Aktualne problemy zdrowotne występujące u drobiu.

Transkrypt

1 Wiadomości Drobiarskie Maj 2010 Dr Mariusz Urbanowski Specjalista chorób drobiu Aktualne problemy zdrowotne występujące u drobiu. W ostatnich latach na świecie i w Polsce pojawiło się wiele nowych jednostek chorobowych występujących u drobiu. Również znane wczesniej choroby są o wiele bardziej trudne do zdiagnozowania i leczenia. Wynika to z faktu że obecnie zakażenia wirusowe są wikłane przez zakazenia bakteryjne, co powoduje że objawy chorobowe jak i zmiany anatomopatologiczne są bardzo trudne do postawienia prawidłowej diagnozy. W nowoczesnej produkcji drobiarskiej prawidłowa ochrona zdrowia ptaków odgrywa kluczową rolę w osiąganiu dobrych wyników ekonomicznych. Bardzo często na współczesnych fermach drobiarskich pojedynczy czynnik nie wywołuje chorób układu oddechowego lub pokarmowego ale raczej występują zakażenia wywołane przez wiele czynników chorobotwórczych. Lekarz weterynarii aby określić prawidłowo przyczyny choroby powinien wysyłac chore lub padłe ptaki do badań laboratoryjnych. Na zdrowotność i wyniki produkcyjne ptaków wpływają różne aspekty produkcyjne takie jak środowisko, warunki chowu, genetyka, prawidłowe żywienie i zarządzanie fermą, higiena i właściwa dezynfekcja oraz ochrona biologiczna fermy. Również stosowanie określonych szczepionek i programów szczepień, jak również podawanie odpowiednich leków oraz sytuacja epizootyczna występująca na fermie i w okolicy ma znaczący wpływ na zapobieganie lub występowanie różnych jednostek chorobowych pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego. Choroby bakteryjne Choroby bakteryjne we współczesnej intensywnej produkcji drobiarskiej stanowią ciągle poważny problem dla lekarzy jak i hodowców drobiu. W wyniku nieprawidłowego stosowania antybiotyków obecnie mamy do czynienia z coraz większą ilością nowych szczepów bakterii opornych na większość antybiotyków. Wzrasta również zakażenie drobiu pałeczkami Salmonella jak również drobnoustrojami z rodzaju Camphylobacter. Stanowi to poważne zagrożenie epizootyczne dla ludzi, gdyż choroby te mogą być również przenoszone na osoby mające kontakt z zakażonym drobiem i w ten sposób powodować ciężkie objawy chorobowe u zakażonych osób. Przyczyny chorób bakteryjnych występujących obecnie u drobiu są najczęściej złożone. Wynika to z faktu że obok drobnoustrojów bezwzględnie chorobotwórczych równocześnie w zakażeniu i powstawaniu procesu chorobotwórczego mogą brać udział bakterie warunkowo chorobotwórcze takie jak Escherichia coli. Bardzo często w intensywnej hodowli drobiu zwłaszcza na dużych obiektach gdzie występuje wiele kurników i ptaki są w różnym wieku występują zespoły chorobowe w powstawaniu których uczestniczy jednocześnie kilka drobnoustrojów. Najczęściej infekcje wirusowe które stanowią pierwotna przyczynę są wikłane przez zakażenia bakteriami. Zakażenie wirusem zakaźnego zapalenia oskrzeli jest bardzo często wikłane przez bakterie Escherichia coli i Mycoplasma spp. Zakażenia wywołane bakteriami beztlenowymi z rodzaju Clostridium bardzo często jest dodatkowo wikłane przez Escherichia coli

2 jak również przez kokcydiozę. Powoduje to z jednej strony bardzo trudną diagnozę co do rzeczywistej przyczyny choroby, a z drugiej bardzo ciężki przebieg jak również trudne i zazwyczaj długotrwałe leczenie, które nie zawsze jest skuteczne. W takich przypadkach niezbędne jest stosowanie odpowiednich antybiotyków dopiero po określeniu antybiotykogramu, gdyż często bakterie w takich zakażeniach wykazują dużą lekooporność na niektóre antybiotyki. Najczęściej występujące choroby bakteryjne u drobiu to salmonellozy, mykoplazmoza, kolibakterioza, pastereloza. Z nowych jednostek chorobowych pochodzenia bakteryjnego coraz większy problem stanowi zakażenie górnych dróg oddechowych indyków i kurcząt wywołane przez Ornithobacterium rhinotracheale. -Salmonelloza zwana dawniej paratyfusem. Stanowi ciągle duży problem w produkcji kur i indyków. Obecnie wyróżnia się 2489 serowarów czyli wariantów serologicznych. Większość z nich stanowią pałeczki orzęsione. Salmonelle występujące wyłącznie u drobiu to Salmonella Pulorum wywołująca pulorozę czyli białą biegunka piskląt oraz Salmonella Galinarum wywołująca tyfus kur. Są one przenoszone drogą pionowa poprzez jaja wylęgowe jak również poziomą przez paszę, wodę, ściółkę, gryzoni. Zakażenie tymi salmonellami powoduje wysoką zachorowalność oraz długotrwałe nosicielstwo i szewstwo. Występują też Salmonelle patogenne nie tylko dla ptaków ale również mogące wywołać chorobę u innych gatunków jak również wywołać zatrucia u ludzi Najważniejsze znaczenie mają Salmonella Entritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Virchow i S. Hadar. Serotypy te są również zoonozami i w związku z tym niebezpieczne dla ludzi. Począwszy od 2007 roku we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej wprowadzone są krajowe programy zwalczania tych salmonelloz w stadach hodowlanych gatunku Gallus Gallus. Ogólne zasady dotyczące wykrywania oraz kontroli pałeczek Salmonella u zwierząt zostały określone w rozporządzeniu Unii Europejskiej nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie zwalczania salmonelli i innych określonych odzwierzęcych czynników chorobotwórczych przenoszonych przez żywność. W Polsce zasady realizacji programu zwalczania Salmonelloz w stadach hodowlanych zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 marca 2007 r. w sprawie wprowadzenia Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonelli w stadach hodowlanych gatunku kura ( Gallus Gallus) na lata Dnia 12 maja 2009 roku zostało podpisane Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wprowadzenia Krajowego programu zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach brojlerów gatunku kura ( Gallus Gallus) oraz Krajowy program zwalczania niektórych serotypów Salmonella w stadach niosek gatunku kura ( Gallus Gallus) na 2009.r. Do zapobiegania i zwalczania salmonelloz Unia Europejska rekomenduje stosowanie szczepionek żywych i inaktywowanych. Jako że w zakażeniach największy udział mają bakterie Salmonella Enteritidis oraz Salmonella Typhimurium również szczepionki wprowadzone do używania w Polsce są skierowane do zapobiegania zakażeniom tymi serotypami. Kontola stad drobiu polega na okresowym przesyłaniu prób do laboratoriów diagnostycznych oraz przeprowadzania monitoringu serologicznego. Mykoplazmoza jest często diagnozowaną chorobą u drobiu. Wywoływana jest przez różne typy mykoplazm. Mykoplazma gallisepticum występuje u kur, indyków, pawi i bażantów. Wywołuje postać choroby zatokową i mieszaną. Najbardziej wrażliwe są ptaki w wieku 6-10 tygodni szczególnie w wielkostadnych i wielowiekowych fermach kur i indyków. Mycoplasma synoviae występuje głownie u kur i indyków. Wywołuje głownie zakażenie stawów. Najbardziej wrażliwe są ptaki od 2 do 20 tygodnia życia. Mycoplasma meleagridis występuje głownie u indyków i pawi. Powoduje stany zapalne worków powietrznych. Najbardziej wrażliwe są indyki

3 w wieku 3-4 miesiący, choruja również starsze ptaki. Mycoplasma anatis i Mycoplasma anseris występują u kaczek oraz gęsi i wywołują objawy chorobowe ze strony układu oddechowego. Objawy kliniczne występują u ptaków od 3 tygodnia życia. Straty dotyczą głównie stad reprodukcyjnych jak i towarowych kur oraz brojlerów kurzych oraz brojlerów indyczych. Zakażenie następuje najczęściej drogą erogenna poprzez układ oddechowy. Mikoplazmy wnikają do worków powietrznych oraz płuc, wywołując stan zaplny. Z układu oddechowego przenikają do układu krwionośnego i rozprzestrzeniają w całym organizmie. Mikoplazmy maja wyjątkowa zdolność do przenoszenia drogą pionową na potomstwo. Ma to olbrzymie znaczenie w szerzeniu się choroby w stadzie. Pisklęta po wylęgu są już zakażone przez nioski, które przekazują zarazki do żółtka. Zarazki te po wykluciu są zdolne do namnożenia się i rozprzestrzenienia w organizmie pisklęcia. Mykoplazmy jeżeli po raz pierwszy zakażają stado najczęściej utrzymują się w nim przez cały czas, dlatego stanowią bardzo poważny problem w hodowli drobiu. Zwłaszcza na fermach gdzie nie przestrzega się zasady all in all out mykolazmoza wystepuje stacjonarnie wywołując duże straty w produkcji. Często zakażenie mykoplazmami jest wikłane dodatkowo innymi zarazkami np. Escherichia coli, Haemophilus paragalinarum czy wirusami atakującymi górne drogi oddechowe. U indyków czynnikiem wikłającym może być zakażenie wirusem zakaźnego zapalenia nosa i tchawicy TRT.W wielu krajach są wprowadzane programy mające na celu eliminacje z hodowli zakażonych stad drobiu w oparciu o min badania serologiczne. Mimo dużych nakładów i stosowania od lat programów uwalniania stad drobiu od zakażeń mykoplazmami nie uzyskano w pełni pozytywnych rezultatów. Obecnie od kilku lat są wprowadzone na polski rynek żywe szczepionki służące ochronie ptaków przed zakażeniem Pastereloza- dawniej nazywana cholerą drobiu wywołyłan jest przez pałeczkę posocznicy krwotocznej Pasteurella multocida należąca do rodzaju Pastorella. Pastereloza jest wysoce zaraźliwą chorobą ptaków domowych oraz bażantów i kuropatw. Przebieg choroby jest zazwyczaj ostry, posocznicowy. Występuje duża zachorowalność i wysoka śmiertelność. Może również występować przebieg chroniczny z mniejszymi upadkami, ale wtedy choroba ma najczęściej charakter nawracający. W Polsce w ostatnich latach choroba występuje stacjonarnie głównie w dużych stadach indyków oraz gęsi. Choroba ma charakter sezonowy. Pasterelloza która jest warunkowo chorobotwórcza uzjadliwia się najczęściej w okresie jesienno- zimowym oraz wczesno-wiosennym. Rozwój choroby sprzyja niska temperatura i wysoka wilgotność. Zakażenie następuje przez układ oddechowy i pokarmowy oraz przez uszkodzone powłoki skórne, Często poprzez zranienie śródstopia. Wystąpieniu choroby sprzyjają niekorzystne warunki środowiskowe, szczególnie zła wentylacja, znaczne wahania dobowe temperatury i wilgotności,, zagęszczenie ptaków, niewłaściwa ściółka. Na wystąpienie choroby mogą mieć wpływ niedobory witaminy A, czynniki stresowe takie jak transport i łapanie ptaków, przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych w tym mykoplazmoza. Po przechorowaniu ptaki stają się nosicielami. Leczenie polega na stosowaniu odpowiednich antybiotyków. Zapobieganie polega na stosowaniu profilaktycznie szczepionek lub w dużych obiektach zwłaszcza indyków zastosowanie autoszczepionek na bazie wyizolowanych z danej fermy szczepów Pastorelli. W stadzie gdzie wystapila pasterelloza wskazane jest prowadzenie monitoringu. Kolibakterioza wywoływana jest przez pałeczki Escherichia coli. Wchodzi ona w skład flory bakteryjnej przewodu pokarmowego. Może wystepować w paszy jak i w wodzie. Tylko niektóre serotypy E. coli są chorobotwórcze. Może być również przyczyna zatruć pokarmowych u ludzi. Kolibakterioza jest najczęściej wikłającą bakterią izolowaną z zakażeń mieszanych tak bakteryjnych jak i wirusowych takich jak mykoplazmoza, choroba Gumboro, zakaźne zapalenie oskrzeli, kokcydioza i inne. Choroba występuje w wyniku uszkodzenia układu oddechowego w

4 tym worków powietrznych jak również uszkodzenia układu pokarmowego w wyniku kokcydiozy, zniszczeniu naturalnej flory bakteryjnej. Stres, zagęszczenie stada zwłaszcza pod koniec okresu tuczu, nagła zmiana paszy, brak wentylacji, zarobaczenie stada. U młodych piskląt przyczyna mogą być wadliwe lęgi piskląt. W ostatnim czasie obserwuje się wzrost oporności szczepów Eschericha coli na antybiotyki co stanowi duże wyzwanie dla lekarzy weterynarii. Choroby bakteryjne nie sa najczęściej pierwotną przyczyną powstania choroby. Do powstania choroby dochodzi najczęściej w wyniku zakażenia przez wirusy takie jak wirus choroby Gumboro, zakaźnego zapalenia oskrzeli, upośledzenia funkcji układu oddechowego w wyniku np. złej wentylacji i nadmiaru amoniaku w powietrzu, złych warunków higienicznych. Zarobaczenie ptaków również może być czynnikiem usposabiajacym do rozwoju choroby. W wyniku stosowania przez ostatnie lata antybiotyków w dawkach profilaktycznych, lub bez badań określajacych wrazliwość danej bakterii na antybiotyk powstało bardzo dużo szczepów bakterii opornych na antybiotyki. Skutkiem tego zjawiska często zdarza się że leczenie nie jest skuteczne. Zmiany chorobowe są często nie swoiste i trudne do diagnozowania. Wskazane jest badanie laboratoryjne włącznie z określeniem antybiotykogramu. Kokcydioza Choroba ciągle powodująca duże straty w produkcji kur jak i indyków wywoływana przez pierwotniaki z grupy Eimeria. Kokcydioza jest choroba przede wszystkim ptaków młodych. Wrażliwe są ptaki do 16 tygodnia życia, ale również starsze. Starsze nioski chorują najczęściej bezobjawowo, ale stanowią zagrożenie ze względu na nosicielstwo. Wrażliwe są kury indyki gęsi i kaczki. U kurcząt objawem typowym jest krwista biegunka, wychudzenie, objawy anemii U indycząt kokcydioza trwa 5-7 dni, w nie leczonym stadzie 3-4 tygodnie. Indyczęta są najbardziej podatne na zakażenie w wieku 3-6 tygodni. Cały czas trwania choroby występuje uporczywa biegunka. U gęsi i kaczek w miarę nasilenia procesu chorobowego nasilają się objawy nerwowe. Eimeria truncata wywołuje u gąsiąt porażenia chwiejny chód, skręty głowy, brak koordynacji ruchów. W przypadku wystąpienia kokcydiozy w stadzie drobiu ptaki wyraźnie się różnicują pod względem wagowym. Ze względu na grubą ścianę komórkową, która chroni oocyty przed działaniem czynników zewnętrznych zwalczanie kokcydiozy jest bardzo trudne. Z drugiej strony przechorowanie kokcydiozy nie daje trwałej odporności na ponowne zakażenie i ptaki mogą chorować wielokrotnie. Kokcydioza wywołuje duże straty ekonomiczne z powodu upadków, jak również zmniejszonych przyrostów masy ciała, wzrostem spożycia, paszy, obniżeniem nieśności u niosek. Zakażenie kokcydiozą może stanowić wrota zakażenia dla wirusów i bakterii. Jest chorobą która może spowodować immunosupresję czyli uszkodzenie układu odpornościowego ptaków. W zapobieganiu kokcydiozy od lat stosuje się kokcydiostatyki. Za każdym razem wprowadzanie kokcydiostatyków powinno być skonsultowane z lekarzem weterynarii w celu przygotowania właściwego programu stosowania różnych kokcydiostatyków aby nie dopuścić do powstania szczepów opornych. Obecnie są dostępne szczepionki zapobiegające powstawaniu kokcydiozy. Choroby wirusowe Choroby wirusowe związane z górnymi drogami oddechowymi Zakaźne zapalenie oskrzeli, zakaźne zapalenie krtani i tchawicy, pomór rzekomy, Pneumowirusy, Inne choroby wirusowe występujące u drobiu - choroba Gumboro, choroba Mareka, Influenza ptaków, krwotoczne zapalenie jelit u indyków, ospa ptaków, zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia

5 kręgowego kur, zakaźny syndrom dużej głowy SHS i zakaźne zapalenie nosa i tchawicy u indyków wywołane przez pneumowirus z rodzaju Paramyxowirus. Diagnozowanie chorób wirusowych jest bardzo trudne, gdyż najczęściej występuje równocześnie zakażenie mieszane z zakażeniami bakteryjnymi. Wirusy stanowią najcześciej pierwotną przyczynę choroby, a bakterie wtórną. Często uzywa się terminu syndrom na określenie tego typu zakażeń. Wraz ze wzrostem intensyfikacji produkcji drobiarskiej coraz większego znaczenia nabiera wiedza dotycząca przyczyn i zapobiegania chorobom wirusowym poprzez właściwą immunoprofilaktykę. Szczególne znaczenie ma zapobieganie chorobom, których czynnik etiologiczny wykazuje silne działanie immunosupresyjne. Prawdopodobnie najlepiej znaną grupą czynników mogących wywołać immunosupresję są wirusy immunosupresyjne do których należy wirus choroby Gumboro i wirus choroby Mareka. Choroba Gumboro Wirus zakaźnego zapalenia torby Fabrycjusza (IBDV) uważany jest jako najważniejszy patogen odpowiedzialny za zjawisko immunosupresji w stadach drobiu. Liczne badania wykazały, że wirus IBD pozbawia ptaki zdolności do optymalnego reagowania przez wytwarzanie przeciwciał. Zakażenia w okresie pierwszych dwóch tygodniach życia powodują zwykle powstanie trwałej i ciężkiej immunosupresji poprzez uszkodzenie torby Fabrycjusza. Zniszczenie lub uszkodzenie torby Fabrycjusza możemy poznać poprzez wzrost śmiertelności, obniżenie przyrostów, wzrost spożycia paszy, zahamowanie rozwoju, nie wyrównane stado a w konsekwencji znaczne pogorszenie wyników hodowlanych stada. Uszkodzeniu ulega humoralna, oparta na komórkach B część układu odpornościowego jak również komórkowy układ odpornościowy oparty na limfocytach T. Znaczna atrofia torby Fabrycjusza przy braku widocznych zmian zapalnych, jest typowa dla wariantowych szczepów choroby Gumboro. Szczepy te powodują ciężki stopień immunosupresji w pierwszych tygodniach życia, po której z reguły następuje wzrost przypadków zaburzeń ze strony układu oddechowego. Stwierdzono, że immunosupresja spowodowana przez wirus Gumboro zmniejsza odpowiedź na szczepionki przeciwko pomorowi rzekomemu NDV, zakaźnemu zapaleniu oskrzeli IB, a nawet na szczepienie piskląt jednodniowych przeciwko chorobie Mareka. Choroba Mareka Wirus choroby Mareka dostaje się do organizmu ptaka z wdychanym powietrzem. Poprzez płuca dostaje się do narządów limfatycznych. Działanie immunosupresyjne wirusa polega na bezpośrednim uszkodzeniu limfocytów, lub pośrednio poprzez aktywację komórek supresyjnych w limfocytach T. Długotrwałą immunosupresją możemy obserwować u tych ptaków, u których rozpoczął się już proces nowotworzenia i powstawanie guzów.zakażenie wirusem choroby Mareka upośledza odporność komórkową jak i humoralną. Zakażenie wirusem choroby Mareka ma wpływ na wielkość takich ważnych narządów miąższowych jak torba Fabrycjusza i grasica. W efekcie uszkodzeń i atrofii torba Fabrycjusza jest równa lub nawet mniejsza niż śledziona co stanowi objaw immunosupresji u ptaków w badaniach anatomo-patologicznych jak również histo-patologicznych. Nie wszyscy hodowcy i lekarze zdają sobie sprawę z konsekwencji ekonomicznych zachorowań na chorobę Mareka i dlatego do dziś wiele stad brojlerów nie jest szczepione i pozostają bez ochrony immunologicznej. Tymczasem nawet w przypadku braku widocznych objawów klinicznych zakażenie może wywołać poważne skutki dla produkcji drobiarskiej w związku z uszkodzeniem układu odpornościowego u ptaków. Może to się przejawić w postaci zakażeń

6 innymi chorobami takimi jak ospa, zakażenie reowirusowe i kokcydioza. Uszkodzenie układu odpornościowego sprawia, że ptaki są bardziej wrażliwe na choroby układu oddechowego np. zapalenie worków powietrznych na tle E. coli. Zapobieganie chorobom wirusowym polega na stosowaniu określonych programów szczepień ochronnych. Leczenie jest tylko objawowe, gdyż antybiotyki nie działają na wirusy. Zakażenia mikotoksynami Mikotoksyny, znajdujące się w paszy wykazują również działanie immunosupresyjne. Najczęściej występującą mikotoksyną o immunosupresyjnym działaniu jest aflatoksyna. Wykazano, że obecność aflatoksyn powoduje wzrost podatności ptaków na zakażenia kokcydiozą lub jej ciężkim przebiegiem, chorobą Mareka, salmonellozą, wtrętowym zapaleniem wątroby i zakażeniem wirusem choroby Gumboro. Aflatoksyny powodują immunosupresję poprzez atrofię torby Fabrycjusza, grasicy i śledziony ptaków. Inne mikotoksyny takie jak ochratoksyny mogą powodować zanik grasicy i w efekcie brak właściwej odporności po szczepieniach jak również wzrost zakażeń bakteryjnych salmonelloz. Szczepienia profilaktyczne W nowoczesnej produkcji drobiarskiej coraz większego znaczenia nabiera właściwa immunoprofilaktyka poprzez stosowanie szczepień ochronnych. W wyniku regulacji Unii Europejskiej, oraz presji konsumentów mięsa drobiowego oraz jaj zmiejsza się stosowanie antybiotyków w leczeniu drobiu i zastępuje się je stosowaniem odpowiednich szczepionek. Szczepienie definiuje się najczęściej jako wprowadzenie osłabionego lub inaktywowanego zarazka do żywego organizmu w celu wywołania reakcji immunologicznej, a w konsekwencji wytworzenia pewnego stopnia odporności. Chociaż szczepienie jest od dawna uważane za najlepszą metodę zapobiegania chorobom drobiu, wiele innych czynników również w istotnej mierze przyczynia się do ostatecznego powodzenia programu szczepienia. Do czynników tych należą; właściwe zarządzanie fermą, jakość paszy, warunki środowiskowe, presja szczepów terenowych, oddziaływanie immunosupresyjne, rodzaj szczepu szczepionkowego, zabezpieczenia przeciwepizootyczne, wiek, droga podania szczepionki, uwarunkowania genetyczne. Szczepienia oraz prawidłowe stosowanie szczepionek pełnią kluczową rolę w obniżeniu częstości występowania chorób bakteryjnych i wirusowych w tym chorobom wywołującym immunosupresję. Pierwszym krokiem jest zastosowanie odpowiedniego programu szczepień w stadach rodzicielskich, co zapewnia przekazanie właściwego poziomu przeciwciał matczynych, odpowiedzialnych za ochronę przed chorobami takimi jak choroba Gumboro. U brojlerów szczepienie przeciwko chorobie Gumboro i chorobie Mareka powinno mieć miejsce już w pierwszym dniu życia kurcząt najlepiej w zakładzie wylęgowym. Szczepienie w wylegarni przeciwko chorobie Gumboro z jednoczesnym szczepieniem przeciwko chorobie Mareka podskórnie, domięsniowo lub metodą in-ovo jest skuteczne i zabezpiecza ptaki przed tymi wirusami. Podsumowanie Właściwa ochrona ptaków oraz uzyskanie wysokich wyników hodowli to główne cele współczesnego przemysłu drobiowego. Właściwemu zarządzaniu oraz odpowiedniemu żywieniu musi towarzyszyć właściwy program szczepień, odpowiednia diagnostyka oraz szybka identyfikacja czynników chorobowych i immunosupresyjnych. Większość chorób drobiu jest zwykle wynikiem współoddziaływania wielu czynników Opracowując program szczepienia musimy uwzględnić nie tylko objawy kliniczne choroby, której chcemy zapobiec, ale również te elementy, które mogłyby wywrzeć negatywny wpływ na

7 układ odpornościowy ptaków. Zapobiegając wpływowi czynników chorobotwórczych na ptaki poprzez stosowanie odpowiedniego programu szczepień umożliwimy ptakom nabycie odporności przeciwko chorobom i przyczynimy się do optymalnego wykorzystania przez nie paszy, potencjału genetycznego. Przyczyni się to do obniżenia upadków, większych przyrostów wagowych, poprawy wyrównania stada, skrócenia okresu produkcji i optymalizacji produkcji w wyniku czego osiągniemy lepsze wyniki ekonomiczne. Każdorazowo program szczepień dla poszczególnych ferm lub integracji przygotowuje lekarz weterynarii nadzorujacy fermę po konsultacji z hodowcą. Program taki musi uwzgledniac sytuacje zdrowotna na fermie. Wybranie określonej metody podania szczepionki w wodzie, sprayu czy innej powinno odbywac się również po konsultacji lekarza weterynarii z hodowcą, aby wybrac optymalna metodę warunkujacą szybkie dostarczenie szczepionki do organizmu ptaku i wytworzenie przez jego organizm odporności przeciwko okreslonej jednostce chorobowej. W celu okreslenia skuteczności szczepienia, oraz kontroli sytuacji zdrowotnej na fermie wskazane jest wykonywanie okresowych badań serologicznych i monitoringu stad. Ułatwi to wczesne diagnozowanie, wykrywanie i kontrolę zakażeń w stadzie.