Geniusz czy idiota? O fenomenie syndromu sawanta. Autor: Żaneta Matuszek Uniwersytet Warszawski Koło Naukowe Neurobiologii

Transkrypt

1 Geniusz czy idiota? O fenomenie syndromu sawanta. Autor: Żaneta Matuszek Uniwersytet Warszawski Koło Naukowe Neurobiologii

2 Kim jest idiot savant? Zespół sawanta to rzadko spotykany stan, w którym osoba z poważnym upośledzeniem umysłowym posiada zdolności w stopniu genialnym, tzw. wyspy geniuszu, zazwyczaj połączone z doskonałą pamięcią. Termin idiot savant został wprowadzony przez J. Langdona Downa w 1887 r. idiot osoba o IQ poniżej 25 savant (franc.) uczony Jak się później okazało, sawanci wykazują IQ powyżej 40. Termin idiot savant został więc zastąpiony sformułowaniem zespół sawanta.

3 Co wiemy o sawantach? 1. Okoliczności występowania zespołu sawanta U co dziesiątej osoby cierpiącej na autyzm (ok. 50% sawantów to osoby autystyczne) I u jednej na 2 tys. osób cierpiących na niedorozwój umysłowy lub uszkodzenie CUN 2. Zespół sawanta, jak i autyzm, częstszy u mężczyzn niż u kobiet Badania lateralizacji mózgu (Geschwind, Galaburda) Późniejszy rozwój lewej półkuli mózgu Płód męski: wpływ testosteronu na wzrost i funkcje lewej półkuli; Stosunek płci w innych zaburzeniach: dysleksja, opóźnienie mowy, jąkanie

4 Niezwykłe umiejętności Sawanci są najczęściej ściśle wyspecjalizowani w bardzo wąskim zakresie ich szczególnych zdolności. Kategorie uzdolnień sawantów: 1. Muzyka : Leslie Lemke, Thomas Fuller 2. Sztuka: Alonzo Clemons, Nadia 3. Kalendarz: występuje u większości 4. Matematyka: Thomas Fuller, Kim Peek, 5. Zdolności mechaniczne lub przestrzenne: Stephen Wiltshire

5 Kalendarzowe kalkulatory

6 Sporadyczne zdolności Zdolności językowe Pamięć bez pojmowania (Down: adhezja werbalna) Synestezja Zdolność precyzyjnego odmierzania czasu (Ellen) Ponadprzeciętna wiedza w konkretnych dziedzinach Doskonała pamięć jest obserwowana u wszystkich sawantów jako integralna część syndromu sawanta.

7 Podział wśród sawantów: Sawanci z rozproszonymi zdolnościami (splinter skills) Utalentowani sawanci (talented savants) Cudowni sawanci (prodigious savants) Szczególne zdolności: niesymboliczne, artystyczne, wizualne, motoryczne (prawa półkula)

8 Niezwykłe umiejętności sawanta utrzymują się, niekiedy nawet rozwijają w czasie jego życia. Opisany wyjątek: Nadia Jako 3, 5-latka potrafiła ze zdumiewającym artystycznym kunsztem, zgodnie z zasadami perspektywy i przy zachowaniu proporcji rysować zwierzęta, np. konia z jeźdźcem na grzbiecie. Kiedy zaczęła naukę czytania i pisania jej zdolności artystyczne powoli zanikały.

9

10 Zdolności sawantów: jak to możliwe?

11 Left Brain Injury and Right Brain Compensation Syndrom wrodzony Rozwój półkul w okresie prenatalnym Kompensacja Niski poziom syntezy serotoniny w lewej półkuli Zniesieniu dominacji lewej półkuli

12 Nabyty zespół sawanta Otępienie czołowo- skroniowe (FTD) Zwiększona aktywność tzw. kory nowej w prawej półkuli Upośledzenie tzw. przedniego płata skroniowego w lewej półkuli Mechaniczne uszkodzenie lewej półkuli (rana postrzałowa, wypadek w dzieciństwie) Krwotok podpajęczynówkowy Epilepsja Orlando Serrell Wypadek Kalendarzowy kalkulator

13 Gen zespołu sawanta? Region 15q11-13 Możliwa predyspozycja Analiza 94 rodzin 21 savant skills positive 73 savant skills negative

14 Zespół Prader-Willego Delecja fragmentu 15q11.2-q13 ojcowskiego chromosomu (PWCR) Objawy: opóźniony rozwój psychoruchowy; hipogonadyzm; nadmierne łaknienie i nadwaga, otyłość; wysoki próg odczuwania bólu; opóźnienie rozwoju mowy; zmiany zachowania; wady OUN. Niezwykłe zdolności poznawcze u pacjentów wykazujących jednocześnie opóźnienie umysłowe: zamiłowanie do układania puzzli i umiejętność zapamiętywania czytanego tekstu.

15 Zespół Angelmana Spowodowany utratą regionu 15q 11-q13 matczynego chromosomu Objawy neurologiczne: niepełnosprawność intelektualna, ataksja, padaczka, charakterystyczne ruchy przypominające marionetkę i napady śmiechu bez powodu Cechy dysmorficzne twarzy: duże usta, wystający język, szeroko rozstawione zęby Sensoryzmy (np. fascynacja wodą)

16 Słynni sawanci Leslie Lemke Urodził się jako niedorozwinięty wcześniak. Cierpi na porażenie mózgowe i jest niewidomy. Potrafi powtórzyć z pamięci kilka tysięcy utworów muzycznych. Znakomicie gra na fortepianie, śpiewa i komponuje. Zasłynął jako 14-latek, grając ze słuchu koncert fortepianowy b-moll Piotra Czajkowskiego.

17

18 Thomas Fuller Znany jako Ślepy Tom. Jeden z pierwszych znanych autystycznych sawantów. Niewidomy i niedorozwinięty umysłowo. Jako czterolatek, posadzony przy fortepianie, wygrywał przepiękne melodie. Umiał zagrać każdą posłyszaną przez ułamek sekundy kombinację dźwięków. Tworzył także własne kompozycje. Znał zaledwie 100 słów i 7 tysięcy utworów muzycznych.

19 Tony DeBlois Niewidomy autystyczny sawant z niezwykłymi zdolnościami muzycznymi. Doskonały muzyk jazzowy, który świetnie razi sobie z każdym innym rodzajem muzyki. Gra na 14 instrumentach, na 12 perfekcyjnie. Potrafi zagrać z pamięci ponad 8000 utworów. Zapamiętuje je po jednym wysłuchaniu.

20

21 Bliżniaki Michael i John Upośledzenie Kalendarzowe kalkulatory Liczby pierwsze Niezdolność do prostych obliczeń Bliźniaczki Flo i Kay Niezwykła pamięć i zdolność do katalogowania Obsesja na punkcie Dirka Clarka

22 Alonzo Clemons Niepełnosprawny, cierpiący na zaburzenia rozwojowe rzeźbiarz amerykański. W ciągu 20 minut potrafi uformować z wosku wierną podobiznę każdego zwierzęcia, które widział tylko przez kilkanaście sekund. Potrafi także odtworzyć w trzech wymiarach każde zwierzę, które zobaczył na kilku dwuwymiarowych fotografiach.

23 Stephen Wiltshire Angielski autystyczny sawant o fotograficznej pamięci architektonicznej. Potrafi odtworzyć na rysunku dokładną bryłę każdego widzianego zaledwie przez chwilę budynku. Zasłynął, rysując wielkie panoramy miast, jak: Rzym, Hong Kong, Frankfurt, Madryt, Dubaj, Jerozolima i Londyn, które oglądał podczas krótkiego lotu helikopterem.

24 Rys. 1 Panorama Londynu z Tower Bridge Rys. 2 Panorama Hong Kongu Rys.3 Wenecja

25 Dane Bottino Autystyczny sawant wykazujący niezwykłe zdolności artystyczne. Zaczął rysować w wieku 2 lat, wtedy też stracił zdolność nauki języka. Poprzez rysowanie wyraża swoje emocje, pragnienia i myśli. Już w wieku 3 lat rysował stosując perspektywę. W młodości rysował na wszystkim. Rysował realistyczne i wymyślone zwierzęta, kreskówki. W wieku 15 lat posiadł podstawową znajomość języka, lecz nadal wybiera komunikację poprzez rysunek.

26

27 Kim Peek Cierpiał na autyzm i zaburzenia rozwoju; pierwowzór tytułowego "Rain Mana". Znajdujący się w głowie Kima pęcherz wypełniony wodą, spowodował uszkodzenie lewej półkuli mózgowej. Potrafił czytać oddzielnie każdym okiem inny tekst i oba dokładnie zapamiętać. Posiadał doskonałą pamięć, znał ponad 12 tysięcy książek i utworów muzycznych oraz prawie całą historię. Na podstawie daty urodzenia w ciągu kilku sekund obliczał dzień tygodnia, w którym dana osoba skończy 65 lat.

28 Daniel Tammet Cierpi na epilepsję i zespół Aspergera. Daniel jest synestetykiem - odbiera cyfry jako dźwięki, kolory lub kształty. Płynnie posługuje się 11 językami, opracował swój własny język Mänti. W przeciągu tygodnia nauczył się islandzkiego. Dokonuje skomplikowanych obliczeń z zadziwiającą szybkością, precyzją przewyższając kalkulator. Wyniki rachunków pojawiają się natychmiast w jego mózgu, przybierając różne kształty i kolory. Tammet jest rekordzistą Europy w recytowaniu z pamięci cyfr liczby pi.

29

30 Geniusz w każdym z nas?

31 rtms Prof. Snyder and Mitchel (Uniwersytecie Flindersa w Adelajdzie) Czasowy paraliż obszaru czołowo-skroniowego lewej półkuli mózgu (rtms) 2 testy rysunkowe i 2 testy proofreading 17 ochotników (8 mężczyzn i 9 kobiet) Wyniki: 4/11 duże zmiany w schemacie i koncepcji rysunków 2/11 poprawa w proofreading Zanik umiejętności w kilka godzin po zakończeniu stymulacji

32 Predysponowani do ujawnienia wyjątkowych zdolności typowych dla sawantów. Rekompensacja Zniesienie dominacji lewej półkuli Każdy z nas ma w sobie cząstkę prawdziwego geniuszu!

33 Dziękuję za uwagę!

34 Bibliografia: Daniel Tammet: Urodziłem się pewnego błękitnego dnia. Wołowiec: Wyd. Czarne, print Tło: