Zwalczanie przędziorków i pordzewiaczy na jabłoniach

Transkrypt

1 52 Zwalczanie i pordzewiaczy na jabłoniach Marcin Oleszczak Agrosimex, Dział Techniczno-Naukowy W ostatnich latach w sadach jabłoniowych obserwujemy wzrost zagrożenia ze strony szkodliwych roztoczy, głównie przędziorka owocowca i przędziorka chmielowca. Wciąż groźny dla jabłoni jest także pordzewiacz jabłoniowy, szczególnie dla odmian Jonagold i Golden Delicious oraz ich sportów. Przyczyn nasilenia występowania tych szkodników można upatrywać w zmianach klimatycznych (ciepłe i suche lata) oraz błędach popełnianych w zwalczaniu tych roztoczy. W skutecznym ograniczaniu ich populacji, konieczne jest dokładne poznanie ich biologii, szkodliwości związanej ze sposobem żerowania i bytowania na roślinach. Niezbędna jest również analiza spektrum poszczególnych akarycydów i usprawnienie techniki aplikacji preparatów roztoczobójczych. Przędziorek owocowiec Szkodnik ten może występować na około 80 gatunkach roślin, ale przede wszystkim można go spotkać na jabłoniach i śliwach. W mniejszym stopniu zasiedla pozostałe gatunki sadownicze i rośliny jednoroczne, choć w związku ze zmianami w asortymencie preparatów zarejestrowanych do zwalczania miodówek (brak substancji amitraz) coraz częściej można go znaleźć na gruszy. Najczęściej przędziorek owocowiec występuje w intensywnych, dobrze pielęgnowanych sadach, silnie nawożonych azotem i często opryskiwanych środkami ochrony roślin. Samica przędziorka owocowca (fot. 1) ma owalny kształt, jej długość nie przekracza 0,36 mm. Może przybierać barwę od jasnoczerwonej do ciemnoczerwonej. Charakterystyczną cechą samic jest występowanie na ich części grzbietowej wzgórków i wyrastających z nich szczecinek. Samce są mniejsze, mają bardziej wydłużone ciało, początkowo są bladopomarańczowe, następnie ciemniejsze, bardzo ruchliwe. W populacji przędziorka owocowca liczba samic wielokrotnie przekracza liczbę samców. Jaja zimowe są intensywnie czerwone, cebulokształtne, południ- Fot. 1. Przędziorek owocowiec W cyklu rozwojowym przędziorka owocowca występują trzy stadia aktywne (larwa, protonimfa, deutonimfa) i trzy stadia spoczynkowe (nymphochryzalis, deutochryzalis, teleiochryzalis). Stadia te występują jedne po drugich (ruchome/spoczynkowe). kowo żeberkowane, lekko spłaszczone (fot. 2). W górnej części mają wyrostek w kształcie antenki, do którego są doczepione nitki przytwierdzające jajo do podłoża. Jaja letnie są podobne do jaj zimowych, różnią się tylko wielkością (są mniejsze) i zabarwieniem (mogą być zielonożółte do pomarańczowoczerwonych). Przędziorek owocowiec zimuje w postaci jaj zimowych, które składane są na cieńszych gałęziach i pędach. Najwięcej jaj obserwujemy wokół pąków, krótko-

2 53 pędów i na granicy 2 3-letnich przyrostów, szczególnie po ich dolnej stronie. Jeśli przędziorki występują w dużym nasileniu, jaja mogą tworzyć zwarte złoża, przybierające postać czerwonych plam na pędach. Na 1 cm 2 takiego złoża znajduje się około 1500 jaj. Wyląg larw z jaj zimowych rozpoczyna się w fazie białego pąka u śliwy lub pod koniec zielonego pąka u jabłoni, co przypada zwykle na połowę kwietnia. Trwa on przeważnie w zależności od przebiegu warunków atmosferycznych, szczególnie temperatury do trzech tygodni i kończy się tuż przed lub w czasie kwitnienia jabłoni. Wyląg larw z jaj zimowych jest bardzo intensywny nawet w temperaturze 6 C, natomiast w 30 C zachodzi znacznie wolniej. Larwy opuszczające zimowe jaja są bardzo aktywne, szybko rozprzestrzeniają się na młode, delikatne liście i żerują przeważnie na ich spodniej stronie. Całkowity rozwój larwy trwa w zależności od temperatury do 10 dni. Rozwój larwalny samca jest zwykle krótszy niż samicy. W chwili wyjścia dorosłych samic z osłonki następuje natychmiastowa kopulacja i składanie letnich jaj. Fot. 2. Jaja przędziorka owocowca Maksimum pojawu obserwujemy zwykle w czerwcu i lipcu, w czasie chłodnej i deszczowej pogody w pierwszej połowie lata może on wystąpić dopiero w sierpniu (fot. 3) lub we wrześniu. W Polsce w ciągu roku występuje do pięciu pokoleń przędziorka owocowca. Pierwsze rozwija się od połowy kwietnia, ostatnie zaś od końca sierpnia. Najdłuższy czas, bo półtora miesiąca, upływa między pojawieniem się I i II pokolenia. W związku ze specyficz- Fot. 3. Najliczniej przędziorki pojawiają się w czerwcu i lipcu, a w czasie chłodnej i deszczowej pogody w pierwszej połowie lata dopiero w sierpniu Maksymalny efekt do ostatniej kropli Redukcja strat w ochronie

3 54 nym rozwojem przędziorka owocowca i różną długością życia poszczególnych osobników zachodzi zjawisko nakładania się pokoleń na siebie, występuje ono od II i III pokolenia. Jaja zimowe składają samice IV i V pokolenia. Warto zwrócić uwagę, że na drzewach silnie opanowanych latem przez przędziorka owocowca może być mniej jaj zimowych, i na odwrót na drzewach słabo zasiedlonych można znaleźć ich bardzo dużo. Zjawisko to jest związane z migracją przędziorka owocowca z drzew bardzo silnie zasiedlonych latem przez te szkodniki. Przędziorek chmielowiec Przędziorek chmielowiec (fot. 4) występuje na wszystkich kontynentach. W Polsce gatunek ten zasiedla ponad 300 gatunków roślin wieloletnich i jednorocznych. Samice przędziorka chmielowca są walcowatego kształtu, mają do 0,6 mm długości, latem są żółtozielone z dwiema ciemnymi plamami na części grzbietowej. Zimujące samice różnią się wyglądem od tych występujących w okresie wegetacji są karminowe do pomarańczowych i nie mają charakterystycznych plam na części grzbietowej. Fot. 4. Przędziorek chmielowiec W sadach jabłoniowych możemy spotkać też rubinowca owocowca o biologii zbliżonej do przędziorka owocowca i przędziorka głogowca o rozwoju podobnym do przędziorka chmielowca. Samiec jest mniejszy i ma romboidalny kształt. Jaja (tylko letnie) są prawie kuliste, w pierwszym okresie szkliste, później matowe, żółtawe. W rozwoju tego gatunku występują także trzy stadia ruchome oddzielone od siebie trzema stadiami spoczynkowymi. Zimują wyłącznie samice, m.in. w szczelinach kory, w glebie, pod opadłymi liśćmi. Mogą one zimować samotnie lub po kilkadziesiąt sztuk w kolo- niach. Samice wychodzą z zimowych kryjówek pod koniec kwietnia lub na początku maja i zaczynają intensywnie żerować na rozwijających się liściach lub chwastach rosnących w sadach. Zapłodnione jesienią samice równocześnie z żerowaniem zaczynają składać jaja. Jedna samica w czasie swojego życia może złożyć pod pajęczynką do 200 jaj. Inkubacja jaj trwa od kilku do kilkunastu dni w zależności od temperatury. Podstawowe informacje o przędziorkach Przędziorek owocowiec Przędziorek chmielowiec rośliny żywicielskie 80 gatunków 300 gatunków forma zimująca jaja zimowe deutogynne samice kolor dorosłych ciemnoczerwony zielonożółty/karminowy tworzenie pajęczyny nie tak cykl rozwojowy 3 stadia ruchome, 3 stadia spoczynkowe 3 stadia ruchome, 3 stadia spoczynkowe liczba pokoleń termin pojawu w sadach połowa kwietnia koniec kwietnia (w tym roku obserwowano wcześniejszy pojaw)

4 56 Rozwój larwalny tego gatunku może trwać od kilku do kilkunastu dni. W sezonie występują cztery do pięciu pokoleń tego szkodnika, które również nakładają się na siebie. Zimujące samice mogą pojawić się już w sierpniu, ostatnie schodzą na zimowanie w październiku. Rozwojowi tego gatunku sprzyjają gorące i suche lata. Szkodliwość Przędziorki przebijają aparatem gębowym skórkę liści, a następnie niszczą komórki miękiszu, wysysając ich zawartość. Resztki cytoplazmy ulegają koagulacji, a komórka żółknie i zamiera. Uszkodzone komórki wypełniają się powietrzem, stąd objawy delikatnego szarzenia i srebrzenia się liści uszkodzonych przez przędziorki (fot. 5). Fot. 5. Liście uszkodzone przez przędziorki Jeśli populacja jest bardzo liczna, żerują one także na ogonkach liściowych, szypułkach kwiatów, na kwiatach i na młodych przyrostach. Żerowanie mocno oddziałuje na fizjologię zasiedlonych roślin następuje zahamowanie fotosyntezy, wzrost transpiracji i w końcowym efekcie może dochodzić do przedwczesnej defoliacji. Efektem występowania jest redukcja ilości pąków kwiatowych na następny sezon. Na roślinach silnie zasiedlonych przez przędziorki obserwujemy także zmniejszenie się ilości i wielkości owoców oraz ograniczenie wzrostu drzew. Fot. 6. Pordzewiacz jabłoniowy Szkody wyrządzone przez przędziorki są tym większe, im wcześniej powstaną. Mniejsza ilość wiosną przynosi większe straty niż większa ilość w drugiej części sezonu wegetacyjnego. fot. 1 6 M. Oleszczak Lustracje pod kątem w różnych fazach rozwojowych jabłoni (wg Programu ochrony roślin sadowniczych na rok 2008 opublikowanego przez Plantpress) Faza rozwojowa Metodyka Próg zagrożenia Okres bezlistny drzew przędziorek owocowiec Różowy pąk przędziorki Kwitnienie przędziorki Lato, połowa lipca i później obejrzeć po jednej 2 3-letniej gałęzi z 40 drzew na obecność jaj zimowych przędziorka owocowca obejrzeć po jednej rozetce kwiatowo-liściowej z 40 drzew, razem około 200 liści obejrzeć po jednej rozetce kwiatowo-liściowej z 40 drzew, razem około 200 liści na obecność obejrzeć po pięć liści z 40 drzew, razem około 200 liści na obecność, wybierać liście z zewnętrznej części koron jeśli zaobserwujemy liczne grupy jaj o średnicy od 0,5 do 1 cm lub czerwone plamy o średnicy powyżej 1 cm, oznacza to konieczność zwalczania przędziorka owocowca przed kwitnieniem średnio 3 i więcej form ruchomych na 1 liść średnio 3 i więcej form ruchomych na 1 liść średnio 7 i więcej form ruchomych na 1 liść

5 58 Lustracje pod kątem pordzewiacza jabłoniowego (wg Programu ochrony roślin sadowniczych na rok 2008 opublikowanego przez Plantpress) Faza rozwojowa Metodyka Próg zagrożenia Okres bezlistny drzew Od czerwca do sierpnia na drzewach z silnymi pędami jednorocznymi wybieramy pędy jednoroczne z kawałkiem pędu dwuletniego i oglądamy je pod binokularem na obecność szpecieli na drzewach o słabych pędach jednorocznych wybieramy pędy 2 3-letnie, oglądamy je pod binokularem na obecność szpecieli, sprawdzamy pąki, począwszy od 5 od góry raz na 2 tygodnie obejrzeć po 10 liści z 20 drzew. Liczyć pordzewiacze po spodniej stronie liści przy nerwie głównym na powierzchni około 1 cm 2. Do połowy lipca wybierać liście ze środkowej części pędów, w późniejszym okresie z wierzchołkowej części pędów próg zagrożenia 50 osobników na 10 cm bieżących pędu próg zagrożenia 50 osobników na 10 cm bieżących pędu lub 20 osobników na pąk od 20 do 40 osobników na 1 cm 2 Preparaty do zwalczania i pordzewiaczy na jałoniach (dane z etykiet ze stron MRiRW) Wyszczególnienie Akarycydy Gatunki zwalczanych Zwalczane fazy rozwojowe Zwalczanie pordzewiaczy Temperatura stosowania Apollo Plus 060 OF przędziorki jaja, stadium larwy i pierwsze stadium nimfy Envidor 240 SC przędziorek owocowiec wszystkie stadia rozwojowe za wyjątkiem samców powyżej 10 C Magus 200 SC przędziorki wszystkie stadia rozwojowe Nissorun 050 EC przędziorek owocowiec i inne gatunki wszystkie stadia rozwojowe za wyjątkiem dorosłych Omite 570 EW przędziorek owocowiec, przędziorek chmielowiec oraz inne gatunki ruchome formy tak powyżej 20 C Omite 30 WP przędziorek owocowiec, przędziorek chmielowiec oraz inne gatunki ruchome stadia tak powyżej 20 C Ortus 05 SC przędziorek owocowiec i inne gatunki ruchome stadia tak Paroil 95 SC przędziorek owocowiec jaja, młode larwy Pennstyl 600 SC przędziorek owocowiec, przędziorek chmielowiec oraz inne gatunki wszystkie stadia rozwojowe za wyjątkiem jaj około 20 C Promanal 60 EC przędziorek owocowiec jaja, młode larwy Sanmite 20 WP przędziorki ruchome stadia Treol 770 EC przędziorek owocowiec jaja, młode larwy powyżej 0 C Pordzewiacz jabłoniowy W ostatnich latach pordzewiacz jabłoniowy (fot. 6) coraz liczniej występuje w sadach o dużym udziale sportów odmian Jonagold i Golden Delicious. Dorosłe pordzewiacze mają 2 pary odnóży w przedniej części ciała, są beżowe, kremowe, wrzecionowatego kształtu, pod binokularem przypominają kluseczki. Nimfy pordzewiacza są podobne do osobników dorosłych, lecz mniejsze. Szpeciele z uwagi na bardzo małe ich rozmiary są trudne do zauważenia, swobodnie można je oglądać pod co najmniej 30-krotnym powiększeniem. Zimują samice w spękaniach kory, w sąsiedztwie pąków lub w pąkach pomiędzy łuskami. Wychodzą one w kwietniu i zasiedlają rozwijające się pąki. Na Wybierając akarycydy do zwalczania i pordzewiaczy, powinniśmy brać pod uwagę szczególnie: temperaturę, w jakiej możemy stosować dany akarycyd, to, czy w danej dawce zwalcza pordzewiacze, jakie zwalcza stadia rozwojowe, w jakiej ilości cieczy użytkowej powinniśmy stosować dany preparat.

6 59 Zwalczając szkodliwe roztocza w sadach jabłoniowych, powinniśmy: starannie lustrować sad, począwszy od okresu bezlistnego drzew, przez fazę pękania pąków, zielony/różowy pąk, okres po kwitnieniu, aż do późnego lata, właściwie dobierać akarycydy, szczególną uwagę zwrócić na dobór preparatów do pierwszych zabiegów i zabiegów latem, gdy nakładają się na siebie pokolenia, stosować akarycydy w odpowiedniej temperaturze, dobierać odpowiednią ilość cieczy użytkowej do konkretnej sytuacji, należy stosować górne z podanych w etykietach dawki wody, uzależniać ilość cieczy od wielkości koron, dbać o faunę pożyteczną (np. dobroczynka i skulika), która ogranicza występowanie roztoczy. Ortus ŚRODEK PRZĘDZIORKOBÓJCZY ZWALCZA RÓWNIEŻ PORDZEWIACZA JABŁONIOWEGO Zwalcza przędziorki i pordzewiacza na jabłoni Zwalcza przędziorki na roślinach jagodowych Niszczy wszystkie ruchome stadia rozwojowe Na roślinie działa powierzchniowo Wyróżnia się długim działaniem Jest bezpieczny dla pszczół (okres prewencji dla pszczół: nie dotyczy) Może być stosowany przez cały sezon wegetacyjny śmiertelnie skuteczny! pąkach żerują intensywnie i po pewnym czasie zaczynają składać jaja u nasady ogonków liściowych. Następnie żerują na dolnej stronie liści w pobliżu nerwu głównego. Szkodniki te występują na jabłoni od kwietnia do lipca lub sierpnia, żerując na sukcesywnie rozwijających się jabłoniach. Na skutek żerowania pordzewiaczy na liściach powstają początkowo drobne jasne plamki, które zlewają się ze sobą i brunatnieją. Liście przebarwiają się, tracą połysk i mogą przedwcześnie opadać. W warunkach, kiedy występują liczne populacje różnych stadiów rozwojowych, polecamy zastosowanie mieszaniny: Ortus 05 SC w dawce 0,5 l/ha + Nissorun 050 EC w dawce 0,75 l/ha. Szpeciele żerują także na pąkach kwiatowych, kwiatach i zawiązkach owocowych, efekty ich żerowania widać później na owocach w postaci ordzawień. Trudności w zwalczaniu szkodliwych roztoczy Na trudności w zwalczaniu szkodliwych roztoczy ma wpływ kilka czynników. Są to m.in.: bytowanie szkodliwych roztoczy po spodniej stronie blaszek liściowych; małe ich rozmiary trudności w czasie lustracji i identyfikacji gatunków; bardzo duża płodność samic; duża liczba pokoleń w sezonie; zimowanie bezpośrednio na drzewach; wczesny pojaw połowa, koniec kwietnia; dynamiczny rozwój populacji nawet w gorszych warunkach atmosferycznych; możliwość migracji; nakładanie się poszczególnych pokoleń na siebie; występowanie w cyklu rozwojowym stadiów nieruchliwych; zmiany w składzie gatunkowym, związane z tym trudności z identyfikacją gatunków; pojaw w ostatnim czasie większej populacji przędziorka chmielowca, który jest trudniejszy w identyfikacji i mniej wrażliwy na akarycydy; zmiany klimatyczne, ciepłe i suche lata sprzyjające przędziorkom i pordzewiaczom. Sumi-Agro Poland Sp. z o.o. Al. Jana Pawła II 80, Warszawa tel.: , fax: biuro@sumi-agro.com.pl