2 Majątek i kapitały jednostek gospodarczych

Transkrypt

1 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa 4 2 Majątek i kapitały jednostek gospodarczych 2.1 Majątek jednostki gospodarczej Przez aktywa rozumie się kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. dzielą się na trwałe i obrotowe. 5 trwałe obejmują składniki zasobów jednostki, które są użytkowane trwale, czyli przewidywany okres ich wykorzystania jest dłuższy niż 1 rok. W skład aktywów trwałych wchodzą wartości niematerialne i prawne, rzeczowe aktywa trwałe, należności długoterminowe, inwestycje długoterminowe, długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (por. Rys. 2.1). trwałe Wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe Należności długoterminowe Inwestycje długoterminowe Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe Rys. 2.1 Podział aktywów trwałych Wartości niematerialne i prawne są to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na potrzeby jednostki. 6 Rzeczowe aktywa trwałe obejmują: środki trwałe oraz środki trwałe w budowie. Środki trwałe są to rzeczowe aktywa trwałe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki 7. Środki trwałe w budowie to zaliczane do aktywów trwałych środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejącego środka trwałego. Należności długoterminowe są to kwoty należne jednostce, których zapłata nastąpi najwcześniej po upływie roku od dnia bilansowego. Inwestycje długoterminowe są to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe dotyczą odroczonego podatku dochodowego oraz rozliczeń trwających dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego. 5 UoR, art. 3.1 pkt UoR, art. 3.1 pkt UoR, art. 3.1 pkt 15.

2 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa 5 obrotowe to składniki majątku, które na skutek prowadzonej działalności gospodarczej znajdują się w ciągłym ruchu, a przechodząc przez kolejne fazy tej działalności przyjmują inną postać. obrotowe obejmują zapasy, należności krótkoterminowe, inwestycje krótkoterminowe (por. Rys. 2.2). obrotowe Zapasy Należności krótkoterminowe Inwestycje krótkoterminowe Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe Rys. 2.2 Podział aktywów obrotowych Do grupy zapasów, czyli rzeczowych składników aktywów obrotowych należą materiały, półprodukty i produkty w toku, produkty gotowe oraz towary. Materiały to składniki aktywów obrotowych nabywane od innych podmiotów z przeznaczeniem do zużycia na własne potrzeby. Półprodukty przeszły przez pewną zamkniętą część procesu technologicznego, mogą być magazynowane i sprzedawane. Produkty w toku znajdują się w trakcie przerobu technologicznego. Produkty gotowe to produkty pracy, które przeszły wszystkie fazy procesu wytwórczego i są przeznaczone do sprzedaży. Towary to składniki aktywów obrotowych zakupione od innych jednostek gospodarczych w celu odsprzedaży. Należności krótkoterminowe są to kwoty pieniężne należne jednostce gospodarczej od osób trzecich, tj. od odbiorców, pracowników, instytucji i urzędów. Są one formą przejściową środków pieniężnych występującą głównie z tytułu sprzedaży, wypłaconych pracownikom sum do rozliczenia, nadpłaconych podatków. Stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Inwestycje krótkoterminowe obejmują krótkoterminowe aktywa finansowe przeznaczone do obrotu oraz środki pieniężne i pozostałe aktywa pieniężne. Krótkoterminowe aktywa finansowe obejmują głównie obce akcje i obligacje nabyte w celu odsprzedaży. Zalicza się tu również udzielone krótkoterminowe pożyczki. Środki pieniężne są to pieniądze (banknoty i monety) oraz jednostki pieniężne (rozrachunkowe). Mogą występować w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz. Zalicza się do nich gotówkę i bony pieniężne w kasie, środki pieniężne na rachunkach bankowych oraz inne środki pieniężne (np. obce weksle i czeki o terminie płatności do 3 miesięcy). Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe to rozliczenia trwające nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego, do których zalicza się koszty dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych. 2.2 Źródła finansowania zasobów majątkowych Źródła pochodzenia składników majątkowych to wyrażone wartościowo źródła ich finansowania nazywane są pasywami. dzielą się na kapitał własny oraz zobowiązania i rezerwy na zobowiązania. własny jest to równowartość tych składników majątku, w stosunku do których jednostce gospodarczej przysługuje prawo własności. własny może pochodzić z wkładów wniesionych przez właścicieli lub też z wypracowanego przez jednostkę zysku. własny dzieli się na kapitał podstawowy oraz pozostałe kapitały (por. Rys. 2.3).

3 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa 6 podstawowy jest to wkład wniesiony przez założyciela jednostki gospodarczej w formie pieniężnej lub w formie rzeczowej, czyli jako aport przy założeniu jednostki gospodarczej, ewentualnie później podwyższony. Pozostałe kapitały pochodzą przede wszystkim z gromadzenia nadwyżek (zysku) z działalności gospodarczej na cele rozwojowe. Zalicza się do nich m.in. kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy. zapasowy tworzony jest w spółkach z zysku z przeznaczeniem na pokrycie ewentualnych strat w przyszłych okresach. rezerwowy tworzony na pokrycie szczególnych strat lub wydatków. własny podstawowy rezerwowy zapasowy Zysk (Strata) Rys. 2.3 Podstawowe elementy kapitału własnego Do kapitału własnego zalicza się również kapitał z aktualizacji wyceny (tworzony z odpisów związanych z przeszacowaniem wartości środków trwałych), niepodzielony zysk z roku ubiegłego oraz zysk netto z roku bieżącego. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania obejmują rezerwy na zobowiązania, zobowiązania długoterminowe, zobowiązania krótkoterminowe oraz rozliczenia międzyokresowe (por. Rys. 2.4). obcy Rezerwy na zobowiązania Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe Rozliczenia międzyokresowe Rys. 2.4 Podstawowe elementy kapitału obcego Rezerwy są to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne, ale kwotę można w sposób wiarygodny oszacować. Mogą to być rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego, rezerwy na świadczenia emerytalne i inne. Zobowiązania to obce źródła finansowania majątku. Stanowią równowartość tych składników majątku, które znajdują się w dyspozycji jednostki gospodarczej, a nie są jej własnością. Zobowiązania dzielą się na długoterminowe (których termin wymagalności jest dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego) oraz krótkoterminowe (np. z tytułu dostaw oraz ta część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego). Rozliczenia międzyokresowe to podlegające rozliczeniu w czasie koszty w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy, których pokrycie nastąpi w przyszłości oraz przychody, czyli pobrane z góry opłaty za świadczenia, których wykonanie nastąpi w okresach następnych. Podstawową strukturę bilansu ilustruje Tab. 2.1.

4 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa 7 Tab. 2.1 Bilans trwałe Wartości niematerialne i prawne koszty zakończonych prac rozwojowych wartość firmy inne wartości niematerialne i prawne zaliczki na wartości niematerialne i prawne Rzeczowe aktywa trwałe środki trwałe (np. grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu) środki trwałe w budowie zaliczki na środki trwałe w budowie Należności długoterminowe od jednostek powiązanych od pozostałych jednostek Inwestycje długoterminowe nieruchomości wartości niematerialne i prawne długoterminowe aktywa finansowe (np. udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki) Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe obrotowe Zapasy materiały, półprodukty i produkty w toku produkty gotowe, towary zaliczki na poczet dostaw Należności krótkoterminowe (np.: z tytułu dostaw i usług, z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych) Inwestycje krótkoterminowe (np. udziały lub akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki, środki pieniężne w kasie i na rachunku) Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe razem (fundusz) własny (fundusz) podstawowy Należne wpłaty na podstawowy (wielkość ujemna) Udziały (akcje) własne (wielkość ujemna) (fundusz) zapasowy (fundusz) z aktualizacji wyceny Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe Zysk (strata) z lat ubiegłych Zysk (strata) netto Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna) Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania Rezerwy na zobowiązania rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne pozostałe rezerwy Zobowiązania długoterminowe wobec jednostek powiązanych wobec pozostałych jednostek (np. kredyty, pożyczki, z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych) Zobowiązania krótkoterminowe np. z tytułu dostaw i usług, kredyty, zaliczki otrzymane na dostawy, zobowiązania wekslowe) Rozliczenia międzyokresowe razem

5 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa Inwentaryzacja i wycena składników majątkowych Inwentaryzacja obejmuje czynności zmierzające do ustalenia rzeczywistego stanu składników aktywów i pasywów w celu sprawdzenia ewidencji księgowej i rozliczenia ewentualnych różnic. Służy również do rozliczenia osób, którym powierzono składniki majątkowe i które są odpowiedzialne materialnie za ich stan. Inwentaryzacja może nastąpić drogą: spisu z natury dostępnych składników aktywów i pasywów, uzyskania od kontrahentów potwierdzeń stanu (sald) wykazanych rozrachunków oraz wyjaśnienia i rozliczenia ewentualnych różnic, porównania danych księgowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji realnej wartości aktywów i pasywów. Wycena sprowadza się do ustalenia wartości poszczególnych składników aktywów i pasywów. Przy wycenie aktywów i pasywów stosuje się następujące kategorie: cena zakupu, cena nabycia, wartość netto, koszt wytworzenia, cena sprzedaży netto, wartość godziwa, kwota wymagająca zapłaty, trwała utrata wartości. 2.4 Operacje gospodarcze i ich wpływ na bilans Operacją gospodarczą jest każde zdarzenie gospodarcze wyrażone w mierniku pieniężnym, które powoduje zmianę w stanie majątkowym i finansowym jednostki gospodarczej. Rozróżnia się operacje bilansowe (powodujące zmiany w strukturze składników majątku i źródeł jego finansowania) oraz wynikowe (związane z ponoszeniem kosztów i strat oraz osiąganiem przychodów i zysków). Rodzaje operacji bilansowych: Operacje aktywne (np. podjęcie środków pieniężnych z banku i wpłata do kasy w celu zapłaty za materiały) Rachunek bankowy -200 Kasa +200 Operacje aktywno-pasywne zwiększające (np. zakup materiałów na rachunek) Materiały +100 Zobowiązania krótk Operacje pasywne (np. zaciągnięcie kredytu bankowego tytułem spłaty zobowiązań) Kredyty bankowe +100 Zobowiązania krótk Operacje aktywno-pasywne zmniejszające (np. spłata zobowiązań) Rachunek bankowy -200 Zobowiązania krótk. -200

6 Kluge P.D., Kużdowicz D., Kużdowicz P., Materiały do zajęć z przedmiotu Rachunkowość finansowa Dokumentacja zdarzeń gospodarczych Dokumenty stanowiące podstawę zapisu w księgach rachunkowych nazywa się dowodami źródłowymi (księgowymi). Obowiązuje zasada, że nie ma zapisu bez dowodu księgowego i dowodu księgowego bez zapisu. Rodzaje dowodów księgowych: zewnętrzne obce - otrzymane od kontrahentów (np. faktura zakupu, dowód dostawy), zewnętrzne własne - przekazywane w oryginale kontrahentom (np. faktura sprzedaży, WZ), wewnętrzne - dotyczące operacji wewnątrz jednostki (np. lista płac). Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej: 1) określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego, 2) określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczej, 3) opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określoną także w jednostkach naturalnych, 4) datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą - także datę sporządzenia dowodu, 5) podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów, 6) stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.