujących części: Strona tytułowa Spis treści Wstęp Rozdziały pracy (tekst główny) Zakończenie Bibliografia (spis literatury) Spis tablic Spis ilustracji (np. rysunków, map) Załączniki (aneksy) 8.2. Materiały uzupełniające tekst główny 3 Materiały uzupełniające to części składowe pracy, których treść jest niezbędna do zrozumienia poszczególnych części tekstu głównego lub też zawiera informacje dodatkowe dotyczące tych części. Do materiałów uzupełniających zaliczamy: - tablice (tabele), - ilustracje, - aneksy, - przypisy, - bibliografię załącznikową Tablice (tabele) PORADY PRAKTYCZNE 1. Tabele należy umieszczać w tekście najbliżej miejsca, gdzie jest o nich wzmianka. 2. Tabela powinna mieć tytuł (nad tabelą) 3. Tabele mają swoją numerację w całej pracy od 1 do n niezależnie od rozdziałów(w przypadku prac pisanych na komputerze korzystamy z opcji: Wstaw Odwołanie Podpis) 3 PN-78/N , Kompozycja wydawnicza książki. Materiały uzupełniające tekst główny.

9 9 4. Każda kolumna i wiersz tabeli powinny mieć nagłówek. 5. Pod każdą tabelą należy umieścić informacje o źródle, z którego pochodzi jej treść, np. Źródło: Rocznik statystyczny 2008, s. 213; Źródło: Obliczenia własne autora (gdy wszystkie tabele pochodzą od autora pracy i wynika to wyraźnie z jego tekstu, ten element można pominąć). PRZYKŁAD: Tablica 25. Formy spędzania wolnego czasu częstość i ranga nadana przez młodzież (N=522) Formy spędzania wolnego czasu N % Ranga Muzyka ,20% 10,1 Znajomi ,10% 9,9 TV ,30% 8,6 Internet ,30% 7,3 Sport ,30% 4,6 Prasa ,40% 4,3 Książki ,20% 4,3 Rodzina ,80% 4,4 Komputer ,90% 3,7 Kino ,60% 2,2 Nuda ,90% 1,8 Inaczej 82 15,70% 1,2 Kółko zainteresowań 69 13,20% 1,0 Źródło: Obliczenia własne autora Ilustracje (fotografie, rysunki techniczne, wykresy, schematy, mapy i plany) PORADY PRAKTYCZNE 1. Ilustracje należy umieszczać w tekście najbliżej miejsca, do którego się odnoszą. 2. Ilustracja powinna mieć tytuł (pod ilustracją). 3. Ilustracje mają swoją numerację w całej pracy od 1 do n niezależnie od rozdziałów (w przypadku prac pisanych na komputerze korzystamy z opcji: Wstaw Odwołanie Podpis). 4. Pod każdą ilustracją należy umieścić informację o źródle, z którego pochodzi, np. Źródło: Fotografia własna autora.

10 10 PRZYKŁAD: Fot. 1. OPERA NOVA w Bydgoszczy Źródło: Strona WWW: Aneksy( załączniki) Aneks umieszczamy na końcu pracy. Może zawierać: wzory pism, wniosków, kwestionariusze ankiet, itd. Każdy załącznik powinien być ponumerowany, a informację o nim należy umieścić w spisie treści Przypisy Przypisy są niezbędnym elementem każdej pracy naukowej, świadczą m. in. o znajomości literatury dotyczącej omawianego tematu, o erudycji autora i są wskaźnikiem opanowania warsztatu naukowego. Ze względu na treść i charakter przypisy dzielą się na 4 : a) rzeczowe wyjaśniające i komentujące fragmenty tekstu głównego, b) słownikowe podające znaczenie terminów obcojęzycznych, polskich, itd., c) bibliograficzne zwane także skróconym opisem bibliograficznym 5, to wymienione w ustalonej kolejności (zgodnie z normą) cechy dokumentu (książki, artykułu w czasopiśmie, strony WWW, itd.) wyraźnie go charakteryzujące i odróżniające od innych dokumentów. W literaturze możemy spotkać inny podział przypisów: źródłowe zwykłe, źródłowe rozszerzone, polemiczne, dygresyjne, odsyłające Przypisy bibliograficzne Należy wybrać jedną z metod sporządzania przypisów w swojej pracy i konsekwentnie od początku do końca ją stosować Metoda umieszczania przypisów u dołu strony Przypisy umieszczamy u dołu strony i oddzielamy je od tekstu właściwego linią ciągłą (w przypadku prac pisanych na komputerze korzystamy z opcji: Wstaw Odwołanie Przypis dolny). Przypisy możemy zamieścić również na końcu rozdziału lub pracy. 4 PN-78/N , s Birkenmajer Aleksander [i in.] (red. nauk): Encyklopedia wiedzy o książce. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich 1971, s. 2022: Przypis bibliograficzny.

11 11 Wszystkie przypisy muszą znaleźć się w bibliografii załącznikowej. Wykazy przypisów zwykle uszeregowane są alfabetycznie według pierwszego elementu (autora lub pierwszego wyrazu tytułu, jeśli jest więcej niż trzech autorów bądź autor jest nieznany) Odsyłacze (odnośniki) Przypisy łączy się z tekstem za pomocą odsyłaczy (odnośników) liczbowych. Odsyłacze powinny mieć liczbę ciągłą w całej pracy, lub w obrębie każdego rozdziału, lub w ramach każdej strony. W tekście umieszczamy je przed znakami przestankowymi z wyjątkiem cudzysłowów, nawiasów i pytajników 6. W tekście i w przypisie piszemy je o jeden poziom tekstu wyżej niż dany wiersz. PRZYKŁAD TEKST Środowiskami szczególnie sprzyjającym manipulacjom tożsamością są MUD-y (Multi Users Dungeons)¹. Znaczną część graczy stanowią nastolatki². PRZYPIS ¹ Wallace P.: Psychologia Internetu. Tłum. Tomasz Hornowski. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS ISBN ²Turkle S.: Tożsamość w epoce Internetu. W: Rosińska Zofia: Blaustein. Koncepcja odbioru mediów. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, s Skróty w przypisach (tamże; ibidem; op. cit.; tenże; cyt. za; itp.) W przypisach bibliograficznych, stosujemy następujące skróty: Jeśli następujące po sobie przypisy dotyczą tej samej pracy, to zamiast pełnego opisu stosuje się skrót Tamże (łac. Ibidem skrót Ibid.) i numer strony. Gdy przypis dotyczy tej samej strony, co poprzedni, pisze się tylko Tamże 7. 6 Siwiński Wiesław: Metody badań pedagogicznych w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki. Wyd. 2 uzup. Poznań: Wydaw. AWF ISBN Antczak Mariola, Nowacka Anna: Przypisy, powołania, bibliografia załącznikowa. Jak tworzyć i stosować. Podręcznik. Warszawa: Wydawnictwo SBP 2008, s. 79.

12 12 PRZYKŁAD: ² Tauber R. D., Siwiński W.: Pedagogika czasu wolnego. Wyd. 2 uzup. Poznań: Wyższa Szkoła Hotelarstwa i Gastronomii ISBN ³ Tamże, s. 70. Jeśli w pracy cytuje się kilka dzieł tego samego autora, wówczas po raz pierwszy podajemy pełny opis bibliograficzny, gdy po raz kolejny powołujemy się na to samo dzieło, wtedy powtarzamy nazwisko i imię autora cytowanego, tytuł lub początek tytułu oraz numer odpowiedniej strony 8. PRZYKŁAD: ¹ Lisicki T.: Aktywność ruchowa studentów. Potrzeby społeczne stan warunki realizacji. Gdańsk: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu ISBN ² Grad J., Karczmarek U.: Organizacja i upowszechnianie kultury w Polsce. Zmiany modelu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM ISBN ³ Lisicki T.: Aktywność ruchowa studentów, s. 56. Jeśli przypis odsyła do dokumentu wymienionego w jednym z wcześniejszych przypisów i jest to jedyny wykorzystany dokument autora cytowanego w pracy, wówczas piszemy nazwisko i imię autora cytowanego, następnie skrót: dz. cyt. (dzieło cytowane), lub wyd. cyt. (wydanie cytowane), lub op. cit. (opus citatum), lub jw. (jak wyżej), lub u. s. (ut supro) 9. PRZYKŁAD ¹ Siwiński W.: Współczesne problemy turystyki i rekreacji w badaniach empirycznych nauk społecznych. Warszawa: ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna ISBN ² Oliver P.: Jak pisać prace uniwersyteckie. Kraków: Wydawnictwo Literackie ISBN ³ Siwiński W.: op. cit., s. 42. Jeśli cytujemy kolejne dzieło tego samego autora, co w przypisie poprzedzającym, wówczas stosujemy skróty: dla autora Tenże (łac. Idem), dla autorki Taż (łac. Eadem), dla autorów lub autorek Tychże 10 PRZYKŁAD ¹ Siwiński W.: Współczesne problemy turystyki i rekreacji w badaniach empirycznych nauk społecznych. Warszawa: ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna ISBN ² Tenże: Wprowadzenie do teorii czasu wolnego i rekreacji ruchowej. Poznań: Ławica ISBN Jeśli cytujemy dzieło cytowane przez innego autora, to należy podać opis bibliograficzny dzieła, z którego zaczerpnięto cytat, wstawić skrót cyt. za (lub łac.: cit. per), następnie podać opis bibliograficzny dzieła, za którego pośrednictwem cytujemy 11. PRZYKŁAD ¹ Kamiński A.: Czas wolny i jego problematyka społeczno wychowawcza. Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich 1965, s.127. Cyt. za Pięta J.: Pedagogika czasu wolnego. Warszawa: ALMAMER Wyższa Szkoła Ekonomiczna 2008, s Tamże, s Tamże, s. 78, Tamże, s Tamże, s. 81.

13 Metoda powiązania przypisów z powołaniami w tekście (metoda podawania pierwszego elementu i daty) Powołanie jest krótką formą przypisu umieszczoną w obrębie głównego tekstu w nawiasach okrągłych, w których umieszczamy nazwisko autora i rok wydania, np. (Turkle, 2001), ewentualnie strony, jeśli zamieszczamy cytat, np. (Turkle, 2001, s. 134). Jeśli nazwisko pojawia się jako naturalny element tekstu, to w nawiasach okrągłych piszemy tylko rok, ewentualnie strony, np. (2001, s.134) 12. Wszystkie pozycje zamieszczone w powołaniach muszą znaleźć się w formie przypisów bibliograficznych w wykazie przypisów (bibliografii załącznikowej). Wykazy przypisów uszeregowane są alfabetycznie według pierwszego elementu (autora lub pierwszego wyrazu tytułu, jeśli jest więcej niż trzech autorów bądź autor jest nieznany) z rokiem wydania 13. PRZYKŁAD TEKST Sherry Turkle (2001, s. 134) twierdzi, że Internet jest miejscem, gdzie konfrontacja techniki z ludzkim odczuciem tożsamości przybiera formy szczególnie interesujące. W internetowych, cyberprzestrzennych społecznościach jesteśmy zawieszeni między tym, co rzeczywiste i tym, co wirtualne; posuwamy się naprzód, niepewni naszych kroków, a po drodze wymyślamy samych siebie. Środowiskami szczególnie sprzyjającym manipulacjom tożsamością są MUD-y (Multi Users Dungeons) (Wallace, 2001). Znaczną część graczy stanowią nastolatki (Turkle, 2001). WYKAZ PRZYPISÓW = BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA 1. Turkle Sherry (2001), Tożsamość w epoce Internetu. W: Rosińska Z.: Blaustein. Koncepcja odbioru mediów. Warszawa: Prószyński i S-ka, s Wallace Patricia (2001), Psychologia Internetu. Tłum. Tomasz Hornowski. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS. ISBN Metoda numerowania przypisów Numery umieszczone w tekście w nawiasach odsyłają do dokumentów w kolejności ich cytowania po raz pierwszy. Następne powołania tego samego dokumentu otrzymują ten sam numer, co pierwsze powołanie. Jeśli powołujemy poszczególne części dokumentu, można podawać numery stronic po numerach pozycji. Wykazy przypisów ułożone są w kolejności cytowania 14. PZYKŁAD TEKST Sherry Turkle (1, s. 134) twierdzi, że Internet jest miejscem, gdzie konfrontacja techniki z ludzkim odczuciem tożsamości przybiera formy szczególnie interesujące. W internetowych, cyberprzestrzennych społecznościach jesteśmy zawieszeni między tym, co rzeczywiste i tym, co wirtualne; posuwamy się naprzód, niepewni naszych kroków, a po drodze wymyślamy samych siebie. Środowiskami szczególnie sprzyjającym manipulacjom tożsamością są MUD-y (Multi Users Dungeons) (2). Znaczną część graczy stanowią nastolatki (1). WYKAZ PRZYPISÓW 1. Turkle Sherry: Tożsamość w epoce Internetu. W: Rosińska Zofia: Blaustein. Koncepcja odbioru mediów. Warszawa: Prószyński i S-ka 2001, s Wallace Patricia, Psychologia Internetu. Tłum. Tomasz Hornowski. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS ISBN PN-ISO 690 : 2002, Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura. 13 Tamże. 14 Tamże.

14 Bibliografia załącznikowa Bibliografia załącznikowa zwana niekiedy spisem literatury, literaturą lub po prostu bibliografią to dołączony do pracy wykaz wykorzystanych bądź cytowanych przez autora dokumentów (piśmienniczych i elektronicznych). Powinna być opracowana zgodnie z normami: PN-ISO 690: 2002 Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura. PN-ISO 690-2: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części. W obowiązującej normie PN-ISO 690 z roku 2002, brak jest definicji terminu bibliografia załącznikowa. W literaturze definiuje się ja następująco: bibliografia załącznikowa to według nowej normy wykaz przypisów uzupełniony o literaturę związaną z tematem 15. Przypis bibliograficzny zwany także skróconym opisem bibliograficznym 16 to wymienione w ustalonej kolejności (zgodnie z normą) cechy dokumentu (książki, artykułu w czasopiśmie, strony WWW, itd.) wyraźnie go charakteryzujące i odróżniające od innych dokumentów. Układ bibliografii - wykazy przypisów bibliograficznych (opisów bibliograficznych) są zazwyczaj uszeregowane alfabetycznie wg pierwszego elementu (nazwisko autora lub, jeśli nazwisko jest nieznane bądź jest ich więcej niż trzech, pierwszy wyraz tytułu) Zasady sporządzania przypisów bibliograficznych (skróconych opisów bibliograficznych) Między zawartością przypisów bibliograficznych a zawartością opisów bibliograficznych w bibliografii załącznikowej istnieje ścisłe powiązanie. Jedne i drugie mają ten sam kształt. Poniżej podano przykłady, najczęściej spotykanych w pracach dyplomowych, przypisów bibliograficznych. Dla wzbogacenia wiedzy odsyłamy czytelnika do ww. norm i do książki M. Antczak i A. Nowackiej: Przypisy, powołania, bibliografia załącznikowa. Jak tworzyć i stosować. Podręcznik Ogólne zasady sporządzania bibliografii załącznikowej Ww. normy ustalają obowiązkową kolejność elementów przypisów bibliograficznych dotyczących dokumentów piśmienniczych (PN-ISO 690: 2002) i elektronicznych (PN-ISO 690-2: 1999) oraz określają zasady przejmowania i prezentacji informacji pochodzących ze źródłowego dokumentu. Ponadto ustalają elementy obowiązkowe, które musimy umieścić w opisie oraz elementy fakultatywne, które możemy pominąć. PRZYKŁAD (książka jednotomowa w całości, pogrubioną czcionką napisano elementy obowiązkowe) Autor/autorzy: Tytuł. Podtytuł. Współpracownicy (tłumacz, ilustrator, itp.). Wydanie. Miejsce wydania: Wydawca, rok wydania, objętość (liczba stron). Seria. Uwagi. ISBN. WERSJA I (elementy obowiązkowe i wybrane fakultatywne) 15 Antczak Mariola, Nowacka Anna: op. cit., s Encyklopedia wiedzy o książce. op. cit., s

15 15 Grad Jan, Karczmarek Urszula: Organizacja i upowszechnianie kultury w Polsce. Zmiany modelu. Skrypt dla studentów kulturoznawstwa. Wyd. 3 popr. i uzup. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM ISBN WERSJA II (tylko elementy obowiązkowe) Grad Jan, Karczmarek Urszula: Organizacja i upowszechnianie kultury w Polsce. Wyd. 3 popr. i uzup ISBN Należy wybrać jedną z wersji (tylko elementy obowiązkowe lub obowiązkowe i fakultatywne) sporządzania przypisów w swojej bibliografii załącznikowej i konsekwentnie od początku do końca ją stosować Interpunkcja Zasady stosowania interpunkcji w przypisach bibliograficznych nastręczają studentom, i nie tylko, wiele trudności. Przyczyną tego jest fakt, iż różne wydawnictwa, instytuty naukowe, uczelnie, itd. różnie stosują interpunkcję w przypisach bibliograficznych i bibliografii załącznikowej w swoich publikacjach. Każdy ma rację, gdyż norma nie nakazuje nam jednolitego systemu interpunkcyjnego, jak to ma miejsce w przypadku określenia ujednoliconego porządku lub kolejności prezentacji poszczególnych elementów przypisów bibliograficznych. Podstawową zasadą stosowania interpunkcji w przypisach, powołaniach, bibliografii załącznikowej jest konsekwencja, czyli należy wybrać, a następnie konsekwentnie stosować, jednolity system interpunkcji we wszystkich przypisach bibliograficznych (opisach bibliograficznych) w całej pracy 17. Każdy element opisu należy oddzielić stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne (kropka, przecinek, dwukropek, pauza 18, itp.) 19. W celu odróżnienia poszczególnych elementów dopuszcza się stosowanie obok znaków interpunkcyjnych podkreśleń i różnego rodzaju czcionek, np. pogrubień dla nazwisk autorów, kursywę dla oznaczenia tytułów 20. Dla uniknięcia pomyłek, najłatwiejszym sposobem jest stosowanie przecinka, jako znaku oddzielającego każdy element opisu 21. Chociaż, zdaniem autorki niniejszej pracy, w niektórych przypadkach może stać się nieczytelny, gdy np. będziemy mieli do czynienia z utworem, którego tytuł i nazwisko autora jest imieniem, np.: Jurek, Jerzy, Beata, Warszawa, WSiP, Chociaż cytowane normy nie wspominają o konieczności stawiania kropek na końcu przypisów bibliograficznych, to w przykładach zawartych w normach występują. Dlatego uznano, że każdy opis należy zakończyć kropką. 17 PN-ISO 690:2002, Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura, [Rozdz.] 6.4 Interpunkcja, s. 10; PN-ISO 690-2: 1999, Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części, [Rozdz.] 6.4 Interpunkcja, s Wg wymienionych norm: pauzę także zalicza się do znaków interpunkcyjnych. 19 Tamże. 20 PN-ISO 690 : 2002, [Rozdz.] 6.5 Krój czcionki, s. 11; PN-ISO : 1999, [Rozdz.] 6.5 Krój czcionki, s Antczak Mariola, Nowacka Anna: op. cit., s. 92.

16 16 PRZYKŁADY Siwiński W., Adaptacja do zawodu animatora rekreacji i turystyki, Poznań, Akademia Wychowania Fizycznego, 2002, ISBN Siwiński Wiesław.: Adaptacja do zawodu animatora rekreacji i turystyki. Poznań: Akademia Wychowania Fizycznego, ISBN SIWIŃSKI W.: Adaptacja do zawodu animatora rekreacji i turystyki. Poznań: Akademia Wychowania Fizycznego ISBN Autor Imiona należy podawać po nazwisku. Dopuszcza się skracanie imion do inicjałów. Jeżeli dokument odzwierciedla zbiorową myśl lub działalność danej instytucji (ciała), np. sprawozdania komitetów, protokoły z konferencji, itp. lub jeśli dokument ma głównie charakter administracyjny, np. regulaminy - to podajemy nazwę instytucji (ciała zbiorowego) 22. Jako autora można podawać nazwy redaktorów publikacji składających się z prac pochodzących z różnych źródeł lub artykułów kilku autorów, pod warunkiem że redaktor jest wyraźnie wskazany w publikacji. Po nazwisku redaktora zaleca się podanie w nawiasach okrągłych skrótu red. lub jego odpowiednika Numer znormalizowany ISBN ISBN - Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki (International Standard Book Number) - to nowy, obowiązkowy element przypisu (opisu) bibliograficznego, który służy do jednoznacznej identyfikacji wydawcy i wydawanych przez niego wydawnictw zwartych. Zbudowany jest z trzech części. Pierwsza oznacza język albo kraj pochodzenia. Polska ma numer 83. Druga część oznacza wydawcę, a trzecia numer książki. W książkach wydanych po 1 stycznia 2007 r. 13-cyfrowy 24. W przypadku części, artykułów, itp. w książkach jest to element fakultatywny (nieobowiązkowy) 25. Jeśli numer ISBN w publikacji nie występuje, szczególnie w starszych wydaniach, to ten element opisu pomijamy Przypisy bibliograficzne (w przykładach podano dwie wersje: I zastosowano przecinek jako znak oddzielający każdy element opisu; II znaki interpunkcyjne mieszane) DOKUMENTY PIŚMIENNICZE KSIĄŻKI JEDNOTOMOWE (prace autorskie) ZACZYŃSKI W. P., Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa, Wydawnictwo Żak, 1995, ISBN PN-ISO 690: 2002, [Rozdz.] Osoby i ciała zbiorowe, s Tamże. 24 Międzynarodowy Znormalizowany Numer Książki ISBN. Instrukcja [online]. Warszawa: Biblioteka Narodowa 2007 [dostęp 10 listopada 2009]. Dostępny w World Wide Web: < 25 PN-ISO 690: 2002, [Rozdz.] 7.10 Numer znormalizowany, s. 18.

17 17 Zaczyński Władysław Piotr: Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich. Warszawa: Wydawnictwo Żak ISBN KSIĄŻKI JEDNOTOMOWE (prace zbiorowe) WYRZYKOWSKI J. (red. nauk.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wrocław, Wydawnictwo AWF Wrocław, 2000, ISBN Wyrzykowski Jerzy (red. nauk.): Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę. Wrocław: Wydawnictwo AWF Wrocław ISBN ARTYKUŁY W PRACACH ZBIOROWYCH MAJ B., Społeczne uwarunkowania wychowania do rekreacji ruchowej dzieci i młodzieży. W: Wyrzykowski J. (red. nauk.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wrocław, Wydawnictwo AWF Wrocław, 2000, s Maj Beata: Społeczne uwarunkowania wychowania do rekreacji ruchowej dzieci i młodzieży. W: Wyrzykowski Jerzy (red. nauk.): Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę. Wrocław: Wydawnictwo AWF Wrocław 2000, s ARTYKUŁY W CZASOPISMACH DENEK K., Pedagogiczne aspekty czasu wolnego, Lider, 2006 nr 12, s Denek Kazimierz: Pedagogiczne aspekty czasu wolnego. Lider 2006 nr 12 s PRACE NIEPUBLIKOWANE KOWALSKA A., Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego, Praca licencjacka, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, 2008, Komputeropis przechowywany w Bibliotece Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. Kowalska Anna: Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego. Praca licencjacka. Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Komputeropis przechowywany w Bibliotece Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy.

18 USTAWY I ZARZĄDZENIA Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej, Dz. U. Nr 62 poz. 689; nowelizacje: z 2000 r. Nr 22, poz. 273; z 2001 r. Nr 22 poz. 249; z 2006 r. Nr 170, poz i Nr 249, poz Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej. Dz. U. Nr 62 poz Nowelizacje: z 2000 r. Nr 22, poz. 273; z 2001 r. Nr 22 poz. 249; z 2006 r. Nr 170, poz i Nr 249, poz NORMY PN-ISO 690-2: 1999, Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części. PN-ISO 690-2: 1999 Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części MAPY Poznań. Plan miasta, 1:25000, Warszawa-Wrocław, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, 1999, 1 karta złożona, ISBN Poznań. Plan miasta. 1: Warszawa-Wrocław: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera karta złożona. ISBN DOKUMENTY ELEKTRONICZNE KSIĄŻKI NA CD-ROM KOPALIŃSKI W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [CD-ROM], Wersja , Łódź, PRO-media, 1998, aktualizacja , ISBN Kopaliński Władysław: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [CD-ROM]. Wersja Łódź: PRO-media Aktualizacja ISBN

19 KSIĄŻKI W INTERNECIE (prace autorskie) SŁOWACKI J., Balladyna [online], Warszawa, Polska Biblioteka Internetowa, 2003 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w World Wide Web: < =13>. Słowacki Juliusz: Balladyna [online]. Warszawa: Polska Biblioteka Internetowa 2003 [dostęp 10 listopada 2009]. Dostępny w World Wide Web: < =13> KSIĄŻKI W INTERNECIE (prace zbiorowe) HABER L. H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w Internecie: < Haber Lesław H. (red.): Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online]. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo- Dydaktyczne AGH 2004 [dostęp 10 listopada 2009]. Dostępny w Internecie: < ARTYKUŁY W KSIĄŻKACH W INTERNECIE (w pracach zbiorowych) GOBAN-KLAS T., Ontologia Internetu [W:] Haber Lesław H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w Internecie: < Goban-Klas Tomasz: Ontologia Internetu [W:] Haber Lesław H. (red.): Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online]. Kraków: Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH 2004 [dostęp 10 listopada 2009]. Dostępny w Internecie: < ARTYKUŁY W CZASOPISMACH W INTERNECIE DOBROWOLSKI P., Jak dostać się na Harvard, Wprost [online], Listopad 2009 nr 49 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w World Wide Web: <

20 20 Dobrowolski Paweł: Jak dostać się na Harvard. Wprost [online]. Listopad 2009 nr 49 [dostęp 10 listopada 2009]. Dostępny w World Wide Web: < DOKUMENTY SAMOISTNE W INTERNECIE (artykuły zamieszczone na stronach WWW) RAFA J., Etykieta Usenetu, In strona WSP w Krakowie[online], [dostęp 18 marca 2009], Dostępny w World Wide Web: < Rafa Jarosław: Etykieta Usenetu. In strona WSP w Krakowie [online] [dostęp 18 marca 2009]. Dostępny w World Wide Web: < Przykłady bibliografii załącznikowych PRZYKŁAD I Układ alfabetyczny, pozycje nienumerowane. BIBLIOGRAFIA DOBROWOLSKI P., Jak dostać się na Harvard, Wprost [online], Listopad 2009 nr 49 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w World Wide Web: < GOBAN-KLAS T., Ontologia Internetu [W:] Haber Lesław H. (red.), Społeczeństwo informacyjne wizja czy rzeczywistość? II ogólnopolska konferencja naukowa [online], Kraków, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, 2004 [dostęp 10 listopada 2009], Dostępny w Internecie: < KOPALIŃSKI W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych [CD-ROM], Wersja , Łódź, PRO-media, 1998, aktualizacja , ISBN KOWALSKA A., Wizerunek miasta jako element produktu turystycznego, Praca licencjacka, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, 2008, Komputeropis przechowywany w Bibliotece Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy. MAJ B., Społeczne uwarunkowania wychowania do rekreacji ruchowej dzieci i młodzieży [W:] Wyrzykowski J. (red. nauk.), Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wrocław, Wydawnictwo AWF Wrocław, 2000, s PN-ISO 690-2: 1999, Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części. Poznań. Plan miasta, 1:25000, Warszawa-Wrocław, Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera, 1999, 1 karta złożona, ISBN Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej, Dz. U. Nr 62 poz. 689; nowelizacje: z 2000 r. Nr 22, poz. 273; z 2001 r. Nr 22 poz. 249; z 2006 r. Nr 170, poz i Nr 249, poz ZACZYŃSKI W. P., Poradnik autora prac seminaryjnych, dyplomowych i magisterskich, Warszawa, Wydawnictwo Żak, 1995, ISBN