Poprawić skuteczność zwalczania przędziorków i szpecieli

Transkrypt

1 nr 3, kwiecień 2012 B e z p ł a t n y i n f o r m a t o r d l a g o s p o d a r s t w s a d o w n i c z y c h 1 Poprawić skuteczność zwalczania przędziorków i szpecieli Dr Alicja Maciesiak, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Przędziorki i szpeciele od dziesięcioleci są groźnymi szkodnikami sadów. Walka z nimi bywa mało skuteczna, gdyż w ciągu roku występuje kilka pokoleń tych roztoczy, które dodatkowo mogą się błyskawicznie rozmnażać. Zagrażające rodzaje W ostatnich latach w sadach jabłoniowych najczęściej występującymi gatunkami roztoczy są: przędziorek owocowiec, przędziorek chmielowiec i pordzewiacz jabłoniowy. Obecność przędziorka chmielowca na jabłoni stwierdza się zwykle nie wcześniej, niż pod koniec maja lub w czerwcu. W niektórych rejonach Polski, w wielu sadach jabłoniowych z roku na rok problemy ze skutecznym zwalczaniem przędziorków są coraz większe. Dotyczą one najczęściej sadów, w których przędziorki zwalczano w sposób nieracjonalny. Przede wszystkim zapominano, że na efektywną eliminację tych szkodników wpływa wiele czynników. Bardzo często sadownicy nie biorą pod uwagę, że walka z roztoczami zdecydowanie łatwiejsza jest w pierwszej połowie sezonu wegetacyjnego. Wówczas w poszczególnych fazach rozwoju drzew występuje zdecydowanie mniej stadiów rozwojowych każdego z gatunków roztoczy, co obrazują schematy 15: Roztoczy nie można zwalczać schematycznie. Pamiętać trzeba, że podstawą skutecznej walki z tą grupą szkodników jest systematyczne monitorowanie ich obecności i liczebności populacji w sadzie. Lustracje sposoby i terminy Na obecność jaj zimowych przędziorków okres bezlistny Na obecność form ruchomych przędziorków różowy pąk, a następnie po zakończonym kwitnieniu aż do końca sierpnia systematycznie co 14 dni, a w warunkach sprzyjających rozwojowi roztoczy (wysoka temperatura, susza) co 710 dni. W pierwszej kolejności kontrolom na obecność przędziorków należy poddać odmiany jabłoni: Gala, Piros, Lobo, Idared, Golden Delicious, Rubin, Rubinola. Na obecność samic szpecieli w pąkach okres bezlistny. Na obecność szpecieli na liściach czerwiecsierpień, systematycznie co 14 dni. Jeśli podczas lustracji na obecność jaj zimowych przędziorka owocowca stwierdzi się, że ich liczebność przekracza próg zagrożenia (grupy jaj o średnicy 0,5 cm lub większej) konieczny jest niszczący zabieg przed kwitnieniem. W tym można wykorzystać: na początku fazy zielonego pąka kwiatowego tuż przed wylęganiem się larw z jaj zimowych preparaty olejowe (Catane 800 EC, Promanal 60 EC, Treol 770 EC); Występowanie przędziorków i szpecieli w poszczególnych fazach rozwoju jabłoni Schemat 2. Faza zielonegoróżowego pąka młode larwy przędziorka owocowca i szpeciele Schemat 1. Okres bezlistny jaja zimujące przędziorka owocowca Schemat 3. Faza bezpośrednio po kwitnieniu osobniki dorosłe, jaja letnie przędziorka owocowca, szpeciele Schemat 4. Koniec maja, początek czerwca jaja letnie, młode larwy przędziorka owocowca, jaja, larwy, formy dorosłe przędziorka chmielowca, szpeciele Schemat 5. Po czerwcowym opadaniu zawiązków aż do zbioru owoców jaja letnie, młode larwy, formy dorosłe przędziorka owocowca, jaja, larwy, formy dorosłe przędziorka chmielowca, szpeciele w fazie zielonego pąka kwiatowego na początku wylęgania się larw z jaj zimowych (Apollo Plus 060 OF, Apollo 500 SC, Nissorun 050 EC, Zoom 110 SC); w fazie różowego pąka kwiatowego po wylęgnięciu się larw z jaj zimowych (Ortus 05 SC, Magus 200 SC). Najczęściej w sezonie wegetacji istnieje potrzeba wykonania 2 lub 3 zabiegów zwalczających roztocze. Termin każdego kolejnego opryskiwania wyznacza się wtedy, gdy został przekroczony próg zagrożenia (do połowy lipca próg zagrożenia stanowią 3 formy ruchome przędziorków przypadające na 1 liść, a w późniejszym okresie 7 form ruchomych). Wykonując zabiegi zwalczające po kwitnieniu i później w sezonie wegetacji, trzeba bardzo starannie dobierać akarycydy, aby zwalczyć nimi te stadia rozwojowe, które właśnie dominują podczas wykonywania zabiegu. W okresie dominacji jaj letnich i młodych larw (użyć środków: Envidor 240 SC, Nissorun 050 EC, Zoom 110 EC). W okresie dominacji osobników dorosłych (Omite 30 WP, Omite 570 EW, Ortus 05 SC, Sanmite 20 WP). Wszystkie stadia rozwojowe (Magus 200 SC, Sumo 10 EC) lub mieszanina dwóch środków (np. Ortus 05 SC Nissorun 050 EC). Niepowodzenia gdzie i kiedy Niepowodzenia w zwalczaniu przędziorków występują najczęściej w sadach, w których bagatelizuje się monitoring i eliminację szkodnika wiosną. Nie przestrzega się zasad właściwej rotacji akarycydów stosując czasem środki inne z nazwy ale należące do tej samej grupy chemicznej. Nie ocenia się, które stadia rozwojowe dominują w sadzie w chwili wykonywania zabiegu i nie dobiera się odpowiedniego w danej sytuacji akarycydu. Zbyt często stosuje się środki z grupy syntetycznych pyretroidów, które niszczą nie tylko szkodniki ale również ich wrogów naturalnych, m.in. drapieżne roztocze z rodziny Phytoseiidae. Zapomina się, że niektóre fungicydy także mogą stymulować rozwój przędziorków, m.in. zawierające mankozeb. Zabiegi zwalczające zwłaszcza latem wykonuje się w zbyt wysokiej temperaturze (powyżej 25 C), przy zbyt małej wilgotności powietrza (poniżej 50%), zużywając czasem zbyt małą objętość cieczy roboczej (poniżej 750 l/ha). Większe problemy z tymi szkodnikami występują w sadach intensywnie nawożonych, zwłaszcza azotem. dokończenie na str. 2

2 2 AKARYCYD TOTALNY szybki i silny, bardzo silny! Nieustępliwie i aż do śmierci walczy z przędziorkami i pordzewiaczami na jabłoni Nowa, bezwzględna substancja aktywna Niszczy wszystkie stadia rozwojowe przędziorków łącznie z jajami zimowymi, a samice czyni bezpłodnymi Wyjątkowo skuteczny akarycyd na roślinie działa powierzchniowo i wgłębnie Czy wiecie że: Sumo ( jap. 相 撲 sumō) to japoński sport narodowy znany od początku VIII wieku. Stylem walki przypomina zapasy. W dosłownym tłumaczeniu sumo oznacza szybkie przeciwdziałanie uderzeniom przeciwnika. Najprawdopodobniej wywodzi się ono z ceremoniałów agrarnych pierwotnie było związane z obrzędami ku czci bóstw, mających zapewnić obfite zbiory. Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska Warszawa tel.: Sumo 127x364 ramka JW 2012.indd :11 Po zabiegu nadal prowadzić lustracje na obecność i liczebność przędziorków. Jeśli zaistnieje potrzeba ponownego wyko- dokończenie ze str. 1 W sadach, w których nania zabiegu zwalczającego przędziorki przez kilka lat popełniano wiele błędów mogło dojść do selekcji ras odpornych lub szpeciele, starannie dobierać akarycyd (zastosować inny nie tylko z nazwy, lecz przędziorków na niektóre aka- także należący do innej grupy chemicznej). rycydy i wówczas trzeba zrezygnować Do zwalczania innych szkodników, niż roztocze, z ich stosowania. W obecnym sezonie wegetacyjnym i najbliższych stosować środki selektywne dla dra- pieżnych roztoczy z rodziny Phytoseiidae. latach, ze względu na malejącą liczbę grup chemicznych do których zaliczane są akarycydy, zwalczanie roztoczy w sadach będzie coraz trudniejsze. Obecnie akarycydy polecane do zwalczania roztoczy w sadach jabłoniowych są zaliczane do 6 grup chemicznych (tabela). W następnym sezonie Obniżona skuteczność akarycydów i co dalej? Od kilku już lat w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa (obecnie IO) podejmowane są próby nad określeniem przyczyn niskiej skuteczności akarycydów w zwalczaniu przę- Grupy chemiczne akarycydów polecane do zwalczania roztoczy na jabłoni Zwalcza Nazwa handlowa Przędziorki i grupa chemiczna Jaja Młode Osobniki Szpeciele Zimowe Letnie larwy dorosłe Środki olejowe Catane 800 EC Promanal 60 EC Treol 770 EC Inhibitory wzrostu przędziorków Apollo Plus 060 OF Apollo 500 SC Nissorun 050 EC Zoom 110 EC wegetacyjnym będzie 5 grup, ze względu na to, że środki Omite 30 WP i Omite 570 EW stosowane mogą być tylko do końca bieżącego roku, a w sprzedaży znajdować się będą tylko do końca czerwca. Przy malejącej liczbie grup chemicznych coraz trudniejsze będzie przestrzeganie zasad właściwej rotacji akarycydów zwłaszcza w tych sadach, w których pewne środki wykazują obniżoną skuteczność i trzeba zaprzestać ich stosowania. Jak zaradzić problemom Dużą uwagę zwrócić na zwalczanie przędziorków wiosną (przed kwitnieniem) oraz po kwitnieniu do czerwcowego opadu, Systematycznie, nie rzadziej niż co 2 tygodnie, a w warunkach wysokiej temperatury i suszy nawet co tydzień, wykonać lustracje na obecność i liczebność przędziorków. Decyzję o zwalczaniu podejmować po przekroczeniu progu zagrożenia przez szkodniki, nie można opóźniać zabiegu, aż liczebność przędziorków będzie zbyt duża. Absolutnie nie zwalczać przędziorków według ustalonych, chociaż sprawdzonych, schematów. Do opryskiwania wybrać odpowiedni akarycyd, który był używany w danym sadzie najrzadziej. Wybrany akarycyd powinien zwalczać stadia rozwojowe przędziorków, które dominują podczas wykonywania zabiegu. Opryskiwać w warunkach zapewniających wysoką skuteczność zastosowanego środka (odpowiednia temperatura, wilgotność, objętość cieczy roboczej) i sprawnym technicznie opryskiwaczem. Po upływie 57 dni od opryskiwania dokładnie ocenić skuteczność zabiegu. Jeśli zabieg zwalczający wykonano w odpowiednich warunkach, a mimo to stwierdzi się niską efektywność zastosowanego akarycydu, należy zaprzestać jego używania, a także innych środków z tej samej grupy chemicznej, co najmniej na jeden rok. Inhibitory syntezy lipidów Envidor 240 SC Inhibitory syntezy ATP nośnika energii Omite 30 WP Omite 570 EW Magus 200 SC Ortus 05 SC Sanmite 20 WP Inhibitory mitochondrialnego transportu elektronów Makrocykliczne laktony Sumo 10 EC dziorków w sadach. Badania prowadzone są w tych obiektach, w których występują duże problemy ze skuteczną redukcją tych roztoczy. W 2009 r. w dwóch sadach oceniano skuteczność akarycydów w zwalczaniu przędziorków. W testach laboratoryjnych sprawdzano skuteczność dwóch akarycydów w stosunku do populacji przędziorków pochodzących z 4 sadów. Badania kontynuowano w 2010 r. wykonując jedno doświadczenie polowe i 8 laboratoryjnych. Na podstawie przeprowadzonych badań, w kilkunastu sadach stwierdzono niską skuteczność niektórych akarycydów. Najczęściej niezadowalające wyniki zwalczania wykazywały akarycydy z grupy inhibitorów wzrostu przędziorków (Apollo Plus 060 OF, Apollo 500 SC i Nissorun 050 EC) oraz z grupy mitochondrialnego transportu elektronów (Magus 200 SC, Ortus 05 SC i Sanmite 20 WP). W niektórych sadach trzeba było zaprzestać stosowania środków z wymienionych grup do walki zarówno z przędziorkami, jak i szpecielami. Czy istnieje szansa na ponowne dobre działanie tych środków? W tym celu po dwóch latach przerwy w stosowaniu sprawdzono jaką skuteczność wykazują środki: Nissorun 050 EC i Ortus 05 SC. Wyniki, że rezygnacja ze stosowania akarycydów z grupy inhibitorów wzrostu oraz inhibitorów mitochondrialnego transportu elektronów w ciągu 2 sezonów wegetacyjnych, przyczyniła się do zwiększenia efektywności w zwalczaniu przędziorka owocowca. W sadzie, w którym dwa lata temu efektywność wymienionych akarycydów wynosiła w granicach 4060%, w sezonie 2011 uzyskano 85100% skuteczności. W sadzie, w którym poprzednio skuteczność była niska i wynosiła zaledwie 830%, po 2 latach przerwy uzyskano 5080% efektywności. Podsumowując, w sadach, w których efektywność akarycydów zostanie obniżona do 5060% należy te środki wyłączyć ze stosowania na okres nie krótszy niż dwa lata, by móc je ponownie wprowadzać racjonalnie do programu zwalczania przędziorków.

3 Warto wyciągać konstruktywne wnioski 3 Dr Manfred Hilweg, Nichino-Europe Walka z roztoczami przędziorkami i pordzewiaczami będącymi groźnymi szkodnikami roślin sadowniczych, bywa czasami mało skuteczna. W niektórych krajach świata dochodziło i dochodzi do klęskowego wystąpienia w sadach i jagodnikach tej grupy szkodników. Badanie przyczyn takiej sytuacji pozwoliło na ogłoszenie wniosku winę za to najczęściej ponosi nieracjonalnie postępujący człowiek. Warto więc, aby polscy sadownicy przeanalizowali błędy m.in. austriackich sadowników i na podstawie zdobytej wiedzy nie powielili ich, ale wyciągnęli konstruktywne wnioski. Krótka historia problemów Na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku w austriackich sadach wystąpił powszechnie przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi). Do zwalczania tego roztocza wykorzystywano kilka substancji czynnych, takich jak: tetradifon, dikofol, tlenek fenbutatyny. W roku zabiegi przeciwko tym szkodnikom wykonywano bardzo często. Zazwyczaj używano niezmiennie akarycydu zawierającego jedną z ww. substancji. Zaprzestawano jego stosowania dopiero wtedy, gdy efekty zabiegów nie satysfakcjonowały sadowników. W takiej sytuacji sięgano po kolejny środek i stosowano go dopóty, dopóki działał. W celach oszczędności często zmniejszano zalecane dawki akarycydu a także wody do przygotowania cieczy roboczej. Do drastycznego wzrostu liczebności populacji przędziorków przyczyniło się także intensywne wykorzystywanie w sadach zoocydów zawierających związki nieselektyw- powodowały szkody gospodarcze sięgające niekiedy 100% plonu, wystartował program naprawczy. Zdawano sobie sprawę, że gwarancją sukcesu jest konsekwentne przestrzeganie przez wszystkich sadowników określonych w programie zasad. Austriaccy doradcy postanowili zawrzeć w nim pełną wiedzę aby wyeliminować problem, a osiągnięcie tego celu było możliwe jedynie w efekcie zintegrowania wszelkich znanych metod, zarówno agrotechnicznych, biologicznych, jak i chemicznych. Restrykcyjne zasady Należało odbudować populacje pożytecznych organizmów. Doświadczenie podpowiadało bowiem, że chemia bywa nieskuteczna w walce ze szkodnikami (nieodpowiednio wyznaczone terminy zabiegów i dobrane środki, czy uodpornienie się roztoczy). W takiej sytuacji jedyny ratunek dostrzegano w naturalnym oporze środowiska dra- wanie środków olejowych, które dokładnie pokrywając organizm zimujących stadiów szkodników, utrudniały wymianę gazową między ciałem roztocza a otoczeniem. Dochodziło do uduszenia szkodnik ginął. Należało przywrócić wrażliwość form roztoczy na chemiczne środki ochrony roślin. W tym celu wyeliminowano z użycia na kilka lat akarycydy, których biologiczna skuteczność była minimalna czy nawet zerowa. Środki, które dopuszczono do ochrony mogły być stosowane tylko w maksymalnych zalecanych dawkach, z przestrzeganiem rozprowadzania ich w dużej ilości cieczy (co najmniej 600 l/ha), aby po aplikacji dotarła ona do wszystkich zakamarków rośliny, w których przebywały roztocze. Zasada ta była konieczna, gdyż większość z preparatów charakteryzowała się działaniem kontaktowym wobec szkodnika, czyli musiało dojść do zetknięcia się substancji ze zwalczanym obiektem. odporności na kolejne substancje czynne. Konieczne było przestrzeganie rotacji, tj. do następczych zabiegów należało używać środków zawierających substancję czynną o odmiennym mechanizmie działania niż użyta w zabiegu poprzedzającym. Precyzję pokrycia chronionych powierzchni poprawiały także adiuwanty dodawane do cieczy roboczej akarycydu, zmniejszając jej napięcie powierzchniowe, ułatwiając przez to rozpełzanie na liściach i pniach, spowalniając parowanie roztworu. Należało wyrobić u sadowników nawyk systematycznych lustracji upraw. Tylko znajomość biologii szkodnika oraz wyglądu jego stadiów rozwojowych i progów zagrożenia gwarantowała precyzyjne określenie terminu zwalczania i prawidłowy dobór środka przeciwko dominującym w danej chwili stadiom szkodnika (jajom zimowym fot. 3, jajom letnim, larwom, osobnikom dorosłym). Należało do zabiegów wybierać środki najskuteczniejsze przeciwko dominującym w uprawie stadiom roztoczy. Dlatego zalecano dokładne zapoznanie się z etykietami-instrukcjami akarycydów, aby wiedzieć, które ze stadiów są najefektywniej zwalczane przez dany środek i w jakich warunkach atmosferycznych. Fot. 1. Przyjazny mikroklimat i ekologiczne otoczenie sprzyjają rozwojowi pożytecznych organizmów, w tym biedronek ne np. pyretroidowe oraz niektóre fosforoorganiczne. Rzeczywiście, zgodnie z przeznaczeniem, przyczyniły się one do zlikwidowania zagrożenia ze strony szkodliwych owadów i roztoczy, ale niestety charakteryzując się totalnym działaniem zniszczyły także faunę pożyteczną, stanowiącą naturalną barierę ograniczającą rozwój szkodników roślin. Podobnie destrukcyjnie na pożyteczne owady i roztocze działały używane na masową skalę fungicydy zawierające mankozeb oraz związki siarki w wysokich dawkach. Zapobiec stratom W latach 80. i 90., gdy w zachodnich sadach nieskuteczna okazała się większość akarycydów, którymi dysponowano, a roztocze Fot. 2. Larwy biedronki wylegające się z jaj pieżcach (np. dobroczynku gruszowym, biedronkach fot. 1) i parazytoidach. Do niezbędnego minimum ograniczono więc użycie środków pyretroidowych, fosforoorganicznych oraz fungicydów zawierających mankozeb (do 3 razy w sezonie) czy siarkę (do 3 kg/zabieg). W ten sposób stwarzano warunki do rozwoju endemicznej pożytecznej fauny. Pielęgnowano skupiska dzikiej roślinności w sąsiedztwie sadów, było to bowiem potencjalne źródło naturalnych wrogów szkodników. Powszechnie introdukowano w sadach drapieżce (np. w formie opasek zawierających dobroczynka gruszowego) wyhodowane w warunkach sztucznych (poza sadem). Należało wykorzystać możliwość mechanicznego zniszczenia form szkodników. W fazie bezlistnej drzew zalecano stoso- Fot. 3. Złoże jaj zimowych przędziorka owocowca Należało poprawić efektywność pozostałych w doborze akarycydów. Przygotowywano do zabiegu duże ilości cieczy roboczej (więcej niż 600 l/ha), aby swobodnie spływała po powierzchni chronionej rośliny. Dodatkowo, aby ją precyzyjnie nanieść, należało zmniejszyć ciśnienie cieczy roboczej nie można było bowiem pozwolić na przedmuchanie jej przez koronę drzewa. Dodatkowo silne podmuchy powietrza z wentylatorów przyczyniały się do biernego rozprzestrzeniania lekkich roztoczy na sąsiednie, nieopanowane rośliny. Zabiegi wykonywano w dni ciepłe, gdy roztocze aktywnie żerowały na powierzchni liści. W sezonie nie można było użyć środka z danej grupy chemicznej i o określonym mechanizmie działania więcej niż jeden raz, aby nie wywołać u roztoczy Efekty kompleksowych działań Austriaccy sadownicy rzetelnie przestrzegali opracowanych w latach 80./90. zaleceń zwalczania przędziorków. Już po 10 latach stwierdzili sukces takich działań. Do dzisiaj funkcjonują wg tych wskazówek. Populacja szkodliwych roztoczy nie zagraża już wielu sadom, a w tych, w których wciąż jest obecna wystarczą 1 lub 2 zabiegi aby ograniczyć jej liczebność do poziomu poniżej progu szkodliwości gospodarczej. W wielu przypadkach, głównie dzięki przestrzeganiu zasady przemiennego stosowania środków z różnych grup chemicznych w trakcie jednego sezonu, doprowadzili do przywrócenia zadowalającej aktywności działania akarycydów, na które uprzednio wykształcony został u roztoczy bardzo wysoki poziom odporności. Radzę pamiętać, że nawet jeśli jest trudna sytuacja w zwalczaniu agrofagów (np. powstała odporność) to jest szansa, aby to naprawić i wyeliminować problem, ale zdecydowanie lepiej i taniej jest zapobiegać. Aktualna strategia zwalczania przędziorków w austriackich sadach C D-D3 E-E2 F-F2 H G I J ZBIÓR marzec kwiecień POCZ. MajA połowa/koniec Maja czerwiec lipiec sierpień wrześień listopad Zwalczanie jaj zimowych: Oleje parafinowe Środki o tym samym mechanizmie działania tylko raz w sezonie! Środki jajobójcze: np. Hexythiazox Środki larwobójcze: np. Acequinocyl, Fenpyroximate, Spirodiclofen,...

4 4 Przędziorki eliminacja problemu w sadach jabłoniowych Preparatów chemicznych do ochrony upraw sadowniczych jest coraz mniej, co powoduje, że przy ograniczonych możliwościach rotacji środków ochrony roślin (ś.o.r.), ryzyko powstania odpornych form szkodników jest wysokie. Dlatego tak ważne z punktu widzenia wielu upraw, są nowe ś.o.r. wprowadzane na rynek, w tym preparaty do zwalczania przędziorków groźnych szkodników większości gatunków sadowniczych. W ostatnich kilku latach wielu sadowników miało poważne problemy ze skutecznym zwalczaniem przędziorków w sadach jabłoniowych. Przyczyn tego jest kilka, najważniejsze to: korzystne warunki do rozwoju przędziorków i tworzenia dużych populacji latem; malejąca, z roku na rok, pula akarycydów do zwalczania tej grupy agrofagów; pojawianie się ras przędziorków odpornych na nadużywane akarycydy z tej samej grupy chemicznych i o tym samym mechanizmie działania (brak możliwości rotacji preparatów, przy ograniczonej ich liczbie); stosowanie zoocydów o nieselektywnym działaniu niszczenie naturalnych wrogów szkodliwych roztoczy; nieprawidłowa technika ochrony; wykonywanie zabiegów w nieodpowiednich warunkach (temperatura, wilgotność). W skutecznej ochronie sadów przed przędziorkami najważniejszy jest początkowy okres wegetacji. Celem zabiegów przeprowadzanych w tym czasie jest niedopuszczenie do rozwoju populacji tych szkodników, zwłaszcza tuż przed i po kwitnieniu (fot. 1). Jeśli uda się to osiągnąć, można praktycznie utrzymać czysty sad przez dalszą część sezonu. Gdy jednak już po kwitnieniu widoczna jest w sadzie duża presja przędziorków wówczas walka z nimi jest trudna i wymaga stosowania licznych zabiegów nie zawsze skutecznych. Rozwiązanie tych problemów może przynieść wprowadzany w tym roku na rynek przez firmę Sumi Agro Poland nowy akarycyd teczny aby otrzymać dobry jakościowo plon (obfity, atrakcyjnie wyglądający, spełniający normy bezpieczeństwa żywności). Pomocne w tym celu są regularne lustracje sadu, na podstawie których możliwe jest wyznaczenie optymalnego terminu zabiegu. Pomimo to nie zawsze udaje się uzyskać dobre wyniki w walce ze szkodnikami, szczególnie przędziorkami. Wyjątkowo trudny dla mnie w zwalczaniu przędziorków był sezon 2010, kiedy to pomimo wykonania 5 zabiegów (na niektórych kwaterach nawet 6), praktycznie wszystkimi dostępnymi akarycydami, do końca sezonu wegetacji miałem problem z przędziorkami powiedział sadownik. To również przyczyniło się do wysokiej presji tych szkodników w minionym Fot. 2. Grzegorz Przybylski uważa, że w zwalczaniu przędziorków warto stawiać na pewne i sprawdzone preparaty W hektarowej kwaterze sadu z odmianami Mutsu i Gala, G. Przybylski testował w minionym roku preparat Sumo 10 EC. W kwaterze tej na początku sezonu wegetacyjnego, podobnie jak w całym sadzie, wykonano zabieg akarycydem o działaniu jajobójczym. Przed kwitnieniem opryskiwano preparatem Sumo 10 EC, w dawce 1 l/ha z dodatkiem zwilżacza (Slippa 0,2 l/ha) i przy użyciu 1000 l cieczy. Efekty tego zabiegu, zdaniem sadownika były bardzo dobre, i do końca sezonu nie było tu potrzeby wykonywania zabiegów przędziorkobójczych. Wprawdzie jesienią widoczne były pojedyncze osobniki przędziorków na liściach, ale wtedy nieuzasadnione było już ich zwalczanie (fot. 3, 4). Finalny efekt zwalczania przędziorków był zatem podobny jak na pozostałej części sadu, gdzie wykonano w sumie 4 zabiegi. Należy więc podkreślić, że w kwaterach w których stosowano Sumo 10 EC, udało się to osiągnąć przy znacznie niższych nakładach czasu i środków ochrony. Po doświadczeniach z sezonu 2010 bardzo solidnie podszedłem do zwalczania przędziorków w ubiegłym roku, stawiając na sprawdzone preparaty i dokładność wykonania zabiegu. No i się udało. Szczególnie dobrze oceniam testowany w minionym roku akarycyd, dzięki któremu praktycznie 1 zabieg pozwolił opanować sytuację z przędziorkami na cały sezon powiedział G. Przybylski. Zauważył on również, że w kwaterach, w których stosowany był Sumo 10 EC, pojawiały się naturalnie występujące dobroczynki, które również przyczyniły się do redukcji populacji przędzior- Lekarcice Nowe. Powierzchnia sadów w jego gospodarstwie to ponad 30 ha, w tym dominujący udział mają jabłonie. Zdaniem tego sadownika, produkcja owoców staje się coraz trudniejsza i wymagająca szczegółowej wiedzy chociażby z zakresu entomologii i fitopatologii, czyli znajomości szkodników, chorób i ich cykli rozwojowych, co pozwala wyznaczać optymalne terminy zwalczania agrofagów. W minionym roku ochronę sadów przed przędziorkami sadownik rozpoczął od wykonania zabiegu preparatem o działaniu jajobójczym (27 kwietnia). Zabieg ten nie dał dobrych rezultatów i po kwitnieniu konieczne było kolejne opryskiwanie użyto do tego celu jednego z zarejestrowanych pyretroidów. Ponieważ zabieg ten zniszczył tylko formy dorosłe przędziorków, zastosowano na początku czerwca akarycyd, który szczególnie dobrze zwalcza młode stadia rozwojowe przędziorków. Na 1-hektarowej kwaterze sadu z odmianami Golden Delicious Reinders i Ligol, testowany był natomiast preparat Sumo 10 EC. Zabieg nim wykonany był 18 maja, czyli w terminie zbliżonym do tego, w którym stosowany był pyretroid na pozostałej części sadu. Efekt działania tego preparatu był bardzo dobry zdecydowanie lepszy niż stosowanego na innych kwaterach pyretroidu. Ponieważ Sumo 10 EC, najlepiej zwalcza ruchome stadia przędziorków, konieczny był jeszcze jeden zabieg. Wykonano go podobnie jak na pozostałych kwaterach na początku czerwca, czyli wtedy gdy obecne były młode larwy przędziorków. To pozwoliło opanować problem przędziorków do końca okresu wegetacji. Z obserwacji P. Durki, wynika, że optymalnym terminem stosowania Sumo 10 EC, byłby okres kiedy wylęgną się wszystkie larwy z jaj zimowych wówczas byłaby szansa na zlikwidowanie większości przędziorków. Według tego sadownika, zwalczanie przędziorków by było skuteczne, wymaga uważnej obserwacji tego co się dzieje w sadzie. Ważne aby dobierać preparaty Fot. 1. Objawy zasiedlenia młodych liści jabłoni przez przędziorki przy dużej liczebności szkodnika na początku okresu wegetacyjnego, jego zwalczanie może być trudne Sumo 10 EC, którego efektywność testowało w zeszłym sezonie kilku sadowników. Raz a skutecznie Grzegorz Przybylski (fot. 2) posiada gospodarstwo sadownicze położone w Wichradzu koło Warki, w którym na 18 ha uprawia jabłonie. Dominują w nim takie odmiany jak Jonagold i jego sporty, Ligol, Idared, Šampion, Golden Delicious Reinders, Gala i Mutsu. Ochrona przed chorobami oparta jest przede wszystkim na profilaktyce, czyli w przypadku parcha jabłoni niedopuszczeniu do infekcji powodowanej przez grzyb Venturia inaequalis, sprawcę tej choroby. Także ochronę przed szkodnikami sadownik stara się prowadzić w sposób jak najbardziej sku- Fot. 3. Liście w kwaterze odmiany Mutsu jesienią po zbiorze owoców były w dobrej kondycji, bez objawów żerowania przędziorków... sezonie. Szczególnie dużo było przędziorka owocowca. Jego samice złożyły liczne jaja, z których wylęgające się wiosną 2011 r. larwy dały początek nowej, silnej populacji. W minionym roku już wczesną wiosną wykonano w tym gospodarstwie zabieg preparatem o działaniu jajobójczym. Nie dał jednak on dobrych rezultatów i sadownik zdecydował się na kolejny zabieg jeszcze przed kwitnieniem (pyretroidem). W standardowym programie ochrony kolejny zabieg wykonano po kwitnieniu preparatem zwalczającym w szczególności młode stadia rozwojowe przędziorków, i kolejny w połowie lipca (mieszaniną 2 preparatów). To pozwoliło w zadowalającym stopniu ograniczyć populację przędziorków. W sumie wykonano więc 4 zabiegi w tym 3 akarycydami. Fot podobnie jak w kwaterze z odmianą Gala ków w drugiej części sezonu wegetacyjnego. Po ubiegłorocznych doświadczeniach w zwalczaniu przędziorków, zdaniem G. Przybylskiego, najważniejsze jest niedopuszczenie do rozwinięcia się silnej populacji tych agrofagów w początkowym okresie wegetacji, czyli wykonanie zabiegu przed lub tuż po kwitnieniu, akarycydem o potwierdzonej skuteczności. Istotne jest również by pyretroidy, jeśli są już stosowane, to maksymalnie do okresu kwitnienia, kiedy to jeszcze nie ma w sadzie owadów pożytecznych. Stworzenie warunków do rozwoju fauny pożytecznej jest ważnym elementem skutecznej walki z przędziorkami, zwłaszcza latem i jesienią. Zdrowe liście to wysokie plony Możliwość przetestowania preparatu Sumo 10 EC w minionym roku, miał również Piotr Durka (fot. 5) z miejscowości Fot. 5. Piotr Durka dba o dobrą kondycję liści przez cały sezon wegetacji Fot. 6. Zdrowe i silne liście w kwaterze z odmianą Ligol, chronionej akarycydem Sumo 10 EC

5 do dominującej fazy rozwojowej szkodnika. W przypadku, gdy w jednym momencie obecne jest na liściach kilka stadiów rozwojowych i tak zazwyczaj konieczne jest powtórzenie zabiegu, lub ewentualnie stosowanie mieszaniny preparatów, które działałyby na różne stadia rozwojowe tych szkodników. Kolejny ważny element to technika zabiegu. Trzeba bowiem pamiętać, że akarycydy to w zdecydowanej większości środki o działaniu kontaktowym, dlatego dla ich dobrej skuteczności wymagane jest bardzo dokładne pokrycie cieczą roboczą chronionych powierzchni. By to uzyskać sadownik stosuje 750 l cieczy/ha, dodając do zabiegów przędziorkobójczych zwilżacza jest to zazwyczaj Slippa w dawce 0,2 l/ha. Przędziorki w sadach jabłoniowych żerując uszkadzają przede wszystkim liście, ale również gdy występują licznie w początkowym okresie wzrostu zawiązków mogą niszczyć owoce (ordzawienia skórki). Szkodliwość przędziorków polega jednak nie tylko na bezpośrednich uszkodzeniach liści i młodych owoców. Od kondycji liści, a więc intensywności procesu fotosyntezy, zależy też ostateczna wielkość i jakość owoców. Utrzymane w dobrej kondycji liście do końca okresu wegetacji (fot. 6), to również zdrowe i silne pąki kwiatowe na kolejny sezon. Takie pąki są też odporne na niską temperaturę zimą. By takie efekty osiągnąć P. Durki w ciągu okresu wegetacyjnego wykonuje wiele zabiegów poprawiających wygląd i kondycję liści (m.in. dolistne nawożenie magnezem czy manganem), co w połączeniu ze skutecznym zwalczaniem przędziorków, pozwala osiągnąć ten cel. 5 Wielkopąkowiec porzeczkowy i roztocz truskawkowiec już wkrótce pod kontrolą Dr hab. Barbara H. Łabanowska prof. nadzw. IO, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Oczekujemy na finał procesu rozszerzenia rejestracji preparatu Ortus 05 SC. Już wkrótce środek ten będzie można legalnie zalecać wiosną do ochrony porzeczki czarnej przed wielkopąkowcem porzeczkowym a truskawki przed roztoczem truskawkowcem. Jednocześnie na obydwu tych uprawach będzie on zwalczał przędziorka chmielowca. Fot. 1. Wielkopąkowiec porzeczkowy uszkodzone pąki są nadmiernie powiększone i nie rozwijają się z nich liście ani kwiaty fot. 14 B. Łabanowska Wielkopąkowiec porzeczkowy Występuje powszechnie i jest obecnie najgroźniejszym szkodnikiem porzeczki czarnej. Dorosły roztocz to maleńki szpeciel, około 0,150,21 mm długości (samica nieco większa od samca), barwy białej, z 2 parami odnóży na przedzie ciała. Szpeciele żyją i żerują w pąkach porzeczki, tam też samice składają jaja. Zasiedlone pąki są powiększone i kuliste. Wiosną dodatkowo nabrzmiewają i się rozluźniają, ale nie rozwijają się z nich liście ani kwiaty (fot. 1). W jednym pąku notowano nawet około 30 tys. osobników szpecieli. Wiosną, przed kwitnieniem, ale głównie podczas kwitnienia, po rozluźnieniu się pąków, rozpoczyna się wychodzenie szpecieli na powierzchnię, co trwa aż do całkowitego zaschnięcia pąków. Masowa migracja ma miejsce podczas kwitnienia krzewów (wykres). Szpeciele przebywają na powierzchni liści i pędów, mogą być wtedy przenoszone z wiatrem (odgrywa on bardzo dużą rolę w rozprzestrzenianiu szkodnika), na ciele owadów lub z kroplami deszczu na sąsiednie pędy, krzewy i uprawy. Podczas migracji szpeciele docierają i wnikają do nowo formujących się pąków w kątach liści, żerują wysysając soki z komórek i jednocześnie wprowadzają substancje enzymatyczne, które zakłócają wzrost i różnicowanie się pąków na kwiatowe. W ciągu roku rozwija się 35 pokoleń szpeciela. Uprawa porzeczek silnie uszkodzonych, przez tego szkodnika (ok. 20% pąków lub więcej na plantacji), przestaje być opłacalna i powinna być zlikwidowana. Szpeciel jest wektorem wirusa rewersji porzeczki czarnej. Głównym źródłem szpeciela i rewersji na młodej plantacji są zasiedlone sadzonki. Porażone przez rewersję krzewy nie owocują, pędy są nadmiernie rozkrzewione, charakteryzują się pokrzywowatym wyglądem, a liście mają zredukowane ząbkowanie. Nie ma możliwości zwalczania rewersji, jedynie zaleca się likwidację jej wektora oraz usuwanie porażonych przez wirusa krzewów. Zwalczanie Obecnie nie ma dozwolonych środków chemicznych do niszczenia wielkopąkowca porzeczkowego. W doświadczeniach ograniczenie szkodnika uzyskiwano stosując preparaty zawierające siarkę, oraz Ortus 05 SC a także program łączący zabieg preparatem Siarkol 80 WP około 2 tygodnie przed kwitnieniem oraz Ortus 05 SC na początku kwitnienia, podczas migracji szpecieli. Tymczasem żaden z wymienionych środków nie jest zarejestrowany do stosowania na porzeczkę, ale jest szansa na poprawę sytuacji. Jest nadzieja, że preparat Ortus 05 SC uzyska rozszerzenie zaleceń etykietowych i można go będzie włączyć do programu ochrony porzeczki. Zakończone są już doświadczenia rejestracyjne. W badaniach na porzeczce czarnej Ortus 05 SC był stosowany w dawce 1,251,5 l/ha. Użyty 3-krotnie podczas migracji wielkopąkowca porzeczkowego redukował liczbę uszkodzonych pąków do poziomu 7090%, w zależności od plantacji i liczebności szkodnika. Preparat zastosowany 2-krotnie ograniczał liczbę uszkodzonych pąków o około 60%. Po jednym zabiegu jego skuteczność była niższa. Natomiast stosując program: 1 zabieg preparatem Siarkol 80 WP przed kwitnieniem i 1 zabieg preparatem Ortus 05 SC, uzyskano redukcję uszkodzonych pąków o ponad 80%. Proces rejestracji umożliwiający użycie środka do ochrony porzeczek, jest w toku. Wiadomo, że obecnie trwa on dość długo i jest skomplikowany. Wszystko wskazuje jednak na to, że w następnym sezonie (2013) preparat Ortus 05 SC znajdzie się w zaleceniach zwalczania wielkopąkowca porzeczkowego a jednocześnie z nim przędziorka chmielowca na porzeczce, który bywa przyczyną zbyt wczesnego żółknięcia (fot. 2) i opadania liści porzeczki (np. czerwiec 2011 r.). Akarycyd ten będzie mógł być stosowany wiosną, kiedy na krzewach pojawiają się te obydwa groźne szkodniki. Na wiosnę 2012 r. nie ma w programie żadnego akarycydu do ochrony porzeczki. Krzewy silnie zasiedlone przez wielkopąkowca zaleca się likwidować i palić, a do zakładania nowych plantacji konieczne jest zaopatrywanie się tylko w kwalifikowane sadzonki, wolne od rewersji i wielkopąkowca porzeczkowego. Jednak także do ochrony plantacji matecznych i szkółek brakuje odpowiednich środków. Wydawało się, że szansą będzie uprawa odmian porzeczki odpornych na wielkopąkowca i rewersję. Jednak sprowadzona kilkanaście lat temu odmiana Ben Hope jako odporna, przełamała odporność i obecnie jest w grupie odmian zasiedlanych (na niektórych plantacjach nawet bardzo silnie) przez tego szkodnika. Druga, szkocka odmiana Ben Gairn odporna na rewersję porzeczki czarnej, na razie nie jest tak silnie zasiedlana przez wielkopąkowca jak Ben Hope. Nowe, odporne odmiany mogą być wprowadzane stopniowo do produkcji, ale istniejące plantacje wymagają systematycznej ochrony i konieczne są odpowiednie środki, które można by zalecać. Roztocz truskawkowiec Jest maleńkim pajęczakiem, ciało samic ma wielkość 0,20,28 mm, a samce są jeszcze mniejsze 0,150,20 mm. Larwy i osobniki dorosłe żerują na najmłodszych, zwiniętych jeszcze liściach (fot. 3) i pąkach truskawki, wysysają sok z komórek, w efekcie ogładzają roślinę. Uszkodzone liście są drobne, na krótkich ogonkach (fot. 4), przebarwione. Całe rośliny są karłowate, owocują słabiej niż niezasiedlone, na silnie uszkodzonych owoce są małe, niewybarwione, kwaśne, bez wartości handlowej i konsumpcyjnej. Straty w plonie zależą od liczebności szkodnika na roślinach, sporadycznie sięgają nawet 5070%. Zimują samice roztocza w pąkach truskawki, a wiosną, jeszcze przed kwitnieniem roślin, zaczynają żerowanie i rozmnażanie się na najmłodszych listkach. W sezonie wegetacji rozwija się 35 pokoleń roztocza, zależnie od temperatury. W okresie powstawania rozłogów tzw. wąsów, roztocz zasiedla je i w ten sposób przedostaje się na sadzonki, a wraz z nimi trafia na nowozakładane plantacje. Tam roztocz z jednej rośliny na drugą przenoszony jest przez owady i inne roztocze, które wędrują po roślinach oraz z podmuchami wiatru. W miarę starzenia się uprawy, liczebność populacji roztocza wzrasta na roślinach. dokończenie na str III IV Terminy obserwacji V VI

6 6 dokończenie ze str. 5 na przędziorki i pordzewiacze NOWOŚĆ Ortus ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY Zwalcza przędziorka owocowca i pordzewiacza na jabłoni i śliwie Zwalcza przędziorki na gruszy Niszczy wszystkie ruchome stadia rozwojowe Na roślinie działa powierzchniowo Wyróżnia się szybkim i długim działaniem Jest bezpieczny dla pszczół Może być stosowany przez cały sezon wegetacyjny śmiertelnie skuteczny! Nissorun ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY Zwalcza przędziorka owocowca na jabłoni Znakomicie zwalcza jaja, larwy i nimfy przędziorków Na roślinie wykazuje działanie wgłębne Wykazuje bardzo długi okres skutecznego działania (do 2-3 miesięcy) Odporny na zmywanie przez deszcz Selektywny dla owadów pożytecznych Zalecany w Integrowanej Produkcji na dłużej! Wiecej informacji na W celu równoczesnego zwalczania wszystkich stadiów rozwojowych (formy ruchome i jaja) przędziorka owocowca polecamy zastosowanie mieszaniny* środków: Ortus 05 SC Nissorun 050 EC * Szczegółowych informacji dotyczących stosowania mieszaniny udzielają doradcy naszej firmy w dawkach 1,0-1,5 l/ha w dawce 0,9 l/ha Fot. 2. Przędziorek chmielowiec silnie uszkodzone liście porzeczki w czerwcu Zwalczanie Obecnie roztocza truskawkowca można zwalczać chemicznie jedynie po zbiorze owoców. Ponadto bardzo ważne jest zakładanie plantacji ze zdrowych, wolnych od szkodnika sadzonek, a nie z sadzonek pobieranych z plantacji owocujących, na których zwykle roztocz występuje. Po wycofaniu z końcem br. propargitu (Omite 570 EW) do zwalczania roztocza pozostanie tylko pirydaben (Sanmite 20 WP), który jest i będzie mógł być stosowany po zbiorze owoców. Roztocza zwalcza się także fenpiroksymatem (Ortus 05 SC), który jest w trakcie rejestracji. W doświadczeniach prowadzonych na plantacjach truskawki dość silnie zasiedlonej przez tego roztocza, istotnie go ograniczał. Preparat Ortus 05 SC w dawce 1,25 l/ha oraz w dawce 1,0 l/ha zwilżacz Slippa (0,2 l/ha), zastosowany 2-krotnie po zbiorze owoców truskawki do zwalczania roztocza truskawkowca wykazał po upływie 34 tygodni od Fot. 3. Roztocz truskawkowiec powoduje uszkodzenie najmłodszych liści drugiego zabiegu efektywność 8388,9%, zależnie od doświadczenia i liczebności roztocza przed zabiegiem. Wyniki te były na podobnym poziomie jak po zastosowaniu preparatu standardowego, dozwolonego do zwalczania roztocza truskawkowca po zakończonym zbiorze owoców. Można mieć nadzieję, że już w następnym sezonie będzie można Ortus 05 SC zalecać do wiosennego, jak i letniego stosowania na plantacjach truskawki. Preparat ten zniszczy roztocza truskawkowca, ale jednocześnie przędziorka chmielowca. Sumo 10 EC przeciwko przędziorkom i pordzewiaczom Lista akarycydów dopuszczonych do stosowania w uprawach sadowniczych zwiększyła się o nowo zarejestrowany w kwietniu środek zawierający substancję czynną niewykorzystywaną dotychczas w polskich sadach. Środek o super ciężkiej nazwie Sumo 10 EC zawiera w litrze produktu handlowego 10 g milbemektyny (związku naturalnego pochodzącego z procesu fermentacji prowadzonej przez mikroorganizm glebowy Streptomyces hygroscopicus). Substancja pochodzi z nowej grupy chemicznej makrocyklicznych laktonów. Działa ona na system nerwowy roztoczy powodując ich paraliż. Zareagują na nią wszystkie stadia tych szkodników, a co więcej, potraktowane nią samice staną się, jak twierdzi producent środka, bezpłodne. Preparat jako jedyny z aktualnie dostępnych na rynku na roślinie działa powierzchniowo i wgłębnie, a wobec szkodników kontaktowo i żołądkowo. Na razie środek został dopuszczony do stosowania w sadach jabłoniowych jako oręż przeciwko przędziorkowi owocowcowi i pordzewiaczowi jabłoniowemu. Akarycyd zalecany jest do jednorazowego użycia w sezonie, od pełni fazy kwitnienia maksymalnie przez następne 4 tygodnie, w zalecanej dawce dla jednorazowego stosowania 0,751,0 l/ha. W charakterystyce środka podaje się, że działa niezależnie od temperatury, ale nie zaleca się jego stosowania gdy przekracza ona 30 C. Środka nie można stosować do ochrony odmiany Golden Delicious. Przy opryskiwaniu natomiast odmian: Gala, Braeburn, Kanzi i Cameo należy zachować odstęp 5-dniowy przed i po zabiegach z użyciem innych środków ochrony roślin. K. Kupczak Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie. SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska Warszawa tel.: Skuteczne zwalczanie przędziorków i pordzewiaczy nie jest możliwe bez prawidłowej rotacji preparatów, polegającej na przemiennym stosowaniu środków należących do różnych grup chemicznych (o różnym mechanizmie roztoczobójczym). Ze względu na mechanizm działania środki dostępne obecnie w Polsce można pogrupować następująco: Ortus, Magus, Sanmite Omite (ostatni rok sprzedaży) Nissorun, Apollo, Zoom Envidor Sumo (NOWOŚĆ 2012) oleje mineralne PAMIĘTAJMY O PROWADZENIU ROTACJI PREPARTÓW POCHODZĄCYCH Z RÓŻNYCH GRUP CHEMICZNYCH Fot. 4. i deformację oraz przebarwienie starszych Obecnie, pomimo dotkliwych szkód powodowanych przez Warto zadbać oba również wymienione o faunę pożyteczną, szkodniki, wiosną nie wrogami ma szans naturalnymi przędziorków, ich zwalczania. w której skład wchodzą ważne gatunki będące przede wszystkim dobroczynek gruszowiec Przędziorek, (Typhlodromus żeruje pyri), na a także liściach np. dobroczynka wyrośniętych, bywa przyczyną przedwczesnego ich jabłoniowa (Zetzellia mali) czy owady z rodziny dziubałkowatych (Anthocoridae). zasychania, co ma ujemny wpływ na wzrost i plonowanie Nie należy roślin. stosować preparatów Wiosną, nieselektywnych, zwalczanie które niszczą faunę pożyteczną, a tym samym ograniczają przędziorka może być konieczne tuż przed kwitnieniem lub po pełni kwitnienia. Jest szansa, że wiosną 2013 r. do tego celu można będzie zalecać Ortus 05 SC. naturalne możliwości walki z przędziorkami i pordzewiaczami Sumi Agro Poland przy wsparciu Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach opracowało praktyczne zalecenia na temat skutecznej walki z przędziorkami i pordzewiaczami w uprawach sadowniczych. Więcej informacji oraz ulotka z zaleceniami znajdują się na Skuteczne zwalczanie przędziorków i pordzewiaczy w uprawach sadowniczych Akcja edukacyjna SUMI AGRO POLAND, producenta preparatów Ortus, Nissorun oraz Sumo Akcję wspiera Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

7 Możliwości zwalczania chorób kory i drewna Dr Beata Meszka, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach Liczba środków ochrony roślin zarejestrowanych do stosowania w uprawach sadowniczych w ostatnich kilku latach istotnie się zmniejszyła, co znacznie utrudnia, a często wręcz uniemożliwia prawidłowe i skuteczne prowadzenie ochrony chemicznej przeciwko wielu agrofagom, a wśród nich tym powodującym choroby kory i drewna. Infekcje owoców mają charakter utajony i od momentu ich zakażenia w sadzie do ujawnienia się objawów chorobowych w okresie przechowywania w formie charakterystycznego oczkowania (gorzka zgnilizna) może minąć nawet kilka miesięcy. Ze względu na taki przebieg choroby, o jej nasileniu i wielkości strat, producenci dowiadują się dopiero wyjmując jabłka żeniom okres przypada zaraz po zbiorze owoców i w czasie opadania liści. Grzyb poraża tkanki gospodarza przez różnego rodzaju uszkodzenia, rany mechaniczne, np. po cięciu, mrozowe i niekiedy przez ślady poliściowe. Patogen występuje powszechnie i może porażać wszystkie odmiany jabłoni oraz wiele innych rodzajów drzew liściastych. Do najbardziej podat- 7 Fot. 1. Owocniki grzyba Nectria galligena W rejestrze fungicydów zalecanych do opryskiwania drzew w celu ochrony drobnych ran, powstałych głównie podczas wiosennego formowania koron, po gradobiciu, a w szkółkach także po osmykiwaniu liści, pozostały jedynie związki benzimidazolowe (Topsin M 500 SC, Funaben Plus 03 PA) oraz miedziowe. Topsin M 500 SC stosowany jest w polskich sadach już od ponad 30 lat i wciąż wykazuje dobrą skuteczność w zwalczaniu: raka drzew owocowych, zgorzeli kory, gorzkiej zgnilizny jabłek i gruszek, brunatnej zgnilizny drzew pestkowych (na wiśniach, śliwach, morelach i brzoskwiniach), a także leukostomozy drzew pestkowych. Szkodliwość patogenów wywołujących choroby kory i drewna jest różna dla poszczególnych rodzajów, gatunków i odmian drzew owocowych. Znaczny wpływ na występowanie i nasilenie chorób, ma przebieg warunków atmosferycznych. Ciepła i wilgotna pogoda jesienią i zimą sprzyja zarodnikowaniu i infekcjom wszelkich zranień kory oraz porażeniu śladów poliściowych. Z kolei niska temperatura zimą, w wyniku której dochodzi do uszkodzenia tkanek (spękania kory, rozłamania konarów), sprzyja masowemu ich porażaniu przez grzyby z rodzajów Leucostoma i Cytospora, sprawców leukostomozy drzew pestkowych i cytosporozy jabłoni oraz Chondrostereum purpureum, sprawcy srebrzystości liści drzew owocowych. Powszechne problemy W sadach jabłoniowych podstawowym problemem są rak drzew owocowych (Nectria galligena) oraz, szczególnie w szkółkach i młodych nasadzeniach, zgorzel kory powodowana przez grzyby z rodzaju Pezicula. Szkodliwość wymienionych chorób bywa niekiedy bardzo duża. W warunkach sprzyjających rozwojowi ich sprawców powstają rozległe nekrozy oraz zrakowacenia pędów, konarów i pni, prowadzące często do zamierania, szczególnie młodych drzew, w których przypadku szybciej dochodzi do zaobrączkowania porażonego organu. Objawy zgorzeli kory są różne i zależą od wieku zainfekowanego organu, miejsca fot. 15 B. Meszka zakażenia i szczepu grzyba. Najczęściej są to niezbyt głębokie nekrozy widoczne na jednorocznych bądź dwuletnich pędach, wokół śladów poliściowych, u podstawy krótkopędów lub wokół uszkodzeń kory. W miejscu infekcji kora brunatnieje, zapada się, łuszczy i zamiera. Wszystkie uprawiane odmiany jabłoni są porażane, aczkolwiek w różnym stopniu. Najwięcej objawów obserwuje się na odmianach: Elstar, Golden Delicious, Pinova i Gala. Zarodniki konidialne tworzące się na porażonych krótkopędach stanowią główne źródło infekcji nowych tkanek. Konidia wnikają przez blizny po opadłych liściach, rany Fot. 3. Objawy brunatnej zgnilizny drzew ziarnkowych na: jabłkach z chłodni lub przechowalni. Szczególnie podatne na gorzką zgniliznę są jabłka odmian: Elstar, Rubin, Golden Delcious, Koksa Pomarańczowa, Gala, Šampion, Ligol, Pinova, Fiesta. Zapobieganie zgorzelom kory Na młodych drzewach ważne jest usuwanie pędów z objawami choroby i zabezpieczanie powstałych ran pastą Funaben Plus 03 PA lub farbą emulsyjną z dodatkiem 2% roztworu środka Topsin M 500 SC, a także ochrona uszkodzeń kory poprzez wiosenne opryskiwanie tym preparatem. Zabieg jest szczególnie ważny po osmykiwaniu liści w szkółkach oraz po uszkodzeniach gradowych. Efektywność środka Topsin M 500 SC w ochronie drzew przed zgorzelami, a jabłek przed gorzką zgnilizną jest bardzo dobra, ale tylko w przypadku wrażliwych form grzybów z rodzaju Pezicula. Tymczasem w sadach, w których stwierdza się obecność ras odpornych na tiofanat metylu (substancję czynną ww. fungicydu), jego efektywność będzie mniejsza. Drugą powszechnie występującą chorobą kory i drewna jest rak drzew owocowych. Sprawcą jest grzyb Nectria galligena, występujący we wszystkich rejonach uprawy jabłoni i grusz. Patogen ten zimuje w postaci grzybni w zrakowaceniach lub w postaci kulistych, karminowych owocników (fot. 1), w których od jesieni do późnej wio- nych jabłoni należą: Elise, Elstar, Gala, Koksa Pomarańczowa, Melrose, Topaz i Rajka. W miejscu porażenia kora brunatnieje, zapada się i ulega nekrozie. W odróżnieniu od zgorzeli kory, rany rakowe są bardziej rozległe. Patogen niszczy nie tylko miękisz korowy, ale także drewno, co objawia się przebarwieniem rdzenia pędów na brązowo. Ze względu na rozwój grzybni zarówno w miękiszu korowym, jak i wiązkach przewodzących, wyniszczenie patogenu jest niezwykle trudne. W ochronie przed rakiem drzew owocowych bardzo ważna jest przede wszystkim prawidłowa agrotechnika, a więc: wycinanie silnie porażonych pędów lub całych drzew, czyszczenie ran rakowych w czasie suchej pogody, dobór odpowiedniego stanowiska dla podatnych odmian. Ochrona chemiczna polega przede wszystkim na zabezpieczaniu ran przed porażeniem. Opryskiwania fungicydem Topsin M 500 SC w dawce 1,5 l/ha należy wykonywać po wszelkich zabiegach powodujących liczne uszkodzenia kory, takich jak: cięcie, osmykiwanie liści oraz po gradobiciu. W rejonach, w których obserwowane są infekcje śladów poliściowych, konieczne jest także opryskiwanie tym preparatem zwłaszcza odmian podatnych w okresie opadania liści. Preparat hamuje zarówno kiełkowanie zarodników, jak i wzrost grzybni. Ważnym zabiegiem zwalczającym cho- Skuteczność tiofanatu metylu (s.a. Topsin M 500 SC) w zwalczaniu leukostomozy brzoskwini Kombinacje Wielkość nekrozy (w cm 2 ) % zabliźnienia rany nr 3, kwiecień 2012 Bezpłatny informator dla gospodarstw sadowniczych firmy Kontrolna 9,2 0,0 Tiofanat metylu 0,0 85,2 SUMI AGRO POLAND SP. Z O.O. ul. Bonifraterska 17, Warszawa tel.: , fax: biuro@sumiagro.pl Redaktor naczelny: Urszula Filipecka Opracowanie materiałów na zlecenie wydawcy: PLANTPRESS SP. Z O.O. ul. J. Lea 114a, Kraków Fot. 2. Rak drzew owocowych objawy na pędzie jabłoni po zerwanych owocach oraz po mechanicznych uszkodzeniach kory (cięcie, szczepienie, żerowanie szkodników). Miejscem porażenia są także przetchlinki owoców. sny tworzą się zarodniki workowe będące źródłem infekcji. W wyniku porażenia powstają nekrozy (fot. 2), na których w ciągu całego sezonu wytwarzane są masowo zarodniki konidialne. Ze względu na obecność dwóch rodzajów zarodników, infekcje mogą zachodzić praktycznie w ciągu całego roku. Najbardziej sprzyjający zaka- robę jest dokładne wycinanie zrakowaceń i zabezpieczanie powstałych ran farbą emulsyjną z dodatkiem 2% roztworu Topsin M 500 SC lub pastą Funaben 03 PA. Ze względu na ryzyko selekcji form grzybów odpornych na tę grupę środków, w innych krajach zaleca się stosowanie fungicydów w miesza- dokończenie na str. 8