Przygotowania do EURO 2012 w Polsce - stadiony Poznań

Transkrypt

1 Geoinżynieria BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Przygotowania do EURO 2012 w Polsce - stadiony Poznań Wrocław Gdańsk mgr Magdalena Lorenc Geoinżynieria Warszawa Działania związane z przygotowaniami do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012 w obszarach infrastrukturalnych i organizacyjnych koordynowane są przez spółkę celową Ministra Sportu i Turystyki PL Odpowiedzialna jest ona m.in. za koordynację 245 projektów infrastrukturalnych, do których zaliczają się przede wszystkim inwestycje stadionowe i lotniskowe, a także działania związane z rozbudową lokalnych i krajowych połączeń komunikacyjnych w i między miastami, które będą gościły rozgrywki Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej. 46 projektom, realizowanym z okazji przygotowań do tego wydarzenia, nadano status kluczowych, a 38 ważnych. Łączna wartość realizacji wszystkich projektów infrastrukturalnych z tych obu grup szacowana jest na około 80 mld zł. Inwestycja, jaką jest EURO 2012, przysłuży się do rozwoju polskiej gospodarki zarówno w okresie samych przygotowań do turnieju, jak i w kolejnych latach, już po jego zakończeniu. Dane przedstawione w raporcie przygotowanym na zlecenie spółki PL.2012 przez ekspertów ze Szkoły Głównej Handlowej oraz uniwersytetów Łódzkiego i Jagiellońskiego, pokazują, że organizacja przez Polskę EURO 2012, a co za tym idzie przyspieszenie realizacji wielu inwestycji związanych z infrastrukturą drogową, kolejową i lotniczą, przyniesie wymierne korzyści społeczeństwu i krajowi, takie jak trwałe podniesienie poziomu produktywności oraz produktu krajowego brutto. Dla wielu z nas najbardziej widocznymi pozostałościami po turnieju EURO 2012 w Polsce będą nowe drogi i areny piłkarskie. Nowoczesne stadiony, które są budowane i modernizowane w Miastach Gospodarzach, powstają z myślą o ich skutecznej Organizacja EURO 2012 ma istotny wpływ na krajową gospodarkę. Proces przygotowań wpływa na poprawę i rozwój naszej infrastruktury, powstanie nowoczesnych obiektów sportowych, a także zwiększenie atrakcyjności turystycznej Polski komercjalizacji po zakończeniu mistrzostw Europy. Określane przez PL.2012 jako areny wielofunkcyjne, stadiony w przyszłości mają generować przychody z różnych form komercjalizacji, takich jak wynajem przestrzeni i organizacja imprez masowych. 13 maja 2009 r. UEFA ogłosiła w Bukareszcie miasta, którym przyznała prawo do organizacji turnieju ME UEFA EURO 2012TM. W skład polskich Miast Gospodarzy weszły: Warszawa, Gdańsk, Poznań i Wrocław. STADION NARODOWY W WARSZAWIE Jednym ze stadionów piłkarskich, budowanych z przeznaczeniem na turniej Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012, jest Stadion Narodowy w Warszawie. Na tym obiekcie z miejscami na 55 tys. widzów zostaną rozegrane między innymi mecze otwarcia, jeden z ćwierćfinałów, a także jeden półfinał. Arena, która powstaje w niecce byłego Stadionu Dziesięciolecia, ma być najbardziej nowoczesnym piłkarskim obiektem nie tylko w Polsce, ale i w naszej części Europy. Za budowę areny i przygotowanie instrumentów do zarządzania kompleksem sportowo-biznesowym, odpowiada Narodowe Centrum Sportu sp. z o.o. spółka Skarbu Państwa, powołana przez Ministra Sportu i Turystyki. Pierwszy etap prac przy budowie Stadionu Narodowego w Warszawie, polegający na przygotowaniu terenu, rozpoczął się we wrześniu 2008 r. i zakończył w marcu kolejnego roku. Zadaniem wykonawcy prac przygotowawczych, firmy Pol- Aqua, było usunięcie pozostałości po Stadionie Dziesięciolecia i wzmocnienie gruntu przed położeniem fundamentów właści- 58 lipiec - sierpień 4 / 2010 [27]

2 BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Geoinżynieria Fot. 1. Stadion Narodowy nocą wej konstrukcji nowej areny. Ze względu na skomplikowane warunki geologiczne, konstrukcja stadionu została posadowiona na blisko 15 tys. pali. Podczas realizacji prac ziemnych, które doprowadziły nieckę do wymaganego kształtu, wbito około 7 tys. prefabrykowanych betonowych pali, wykonano około 6,7 tys. kolumn żwirowych i betonowych oraz około 900 sztuk pali wielkośrednicowych, które stanowią fundamenty stadionu. Z terenu budowy przemieszczono i wywieziono łącznie ponad 340 tys. m 3 Fot. 2. Stadion Narodowy, gruntu i postawiono niemal 31 tys. stan na lipiec 2010 r. m 2 ścianek szczelinowych. Ten etap prac zakończony został przed terminem, a jego koszt wyniósł około 120 mln zł 10% całego budżetu przeznaczonego na jej realizację. 9 kwietnia 2009 r. w wyniku procedury przetargowej wyłoniony został generalny wykonawca stadionu, którym zostało konsorcjum z Hydrobudową Polska SA i PBG SA na czele oraz Alpine Bau Deutschland AG, Alpine Bau GmbH i Alpine Construction Polska sp. z o.o. Plac budowy przekazany został wykonawcy w maju 2009 r. Według harmonogramu, na realizację zadania konsorcjum ma czas do maja przyszłego roku. W czerwcu ubiegłego roku rozpoczęto ustawianie szalunków i betonowanie pierwszych trzech kondygnacji stadionu, Rys. 1. Wizualizacja Stadionu Narodowego a kilka miesięcy później, 7 października 2009 r., odbyło się złożone z odciągów i zastrzałów. Razem ze słupami głównej uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego. Pod koniec konstrukcji stalowej utworzą pylony. Później do wszystkich stycznia 2010 r. do Warszawy dotarł pierwszy z 72 elementów, 72 pylonów zostaną zamocowane liny dachu, a na nich zostanie rozpięta membrana stanowiąca jego pokrycie. Najwyższy które weszły w skład konstrukcji stalowej pierścienia dachu, wykonywanego nad stadionem. Każdy taki element ma długość 12,5 m i waży około 48 ton. Z końcem bieżącego roku zrealizowane być mają wszyst- punkt jedynki to około 56 m nad podstawą słupa. W czerwcu br. odbywały się już końcowe prace przy konstrukcji żelbetowej niecki stadionu, przeprowadzany był również wnątrz pomieszczeń stadionu. Kamieniami milowymi podczas kie prace instalacyjne, umożliwiające późniejsze działania we- montaż prefabrykatów trybun i schodów kaskadowych, które zapewnią dostęp na górny poziom trybun. W kondygnacjach pod- konstrukcji stalowej dachu, planowany na grudzień 2010 r., realizacji tej inwestycji będą: montaż pierścienia i pylonów ziemnych trwały prace wykończeniowe oraz prace w zakresie montaż olinowania dachu (styczeń 2011 r.), zadaszenie konstrukcji dachu (marzec 2011 r.) oraz wykonanie płyty boiska, instalacji sanitarnych, mechanicznych i elektrycznych. Na początku lipca 2010 r., ukończono prace związane z budową pierścienia ściskanego, stanowiącego główny element Pod dwoma pierścieniami trybun Stadionu Narodowego planowane na maj 2011 r. konstrukcji wsporczej dachu stadionu. Stalowy dach, który znajdą się m.in. restauracje, sale wystawowe i konferencyjne osłoni zarówno trybuny, jak i boisko, będzie konstrukcją niezależną od żelbetu, z którego budowany jest stadion. bilitacji i klub fitness. Pod żelbetową płytą, na której położona oraz biura, kluby VIP i Kibica, sklepy dla fanów, ośrodek reha- 2 sierpnia br. instalacją tzw. jedynek rozpoczął się montaż będzie murawa boiska, zbudowany zostanie dwupoziomowy konstrukcji stalowej obiektu. Jedynki to zespoły elementów, podziemny parking na około 1800 samochodów. Fotografie i wizualizacja z archiwum Narodowego Centrum Sportu, J. Kośnik lipiec - sierpień 4 / 2010 [27] 59

3 Geoinżynieria BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Fotografia z archiwum BIEG2012, Artur Ryś Fotografia z archiwum BIEG2012. Agata Jewstafiew Wizualizacja z archiwum BIEG2012 Rys. 2. Wizualizacja Stadionu PGE ARENA Fot. 3, 4. PGE ARENA Gdańsk PGE ARENA GDAŃSK Realizacja zadań związanych z przygotowaniem i wykonaniem projektu stadionu piłkarskiego, zlokalizowanego w gdańskiej dzielnicy Letnica została powierzona spółce celowej Biuro Inwestycji Euro Gdańsk 2012 sp. z o.o. BIEG2012, zawiązanej 23 października 2007 r. Koncepcja architektoniczna PGE ARENA Gdańsk jest najbardziej efektowną propozycją (co potwierdza ankieta na stronie PL2012) z polskich stadionów na EURO Fasada obiektu, zaprojektowanego zgodnie z wszelkimi wymogami UEFA, pokryta zostanie poliwęglanowymi panelami w różnych odcieniach brązu, imitującymi bursztyn. Konstrukcja architektoniczna stadionu inspirowana jest właśnie tym szlachetnym minerałem z Bałtyku, a konstrukcja stalowa dachu opiera się na tradycji budowniczych statków. Na gdańskiej arenie, która pomieści 44 tys. widzów, w czasie trwania mistrzostw rozegrane zostaną trzy spotkania grupowe i jeden ćwierćfinał, a po zakończeniu mistrzostw, oprócz meczów, ma się tu odbywać około 50 imprez rocznie. Ciężki sprzęt wjechał na plac budowy w czerwcu 2008 r. Zlikwidowano wówczas ogrody działkowe, które znajdowały się terenie Letnicy i wykonano wycinkę drzew i krzewów. Wydanie pozwolenia na rozpoczęcie prac budowlanych nastąpiło we wrześniu 2008 r., a procedura przetargowa, w której zwyciężyło konsorcjum w składzie: Hydrobudowa Polska SA Hydrobudowa 9, Alpine Bau Deutschland AG Berlin, Alpine Bau GmbH Austria oraz Alpine Construction Polska sp. z o.o., zakończyła się 27 marca 2009 r. Kontrakt z wykonawcą podpisano 10 kwietnia 2009 r. W maju 2009 r. generalny wykonawca rozpoczął wykonywanie wykopów pod fundamenty obiektu na terenie, który pod zaplecze budowlane oraz do rozpoczęcia prac ziemnych i melioracyjnych od grudnia 2008 r. przygotowywała firma WAKOZ sp. z o.o. W miesiącach letnich, po usunięciu blisko milion trzysta tysięcy ton torfu, a w to miejsce nawieziono podobną ilość gruntu nośnego, który został dodatkowo zagęszczony. Wykonywane były działania w zakresie posadowienia budynku w północnej strefie stadionu zamontowane zostały podciągi, służące do oparcia trybun. Stawiano też szalunki do pierwszych, sześciometrowych ścian. W pobliżu strefy VIP powstawały kanały wentylacyjne oraz techniczne, umożliwiające dojście powietrza i mediów do budynku. Układanie belek i prefabrykatów trybun rozpoczęto pod koniec września, w strefie VIP natomiast pojawiły się pierwsze startery, łączone później z sześciometrowymi zbrojeniami słupów. Prace fundamentowe zakończone zostały z końcem 2009 r. Podczas betonowania platformy pod strefę VIP w ciągu godziny wylewano od 120 do 150 m 3 betonu. W III kwartale ubiegłego roku rozpoczęły się roboty drogowe, żelbetowe oraz prace związane z infrastrukturą zewnętrzną. W kwietniu br. rozpoczęto montaż pierwszych z 82 stalowych wręgów elementów konstrukcji fasady oraz dachu stadionu. Każdy z nich ma długość blisko 100 m i waży 66 ton. 60 lipiec - sierpień 4 / 2010 [27]

4 BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Geoinżynieria Wszystkie elementy konstrukcji stalowej stadionu ważą łącznie 5412 ton. Całość konstrukcji z końcem sierpnia zostanie rozprężona opuszczone zostaną wieże podporowe i konstrukcja stanie się samonośna, co pozwoli na rozpoczęcie montażu paneli w odcieniach bursztynu. W czerwcu br. w fazie końcowej było już układanie prefabrykatów płyt trybunowych na wszystkich trybunach. 24 lipca br. miało miejsce uroczyste zawieszenie tradycyjnej wiechy w najwyższym punkcie konstrukcyjnym stadionu. Zakończenie prac na PGE Arena Gdańsk planowane jest na styczeń przyszłego roku. Kamieniami milowymi tej inwestycji są: montaż konstrukcji dachowej przeprowadzany jesienią br., wykonanie instalacji kanalizacyjnych dla obiektu, planowane na październik br. oraz finalizacja prac związanych z siecią połączeń komunikacyjnych i parkingami przy stadionie. Gdańska Arena, poza pełnieniem swojej podstawowej funkcji, ma przyczynić się do podniesienia atrakcyjności miasta również pod względem wystawienniczym i rozrywkowym. Ten projekt architektoniczny, który ma być przyczynkiem do rozwoju urbanistycznego i gospodarczego gdańskiej dzielnicy Letnica, przygotowało niemieckie biuro Rhode-Kellermann-Wawrowsky z Düsseldorfu. Proces przygotowań do EURO 2012 wpłynie również na wygląd dworców w Gdańsku i Gdyni, które poddane zostaną modernizacji. Poprawiona zostanie również komunikacja pomiędzy Portem Lotniczym im. Lecha Wałęsy, a centrum miasta i stadionem. STADION LECHA POZNAŃ Na wybór Poznania, jako gospodarza Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012, złożyły się m.in. dobra organizacja miasta oraz jego bliskość do granicy z Niemcami i połączenie autostradowe z Zachodem. Na modernizowanym miejskim stadionie, który powstaje na bazie stadionu Lecha, rozegrane mają zostać mecze fazy grupowej. Dla potrzeb tej inwestycji Prezydent Miasta Poznania powołał spółkę EURO Poznań 2012 sp. z o.o., której głównym zadaniem jest modernizacja obiektu oraz opracowanie koncepcji jego komercjalizacji. Gruntowna modernizacja stadionu Lecha rozpoczęła się w 2002 r., jednak, kiedy okazało się, że na tym stadionie będą rozgrywane mecze podczas rozgrywek piłkarskich EURO 2012, władze miasta zadecydowały o zmianie wcześniejszej koncepcji architektonicznej stadionu na rzecz obiektu większego, który pomieści 41 tys. widzów. W tym celu w październiku 2008 r. rozebrano trybuny I i III, i rozpoczęto budowę nowych, które razem z trybunami II i IV miały połączyć się w całe audytorium stadionowe. Prace przy modernizacji areny utrudniły nieco wykopaliska pod jedną z dawnych trybun, a także wysoki poziom wód gruntowych, który przyczynił się do zmian w koncepcji budowy obiektu. Mimo wszystko prace na tej arenie (której wykonawca jest konsorcjum firm: Hydrobudowa Polska SA (lider), PBG SA, AK-BUD Kurant, Al- Rys. 3. Wizualizacja Stadionu w Poznaniu Fot. 5,6. Stadion Lecha Poznań Fo. z archiwum EURO Poznań 2012 sp. z o.o. Wizualizacja z archiwum Modern Construction Systems lipiec - sierpień 4 / 2010 [27] 61

5 Geoinżynieria BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE pine Construction Polska z Krakowa, Alpine Bau Deutschland z Berlina oraz Alpine Bau GmbH z Austrii) przebiegają najszybciej spośród obiektów sportowych w Miastach Gospodarzach. Na stadionie w sierpniu przebiegały w głównej mierze prace wykończeniowe, a mecz otwarcia może zostać zorganizowany już we wrześniu tego roku. Boisko piłkarskie otaczają 4 trybuny o konstrukcji żelbetowej. Dach stadionu tworzy membranowe pokrycie barwy naturalnego jedwabiu. Na płaszczyźnie, która sprawia wrażenie pofalowanej, dzięki wprowadzeniu łukowych rur mocowanych do kratownic nośnych dachu pod kątem 90, ujawnia się gra światłocieni. Szkielet całego zadaszenia ma konstrukcję stalową, na budowę której wykorzystano około 7 tys. ton stali. Na pionowych i poziomych linach stalowych dachu przewiduje się umieszczenie elementów pnącej zieleni. Poznańska arena wyposażona będzie ponadto w niezbędne zaplecze handlowo-usługowe i socjalno-użytkowe, a pod zachodnią jej trybuną funkcjonował będzie m.in. garaż podziemny dla gości VIP. We wrześniu br., po przeprowadzeniu niezbędnych testów i otrzymaniu potrzebnych dokumentów, na w pełni wyremontowany obiekt powrócą piłkarze Lecha. Stadion Miejski w Poznaniu będzie jednym z największych stadionów w Polsce, projektowanym zgodnie ze wszelkimi wymogami UEFA. STADION MIEJSKI WE WROCŁAWIU Dla celów realizacji budowy wrocławskiego stadionu na Maślicach 3 grudnia 2007 r. w roli inwestora zastępczego, którego zadaniem jest przeprowadzenie inwestycji i pełnienie funkcji nadzoru inwestorskiego, powołana została spółka celowa Wrocław 2012 sp. z o.o. Nowoczesny, funkcjonalny i bezpieczny stadion ma podczas meczów piłkarskich, koncertów czy pokazów specjalnych pomieścić około 41 tys. widzów. Koncepcję architektoniczną Stadionu-Lampionu przygotowało biuro JSK Architekci. Jego nazwa wynika z projektu elewacji, która podkreślać będzie sylwetkę areny. Stanowi ją siatka z włókna szklanego pokrytego teflonem, umocowana za pomocą stalowych pierścieni, które okalają cały obiekt. Elewacja ta nadawać będzie stadionowi lekkość i delikatność, a dzięki specjalnie zaprojektowanej technologii oświetleniowej, pozwalającej na zmianę jej koloru, doda mu również niepowtarzalnego charakteru. W lipcu ubiegłego roku wylane zostały żelbetowe fundamenty płytowe oraz stopy i ławy pod koronę stadionu. Szerokość płyty fundamentowej, która biegnie dookoła stadionu, wynosi kilkanaście metrów. Dla realizacji pierwszego jej fragmentu o grubości 1 m wykorzystano 570 m 3 betonu, co jest ilością wystarczającą do powstania domu jednorodzinnego o powierzchni użytkowej około 160 m 2. Docelowo na fundamenty zużyte zostało około 18 tys. m 3 betonu. Równolegle do płyty fundamentowej powstawało 250 stóp fundamentowych o kubaturze 7m 3 każda, stanowiących oparcie dla słupów żelbetonowych o wysokości 6 7 m, na których oparta została część konstrukcyjna podtrzymująca trybuny. Dla samochodów ciężarowych obsługujących budowę areny, w związku z remontem ulicy Lotniczej i częściowym zamknięciem dojazdu do budowy, skonstruowano most tymczasowy przez Ślęzę. Projekt przeprawy został Fot. z archiwum Wrocław 2012 sp. z o. o. Fot. 7. Stadion we Wrocławiu 62 lipiec - sierpień 4 / 2010 [27]

6 BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Geoinżynieria lipiec - sierpień 4 / 2010 [27] 63

7 Geoinżynieria BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE opracowany na zlecenie spółki Wrocław 2012, po to, by ruch ciężarówek przebiegał sprawnie i bez dodatkowych utrudnień. W marcu 2010 r., po przerwie spowodowanej zmianą generalnego wykonawcy, którym pierwotnie było polsko-greckie konsorcjum pod przewodnictwem Mostostalu Warszawa SA i wprowadzeniem się na plac budowy nowego firmy Max Boegl, który oficjalnie i formalnie przejął teren budowy r., prace nad realizacją stadionu ponownie nabrały tempa. Nowy wykonawca rozpoczął od betonowania stropów w jednej z sześciu części stadionu na poziomie pierwszego piętra. Tygodniowe zużycie betonu na stropy wynosiło średnio około 1000 m 3. Na budowie w marcu realizowane były również prace elektryczne i kanalizacyjne. Miesiąc później Fot. 8. Stadion we Wrocławiu Rys. 4. Wizualizacja Stadionu we Wrocławiu roboty przebiegały już na całym obwodzie korony stadionu. W całości wykonane zostały wówczas stopy fundamentowe i słupy esplanady na obszarze północnym i południowym, niemal gotowy był strop nad parterem, w połowie wykonane były również elementy konstrukcyjne pierwszego piętra. W czerwcu bieżącego roku na stadionie rozpoczął się montaż rygli zębatych trybun, stanowiących jedne z najważniejszych elementów konstrukcyjnych areny. Mierzące po m i ważące od 37 do 110 ton rygle ustawione zostaną w pionie dookoła osi stadionu. Rygle zębate, pomiędzy którymi instalowane będą elementy prefabrykowane trybun, na plac budowy do Wrocławia dostarczane były z niemieckich fabryk wykonawcy. Docelowo na plac budowy przetransportowanych zostanie 156 rygli, o łącznej wadze 8586 ton. Montaż tych elementów ma się zakończyć w listopadzie tego roku, a na ich zakończeniu zamontowana zostanie konstrukcja dachu. Do końca 2010 r. wykonana zostanie cała konstrukcja żelbetowa stadionu, a tym samym zamknięty stan surowy obiektu. Zakończenie betonowania trybuny głównej planowane jest na wrzesień br., natomiast montaż konstrukcji dachowej kolejny przełomowy etap w budowie stadionu ma według planu nastąpić w kwietniu 2011 r. W budowanym obiekcie wydzielona zostanie część stadionowo-sportowa, w której znajdować się będą m.in. strefy: Kibiców, Drużyn, Mediów oraz VIP, zaplecze z pomieszczeniami technicznymi i parkingami oraz część komercyjna, gdzie zlokalizowane zostaną biura klasy A, centrum konferencyjne, Muzeum klubu WKS Śląsk, a także obiekty rekreacyjno-rozrywkowe. W koncepcji zagospodarowania terenu wokół stadionu zaplanowano m.in. drogi dojazdowe na czele z autostradową obwodnicą miasta (AOW), komunikację publiczną, promenadę łączącą stadion z przystankami komunikacji publicznej, miejscami parkingowymi i terenami zielonymi oraz nieruchomości komercyjne z centrum handlowym i hotelem. Stadion ma się stać impulsem do rozwoju północno-zachodniej części Wrocławia, zmieniając jego oblicze i tworząc drugie centrum miasta. Przez ostatnie miesiące przy budowie stadionu pracowało na dwie zmiany około 500 pracowników, a zadania realizowało 16 firm podwykonawczych. Wyznaczonym terminem ukończenia inwestycji jest 30 czerwca 2011 r. W połowie przyszłego roku ma być gotowa również prowadząca do obiektu esplanada i parking wielopoziomowy, a na samym stadionie będzie już można rozegrać pierwsze mecze z udziałem kibiców. Operatorem stadionu został SMG Europe Holding, z którym podpisany został 12-letni kontrakt. Będzie on m.in. zarządzał obiektem, zajmie się promocją stadionu i jego marki, doradztwem oraz pośrednictwem w wynajmie, dzierżawie stadionu, a także w pozyskiwaniu i organizacji imprez masowych imprez sportowych, koncertów, wydarzeń artystycznych i kulturalnych oraz festiwali, odbywających się na stadionie. EURO 2012 I KRAJOWA GOSPODARKA Choć nowe stadiony i drogi to najbardziej namacalne skutki naszych przygotowań do Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej EURO 2012, to pośrednim efektem licznych inwestycji w sferze m.in. infrastruktury transportowej i budownictwa będzie wzrost produktywności oraz produktu krajowego brutto, a także rozwój polskiej bazy turystycznej, a w konsekwencji intensyfikacja napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych i zwiększenie atrakcyjności Polski. Fot. z archiwum Wrocław 2012 sp. z o. o. Wizualizacja z archiwum Wrocław 2012 sp. z o. o. 64 lipiec - sierpień 4 / 2010 [27]

8 BUDOWNICTWO INŻYNIERYJNE Geoinżynieria lipiec - sierpień 4 / 2010 [27] 65