Innowacja pedagogiczna. Twórcze rozwiązywanie problemów w praktyce Edukacja twórcza w przedszkolu

Transkrypt

1 Innowacja pedagogiczna Twórcze rozwiązywanie problemów w praktyce Edukacja twórcza w przedszkolu realizowana w Przedszkolu nr 15 - w 3-letnim pilotażu obejmującym lata Rodzaj innowacji pedagogicznej (programowa, organizacyjna, metodyczna): 1. Programowa nowatorski program nauczania i wychowania zgodny z podstawą programową dla edukacji przedszkolnej, zakłada wzbogacenie (pogłębienie i/lub rozszerzenie) treści kształcenia w przedszkolu z wykorzystaniem nowych metod twórczego kształcenia Treści nauczania realizowane będą w ramach zagadnień opisanych w podstawie programowej, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji założeń programu podczas całego dnia pobytu dziecka w przedszkolu. 2. Metodyczna wprowadzenie do edukacji przedszkolnej nowej strategii kształcenia, wykorzystującej metodykę TRP (twórczego rozwiązywania problemów) rozwijającej myślenie twórcze i sposób uczenia (się) dzieci. Holistyczne ujęcie treści z różnych edukacji daje nauczycielowi możliwość łączenia zakresów tematycznych i ukazywania nauki jako spójnej całości za pomocą, nowych w edukacji heurystyk twórczych, używanych w strategiach twórczego rozwiązywania problemów (TRP). 3. Organizacyjna za zgodą organu prowadzącego w roku szk. 2016/2017 do planu kształcenia w przedszkolu zostaje włączony innowacyjny program wychowania przedszkolnego z wykorzystaniem metodyki edukacji twórczej metod i technik TRP, realizowany w większości zajęć w formie projektu. W trakcie 3-letniego pilotażu program poprowadzi dwóch nauczycieli prowadzących w danym roku grupę przedszkolną. Autor innowacji pedagogicznej: Teresa Kosiarek - pedagog, socjolog, trener twórczego rozwiązywania problemów z wykorzystaniem metodyki międzynarodowej Olimpiady Kreatywności, nauczyciel z 13-letnim stażem w edukacji wczesnoszkolnej, wykładowca Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie Psychopedagogika Kreatywności, od 2008 r. wykładowca APS na studiach podyplomowych edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, r. nauczyciel konsultant CODN i ORE oraz redaktor naczelny czasopisma Trendy w ORE, koordynator projektu dotyczącego uczniów zdolnych w ORE/MEN), od 2014 r. dyrektor Akademii Twórczego 1

2 Nauczyciela, ODN. Autorka i współautorka licznych projektów, materiałów edukacyjnych, pozycji literatury z ww. zakresu, m.in. Jak rozwijać zdolności i indywidualizować pracę na lekcji (Wyd. Didasko, Warszawa 2012). Autorka programu Lekcje twórczości TRP w praktyce dla Gminy Wrocław Zapewnienie warunków do realizacji innowacji: Przedszkole zapewnia sprzyjające warunki kadrowe, organizacyjne oraz edukacyjne, pozwalające zorganizować kształcenie tak, aby zakres kształcenia i wychowania określony w podstawie programowej był rozszerzany i konkretyzowany w autorskich programach wychowania przedszkolnego (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, s. 26). Należyte przygotowanie dzieci do podjęcia nauki w szkole, znacząco zmniejszy możliwość napotkania na nadmierne trudności pojawiające się już na początku klasy pierwszej. (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, s. 27) Programy autorskie mają rozszerzać to, co zapisane jest w podstawie programowej (Podstawa programowa wychowania przedszkolnego, s. 30) Realizatorzy: nauczycielki przedszkola, absolwentki 98 - godzinnego kursu TRP w praktyce edukacja twórcza w przedszkolu. Innowacja dotyczy jednej grupy przedszkolnych, które kontynuować będą (pilotażowo) innowacyjne kształcenie w następnych latach 2016/17, 2017/2018, 2018/2019. Na przestrzeni tych lat innowacją zostaną objęte kolejne grupy przedszkolne. Autorka innowacji zakłada, że po 3-letnim pilotażu wszyscy lub większość nauczycieli przedszkola zostanie przygotowana do wdrażania nowych metod wychowania i kształcenia w edukacji przedszkolnej. Cele innowacji pedagogicznej: Cel główny: identyfikowanie, wspieranie i rozwijanie myślenia twórczego dzieci poprzez naukę stosowania metod i technik twórczego rozwiązywania zadań i problemów, jako strategii myślenia i uczenia (się) dzieci w wieku przedszkolnym. Cele szczegółowe: kształtowanie umiejętności: stosowania wybranych heurystyk twórczych do rozwiązywania zadań i problemów podczas zajęć w przedszkolu oraz w życiu codziennym, myślenia dywergencyjnego, kombinacyjnego, transformacyjnego, dostrzegania i formułowania problemów, zadawania pytań, świadomego podejmowania twórczego działania, 2

3 podejmowania i realizacji prac badawczych, doświadczeń i eksperymentów w celu konstruowania wiedzy, wyciągania wniosków i uczenia się, realizacji projektów krótko- i długoterminowych, wytrwałego dążenia do celu, pracy w zespole i doceniania uczenia się od siebie nawzajem, samooceny i oceny koleżeńskiej, formułowania informacji zwrotnej. Spodziewane efekty: A. W zakresie wiedzy przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.: - zna wybrane heurystyki twórcze, wie jak stosować je w praktyce do rozwiązywania zadań i problemów, - wie, jak efektywnie uczyć się i pracować w procesie twórczym B. W zakresie umiejętności przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.: - stosuje zaproponowaną przez nauczyciela metodę lub technikę TRP do rozwiązywania wyzwań i problemów, - dostrzega problemy, - myśli i działa twórczo, samodzielnie i w zespole, - podejmuje i realizuje projekty krótko - i długoterminowe samodzielnie i w zespole, pracuje wytrwale i doprowadza prace do końca, - podejmuje i realizuje prace badawcze, doświadczenia i eksperymenty, wyciąga wnioski, C. W zakresie wartości, postaw przedszkolak, a w szczególności absolwent przedszkola m.in.: - umie słuchać innych, broni swego zdania, jest tolerancyjny w stosunku do odmiennych pomysłów i postaw, - podejmuje decyzje samodzielnie i w zespole, - planuje swoją pracę i uczenie się, podejmuje próby samodzielnego zarządzania czasem, zadaniem i zespołem, - przejawia kreatywną postawę. Dziecko kończące edukację przedszkolną wie, umie, rozumie: czym jest twórcze rozwiązywanie problemów i że warto wykorzystywać metody i techniki twórczego myślenia do poznawania wiedzy i uczenia się. Uzasadnienie potrzeby wprowadzenia innowacji pedagogicznej: W dobie gospodarki opartej na wiedzy kreatywność i umiejętność wykorzystywania potencjału mózgu, sposobu myślenia przez młodych ludzi uznawana jest przez wielu wybitnych 3

4 naukowców, pedagogów i psychologów za kluczową kompetencję XXI w. Działania planowane przez MEN w nowej perspektywie finansowej to m.in. wdrażanie w szkołach programów sprzyjających kształtowaniu u uczniów kreatywności, innowacyjności i pracy zespołowej. W obecnej rzeczywistości kreatywność i innowacyjność obywateli uznawana jest za kluczowy mechanizm zmiany i rozwoju. Tym samym, jednym z wyzwań rozwojowych polityki publicznej w zakresie wzmacniania kapitału społecznego w Polsce do roku 2020 jest rozwój postaw obywateli nakierowanych na szerokie wykorzystanie potencjału kreatywnego oraz szeroko pojętą współpracę ( Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego ). W tym kontekście istotne jest kształtowanie u dzieci w toku edukacji przedszkolnej postaw sprzyjających rozwijaniu kreatywności i innowacyjności oraz rozbudzanie chęci do podejmowania wspólnych działań i pracy zespołowej już od pierwszych lat nauki w wychowaniu i nauczaniu przedszkolnym. Na wymienione wyżej kompetencje został położony nacisk w zapisach podstawy programowej kształcenia ogólnego dla wszystkich etapów edukacyjnych. Wyniki badania PISA dotyczącego wybranych, kluczowych kompetencji młodzieży pod koniec obowiązkowego kształcenia w szkole pokazują, że: polscy uczniowie dość dobrze radzą sobie ze standardowymi zadaniami wymagającymi schematycznego zastosowania posiadanej wiedzy i umiejętności, gorzej natomiast wypadają uczniowie, jeśli chodzi o ich umiejętności twórcze, w praktyce szkolnej dominującą pozycję ma kształcenie promujące zapamiętywanie i aplikację schematów, nauczyciele najczęściej korzystają z gotowych, uniwersalnych programów nauczania, i wychowania niewykraczających poza treści podstawy programowej, system oceniania i promowania nastawiony jest przede wszystkim na premiowanie powtarzalności, brak tradycji kształcenia dla rozwoju twórczości i innowacyjności oraz rozwijania form pracy grupowej, brak bazy dobrych praktyk w zakresie wspierania innowacyjności i kreatywności w nauczaniu i uczeniu się, brak funduszy na finansowanie zmian organizacyjnych i metodycznych sprzyjających rozwojowi postaw kreatywnych i innowacyjnych. 4

5 niewystarczające metodyczne i organizacyjne wsparcie szkół w zakresie zarządzania zmianą na rzecz budowania postaw kreatywnych i innowacyjnych w nauczaniu i uczeniu się oraz promocji form pracy grupowej. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom został opracowany innowacyjny program edukacyjny Lekcje twórczości twórcze rozwiązywanie problemów (TRP) w praktyce z częścią dotyczącą Edukacji twórczej w przedszkolu przy wsparciu i zaangażowaniu wykładowców Uniwersytetu Łódzkiego, Akademii Twórczego Nauczyciela (ODN). Program wpisuje się w główne założenia edukacyjne MEN na lata Program opracowany do edukacji przedszkolnej Twórcze rozwiązywanie problemów w praktyce Edukacja twórcza w przedszkolu jest wzbogaceniem programu wychowania dla dzieci przedszkolnych o treści i sposób ich realizacji, które są osadzone w edukacji twórczej. Autorka innowacji przyjmuje założenia współczesnych pedagogów i psychologów, wywiedzione z wieloletnich badań, iż myślenie twórcze w toku systematycznych zabiegów edukacyjnych, tak jak i twórczość, możliwe jest do nauczenia, stymulowania, wspierania, rozwijania po to, aby dzieci nabyły umiejętności używania go w sposób świadomy do uczenia się i efektywnego działania. Opis innowacji pedagogicznej: TRP w praktyce Edukacja twórcza w przedszkolu, to nie tylko uczenie inaczej treści programowych przewidzianych w podstawie programowej, to uczenie myślenia z wykorzystaniem metod i technik twórczego rozwiązywania problemów, czego brakuje w przedszkolach. W zaproponowanej innowacji kształcenie umiejętności świadomego używania heurystyk twórczych w rozwiązywaniu zadań i problemów rozłożone jest na trzy lata wychowania przedszkolnego. Oznacza to, że wiadomości i umiejętności z zakresu twórczego rozwiązywania problemów, zdobywane przez dziecko trzyletnie, będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w grupie dzieci czteroletnich a następnie w grupie pięciolatków. Spiralny układ treści programu umożliwia powrót nauczyciela wraz z dziećmi do wcześniejszego materiału, który zostanie ukazany w bogatszej i szerszej perspektywie w kolejnym roku. 5

6 Treści edukacyjne (edukacja twórcza) realizowane będą podczas wszystkich zajęć w przedszkolu, Opisane zostały w programie poprzez: a) zestaw celów wychowania i kształcenia i wynikających z nich ogólnych zadań nauczyciela prowadzącego zajęcia z edukacji twórczej, b) nabytą wiedzę i umiejętności z zakresu TRP, dziecka kończącego edukację przedszkolną, c) wskazanie sylwetki absolwenta kończącego edukację przedszkolną w uwzględnieniem umiejętności nabytych w zakresie edukacji twórczej rozumianej jako sposób myślenia i rozwiązywania zadań oraz problemów. Program Twórcze rozwiązywanie problemów Edukacja twórcza w przedszkolu dostosowany jest do możliwości intelektualnych dzieci młodszych, ukierunkowuje myślenie twórcze dziecka na sposób rozwiązywania problemów. Nauka tak rozumianego myślenia to kształcenie umiejętności dostrzegania i formułowania problemów oraz umiejętności stawiania pytań. To także uczenie (się) dzieci selekcjonowania i analizowania wiedzy oraz transformowania jej do nowych rozwiązań. W założeniach dydaktyczno - wychowawczych programu, autorka odwołuje się do trzech sfer osobowości dziecka: poznawczej, emocjonalno motywacyjnej i działaniowej, szeroko opisywanych językiem celów operacyjnych przez K.J. Szmidta i J. Bonar (1998). Zaproponowany program kształcenia zawiera wybrane metody i techniki TRP oraz zapisy jak stymulować i wykorzystywać do TRP wskazane przez E. Nęcka (1998) operacje umysłowe, np. uogólnianie, dokonywanie skojarzeń, abstrahowanie, transformowanie, myślenie dedukcyjne i indukcyjne oraz myślenie metaforyczne. Dotychczasowe działania przedszkola, szkoły i nauczycieli w zakresie rozwijania potencjału twórczego dzieci ograniczały się głównie do rozwijania wyobraźni dzieci w zajęciach edukacji muzycznej, plastycznej, w zajęciach teatralnych lub dramowych. Zbyt rzadko w procesie dydaktycznym dzieci uczone są heurystyk twórczych, które pomogą im myśleć twórczo, odważnie, niestandardowo i świadomie wykorzystywać metody oraz techniki tego myślenia do rozwiązywania zadań i problemów stawianych przed nimi zarówno podczas zajęć, jak i w życiu codziennym. Dziecko, mając możliwość tak zorganizowanego procesu nauczania, poznawania świata, uczy się twórczego rozwiązywania problemów w praktyce. Rozwiązuje zadania i stojące przed nim wyzwania, używając myślenia dywergencyjnego, kombinatorycznego i transformacyjnego oraz stosuje poznaną wiedzę do nowych rozwiązań. Program wychowania przedszkolnego i sposób jego realizacji został tak zaplanowany, aby otwierać przestrzeń do samodzielnego uczenia się dzieci: 6

7 analizowania, klasyfikowania, wykazywania różnic, porównywania, uzasadniania, popierania argumentami, dokonywania analizy i syntezy, przewidywania, wykrywania, ocenia, wnioskowania itd. Celem długofalowym innowacji (po zakończeniu 3-letniego pilotażu) jest nabycie przez nauczycieli edukacji przedszkolnej kompetencji w zakresie metodyki nauczania TRP w praktyce w takim stopniu, aby śmiało chcieli je wykorzystywać w codziennym procesie dydaktycznym, w trakcie wszystkich zajęć i zabaw realizowanych w ciągu dnia w przedszkolu. Spodziewane efekty: Absolwent przedszkola m.in.: 1. Zna podstawowe, wybrane heurystyki twórcze i potrafi je stosować do rozwiązywania zadań i problemów. 2. Odważnie myśli i działa twórczo, przejawia kreatywną postawę. 3. Pracuje w zespole i docenia uczenie się od siebie nawzajem. 4. Myśli płynnie, giętko i oryginalnie. Posługuje się myśleniem dywergencyjnym, kombinatorycznym i transformacyjnym w rozwiązywaniu zadań i problemów. 5. Dostrzega i rozwiązuje problemy, zadaje ciekawe pytania, świadomie podejmuje działania twórcze. 6. Realizuje projekty krótko - i długofalowe, wytrwale dąży do celu. 7. Podejmuje dyskusje, prace badawcze, wyciąga wnioski. 8. Dokonuje oceny pracy własnej i innych. Sposoby prowadzenia działań ewaluacyjnych: ankiety, wywiady z dziećmi, rodzicami, nauczycielami oraz dyrektorem przedszkola, w którym realizowana jest innowacja, zajęcia otwarte z superwizją, wytwory prac dzieci, piktogramy umiejętności, efekty prac i wnioski z obserwacji, konkursów, działań twórczych dzieci itp. Ewaluacja po każdym roku pracy (częściowa) i po ostatnim roku pobytu dziecka w przedszkolu całościowa (podsumowująca). Sposób oceny osiągnięć dzieci: bieżąca informacja zwrotna od nauczyciela, list do każdego dziecka (do odczytania) z opisem postępów i wskazaniem kierunku dalszej pracy przekazany rodzicowi, co najmniej dwa razy w roku, ustna ocena prac i wytworów, w tym ocena koleżeńska i samoocena. 7

8 Przykłady piktogramów umiejętności używane przez dzieci: uczyłem się pracy w grupie, uczyłem się słuchać innych, formułowałem i zadawałem pytania, badałem, dyskutowałem, zastanawiałem się, opracowywałem, analizowałem i wyciągałem wnioski, konstruowałem, tworzyłem, wykonywałem model/doświadczenie/eksperyment, prezentowałem swoje zdanie/rozwiązanie, podejmowałem decyzje i wybierałem rozwiązanie 8

9 Treści wychowania i kształcenia nauka TRP Grupa 3-latków Grupa 4-latków Grupa 5-latków ROZWIJANIE MYŚLENIA TWÓRCZEGO: - Poznawanie swoich zdolności z zakresu myślenia twórczego kreatywności. - Rozbudzanie ciekawości poznawczej myślenie pytajne. - Kształtowanie umiejętności dostrzegania problemów, zadawania pytań. - Kształtowanie umiejętności słuchania innych, wypowiadania swego zdania. Wdrażanie do elaboracji (staranności, dokładności, dopracowywania szczegółów, ilości włożonej pracy w rozwiązanie zadania/problemu) uczenie odpowiedzialności za wykonywaną pracę, dostrzegania wartości pracy innych. ROZWIJANIE MYŚLENIA TWÓRCZEGO: - Rozwijanie umiejętności dostrzegania problemów, ich rozwiązywania i weryfikowania rozwiązań, wyciągania wniosków. - Doskonalenie umiejętności stawiania pytań problemowych. Kształtowanie umiejętności myślenia kombinatorycznego wykonywanie bardziej złożonych poleceń i/lub instrukcji. Stymulowanie myślenia twórczego wzajemne uczenie się, tolerancja dla odmiennych pomysłów, obrona swego zdania. ROZWIJANIE MYŚLENIA TWÓRCZEGO: - Rozwijanie umiejętności dostrzegania problemów. Świadome próby podejmowania decyzji co do wykorzystywania wybranych heurystyk twórczych do rozwiązywania zadań i problemów. - Kształtowanie umiejętności wyciągania wniosków. Doskonalenie umiejętności stawiania pytań otwartych, problemowych. Rozwijanie myślenia transformacyjnego (eksploracje, kombinacje i transformacje). Wzbogacanie wiedzy na temat metod i technik TRP, stosowanie wybranych metod i technik TRP w praktyce. Poznanie wybranych metod TRP stosowanie w praktyce. Rozwijanie płynność, giętkości i oryginalności myślenia myślenie dywergencyjne (J.P. Guilford). Poszerzanie wiedzy w zakresie stosowania metod i technik TRP w praktyce. Doskonalenie umiejętność wykonywania poleceń, instrukcji, samodzielne stosowanie wiedzy do nowych rozwiązań. Kształtowanie odwagi w myśleniu i działaniu, podejmowanie ryzyka w działaniach i rozwiązaniach. 9

10 ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI KOMUNIKACYJNO SPOŁECZNYCH: Kształtowanie umiejętności słuchania innych i pracy zespołowej - dostrzeganie zalet pracy w grupie. Kształtowanie umiejętności planowania i organizacji pracy w procesie TRP. Nauka pracy z czasem. Kształtowanie umiejętności wypowiadania się, obrony własnego zdania. Kształtowanie umiejętności prezentacji pracy własnej. Zachęcanie do samooceny i oceny koleżeńskiej. ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI KOMUNIKACYJNO SPOŁECZNYCH: Kształtowanie umiejętności zespołowego podejmowania decyzji. Stymulowanie myślenia twórczego wzajemne uczenie się, nauka dyskutowania, tolerancja dla odmiennych pomysłów. Wykorzystywanie mocnych stron zdolności twórczych poszczególnych członków zespołu do rozwiązywania problemów. Doskonalenie umiejętności planowania i organizacji pracy w procesie TRP poszukiwanie dróg rozwiązań problemu. Praca w niedoborze czasu, materiałów i dostępnej wiedzy. ROZWIJANIE UMIEJETNOŚCI KOMUNIKACYJNO SPOŁECZNYCH: Doskonalenie umiejętności wyboru najbardziej efektywnej prezentacji pracy własnej i pracy zespołu. Stymulowanie myślenia twórczego wzajemne uczenie się, tolerancja dla odmiennych pomysłów i umiejętność dokonywania wyborów w zakresie najlepszych rozwiązań. Doskonalenie umiejętności planowania pracy w procesie TRP poszukiwanie dróg rozwiązań problemu. Rozwijanie umiejętności indywidualnego i zespołowego podejmowania decyzji. Doskonalenie umiejętności organizacji pracy własnej i pracy zespołu docenianie wartości pracy zespołowej. Doskonalenie umiejętności adekwatnej samooceny i oceny koleżeńskiej. Doskonalenie umiejętności prezentacji pracy własnej i pracy zespołu. Wdrażanie do samooceny i oceny koleżeńskiej. 10

11 FAZA II Gromadzenie pomysłów Działania ucznia w procesie TRP 5 10 min. FAZA I Zrozumienie problemu min. 3 5 min. Fazy Twórczego Rozwiązywania Problemów (TRP) w modelu zajęć TRP w praktyce z wykorzystaniem modelu Kreatywnego Rozwiązywania Problemów D.J. Treffingera, S.G. Isaksena i K.B. Dorvala (2004). Opracowanie własne: I. Fechner-Sędzicka, M. Just, T. Kosiarek, FAZY KRP FAZY TRP ETAPY CEL kształcenie umiejętności: CZAS Przedstawienie dostrzegania i rozwiązywania zagadnienia/problemu problemów. głównego. chaos 1.Postawienie analizy danych, źródeł, problemu/celu w języku informacji, faktów dziecka. gromadzenie i konstruowanie analiza danych 2.Ćwiczenie wprowadzające wiedzy do rozwiązania problemu płynnego, giętkiego i formułowanie rozgrzewka intelektualna. oryginalnego myślenia. problemów 3.Chaos swobodne, niczym nieograniczone generowanie pomysłów. generowanie 4. Ćwiczenie główne służące dostrzegania i rozwiązywania pomysłów rozwiązaniu problemu problemu z wykorzystaniem generowanie i selekcja wybranej heurystyki twórczej. pomysłów rozwiązania z wykorzystaniem konkretnej heurystyki/heurystyk twórczej/twórczych wybór najlepszego pomysłu do realizacji. 11

12 FAZA IV 5 7 min. FAZA III Planowanie działania 5 10 min. formułowanie problemów analiza danych chaos 5. Wybór najlepszego rozwiązania i opracowanie koncepcji rozwiązania planu działania realizacja w praktyce. dokonywania wyborów, podejmowania decyzji, planowania i praktycznego działania. Ćwiczenie/zadanie podsumowujące wyciąganie wniosków i określanie kierunków dalszej eksploracji problemu przez dzieci. wyciągania wniosków, dokonywania samooceny i oceny koleżeńskiej oraz projektowania kierunków dalszej eksploracji problemu. 12