PRACE ORYGINALNE. Wiedza przedszkolnych nauczycieli na temat zasad udzielania dzieciom pierwszej pomocy

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 214, 4, 4, 45 5 ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Agnieszka Bock 1, A D, Adam Kuźmiński 1, A, C, E, Mariusz Chabowski 1, 2, C, E, Jarosław Goldman 1, E F, Małgorzata Bujnowska 1, F Wiedza przedszkolnych nauczycieli na temat zasad udzielania dzieciom pierwszej pomocy The Knowledge of the Teachers in Kindergarten About Pediatric BLS Procedures 1 Wydział Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy, Legnica 2 Klinika Chirurgiczna, 4. Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką we Wrocławiu, Wrocław A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C analiza i interpretacja danych; D napisanie artykułu; E krytyczne zrecenzowanie artykułu; F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu Streszczenie Wprowadzenie. Dzieci w wieku przedszkolnym należą do grupy, w której ryzyko aspiracji ciała obcego jest największe. Na skutek zadławienia może pojawić się ostra niewydolność oddechowa, która prowadzi do utraty przytomności i nagłego zatrzymania krążenia. Ważne jest, żeby przeciwdziałać skutkom zadławienia, stosując odpowiednie działania ratownicze. Rozporządzenie w sprawie szkoleń BHP wymaga, aby szkolić pracowników nie rzadziej niż raz na 5 lat. Gdy dziecko ulegnie wypadkowi lub znajdzie się w innej sytuacji zagrażającej jego życiu lub zdrowiu w placówce przedszkolnej, nauczyciel lub osoba sprawująca opiekę jest zobowiązana udzielić pierwszej pomocy oraz zawiadomić odpowiednie służby ratunkowe. Cel pracy. Określenie, jaką wiedzę teoretyczną mają nauczyciele przedszkolni i asystenci nauczyciela na temat udzielania pierwszej pomocy dzieciom w przypadku utraty przytomności oraz zadławienia. Określenie, ile osób objęto praktycznym zakresem szkoleń z resuscytacji krążeniowo-oddechowej oraz czy czas od ostatniego szkolenia i zakres praktyczny miały wpływ na wiedzę nauczycieli. Materiał i metody. Badania trwały od grudnia 212 do lutego 21 r. i objęto nimi 1 nauczycieli i asystentów nauczycieli z przedszkoli publicznych na terenie Legnicy (4) i Głogowa (6). Wyniki. Praktyczne szkolenie z zasad udzielania pierwszej pomocy dzieciom odbyło 5 respondentów. Osoby po szkoleniu praktycznym udzieliły 49% prawidłowych odpowiedzi, a po szkoleniu teoretycznym 45%. Respondenci szkoleni w latach 211 i 212 uzyskali wyniki poprawnych odpowiedzi na poziomie 77 i 57%. Wnioski. Ponad połowa przedszkolnych nauczycieli odbyła praktyczne szkolenie z pierwszej pomocy. Mimo to zakres szkolenia nie miał wpływu na zwiększenie wiedzy tych nauczycieli. Zaobserwowano, że czas od ostatniego szkolenia był ważny osoby mające szkolenie w latach częściej udzielały właściwych odpowiedzi niż osoby szkolone w latach wcześniejszych. Wiedza większości przedszkolnych nauczycieli na temat pierwszej pomocy udzielanej dzieciom powyżej 1. r.ż. nie jest wystarczająca, aby mogli podjąć sprawne działania ratownicze (Piel. Zdr. Publ. 214, 4, 4, 45 5). Słowa kluczowe: pierwsza pomoc, zadławienie, nauczyciele przedszkolni, utrata przytomności, szkolenia. Abstract Background. Children of preschool age belong to the group in which the risk of aspiring the foreign body is the highest. Choking can lead to the development of acute respiratory disorder and sudden cardiac arrest. In conformity with the regulation, all kindergarten employees are obliged to attend the course on safety and hygiene of work at least once every five years. The course devotes one hour to the problem of first aid. When children in kindergarten have an accident or other dangerous situation that may threaten their lives, the teacher or the child-minder are obligated to give first aid and call emergency services.

2 46 A. Bock et al. Objectives. The aim of the study was to verify teachers knowledge about pediatric BLS procedures in case of loss of consciousness and choking and to evaluate if the time and range of training influenced the number of the respondents correct answers. Material and Methods. One hundred teachers from public kindergartens in Legnica (4) and Głogów (6) have participated in the survey. They answered 15 questions. Results. Fifty three teachers have practically been trained and they obtained 49% correct answers. The teachers who underwent the theoretical course gave 45% correct answers. The respondents trained in 211 and 212 gained a score above 5%. Conclusions. The knowledge of kindergarten teachers about pediatric BLS procedures is not sufficient to take efficient emergency actions (Piel. Zdr. Publ. 214, 4, 4, 45 5). Key words: loss of consciousness, first aid, choking, kindergarten s teachers, courses. Utrata przytomności oraz nagłe zatrzymanie krążenia (n.z.k.) mogą wystąpić u każdego zdrowego dziecka. Mechanizm zatrzymania akcji serca u dzieci z przyczyn kardiologicznych jest bardzo rzadko spotykany [1 ]. Do n.z.k. może dojść na skutek ostrej niewydolności oddechowej spowodowanej np. zadławieniem [4]. Ostra niewydolność oddechowa prowadzi do zaburzeń rytmu serca, takich jak: bradykardia i arytmia, co powoduje zatrzymanie akcji serca [2]. W większości przypadków aspirację ciałem obcym obserwuje się u dzieci poniżej 5. r.ż. W Polsce wychowaniem przedszkolnym są objęte dzieci w wieku 6 lat. Według danych GUS w roku szkolnym 211/212 do przedszkoli, punktów oraz oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych uczęszczało 116,5 tys. dzieci [5], które z racji przedziału wiekowego stanowią grupę szczególnie narażoną na aspirację ciałem obcym. Zadławienie u dzieci może nastąpić w chwili natężenia emocji oraz odwrócenia uwagi, np. podczas zabawy, śmiechu, płaczu, szybkiego mówienia, posiłku. Aspirowane mogą być pokarmy stałe, np.: orzeszki ziemne, twarde cukierki, lizaki oraz przedmioty codziennego użytku, takie jak: baterie od zegarków, monety, drobne zabawki [1,, 6]. Gdy ciało obce umiejscowi się powyżej tchawicy, wówczas pojawia się świst wdechowy tzw. stridor. W sytuacji, gdy ulokuje się ono głębiej, najczęściej w prawym oskrzelu, objawem jest świst podczas wydechu oraz pojawia się wysiłek wydechowy. Kliniczna kwalifikacja tych typów obturacji i objawów może sprawiać problemy. Wynika to ze zmieniającego się położenia ciała obcego w drogach oddechowych. Częściowa obturacja szybko może stać się całkowitą niedrożnością [7]. O rozwijającej się niewydolności oddechowej świadczą: rozszerzenie skrzydełek nosa, włączenie dodatkowych mięśni oddechowych w proces oddychania, zwolnienie lub przyspieszenie oddechu, świst krtaniowy, zaczerwienienie lub sinica twarzy, nagły kaszel, a w skrajnych przypadkach duszenie się, bezdech, zaburzenia świadomości [1, 2]. W przypadku podejrzenia aspiracji, zwłaszcza gdy występują objawy ciężkiego zadławienia lub następuje utrata przytomności, bardzo ważne jest podjęcie przez świadków zdarzenia natychmiastowych działań ratowniczych. Jeśli w czasie pobytu w placówce przedszkolnej dziecko ulegnie wypadkowi lub znajdzie się w innej sytuacji zagrażającej jego życiu lub zdrowiu, to nauczyciel lub osoba sprawująca opiekę, w tym przypadku asystent nauczyciela, ma obowiązek udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu oraz gdy jest to konieczne, zawiadomić odpowiednie służby ratunkowe. []. Rozporządzenie w sprawie szkoleń BHP wymaga, aby szkolić pracowników nie rzadziej niż raz na 5 lat [9]. Celem pracy było określenie: jaką wiedzę teoretyczną mają nauczyciele przedszkolni i asystenci nauczyciela na temat udzielania pierwszej pomocy dzieciom w przypadku utraty przytomności i zadławienia, ile osób zostało objętych praktycznym zakresem szkoleń z resuscytacji krążeniowo-oddechowej, czy czas od ostatniego szkolenia i zakres praktyczny miały wpływ na wiedzę nauczycieli. Materiał i metody Badania trwały od grudnia 212 do lutego 21 r. i objęto nimi 1 nauczycieli i asystentów nauczycieli z przedszkoli publicznych na terenie Legnicy (4 osób) i Głogowa (6 osób). Ankieta obejmowała 15 autorskich zagadnień, 4 służyły do zebrania podstawowych danych. Jedenaście zagadnień dotyczyło szkoleń i postępowania z zakresu pierwszej pomocy w przypadku zadławienia i utraty przytomności u dzieci. W ankiecie znajdowały się pytania zamknięte oraz pytań otwartych. Ankiety rozdano i zebrano przez dyrektorów poszczególnych placówek. Następnie zanalizowano odpowiedzi, a wyniki przedstawiono w wartościach procentowych oraz liczbowych z użyciem programu Excel.

3 Zasady udzielania pierwszej pomocy u dzieci 47 Wyniki Utratę przytomności przez dziecko w godzinach pracy nauczyciela zgłosiły osoby, a przypadki zadławienia potwierdziło 4 ankietowanych. Staż pracy osób biorących udział w ankiecie wynosił 1 lat (średnio 2 lat). Ankietowani wskazali, w którym roku mieli ostatnie szkolenie z pierwszej pomocy. Szkolenia odbywały się w przedziale czasowym między 25 a 212 r. Dwadzieścia trzy osoby wskazały, że zostały przeszkolone w 212 r., 7 w 21, 19 w 29, 5 osób w 2, 7 w 27, a w 25. Trzydzieści dwie osoby nie potrafiły określić czasu szkolenia (ryc. 1). Następnie nauczyciele mieli wskazać, czy byli szkoleni z zasad udzielania pierwszej pomocy w zakresie praktycznym z użyciem specjalistycznego fantomu. Odpowiedź pozytywną udzieliło 5 respondentów, a 47 stwierdziło, że tego typu szkolenie nie odbyło się. Osoby przeszkolone w zakresie praktycznym miały podać rok, w którym odbyło się szkolenie. Analogicznie do czasu ostatniego szkolenia z pierwszej pomocy najwięcej praktycznych szkoleń było w 212 i 29 r. (ryc. 2). W zagadnieniu dotyczącym zadławienia u dziecka nauczyciele mieli za zadanie napisać, jakie działanie podjęliby w pierwszej kolejności. Szesnaście osób zdecydowałoby się namawiać do kaszlu, 7 uderzać po plecach lub wykonać uderzenia w okolicę międzyłopatkową, 4 osoby podjęłyby próbę usunięcia na ślepo tego, czym dziecko się dławi, a 17 ucisnęłoby nadbrzusze. Aż 4 osoby zasugerowały, że należy odwrócić dziecko do góry nogami i nim potrząsać. W przypadku utraty przytomności na pytanie: jaką czynność należałoby podjąć w pierwszej kolejności, 7 osób uwzględniło ocenę bezpieczeństwa miejsca zdarzenia, 7 ocenę przytomności i oddechu, 24 udrożnienie dróg oddechowych, z czego dodatkowo wołałyby o pomoc, a podjęłyby próbę cucenia. Jeśli zostanie stwierdzona utrata przytomności u dziecka, należy określić, czy występuje oddech. Czas tej czynności wynosi 1 sekund [1]. Taką odpowiedź udzieliło 4 ankietowanych. Dwadzieścia jeden osób natomiast nie wiedziało lub w ogóle nie podało odpowiedzi. Pozostali respondenci zasugerowali inne przedziały czasowe (ryc. ). Kolejne zagadnienie dotyczyło miejsca ucisku klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. r.ż. Odpowiedzi zgodnej z wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji (ERC) udzieliła połowa ankietowanych, Ryc. 1. Liczba szkoleń z pierwszej pomocy w poszczególnych latach Fig. 1. The number of first aid courses in each year brak/nie pamięta brak roku Ryc. 2. Zgłoszona liczba praktycznych szkoleń z zakresu pierwszej pomocy w poszczególnych latach Fig. 2. Reported the number of practice first aid courses in each year

4 4 A. Bock et al Ryc.. Wskazany przez nauczycieli czas sprawdzania oddechu u dzieci Fig.. Indicated by teachers time of verification of breath in children do 1 s < 5 s 5 1 s < 6 s > 1s > 6 s brak lub nie wie Ryc. 4. Wskazane przez nauczycieli miejsce ucisku klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. r.ż. Fig. 4. Indicated by teachers the place of pressure chest in children older than 1 year środek klatki piersiowej/ /środek dolna połowa mostek/ /wysokość 1/ okolica poniżej nie wie/ /brak Ryc. 5. Wskazana przez nauczycieli głębokość ucisku klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. r.ż. Fig. 5. Indicated by teachers the depth of pressure chest in children older than 1 year cm 1/ wymiaru przednio- -tylnego 16 2 cm < 2 cm brak wskazując środek klatki piersiowej, dolną połowę lub 1/ [1] (ryc. 4). Na pytanie o głębokość ucisku klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. r.ż. aż 6 osób nie udzieliło odpowiedzi. Jedynie wskazało, że wynosi ona 4 5 cm, a 1 podało 1/ wymiaru przednio-tylnego [1] (ryc. 5). Na jeden cykl resuscytacji składa się określona liczba uciśnięć klatki piersiowej. Te wartości są takie same dla dorosłych i dzieci powyżej 1. r.ż. Dotyczy to sytuacji, gdy resuscytację wykonują osoby bez medycznego wykształcenia. Dwadzieścia jeden osób odpowiedziało, że należy wykonać 15 uciśnięć klatki piersiowej u dziecka podczas jednego cyklu resuscy-

5 Zasady udzielania pierwszej pomocy u dzieci Ryc. 6. Poprawne odpowiedzi w zależności od roku, w którym odbyto szkolenie z pierwszej pomocy w ujęciu procentowym Fig. 6. The procent of correct answers in relation with the year of first aid course brak tacji, a 44 respondentów, że razy. Szesnaście osób nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie, a pozostali podawali inne wartości. Odpowiedzi nauczycieli porównano w zależności od czasu ostatniego szkolenia z pierwszej pomocy oraz zakresu szkoleń. Osoby, które odbyły szkolenie w zakresie praktycznym częściej dobrze odpowiadały na pytania. Odsetek poprawnych odpowiedzi wynosił 49%. Nauczyciele przeszkoleni w zakresie teoretycznym udzielali właściwych odpowiedzi na poziomie 45%. Odnosząc się do czasu odbytego szkolenia, respondenci mający szkolenie w 211 r. udzielili 77% poprawnych odpowiedzi, a osoby przeszkolone w 212 r. 57% (ryc. 6). Nauczyciele przeszkoleni w latach wcześniejszych uzyskiwali gorszy wynik, poniżej 5%. Omówienie Dzieci w wieku przedszkolnym należą do grupy, w której prawdopodobieństwo zatrzymania krążenia na skutek ostrej niewydolności oddechowej spowodowanej aspiracją ciała obcego jest największe. Był to główny czynnik decydujący o tym, że właśnie środowisko przedszkolne zostało wybrane przez autorów do przeprowadzenia ankiety. Przypadki zadławienia i utraty przytomności przez dziecko podczas pobytu w przedszkolu nie są zdarzeniami nagminnymi. Grupa respondentów z Legnicy i Głogowa zgłosiła jednak 7 takich przypadków. Warto też dodać, że pracujący w przedszkolach nauczyciele przeważnie nie mają medycznego wykształcenia oraz specjalistycznej wiedzy na temat resuscytacji dzieci. Należy zatem zadać pytanie, czy zgodnie z przepisami BHP szkolenie przeprowadzane z minimalną częstotliwością, czyli raz na 5 lat, jest wystarczające. Polskie prawo zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji i Sportu obliguje do udzielenia pierwszej pomocy osoby sprawujące opiekę nad dziećmi w przedszkolu []. Natomiast artykuł 162 Kodeksu karnego nie tylko nakłada obowiązek udzielenia pomocy, ale określa również karę do lat pozbawienia wolności w przypadku nieudzielenia pomocy [11]. Od osób pracujących w placówkach przedszkolnych i jednocześnie sprawujących opiekę nad dziećmi każdy oczekuje pełnej gotowości, wiedzy i podjęcia odpowiednich działań ratowniczych, gdy zagrożone jest życie i zdrowie dziecka. Niepokojące jest to, że większość ankietowanych nie potrafiła wskazać właściwego czasu sprawdzania oddechu u nieprzytomnego dziecka, a to właśnie obecność oddechu lub jego brak jest najważniejszym kryterium do natychmiastowego rozpoczęcia działań resuscytacyjnych. Kolejnym niepokojącym sygnałem jest to, że jedynie 21 osób podało prawidłową głębokość ucisku klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. r.ż. Głębokość ucisku jest ważna, gdyż w ten sposób wywołuje się niewielki przepływ krwi przez mózg i mięsień sercowy, co zwiększa prawdopodobieństwo skutecznej defibrylacji. Istnieją tym samym większe szanse na zmniejszenie liczby powikłań po zatrzymaniu krążenia [1]. Badania wykazały, że czas ostatniego szkolenia z pierwszej pomocy miał istotny wpływ na wiedzę przedszkolnych nauczycieli. Osoby przeszkolone w latach częściej udzielały dobrych odpowiedzi (211 77%, %) niż nauczyciele szkoleni w latach wcześniejszych, którzy odpowiadali prawidłowo na mniej niż co drugie zagadnienie. Warto dodać, że większość ankietowanych odbyło szkolenie w latach innych niż Wiele kursów pierwszej pomocy opiera się jedynie na zagadnieniach teoretycznych, ponieważ prawie połowa respondentów (47) wskazała, że nie odbyła szkolenia w zakresie praktycznym. Od 21 r., czyli od chwili wprowadzenia nowych algorytmów postępowania podczas resuscytacji krążeniowo-oddechowej przez Polską Radę

6 5 Resuscytacji, jedynie nauczycieli odbyło szkolenie w zakresie teoretycznym, a zaledwie 22 miało okazję przećwiczyć czynności resuscytacyjne na fantomie. Mimo że ponad połowa ankietowanych odbyła szkolenie w zakresie praktycznym, to liczba dobrze udzielonych odpowiedzi była niewiele większa niż u nauczycieli przedszkolnych, którzy odbyli szkolenie jedynie w zakresie teoretycznym. Różnica ta wyniosła zaledwie 4%. Wprowadzenie programu regularnych szkoleń w zakresie praktycznym dla osób, które sprawują opiekę nad dziećmi w wieku przedszkolnym może przyczynić się do usprawnienia działań z zakresu pierwszej pomocy. Zwiększy to szansę na zmniejszenie powikłań wynikających z zadławienia, utraty przytomności i zatrzymania krążenia []. Wnioski A. Bock et al. Ponad połowa przedszkolnych nauczycieli odbyła praktyczne szkolenie z pierwszej pomocy. Mimo to zakres szkolenia nie wpłynął na zwiększenie wiedzy tych nauczycieli. Zaobserwowano, że czas od ostatniego szkolenia był istotny osoby mające szkolenie w latach częściej udzielały właściwych odpowiedzi niż osoby szkolone w latach wcześniejszych. Wiedza większości przedszkolnych nauczycieli na temat pierwszej pomocy udzielanej dzieciom powyżej 1. r.ż. nie jest wystarczająca, aby mogli podjąć sprawne działania ratownicze. Piśmiennictwo [1] Goniewicz M.: Pierwsza Pomoc. Podręcznik dla studentów. PZWL, Warszawa 211. [2] Müller S., Thöns M.: Stany zagrożenia życia u dzieci. Red. nauk.: Kapłon-Kostowska U., Grumprecht K. PZWL, Warszawa 212. [] Strange G.A., Ahrens W.R., Schafermeyer R.W., Toepper W.C.: Medycyna ratunkowa wieku dziecięcego. Wyd. I. Red.: Jakubaszko J. Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2. [4] Maśliński S., Ryżewski J.: Patofizjologia. Tom II, wyd. IV uaktualnione. PZWL, Warszawa 29. [5] Główny Urząd Statystyczny. Oświata i wychowanie w roku szkolnym 211/212. Warszawa 212. [6] Bielecki I., Zygan Ł., Krzemień-Gabriel A.: Ciała obce krtani i dolnych dróg oddechowych u dzieci. Chir. Pol. 2, 1, 5. [7] Rotta A., Wiryawan B.: Respiratory emergencies in children. Respiratore Care 2, 4,. [] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 1 grudnia 22 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Dz. U. Nr 6 z 2 r., 4, pkt 4. [9] Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dn. 27 lipca 24 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 1 z 24 r. 15, pkt 2. [1] Wytyczne resuscytacji 21. Polska Rada Resuscytacji, Kraków 21. [11] Kodeks karny art. 162, 1. Adres do korespondencji: Agnieszka Bock Wydział Nauk o Zdrowiu i Kulturze Fizycznej Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona ul. Sejmowa 5A Legnica agnetabock@gmail.com Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: