WPŁYW ZRÓŻNICOWANEJ UPRAWY ROLI I ROŚLIN NA SKŁAD GATUNKOWY I LICZEBNOŚĆ CHWASTÓW W UPRAWIE SKORZONERY. Wstęp

Transkrypt

1 Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu CCCLXXXIII (2007) MIROSŁAW KONOPIŃSKI, EWA FERENS WPŁYW ZRÓŻNICOWANEJ UPRAWY ROLI I ROŚLIN NA SKŁAD GATUNKOWY I LICZEBNOŚĆ CHWASTÓW W UPRAWIE SKORZONERY Z Katedry Uprawy i Nawożenia Roślin Ogrodniczych Akademii Rolniczej w Lublinie ABSTRACT. The effect of differentiated plants and soil cultivation systems on primary and secondary weed infestation on scorzonera plantation was investigated. Primary weed infestation was greater in the objects with flat plants cultivation. Secondary weed infestation was bigger on the experimental plots with scorzonera cultivation on the ridges. The primary and secondary weed infestation of scorzonera plantation significantly increased after rototilling in comparison with harrowing. Key words: scorzonera, weed infestation, ridges, soil cultivation Wstęp Zachwaszczenie upraw roślin warzywnych zależy w znacznej mierze od sposobu uprawy roli i prowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych. Pojawiające się na plantacji chwasty wykazują bardzo zróżnicowaną szkodliwość w stosunku do uprawianych roślin. Największe straty w zasiewach powodują chwasty występujące w uprawie roślin o długim okresie wegetacji, takich jak cebula, marchew czy pietruszka (Kołota i Osińska 1998, Dobrzański 1999). W uprawie roślin warzywnych zasadniczą rolę plonotwórczą odgrywa sposób uprawy roli przed siewem. W wielu technologiach uprawy stosuje się coraz częściej zredukowane systemy uprawy roli. Uproszczenia te są stosowane w celu zmniejszenia pracochłonności i energochłonności upraw (Uppenkamp 2002, Konopiński 2003). Wpływają one jednak znacząco na zmiany właściwości fizycznych i chemicznych gleby, wzrost i plonowanie uprawianych roślin, a także na zachwaszczenie (Kęsik i Błażewicz-Woźniak 1994). Wielu autorów donosi, że spłycenie uprawy roli sprzyja zachwaszczeniu (Jabłoński i Kaus 1997, Parylak i Oliwa 1997, Dzienia i in. 1998, Adamiak i Stępień 2004, Błażewicz-Woźniak i in. 2006). Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN

2 534 M. Konopiński, E. Ferens Wśród warzyw mało rozpowszechnionych i rzadko uprawianych szczególnie wartościowym gatunkiem jest skorzonera (Scorzonera hispanica L.), która jest uważana za warzywo o wysokich walorach dietetycznych i odżywczych (Konopiński 2003, Dolota i Dąbrowska 2004). Plonem głównym tej rośliny są korzenie spichrzowe. Według wielu autorów (Sady i Cebulak 2000, Konopiński 2003) rośliny korzeniowe lepiej plonują w warunkach uprawy na redlinach niż na płasko. Celem podjętych badań była ocena wpływu zróżnicowanej uprawy roli i roślin na skład gatunkowy i liczebność chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym w uprawie skorzonery. Materiał i metody Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach w Gospodarstwie Doświadczalnym Felin Akademii Rolniczej w Lublinie, na glebie płowej, wytworzonej z gliny średniej pylastej. Rośliną doświadczalną była skorzonera odmiany Duplex. W badaniach uwzględniono następujące czynniki: I metody uprawy roślin: 1) uprawa na płasko, 2) uprawa na redlinach; II sposoby przedsiewnej uprawy roli: 1) bronowanie, 2) uprawa glebogryzarką. Jesienią, w roku poprzedzającym uprawę skorzonery, wykonano orkę przedzimową, pozostawiając na zimę rolę w ostrej skibie. Wiosennego otwarcia gleby dokonano broną ciężką. Nawożenie mineralne zastosowano w ilości: 50 kg N ha -1 przedsiewnie i 50 kg N ha -1 pogłównie, 100 kg P 2 O 5 ha -1 i 200 kg K 2 O ha -1. Przed siewem na połowie powierzchni pola wykonano bronowanie na głębokość 5 cm, drugą zaś uprawiono głębiej glebogryzarką (15 cm). W obrębie tych obiektów, na połowie pola uformowano redliny, drugą zaś połowę pozostawiono płaską. Nasiona skorzonery wysiano 9 maja 2005 roku i 10 maja 2006 roku. W 2005 roku walkę z chwastami prowadzono metodą mechaniczną, zaś w 2006 roku wprowadzono dodatkowo oprysk herbicydem Kerb 50 WP w dawce 2,5 kg ha -1. W okresie wegetacji przeprowadzano dwukrotnie ocenę zachwaszczenia pola. Po wschodach roślin oznaczono zachwaszczenie pierwotne, natomiast przed zbiorami zachwaszczenie wtórne. Ocenę stanu zachwaszczenia przeprowadzono metodą ilościową, określając liczbę chwastów na jednostce powierzchni i ich skład gatunkowy z podziałem na grupy biologiczne. Uzyskane wyniki opracowano statystycznie za pomocą analizy wariancji. Istotność różnic oznaczono testem Tukeya, na poziomie istotności α = 0,05. Wyniki i dyskusja Zachwaszczenie pierwotne W zachwaszczeniu pierwotnym skorzonery uczestniczyło w ciągu dwóch lat badań łącznie 20 gatunków chwastów, które wystąpiły w ilości średnio 85,5 szt. m -2 (tab. 1). Gatunki monokarpiczne były reprezentowane liczniej (13 gatunków występujących średnio w ilości 72,9 szt. m -2 ) niż polikarpiczne (7 gatunków średnio 12,6 szt. m -2 ). Wśród gatunków krótkotrwałych dominującymi były: Capsella bursa-pastoris (średnio

3 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin Tabela 1 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin na skład gatunkowy i liczebność chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym skorzonery (szt. m -2, średnio z lat ) Influence of differentiated soil and plants cultivation on species composition and number of weeds in primary weed infestation of scorzonera (plants m -2, mean from years ) Gatunki chwastów Weed species na płasko flat Metody uprawy Cultivation methods na redlinach on the ridges Niezależnie od metod uprawy Irrespective of cultivation methods A B x A B x A B x Krótkotrwałe Short lasting Stellaria media 1,5 0,5 1,0 0,0 0,5 0,3 0,8 0,5 0,6 Poa anua 1,0 0,5 0,8 0,0 0,0 0,0 0,5 0,3 0,4 Echinochloa crus-galli 7,0 2,5 4,8 4,0 2,0 3,0 5,5 2,3 3,9 Chenopodium album 15,5 13,0 14,3 10,5 21,0 15,8 13,0 17,0 15,0 Urtica urens 3,5 1,0 2,3 0,5 2,5 1,5 2,0 1,8 1,9 Polygonum aviculare 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,5 0,5 0,0 0,3 Matricaria disciodea 3,0 14,0 8,5 0,5 4,0 2,3 1,8 9,0 5,4 Matricaria chamomilla 0,5 1,5 1,0 1,0 2,5 1,8 0,8 2,0 1,4 Gnaphalium uliginosum 5,5 1,0 3,3 0,0 0,0 0,0 2,8 0,5 1,6 Galinsoga parviflora 6,5 31,5 19,0 6,5 37,5 22,0 6,5 34,5 20,5 Senecio vulgaris 0,0 0,0 0,0 1,0 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 Capsella bursa-pastoris 27,0 42,5 34,8 12,5 3,5 8,0 19,8 23,0 21,4 Sonchus asper 0,0 0,0 0,0 0,0 0,5 0,3 0,0 0,3 0,1 Razem krótkotrwałe Total short lasting 71,0 108,0 89,5 37,5 75,0 56,3 54,3 91,5 72,9 Wieloletnie Perennial Glechoma hederaceae 2,0 2,5 2,3 0,0 0,0 0,0 1,0 1,3 1,1 Agropyron repens 14,0 4,0 9,0 3,0 1,5 2,3 8,5 2,8 5,6 Cirsium arvense 0,0 0,0 0,0 1,5 0,0 0,8 0,8 0,0 0,4 Taraxacum officinale 0,5 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,1 Trifolium repens 0,0 0,5 0,3 0,0 0,5 0,3 0,0 0,5 0,3 Artemisia vulgaris 0,0 0,0 0,0 2,5 7,5 5,0 1,3 3,8 2,5 Sonchus arvensis 3,0 1,5 2,3 5,0 1,0 3,0 4,0 1,3 2,6 Razem wieloletnie Total perennial Liczba chwastów ogółem Total number of weeds 19,5 8,5 14,0 12,0 10,5 11,3 15,8 9,5 12,6 90,5 116,5 103,5 49,5 85,5 67,5 70,0 101,0 85,5 A bronowanie, B uprawa glebogryzarką, x średnio. A harrowing, B rototilling, x mean.

4 536 M. Konopiński, E. Ferens Tabela 2 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin na skład gatunkowy i liczebność chwastów w zachwaszczeniu wtórnym skorzonery (szt. m -2, średnio z lat ) Influence of differentiated soil and plants cultivation on species composition and number of weeds in secondary weed infestation of scorzonera (plants m -2, mean from years ) Gatunki chwastów Weed species Krótkotrwałe Short lasting na płasko flat Metody uprawy Cultivation methods na redlinach on the ridges Niezależnie od metod uprawy Irrespective of cultivation method A B x A B x A B x Stellaria media 0,5 0,5 0,5 0,0 0,0 0,0 0,3 0,3 0,3 Echinochloa crus-galli 5,5 3,0 4,3 7,5 4,0 5,8 6,5 3,5 5,0 Chenopodium album 0,0 0,5 0,3 1,5 0,5 1,0 0,8 0,5 0,6 Urtica urens 0,5 0,0 0,3 0,5 1,0 0,8 0,5 0,5 0,5 Matricaria chamomilla 0,0 1,0 0,5 0,0 3,0 1,5 0,0 2,0 1,0 Gnaphalium uliginosum 0,0 0,5 0,3 0,0 1,0 0,5 0,0 0,8 0,4 Galinsoga parviflora 0,0 0,0 0,0 2,5 2,0 2,3 1,3 1,0 1,1 Senecio vulgaris 1,0 0,0 0,5 1,0 0,0 0,5 1,0 0,0 0,5 Capsella bursa-pastoris 4,0 2,0 3,0 1,5 1,0 1,3 2,8 1,5 2,1 Sonchus asper 0,5 0,0 0,3 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 0,1 Thlaspi arvense 0,0 0,0 0,0 1,0 0,0 0,5 0,5 0,0 0,3 Razem krótkotrwałe Total short lasting Wieloletnie Perennial 12,0 7,5 9,8 15,5 12,5 14,0 13,8 10,0 11,9 Glechoma hederaceae 1,5 0,0 0,8 0,0 3,5 1,8 0,8 1,8 1,3 Agropyron repens 0,5 5,5 3,0 0,0 5,0 2,5 0,3 5,3 2,8 Plantago maior 0,0 0,0 0,0 0,0 1,0 0,5 0,0 0,5 0,3 Taraxacum officinale 0,5 1,5 1,0 1,0 0,5 0,8 0,8 1,0 0,9 Artemisia vulgaris 0,0 0,0 0,0 1,0 0,5 0,8 0,5 0,3 0,4 Razem wieloletnie Total perennial Liczba chwastów ogółem Total number of weeds A bronowanie, B uprawa glebogryzarką, x średnio. A harrowing, B rototilling, x mean. 2,5 7,0 4,8 2,0 10,5 6,3 2,3 8,8 5,5 14,5 14,5 14,5 17,5 23,0 20,3 16,0 18,8 17,4

5 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin ,4 szt. m -2 ), Galinsoga parviflora (20,5 szt. m -2 ) oraz Chenopodium album (15,0 szt. m -2 ). Spośród chwastów wieloletnich dominującym gatunkiem był Agropyron repens (średnio 5,6 szt. m -2 ), ale licznie występował również Sonchus arvensis (2,6 szt. m -2 ) oraz Artemisia vulgaris (2,5 szt. m -2 ). Pozostałe gatunki rosły sporadycznie. Analiza statystyczna wykazała, że istotnie mniej chwastów wystąpiło na poletkach z redlinami (średnio 67,8 szt. m -2 ) niż z uprawą na płasko (103,5 szt. m -2, tab. 3). Sposób przedsiewnej uprawy roli również istotnie wpłynął na zachwaszczenie pierwotne. Mniejszą liczbę chwastów zaobserwowano na poletkach bronowanych (70,3 szt. m -2 ), w porównaniu z obiektami uprawianymi glebogryzarką (101,0 szt. m -2 ). Zależność tę potwierdzają również inni badacze (Budzyński i in. 2000). Znaczące różnice w zachwaszczeniu uprawy obserwowano między poszczególnymi latami uprawy skorzonery. W 2005 roku mniej chwastów wystąpiło na poletkach z redlinami (średnio 100,0 szt. m -2 ) w porównaniu z uprawą na płasko (średnio 179,5 szt. m -2 ), zaś w roku 2006 mniej ich wystąpiło w uprawie na płasko (średnio 27,5 szt. m -2 ), aniżeli na redlinach (średnio 35,5 szt. m -2 ). Jednak różnice te nie były istotne statystycznie. Przedsiewna uprawa roli z bronowaniem jako uprawką spłyconą, w obu badanych okresach wegetacyjnych, powodowała istotnie mniejsze występowanie chwastów na poletkach doświadczalnych (w 2005 roku średnio 111,0 szt. m -2, w 2006 roku 29,5 szt. m -2 ) w porównaniu z uprawą glebogryzarką (odpowiednio 168,5 i 33,5 szt. m -2 ). Liczba chwastów w 2005 roku wyniosła średnio 139,8 szt. m -2 i była istotnie mniejsza w porównaniu z 2006 rokiem (średnio 31,5 szt. m -2 ). Duże różnice w zachwaszczeniu uprawy były wynikiem zastosowania herbicydu w 2006 roku oraz brakum opadów w początkowym okresie wzrostu roślin. Zachwaszczenie wtórne O zachwaszczeniu wtórnym plantacji skorzonery decydowało łącznie 16 gatunków chwastów, które wystąpiły w ilości średnio 17,4 szt. m -2 (tab. 2). Przeważały gatunki krótkotrwałe (11 gatunków średnio 11,9 szt. m -2 ). Gatunków wieloletnich zanotowano znacznie mniej (5 gatunków średnio 5,5 szt. m -2 ). Spośród chwastów monokarpicznych gatunkiem dominującym był Echinochloa crus-galli, natomiast wśród gatunków polikarpicznych najliczniej był reprezentowany Agropyron repens (2,8 szt. m -2 ), który dominował w obu latach uprawy. Dominację Agropyron repens w zachwaszczeniu wtórnym odnotowali również inni badacze (Błażewicz-Woźniak i in. 2006). Pozostałe gatunki były reprezentowane mniej licznie. Statystyczne opracowanie wyników wykazało istotny wpływ metody uprawy roślin na zachwaszczenie wtórne plantacji. Istotnie mniej chwastów wystąpiło w uprawie skorzonery na płasko (średnio 14,5 szt. m -2 ) w porównaniu z uprawą na redlinach (średnio 20,8 szt. m -2 ). Sposób przedsiewnej uprawy roli nie wywierał wpływu na stan zachwaszczenia wtórnego, ale zauważono tendencję do zmniejszenia liczebności chwastów na poletkach bronowanych przedsiewnie (średnio 16,3 szt. m -2 ), w porównaniu z uprawą glebogryzarką (średnio 19,0 szt. m -2 ). Nie stwierdzono istotnych różnic w liczebności chwastów zachwaszczenia wtórnego w obu badanych latach (tab. 3).

6 538 M. Konopiński, E. Ferens Tabela 3 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin na liczebność chwastów w uprawie skorzonery w latach Influence of differentiated soil and plants cultivation on number of weeds in scorzonera cultivation in years Kombinacja Combination Zachwaszczenie pierwotne (szt. m -2 ) Primary weed infestation (plants m -2 ) Zachwaszczenie wtórne (szt. m -2 ) Secondary weed infestation (plants m -2 ) Na płasko Flat Na redlinach On the ridges A B bronowanie harrowing glebogryzarka rototilling bronowanie harrowing glebogryzarka rototilling na płasko on flat na redlinach on the ridges bronowanie harrowing glebogryzarka rototilling x x ,5 14,0 15,0 14, ,5 16,0 13,0 14,5 72,0 28,0 50,0 22,0 14,0 18,0 128,0 43,0 85,5 29,0 18,0 23,5 179,5a 27,5c 103,5a 15,0 14,0 14,5b 100,0b 35,5c 67,8b 25,5 16,0 20,8a 111,0b 29,5c 70,3b 18,0 14,5 16,3 168,5a 33,5c 101,0a 22,5 15,9 19,0 C 139,8a 31,5b 85,6 20,3 15,0 17,6 NIR 0,05 dla: LSD 0.05 for: A 10,9 5,7 B 10,9 A C 21,5 B C 21,5 C 10,9 A metoda uprawy roślin, B uprawa przedsiewna roli, C lata. Średnie oznaczone tą samą literą nie różnią się istotnie. A cultivation method of plants, B presowing soil tillage, C years. Means indicated by the same letter are not significantly different.

7 Wpływ zróżnicowanej uprawy roli i roślin Wnioski 1. Stan zachwaszczenia plantacji skorzonery ulegał zmianie pod wpływem metody uprawy roślin, sposobu wykonania uprawy przedsiewnej roli oraz walki z chwastami w obu badanych latach uprawy. 2. Przedsiewna uprawa roli z zastosowaniem uprawy spłyconej (bronowanie) zmniejszyła liczebność chwastów w zachwaszczeniu pierwotnym i wtórnym w porównaniu z uprawą glebogryzarką. 3. Zachwaszczenie pierwotne było większe w uprawie skorzonery na płasko, zaś zachwaszczenie wtórne wystąpiło w większym nasileniu w uprawie roślin na redlinach. 4. Dominującymi gatunkami chwastów w uprawie skorzonery były: Capsella bursa- -pastoris, Galinsoga parviflora, Chenopodium album, Echinochloa crus-galli oraz Agropyron repens. Literatura Adamiak E., Stępień A. (2004): Wpływ przedsiewnej uprawy roli na zachwaszczenie i plonowanie pszenicy ozimej. Fragm. Agron. 21, 3, 83: Błażewicz-Woźniak M., Kęsik T., Konopiński M. (2006): Wpływ uprawy konserwującej na zachwaszczenie cebuli. Acta Agrophis. 7, 4: Budzyński W., Jankowski K., Szczebiot M. (2000): Wpływ uproszczenia uprawy roli i sposobu regulacji zachwaszczenia na plonowanie i koszt produkcji rzepaku ozimego. I. Zimotrwałość, zachwaszczenie i plonowanie rzepaku. Rośliny oleiste 2, 2: Dobrzański A. (1999): Ochrona warzyw przed chwastami. PWRiL, Warszawa. Dolota A., Dąbrowska B. (2004): Raw fibre and inulin content in roots of different scorzonera cultivars (Scorzonera hispanica L.) depending on cultivation method. Folia Hortic. Ann. 161: Dzienia S., Piskier T., Wereszczak J. (1998): Wpływ systemów uprawy roli na plonowanie i zachwaszczenie pszenicy ozimej. Rocz. Nauk Roln. Ser. A. 113, 1/2: Jabłoński W., Kaus A. (1997): Wpływ różnych systemów uprawy roli i nawożenia na plonowanie roślin. Bibl. Fragm. Agron. 3: Kęsik T., Błażewicz-Woźniak M. (1994): Wpływ uproszczeń stosowanych w przedzimowej i wiosennej uprawie roli na zachwaszczenie roślin warzywnych. Ann. Univ. Mariae Curie- -Skłodowska Sect. EEE, 2, 23: Kołota E., Osińska M. (1998): Badania nad wrażliwością buraka ćwikłowego na zachwaszczenie z uwzględnieniem możliwości ograniczenia zużycia herbicydów. Rocz. AR Pozn. 304, Ogrodn. 27: Konopiński M. (2003): Wpływ zróżnicowanych systemów uprawy na kształtowanie warunków wzrostu, plonowanie i wartość biologiczną skorzonery (Scorzonera hispanica L.). Rozpr. Nauk. AR Lubl Parylak D., Oliwa T. (1997): Zmiany w zachwaszczeniu żyta ozimego w monokulturze pod wpływem zróżnicowanej uprawy pożniwnej i przedsiewnej. Fragm. Agron. 14, 4, 56: Sady W., Cebulak T. (2000): Effect of cultivation methods on nutritive compounds in the carrot. Folia Hortic. 12, 1: Uppenkamp N. (2002): Soil operations with or without the plough? A comparative analysis of the cost structures under differentiated cultivation regimes. Getreide Magazin 3:

8 540 M. Konopiński, E. Ferens THE INFLUENCE OF DIFFERENTIATED PLANTS AND SOIL CULTIVATION SYSTEMS ON SPECIES COMPOSITION AND NUMBER OF WEEDS IN SCORZONERA CULTIVATION Summary The field experiment was conducted in years The state of primary and secondary weed infestation of scorzonera plantation was estimated. In the experiments the following variants were compared: flat plants cultivation and on the ridges, and two presowing soil tillage (harrowing and rototilling). The primary and secondary weed infestation of scorzonera significantly increased after rototilling in comparison with harrowing. The number of weeds in primary weed infestation was greater in the objects with flat scorzonera cultivation, whilst the secondary weed infestation was higher on the experimental plots with plants cultivation on the ridges.