PODSTAWY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW

Transkrypt

1 PODSTAWY FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW Część 6. Mgr Michał AMBROZIAK Wydział Zarządzania Uniwersytet Warszawski Warszawa, 2007 Prawa autorskie zastrzeżone. Niniejszego opracowania nie wolno kopiować ani powielać bez zgody autora.

2 MAJĄTEK OBROTOWY POJĘCIE, FUNKCJE Majątek obrotowy = Aktywa obrotowe = Aktywa bieżące Aktywa obrotowe kontrolowane przez jednostkę (przedsiębiorstwo) zasoby majątkowe, których przewidywany okres zaangażowania w działalność jednostki wynosi nie więcej niż 12 miesięcy. Aktywa obrotowe zachowują (w ramach przedsiębiorstwa) swoją pierwotną postać nie dłużej niż rok, a przeobrażenia owej postaci następują na skutek prowadzonej przez przedsiębiorstwo działalności. Majątek obrotowy znajduje się w ciągłym ruchu, przechodząc przez kolejne fazy działalności przedsiębiorstwa. Aktywna strona bilansu: Aktywa trwałe Aktywa obrotowe Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe Należności długoterminowe Inwestycje długoterminowe Zapasy Należności krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe środki trwałe środki trwałe w budowie materiały półprodukty i produkty w toku produkty gotowe towary z tytułu dostaw i usług z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń krótkoterminowe aktywa finansowe aktywa pieniężne

3 Funkcje majątku obrotowego generalną funkcją majątku obrotowego jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania przedsiębiorstwa; posiadanie odpowiedniego majątku obrotowego pozwala przedsiębiorstwu w sposób racjonalny i efektywny prowadzić daną działalność gospodarczą, dzięki: zapewnieniu i utrzymaniu rytmiczności produkcji i sprzedaży (wyeliminowanie przerw w produkcji, zapewnienie czasowej realizacji zamówień); zapewnieniu i utrzymaniu stałej płynności finansowej przedsiębiorstwa (zdolność do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych). Inwestycje krótkoterminowe finansowe aktywa obrotowe, płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w terminie nie dłuższym niż 12 miesięcy. Do inwestycji krótkoterminowych zalicza się m.in.: nabyte przez jednostkę akcje i obligacje wyemitowane przez inne podmioty (wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy); udzielone innym podmiotom pożyczki (wymagalne w ciągu 12 miesięcy); aktywa pieniężne: krajowe środki płatnicze (pieniądze oraz weksle i czeki), waluty obce, dewizy (weksle i czeki wystawione w walutach obcych).

4 ZAPASY RODZAJE, POZIOM Zapasy rzeczowe aktywa obrotowe, zasoby majątkowe przedsiębiorstwa przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności (jeśli trwa on dłużej niż 12 miesięcy). Rodzaje zapasów podejście rachunkowościowo-finansowe: materiały aktywa rzeczowe nabywane przez przedsiębiorstwo w celu ich zużycia na własne potrzeby (zużywane najczęściej w procesie produkcyjnym); produkty gotowe aktywa rzeczowe wytworzone lub przetworzone przez przedsiębiorstwo w procesie produkcyjnym, stanowią gotową do sprzedaży i użycia całość; półprodukty aktywa rzeczowe wytworzone lub przetworzone przez przedsiębiorstwo w procesie produkcyjnym, stanowią pewną całość (pewien zakończony pośredni etap produkcji), ale nie są gotowym do użycia produktem, lecz będą wykorzystane w kolejnych etapach procesu produkcyjnego jako części składowe produktu gotowego; produkty w toku produkcja jeszcze nie zakończona, aktywa rzeczowe będące w trakcie wytwarzania lub przetwarzania (w trakcie obróbki lub montażu), nie stanowią jeszcze żadnej całości;

5 towary aktywa rzeczowe nabyte przez przedsiębiorstwo w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym, nie biorą udziału w procesie produkcyjnym, charakterystyczne dla przedsiębiorstw prowadzących działalność handlową. Działalność produkcyjna: materiały produkty produkt w toku gotowy nabycie półprodukty sprzedaż materiałów produktów gotowych proces produkcyjny Działalność handlowa: towary nabycie towarów sprzedaż towarów

6 Rodzaje zapasów podejście produkcyjne zapasy zapasy zapasy sfery sfery sfery przedprodukcyjnej produkcji poprodukcyjnej (zaopatrzenia) (produkcji w toku) (zbytu) zapasy międzykomórkowe zapasy wewnątrzkomórkowe zapasy pozacykliczne zapasy cykliczne zapasy operacyjne zapasy międzyoperacyjne zapasy zapasy zapasy zapasy obrotowe transportowe kompensacyjne awaryjne

7 Rodzaje zapasów podejście produkcyjne: zapasy sfery przedprodukcyjnej zapasy sfery zaopatrzenia, obejmują materiały (surowce, półfabrykaty, elementy) nabywane przez przedsiębiorstwo z myślą o i przyszłym zużyciu w procesie produkcyjnym; zapasy sfery produkcji zapasy produkcji w toku, obejmują zapasy aktualnie biorące udział w procesie produkcyjnym; zapasy sfery poprodukcyjnej zapasy sfery zbytu, obejmują zapasy wyrobów finalnych, czyli produktów gotowych do sprzedaży. Rodzaje zapasów produkcji w toku (zapasów sfery produkcji): zapasy międzykomórkowe wynikają z nierównych czasów pracy poszczególnych komórek produkcyjnych 1-stopnia, w celu wyeliminowania zakłóceń i przestojów w procesie produkcyjnym tworzy się między poszczególnymi komórkami 1-stopia określony zapas; zapasy wewnątrzkomórkowe obejmują detale (wyroby) znajdujące się wewnątrz określonej komórki produkcyjnej 1-stopnia (gniazda lub linii produkcyjnej).

8 Rodzaje zapasów wewnątrzkomórkowych: zapasy pozacykliczne (niecykliczne) detale (wyroby) znajdujące się aktualnie poza przebiegiem cyklu produkcyjnego; zapasy cykliczne detale (wyroby) znajdujące się aktualnie w cyklu produkcyjnym. Rodzaje zapasów cyklicznych: zapasy operacyjne obejmują detale (wyroby) aktualnie obrabiane lub montowane na stanowiskach roboczych (komórkach produkcyjnych 0-stopnia); zapasy międzyoperacyjne obejmują detale (wyroby) znajdujące się aktualnie między stanowiskami roboczymi i oczekujące na dalszą obróbkę lub montaż (na kolejnych stanowiskach roboczych), w tym: zapasy obrotowe powstają w wyniku nierównych czasów pracy poszczególnych (sąsiednich) stanowisk roboczych; zapasy transportowe obejmują detale (wyroby) będące w trakcie ich przekazywania z jednego stanowiska roboczego do kolejnego; zapasy kompensacyjne tworzone celowo dla wyrównania ewentualnych różnic w wydajności pracy robotników, które mogą wystąpić w ciągu jednej zmiany; zapasy awaryjne tworzone w celu zapewnienia ciągłości produkcji w sytuacji wystąpienia awarii na jednym ze stanowisk roboczych.

9 Przykład linii produkcyjnej: linia produkcyjna A stan. rob. 1A stan. rob. 2A stan. rob. 3A linia produkcyjna B stan. rob. 1B stan. rob. 2B zapasy operacyjne + zapasy międzyoperacyjne = zapasy cykliczne + zapasy pozacykliczne = zapasy wewnątrzkomórkowe + zapasy międzykomórkowe = zapasy produkcji w toku

10 Funkcje zapasów: 1. Materiałów, półproduktów i produktów w toku: ułatwiają planowanie produkcji; zapewniają utrzymanie rytmiczności produkcji (pozwalają wyeliminować przestoje); ograniczają ryzyko związane z niepewnością co do wielkości i czasu dostaw oraz chronią przed skutkami nagłego wzrostu cen materiałów. 2. Produktów gotowych i towarów: zapewniają ciągłość sprzedaży (chronią przed wahaniami, sezonowością popytu), co wpływa na wzrost zadowolenia klientów (ich zamówienia są na bieżąco realizowane); w przypadku towarów ograniczają ryzyko związane z niepewnością co do wielkości i czasu dostaw oraz chronią przed skutkami nagłego wzrostu cen towarów.

11 Koszty związane z zapasami: koszty zamawiania zapasów; koszty utrzymania zapasów. Koszty zamawiania zapasów bezpośrednio związane z liczbą zamówień (a nie z wielkością zamówienia), im więcej zamówień, tym wyższe koszty; są to koszty: sporządzania zamówień, kontroli realizacji zamówień, dostaw, rozładunku. Koszty utrzymania zapasów bezpośrednio związane z ilością utrzymywanych przez przedsiębiorstwo zapasów, im więcej zapasów posiada przedsiębiorstwo, tym wyższe koszty; są to koszty: magazynowania zapasów, ubezpieczenia zmagazynowanych zapasów, kradzieży i starzenia się (zepsucia) zapasów. OKZ = KUZ + KZZ gdzie: OKZ ogólne koszty związane z zapasami KUZ koszty utrzymania zapasów KZZ koszty zamawiania zapasów

12 Optymalna wielkość zamówienia (OWZ) jest to najbardziej racjonalna z ekonomicznego punktu widzenia ilość jednorazowo zamawianych zapasów. Szukając optymalnej wielkości zamówienia, dąży się do uzyskania minimalnej wartości OKZ. Model optymalnej wielkości zamówienia (model Wilsona): koszty OKZ KUZ OWZ KZZ wielkość zamówienia Optymalna wielkość zamówienia (wzór): OWZ = 2CD / k gdzie: OWZ optymalna wielkość zamówienia C koszt jednorazowego zamawiania zapasów (jednego zamówienia, nie wartość zamówionych zapasów) D roczne zużycie zapasów w jednostkach fizycznych k roczny koszt utrzymania jednostki zapasu

13 Punkt złożenia zamówienia (PZZ) jest to poziom posiadanych przez przedsiębiorstwo zapasów, przy osiągnięciu którego należy złożyć zamówienie na nowe zapasy. zapasy utrzymywane zapasy punkt złożenia zamówienia bufor bezpieczeństwa czas Utrzymywane zapasy ich poziom waha się w czasie, poziom osiąga maksimum po zrealizowaniu zamówienia na nowe zapasy (po nowej dostawie), zaś minimum osiąga tuż przed przybyciem nowej dostawy. Bufor bezpieczeństwa (BB) minimalny zakładany poziom utrzymywanych zapasów, poniżej którego przedsiębiorstwo nie chce się znaleźć. PZZ = BB + (DzZZ x CzRZ) gdzie: DzZZ dzienne zużycie zapasów (w jednostkach) CzRZ czas realizacji zamówienia (w dniach)

14 NALEŻNOŚCI RODZAJE, FUNKCJE Należności krótkoterminowe aktywa obrotowe reprezentujące kwoty wierzytelności, jakie posiada przedsiębiorstwo wobec innych podmiotów (to, co inni są winni przedsiębiorstwu). Do należności krótkoterminowych zalicza się ogół należności z tytułu dostaw i usług (niezależnie od terminu ich wymagalności) oraz tę część pozostałych należności, która jest wymagalna w ciągu 12 miesięcy. Rodzaje należności z punktu widzenia tytułu i podmiotu: należności z tytułu dostaw i usług należności wobec odbiorców (klientów przedsiębiorstwa), powstają w wyniku przyznanych przez przedsiębiorstwo klientom kredytów kupieckich (sprzedaż z odroczonym terminem płatności); należności z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń np. kwota, jaką państwo jest winne przedsiębiorstwu z tytułu zwrotu nadpłaconego podatku lub kwota, jaką zakład ubezpieczeniowy jest winny przedsiębiorstwu z tytułu przyznanego odszkodowania; należności od pracowników np. kwoty, z jakich pracownicy powinni się rozliczyć, a które otrzymali jako zaliczki; należności od właścicieli np. kwota, jaką powinien wpłacić akcjonariusz z tytułu wkładu na kapitał zakładowy.

15 Rodzaje należności z punktu widzenia możliwości wyegzekwowania: należności normalne możliwe do wyegzekwowania; należności przedawnione należności, których nie można już dochodzić ze względu na upływ czasu; należności umorzone należności, których nie można już dochodzić ze względu na zwolnienie dłużnika z długu udzielone przez przedsiębiorstwo (wierzyciela); należności nieściągalne należności, których nie można wyegzekwować ze względu na trudną sytuację dłużnika (jego niewypłacalność). Funkcje należności z tytułu dostaw i usług: zwiększenie sprzedaży (odroczony termin płatności stanowi zachętę do kupowania); budowanie lojalności nabywców (kontrahenci, którym przyznawany jest kredyt kupiecki czują, że są ważnymi dla przedsiębiorstwa klientami); czasami jedyny sposób na odzyskanie pieniędzy ze sprzedaży (bywa, że jedynym sposobem na odzyskanie od klienta, borykającego się z przejściowymi problemami finansowymi, pieniędzy za sprzedane mu produkty lub usługi jest odroczenie terminu płatności).

16 Koszt kredytu kupieckiego jest to koszt alternatywny, z jakim musi liczyć się przedsiębiorstwo przyznające swoim klientom odroczony termin płatności za sprzedane im produkty lub usługi. Założenia: korzystając z kredytu kupieckiego (decydując się na odroczony termin płatności) klient płaci cenę, po jakiej sprzedawany jest produkt lub usługa; rezygnując z kredytu kupieckiego (płacąc gotówką od razu lub w ciągu kilku dni) klient korzysta ze skonta, czyli płaci cenę pomniejszoną o upust. KKK = [s / (100 % s)] x [365 / (OKK Os)] gdzie: KKK koszt kredytu kupieckiego s wysokość skonta (w procentach) OKK okres kredytu kupieckiego (w dniach) oznacza czas, na jaki zostaje odroczony termin płatności Os okres skonta (w dniach) oznacza liczbę dni, w ciągu których klient powinien zapłacić, aby uzyskać upust