Zintegrowane połączenia komunikacji turystycznej na obszarze funkcjonalnym Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego

Transkrypt

1 Zintegrowane połączenia komunikacji turystycznej na obszarze funkcjonalnym Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Studium wykonalności Kwiecień 2015 Przygotowany przez: Na zlecenie: Centrum Doradztwa i Rozwoju Kompetencji we Wrocławiu Gminy Miejskiej Nowa Ruda

2 Spis treści 1. Przedmiot Studium Wykonalności Potencjał położenia geograficznego Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Diagnoza stanu połączeń komunikacyjnych Połączenia Drogowe Połączenia Kolejowe Komunikacja publiczna Potencjał turystyczny Ruch turystyczny Infrastruktura turystyczna Obiekty turystyczne i miejsca noclegowe Infrastruktura turystyki biznesowej Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Atrakcje turystyczne Muzea Zamki, pałace i twierdze Sanktuaria, kult religijny Atrakcje natury Atrakcje architektoniczne Diagnoza sieci połączeń komunikacji turystycznej (szlaki piesze, rowerowe, konne) wraz z określeniem problemów Istniejące szlaki turystyczne Problemy Diagnoza możliwości zwiększenia konkurencyjności regionu przez rozwój sieci połączeń turystycznych: Budowa nowych i rozbudowa istniejących tras turystycznych (pieszych i rowerowych) Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Ułatwienia i atrakcje na trasach turystycznych Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Propozycja ujednolicenia oznaczeń na trasach turystycznych Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Podsumowanie i wnioski Spisy Spis rysunków Spis tabel Spis wykresów

3 1. Przedmiot Studium Wykonalności Przedmiotem studium jest diagnoza sektora komunikacji turystycznej na obszarze Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Analizy zostały przeprowadzone głównie w obszarze turystyki oraz zagadnień społeczno gospodarczych. Wyciągnięte wnioski, a przede wszystkim zaprezentowane rekomendacje mają na celu wdrożenie działań przyczyniających się do rozwoju sieci połączeń turystycznych, a tym samym do zwiększenia konkurencyjności społeczno-gospodarczej obszaru Partnerstwa Noworudzko-Radkowskiego. Metodologia pracy nad dokumentem obejmowała zarówno analizę dostępnych danych źródłowych jak i statystyk publicznych, a także wyniki warsztatów, w których wzięli udział przedstawiciele zainteresowanych stron ze wszystkich trzech gmin partnerstwa. Warsztaty, zorganizowane 5 lutego w Nowej Rudzie, pozwoliły zdefiniować problemy w obszarze transportu publicznego i drogowego, promocji turystycznej, współpracy jst, a także znakowania tras i małej infrastruktury szlaków. Wyniki pracy warsztatowej w wielu obszarach potwierdziły wnioski wyciągnięte na podstawie wcześniejszych analiz. Rysunek 1. Uczestnicy warsztatów przedstawiciela Radkowa pracują nad wyznaczeniem nowych szlaków Źródło: opracowanie własne Całość dokumentu została podzielona na siedem rozdziałów, gdzie pierwszy stanowi niniejsze wprowadzenie ostatni zaś zawiera podsumowanie i rekomendacje. Rozdziały od drugiego do szóstego zawierają przeprowadzone analizy oraz diagnozy prowadzone pod kątem turystyki na obszarze geograficzno-administracyjny trzech gmin. Rozdział drugi skupia się na przedstawieniu obszaru Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego pod kątem potencjału dla rozwoju turystyki wynikającego bezpośrednio z położenia geograficznego gmin wchodzących w skład partnerstwa. W kolejnych rozdziałach analizie poddano stan i strukturę połączeń komunikacyjnych, w tym również szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych i konnych) a także potencjał turystyczny obszaru partnerstwa z uwzględnieniem m.in. infrastruktury i ruchu turystycznego. W rozdziale szóstym została przedstawiona diagnoza możliwości zwiększenia turystycznej konkurencyjności obszaru partnerstwa m.in. poprzez budowę lub rozbudowę tras turystycznych jak również jednolity system oznaczeń. Propozycje ujednolicenia oznaczeń na trasach turystycznych również zostały zawarte w omawianym rozdziale. Nieoceniony wkład merytoryczny w opracowanie niniejszego Studium Wykonalności wnieśli eksperci: Pan Czesław Dominas i Pan Witold Telus. 3

4 2. Potencjał położenia geograficznego Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Mikroregion noworudzko-radkowski położony jest w powiecie kłodzkim stanowiącym część województwa dolnośląskiego, w południowozachodnim rejonie Polski. Obszar Partnerstwa Noworudzko-Radkowskiego (PNR) graniczy od strony zachodniej z Republiką Czeską, od strony północnej z powiatem wałbrzyskim i dzierżoniowskim, od strony wschodniej z powiatem ząbkowickim a od strony południowej z gminami powiatu kłodzkiego (gminą miejską Kudowa-Zdrój, gminą miejsko-wiejską Szczytna oraz gminą wiejską Kłodzko). Rysunek 2. Obszar Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego na tle województwa dolnośląskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Powołane w 1997 r. Partnerstwo Noworudzko-Radkowskie leży w północno-zachodniej część powiatu kłodzkiego i obejmuje swym zasięgiem trzy gminy: Gminę Miejską Nowa Ruda, Gminę Radków oraz Gminę Nowa Ruda. W skład partnerstwa wchodzi łącznie 36 miejscowości (28 sołectw), a jego powierzchnia wynosi 317 km², co stanowi ponad 19% powierzchni powiatu kłodzkiego (1643,37 km²) i około 1,6% województwa dolnośląskiego 4

5 (19 946,74 km²). Łącznie na tym obszarze zamieszkuje ok osób, co stanowi ponad 27% ludności powiatu kłodzkiego i ponad 1,5% ludności województwa dolnośląskiego. Tabela 1. Miejscowości leżące w obszarze Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Nazwa gminy Rodzaj gminy Powierzchnia gminy Nowa Ruda gmina miejska 37 km² Nowa Ruda gmina wiejska 140 km² Radków gmina miejskowiejska 140 km² Miejscowości wchodzące w skład gminy Miasto Nowa Ruda (dzielnice: Centrum, Słupiec i Drogosław) Jugów, Bożków, Ludwikowice Kłodzkie, Bartnica, Świerki, Włodowice, Wolibórz, Przygórze, Czerwieńczyce, Dzikowiec, Sokolica, Krajanów, Sokolec, Bieganów, Dworki, Nowa Wieś Kłodzka, Koszyn Miasto Radków, Gajów, Karłów, Pasterka, Raszków, Ratno Dolne, Ratno Górne, Suszyna, Ścinawka Dolna, Ścinawka Średnia, Ścinawka Górna, Tłumaczów, Wambierzyce Większe, dobrze skomunikowane, miasta położone w bezpośredniej bliskości obszaru PNR to Kłodzko oddalone od Nowej Rudy o 23 km oraz Wałbrzych oddalony o 35 km. Najbliższe międzynarodowe porty lotnicze znajdują się we Wrocławiu (100 km) i w Pradze (200 km). Odległość jaka dzieli obszar Noworudzko-Radkowski od czterech stolic europejskich jest w każdym przypadku dosyć znaczna i wynosi od 200 km (Praga) do 430 km (Warszawa) w tym Berlin (370 km) i Bratysława (340 km). Obszar partnerstwa PNR w strukturze przestrzennego systemu osadniczego województwa można zaliczyć do pasma sudeckiego o specyficznych warunkach rozwoju związanych z lokalizacją na obszarze górskim. 1 Gminy posiadają urozmaiconą konfigurację i duże zróżnicowanie krajobrazowe. Położone są w rejonie obniżenia noworudzko-radkowskiego, w bezpośrednim sąsiedztwie Gór Sowich, Gór Stołowych i Gór Suchych w Sudetach Środkowych. Teren charakteryzuje się dużymi różnicami wysokości względnej oraz walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi i kulturowymi. Niewątpliwym atutem PNR, stanowiącym o jego potencjale turystycznym wynikającym z położenia geograficznego są liczne atrakcje przyrodnicze w postaci górskiego ukształtowania terenu utworzonego przez masywy: Gór Sowich, Gór Stołowych, Gór Suchych, Wzgórz Wyrębiańskich oraz Wzgórz Włodzickich. 1 Strategia rozwoju dla obszaru funkcjonalnego Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego; Agencja Rozwoju Regionalnego AGROREG S.A., Czerwiec

6 Rysunek 3. Masywy górskie oraz wzniesienia na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Miasto Nowa Ruda usytuowane w Sudetach Środkowych na wysokościach od 360 do 450 m.n.p.m pomiędzy Górami Sowimi, a Wzgórzami Włodzickimi w dolinie rzek Włodzicy i Woliborki. Podobne położenie ma dzielnica Nowej Rudy - Drogosław. Kolejna dzielnica miasta - Słupiec położona jest w górnej części Obniżenia Bożkowa pomiędzy Garbem Dzikowca, a Wzgórzami Włodzickimi w dolinie potoku Dzik. Najwyższe wzniesienie w mieście to Góra Wszystkich Świętych. (648 m), natomiast na obrzeżach miasta znajdują się takie wzniesienia jak: Góra Świętej Anny (647 m), Ruda Góra (516m), Góra Bogusza (542 m) oraz Wilkowiec (532 m) i Przykrzec (602 m) w Garbie Dzikowca. Nowa Ruda cechuje się położeniem tarasowym z krzyżującymi się na wielu poziomach ulicami, kładkami i mostami, które można podziwiać z dwóch wież widokowych (na Górze Wszystkich Świętych i Góry Św. Anny), a nawet wchodząc na okalające miasto wzniesienia. 6

7 Gmina wiejska Nowa Ruda okala gminę miejską Nowa Ruda leżąc w dolinach Włodzicy i jej dopływu Woliborki. Teren gminy otoczony jest od wschodu Górami Sowimi oraz od zachodu Górami Suchymi. Na terenie gminy znajdują się również Wzgórza Włodzickie oraz Wzgórza Wyrębińskie, a także Garb Dzikowca. Obszar gminy charakteryzuje się dużymi różnicami wysokości względnej terenu oraz znacznym rozrzeźbieniem. Ośrodki wypoczynkowe oraz usługi związane z turystyka znajdują się w północnej części gminy (Sokolec, Jugów, Wolibórz), natomiast południowa część wykorzystywana jest głównie na potrzeby rolnictwa. Góry Sowie pozwalają na rozwój turystyki aktywnej (nordic walking, kolarstwo górskie) oraz sportów zimowych (narciarstwo biegowe i zjazdowe). Popularnym ośrodkiem narciarskim Gór Sowich jest Centrum Sportów Zimowych w Rzeczce - Sokolcu dysponującym 2 wyciągami i 4 trasami zjazdowymi o długości 500 metrów. Na stokach Bester oraz Rymarz można pojeździć również w Ośrodku Narciarskim Jugów Park. Gmina Radków charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu. Ok. 45% powierzchni terenu stanowią obszary prawnie chronione, wchodzące w skład Parku Narodowego Gór Stołowych. Na terenie gminy położone są środkowe i najwyższe piętra Gór Stołowych. Są to obszary o unikatowych walorach nie tylko w skali gminy, ale i województwa. Ruch turystyczny wokół Gór Stołowych koncentruje się we wsiach Karłów i Pasterka. Ponadto ważnymi centrami turystycznymi są: Radków z ośrodkiem wypoczynku świątecznego "nad Zalewem Radkowskim" oraz wieś Wambierzyce z bazyliką ośrodek kultu religijnego znany w kraju i zagranicą. Przez Gminę przepływają rzeki: Pośna, Cedron i Ścinawka. Niewątpliwą atrakcją turystyczną jest wybudowany w latach 60 ych, napełniony źródlaną wodą wypływającą z Ćernohovskiego Potoku, Zalew Radkowski ze strzeżonym kąpieliskiem oraz ośrodkiem rekreacyjny z miejscami noclegowymi i wypożyczalnią sprzętu wodnego. Aktywny wypoczynek zimą zapewnią trasy narciarstwa biegowego wokół Szczelińca, gdzie wyznaczono trzy główne pętle o łącznej długości 50 km. Na terenie Gminy Radków znajdują się cztery przejścia graniczne, w tym trzy turystyczne i jedno drogowe. Czynne w sezonie turystycznym są przejścia graniczne: z Radkowa do Bozanova, z Ostrej Góry do Machowskiej Lhoty oraz z Pasterki do Machowskiego Krzyża. Polsko - Czeskie drogowe przejście graniczne z Tłumaczowa do Otovic czynne jest przez cały rok. Znaczną część obszaru partnerstwa zajmują obszary prawnie chronione w tym m.in.: parki narodowe i krajobrazowe, obszary krajobrazu chronionego oraz sieci Natura 2000 a także rezerwaty i pomniki przyrody. Do najważniejszych należy zaliczyć Park Narodowy Gór Stołowych o powierzchni km² wraz z otuliną ( km²) oraz Park Krajobrazowy Gór Sowich (81.58 km²). Park Narodowy Gór Stołowych zlokalizowany jest na terenie Gminy Radków, a jego niewiększe atrakcje udostępniane turystom to: skalne miasto na Szczelińcu Wielkim, labirynty Błędnych Skał, Skalne Grzyby i Radkowski Skały oraz Skały Puchacza. W Parku stwierdzono występowanie 310 gatunków drzew, krzewów, roślin zielonych, a w tym 35 gatunków chronionych. Największym kompleksem chronionym na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda jest Park Krajobrazowy Gór Sowich oraz Obszar Chronionego Krajobrazu Gór Sowich, a także strefa chronionego krajobrazu i obszar dolesień ekologicznych. Park Krajobrazowy Gór Sowich został utworzony 8 listopada 1991 r. na 7

8 podstawie Rozporządzenia Wojewody Wałbrzyskiego ze względu na konieczność ochrony i wyeksponowania wysokich walorów krajoznawczych i krajobrazowych Gór Sowich. Masyw Wielkiej Sowy wraz z Kalenicą i Przełęczą Jugowską, stanowią najatrakcyjniejszą część całego pasma. Obszar ten charakteryzuje typ górskiego krajobrazu z dużą koncentracją różnych kontrastowych form na małej powierzchni. Decyduje to o dużej atrakcyjności turystycznej Parku, przez który wiedzie wiele szlaków, mających zakończenie na szczytach Wielkiej Sowy i Kalenicy. Otulinę dla Parku stanowi Obszary Chronionego Krajobrazu Gór Bardzkich i Sowich ( km²) niewątpliwie największy obszar prawnie chroniony na terenie PNR. Pozostałe formy ochrony występujące na terenie partnerstwa to Rezerwat Cisy oraz Rezerwat Bukowa Kalenica w Górach Sowich a także występujące głównie w parkach dworskich pomniki przyrody, których na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda jest 9 szt. Lista pomników przyrody na terenie Gminy Radków zawiera obecnie 24 pozycje w Ścinawce Średniej (7), Ścinawce Górnej (5), Ratnie Dolnym (7) oraz w Radkowie (2), Tłumaczowie (1) i Wambierzycach (2). Tabela 2. Obszary prawnie chronione Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie Z uwagi na liczne parki narodowe i krajobrazowe obszar partnerstwa jest terenem bardzo zalesionym. Główne kompleksy leśne występują w formie systemu terenów chronionych. Ponad 11 tys. hektarów to tereny leśne, co stanowi ponad 35% całkowitej powierzchni PNR. Na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda obszary prawnie chronione stanowią ponad 60% całkowitej powierzchni lasów, w tym Park Krajobrazowy Gór Sowich ponad 2 tys. hektarów. Park Narodowy Gór Stołowych o powierzchni prawie 3 tys. hektarów zajmuje 58% terenów zalesionych w Gminie Radków. Z uwagi na swój miejski charakter najsłabiej zalesiona jest Gmina Miejska Nowa Ruda, chociaż wskaźnik lesistości przewyższający 16% powierzchni 8

9 gminy jest wysoki w porównaniu do innych miast województwa dolnośląskiego. Lasy występują głównie na wierzchołkach wzniesień lub na stromych zboczach dolin. Zdecydowanie największą powierzchnią lasów spośród Gmin partnerstwa oraz najwyższym wskaźnikiem lesistości cechuje się Gmina Wiejska Nowa Ruda. Tabela 3. Powierzchnia lasów na obszarze Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Gmina Powierzchnia lasów ogółem w ha Lesistość w % Gmina Miejska Nowa Ruda 617,89 16,7 Gmina Wiejska Nowa Ruda 5731,06 41 Gmina Radków 4977,6 35,6 9

10 3. Diagnoza stanu połączeń komunikacyjnych 3.1. Połączenia Drogowe Obszar PNR położony jest w niedalekim sąsiedztwie międzynarodowego korytarza tranzytowego o kierunku północ południe, łączącego Wrocław z Pragą z przejściem granicznym w Kudowie i Tłumaczowie. Gminy posiadają połączenia drogami z Wałbrzychem oraz Kłodzkiem, a także z Republiką Czeską. Przez obszar Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego przebiegają drogi wojewódzkie nr 381, 385, 386,387 oraz 388. Rysunek 4. Sieć dróg wojewódzkich przebiegających przez obszar Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Źródło: Droga wojewódzka nr 381 (DW381) łączy Wałbrzych z Nową Rudą i Kłodzkiem, przebiega przez malowniczy teren górzysty (Góry Wałbrzyskie, Góry Sowie, Obniżenie Noworudzkie, Kotlina Kłodzka), w związku z tym na trasie jej przebiegu występują duże różnice wysokości. Droga ta obsługuje miejscowości położone na południowy zachód od pasma Gór Bardzkich oraz Sowich i ma istotne znaczenie dla regionu kłodzkiego i wałbrzyskiego. Oprócz funkcji tranzytowej DW381 pełni również istotną rolę w powiązaniach wewnątrz obszaru 10

11 partnerstwa łącząc jej część północną, środkową i południową (nakładanie się ruchu zewnętrznego na wewnętrzny 2 ). Droga wojewódzka nr 385 (DW385) łączy drogę krajową nr 46 (DK46) w okolicy Jaczowic oraz Dzierżoniów (poprzez DW384) z przejściem granicznym z Czechami - Tłumaczów-Otovice. Prowadzi przez Góry Bardzkie (Przełęcz Srebrną 585 m n.p.m.). Droga widokowa o stromych nachyleniach i dużej różnicy wysokości oraz wielu ostrych zakrętach w okolicy Srebrnej Góry. Droga wojewódzka nr 386 (DW386) o długość ok. 8 km. łącząca DW381 w Gorzuchowie z DW387 w Ścinawce Średniej. Droga wojewódzka nr 387 (DW387) o długości 36 km łącząca DW385 w Ścinawce Górnej z DK8 w Kudowie-Zdroju. Droga o szczególnych walorach widokowych z wieloma zakrętami prowadząca przez szczytowe partie Gór Stołowych (biegnie obok Szczelińca Wielkiego). Jej fragment łączący Radków przez Karłów i Lisią Przełęcz (tu najwyższy punkt, 789 m n.p.m.) z Kudową-Zdrojem. Fragment tej drogi, od Radkowa do Kudowy, przez Karłów i Lisią Przełęcz, zwany jest Drogą lub Szosą Stu Zakrętów. Na odcinku około 23 kilometrów różnica wysokości pomiędzy najwyżej i najniżej położonym punktem drogi wynosi ponad 400 metrów. Niezwykle urokliwa trasa biegnąca sosnowo-świerkowymi lasami, w niektórych miejscach jest bardzo wąska, z liczny zakrętami i serpentynami. Droga wojewódzka nr 388 (DW388) o długości 30 km, przecina DK8 i łączy DK33 w Bystrzycy Kłodzkiej z DW387 w Ratnie Dolnym. Przy tej drodze leży m.in. miejscowość Wambierzyce. Obsługę relacji wschód-zachód zapewniają przede wszystkim drogi (posiadające nawierzchnie twardą ulepszoną): wojewódzka nr 385 relacji: granica państwa Tłumaczów Nowa Ruda Wolibórz Ząbkowice Śląskie Ziębice Grodków Jaczowice; powiatowa nr 3312 D relacji: Wolibórz Dzikowiec Nowa Ruda (słupiec) droga nr 386, a także drogi wychodzące z Nowej Rudy: powiatowa 3356D, 3319D, 3321D. Dla rozwoju turystyki istotne znaczenie posiada droga nr 387 relacji Tłumaczów Ścinawka Średnia Radków Kudowa Zdrój. Droga łączy drogę wojewódzką 385 z drogami wojewódzkimi nr 386 i 388 oraz krajową nr 8 w Kudowie Zdroju. Sieć drogową obszaru PNR uzupełniają również drogi powiatowe (ponad 30) i gminne. Przez obszar gminy miejskiej Nowa Ruda przebiegają następujące drogi powiatowe 3 : 3312D - od drogi nr 386 w Ścinawce Średniej, przez Słupiec, Dzikowiec, do skrzyżowania dróg nr 384 i 385 w Woliborzu, 3356D - z Nowej Rudy do Sokolca, Rzeczki oraz Walimia,3 3319D - z Nowej Rudy do Przygórza, 3324D - ze Słupca do Bożkowa, 3337D - biegnąca z Nowej Rudy do Ścinawki Średniej, 3321D - od drogi nr 385, po wschodniej granicy zespołu miejskiego, przez Dzikowiec, do Nowej Wsi Kłodzkiej. Ponadto Na terenie miasta znajduje się 61,8 km dróg gminnych: 52,2 km stanowią drogi o nawierzchni bitumicznej, 0,5 km o nawierzchni betonowej, 1,5 km dróg gminnych wykonanych z kostki. 2 Strategia rozwoju dla obszaru funkcjonalnego Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego; Agencja Rozwoju Regionalnego AGROREG S.A., Czerwiec Strategia rozwoju gminy miejskiej Nowa Ruda na lata

12 Przez obszar gminy wiejskiej Nowa Ruda następujące drogi powiatowe 4 : Wojborz Dzikowiec Nowa Ruda Słupiec Ścinawka Średnia, Budzow Zdanow Wojborz, Nowa Wieś Kłodzka Czerwieńczyce, Jugow Woliborz, Sokolec Ludwikowice Kłodzkie, Pieszyce Sokolec, Ludwikowice Kłodzkie Więcław, Sokolec Jugow - Ludwikowice Kłodzkie, Nowa Ruda Przygorze, Dzikowiec Podlesie, Dzikowiec Bożkow, Bożkow do drogi woj. Nr 381, Ścinawka Średnia Bożkow, przez wieś Bożkow, od drogi woj. Nr 387 Ścinawka Średnia Ścinawka Dolna Gorzuchow, od drogi woj. Nr 386 Ścinawka Dolna Raszkow - do drogi Radkow, przez wieś Ścinawka Średnia, od drogi woj. Nr 386 Raszkow, przez wieś Wambierzyce, granica państwa Karłow, granica państwa Pasterka do drogi woj. Nr 387, Tłumaczow Radkow, Ścinawka Gorna Ścinawka Średnia do drogi woj. Nr 387, Świerki Włodowice, Sierpnice Bartnica, od drogi woj. Nr 381 Wojborz Opolnica Bardo Przyłęk. Przez obszar gminy Radków przebiegają następujące drogi powiatowe 5 : WAMBIERZYCE ,1 km o nawierzchni asfaltowej ,4 km przez wieś do skrzyżowania z dr ŚCINAWKA ŚREDNIA ,4 km o nawierzchni asfaltowej ,1 km o nawierzchni asfaltowej ŚCINAWKA DOLNA ,0 km o nawierzchni asfaltowej Ścinawka Śr. Ścinawka Dln. RASZKÓW od drogi 386 (Ścinawka Dolna - Raszków - Suszyna - Ścinawka Dolna) od drogi 388 Raszków - Ścinawka Dolna 0,5 km Ścinawka Średnia (włączenie do drogi wojewódzkiej nr 386) 4 Strategia Rozwoju Gminy Nowa Ruda do roku Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Radków na lata

13 45364 Karłów - Ostra Góra - granica RP - 5,5 km Pasterka - granica RP - 5,1 km Radków - Gajów - Tłumaczów - 6,4 km Na terenie miasta i gminy Radków znajdują się również drogi gminne o nawierzchni: asfaltowej (24,7 km), żwirowo-asfaltowej i żwirowo-tłuczniowej(7,7 km) z kostki kamiennej (0,5 km) Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Główny Urząd Statystyczny 6, w okresie , samochód osobowy był najczęściej wybieranym środkiem transportu dla turystycznych podróży po kraju. Skorzystano z niego w 74% podróży. Mimo bocznego (względem dróg krajowych) położenia obszaru PNR drogowa dostępność komunikacyjna pozwala na dosyć szybkie dotarcie do Nowej Rudy z większości dużych miast w kraju. Nawet turystom z Berlina i Pragi podróż samochodem zajmie odpowiednio 4 i 3 godziny. W podobnym interwale czasowym do mikroregionu noworudzko-radkowskiego dotrą turyści z Krakowa, Łodzi i Poznania. Znacznie szybciej na miejsce dotrą entuzjaści górskich wycieczek z okolic Wrocławia i Opola. Tabela 4. Odległości i czasy przejazdu z większych miast kraju i zagranicy do Nowej Rudy Wyjazd z miasta: Ilość km Czas podróży (h) BERLIN 371 km 4 godz. 10 min KRAKÓW 309 km 3 godz. 38 min ŁÓDŹ 308 km 3 godz. 30 min OPOLE 140 km 2 godz. 5 min POZNAŃ 259 km 3 godz. 52 min PRAGA 199 km 2 godz. 51 min WARSZAWA 437 km 5 godz. 1 min WROCŁAW 85,0 km 1 godz. 38 min Źródło: opracowanie własne na podstawie Sieć dróg wojewódzkich, powiatowych i gminnych zlokalizowanych na obszarze partnerstwa pozwala na dosyć łatwą i szybką komunikację samochodową pomiędzy poszczególnymi miejscowościami obszaru Noworudzko Radkowskiego. Jak wynika z danych zamieszczonych w poniższej tabeli odległość miasta Nowa Ruda o ważniejszych miejscowości analizowanego terenu, tylko w jednym przypadku (Karłowa) przekracza dystans 20 km. Do większości miejscowości partnerstwa, atrakcyjnych pod względem turystycznym, można dojechać samochodem z Nowej Rudy w niespełna 25 min. Tabela 5. Odległości i czasy przejazdu z Nowej Rudy do atrakcyjnych turystycznie miejscowości partnerstwa Wambierzyce 18,6 km 24 min Radków 19,4 km 23 min Karłów 30,7 km 36 min 6 Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych w 2013 roku. Materiał na konferencję prasową w dniu 30 maja 2014 r. 13

14 Ścinawka Średnia 11,2 km 14 min Rzeczka 15,3 km 20 min Jugów 6,2 km 9 min Tłumaczów 9,6 km 12 min Źródło: opracowanie własne na podstawie Niewielkie odległości pomiędzy miejscowościami atrakcyjnymi turystycznie a także atrakcyjne krajobrazowo trasy przebiegu niektórych dróg niewątpliwie zachęcają do przemierzania ich na dwóch a nie na czterech kółkach. Tym bardziej, że przez obszar partnerstwa, łącząc Wambierzyce z Nową Rudą, przebiega fragment międzynarodowej trasy rowerowej ER-8 Szlak Cystersów oraz pięć regionalnych tras rowerowych tj.: Trasa na odcinku Ścinawka Dolna Ścinawka Średnia Ścinawka Górna Sarny Tłumaczów przejście graniczne Tłumaczów/Otovice. Trasa 002 na odcinku Dzikowiec Woliborz Przygórze Jugów Sokolec Rzeczka. Trasa 004 na odcinku Dzikowiec Nowa Ruda Krajanów Świerki Bartnica Kolce. Trasa 005 na odcinku Wambierzyce Radkow przejście graniczne Božanow. Trasa 009 na Karłow Radkow Božanov. Rysunek 5. Trasy rowerowe na terenie partnerstwa Źródło: Koncepcja podniesienia standardu i otwartości transgranicznej tras rowerowych Powiatu Kłodzkiego 14

15 Dla rowerzystów jak i turystów zmotoryzowanych dostępne są przystanie rowerowe oraz parkingi z przeznaczeniem dla samochodów osobowych bądź autokarów. Gmina miejska Nowa Ruda dysponuje 14 parkingami z miejscami na ok. 400 aut bądź 36 autobusów. Parkingi z miejscami dla autokarów znajdują się przy Centrum Turystyczno Sportowym, a także przy ulicach Fredry i Nowa Osada. Dodatkowo w centrum miasta zostały rozlokowane stojaki na rowery. W większości miejscowości na terenie gminy wiejskiej Nowa Ruda znajdują się niewielkie parkingi przeznaczone bardziej do obsługi ruchu lokalnego niż turystycznego. Miejsca postojowe utworzone z myślą o turystach, to z reguły parkingi prywatne zlokalizowane przy atrakcjach tj. np. okolice Bukowej Chaty w Jugowie czy wyciągi narciarskie w Sokolcu. Na szlakach turystycznych przebiegających przez obszar gminy nie ma infrastruktury wypoczynkowej (przystanie rowerowe) dostosowanej do turystyki rowerowej. Na terenie Gminy Radków parkingi znajdują się przy głównych atrakcja turystycznych tj. np. parking górny i dolny na terenie PNGS, parking przy zalewie Radkowskim czy Bazylice w Wambierzycach. Najważniejsze parkingi (z liczbą miejsc parkingowych powyżej 10) do wykorzystanie w ruchu turystycznym zlokalizowane są również w Ścinawce Średniej (przy stacji kolejowej oraz w centrum), Radkowie (ul. Chrobrego) i Karłowie. Przystanie rowerowe oferujące miejsca parkingowe, wiaty, stojaki rowerowe oraz tablice informacyjne znajdują się w: Radkowie - okolice ul. Krótkiej, dostępna infrastruktura: 10 miejsc parkingowych, 3 wiaty rowerowe do biwakowania, stojaki na rowery, tablice informacyjne. Ścinawka Średnia koło cmentarza, dostępna infrastruktura: 10 miejsc parkingowych, miejsce do odpoczynku, stojaki rowerowe, tablice informacyjne. Dodatkowo pięć przystani rowerowych, ale bez miejsc parkingowych, znajduje się w Ścinawce Średniej i na Nowym Świecie Połączenia Kolejowe Transport kolejowy opiera się na linii kolejowej nr 286 Wałbrzych Kłodzko. Linia została otwarta dla ruchu w latach jako druga część Śląskiej Kolei Górskiej i była częścią najkrótszego połączenia kolejowego Berlin-Wiedeń. Jej atrakcją są tunele, mosty i widoki krajobrazowe. Na trasie linii znajdują się trzy tunele zgrupowane w odległości 17 km, 2 mosty i 8 wiaduktów. Ze względu na ulokowanie w bezpośredniej bliskości kilku dużych kamieniołomów, linia nr 286 ma duże znaczenie dla wywozu kruszywa wydobywanego na obszarach: Gór Sowich (ładownia w Głuszycy oraz przy kopalni w Nowej Rudzie Słupcu na linii kolejowej nr 327) i Gór Kamiennych (ładownia w Bartnicy) oraz w Tłumaczowie. Linią nr 286 kruszywo jest dowożone jest do linii magistralnych nr 274 (Wrocław Zgorzelec) oraz nr 276 (Wrocław Lichkov). Na obszarze partnerstwa znajdują się dwie stacje kolejowe (w Ścinawce Średniej i Nowej Rudzie) oraz pięć punktów eksploatacyjnych w ruchu pasażerskim. Przystanki osobowe przeznaczone do obsługi ruchu pasażerskiego to: Nowa Ruda Przedmieście, Zdrojowisko, Ludwikowice Kłodzkie, Świerki Dolne oraz Bartnica. Koleje dolnośląskie S.A zapewniają 15

16 komunikację na trasie Kudowa Zdrój Kłodzko Główne - Wałbrzych. Codzienne połączenia osobowe obsługuje 8 pociągów (głownie autobusy szynowe), w tym trzy połączenia w godzinach porannych (jedno do Kłodzka 6:55 i 5:10; 7:49,) oraz pięć połączeń w godzinach popołudniowych i wieczornych 14:09 19:39 (dwa do Wałbrzycha i trzy do Kudowy Zdrów). Korzystając z przejazdów kolejowych z Nowej Rudy można bezpośrednio dotrzeć do: Kudowy Zdrój, Lewina Kłodzkiego, Szczytnej, Dusznik, Polanicy, Starego Wielisławia, Kłodzka, Bierkowic, Gorzuchowa, Ścinawki Średniej, Zdrojowiska, Ludwikowic Kłodzkich, Świerk Dolnych, Bartnicy, Głuszycy, Jedliny Zdrój, Wałbrzycha. Rysunek 6. Linia kolejowa przechodząca przez obszar Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Źródło: Pod względem turystycznym najistotniejsze są stacje kolejowe w Ścinawce Średniej, Nowej Rudzie, Zdrojowisku oraz Świerkach Dolnych, gdyż miejscowości te umożliwiają bezpośrednie rozpoczęcie wędrówki po oznakowanych trasach turystycznych. Przez Ścinawkę Średnią przebiega szlak turystyczny znakowany kolorem czerwonym będący jednocześnie Głównym Szlakiem Sudeckim im. Mieczysława Orłowicza. To szlak ciągły prowadzący od Świeradowa- Zdroju do Prudnika przez najciekawsze partie Sudetów. Szlak podzielony został na 39 odcinków, z czego na terenie PNR znajduje się 7 (od 20 do 26) o łącznej długości 67 km (i prognozowanym łącznym czasie przejścia 16:20 h). Turysta wysiadający z pociągu w Ścinawce Średniej może udać się na 23 odcinek szlaku w kierunku Słupca lub na 24 odcinek szlaku w kierunku Wambierzyc. W Nowej Rudzie krzyżują się trzy szlaki turystyczne. Turysta ma do wyboru trasę znakowaną kolorem: 16

17 żółtym w kierunku Przełęczy pod Słoneczną przez Bielawską Polankę i szczyt Kalenicy lub w kierunku Karłowa przez Górę Św. Anny z odnowioną wieżą widokową, Tłumaczów, Radków i Góry Stołowe. niebieskim prowadzącą bezpośrednio od budynku dworca kolejowego do miejscowości Broumov w Czechach. Szlak przyjaźni polsko-czeskiej o długość 6,7 km po polskiej stronie kończący się na granicy państwa w okolicy Ptasiego Szczytu. zielonym w kierunku Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej (Kościelec) przez Górę Św. Anny i szczyt Góry Wszystkich Świętych lub grzbietem Wzgórz Włodzickich w kierunku Wielkiej Sowy. Ze stacji w Zdrojowisku można bezpośrednio ruszyć na szlak turystyczny znakowany kolorem żółtym w kierunku Bielawskiej Polanki. Odcinek szlaku czerwonego prowadzący do Rozdroża pod Włodzicką Górą ma swój początek nieopodal stacji kolejowej Świerki Dolne. Istotną atrakcją turystyczną związaną z linią kolejową nr 286 jest pociąg turystyczny Kilof. Rokrocznie na przełomie sierpnia i września, Instytut Rozwoju i Promocji Kolei we współpracy ze spółką Przewozy Regionalne w wybrany dzień uruchamia przejazd pociągiem specjalnym złożonym z parowozu Ol49 i wagonów osobowych typu 111A oraz 120A. W zależności od roku, pociąg pokonuje linię w kierunku od Wałbrzycha w stronę Kłodzka, bądź od Kłodzka w stronę Wałbrzycha Dzięki funkcjonującej linii kolejowej istnieje bezpośrednie połączenie z Kudową Zdrój, Kłodzkiem oraz Wałbrzychem, a dalej poprzez węzeł wałbrzyski możliwe są połączenia z całym Dolnym Śląskiem. Jednakże istniejące połączenia kolejowe nie zaspokajają potrzeb mieszkańców i turystów w zakresie komunikacji z okolicznymi miejscowościami. Z tej formy komunikacji prawie zupełnie wyłączona jest Gmina Radków, przez teren której przebiega jedynie fragment linii kolejowej 286 i jedyny dworzec kolejowy w Ścinawce Średniej. Istniejące od 1902 r. połączenie kolejowe Radkowa ze Ścinawką Średnią zostało w 1987 r. zawieszone. We wrześniu 1999 r. linia została rozebrana. 7 W związku z powyższym dla turystów podróżujących koleją niedostępny jest cały obszar Gór Stołowych oraz miejscowości atrakcyjne turystycznie tj. Radków czy Wambierzyce. Analiza połączeń kolejowych pomiędzy Nową Ruda a większymi miastami w kraju i za granicą wykazała jednoznacznie, że dostępność kolejowa dla turystów spoza Dolnego Śląska nie należy do atutów obszaru PNR i może mieć istotny wpływ na liczbę odwiedzających. Nawet mieszkańcy Wrocławia miasta oddalonego o niecałe 100 km od Nowej Rudy nie mają bezpośredniego połączenia kolejowego (konieczna przesiadka w Wałbrzychu lub Kłodzku), a podróż może zająć od dwóch i pół do ośmiu godzin. Dla porównania przebycie trasy Wrocław Nowa Ruda samochodem zajmuje ok. 2 godzin i nie wymaga przesiadek. Czas podróży, ilość przesiadek, a także brak możliwości dotarcia do większości miejsc atrakcyjnych turystycznie na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego to z pewnością czynniki zniechęcające turystów zwłaszcza tych nie zmotoryzowanych

18 Tabela 6. Komunikacja kolejowa zestawienie czasów podróży i ilości przesiadek Wyjazd z miasta: Czas podróży (h) Ilość przesiadek BERLIN 8:30 14: KRAKÓW 6:30 10: ŁÓDŹ 6: OPOLE 4 7:30 2 POZNAŃ 6 8: PRAGA 4: WARSZAWA WROCŁAW 2: Źródło: opracowanie własne na podstawie Komunikacja publiczna Pasażerską komunikację samochodową na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego obsługują trzej główni przewoźnicy: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Kłodzku Spółka Akcyjna (PKS w Kłodzku) posiadające Placówkę Terenową w Nowej Rudzie Firma Beskid z Wrocławia Firma Smilebus Transport Osób z Nowej Rudy PKS w Kłodzku S.A. obsługuje cały obszar partnerstwa zapewniając bezpośrednie połączenia autobusowe z Kłodzka do: Nowej Rudy przez Ścinawkę Dolną lub Ścinawkę i Włodowice lub Bożków Radkowa przez Polanicę Zdrój i Wambierzyce lub Stary Wielisław Karłowa przez Polanicę Zdrój, Wambierzyce i Radków (linia nie kursuje od 1 października do 31 maja). W sezonie wakacyjnym PKS w Kłodzku S.A. uruchamia bezpośrednie połączenia z miejscowościami nadmorskim oferując przejazdy na trasie Kłodzko Rowy oraz Kłodzko Świnoujście. PKS w Kłodzku S.A. obsługuje również połączenia z Nowej Rudy do innych miejscowości obszaru partnerstwa tj.: Bartnica, Dworki, Ludwikowice Kłodzkie, Bożków, Dzikowiec, Jugów, Radków, Sokolec, Tłumaczów, Ścinawka Średnia, Włodowice. Ponadto oferuje również stałe przejazdy z Kłodzka przez Nową Rudę do: Głogowa, Jawora, Jedliny- Zdroju, Jugowa, Legnicy, Lubinia, Świebodzic, Strzegomia i Wałbrzycha. Ten sam przewoźnik obsługuje połączenia autokarowe z Radkowa do Karłowa, Kłodzka, Nowej Rudy, Polanicy Zdrój i Wałbrzycha. Dwaj pozostali przewoźnicy, z wykorzystaniem busów, świadczą swoje usługi na pojedynczych trasach. Firma Beskid obsługuje obszar miasta i gminy Nowa Ruda zapewniając mieszkańcom oraz turystom dogodne połączenia na trasie Nowa Ruda Kłodzko - 24 połączenia w każdą stronę. Dwanaście z tych połączeń zostało wydłużonych do Wrocławia, umożliwiając bezpośrednie połączenie ze stolicą Dolnego Śląska przez siedem dni w tygodniu. Firma Beskid na trasie Nowa Ruda Kłodzko Ząbkowice Śląskie Wrocław 18

19 oferuje 12 połączeń w kierunku Wrocławia od 4:45 do 18:00 średnio co godzinę oraz 12 połączeń w kierunku Nowej Rudy od 6:40 do 20:30 średnio co godzinę. Firma Smilebus Transport Osób obsługuje dwie trasy na terenie partnerstwa: Nowa Ruda Słupiec Nowa Ruda - Jugów Górny oferując 8 połączeń w każdą stronę Nowa Ruda Ścinawka Wambierzyce Radków oferując 5 połączeń w każdą stronę Na terenie miasta Nowa Ruda znajduje się dworzec autobusowy oraz 15 przystanków PKS. Trudności, zwłaszcza osobom przyjezdnym, może sprawiać fakt, iż przewoźnicy prywatni zatrzymują się również poza wyznaczonymi przystankami PKS, a kursy realizowane przez PKS w Kłodzku S.A. do poszczególnych miejscowości na terenie partnerstwa realizowane są tylko z niektórych przystanków. Z dworca autobusowego w Nowej Rudzie można dostać się jedynie do Bartnicy i Sokolca i to tylko w dni nauki szkolnej dla województwa dolnośląskiego. Większość połączeń tego przewoźnika pomiędzy miejscowościami partnerstwa kursuje od poniedziałku do piątku lub w dni nauki szkolnej. Analiza rozkładów jazdy PKS w Kłodzku S.A. wykazuje, iż wiele wyłączeń kursów dotyczy również dni świątecznych oraz okresu zimowego. Połączenia komunikacji autobusowej ukierunkowane są na osoby uczące się lub pracujące. W sezonie wakacyjnym uruchamiane są dwa kursy na trasie Nowa Ruda Kłodzko, obejmującej jedynie fragment PNR. Sytuacja wygląda podobnie w przypadku obu przewoźników prywatnych, którzy również swoją ofertę kierują głównie do osób uczących się i pracujących. Dwanaście z 24 kursów oferowanych przez firmę Beskid na trasie Nowa Ruda Kłodzko realizowanych jest od poniedziałku do piątku. Pozostałe 12 kursów na trasie na trasie Nowa Ruda Kłodzko Ząbkowice Śląskie Wrocław funkcjonuje przez siedem dni w tygodniu. Busy firmy Smilebus na linii Nowa Ruda Słupiec Nowa Ruda - Jugów Górny kursują od poniedziałku do piątku i nie kursują we wszystkie dni świąteczne. Drugie, z oferowanych przez Smilebus, połączeń Nowa Ruda Radków przez Włodowice, Ścinawkę Górną, Ścinawkę Średnią, Ratno Dolne, Wambierzyce i Ratno Górne jest znacznie bardziej dostosowane do potrzeb turystów, a z rozkładu nie wynikają żadne czasowe wyłączenia kursów. Zadziwiający może być jedynie fakt, iż w Wambierzycach zatrzymują się tylko dwa z pięciu busów do Radkowa i tylko jeden z pięciu jadących z Radkowa do Nowej Rudy. Sieć połączeń samochodowej komunikacji publicznej uzupełniają: INTERTRANS PKS S.A. Głogów oferując całoroczne przewozy w obie strony na trasie Kłodzko Głogów oraz Kudowy Zdrój Kłodzko Głogów. Dzięki temu możliwe jest bezpośrednie połączenie z takimi miejscowościami jak: Głuszyca, Jedlina-Zdrój, Wałbrzych, Świebodzice, Strzegom, Rogoźnica, Jawor, Legnica, Lubin, Polkowice, Jerzmanowa. Dodatkowo w sezonie wakacyjnym uruchamiany jest dodatkowy kurs w obie strony na trasie Kłodzko Głogów. PKS Zielona Góra Sp. z o.o. oferując całoroczne przewozy w obie strony na trasie Zielona Góra Kudowa-Zdrój. Codziennie realizowane są dwa kursy w każdą stronę jeden przez Wrocław drugi przez Legnicę. PKS Gorzów Wlkp. Sp. z o.o. oferując całoroczne przewozy w obie strony na trasie Kudowa-Zdrój Gorzów Wielkopolski (przez Wrocław i Zieloną Górę). W sezonie 19

20 wakacyjnym przewoźnik uruchamia dodatkowe połączenie relacji Kłodzko Gorzów Wielkopolski. Czeski przewoźnik CDS s.r.o. Náchod oferujący ciekawe, niestety tylko sezonowe, połączenie pomiędzy dwoma czeskimi miastami Náchod i Broumov przebiegające m.in. przez: Kudowę Zdrój, Karłów, Radków, Ścinawkę Średnią, Włodowice, Nową Rudę i Otovice. Rysunek 7. Połączenie autobusowe Náchod Broumov przechodzące przez teren partnerstwa Źródło: opracowanie własne na podstawie Analiza połączeń autobusowych pomiędzy Nową Ruda a większymi miastami w kraju i za granicą wykazała jednoznacznie, że dojazd do obszaru PNR dla turystów spoza Dolnego Śląska nie wymaga zbyt wielu przesiadek i zbyt długiego czasu spędzonego w podróży. Dogodne połączenia komunikacji autobusowej opierają się głównie na przewoźnikach prywatnych tj. PolskiBus oferujących bezpośrednie połączenie pomiędzy Wrocławiem i innymi większymi miastami w Polsce. Opisane powyżej dobre skomunikowanie samochodowych przewozów pasażerskich na trasie Wrocław Nowa Ruda sprawia, że jest to efektywny, w miarę komfortowy i stosunkowo tani sposób dotarcia do obszaru Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego. Tabela 7. Pasażerska komunikacja samochodowa zestawienie czasów podróży i ilości przesiadek Wyjazd z miasta: Czas podróży (h) Ilość przesiadek BERLIN 7: KRAKÓW 6: ŁÓDŹ

21 OPOLE POZNAŃ PRAGA 6:30 3 WARSZAWA WROCŁAW 2 2: Źródło: opracowanie własne na podstawie Przystanki komunikacji autobusowej są najczęściej rozlokowane w bezpośredniej bliskości szlaków turystycznych, dlatego też turyści wybierający tą formę transportu nie mają problemów z rozpoczęciem wędrówki. Główny szlak Sudecki im. M. Orłowicza znakowany kolorem czerwony na odcinku Przełęcz Sokola - Karłów w Górach Stołowych przebiega przy przystankach PKS: w Nowej Rudzie przystanek przy ul. Kłodzkiej, w Ścinawce Średniej, w Wambierzycach, w Karłowie. Na szlak znakowany kolorem żółtym łączący Przeworno i Przełęcz Puchacza turyści dostaną się bezpośrednio z przystanków PKS: w Jugowie przystanek przy skrzyżowaniu ul. Głównej i Grzybowskiej, w Nowej Rudzie przystanek przy ul. Pułk. J. Sokola lub ul. A. Fredry w Ścinawce Górnej, w Tłumaczowie, w Radkowie, w Karłowie. Szlak Zielony na odcinku Kościelec Wielka Sowa, przebiega bezpośrednio przy przystanku PKS w Sokolcu i w Świerkach oraz w odległości ok. 500 m od Dworzec PKS w Nowej Rudzie. Natomiast Zielony Szlak Graniczny przebiega obok przystanku PKS w Tłumaczowie. Turyści planujący wędrówkę tym szlakiem z takich miejscowości jak Bartnica, Dworki, Krajanów będą mieli do pokonania drogę o długości ok. 1 km od przystanku PKS w tych miejscowościach do wejścia na szlak. Do Zielonego Szlaku Granicznego można się również dostać z przystanku PKS w Świerkach pokonując ok. 2 km szlakiem czerwonym lub z przystanku PKS we Włodowicach wędrując ok. 3 km szlakiem niebieskim do Ptasiego Szczytu. Szlak przyjaźni polsko-czeskiej rozpoczyna się przy dworcu kolejowym w Nowej Rudzie i prowadzi aż do miejscowości Broumov w Czechach. Turyści korzystający z komunikacji autobusowej powinni wysiąść na dworcu PKS w Nowej Rudzie oddalonym od dworca kolejowego o ok. 500 m, lub na przystanku PKS we Włodowicach, który znajduje się w odległości ok. 50 m od szlaku. Wybierając szlak znakowany kolorem fioletowym, łączący Przełęcz Walimską i Sokolą, turyści powinni wysiąść na przystanku PKS w Sokolcu a następnie pokonać odległość 1,3 km do Przełęczy Sokola, gdzie szlak fioletowy Srebrna Droga ma swój początek. Do Przełęczy Sokola turyści mogą dotrzeć również szlakiem zielonym (odległość ok. 8 km) przebiegającym w pobliżu stacji kolejowej w Świerkach. 21

22 Szlak znakowany kolorem czarnym łączący Przygórze i Kamieniec Ząbkowicki zaczyna się koło przystanku PKS w Przygórzu. Kłodzka Droga św. Jakuba zaczyna się na Górze Iglicznej koło Międzygórza, a kończy na przejściu granicznym w Radkowie. W bezpośredniej bliskości tej trasy znajduje się przystanek PKS w Radkowie, Wambierzycach i Ścinawce Dolnej. Obok przystanku PKS w Dzikowcu, Czerwieńczycach i Nowej Rudzie przebiega niebieski szlak pielgrzymkowy. Szlak ma swój początek na Placu Matejki w Nowej Rudzie a kończy się w Bazylice w Bardzie Śląskim. 22

23 4. Potencjał turystyczny 4.1. Ruch turystyczny Z miejsc noclegowych dostępnych na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego skorzystało w 2013 roku łącznie osób, to o prawie 12 tys. osób więcej niż w roku bazowym W analizowanym okresie najwięcej turystów (ok. 28,5 tys. osób) odwiedziło obszar partnerstwa w 2012 r. W tym też roku najwięcej osób w przeciągu minionej dekady skorzystało z noclegów w Gminie Radków (ok. 17 tys.) oraz w Gminie wiejskiej Nowa Ruda (ok. 5 tys.). Analogicznie wyglądała sytuacja dla całego powiatu kłodzkiego, w 2012 r. z noclegów skorzystała rekordowa liczba turystów (ok. 269 tys.). Rekordowy, pod tym względem, dla Dolnego Śląska okazał się rok W mieście Nowa Ruda najwięcej turystów nocowało w 2006 r. Wykres 1. Korzystający z noclegów ogółem w latach Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W przeciągu ostatnich 10 lat liczba turystów korzystających z noclegów na terenie Partnerstwa Noworudzko-Radkowskiego sukcesywnie rosła. W porównaniu do 2004 roku liczba osób korzystających z noclegów wzrosła o 74%. Analizowany wskaźnik wzrósł najwięcej bo aż o 209% na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda. Na terenie Gminy Radków osiągnął wartość 109%, a na ternie miasta Nowa Ruda w porównaniu do 2004 r. wzrósł o 10%. Porównując liczbę osób korzystający z noclegów w roku 2013 z analogicznymi danymi z roku bazowego 2004, należy stwierdzić, iż wzrost wartości analizowanego wskaźnika 23

24 zarówno dla województwa dolnośląskiego jaki i powiatu kłodzkiego był na poziomie bardzo zbliżonym i wynosił odpowiednio 31% województwo dolnośląskie i 35% powiat kłodzki. Analiza danych GUS za lata wykazała, że liczba osób korzystający z noclegów powyżej średniej (dla badanego okresu) utrzymywała się przez okres 4 lat dla obu noworudzkich gmin, 5 lat dla Gminy Radków i 7 lat dla całego obszaru partnerstwa. Ta pozytywna tendencja (z wyjątkiem miasta Nowa Ruda) utrzymywała się przez okres ostatnich 4-5 lat. Obszar Średnia Liczba lat Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Liczba turystów zagranicznych korzystających z noclegów na terenie partnerstwa również wzrosła. W roku 2004 liczba turystów zagranicznych dla całego partnerstwa wynosiła osób i stanowiła 7,5% wszystkich turystów korzystających z noclegów na terenie analizowanego obszaru. W roku 2013 liczba turystów zagranicznych korzystających z noclegów na terenie partnerstwa wynosiła osób i była o 114 większa niż w roku bazowym, co stanowi wzrost o ok. 9,5%. Z uwagi na duży wzrost liczy turystów ogółem korzystających z noclegów na terenie partnerstwa odsetek turystów zagranicznych korzystających z noclegów wynosił znacznie mniej bo tylko 4,7%. Wykres 2. Korzystający z noclegów turyści zagraniczni w latach Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W ostatnich trzech latach istotnie zmniejszyły się dysproporcje pomiędzy gminami partnerstwa w liczbie turystów zagranicznych korzystających z noclegów. W 2013 r. w Gminie Radków z noclegów skorzystało prawie 30% wszystkich korzystających z noclegów turystów zagranicznych na terenie Partnerstwa, natomiast w gminie miejskiej i wiejskiej Nowa Ruda adekwatnie ok. 50% i 21%. 24

25 Analiza obszaru partnerstwa pod względem wskaźnika rozwoju bazy noclegowej (liczba osób korzystających z noclegów w obiektach turystycznych w przeliczeniu na 1 miejsce noclegowe) w 2013 r. wykazała iż wartość tego wskaźnika dla samego partnerstwa jak i poszczególnych gmin wchodzących w jego skład jest niższy niż wartość adekwatnego wskaźnika dla powiatu kłodzkiego i województwa dolnośląskiego. Przeciętna wartość wskaźnika rozwoju bazy noclegowej w roku 2013 w województwie kształtowała się na poziomie 38 korzystających z noclegów na 1 miejsce noclegowe, natomiast w powiecie 25. Ze wszystkich trzech gmin partnerstwa i powiatu kłodzkiego najwyższą wartość tego wskaźnika (28) odnotowano w Gminie miejskiej Nowa Ruda. Najniższe wartości wskaźnika rozwoju bazy noclegowej wystąpiły w Gminie wiejskiej Nowa Ruda oraz w gminie Radków, gdzie na 1 miejsce noclegowe przypadło odpowiednio 9 i 15 korzystających. Średnia wartość wskaźnika rozwoju bazy noclegowej dla całego Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego wynosi 17 turystów korzystających z noclegów na 1 miejsce noclegowe. Przyczyn tego stanu rzeczy można doszukiwać się w rozbudowanej bazie noclegowej w gminie Radków i Nowa Ruda. Tabela 8. Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej w 2013 r. Dolnośląskie 38 Powiat kłodzki 25 Nowa Ruda Miasto 27 Nowa Ruda 9 Radków 15 Partnerstwo Noworudzko Radkowskie 17 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Odnotowania wymaga fakt, iż wskaźnik rozwoju bazy noclegowej dla wszystkich trzech analizowanych gmin a tym samym również dla całego obszaru partnerstwa wzrósł w porównaniu do roku bazowego Tabela 9. Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej na obszarze partnerstwa w roku 2004 i Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda 5 9 Radków Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analiza dynamiczna zmian liczby turystów korzystających z noclegów w stosunku do roku poprzedniego wykazała, iż wahania pomiędzy kolejnymi latam są znacznie większe na poziomie poszczególnych gmin, a tym samym również partnerstwa niż na poziomie powiatu kłodzkiego czy województwa dolnośląskiego. 25

26 Wykres 3. Zmiana liczby turystów korzystających z noclegów w latach % 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% % -30% Dolny Śląsk powiat kłodzki Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Średnia fluktuacja liczby turystów korzystających z noclegów na przestrzeni lat wynosi dla całego Dolnego Śląska 3%, dla powiatu kłodzkiego 4% a dla obszaru partnerstwa 8%. W przypadku Gminy miejskiej Nowa Ruda, Gminy wiejskiej Nowa Ruda oraz Gminy Radków średnia wartość zmian to odpowiednio 5%, 18% i 10%. Wykres 4. Zmiana liczby turystów korzystających z noclegów w gminach partnerstwa w latach % 80% 60% 40% 20% 0% -20% % -60% Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Zmiany na poziomie lokalnym nie korelują z kierunkiem zmian na poziomie regionalnym. Największe różnice w tym zakresie odnotowano w roku 2009, kiedy liczba turystów korzystających z noclegów na terenie województwa spadła o 10% w stosunku do roku poprzedniego, na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda liczba turystów korzystających z noclegów w stosunku do roku 2008 wzrosła aż o 84%. W tym samym okresie o 5% turystów 26

27 mniej niż w roku 2008 skorzystało z noclegów na terenie powiatu kłodzkiego, a na terenie partnerstwa w roku 2009 nocowało o 17% turystów więcej niż w roku poprzednim. Wskaźnik wykorzystania bazy noclegowej, mierzony relacją liczby udzielonych noclegów do liczby miejsc noclegowych w 2013 r. dla Dolnego Śląska i powiatu kłodzkiego kształtował się na poziomie 101,3. Pod tym względem powiat kłodzki należy do czołówki jedenastu dolnośląskich powiatów dla których wskaźnik wykorzystania bazy noclegowej kształtuje się na poziomie powyżej 96. Rysunek 8. Udzielone noclegi na 1 miejsce noclegowe w 2013 r. Źródło: Urząd Statystyczny we Wrocławiu: TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM W 2013 R. Wrocław, maj 2014 r. Wskaźnik wykorzystania bazy noclegowej w roku 2013 dla Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego ukształtował się na poziomie 62,8 i był niższym niż wskaźnik dla powiatu i województwa. Najwyższą wartość, analizowany wskaźnik osiągnął w Gminie miejskiej Nowa Ruda 97,8, najniższą zaś w Gminie wiejskiej Nowa Ruda 28,7. Wskaźnik wykorzystania bazy noclegowej na terenie Gminy Radków wyniósł w 2013 r. 62 i był bardzo zbliżony do poziomu wskaźnika dla całego obszaru partnerstwa. Szczegółowe dane obrazujące zmiany wartości analizowanego wskaźnika na przestrzeni lat w poszczególnych gminach i dla całego obszaru partnerstwa obrazuje poniższa tabela. Tabela 10. Wskaźnik wykorzystania bazy noclegowej na terenie Partnerstwa w latach

28 Partnerstwo Noworudzko Radkowskie 56,21 56,27 79,72 68,17 54,97 56,52 60,15 57,59 60,02 59,61 Nowa Ruda Miasto 90,99 101,72 110,91 101,42 73,41 73,61 63,51 53,45 70,97 97,80 Nowa Ruda 16,56 20,14 31,26 49,45 30,62 46,10 40,06 41,21 40,08 28,74 Radków 53,28 44,80 93,20 59,97 56,63 53,45 66,30 64,46 63,34 61,99 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W przeciągu ostatnich 10 lat na terenie Partnerstwa Noworudzko-Radkowskiego sukcesywnie rosła zarówno liczba udzielonych noclegów jak i liczba turystów z nich korzystających. W porównaniu do 2004 roku liczba udzielonych noclegów wzrosła o 71% (liczba osób korzystających z noclegów wzrosła o 74%). Proporcjonalny wzrost liczby korzystających z noclegów do liczby udzielonych noclegów wskazuje, że w badanym okresie nie wydłużyła się średnia długość pobytu turystów na obszarze partnerstwa i w roku podobnie jak w 2004 wynosi niecałe 4 dni. Wykres 5. Udzielone noclegi oraz turyści z nich korzystający w latach korzystający z noclegów udzielone noclegi Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Dane GUS na koniec 2013r. wykazywały, że łączna liczba noclegów udzielonych na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego wyniosła , co stanowi ok. 10% wszystkich udzielonych noclegów w powiecie kłodzkim. W porównaniu do roku 2004 r. liczba udzielonych noclegów wzrosła o prawie 45 tys. Najwięcej noclegów zostało udzielonych na terenie Gminy Radków 67 tys., co stanowi ponad 62% wszystkich noclegów udzielonych na terenie partnerstwa w 2013 r. Najmniej noclegów udzielono turystom w Gminie wiejskiej Nowa Ruda 12,6 tys. (ok. 12% wszystkich noclegów), ale to właśnie na terenie tej gminy najwięcej wzrosła liczba udzielonych noclegów na przestrzeni ostatnich 10 lat. W roku 2004 na terenie gminy wiejskiej udzielono niewiele ponad 4 tys. noclegów. W Gminie miejskiej Nowa Ruda udzielono w 2013 r. 28 tys. noclegów (26% wszystkich noclegów) i jest to o ponad tysiąc noclegów mniej niż w roku

29 Analiza danych statystycznych dotyczących udzielonych noclegów na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat wykazała korelację pomiędzy zwiększającą się liczbą noclegów udzielanych w Gminie Radków przy jednoczesnym zmniejszaniu się liczby udzielanych noclegów na terenie miasta Nowa Ruda. W roku 2004 liczba udzielonych noclegów w obu tych jednostkach administracyjnych była bardzo zbliżona, a w dwóch następnych latach liczba noclegów na terenie miasta wynosiła odpowiednio 56% i 48% wszystkich noclegów udzielonych w danym roku na obszarze partnerstwa. W 2007 r. znacznie więcej noclegów zostało udzielonych na terenie Gminy Radków i Gminy wiejskiej Nowa Ruda. W związku z powyższym udział noclegów na terenie miasta Nowa Ruda spadł do poziomu niecałych 40%. Od 2008 r. rokrocznie na terenie Gminy Radków udzielanych jest ponad połowa wszystkich noclegów na obszarze partnerstwa. Wykres 6. Udzielone noclegi ogółem w latach Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Mając na uwadze powyższą analizę, należy jednak nadmienić, że przy obliczeniu wartości poszczególnych wskaźników nie brano pod uwagę wszystkich obiektów oferujących noclegi, m.in. pokoi gościnnych i kwater agroturystycznych, a jedynie obiekty objęte statystyką publiczną. Zaprezentowane dane statystyczne oraz przeprowadzone na ich podstawie analizy obrazują natomiast zmiany jakie zaszły na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat, ponadto dają obraz trendów rozwojowych w turystyce na obszarze Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego. 29

30 4.2. Infrastruktura turystyczna Obiekty turystyczne i miejsca noclegowe Pod względem rozwoju infrastruktury turystycznej województwo dolnośląskie jest niejednolite charakteryzuje się znacznym stopniem koncentracji przestrzennej. Blisko 70% turystycznych obiektów noclegowych znajdowało się na południu województwa, tj. w 7 powiatach graniczących z Czechami (zgorzeleckim, lubańskim, lwóweckim, jeleniogórskim, kamiennogórskim, wałbrzyskim i kłodzkim) oraz w Jeleniej Górze (26,0% powierzchni województwa). Ponad połowa wszystkich zasobów jest zlokalizowana w dwóch powiatach o dużych walorach turystycznych zajmujących łącznie 2,3 tys. km 2 (11,4% ogółu powierzchni województwa), tj. w powiecie jeleniogórskim (301 obiektów stanowiących 33,1% ogólnej liczby obiektów turystycznych województwa) i w powiecie kłodzkim (169 obiektów 18,6%). Według stanu na koniec lipca 2013 r. powiaty te skupiały łącznie 28,2 tys. miejsc noclegowych w obiektach turystycznych (48,3% ogółu miejsc w województwie). Według danych GUS na dzień 31 lipca 2014 roku na terenie Partnerstwa Noworudzko - Radkowskiego znajdowały się łącznie 23 turystyczne obiekty noclegowe (ok. 14% wszystkich obiektów w powiecie kłodzkim), które łącznie oferowały miejsc noclegowych, co stanowi ponad 17% wszystkich miejsc noclegowych na terenie powiatu kłodzkiego. W porównaniu z poprzednimi latami zauważalny jest trend wzrostowy zarówno w odniesieniu do ilości obiektów jak i miejsc noclegowych. W roku 2004 na terenie partnerstwa było zaledwie 11 takich obiektów. W przeciągu dekady liczba turystycznych obiektów noclegowych wzrosła aż o 109%. w tym aż o 89% wzrosła liczba obiektów całorocznych. Szczegółowe dane dotyczące turystyki obrazują poniższe dane: Tabela 11. Turystyczne obiekty noclegowe na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Cecha Obiekty ogółem w tym: Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W porównaniu do roku 2004 baza noclegowa na terenie Gminy Radków powiększyła się o siedem obiektów (wzrost o ponad 100%) a na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda liczba turystycznych obiektów noclegowych wzrosła czterokrotnie, powiększając się o 6 nowych obiektów. W badanym okresie liczba obiektów noclegowych w mieście Nowa Ruda zmniejszyła się z 3 do 2 obiektów. Zgodnie z danymi krótkookresowymi GUS w lipcu 2014 roku najliczniejszym typem noclegowych obiektów turystycznych są gospodarstwa agroturystyczne (8 z 23 obiektów). Wśród pozostałych typów dominują inne obiekty hotelowe, zespoły domków turystycznych, 30

31 Kempingi oraz pokoje gościnne/kwatery prywatne. Należy podkreślić, iż dane GUS dotyczą wszystkich turystycznych obiektów noclegowych, które posiadają 10 i więcej miejsc noclegowych oraz, które złożyły sprawozdania statystyczne. Tabela 12. Typy i liczba noclegowych obiektów turystycznych Typy noclegowych obiektów turystycznych liczba obiektów Gmina hotele 1 Radków pensjonaty 1 Nowa Ruda inne obiekty hotelowe 2 Nowa Ruda, Radków domy wycieczkowe 1 Nowa Ruda Miasto schroniska 1 Nowa Ruda ośrodki wczasowe 1 Nowa Ruda ośrodki kolonijne 1 Radków ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe 1 Radków zespoły domków turystycznych 2 Radków kempingi 2 Nowa Ruda, Radków pokoje gościnne/kwatery prywatne 2 Nowa Ruda Miasto, Nowa Ruda kwatery agroturystyczne 8 Nowa Ruda, Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analiza internetowych serwisów noclegowych wykazała, że na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego, funkcjonuje aktualnie 90 różnego rodzaju obiektów oferujących miejsca noclegowe. Przeważają gospodarstwa agroturystyczne i pokoje gościnne, najwięcej obiektów oferujących noclegi jest zlokalizowanych w Radkowie (19), Sokolcu (12) i Karłowie (10). Na uwagę zasługuje również fakt, iż turyści mogą znaleźć nocleg nawet w tak małych miejscowościach jak Gajów czy Raszków. Tabela 13. Miejscowości i liczba turystycznych obiektów noclegowych Miejscowość Liczba obiektów Miejscowość Liczba obiektów Bieganów 3 Raszków 1 Bożków 1 Ratno Dolne 2 Gajów 1 Ratno Górne 5 Jugów 7 Sokolec 12 Karłów 10 Ścinawka Dolna 1 Krajanów 1 Ścinawka Górna 8 Ludwikowice Kłodzkie 3 Ścinawka Średnia 2 Nowa Ruda 5 Tłumaczów 1 Pasterka 3 Wambierzyce 3 Radków 19 Wolibórz 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie oraz Zgodnie z danymi GUS, na koniec lipca 2014r. na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego dostępnych było łącznie 1870 miejsc noclegowych, to o 58 miejsc więcej niż w roku poprzednim i aż o 745 w porównaniu do roku Wraz ze zmniejszeniem liczby turystycznych obiektów noclegowych w mieście Nowa Ruda o 36 spadła również łączna 31

32 liczba miejsc noclegowych na terenie tej gminy. W związku z rozbudową bazy noclegowej w dwóch pozostałych gminach partnerstwa liczba miejsc noclegowych w stosunku do 2004 r. wzrosła o 518 w Gminie Radków i 263 w Gminie wiejskiej Nowa Ruda. Porównując wzrost liczby obiektów zbiorowego zakwaterowana do wzrostu liczby miejsc noclegowych należy zauważyć, iż statystycznie na obszarze Gminy Radków powstały niewielkie obiekty oferujące mniej niż 20 miejsc noclegowych. Natomiast na terenie Gminy wiejskiej Nowa Ruda powstałe obiekty oferują ponad 50 miejsc noclegowych. Tabela 14. Miejsca noclegowe ogółem na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Cecha Miejsca noclegowe ogółem w tym: Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wykres 7. Miejsca noclegowe ogółem w latach Partnerstwo Noworudzko Radkowskie Nowa Ruda Miasto Nowa Ruda Radków Infrastruktura turystyki biznesowej Turystyka biznesowa obejmuje liczne podróże w interesach, uczestnictwo w targach, kongresach i konferencjach oraz udział w szkoleniach zawodowych i spotkaniach integracyjnych pracowników różnych form. Należy podkreślić, że stanowi ona jeden z kluczowych segmentów rynku turystycznego wielu miast i regionów. Położenie Partnerstwa Noworudzko - Radkowskiego na obszarze Dolnego Śląska, na którym krzyżują się ważne drogi europejskie i międzynarodowe, wpływa na rozwój tego rodzaju turystyki skierowanej 32

33 zarówno do turysty krajowego, jak i międzynarodowego. Istotne znaczenie dla powiatu ma także bliskość pogranicza z Czechami i Niemcami. 8 Na obszarze partnerstwa obiektem, który można zaklasyfikować jako ośrodek konferencyjno biznesowy jest niewątpliwie Centrum Biznesu i Innowacji w Nowej Rudzie-Słupcu, na terenie Noworudzkiego Parku Przemysłowego. Centrum dysponuje 3 nowoczesnymi, w pełni wyposażonymi salami konferencyjnymi na 50, 14 i 60 osób. CBI zapewnia dodatkowo możliwość skorzystania ze sprzętu projekcyjnego i audiowizualnego z nagłośnieniem Infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Bazę sportowo-rekreacyjną na terenie partnerstwa stanowią wyciągi narciarskie, pływalnia, kąpielisko, karty tenisowe, boiska i sale sportowe, zbiorniki wodne oraz szlaki turystyczne. Te ostatnie, zarówno piesze, konne jak i rowerowe, jako główny przedmiot niniejszego studium, zostały omówione w rozdziale piątym. Warto również zaznaczyć, że obszar Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego to znakomite miejsce do uprawiania wspinaczki oraz jazdy konnej. NARCIARSTWO Popularnym ośrodkiem narciarskim Gór Sowich jest Centrum Sportów Zimowych w Rzeczce - Sokolcu dysponującym 2 wyciągami i 4 trasami zjazdowymi o długości 500 metrów oraz Kompleks Wyciągów Narciarskich Górnik oferujący cztery wyciągi i trasy zjazdowe o trzech stopniach trudności. Na stokach Bester oraz Rymarz można pojeździć również w Ośrodku Narciarskim Jugów Park. Na Przełęczy Jugowskiej narciarze mają do dyspozycji wyciąg orczykowy na Rymarzu, długość trasy 600 m., i Bester Ski wyciąg orczykowy, długość trasy 350 m. Aktywny wypoczynek zimą zapewnią trasy narciarstwa biegowego wokół Szczelińca, gdzie wyznaczono trzy główne pętle o łącznej długości 50 km. W Górach Sowich zostało wytyczonych ponad 26 km do narciarstwa biegowego w ramach kilku tras o różnej długości i stopniu trudności: Trasa nr 1 Trasa Niedźwiedź (Przełęcz Jugowska Kozie Siodło) 2,13 km Trasa nr 2 Trasa Lis (Kozie Siodło Lisie Skałki) 2,0 km Trasa nr 3 Trasa Sowa (Kozie Siodło Schronisko Sowa ) 2,0 km Trasa nr 4 Trasa Nietoperz (Przełęcz Jugowska Bielawska Polana - Przełęcz Jugowska) 8,5 km Trasa nr 5 - Trasa Dziewięć Buków (Przełęcz Srebrna Przełęcz Wilcza - Przełęcz Srebrna) 10,0 km Trasa Salamandra 2,0 km 9 JAZDA KONNA Przez teren partnerstwa przebiega Sudecki Szlak Konny PTTK, który jest jednym z najtrudniejszych szlaków konnych w Europie. Trasa liczy ok. 360 km i wiedzie od Karpacza 8 Turystyka na Dolnym Śląsku. Stan i kierunki rozwoju, red. nauk. J. Wyrzykowski, Wrocław Na podstawie html 33

34 po Lądek Zdrój. Jedną ze stajni na trasie szlaku jest kwalifikowane przy PTTK Rancho Overo znajdujące się na Górze Świętej Anny w Nowej Rudzie. Ośrodek oferuje naukę jazdy konnej oraz rajdy w Stylu Western prowadzone przez wykwalifikowanych Przodowników Turystyki Jeździeckiej PTTK. Przejażdżki konne oraz bryczką a także kilkudniowe rajdy po terenie partnerstwa oferuje Krucza Dolina - stanica koni i gospodarstwo agroturystyczne. Stanica dysponuje 12 końmi, prowadzi lekcje jazdy w siodle jak również powożenia bryczką. Miłośnicy koni mogą również skorzystać z oferty RANCHA "ROKADO" położonego na granicy Nowej Rudy i Ścinawki Średniej. Ranczo oprócz przepięknych widoków oferuje jazdy konne na padoku i w terenie. Właściciele organizują również kuligi, ogniska oraz imprezy okolicznościowe. Możliwość jazdy konnej oferuje również Centrum Rekreacji HARENDA w Ludwikowicach Kłodzkich. Centrum posiada stajnię dysponującą spokojnymi końmi, co pozwala wykonać pierwsze kroki w nauce jazdy. Dla zaawansowanych (z uprawnieniami) istnieje możliwość wypożyczenia koni do wyjazdów w teren. Do dyspozycji dzieci jest kucyk. W Harendzie można również przejechać się bryczką i sańmi, a także wziąć udział w kuligu. Ponadto liczne gospodarstwa agroturystyczne również posiadają w swojej ofercie rekreacyjne przejażdżki konne a nawet zajęcia i turnusy hipoterapeutyczne. SPORTY WODNE Idealnym miejscem dla amatorów sportów wodnych jest Zalew Radkowski ze strzeżonym kąpieliskiem oraz infrastrukturą dodatkową. Zalew, położony w malowniczej scenerii u podnóża Gór Stołowych, ma około 5 ha powierzchni, kilometra długości i trzystu metrów szerokości. Teren wokół zalewu jest zagospodarowany i dostosowany do pełnienia funkcji turystycznych. Wybudowano tam domki kempingowe i restaurację, działają wypożyczalnia sprzętu wodnego oraz odkryty basen. Zbiornik jest zarybiony, stanowi więc doskonałe miejsce również dla wędkarzy. Strzeżonym kąpieliskiem oraz wypożyczalnią sprzętu pływającego (kajaki, rowery wodne, żaglówka) dysponuje również Centrum Harenda Dodatkową atrakcją jest oddzielne łowisko pstrąga. Amatorzy spędzania wolnego czasu nad woda odpoczną także w Dzikowcu. Znajduje się tam sztuczny zbiornik wodny o powierzchni 3,5 ha. Jest on dość atrakcyjnym zbiornikiem rekreacyjno-wędkarskim, znajduje się w ładnie położonym miejscu: w małej dolinie, otoczony jest lasami. W Centrum Turystyczno - Sportowym w Nowej Rudzie znajduje się Basen Aqua Centrum, który składa się z 8-torowego basenu sportowego o dł. 25 m, basenu rekreacyjnego, zjeżdżalni o dł. 60 m, biczów wodnych, gejzerów. Basen odkryty posiada również Jugów i Nowa Ruda, jednak obiekty te podobnie jak Zalew Radkowski wymagają nakładów inwestycyjnych w celu utrzymania należytego standardu oraz podniesienia ich atrakcyjności turystycznej. WSPINACZKA Na terenie partnerstwa znajdują się dwa niezwykle ciekawe miejsca wspinaczkowe. Pierwsze to najwyższa w Polsce ścianka wspinaczkowa o wysokości prawie 60 m. Na wieżę wspinaczkową został zaadoptowany nieczynny od lat Szyb Nowy I kopalni węgla kamiennego w Nowej Rudzie. Uchwyty do wspinana zostały umieszczone zarówno na zewnętrznej jak i wewnętrznej ścianie budynku. W efekcie obiekt oferuje dwie ścianki wspinaczkowe (wewnętrzną i zewnętrzną) i będzie dostępny przez cały rok. 34

35 Drugim miejscem, przyciągających amatorów wspinaczki skałkowej, są specjalnie w tym celu wyznaczone miejsca na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Wspinaczkę skałkowa można uprawiać m.in. na: południowo-wschodniej ścianie Szczelinica Wielkiego, na ścianach masywu Radkowskie Skały wzdłuż zielonego szlaku oraz na Kopie Śmierci (od Narożnika do Trzmielowej Jamy). Wszystkie miejsca przeznaczone do wspinaczki skałkowej na mocy zarządzenia Dyrektora PNGS nr 4/2005 w sprawie udostępniania i korzystania z zasobów przyrodniczych Parku Narodowego Gór Stołowych przedstawia poniższy obrazek. Rysunek 9. Tereny przeznaczone do wspinaczki skałkowej Źródło: Atrakcje turystyczne Muzea Muzeum Górnictwa w Nowej Rudzie Noworudzkie kopalnie należą do jednych z najstarszych w Polsce - pierwsze informacje na ich temat pochodzą z początku XV w. Wszystkie kopalnie zostały zlikwidowane po roku 1989 r., a pozostała infrastruktura została zaadoptowana na Muzeum Górnictwa. W 4 salach wystawowych muzeum można zobaczyć eksponaty górnictwa podziemnego i poznać historię wydobywania węgla na terenach Dolnego Śląska. W nadziemnej części kompleksu znajdują się również piece i wieże szybowe. Zapoznać tu się można również z różnymi modelami maszyn górniczych, rozmaitymi typami ładunków strzałowych oraz przeróżnym sprzętem zabezpieczającym. Do zwiedzania udostępniona jest także oryginalna dyspozytornia, 35

36 stanowiąca niegdyś centrum kierowania kopalnią 10. Największą atrakcją turystyczną jest licząca ok. 700 m. długości podziemna trasa turystyczna oraz podziemna kolejka, która jest pierwszą tego typu atrakcją w Polsce, a czwartą w Europie. Dawniej służyła do przewozu górników, dzisiaj korzystają z niej turyści wyposażeni w górnicze hełmy i lampy akumulatorowe. Zwiedzanie podziemnych wyrobisk to wycieczka trwająca ok. 1,5-godzinn. Muzeum Josepha Wittiga Dom Pamięci Josepha Wittiga wybitnego teologa i poety został otwarty w maju 1997 roku. W pomieszczeniach parteru przygotowano dwie sale ekspozycyjne. W jednej z nich prezentowana jest wystawa biograficzna, w drugiej zaś na podstawie zdjęć archiwalnych odtworzono dawne wnętrze, przypominające otoczenie w jakim żył i mieszkał Joseph Wittig, nastrój i atmosferę pracy oraz wypoczynku. 11 Ruchoma szopka Mieści się ona w Wambierzycach przy ulicy Objazdowej 6. Jej twórcą był mieszkaniec Wambierzyc Longinus Wittig, który do 1882 r. w czasie 28 lat wyrzeźbił ogromny zespół około 800 figurek z drewna lipowego, z których ok. 300 poruszanych jest mechanizmem zbliżonym do zegarowego 12. Twórcą mechanizmu był również Wittig, z zawodu ślusarz. Bardzo rozbudowana jest dekoracja architektoniczna szopki, przypominająca okoliczny krajobraz. Oprócz scen i postaci biblijnych w szopce są sceny i figurki typowe dla okolic Wambierzyc w XIX w. w tym scena z kopalni węgla kamiennego. Skansen Dawnych Sprzętów w Wambierzycach Skansen w Wambierzycach to okazały kompleks budynków muzealnych z niezliczoną liczbą eksponatów, który powstał z prywatnej inicjatywy na terenie jednego z gospodarstw agroturystycznych. Są tu drobne sprzęty domowe, wyposażenie wnętrz izb mieszkalnych, warsztatów pracy (m.in. kuźni i stolarni) oraz maszyny i urządzenia rolnicze. Większość eksponatów jest odrestaurowana, wystawiona w gablotach lub witrynach i opisana. unikalną kolekcję form gipsowych do wyrobu figurek, wykonanych i używanych przez Longinusa Wittiga twórcę słynnej szopki wambierzyckiej). W skansenie są również stare wozy i sanie oraz ciekawa kolekcja uprzęży na konie, woły i krowy. W skansenie można zobaczyć także prawdziwy chodnik górniczy ze zbiorem lamp karbidowych Zamki, pałace i twierdze Podobnie jak na całym Dolnym Śląsku, również na obszarze partnerstwa znajdują się liczne, zabytkowe zamki, dwory i pałace. W wielu wypadkach zamek (lub jego szczątki) istnieje i można go zwiedzać bądź oglądnąć z zewnątrz takie obiekty zaznaczono na poniższej mapie kolorem zielonym. Na czerwono zaznaczone zostały miejsca, w których dawniej istniał

37 zamek, ale obecnie nie ma już żadnego śladu murów, a mogły jedynie pozostać zarysy fosy i wałów. Rysunek 10. Mapa zamków na terenie województwa dolnośląskiego Źródło: Gmina miejska Nowa Ruda Ratusz w Nowej Rudzie - z II poł. XIX wieku Pierwszy ratusz pośrodku prostokątnego, pochyłego rynku - jako budowlę drewnianą na kamiennych fundamentach - wzniesiono w 1445 roku. w 1525 roku został on zmodernizowany, a w 1577 roku postawiono nowy - wzbogacony w 1595 roku o kramy chlebowe i mięsne. Obecny, trzeci ratusz został zbudowany w 1884 roku (po wielkim pożarze) w stylu biedermeier. w okresie powiększono go poprzez podniesienie dachu oraz ozdobiono (portal, wykusze i okienne szczyty). w północno-zachodnim narożniku budynku postawiona została fontanna z barokową figurą Św. Floriana (1756 r.). 37

38 Zamek Stillfriedów XVI-wieczny zamek dawna rezydencja baronów von Stillfried kilkukrotnie przebudowywany, w tym gruntownie w latach prawdopodobnie wg projektu znanego włoskiego architekta Andrea Carove. Okazały czteroskrzydłowy budynek z wewnętrznym dziedzińcem i pięcioosiowym portykiem zwieńczonym balustradą wznosi się na krawędzi skarpy tzw. górnego miasta i od strony południowo-zachodniej zamyka, wraz z dawnym placem przedzamcza, noworudzki rynek. Zamek w Nowej Rudzie Pierwsza wzmianka o zamku pochodzi z 1352 roku. Wzniesiony tuż obok rynku nad rzeką Włodzicą pełnił ważną rolę, miasto nie posiadało bowiem murów obronnych. Spustoszenie przynoszą wojny husyckie. Odbudowano zarówno zamek jak i miasto w XVII wieku. Ostatni właściciele / od początku XVIII wieku do roku 1945/ to rodzina Magnisów. Gmina wiejska Nowa Ruda Bożków Pałac barokowy - zbudowany w latach jako rezydencja rodu Magnisów, po pożarze w 1870 roku został rozbudowany, ma postać wielotraktowego, trzykondygnacyjnego założenia, w narożniku północno-wschodnim zachowana dominująca nad całością wieża, części pierwotnego barokowego założenia zachowane w części środkowej obiektu; w parku sztuczna XIX wieczna ruina z wmontowanymi 16 płytami nagrobnymi i tarczami herbowymi z XVI wieku, pawilon ogrodowy z ok roku, parterowy, z mansardowym dachem. Czerwieńczyce Wieża mieszkalna pierwotnie wzniesiona jako obronna na początku XVI wieku, przebudowana po pożarze w 1646 roku, restaurowana w XIX wieku, murowana, czworoboczna, trzykondygnacyjna, nakryta dachem dwuspadowym, na elewacji zachowane fragmenty sgrfittowej dekoracji oraz sześć gotyckich okiennych obramień. Dzikowiec Dwór pierwotnie barokowy z 2. połowy XVII wieku, gruntowna przebudowa w XIX wieku, murowany, prostokątny, dwutraktowy, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym, portal wejściowy z uszakowatym obramieniem, wewnątrz zachowanych kilka sal sklepionych kolebkowo. Włodowice Dolny Dwór zbudowany ok.1594 roku jako rezydencja rodziny Stillfriedów, w której władaniu pozostawał do XIX wieku, budowla renesansowa, dwukondygnacyjna, na elewacji frontowej widoczne fragmenty pierwotnego grafitti i piaskowcowe obramienia okien, we wnętrzu zachował się oryginalny układ pomieszczeń Gmina Radków Zamek Kapitanowo 38

39 Średniowieczny zamek rycerski w Ścinawce Średniej. Aura oraz atmosfera zamku jest absolutnie niezwykła pomimo jego stanu technicznego. Dodatkowo potęgują ją: piwnice z 1 połowy XIV - jako pozostałość po pierwszej wieży - dworze, zniszczonym w 1425 r. przez husytów. Część obiektu stanowią dwie wieże mieszkalno - obronne w tym jedna z nich w kształcie i formie donżonu - jest jedną z największych w Polsce. Bogatą bryłę zamku dodatkowo oprawiają oraz urozmaicają wieże alkierzowe. Mimo wieloletniego opuszczenia i dewastacji zachowało się 98% kamieniarki drzwiowej i okiennej. w zespole jest XVII wieczna stajnia. Zespół pałacowo-folwarczny w Sarnach Zespół pałacowo-folwarczny Sarny położony w Ścinawce Górnej składa się z pałacu powstałego z przebudowy renesansowego dworu, kaplica pw. św. Jana Nepomucena wzniesionej w latach , kilku zabudowań gospodarczych, zabytkowego spichlerza z drugiej połowy XVII w., pałacu letniego z 1730 r. oraz parku z XVIII-XIX w. Początkowo w XV w. wybudowany jako skromny dwór obronny. W 1590 r. został rozbudowany i powstał trójkondygnacyjny dwór w stylu renesansowym. Po przebudowach w XVII i XVIII stał się jednym z najokazalszych pałaców w Kotlinie Kłodzkiej. W XIX wieku pałac został sprzedany przez rodzinę Götzenów i zaczął podupadać. Od 1945 r. właścicielem nieruchomości było pierwotnie Państwowe Przedsiębiorstwo Hodowlane a następnie Agencja Nieruchomości Rolnych. Największe zniszczenia miały miejsce po 1989 r. i likwidacji Państwowych Gospodarstw Rolnych. 13 Od 2013 r. pałac należy do Fundacji Odbudowy Dworu Sarny, która prowadzi prace remontowe mające na celu przywrócenie pałacowi jego dawnej świetności. Zamek rycerski w Ratnie Dolnym Pierwotny zamek zbudowany w pierwszej połowie XIV w. Przebudowany i rozbudowany w stylu renesansowym przez dwóch kolejnych właścicieli w 1505 i 1563 r. Po zniszczeniu podczas wojny trzydziestoletniej, w drugiej połowie XVII w. odbudowany i ponownie rozbudowany tym razem w stylu barokowym. Zamek zbudowany jest na nieregularnym planie, ma surowy wygląd - jedyną ozdobą jest oryginalna renesansowa attyka, często spotykana na Śląsku oraz barokowy portal z 1677 r. Uwagę zwraca bardzo wysoka 6-o kondygnacyjna wieża. Obok zamku stoi kilka budynków, także zwieńczonych tą samą attyką oraz mały cmentarz z niemieckimi grobami, zapewne właścicieli zamku. Poniżej rozciąga się park zamkowy z jeziorem i strumykiem. 14 Do roku 1998 zamek był zadbany i funkcjonowała w nim m.in. kawiarnia, jednak w wyniku wielkiego pożaru został zniszczony i zamknięty dla zwiedzających Sanktuaria, kult religijny Na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego znajduje się bardzo wiele kościołów i kapliczek oraz różnego rodzaju miejsc kultu religijnego. W niniejszym podrozdziale

40 przedstawiono jedynie kilka przykładowych, które mogą być istotne z punktu widzenia ruchu turystycznego. Niewątpliwie najważniejszym, z punktu widzenia turystyki pielgrzymkowej, jest Sanktuarium Matki Bożej Wambierzyckiej Królowej Rodzin leżące we wsi Wambierzyce w Gminie Radków. Bazylika w stylu włoskiego baroku z bogatym wystrojem wnętrza nazywana "Dolnośląską Jerozolimą" jest znanym, zarówno w Polsce jak i za granicą, ośrodkiem pielgrzymkowym związanym z kultem Matki Bożej. Tu jak głosi przekaz, w XII wieku niejaki Jan z Ratna odzyskał wzrok, a jego oczom ukazała się postać Matki Bożej. Na pamiątkę tego wydarzenia wybudowano w 1263 roku drewnianą kaplicę. 15 Na jej miejscu w XVII wieku wybudowano Bazylikę. Obecnie jest to majestatyczna budowla, do której prowadzą monumentalne schody. Kościół posiada interesującą barokową architekturę oraz cenny i bogaty wystrój z XVIII wieku. Będąca przedmiotem kultu, wykonana z lipowego drewna figurka Matki Boskiej Królowej Rodzin pochodzi z XIV wieku. W centrum Wambierzyc oraz na okolicznych wzgórzach znajdują się liczne kaplice, kapliczki i bramy, wchodzące w skład Kalwarii. Powstawała ona w latach z inicjatywy ówczesnego właściciela tych ziem, Daniela von Ostenberga. Jedna z największych Kalwarii w Europie składa się z ok. 150 kaplic i stacji pochodzących głównie z XVIII i XIX w. Wystrój kaplic oraz figury pochodzą w większości z XIX i XX w. Gmina miejska Nowa Ruda Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej na Górze Wszystkich Świętych Odbudowana w latach 90- tych XX wieku kaplica 15 września 2002 roku została podniesiona do rangi Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej Ziemi Noworudzkiej. Stylem architektonicznym i wystrojem wnętrza nawiązuje do poprzedniej zniszczonej. 16 Wewnątrz na uwagę zasługuje ołtarz główny z kolumnami korynckimi oraz figurą Matki Boskiej Bolesnej. na terenie sanktuarium znajduje się również przepiękny ołtarz polowy. Dawniej miejsce to zwano Gaje, Podgaje, Kościelec obecnie Góra Wszystkich Świętych / 648 m npm/. Budowano etapami aby poświęcić kościół w roku Było to wotum za uratowanie ludności przed cholerą. Miejsce pielgrzymek do II wojny światowej. Od połowy lat 50-tych kościół popadał w ruinę, powstały pęknięcia w wyniku robót górniczych. Odbudowany przez mieszkańców zainspirowanych przez ks. Siemasza. Ponownie poświęcony w roku 1996 przez kard. H. Gulbinowicza. Kościół pomocniczy pod wezwaniem św. Anny. Inspiracją do wzniesienia na szczycie góry kaplicy była drewniana figurka św. Anny Samotrzeciej z 1495 r. Obecna kaplica została wzniesiona w 1644 roku. Wielokrotnie remontowana, ostatniego remontu doczekała się w połowie lat 90-tych XX wieku. Od 1665 roku przy kaplicy osiedlali się pustelnicy, którzy byli jednocześnie jej strażnikami. we wnętrzu kaplicy znajduje się ołtarz główny z dwoma kolumnami korynckimi z 1760 oku, w którym umieszczono olejny obraz Św. Anna ucząca Maryję w towarzystwie św. Joachima, rzeźby świętych Piotra i Pawła, obok ołtarza Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej

41 zawieszona jest barokowa ambona. Od początku XVII wieku kaplica była miejscem ożywionego kultu religijnego. w dniu święta patronki na szczycie góry odbywały się uroczystości odpustowe cieszące się dużą popularnością wśród okolicznych mieszkańców. Góra św. Anny była również miejscem obchodów świąt górniczych. Wydarzenia te przyczyniły się do wytyczenia wielu ścieżek prowadzących z noworudzkiego rynku na szczyt góry. Do dziś korzystając z uroków leśnych spacerów odnajdujemy wiele pamiątek po tamtych wydarzeniach. 17 Kościół pomocniczy pod wezwaniem św. Krzyża (ul Cmentarna) Kościół św. Krzyża był pierwszym kościołem parafialnym miasta. Wzniesiony przed 1403 r., zniszczony już w XIV w. szybko utracił swoje znaczenie. Obecny zbudowany został w 1659 r. według projektu Andrea Carove w stylu barokowym (być może z wykorzystaniem reliktów starszego). Był nieznacznie przebudowany w latach i często remontowany z powodu szkód górniczych. Jest to niewielka budowla salowa z wydzielonym prostokątnym prezbiterium o ściętych narożach. na osi kwadratowa wieża, częściowo płynnie wtopiona we fronton i połączona z nim zakrzywionymi płaszczyznami spływów, zwieńczona hełmem z prześwitem. w wieży skromny portal z datą 1726 w kluczu. Naroża elewacji akcentowane lizenami w tynku, otwory okienne zamknięte półkoliście i odcinkowo. Wewnątrz barokowe wyposażenie z XVIII w., m.in. drewniany, polichromowany ołtarz, drewniana, polichromowana ambona, liczny zespół drewnianych, polichromowanych rzeźb i obrazów olejnych. Kościół pomocniczy pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (ul. Cmentarna) Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny był początkowo kościołem św. Mikołaja wzniesionym na terenie dolnego miasta przed 1424 r. Obecny powstał w 1502 r. i do 1623 r. służył protestantom. w latach przebudowany, remontowany w 1917 r. Prosta bryła z wydzielonym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium kryje salowe wnętrze. z boku dostawiona zakrystia. Całość nakrywa dwuspadowy dach, przy czym szczyt frontowy wykonany również jak połać dachu. na kalenicy smukła ośmioboczna sygnaturka zwieńczona hełmem z prześwitem. Gładkie elewacje z oknami zakończonymi ostro łukowo i półkoliście. Nad bocznym wejściem wnęka z barokową figurką Wniebowzięcia NMP z ok r. Wewnątrz barokowo - rokokowe drewniane, polichromowane ołtarze z XVIII w., barokowo - rokokowa drewniana, polichromowana ambona z XVIII w., drewniana, polichromowana figurka barokowa oraz gotycka, drewniana, polichromowana figurka MB z Dzieciątkiem z XV w. Przy kościele stoi kamienne Ukrzyżowanie z XIX w. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Barbary Znajduje się przy ul. Jana Pawła II w Drogosławiu. Wzniesiono go w latach Jest to okazała budowla o cechach architektury neoromańskiej łączonej z neogotykiem i neorenesansem. Stanowi trójnawową bazylikę z półkoliście zamkniętym prezbiterium z westwerkiem i transeptem. Wnętrze świątyni zdobią polichromie kłodzkiego malarza R. Richtera. Barokowy ołtarz główny pochodzi z poł. XVIII w., a obraz ołtarzowy przedstawiający św. Barbarę z początku XX w. W 17 Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej

42 1967 roku założono w kościele instalację elektryczną, a rok później odnowiono polichromię wnętrza. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny. 18 Mieści się przy ul. Parkowej w Słupcu. Stanowi okazałą budowlę neogotycką z czerwonego piaskowca, za wyjątkiem kondygnacji wieży, która została wzniesiona w stylu neoromańskim. Zbudowany został w latach na miejscu starego kościoła, który nie był już w stanie pomieścić coraz większej liczby wiernych. Konsekracja świątyni nastąpiła dopiero w 1895 r. Od 1953 roku kościół jest siedzibą parafii. Stanowi trójnawową budowlę w formie hali o sklepieniu krzyżowo - żebrowym z bardzo wąskimi bocznymi nawami i drewnianym chórem wbudowanym w nawę główną. Całość wystroju dopełnia dekoracyjna polichromia wnętrza oraz witraże. Kościół pomocniczy pod wezwaniem Bożego Ciała. 19 Jednowieżowy dawny kościół ewangelicki zbudowany został z czerwonego piaskowca w latach w stylu neogotyckim. Po II wojnie światowej, kiedy niemieccy ewangelicy opuścili miasto, z braku gospodarza przekazany Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska, która urządziła w nim sklep z materiałami żelaznymi. Na początku lat 90-tych XX w. sklep został zlikwidowany i kościół przez kilka lat stał pusty. Od 1997 roku po przeprowadzeniu koniecznych prac remontowych, konsekracji i nadaniu mu imienia Bożego Ciała stanowi własność noworudzkiej parafii. Plac przy kościele nazwano imieniem pierwszego powojennego proboszcza ks. Michała Białowąsa. Kaplica Matki Bożej Loretańskiej. 20 Barokowa kaplica z lat ufundowana m.in. przez mieszczanina A. Klambta. Stanowi interesujące założenie przestrzenne na skraju zbocza z tarasowym ogrójcem i monumentalnymi kamiennymi schodami po bokach. Zbudowana została na rzucie prostokąta, nakryta jest czterospadowym dachem z sygnaturką. Przed kaplicą skarpa z murem oporowym, na którym stoi kamienne Ukrzyżowanie z 1773 r., a niżej pozostałości ogrójca z tego samego roku z figurką klęczącego Chrystusa i fragmentem innych, uszkodzonych figur. w 1994 r. kaplica została odremontowana z inicjatywy Fundacji Odnowy Ziemi Noworudzkiej. Klasztor Zgromadzenia Córek Maryi Wspomożycielki (siostry salezjanki) Barokowy, piętrowy budynek z 1690 r. przy ul. Kościelnej 10, przebudowany na przełomie XIX i XX w. Pierwotnie służył jako sierociniec i dom starców. W 1900 roku rozpoczęły tu działalność siostry jadwiżanki, które założyły przy nim szkołę. Obecnie własność sióstr salezjanek prowadzących przedszkole oraz szkolny oddział 0. Gmina wiejska Nowa Ruda 18 Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej

43 Bożków Kościół parafialny pod wezwaniem Świętych Piotra i Pawła pierwsze wzmianki z 1352 roku, obecnie barokowy z ok roku (data na portalu), murowany, jednonawowy, brak wydzielonej części prezbiterialnej, sklepienie kolebkowe z lunetami, wyposażenie kościoła późnobarokowe, pochodzi z końca XVIII wieku. Kamienny późnobarokowy krucyfiks z lewej strony przy wejściu do kościoła. Plebania wzniesiona w 1797 roku, późnobarokowa, murowana, dwukondygnacyjna, dwuskrzydłowa, z dachem dwuspadowym ujętym w pilastrowe szczyty. Czerwieńczyce Kościół parafialny św. Bartłomieja pierwsze wzmianki z 1347 roku, pierwotny wzniesiony w końcu XV wieku, dwukrotnie przebudowywany: pod koniec XVII wieku i w 2. połowie XVIII wieku, murowany, jednonawowy, wieża w części zachodniej kościoła, półkoliste prezbiterium oddzielone od nawy tęczą; barokowe wyposażenie kościoła pochodzi z czasów jego ostatniej przebudowy. Dzikowiec Kościół parafialny pod wezwaniem św. Marcina wzmiankowany 1337 roku, obecny barokowy został wzniesiony w połowie XVII wieku, po pożarze w 1690 roku etapami odbudowywany, na początku XX wieku restaurowany; obiekt murowany, jednonawowy, z kwadratową, trójkondygnacyjną wieżą i z zakończonym trójbocznie prezbiterium, sklepienie kolebkowe z lunetami, wyposażenie barokowe, pochodzi z końca XVIII wieku, prawy ołtarz boczny prawdopodobnie wykonany przez Michała I. Klahra. Jugów Kościół parafialny pod wezwaniem św. Katarzyny pierwotnie wzmiankowany jako kaplica w 1374 roku, w 1651 roku wymurowany jako kaplica, obecny, barokowy, zbudowano w latach , częściowo przebudowany na początku XX wieku, później kilkakrotnie remontowany z powodu szkód górniczych, budowla trzynawowa, z wewnętrznymi emporami, półkoliście zakończonym prezbiterium i czworoboczną wieżą zwieńczoną hełmem z 2-kondygnacyjnym prześwitem, sklepienie kolebkowe z lunetami, zachowane barokowe wyposażenie kościoła z czasów jego budowy, ołtarz drewniany z 1780 roku dłuta I. Klahra, drewniana ambona z figurami Ewangelistów i Trójcy Św. Krajanów Kościół filialny św. Jerzego barokowy, wzmiankowany jako kaplica w 1416 roku, w obecnym kształcie wybudowany w połowie XVIII wieku, restaurowany w 1928 roku, murowany, jednonawowy, czworoboczna wieża, prezbiterium zakończone trójbocznie, sklepienie kolebkowe z lunetami, zachowane barokowe wyposażenie kościoła. Świerki Kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja wzmiankowany jako kaplica w 1483 roku, barokowy, wzniesiony ok roku, restaurowany w 1929 roku, murowany, jednonawowy, 43

44 kwadratowe prezbiterium zakończone półkolistą absydą i wieżą od frontu, sklepienie kolebkowe z lunetami, wyposażenie barokowe, gotycka Madonna z Dzieciątkiem z ok roku. Wolibórz Kościół filialny pod wezwaniem św. Jakuba Starszego wzmiankowany w 1362 roku, początkowo gotycki, przebudowany przez władający wsią ród von Hemmów ok roku w stylu barokowo - klasycystycznym, budowla jednonawowa, z wieżą od strony zachodniej, wyposażenie głównie późnobarokowe, uwagę zwraca oryginalna ambona w formie łodzi, umieszczona na prawej stronie nawy, jej cechą charakterystyczną jest brak masztu i żagla, zamiast których wyrzeźbiono górę z palmami i stadem owiec, wypasanym przez św. Piotra, co miało symbolizować raj; w środku nawy płyta nagrobna ostatniego właściciela Woliborza z rodu von Hemmów Atrakcje natury Góry stołowe Skalne Labirynty "Błędne Skały" Obszar ochrony ścisłej o powierzchni ok. 22 ha, znajdujący się na wysokości 915m n.p.m. Obejmuje on swoim zasięgiem zespół osobliwych form skalnych o wysokości 6-11 m, wytworzonymi wskutek wietrzenia piaskowca. Błędne Skały to labirynt szczelin i zaułków, niekiedy niezwykle wąskich, oddzielających bloki skalne kilkunastometrowej wysokości. Wiele skał ma własne nazwy np.: "Skalne Siodło", "Kurza Stopka", "Labirynt", "Tunel", "Wielka Sala". W pobliżu Błędnych Skał znajduje się "Głaz Trzech Krzyży". Powstałe bloki skalne tworzą kilkusetmetrową trasę turystyczną o niepowtarzalnym uroku. Wysokość korytarzy waha się w granicach 6-8 m, szerokość jest różna - miejscami wynosi tylko kilkadziesiąt centymetrów 21. Szczeliniec Wielki Najwyższy szczytem Gór Stołowych 919 m.npm., na który prowadzi droga zbudowana z ponad 600 kamiennych stopni (czas wejścia ok. 40 min.). Płaski wierzchołek to ogromny labirynt powstały w naturalny sposób z oryginalnie uformowanych form skalnych. Nazwy nadane najciekawszym formom pochodzą od ich charakterystycznych kształtów: Wielbłąd, Słoń, Wiewiórka czy Małpolud będący niejako znakiem rozpoznawczym tych gór. Ciekawostką są dwie skały tzw. Chybotki oraz Kołyska Księżniczki Emilki, które pomimo znacznej masy można przy niewielkim wysiłku poruszyć. Wewnątrz licznych korytarzy panuje swoisty mikroklimat, a w niektórych miejscach śnieg utrzymuje się do lipca (Piekiełko). Na szczycie znajduje się kilka punktów widokowych, skąd przy dobrej widoczności można zobaczyć całą Ziemię Kłodzką, a także pasmo Sudetów wraz z Karkonoszami 22. Na szczycie

45 działa schronisko z bufetem. Skały Szczelińca stanowią również doskonałe miejsce wspinaczkowe. Bardzo blisko Szczelińca Wielkiego znajduje się nieco niższy, ale równie rozległy masyw Szczelińca Małego. Szczeliniec Mały jest objęty ochroną ścisłą i jest całkowicie zamknięty dla ruchu turystycznego. Wielkie Torfowisko Batorowskie Obszar ochrony ścisłej przy Kręgielnym Trakcie, w dolinie Czerwonej Wody. Rezerwat ma powierzchnię 39,53 ha, leży na wysokości m n.p.m. i obejmuje torfowisko wysokie zarastające lasem świerkowo-sosnowym. Na terenie rezerwatu występują takie ciekawostki florystyczne jak: wierzba lapońska, widłak torfowy, wrzosiec bagienny, rosiczki i turzyce, brzoza omszona, sosna błotna. Przez rezerwat nie prowadzi żaden szlak turystyczny, jedynie jego południowo-wschodnim skrajem leśną drogą przechodzi żółty szlak z Dusznik-Zdroju do Karłowa. 23 Część torfowiska, w wyniku działań melioracyjnych przeprowadzonych w XIX w., zamarła i zarosła lasem świerkowym. Na terenie pozostałych torfowisk utworzono w 1938 r. rezerwat przyrody. Teren ponownie uległ zabagnieniu po roku 1958 r. kiedy to został utworzony rezerwat "Wielkie Torfowisko Batorowskie". Skalne Grzyby Skupisko oryginalnie ukształtowanych form skalnych skał znajdujące się w południowowschodnim fragmencie Gór Stołowych na wysokości ok m n.p.m.. Ciągną się na długości około 2 km między Batorowem a Radkowskimi Skałami Jest to grupa, ciągnących się,. Skałki są rozrzucone i często ustawione na sobie piętrowo, mają kształty grzybów, maczug, baszt i bram. Szereg form skalnych posiada własne nazwy, są to np. "Borowik", "Skalne Wrota", "Zrośnięte Grzyby", "Pingwinki", "Piętrowe Grzyby". Radkowskie Skały Formy skalne o bardzo wymyślnych kształtach znajdujące się południowo-wschodniej części Gór Stołowych na wysokości ok. 600 m n.p.m. Poszczególne skały, o niemal pionowych ścianach dochodzących wysokości do 100 m., porozdzielane są stromymi wąwozami, labiryntami, tunelami i głębokimi szczelinami. Atrakcją Radkowskich Skał są licznie poprowadzone drogi wspinaczkowe. Góry Sowie Rezerwat przyrody Bukowa Kalenica Leśny rezerwat przyrody utworzony 21 kwietnia 1962 r. na podstawie Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Monitor Polski z 1962 r., Nr 44, Poz Jest to rezerwat obejmujący las oraz grunty leśne o łącznej powierzchni 28,78 ha, 24 utworzony dla ochrony wielu rzadkich gatunków roślin chronionych oraz naturalnych zbiorowisk leśnych. Obejmuje szczyty Kalenicy i Słonecznej oraz górne partie ich zboczy. Położony na wysokości m n.p.m., jest to najwyżej położona partia lasów bukowych w Górach Sowich

46 Atrakcje architektoniczne Wiadukt kolejowy nad doliną Woliborki Wzniesiony w latach , o potężnej metalowej konstrukcji wspartej na kamiennych filarach. Uważany niegdyś za najwyższy w całej monarchii, przez noworudzian nazywany Czarnym Mostem. Wysokość od osi toru do powierzchni lustra wody rzeki wynosi 36m, a jego długość metrów 25. Został poprowadzony po łuku, co w XIX wieku było posunięciem nowatorskim. Jedna z atrakcji na linii kolejowej Kłodzko Wałbrzych. Wieża widokowa na Górze Wszystkich Świętych W 1889 została wzniesiona pierwsza wieża, znacznie mniejsza od obecnej, o wysokości 2,8 m. Nową wieżę, z czerwonego piaskowca, zaczęto budować 12 czerwca 1913 roku. Wieża otrzymała imię Helmuta von Moltke, pruskiego feldmarszałka, który najprawdopodobniej częściowo sfinansował jej budowę. Nad wejściem widnieje wykuty w kamieniu wizerunek feldmarszałka. Wieża stanowi doskonały punkt widokowy na polskie i częściowo czeskie Sudety. Schronisko na Górze św. Anny. Schronisko "Chata Anna" wzniesione w 1903 roku na szczycie Góry św. Anny w stylu budownictwa letniskowego do dziś zachwyca swoim niepowtarzalnym urokiem. Obiekt służył turystom zwiedzającym Góry Sowie jak i pielgrzymom przybywającym do kaplicy św. Anny. 26 Jest to budynek częściowo murowany, częściowo drewniany, który aktualnie jest remontowany przez nowego właściciela. Wieża widokowa na górze św. Anny. Wieża została wzniesiona w 1911 roku z lokalnego czerwonego piaskowca dawniej służąca jako punkt widokowy na Sudety Środkowe oraz część Sudetów Zachodnich. W dolnej części wieży znajdowała się restauracja. 27 Po niedawnym remoncie, wieża ponownie została udostępniona turystom. Willa rodziny Rose Zbudowana w stylu budownictwa ceglanego, odnosi się do architektury średniowiecznej, renesansu oraz manieryzmu. Obok willi znajdował się ogród z ciekawym starodrzewiem. Niegdyś własność rodziny wydawcy i drukarza Wilhelma Klambta, później właścicieli wydawnictwa Rose. 28 Wieża widokowa Suszynka 25 Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej Na podstawie: Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej

47 W Suszynie, miejscowości leżącej w gminie Radków, w grudniu 2014 r. została otwarta 27 m. wieża widokowa. Platforma widokowa, z której można podziwiać m.in. Góry Bardzkie, Orlickie, Sowie, Złote a także Masyw Śnieżnika, znajduje się na wysokości 22 m. Wieża jest w całości zabudowana a na platformę prowadzi 140 schodów. Wieża została wybudowana w ramach projektu Miejsca pełne widoków w Euroregionie Glacensis współfinansowanego ze środków Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska - Rzeczpospolita Polska Szwajcarka Schronisko na Szczelińcu Wielkim. Pierwsza drewniana altana będąca schronem dla wędrowców powstała w tym miejscu w 1815 roku. W roku 1845 wzniesiono schronisko gospodę. 30 Jest to budynek o wysokiej drewnianej podmurówce z drewnianym 2 piętrowym korpusem nakryty charakterystycznym dwuspadowym dachem. Stylowo nawiązuje do budownictwa tyrolskiego lub szwajcarskiego. Jest to najstarsze w Sudetach Schronisko turystyczne, pozbawione jakiejkolwiek możliwości dojazdu, wybudowane od razu z przeznaczeniem dla zwiedzających szczyt Koncepcja Rozwoju Subregionalnych Produktów Turystycznych Ziemi Kłodzkiej

48 5. Diagnoza sieci połączeń komunikacji turystycznej (szlaki piesze, rowerowe, konne) wraz z określeniem problemów Istniejące szlaki turystyczne Szlaki piesze Nazwa ścieżki Wyszczególnienie Oznaczenie ścieżki Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) OPIS Główny szlak Sudecki im. M. Orłowicza Szlak czerwony Świeradów Zdrój Prudnik Początkiem ścieżki jest Przełęcz Sokola (754m n.p.m.) w Górach Sowich szlak na chwilę opuszcza granice gmin Partnerstwa na Srebrnej Przełęczy aby okrążyć Twierdzę Srebrna Góra. Następnie przez Wzgórza Włodzickie i Ścinawskie prowadzi do Karłowa w Górach Stołowych, gdzie kończy swój bieg w granicach gmin Partnerstwa. Droga 381, 384, 385,386, 387, 388, Linia kolejowa Wałbrzych - Kłodzko (bezpośrednio na szlaku znajduje się stacja kolejowa Ścinawka Średnia, a stacje Nowa Ruda, Świerki oraz Ludwikowice Kłodzkie w niedużej odległości od Głównego Szlaku Sudeckiego). Przystanek PKS w Sokolcu (odległość do przełęczy Sokola 1,3km), Przystanek PKS w Jugowie (2,6 km odległość do schroniska PTTK Zygmuntówka), Przystanek PKS w Srebrnej Górze (1,1 km), Przystanek PKS w Nowej Wsi Kłodzkiej (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS w Przygórzu (szlakiem czarnym do Przełęczy Woliborskiej 3,6km, przewyższenie 258m, czas około 50 minut), Przystanek PKS w Nowej Rudzie ul. Kłodzka (100m), Przystanek PKS Ścinawka Średnia (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS w Wambierzycach (szlak przebiega koło przystanku), Przystanek PKS w Karłowie (szlak przebiega przy przystanku), Stacja kolejowa w Świerkach (zielonym szlakiem do przełęczy Sokola 8km, przewyższenie 563m, czas około 3 h), Dworzec PKP w Ludwikowicach Kłodzkich (szlak zielony do schroniska PTTK Zygmuntówka 6,2 km, przewyższenie 48

49 Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) 337m, czas około 1h50 min), Dworzec PKP w Nowej Rudzie (szlakiem zielonym przez górę Anny na górę Wszystkich Świętych 5,8 km przewyższenie 378m, czas około 1h50 min), Dworzec PKP w Ścinawce Średniej (szlak przebiega koło dworca). Sokolec: Schronisko Orzeł, Schronisko Sowa, Chata Pod Sową, CRK Harenda, Ośrodek Wypoczynkowy Wisła, Pensjonat Zachęta oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Jugów: Schronisko PTTK Zygmuntówka, Bukowa Chata, Chata Ale Lipa i kilka gospodarstw agroturystycznych. Wolibórz: Pensjonat Leśny Dwór oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Srebrna Góra: Hotel Srebrna Góra, Centrum Turystyki Niekonwencjonalnej, Hotel Koniuszy, Dom Pod Twierdzą, Pensjonat Sokółka, Dom Wypoczynkowy Pod Fortami Nowa Ruda Słupiec: Dwór Górny, Centrum Biznesu i Innowacji, Hotel Parkowa, Dom Wypoczynkowy Sport Centrum oraz kilka okolicznych gospodarstw agroturystycznych. Ścinawka Średnia: duża oferta gospodarstw agroturystycznych. Ratno Dolne: Gospodarstwa agroturystyczne oraz kwatery prywatne. Wambierzyce: Kwatery prywatne i gospodarstwa agroturystyczne. Studzienno: Noclegi Pod Rogaczem oraz gospodarstwa agroturystyczne. Karłów: Schronisko PTTK na Szczelińcu, Ośrodek Wypoczynkowy Pod Szczelińcem, Ośrodek Wypoczynkowy Szczeliniec, Pensjonat Michałówka, Hotel Karłów kilka gospodarstw agroturystycznych oraz pokoi do wynajęcia. Pasterka: Schronisko PTTK Pasterka, Dom Wypoczynkowy Szczelinka, Ośrodek Rekolekcyjno-Wypoczynkowy Caritas, kwatery prywatne oraz gospodarstwa agroturystyczne. Radków: Ośrodek Wypoczynkowo-Kolonijny PAFAWAG, Dom Gościnny Radków, Domki Kolonia Leśna, duża oferta kwater prywatnych, domków letniskowych oraz gospodarstwa agroturystycznych. Część Głównego Szlaku Sudeckiego biegnąca przez gminy zrzeszone w Partnerstwie rozpoczyna się na Przełęczy Sokola w Górach Sowich, idąc w górę na Wielka Sowę (1015m n.p.m.) po drodze mijamy schronisko Orzeł i schronisko Sowa, czas potrzebny na zdobycie szczytu i wejścia na wieżę widokową to około 50 minut. Po zdobyciu Wielkiej 49

50 Sowy szlak schodzi przez Kozie Siodło i Kozią Równię (930m n.p.m.) do Przełęczy Jugowskiej i Schroniska PTTK Zygmuntówka. Na pokonanie tego odcinka czerwonego szlaku należy przewidzieć około 70 minut. Z malowniczo położonego schroniska szlak wiedzie na szczyt Kalenicy (964m n.p.m.). Na szczycie Kalenicy można wejść na metalową wieżę widokową lub odpocząć pod wiatą. Zdobycie Kalenicy powinno zając około 1 godziny i 10 minut. Schodząc z Kalenicy kierujemy się na Przełęcz Woliborską. Tutaj można odpocząć pod wiatą. Na przełęczy Woliborskiej znajduje się parking, który może posłużyć za bazę wypadową zarówno na Kalenicę lub Wielką Sowę albo w dalszą część czerwonego szlaku. Przewidywany czas to jedna godzina. Z przełęczy Woliborskiej szlak wiedzie w kierunku Małej Przełęczy Srebrnej i twierdzy w Srebrnej Górze. Przejście tego odcinka powinno zając około 2,5 godziny. Po o puszczeniu fortów Srebrnej Góry Główny Szlak Sudecki prowadzi do Nowej Rudy, a konkretnie do Słupca. Tutaj wkraczamy we Wzgórza Włodzickie przez ul. Ugory, ul. Eugeniusza Kwiatkowskiego, oraz Radkowską szlak wspina się przez Połoniny na Górę Wszystkich Świętych (648m n.p.m.). Po drodze na wieżę widokową szlak prowadzi przez kalwarie do Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej. Wieża widokowa wraz z infrastrukturą towarzyszącą jest świetnym miejscem na postój lub nawet biwak. Trasa ze Srebrnej Góry na Górę Wszystkich Świętych powinna zając około 2 godziny i 40 minut. Po zdobyciu wieży widokowej trasa wiedzie do Ścinawki Średniej, po obejściu Dworca kolejowego w Ścinawce Średniej przez środek wsi kierujemy w kierunku dolnośląskiej Jerozolimy, czyli Wambierzyc. Tutaj obowiązkowo należy zwiedzić Barokową Bazylikę, Wambierzyce już od średniowiecza są celem pielgrzymek katolików z tej części europy. Bazylika jest jednym z najbardziej znanych miejsc pielgrzymkowych w Sudetach. Warto również odwiedzić Kalwarię oraz ruchomą szopkę. Opuszczając Wambierzyce kierujemy się ku Górą Stołowym, najpierw spokojnie przez pola i łąki, następnie przez bukowy las do cichej i spokojnej wioski Studzienno. Jest to idealne miejsce na wypoczynek dla turystów lubiących ciszę i spokój, a także dla grzybiarzy. Ze Studziennej kierujemy się lasem w kierunku Karłowa, po drodze spotykamy liczne formacje skalne zwane Skalnymi Grzybami. Następnie szlak prowadzi nad malowniczym urwiskiem Radkowskimi Skałami w kierunku Szczelińca Wielkiego, szlak skręca pod samymi schodami prowadzącymi na szczyt Szczelińca. Szczeliniec Wielki to najwyższy mierzący 919m n.p.m. szczyt Gór Stołowych, na szczycie zbudowane jest schronisko PTTK. 50

51 Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Miejsce to co roku odwiedza około 200 tys. turystów. Szlak kieruje się w kierunku centrum wsi Karłów. Tutaj znajduje się wiele punktów gastronomicznych, oraz duża baza noclegowa, Hotel, pensjonaty, domki oraz pokoje i gospodarstwa agroturystyczne. Długość opisanego odcinka Głównego Szlaku Sudeckiego to około 65,7 km, przewidywany czas potrzebny do przejścia tej odległości to17 h 30 min, suma podejść w górę na trasie to około 2177 m. Problemami z którymi może spotkać się turysta na trasie to: zniszczona infrastruktura do odpoczynku, niektóre wiaty i miejsca na biwak są zdewastowane lub po prostu poddały się upływowi czasu. Problemem są również prace leśne, które ograniczają poruszanie się szlakiem lub dewastują trasę. Część szlaku biegnie przez tereny błotniste. Część obiektów takich jak wiaty czy ławki powinny zostać odnowione lub zbudowane od podstaw. Warto pomyśleć nad budowa kładek lub drewnianych przepraw w miejscach podmokłych. Prace leśne nie powinny rujnować dróg, którymi przebiega szlak, pozostawione gałęzie i koleiny po ciężkim sprzęcie utrudniają wędrówkę turystom. Źródła: Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN; Mapa turystyczna Góry Stołowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Szlak żółty Szlak żółty OPIS Przeworno Przełęcz Puchacza Początkiem ścieżki jest Przełęcz pod Słoneczną (879m n.p.m.). Szlak kończy swój bieg w granicach Partnerstwa w Karłowie. Droga 381, 385,387 Linia kolejowa Wałbrzych - Kłodzko Przystanek PKS w Jugowie skrzyżowanie ul. Głównej i Grzybowskiej (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS ul. Pułk. J. Sokola (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS ul. A. Fredry (szlak przebiega przy przystanku), Dworzec PKS Nowa Ruda (1 km odległość do dworca PKP W Nowej Rudzie położonego na szlaku), Przystanek PKS Włodowice (szlakiem niebieskim do dworca PKP Nowa Ruda 2,2 km, przewyższenie 135m, czas około 30 minut), Przystanek PKS Ścinawka Górna (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS Tłumaczów (szlak przebiega przy 51

52 Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) przystanku), Przystanek PKS w Radkowie (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS w Karłowie (szlak przebiega przy przystanku), Stacja kolejowa Nowa Ruda Zdrojowisko (szlak przebiega przy stacji), Dworzec PKP Nowa Ruda (Dworzec znajduje się na trasie szlaku), Sokolec: Schronisko Orzeł, Schronisko Sowa, Chata Pod Sową, CRK Harenda, Ośrodek Wypoczynkowy Wisła, Pensjonat Zachęta oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Jugów: Schronisko PTTK Zygmuntówka, Bukowa Chata, Chata Ale Lipa i kilka gospodarstw agroturystycznych. Nowa Ruda Słupiec: Dwór Górny, Centrum Biznesu i Innowacji, Hotel Parkowa, Dom Wypoczynkowy Sport Centrum oraz kilka okolicznych gospodarstw agroturystycznych. Bieganów: Stanica Konna Krucza Dolina Ścinawka Górna: duża oferta gospodarstw agroturystycznych. Tłumaczów: Gospodarstwa agroturystyczne oraz kwatery prywatne. Gajów: Gospodarstwa agroturystyczne. Radków: Ośrodek Wypoczynkowo-Kolonijny PAFAWAG, Dom Gościnny Radków, Domki Kolonia Leśna, duża oferta kwater prywatnych, domków letniskowych oraz gospodarstw agroturystycznych. Pasterka: Schronisko PTTK Pasterka, Dom Wypoczynkowy Szczelinka, Ośrodek Rekolekcyjno-Wypoczynkowy Caritas, kwatery prywatne oraz gospodarstwa agroturystyczne. Karłów: Schronisko PTTK na Szczelińcu, Ośrodek Wypoczynkowy Pod Szczelińcem, Ośrodek Wypoczynkowy Szczeliniec, Pensjonat Michałówka, Hotel Karłów kilka gospodarstw agroturystycznych oraz pokoi do wynajęcia. Część żółtego szlaku biegnąca przez gminy zrzeszone w Partnerstwie rozpoczyna się na Przełęczy pod Słoneczną, potem szlak wiedzie na szczyt Kalenicy (964m n.p.m.). Na szczycie Kalenicy można wejść na metalowa wieżę widokową lub odpocząć pod wiatą. Schodząc z Kalenicy kierujemy się na Bielawską Polankę pokonanie tej części trasy powinno zając około 55 minut. Z Bielawskiej Polanki schodzimy w kierunku wioski Jugów to duża wioska, z zabytkowym kościołem i pałacykiem, w którym ma teraz siedzibę Nadleśnictwo, w wiosce znajduje się odkryty basen. Szlak prowadzi dalej na stację kolejową Zdrojowisko. Obok stacji 52

53 znajduje się zabytkowy budynek dawnego uzdrowiska. Odległość z Bielawskie Polanki do Zdrojowiska wynosi 5,5 km, szacowany czas to około 1h20 minut. Ze stacji Zdrojowisko szlak prowadzi na górującą nad Drogosławiem Górę Bogusza (539m. n.p.m.) następnie przez miasto na dworzec kolejowy w Nowej Rudzie. Nowa Ruda to stare miasto z pięknymi zabytkami, warto zboczyć ze szlaku i udając się ul. Kolejową zwiedzić odnowiony Rynek i Ratusz, następnie schodząc ul. Podjazdową zwiedzić ul. Piastów, dawne domy tkaczy nad Włodzicą i przespacerować deptakiem na rzeką. Warto także zwiedzić Muzeum Górnictwa w Drogosławiu. Ze Zdrojowiska na dworzec kolejowy w Nowej Rudzie trasa mierzy około 5,2km czas przejścia blisko 70 minut. Następnym ciekawym punktem na żółtym szlaku jest Góra Św. Anny (647m n.p.m.) z odnowioną wieżą widokową, wieża znajduje się obok szlaku. Z wieży rozciąga się wspaniały widok na okoliczne szczyty, przy dobrej pogodzie widać nawet Śnieżkę. Zdobycie góry powinno zając około 35 minut, trasa z stacji kolejowej mierzy 2km. Szlak prowadząc przez Bieganów zmierza do Ścinawki Górnej, tutaj warty uwagi jest pałac z zespołem dworski, który dzięki nowemu właścicielowi powoli odzyskuje swój dawny blask. Z Ścinawki Górnej szlak biegnie przez wioski Tłumaczów i Gajów do Radkowa. Trasa z Góry Świętej Anny do Radkowa mierzy 13,5km czas potrzebny do przebycia tej drogi to około 4h. Radków to miasto u podnóża Gór Stołowych, Jest ono doskonałą baza wypadową do wycieczek w góry. Miasto posiada wiele zbytków m.in. Ratusz, kamienice w rynku czy Kościół Św. Doroty. Zalew w Radkowie to świetne miejsce do uprawiania sportów i odpoczynku nad wodą. To z Radkowa prowadzi większość szlaków w Góry Stołowe. Z Radkowa szlak wiedzie w Góry Stołowe przez pozostałości po dawnych Wodospadach Pośny i Skalne Wrota, Przyjacielską Ścieżką docieramy do Schroniska PTTK Pasterka, to miejsce ma swój klimat i duszę. To w Pasterce co roku odbywa się festiwal sztuk niebanalnych Pasterskie Anioły. Z Pasterki szlak prowadzi na Przełęcz pod Szczelińcem. Sam Szczeliniec Wielki to najwyższy mierzący 919m n.p.m. szczyt Gór Stołowych, na szczycie zbudowane jest schronisko PTTK. Miejsce to co roku odwiedza około 200 tys. turystów. Szlak z Przełęczy pod Szczelińcem kieruje się w kierunku centrum wsi Karłów. Tutaj znajduje się wiele punktów gastronomicznych, oraz duża baza noclegowa, Hotel, pensjonaty, domki oraz pokoje i gospodarstwa agroturystyczne. Długość opisanego odcinka szlaku żółtego przebiegającego przez gminy zrzeszone w Partnerstwie to około 39km, przewidywany czas potrzebny 53

54 Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji do przejścia tej odległości to 11h30 minut, suma podejść na trasie to blisko 1300m. Szlak żółty w wielu miejscach przebiega ruchliwymi drogami asfaltowymi. Uboga infrastruktura dla turystów, a istniejąca wymaga naprawy lub całkowitej wymiany. Trasa szlaku powinna zostać przeanalizowana pod katem zmiany jego biegu na trasy mniej zmotoryzowane. Powinna zostać stworzona większa ilość miejsc do odpoczynku, potrzebne są wiaty oraz ławki. Źródło: Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN; Mapa turystyczna Góry Stołowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Wyszczególnienie Oznaczenie ścieżki Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Szlak Kościelec Wielka Sowa OPIS Szlak Zielony Kościelec Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej Wieża widokowa na Wielkiej Sowie Zielony szlak ma swój początek obok bramy wejściowej do Sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej (Kościelec), a kończy się na szczycie Wielkiej Sowy przy wieży widokowej. Droga 381, 383, 385, Linia kolejowa Wałbrzych-Kłodzko (bezpośrednio na szlaku znajdują się stacje Świerki i Nowa Ruda). Przystanek PKS w Sokolcu (szlak przebiega przy przystanku), Przystanek PKS w Świerkach (szlak przebiega przy przystanku), Dworzec PKS w Nowej Rudzie (500m), Stacja kolejowa w Świerkach (szlak przebiega obok stacji), Dworzec PKP w Nowej Rudzie (szlak przebiega obok dworca PKP). Sokolec: Schronisko Orzeł, Schronisko Sowa, Chata Pod Sową, CRK Harenda, Ośrodek Wypoczynkowy Wisła, Pensjonat Zachęta oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Bartnica: Pensjonat Pod Dwiema Lipami Nowa Ruda Słupiec: Dwór Górny, Centrum Biznesu i Innowacji, Hotel Parkowa, Dom Wypoczynkowy Sport Centrum oraz kilka okolicznych gospodarstw agroturystycznych. Zielony szlak ma swój początek obok bramy wejściowej do Sanktuarium Matki Biskiej Bolesnej (Kościelec), prowadzi on na szczyt Góry Wszystkich Świętych (648m n.p.m.) gdzie znajduje się odnowiona wieża widokowa z której rozpościera się wspaniały widok na Góry Sowie, Góry Suche, Góry 54

55 Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Bardzkie, Góry, Góry Stołowe, Góry Bystrzyckie, Kotlinę Kłodzką oraz Masyw Śnieżnika. Następnie zielony szlak prowadzi ostro w dół obok czynnego kamieniołomu czerwonego piaskowca do drogi, a potem pod górkę obok masztu GSM do wieży widokowej na Górze Św. Anny. Wieża jest odnowiona i wyposażona w ławy i stoły do odpoczynku. Góra Św. Anny mierzy 647m n.p.m., pokonanie drogi 3,8km i 175 m podejść powinno zając turyście około 75 minut. Szlak prowadzi do miasta Nowa ruda przez dworzec PKP Nowa Ruda. Nowa Ruda to stare miasto z pięknymi zabytkami, warto zboczyć ze szlaku i udając się ul. Kolejową zwiedzić odnowiony Rynek i Ratusz, następnie schodząc ul. Podjazdową zwiedzić ul. Piastów, dawne domy tkaczy nad Włodzicą i przespacerować się deptakiem na rzeką. Warto także zwiedzić Muzeum Górnictwa w Drogosławiu. Z Góry Św. Anny do dworca PKP w Nowej rudzie odległość wynosi około 2km czas przejścia 30 minut. Z Nowej Rudy szlak prowadzi grzbietem Wzgórz Włodzickich do jego najwyższego szczytu Góry Włodzickiej (757m n.p.m.), na szczycie znajdują się ruiny wieży widokowej a na jej zboczu kilka ławek i stołów dla turystów. Ten odcinek szlaku mierzy około 7,5km suma podejść to blisko 400m, czas potrzebny do przejścia trasy to w przybliżeniu 2h20 minut. Schodząc z Góry Włodzickiej kierujemy się w kierunku wioski Świerki, po drodze mijamy ruiny dawnych urządzeń załadowczych po okrążeniu stacji PKP Świerki zaczynamy zdobywać stok Góry Gontowej należącej już do Gór Sowich. Szlak przechodzi stokiem pozostawiając w dole Ludwikowice Kłodzkie i schodzi do wioski Sokolec. Po drodze mijamy warty uwagi Kompleks Gontowa, który wciąż kryje tajemnice projektu Riese. Następnie po przejściu przez centrum wioski wzdłuż Sowiego Potoku zmierzamy do Schroniska PTTK Sowa, potem kierujemy się na szczyt Wielkiej Sowy (1015m n.p.m.) i znajdującej się tam wieży widokowej. Odległość z ruin wieży widokowej na Górze Włodzickiej do wieży widokowej na Wielkiej Sowie to około 11 km i prawie 700m podejść w górę, szacowany czas przejścia to około 3h40 minut. Długość zielonego szlaku od Kościelca do wieży na Wielkiej Sowie to około 24km, czas przejścia 7h30 min, suma podejść w górę na trasie to około 1270m. Szlak zielony jest trudny do nawigowania, gdyż duża jego część wiedzie przez łąki i pola. Infrastruktura turystyczna na części szlaku leżącym w Gminie Nowa Ruda mogłaby być bardziej liczna. Zły stan wieży na Górze Włodzickiej zagraża turystom, którzy próbują wejść na pozostałości wieży. Na odcinku szlaku pomiędzy Góra Włodzicką a Nowa Ruda powinny się znaleźć kamienne drogowskazy lub rogacze, na 55

56 rozległych pastwiskach znajduje się wiele dróg i ścieżek łatwo zgubić szlak. Na tej samej trasie mogłoby się znaleźć kilka ławek lub wiata np. w okolicach Krępca na Włodowicami. Warto by odbudować wieżę widokową na Górze Włodzickiej, wyraźnie brakuje jej na szlaku, gdyż pozostałe wysokie szczyty je posiadają. Źródła: Mapa turystyczna Góry Stołowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Zielony Szlak Graniczny Szlak Zielony OPIS Boguszów-Gorce PKP Przejście graniczne Tłumaczów- Otovice Zielony szlak na granicy Gminy Nowa ruda pod Leszczyńcem (736m n.p.m.) a kończy swój bieg na przejściu granicznym w Tłumaczowie. Droga 381, 385, Przystanek PKS w Bartnicy (1km), Przystanek PKS w Świerkach (2 km czerwonym szlakiem), Przystanek PKS w Dworkach (około 1km), Przystanek PKS w Krajanowie (około 1 km), Przystanek PKS w Włodowicach (szlakiem niebieskim do Ptasiego Szczytu 3km około 45 minut), Przystanek PKS w Tłumaczowie (szlak przebiega obok przystanku). Bartnica: Pensjonat Pod Dwiema Lipami Tłumaczów: Gospodarstwa agroturystyczne oraz kwatery prywatne. Zielony szlak ma swój początek na przełęczy pod Leszczyńcem (736m n.p.m.) prowadzi on wzdłuż granicy Polski z Czechami. Po kolei zdobywamy graniczne szczyty Słoneczną Kopę (713m n.p.m.), Głowy (743m n.p.m.), Wysoką (749m n.p.m.), Włodarz (668m n.p.m.) oraz Ptasi Szczyt (535m n.p.m.). Na Ptasim Szczycie krzyżują się szlaki zielony i niebieski. Dotarcie z Leszczyńca do Ptasiego Szczytu wymaga pokonania 9km w czasie około 2 godzin. Z Ptasiego Szczytu szlak prowadzi wzdłuż granicy przez Tłumaczówek do przejścia granicznego Tłumaczów - Otovice. Droga z Ptasiego Szczytu do przejścia granicznego mierzy 5,5 km i wymaga do przejścia czasu około 50 minut. Długość Zielonego Szlaku Granicznego od przełęczy pod Leszczyńcem do przejścia granicznego w Tłumaczowie to około 15km, czas przejścia około 3 godziny, suma podejść w górę na trasie to około 300m. Brak infrastruktury turystycznej ławek, wiat oraz koszy na śmieci. Brak oznaczeń, które doprowadzą nas na szlak z 56

57 Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji głównych dróg czy przystanków. Powinny powstać miejsca do odpoczynku na trasie. Warto wykonać oznaczenie tras z przystanków PKS Bartnicy, Świerkach, Dworkach i Krajanowie do zielonego szlaku. Źródła: Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN; Mapa turystyczna Góry Stołowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Wyszczególnienie Oznaczenie ścieżki Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Szlak przyjaźni polsko-czeskiej OPIS Szlak niebieski Dworzec kolejowy w Nowej Rudzie Broumov w Czechach Szlak niebieski ma swój początek koło budynku dworca PKP w Nowej Rudzie. Kończy się na granicy państwa w okolicy Ptasiego Szczytu. Droga 381, 385 Linia kolejowa Wałbrzych-Kłodzko (bezpośrednio na szlaku znajduje się stacja Nowa Ruda). Przystanek PKS we Włodowicach (50m), Dworzec PKS w Nowej Rudzie (500m), Dworzec PKP w Nowej Rudzie (szlak przebiega obok dworca PKP). Nowa Ruda Słupiec: Dwór Górny, Centrum Biznesu i Innowacji, Hotel Parkowa, Dom Wypoczynkowy Sport Centrum oraz kilka okolicznych gospodarstw agroturystycznych. Szlak przyjaźni polsko-czeskiej zaczyna się koło budynku stacji PKP w Nowej Rudzie. Nowa Ruda to stare miasto z pięknymi zabytkami, warto zboczyć ze szlaku i udając się ul. Kolejową zwiedzić odnowiony Rynek i Ratusz, następnie schodząc ul. Podjazdową zwiedzić ul. Piastów, dawne domy tkaczy nad Włodzicą i przespacerować się deptakiem na rzeką. Warto także zwiedzić Muzeum Górnictwa w Drogosławiu. Szlak prowadzi schodami od stacji koło odrestaurowanego XVI wiecznego dworu w kierunku mostu nad torami, następnie zboczem Krępca wzdłuż linii kolejowej do mostu kolejowego nad Włodowicami. Przechodząc przez centrum wsi koło kościoła szlak zaczyna biec pod górę w kierunku Fluchtu. Pod szczytem nad ogrodami działkowymi mijamy pokaźny dąb, będący dumą i wizytówką tej części Włodowic. Szlak prowadzi przez Marcowy Potok będący jednocześnie granica pomiędzy Górami Suchymi a Wzgórzami Włodzickimi. Po przekroczeniu potoku kierujemy się droga w górę w stronę granicy z Republiką Czeską. Zgodnie z opisem znakarzy Koła PTTK z Nowej Rudy szlak przechodzi na czeską stronę w okolicy słupka granicznego oznaczonego numerem 195/4. Długość szlaku po polskiej stronie wynosi 6,7km czas potrzebny do pokonania jego 57

58 Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji trasy to około 2h 10min. Na szlaku brak jest infrastruktury turystycznej. Na szlaku powinny powstać miejsca do odpoczynku np. wiaty na grzbiecie wzniesienia Gaik. Źródła: Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie OPIS Fioletowy szlak Srebrna Droga Szlak fioletowy Początek i koniec ścieżki Przełęcz Walimska (755m n.p.m.)- Przełęcz Sokola (754m n.p.m.) Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Początek fioletowego szlaku w granicach partnerstwa znajduje się powyżej schroniska PTTK Sowa a kończy się na Przełęczy Sokola Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Droga 381, 383, Linia kolejowa Wałbrzych - Kłodzko Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Przystanek PKS w Sokolcu (odległość do przełęczy Sokola 1,3km), Stacja kolejowa w Świerkach (zielonym szlakiem do przełęczy Sokola 8km, przewyższenie 563m, czas około 3 h), Sokolec: Schronisko Orzeł, Schronisko Sowa, Chata Pod Sową, CRK Harenda, Ośrodek Wypoczynkowy Wisła, Pensjonat Zachęta oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Jugów: Schronisko PTTK Zygmuntówka, Bukowa Chata, Chata Ale Lipa i kilka gospodarstw agroturystycznych. Szlak fioletowy to jedyny taki szlak w Polsce. Jego wyjątkowość polega nie tylko na kolorze jakim został oznaczony, nie jest on oficjalnym kolorem stosowanym przez PTTK. Ale został on stworzony przez prywatna osobę z prywatnych środków. Stworzył go właściciel jednego ze schronisk pod Wielką Sową, zmęczony opieszałością władz i znakarzy. Stworzył on szlak łączący Przełęcz Sokola z Przełęczą Walimską. Część szlaku znajdująca się w granicach partnerstwa ma swój początek właśnie na przełęczy Sokola i prowadzi szlakiem do Schroniska PTTK Orzeł oraz dalej do Schroniska PTTK Sowa a następnie skręca w lewo i Srebrną Drogą prowadzi do Kamienia Gwarków. Pokonanie części fioletowego szlaku do schroniska PTTK Sowa z przełęczy Sokola powinna zając turyście około 40 minut, trasa mierzy około 1,5 km. Problemy występujące na ścieżce Infrastruktura szlaku wymaga wymiany. Należałoby wykonać nowe znakowanie. Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Poprawa infrastruktury dla turystów. 58

59 Źródła Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Czarny szlak Szlak czarny OPIS Przygórze ul. Ogrodowa Kamieniec Ząbkowicki Początkiem ścieżki jest przystanek PKP w Przygórzu, szlak kończy swój bieg w granicach Partnerstwa na Przełęczy Woliborskiej Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Droga 381, 383 Linia kolejowa Wałbrzych - Kłodzko Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Przystanek PKS w Przygórzu (szlak zaczyna się koło przystanku) Stacja kolejowa PKP w Zdrojowisku około 4 km W Przygórzu gospodarstw agroturystycznych oraz Ośrodek Turystyki Weekendowej Przy Górze z nowo otwartym stokiem narciarskim wraz z wyciągiem. Wolibórz: Pensjonat Leśny Dwór oraz kilka gospodarstw agroturystycznych. Szlak zaczyna się koło wiaty przystankowej w Przygórzu i kieruje w kierunku budynków wielorodzinnych. Następnie szlak prowadzi dolina pomiędzy wzgórzami Garncarz i Dziczek. Po wejściu na stok Średniaka czarny szlak prowadzi do Przełęczy Woliborskiej. Tutaj można odpocząć pod wiatą. Na przełęczy Woliborskiej znajduje się parking, który może posłużyć za bazę wypadową zarówno na Kalenicę lub Wielką Sowę albo w dalszą część czarnego szlaku lub Głównego Szlaku Sudeckiego oznaczonego kolorem czerwonym. Szlak z Przygórza do Przełęczy Woliborskiej mierzy 3,6 km suma przewyższeń to prawie 260 m a czas potrzebny do pokonania trasy to około 50 minut. Na szlaku brak jest infrastruktury turystycznej. Szlak bardzo ciekawy, warto go przedłużyć w kierunku Miasta Nowej Ruda. Źródła: Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Kłodzka Droga św. Jakuba OPIS Żółta muszla na niebieskim tle Początek drogi św. Jakuba w kotlinie Kłodzkiej znajduje się na Górze Iglicznej koło Międzygórza w Sanktuarium Matki Boskiej Śnieżnej, koniec drogi znajduje się na granicy państwa na przejściu granicznym w Radkowie. Droga św. Jakuba zaczyna swój bieg w granicach partnerstwa w Ścinawce Dolnej a Kończy na granicy z 59

60 Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Droga 386, 388 Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Republiką Czeską w Radkowie. Przystanek PKS w Ścinawce Dolnej (0,3km), Przystanek PKS w Wambierzycach (przystanek znajduje się koło Bazyliki), Przystanek PKS w Radkowie (0,1km), Suszyna i Ścinawka Dolna: Gospodarstwa Agroturystyczne, Wambierzyce: Kwatery prywatne i gospodarstwa agroturystyczne. Studzienno: Noclegi Pod Rogaczem oraz gospodarstwa agroturystyczne Radków: Ośrodek Wypoczynkowo-Kolonijny PAFAWAG, Dom Gościnny Radków, Domki Kolonia Leśna, duża oferta kwater prywatnych, domków letniskowych oraz gospodarstw agroturystycznych. Droga św. Jakuba w Ścinawce Dolnej rozpoczyna swój bieg w granicach partnerstwa, następnie przez pola prowadzi w kierunku Suszyny oraz Raszkowa. Z Raszkowa wiedzie do Wambierzyc. Tutaj obowiązkowo należy zwiedzić Barokową Bazylikę, Wambierzyce już od średniowiecza są celem pielgrzymek katolików z tej części europy. Bazylika jest jednym z najbardziej znanych miejsc pielgrzymkowych w Sudetach. Warto również odwiedzić Kalwarię oraz ruchomą szopkę. Trasa ze Ścinawki Dolnej do Wambierzyc mierzy około 10,5 km powinna turyście zając około 2h15 minut. Z bazyliki w Wambierzycach kierujemy się drogą przez Nowy Świat do Rakowa, po drodze mijamy wiele zabytkowych kapliczek. Radków to miasto u podnóża Gór Stołowych, Jest ono doskonałą baza wypadową do wycieczek w góry. Miasto posiada wiele zbytków m.in. Ratusz, kamienice w rynku czy Kościół Św. Doroty. Zalew w Radkowie to świetne miejsce do uprawiania sportów i odpoczynku nad wodą. To z Radkowa prowadzi większość szlaków w Góry Stołowe. Z Radkowa droga św. Jakuba prowadzi do Broumova przez przejście graniczne nad Radkowskim Zalewem. Trasa z Wambierzyc przez Radków do granicy Polski z Czechami mierzy około 7,5 km czas potrzebny na jej pokonanie to około 1h i 40 minut. Szlak powinien zostać lepiej oznakowany. Nowe oznakowanie oraz promocja tego ciekawego kulturowo i historycznie szlaku. Źródła: Mapa turystyczna Góry Stołowe Wyd. Turystyczna PLAN Wyszczególnienie Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki OPIS Niebieski szlak pielgrzymkowy Niebiesko-Żółty znak z herbem Nowej Rudy oraz postacią Matki Boskiej 60

61 Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Szlak ma swój początek na Placu Matejki w Nowej Rudzie a kończy się w Bazylice w Bardzie Szlak ma swój początek Na Palcu Matejki w Nowej Rudzie, a opuszcza granice partnerstwa w Czerwieńczycach. Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Droga 381, 385 Linia kolejowa Wałbrzych - Kłodzko Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Dworzec PKP w Nowej Rudzie (1km), PKS Nowa Ruda (0,2km), Przystanek PKS w Dzikowcu (szlak przebiega obok przystanku PKS), Przystanek PKS w Czerwieńczycach (szlak przebiega obok przystanku PKS), Nowa Ruda Słupiec: Dwór Górny, Centrum Biznesu i Innowacji, Hotel Parkowa, Dom Wypoczynkowy Sport Centrum oraz kilka okolicznych gospodarstw agroturystycznych. Dzikowiec i Czerwieńczyce: Gospodarstwa Agroturystyczne. Szlak zaczyna się na Placu Jana Matejki w Nowej rudzie stąd ulicami miasta kieruje się w kierunku Koloni Dzikowiec a dalej w kierunku Kościoła w centrum wsi Dzikowiec. Po opuszczeniu Dzikowca szlak wiedzie w kierunku osiedla Dębówka. Kolejna miejscowością na trasie są Czerwieńczyce, tutaj Niebieski Szlak Pielgrzymkowy opuszcza Gminę Nowa Ruda a tym samym granice partnerstwa. Trasa od Placu Jana Matejki w Nowej Rudzie do Czerwieńczyc mierzy około 11,5 km, czas przejścia jest szacowany na około 2h 20 minut. Brak infrastruktury turystycznej Budowa infrastruktury turystycznej oraz tablic informacyjnych, promocyjnych. Źródła: Mapa turystyczna Sudety Środkowe Wyd. Turystyczna PLAN Szlaki rowerowe Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa OPIS Wokół Szczelinca, pętla Gór Stołowych PNGS Szlak zielony Karłów Pasterka Karłów Pasterka Drogi publiczne prowadzące do ścieżek droga wojewódzka 387 Przystanki komunikacji publicznej Przystanek PKS w Karłowie do 1 km znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) 61

62 Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Źródło: opracowanie własne Pasterka: Schronisko PTTK Pasterka, Dom Wypoczynkowy Szczelinka, Ośrodek Rekolekcyjno-Wypoczynkowy Caritas, kwatery prywatne oraz gospodarstwa agroturystyczne. Karłów: Schronisko PTTK na Szczelińcu, Ośrodek Wypoczynkowy Pod Szczelińcem, Ośrodek Wypoczynkowy Szczeliniec, Pensjonat Michałówka, Hotel Karłów kilka gospodarstw agroturystycznych oraz pokoi do wynajęcia. Długość 24 km, czas przejazdu ok 2,3 h, stopień trudności: trudny, trasa w całości biegnie na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych. Tworzy ona następującą pętlę: Karłów - Pasterka - Droga nad Urwiskiem - Skalne Grzyby - Batorów - Karłów, atrakcje: (rezerwat Szczeliniec Wielki, najwyższy szczyt Gór Stołowych, labirynt skalny, z krawędzi znakomite widoki), Białe Skały rezerwat Wielkie Torfowisko Batorowskie (leśne torfowisko porośnięte świerkowo-brzozowym lasem), Batorówek Skalne Grzyby (skupisko piaskowcowych skałek w formie grzybów), Krzywa Droga Droga Nad Urwiskiem rezerwat Wrota Pośny (zespół żyznej buczyny sudeckiej), Pasterka (barokowy kościół z 1786 r.) Brak miejsc do odpoczynku, słabe oznakowanie, Dodatkowe oznakowanie trasy, oczyszczenie trasy, utworzenie większej liczby miejsc do odpoczynku np. wiaty i ławki, tablice lokalizacyjne do atrakcji i przy atrakcjach. Wyszczególnienie Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Dogi publiczne prowadzące do ścieżek Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Główna trasa Gór Sowich Szlak niebieski Sokolec Srebrna Góra Sokolec Wolibórz OPIS Droga wojewódzka 385, droga powiatowa 3313D, 3314D Przystanek PKS w Sokolcu ok 1 km. Pensjonaty: Harenda, Zachęta, Wisła, Sokolec, schroniska: Sowa i Orzeł. Długość ok 31,1 km, czas przejazdu ok 4,3 h, stopień trudności: bardzo trudny, atrakcje: Sokolec (barokowoklasycystyczny kościół z 1786 r., letnisko), wieża widokowa na Wielkiej Sowie, wieża widokowa na Kalenicy, Brak miejsc do odpoczynku, słabe oznakowanie, Dodatkowe oznakowanie trasy, oczyszczenie trasy, utworzenie większej liczby miejsc do odpoczynku np. wiaty i 62

63 Źródło: opracowanie własne ławki. Lokalizacja tablic kierunkowych do i przy w/w atrakcjach. Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Wyszczególnienie Początek i koniec ścieżki Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Broumov Radków b/d Broumov Radków Tłumaczów Radków OPIS Drogi publiczne prowadzące do ścieżek Drogi wojewódzkie 385, 386, 387 Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Źródło: opracowanie własne Przystanek PKS w Radkowie przy trasie Przystanek PKS w Tłumaczowie przy trasie Przystanek PKS w Wambierzycach przy trasie Wambierzyce: gospodarstwa agroturystyczne Skansen, Zielona Zagroda i Srebrny Świerk. Dom Gościnny Radków, Ośrodek Wypoczynkowo-Kolonijny PAFAWAG, Ośrodek Wypoczynkowy Gminnego Centrum Kultury Sportu i Turystyki w Radkowie, "CHRIS" Radków. Tłumaczów: gospodarstwa agroturystyczne oraz kwatery prywatne, Ścinawka Dolna, Średnia i Górna: duża oferta gospodarstw agroturystycznych. Długość ok 28 km (oraz 10 km po stronie Czeskiej w miejscowościach Broumov i Otovice) czas przejazdu ok 1 h, stopień trudności: zróżnicowany, przebieg trasy: Tłumaczów, Ścinawka Górna, Ścinawka Średnia, Ścinawka Dolna, Raszków, Suszyna, Wambierzyce, Radków, atrakcje: Wambierzyce (potężna bazylika Nawiedzenia NMP z lat , największa w Polsce kalwaria, skansen Mini Zoo) Radków (renesansowy ratusz z 1545 r., późnogotycki kościół św. Doroty z 1588 r.), Zalew w Radkowie, wieża widokowa w Suszynie Zły stan techniczny dróg powiatowych. Poprawa nawierzchni dróg powiatowych. Szlak konny Wyszczególnienie Nazwa ścieżki Oznaczenie ścieżki Początek i koniec ścieżki OPIS Główny Sudecki Szlak Konny PTTK Pomarańczowe koło umieszczone centralnie na białym kwadracie Wieś Stójków koło Lądka Zdroju wieś Ściegny koło Karpacza 63

64 Początek i koniec ścieżki w granicach administracyjnych gmin Partnerstwa Wambierzyce Sokolica Drogi publiczne prowadzące do ścieżek drogi wojewódzkie 385,387 Przystanki komunikacji publicznej znajdujące się w pobliżu ścieżek wraz z podaniem odległości (wg google maps) Miejsca noclegowe znajdujące się w pobliżu ścieżki Opis ścieżki (w tym np. czas przejścia przejazdu, różnice wysokości,, atrakcje turystyczne itp ) Problemy występujące na ścieżce Propozycje zmian, udoskonaleń, modernizacji Źródło: opracowanie własne Dworzec PKP w Nowej Rudzie ok 250 m Dworzec PKS w Nowej Rudzie ok 450 m Przystanek PKS w Wambierzycach ok 300 m Hotel i Restauracja Parkowa, Hotel Dwór Górny Rancho Overo w Nowej Rudzie. Wambierzyce: gospodarstwa agroturystyczne Skansen, Zielona Zagroda i Srebrny Świerk. Bieganów: Stanica Konna Krucza Dolina. Długość ok 55 km, czas przejazdu ok 2,5h, stopień trudności: zróżnicowany, przebieg: Wambierzyce - Ścinawka Średnia - Góry Świętej Anny - Włodowice - Sokolica, atrakcje: Wambierzyce: Sanktuarium MB Wambierzyckiej w Wambierzycach, zespół kalwarii, kaplice na górze Tabor i górze Kalwaria, ruchom szopka; Nowa Ruda Góra Anny - Kościół pw. św. Anny, wieża widokowa, Zespół staromiejski w Nowej Rudzie, afiliowany przy PTTK - Rancho Górska Turystyka Konna Overo. Brak miejsc do odpoczynku, niektóre odcinki szlaku mogą być zbyt trudne dla jeźdźców i koni bez dużego doświadczenia w górskiej turystyce konnej. oczyszczenie trasy, utworzenie większej liczby miejsc do odpoczynku np. wiaty i ławki. 64

65 65

66 5.2. Problemy Przedstawione powyżej opisy szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych i pielgrzymkowych) zawierają wskazania dotyczące zarówno problemów występujących na poszczególnych ścieżkach jak również propozycje zmian, udoskonaleń i modernizacji. Jednakże problemy dotyczące sieci połączeń komunikacji turystycznej na obszarze Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego nie odnoszą się jedynie do infrastruktury samych szlaków. Równie istotne problemy występują chociażby w zakresie wodnej infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, zbyt małej ilości turystycznych tras rowerowych, transportu czy promocji. Przedstawiciele partnerstwa uczestniczący z warsztatach zorganizowanych 5 lutego 2015 r. zdefiniowali pięć obszarów problemowych odnoszących się do: znakowania tras, współpracy jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład partnerstwa, infrastruktury szlaków, transportu publicznego i drogowego oraz promocji turystycznej. We wszystkich zdefiniowanych obszarach uczestnicy zdiagnozowali konkretne zagadnienia problemowe, które mogą w sposób negatywny wpływać na rozwój turystyki mikroregionu Noworudzko Radkowskiego. Tabela 15. Problemy sieci połączeń komunikacji turystycznej Obszar problemowy Znakowanie tras Wyszczególnienie Nieuregulowana kwestia odpowiedzialności oddziałów PTTK za znakowanie tras na obszarze partnerstwa. Brak należytej kontroli czytelności istniejących oznaczeń oraz regularnej ich konserwacji. Niedostateczne oznakowanie tras oraz miejsc postojowych dla turystów. Brak należytej kontroli stanu technicznego i drożności tras. Brak odpowiednich mechanizmów/narzędzi umożliwiających turystom bezpośrednie zgłaszanie zauważonych uszkodzeń na szlakach. Brak wprowadzenia niezbędnych zmian w przebiegu szlaków wynikających ze struktury własności gruntów. Nieciągłość tras rowerowych (np. ER-8), brak połączenia trasami rowerowymi miejsc atrakcyjnych turystycznie. Brak zintegrowanej informacji o wszystkich trasach turystycznych na terenie całego partnerstwa. Niewystarczające do potrzeb zaangażowanie jednostek samorządu terytorialnego w utrzymanie stanu technicznego szlaków i czytelności oznaczeń na terenie całego partnerstwa. Współpraca JST Mała infrastruktura szlaków Niedostateczny poziom współpracy w zakresie turystyki pomiędzy samorządami partnerstwa. Brak współpracy z partnerami po stronie czeskiej. Niedostateczny poziom wzajemnej komunikacji i przepływu informacji, skutkujący dublowaniem działań bądź realizacją zadań obejmujących jedynie fragment obszaru partnerstwa. Zdewastowane wieże i punkty widokowe. 66

67 Transport publiczny i drogowy Promocja turystyczna Brak lub niewystarczająca ilość tablic informacyjnych dotyczących przebiegu szlaków bądź danych dotyczących atrakcji turystycznych czy ciekawostek przyrody. Brak lub niewystarczająca ilość małej infrastruktury turystycznej tj. miejsca odpoczynku, wiaty, ławki, kosze na śmieci. Brak wyznaczonych miejsc do biwakowania, grillowania bądź rozpalania ognisk. Brak dostosowanych miejsc parkingowych dla rowerów. Niedostateczna liczba połączeń komunikacji publicznej pomiędzy miejscami atrakcyjnymi turystycznie na obszarze partnerstwa (weekendowych, sezonowych). Niedostateczna liczba transgranicznych połączeń komunikacji publicznej. Zbyt mała liczba parkingów. Niewystarczająca liczba miejsc parkingowych na istniejących parkingach (zwłaszcza dla autokarów wycieczkowych) Zły i bardzo zły stan techniczny dróg wojewódzkich i powiatowych. Wysokie koszty utrzymania dróg (remonty, odśnieżanie) Brak kolejki linowej ułatwiającej turystom starszym lub niepełnosprawnym dotarcie na Szczelinie Wielki. Niewystarczająca promocja szlaków i turystyki noworudzkoradkowskiej w mediach masowego przekazu: Internet (w tym social media), radio, telewizja. Brak wspólnych działań gmin partnerstwa na rzecz promocji walorów turystycznych obszaru. Brak wspólnych i skoordynowanych akcji marketingowych. Niewystarczająca znajomość lokalnych atrakcji turystycznych, które mogą stanowić ważny czynnik przyciągający turystów. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników prac grupowych uczestników warsztatów z dnia r. 67

68 6. Diagnoza możliwości zwiększenia konkurencyjności regionu przez rozwój sieci połączeń turystycznych: 6.1. Budowa nowych i rozbudowa istniejących tras turystycznych (pieszych i rowerowych) Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Istniejące szlaki turystyczne do skorygowania Szlak żółty Radków Gajów Ścinawka Górna. Korekta polega na przełożeniu szlaku na polną drogę, równoległą do drogi jezdnej na odcinku 1,5 km, dalsza część pozostaje bez zmian, aż do Gajewa, gdzie odbije w stronę Wzgórz Ścinawskich (na wschód), drogą wzdłuż potoku, pomiędzy wzgórzami Kamionka (510) i Nowa Kopa (553), aż do kaplicy w Ścinawce Górnej, gdzie szlak wejdzie na drogę wiodącą wzdłuż rzeki Ścinawka, w kierunku północnym, aż do skrzyżowania nieopodal Pałacu Sarny. Modyfikacja dotyczy odcinka o długości 5 km, zatem całkowita długość obu odcinków do zmiany wynosi 6,5 km. W związku z tym należy zlikwidować dotychczasowy przebieg szlaku na odcinku Gajów Tłumaczów Sarny. (6,5 km). Likwidacja szlaku na tym odcinku wymagać będzie zatem przedłużenia dotychczasowego przebiegu szlaku łącznikowego niebieskiego o odcinek Tłumaczów kościół Sarny, według poprzedniej trasy szlaku żółtego (2,65 km). Z uwagi na kolejną część opracowania konieczna będzie zmiana koloru szlaku na odcinku Tłumaczów (skrzyżowanie z drogą do Tłumaczówka) Sarny na kolor czarny i utworzenie węzła szlaków w Tłumaczowie. Wędrowanie drogą asfaltową jest mało atrakcyjne, męczące i dość niebezpieczne, ze względu na ruch samochodów i brak drzew. Przebieg ten ustalono w czasach, gdy na tej trasie nie było ruchu kołowego, a sama droga była drogą polną. Dziś ten przebieg nie ma już racji bytu, należy zatem dostosować ją do współczesnych warunków, a dodatkowo turysta będzie mógł odpocząć od upału lub nadmiernych opadów w lesie. Ponadto w Gajowie, obok Domu na Wzgórzu planowany jest węzeł szlaków ze szlakiem czarnym w kierunku Janikowa i Tłumaczowa i Sonova. Przedłużenie szlaku niebieskiego jest konieczne, aby zachować połączenie ze szlakiem zielonym I-22, który rozpoczyna się na przejściu granicznym w Tłumaczowie. Szlak czerwony Słupiec Dzikowiec Czerwieńczyce. Korekta zakłada odejście z kamienistej ulicy Ugory i wykorzystanie dawnego przebiegu przy budynkach gospodarczych. Za Garbem Dzikowca należy skierować szlak w stronę Dzikowca-Dębówki, następnie w stronę zalewu i dalej Pohulanką w kierunku Jaroty, aby wyjść na drogę pomiędzy Nową Wsią i Czerwieńczycami i skierować szlak w stronę Czerwieńczyc, gdzie trafi na dotychczasowy przebieg. Do modyfikacji: 4,5 km do skasowania, 5,5 km do naniesienia. Pierwsza część jest aktualnie zagrożona zniszczeniem z uwagi na intensywne prace wydobywcze pobliskich kamieniołomów. Proponowana droga jest ocieniona, a przy drodze znajduje się stary krzyż. Odcinek za Garbem Dzikowca miałby mieć odtworzony dawny przebieg, z ominięciem uciążliwego i monotonnego odcinka przez osadę Borek. Udostępniamy turyście okolice 68

69 zalewu w Dzikowcu (infrastruktura turystyczna) i proponujemy bardziej zacieniony odcinek drogą leśną. Szlak zielony, odcinek Góra św. Anny Góra Wszystkich Świętych. Od szczytu Góry św. Anny poprowadzić szlak skrajem wału kamiennego, z pominięciem często zagradzanego pastwiska. Wymagać to będzie udrożnienia ścieżki aż do obozowiska. Od obozowiska należy zmienić przebiego na widoczną, polną drogę (zamiast przebiegu dotychczasowego, zarośniętego i prowadzącego przez prywatne pole). Droga ta dochodzi do drogi powiatowej, skręcamy na północny wschód i wracamy do dawnego przebiegu. Za kamieniołomem czerwonego piaskowca szlak aktualnie skręca na wschód, przez stare wyrobisko kamieniołomu, zamiast prowadzić na południe (według starego przebiegu). Problemem są powalone dwa drzewa i chwasty, wymaga więc to udrożnienia ścieżki. Proponowana korekta doprowadza turystę prosto do wieży widokowej. Na szczycie Góry św. Anny istnieje pastwisko. Wędrujący (szczególnie dzieci) nie mogą być narażeni na atak ze strony zwierząt i nie mają prawa niszczyć własności prywatnej. W okolicach kamieniołomów szlak prowadzi przez teren prywatny (dawne wyrobisko kamieniołomów), a dodatkowo turyści są narażeni na niebezpieczeństwo związane z użytkownikami quadów. Do korekty: 2,5 km. Szlak żółty, Bogusza Drogosław Zdrojowisko. Od strony Zdrojowiska przenieść szlak z drogi wojewódzkiej, na wysokości mostku nad Jugowskim Potokiem. Szlak należy skierować w stronę ul. Stara Droga, a następnie Dworską do Świdnickiej i dalej starym przebiegiem. Do modyfikacji: 1 km. Aktualnie szlak prowadzi wzdłuż głównej drogi, co jest niezbyt bezpieczne i mało przyjemne (spory ruch na drodze). Można zaproponować mniej ruchliwą część miasta, dodatkowo udostępniając formacje skalne i widoki na Górę Dębową. Nowe szlaki Szlak czarny Przygórze Kopalnia Turystyczna Ruda Góra Stacja kolejowa Nowa Ruda (8 km). Jest to przedłużenie szlaku SKPS, który obecnie urywa sie w Przygórzu. Główna tematyka obiektów wzdłuż szlaku związana jest z pamiątkami o charakterze przemysłowym i przyrodniczym. Na naszym terenie udostępni turyście ruiny strażnicy Klingenburg na wzgórzu Garncarz, pozostałości huty Barbara w Przygórzu, zabudowania dawnej kopalni Bolesław, typowe osiedla przemysłowe, urządzenia sportowe kompleksu Przygórze, gospodarstwa agroturystyczne wzdłuż potoku Piekielnica, dwa mosty kolejowe na linii Wałbrzych Kłodzko, zabudowania dawnej kopalni Piast w Nowej Rudzie, Kopalnię Turystyczną w Nowej Rudzie, pozostałości placu straceń na Rudej Górze (dawna Góra Szubieniczna) oraz zabytkowe mosty w centrum Nowej Rudy i wreszcie zabytkowe zabudowania stacji kolejowej w Nowej Rudzie. Szlak dołączy do węzła szlaków przy budynku dworca. 69

70 Rysunek 11. Projektowany szlak czarny Przygórze Kopalnia Turystyczna Ruda Góra Nowa Ruda. Źródło: opracowanie własne Szlak zielony Wambierzyce Suszynka Stacja kolejowa Gorzuchów Grodziszcze Wilkowiec Ranczo w dolinie Góra Wszystkich Świętych (22,5 km). Szlak jest rozwinięciem koncepcji Szlaku Wież Widokowych, który w założeniu miałby spiąć 5 obiektów tego typu: Wielka Sowa, Góra Włodzicka, Góra św. Anny, Góra Wszystkich Świętych, Grodziszcze i Suszynka. Szlak zaczynałby się w ważnym ośrodku turystycznym i religijnym Wambierzycach, następnie poprowadziłby wzdłuż drogi krzyżowej na wzgórze Synaj, skąd dalej można się dostać do Raszkowa, gdzie osiągniemy Wzgórza Ścinawskie. Punktem węzłowym jest wieża Suszynka, skąd dalej można wędrować przez Wzgórza Ścinawskie w kierunku stacji kolejowej Gorzuchów. Ze stacji wchodzi się już w pasmo Wzgórz Włodzickich, udostępniamy tam ruiny wieży widokowej Grodziszcze oraz zabytkową leśniczówkę w Bożkowie oraz rejon Bagnistego Lasu, ważnego stanowiska roślinności bagiennej, dalsza droga prowadzi na zbocze Wilkowca (starodrzew bukowy, punkt widokowy) oraz do miejsca odpoczynku Ranczo w dolinie. Ostatni etap szlaku to dołączenie do Głównego Szlaku Sudeckiego i związanie z już istniejącym szlakiem zielonym na Kościelcu. 70

71 Szlak czarny Głowy Dworki Ludwikowice (6 km). Łącznik ten połączy Góry Suche, Wzgórza Włodzickie i Wzgórza Wyrębińskie oraz stację kolejową. Turysta będzie mógł odwiedzić Góry Suche wędrując od stacji kolejowej. W tamtym terenie nie ma oznakowanego dojścia bezpośrednio w Góry Suche (Javori Hory) i dalej w góry czeskie. Utworzy się alternatywne dojście do Góry Włodzickiej, Nowej Rudy i do pasma Gór Suchych. Obecnie dojście do tych gór wymaga pokonania bardzo długiego i trudnego technicznie odcinka z Głuszycy Górnej lub z Tłumaczowa. Oba odcinki są długie i dlatego prawie nie są uczęszczane, w przeciwieństwie do strony czeskiej, która jest częstym celem wycieczek. Rysunek 12. Projektowany szlak czarny Głowy Dworki Ludwikowice Źródło: opracowanie własne Szlak żółty Słupiec Garb Golińca Kłodzko (17 km). Garb Golińca to teren bardzo bogaty w rozmaite formacje skał, będące wynikiem licznych w dawnym okresie wyrobisk wapienia i piaskowców. Nigdy nie powstało także połączenie szlaków turystycznych obszaru Nowej Rudy i Kłodzka, a sam Garb Golińca znany jest tylko nielicznym entuzjastom cykloturystyki. Widoki z Golińca, dzięki unikatowemu położeniu, są porównywalne do widoków z wież widokowych. Ustalenia będące efektem zajęć warsztatowych w dniu r. Szlak jeździecki niebieski (wariant Szlaku Sudeckiego). Radków (granica PL/CZ) Leśna Górne Wambierzyce Drzewina Raszków Suszyna Ścinawka Dolna Ścinawka Średnia Ranczo w Dolinie Kościelec Góra św. Anny Ranczo Overo (połączenie ze Szlakiem Sudeckim). Szlak jeździecki będzie wariantem dla Szlaku Sudeckiego, znakowanego kolorem pomarańczowym. Jego niebieski wariant pozwoli połączyć węzłowy ośrodek Overo na Górze św. Anny z Ranczem w Dolinie (kolejny ważny punkt dla jeźdźców) i dalej wieżę widokową oraz węzeł szlaków Suszynka. Dalszy ciąg pozwoli na dojazd do Wambierzyc kolejnego ośrodka turystycznego gminy Radków i na koniec do granicy PL/CZ w Radkowie, gdzie w przyszłości będzie miał kontynuację po stronie czeskiej. 71

72 Szlak rowerowy zielony (ER-8) (uzupełnienie brakującego odcinka). Nowa Ruda (Rynek) Włodowice Grządka Sokolica Dworki Świerki Bartnica Kolce Głuszyca. Europejski Szlak Cysterski ER-8 to trasa transeuropejska, która na terenie PNR przebiega od strony Polanicy Zdroju, przez Wambierzyce i Ścinawkę do Nowej Rudy. Ostatni znak szlaku znajduje się na ul. Armii Krajowej w Nowej Rudzie i nie został on nigdy dokończony. Ciąg dalszy szlaku ER-8 znajduje się dopiero w Głuszycy, skąd prowadzi w kierunku Krzeszowa. Należy koniecznie dokończyć znakowanie szlaku, wykorzystując widokowe trasy Wzgórz Włodzickich i Gór Suchych i doprowadzić szlak do Głuszycy. Szlak rowerowy łącznikowy do ER-8 (żółty). Włodowice Sarny (dolną drogą). Szlak europejski ER-8 powinien mieć połączenie ze szlakiem polsko-czeskim Janovicky Broumov Otovice Tłumaczów - Ścinawka Górna - Ścinawka Średnia - Ścinawka Dolna Raszków Suszyna Wambierzyce Radków - Studena Voda Bozanov Martinkovice Broumov. Wymaga to utworzenia trasy łącznikowej z wykorzystaniem walorów tzw. Dolnej Drogi łączącej Gminę Nowa Ruda i Gminę Radków przez Włodowice i Sarny. Po drodze napotykamy renesansowy dwór we Włodowicach i kompleks pałacowy Sarny w Ścinawce Górnej. Rysunek 13. Projektowany szlak rowerowy łącznikowy do ER-8 Włodowice Sarny Źródło: opracowanie własne Szlak rowerowy Trasą Kolei Sowiogórskiej (czerwony) Dzikowiec Podlesie Przełęcz Srebrna Srebrna Góra. Szlak rowerowy będzie adaptacją dawnego szlaku kolejowego. Na podbudowie dawnej infrastruktury kolejowej (nasypy, wiadukty, przepusty) można stworzyć idealny szlak rowerowy będący połączeniem sieci szlaków rowerowych Gminy Nowa Ruda 72

73 i Gminy Stoszowice. Szlak pozwoli na udostępnienie turystom m.in. zabytków techniki kolejowej oraz da alternatywny wylot z obszaru sudeckiego na obszar Obniżenia Podsudeckiego bez konieczności pokonywania stromych wzniesień górskich. Szlak pieszy (niebieski + zielony) Gajów Janików Tłumaczów Tłumaczówek Sonov. Szlak graniczny I-22 był projektowany wiele lat temu i proponowano przedłużenie go aż do Stołowogórskiego Parku Narodowego. Na skutek braku porozumienia szlak przerwano na przejściu granicznym Tłumaczów/Otovice. Proponowany szlak połączy zielony szlak czeski w Sonovie z Tłumaczówkiem i Tłumaczowem, dalej doprowadzi do okolic przejścia granicznego Tłumaczów/Otovice, gdzie zmieni się kolor na zielony i powstanie kontynuacja szlaku I-22. Szlak poprowadzi przy granicy, zboczem wzniesienia Przepiórka (491) do Gajowa, gdzie połączy się ze szlakiem żółtym przy Chacie na Wzgórzu. Rysunek 14. Projektowany szlak pieszy Gajów Janików Tłumaczów Tłumaczówek Sonov Źródło: opracowanie własne Szlak pieszy niebieski Dwór Księżno (węzeł ze szlakiem czerwonym) punkt widokowy Ranczo w Dolinie Wilkowiec (węzeł ze szlakiem zielonym projektowanym). Szlak niebieski będzie szlakiem łącznikowym dla zielonego Szlaku Wież Widokowych do Głównego Szlaku Sudeckiego, pozwoli na udostępnienie turystom punktu widokowego Księżno nad Ścinawką Średnią i punktu noclegowo-gastronomicznego Ranczo w Dolinie. 73

74 Szlak pieszy czerwony Polanica Niwa Suszyna (węzeł przy wieży Suszynka). Szlak czerwony pozwoli na skomunikowanie węzła turystycznego Suszynka z Polanicą Zdrój, pozwalając na przedłużenie szlaku czerwonego z Dusznik Zdroju. Szlak pieszy żółty Węzeł Pod Grodziszczem (z projektowanym szlakiem zielonym) Ścinawka Dolna Zielony Dwór Wygwizdów Leśniczówka Bożków (węzeł ze szlakiem zielonym, projektowanym). Proponowany szlak wariantowy dla Szlaku Wież Widokowych pozwoli na alternatywny dostęp do ruin na Grodziszczu od strony Ścinawki Dolnej oraz udostępni punkty widokowe Jasna Dolina oraz Las Bagnisty w Bożkowie i Ścinawce. 74

75 75

76 6.2. Ułatwienia i atrakcje na trasach turystycznych Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Ułatwienia w obszarze infrastruktury szlaków dotyczą podstawowych elementów warunkujących bezpieczeństwo i komfort turystów takich jak w szczególności: punkty odpoczynkowe, tablice informacyjne oraz oznakowanie szlaków i atrakcji na tych szlakach się znajdujących. Zapewnienie turystom podstawowej infrastruktury pozwala na wdrażanie kolejnych ułatwień podnoszących atrakcyjność turystyczną obszaru partnerstwa. W tym zakresie pomocne mogą się okazać nowoczesne rozwiązania informacyjno komunikacyjne (aplikacje mobilne, QR kody), dobre praktyki funkcjonujące u zachodnich sąsiadów ( Bett & Bike ) czy różnego typu gry rekreacyjne urozmaicające piesze wędrówki i jednocześnie wpisujące się w coraz popularniejszy nurt turystyki uczestniczącej 31. Oznakowanie tras turystycznych powinno być wykonane w sposób trwały, jednolity, widoczny i pozwalający na jednoznaczny wybór drogi. W literaturze przedmiotu wskazywanych jest wiele dobrych praktyk dotyczących wytyczania i znakowania tras turystycznych. Wśród kryteriów wymienianych najczęściej w kontekście wytyczania szlaków znajdują się spójność, bezpośredniość, atrakcyjność, bezpieczeństwo i wygoda. Biorąc pod uwagę wskazane kryteria szlaki powinny: tworzyć spójną całość łącząc się ze wszystkimi źródłami i celami podróży; oferować turystom możliwość wyboru jak najkrótszego połączenia (bez zbędnych kilometrów); być zaprojektowane w sposób zapewniający czytelny przebieg szlaku przez atrakcyjne tereny oraz wysoką estetyka oznakowania; gwarantować bezpieczeństwo turystów zarówno pieszych, konnych jak i rowerzystów, a także ewentualnych innych użytkowników dróg; umożliwiać wygodną wędrówkę lub też jazdę rowerem/koniem (łatwość korzystania, możliwość wyboru różnych stopni trudności, infrastruktura turystyczna na szlakach). Spełnienie powyższych kryteriów i warunków powoduje wzrost efektywności całego systemu szlaków a turyści będą z niego chętnie korzystać i będą zadowoleni. Dobre praktyki w zakresie znakowania tras turystycznych zwracają uwagę iż znaki: powinny być widoczne z odległości ok. 50 metrów; nie powinny być umieszczane w miejscach zbyt oddalonych od szlaku bądź w miejscach gdzie mogą być zasłonięte przez drzewa lub krzewy; powinny być umieszczane przodem prostopadle do szlaku i kierunku wędrówki/jazdy; na prostych odcinkach należy umieszczać co metrów, chyba że brak jest zakrętów i skrzyżowań, wówczas rozmieszczenie może być znacznie rzadsze 32 ; Równie istotne jak właściwe oznakowanie tras jest utworzenie miejsc odpoczynku nie tylko dla turystów pieszych, ale również rowerzystów, kajakarzy (jeżeli jest taka potrzeba) czy zwolenników turystyki konnej. Punkty odpoczynkowe są to miejsca, które zwiększają wygodę 31 J. Zdrojewski TREK; Turystyka rowerowa przewodnik dobrych praktyk, Gdańsk j.w. 76

77 i bezpieczeństwo poruszania się turystów zarówno pieszych jak i rowerowych. Dla bezpieczeństwa użytkowników, punkty te należy lokalizować w pobliżu dróg, raczej na terenie otwartym i o ile to możliwe, w atrakcyjnej okolicy. Optymalnym miejscem lokalizacji punktu odpoczynkowego jest skrzyżowanie kilku szlaków lub tras rowerowych (węzeł szlaków). Możliwe jest również takie zaplanowanie punktu, aby służył on nie tylko pieszym czy rowerzystom, ale również np. kajakarzom (o ile szlak pieszy, konny czy rowerowy przecina rzekę będącą szlakiem kajakowym). Punkty odpoczynkowe pozwalają turystom schronić się przed deszczem, odpocząć, zjeść posiłek czy zaplanować dalszą trasę dlatego powinny być wyposażone w zadaszoną wiatę ze stołem i ławkami, tablice informacyjne oraz bezpieczne stojaki dla rowerów i oczywiście kosze na śmieci. Bardziej rozbudowane punkty odpoczynku mogą zostać uzupełnione o zadaszony parking dla rowerów, miejsce do biwakowania lub piknikowania, kamienny grill lub wyznaczone odpowiednio przygotowane miejsce ogniskowe. Dostosowując infrastrukturę do potrzeb turystów rowerowych należy pamiętać o tym, iż rozstaw pomiędzy stojakami powinien zapewniać możliwość pomieszczenia rowerów posiadających sakwy. Do stojaków zapewniony powinien być swobodny dostęp, a przymocowany do nich rower nie może utrudniać ruchu pieszych i pojazdów. 33 Bardzo istotnym elementem szlaku jest także infrastruktura edukacyjno informacyjna. Na początku, końcu i w głównych węzłach warto postawić tablice z naniesionymi przebiegami szlaków, zaś na trasie tablice edukacyjne, informujące o walorach przyrodniczych, czy też o obiektach przy szlaku. Jeśli takowy obiekt jest oddalony, warto utworzyć krótki szlak łącznikowy do niego i tam postawić tablicę informacyjną. 34 Wszystkie opisane powyżej elementy infrastruktury szlaków turystycznych wzmacniają atrakcyjność tras, pozwalają na efektywne poznanie terenu oraz budowę konkurencyjnego produktu turystycznego. Na terenie Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego, na zasadzie dobrych praktyk, może zostać wdrożone ciekawe rozwiązanie prowadzące do rozwoju turystyki rowerowej. Bike Friendly czyli przyjazny rowerom to określenie używane w celu wyróżnienia obiektów dostosowanych w szczególny sposób dla użytkowników tego środka lokomocji. Określenie to obejmuje zarówno obiekty turystyczne noclegowe, gastronomiczne, muzea i inne atrakcje, jak i obiekty użyteczności publicznej, edukacyjnej, zdrowotnej i rekreacyjnej. 35 W Niemczech od wielu lat funkcjonuje marka Bett & Bike, czyli sieć ponad obiektów turystycznych przyjaznych rowerzystom. Podstawowe kryteria jakie muszą spełniać obiekty certyfikowane w ramach standardu Bett & Bike to: Możliwość skorzystania przez turystę tylko z jednego noclegu w danym miejscu (pomimo kosztów związanych z wymianą pościeli itp.); Bezpieczny parking rowerowy; Możliwość wysuszenia mokrych ubrań i sprzętu; Udostępnienie narzędzi do podstawowych napraw rowerów; Przy poważniejszych naprawach powinien być wskazany serwis rowerowy; 33 J. Zdrojewski TREK; Turystyka rowerowa przewodnik dobrych praktyk, Gdańsk J. Zdrojewski TREK; Turystyka rowerowa przewodnik dobrych praktyk, Gdańsk

78 Do dyspozycji gości powinny być informacje turystyczne, rozkłady jazdy autobusów i pociągów; Dla gości powinno być serwowane wartościowe śniadanie. Obiekt turystyczne uczestniczące w programie Bett & Bike mogą oferować dodatkowe usługi swoim gościom tj. np.: transport rowerów, bagaży lub nawet samych gości, wypożyczenie sprawnych rowerów bądź udostępnienie części zamiennych, przygotowanie suchego pakietu na drogę, zorganizowanie wycieczek po okolicy czy zarezerwowanie kolejnych noclegów w następnych obiektach Bett & Bike. W Polsce nie funkcjonuje na szeroką skalę obiekty typu Bett & Bike. Certyfikat Przyjazny Rowerom posiada tylko kilka obiektów w regionie pomorskim. 36 Wdrożenie na terenie partnerstwa systemu Bett & Bike byłoby przedsięwzięciem innowacyjnym na skalę kraju, a to niewątpliwie wzmocniłoby konkurencyjność mikroregionu pod katem turystycznym. Pozwoliłoby również na stworzenie nowych produktów turystycznych oraz wzrost efektywności działań promocyjnych prowadzonych w oparciu o ofertę skierowaną do turystów rowerowych. Sieć kwater przyjaznych rowerzystom przynosi korzyści nie tylko samym turystom, ale także właścicielom kwater funkcjonujących w sieci oraz gminom, na których terenie takie sieci powstały. Przewodnik dobrych praktyk dla turystyki rowerowej 37 wskazuje m.in. takie korzyści jak: możliwość samodzielnej naprawy w przypadku awarii roweru; zaplanowanie dłuższego wyjazdu w oparciu o sprawdzone, rekomendowane obiekty noclegowe; zmniejszenie obciążenia roweru w związku z brakiem potrzeby zabierania sprzętu biwakowego; większy komfort i bezpieczeństwo podróżowania; możliwość wykupienia niedrogiego noclegu z uwagi na fakt, iż większość obiektów w tego typu sieciach to kwatery agroturystyczne, niedrogie pensjonaty i pokoje gościnne; pokonanie dużych odległości w czasie jednego wyjazdu rowerowego zgodnie z zasadą jednego noclegu w jednym miejscu ; wzrost przychodów z turystyki rowerowej. W obszarze nowoczesnych technologii informacyjno komunikacyjnych ułatwienia w zakresie turystyki dotyczą głównie szerszego i łatwiejszego dostępu do informacji praktycznie z każdego miejsca na trasie. W tym celu turyści mogą skorzystać ze specjalnych mobilnych aplikacji na smartfony dzięki którym będą mogli zgłosić zagrożenie, zniszczenia na szlakach bądź w każdym momencie sprawdzić dalszy przebieg trasy. Kolejną innowacją techniczną dla turystów mogą być Kody QR, które za pomocą czarno-białego, pozornie abstrakcyjnego obrazka pozwalają turyście na bezpośredni dostęp do treści tekstowych, multimedialnych (zdjęcia, audioguide, filmy), linków do stron internetowych lub aplikacji. QR kody mogą zostać umieszczone na szlakach turystycznych, materiałach/gadżetach 36 J. Zdrojewski TREK; Turystyka rowerowa przewodnik dobrych praktyk, Gdańsk j.w. 78

79 promocyjnych czy tablicach informacyjnych. Zakodowane informacje mogą zawierać mapy, wskazówki, opisy atrakcji spotykanych na szlaku a nawet audycje dźwiękowe. 38 Rozwiązaniem mogącym istotnie wpłynąć na atrakcyjność tras turystycznych Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego mogą być różnego typu zabawy bądź gry terenowe. Do najpopularniejszych w ostatnim czasie należą Geocaching oraz Questing. Do zabawy w geocaching niezbędny jest odbiornika GPS, gdyż cała gra terenowa polega na chowaniu i odnajdowaniu skarbów skrzynkach (zwanych geocache lub cache ), które są ukryte w lokalizacjach określonych współrzędnymi GPS. Amatorzy geocachingu poszukują różnego rodzaju skrzynek (tradycyjna, multi-cache, quiz, itp.), w których znajduje się zwykle upominek i dziennik. Po znalezieniu danej skrzynki geocacher wpisuje do dziennika dane znalazcy z adresem i datę znaleziska 39. Questing to zabawa, której celem jest rozwiązywanie różnego typu zagadek związanych z danym regionem. Pomocą w rozwikłaniu łamigłówek są ukryte wskazówki, podpowiedzi, rozmowy z mieszkańcami itp. Wszystko to odbywa się podczas zwiedzania i poznawania danego obszaru. Poprzez taką zabawę turyści mają szansę poznać lokalną społeczność, uczestniczą w ich pracach, poznają bliżej kulturę i obyczaje lokalne. Daje też możliwość większego zaangażowania turystów w procesy poznawcze, zwiększając atrakcyjność i personalizując sposób przekazu. Często używa się w questingu rymowanek, wierszy lub innych form przekazu, atrakcyjniejszych od zwyczajnych przewodników turystycznych Propozycja ujednolicenia oznaczeń na trasach turystycznych Partnerstwa Noworudzko Radkowskiego Jednym z wymaganych elementów niniejszego Studium wykonalności jest przedstawienie jednolitego sposobu oznaczeń na trasach turystycznych. W tym celu zostały przygotowane projekty graficzne obejmujące zarówno oznaczenie graficzne samego produktu turystycznego w postać tras turystycznych obszaru noworudzko-radkowskiego jak również oznaczeń dla poszczególnych szlaków pieszych rowerowych i konnych. Pięć poniższych propozycji graficznych zostało zaprezentowanych podczas zajęć warsztatowych zorganizowanych w Nowej Rudzie. 38 J. Zdrojewski TREK; Turystyka rowerowa przewodnik dobrych praktyk, Gdańsk j.w. 40 J.w. 79

80 80

81 81

82 82

83 83

84 84

85 Powyższe propozycje graficzne dotyczące jednolitego sposobu oznaczania tras turystycznych zostały przedstawione uczestnikom warsztatów zorganizowanych dnia 5 lutego 2015 r. w Nowej Rudzie. Przedstawiciele zainteresowanych stron z wszystkich trzech gmin wchodzących w skład partnerstwa, mieli okazję zapoznać się i wypowiedzieć odnośnie opracowanych i zaprezentowanych propozycji graficznych. Spośród nich wybrano jeden, nad którym prowadzono dalsze prace w uzgodnieniu z Zamawiającym reprezentowanym przez Referatu Turystyki i Promocji Urzędu Miejskiego w Nowej. Poniżej przedstawione grafiki prezentują uzgodnioną jednolitego sposobu oznaczeń na trasach turystycznych. 85

86 86

87 87

88 88

89 89

90 90