ELMIKO R Aparatura Medyczna. EEG DigiTrack R 12. Biofeedback PLUS Dokumentacja użytkownika aparatu. (od października 2005)

Transkrypt

1 ELMIKO R Aparatura Medyczna EEG DigiTrack R 12 Biofeedback PLUS Dokumentacja użytkownika aparatu (od października 2005) Data wydania dokumentu 10 kwietnia 2015

2

3 Spis treści I Podstawy pracy z aparatem EEG DigiTrack R 1 1 Urządzenia i ich eksploatacja Informacje ogólne Normy Oznakowanie Warunki gwarancji i serwisu Producent Ogólne wymagania eksploatacyjne Pomieszczenie do wykonywania badań Wymagane warunki zasilania aparatu EEG DigiTrack R Przewody do elektrod Kabel USB Kontrola okresowa stanu aparatu Konserwacja i czyszczenie Postępowanie w przypadku zalania i uszkodzeń mechanicznych Naprawa głowicy i jej wyposażenia Eksploatacja aparatu EEG DigiTrack R Zalecenia dotyczące eksploatacji aparatu EEG DigiTrack R Zastrzeżenia dotyczące eksploatacji aparatu EEG DigiTrack R Otoczenie pacjenta Pomieszczenie medyczne Elektrody i czepki Odpowiedzialność producenta Odpowiedzialność użytkownika Postępowanie w przypadku incydentu medycznego Unieszkodliwienie odpadów elektronicznych Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Głowica 42-kanałowa BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier Głowica 32-kanałowa Braintronics EEG ISO-1032CE Głowice EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe Głowica 4-kanałowa VEP Baza danych Organizacja stanowisk pracy z aparatem DigiTrack TM Główne okno bazy danych Pasek menu Pasek ikon Przyciski szybkiego uruchamiania Lista pacjentów

4 iv SPIS TREŚCI Lista wprowadzonych pacjentów Dodawanie nowego pacjenta Usuwanie pacjenta z bazy Edycja danych pacjenta Wyszukiwanie pacjentów w bazie Sortowanie pacjentów Lista badań pacjenta Okno Badania Nowe badanie Usuwanie badania Przeglądanie badania Eksport badań Import badań Archiwizacja badań Dearchiwizacja badań Dearchiwizacja badania z bazy DOS Import badania z bazy DOS Opisy i statystyka Edycja list Dane statystyczne Opis badania Drukowanie opisu badania Opis leczenia Wydruk historii choroby Konserwacja bazy danych Kopia bezpieczeństwa bazy danych Porządkowanie bazy danych Aplikacje do wykonywania i przeglądania badania Pasek menu i pasek narzędziowy Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Badanie Widok Ustawienia Włączanie i dokowanie panelu Akwizycja EEG HIP (Hipnogram) CFM (Trend sygnału) FFT (Transformata Fouriera) DSA CSA MAP (Mapy przestrzenne) TPM (Mapy czasowe) Kamera Analizy AVG (Uśrednianie) Ustawienia parametrów wyświetlania: Polaryzacja sygnału i referencja programowa

5 SPIS TREŚCI v Przewijanie sygnału Amplituda sygnału Skala czasu Filtry II Rejestracja i monitorowanie 91 4 Badanie EEG Rejestracja sygnału EEG Ustawienie referencji fizycznej (sprzętowej) w czasie wykonywania badania Pomiar impedancji elektrod Kanały wejściowe Własności kanałów wejściowych Tworzenie nowego zestawu kanałów wejściowych Biofeedback Organizacja badania Pasek menu głównego Zarządzanie badaniem Ustawienia badania Protokoły Protokoły standardowe Protokoły niestandardowe Wykonanie badania Biofeedback (Biofeedback PLUS) Umieszczenie elektrod na głowie pacjenta Uruchomienie badania Zalecane warunki w trakcie wykonywania treningów Panel Sesja Biofeedback Wyniki sesji (raport) Porównanie sesji (krzywa uczenia) Plansze stymulacyjne Akwarium Bałwanek Bączek Belki Bobslej Cząsteczki Drzewo Dźwięki plansza słuchowa Emotikonka Film Film terapeutyczny Gliniany garnek Grawitacja Gwiezdna wstęga Kolorowanka Kreska (Syzyf) Kwarki

6 vi SPIS TREŚCI Lasso Latający dywan Lot w przestrzeni Mozaika Nawigacja radarowa Okno Pastylki Plaża Płomień Pusty ekran Rakieta Rzutki Samochód na drodze Skacząca piłeczka Taekwondo Tetris Tunel Wąż Wóz strażacki Wskaźniki Wszechświat umysłu Wyścigi gąsienic Wyścigi samochodów Wyścigi statków Przeglądanie zarejestrowanego sygnału EEG Przeglądanie podczas akwizycji Uruchomienie opcji przeglądania zapisanego sygnału EEG podczas akwizycji Przeglądanie zapisanego sygnału EEG Wyświetlanie czasu trwania zapisu Analiza sygnału podczas akwizycji Nawigator zdarzeń z prawej strony okna Przeglądanie post-factum Wybór i uruchomienie badania do przeglądania Obsługa przewijania za pomocą ikon z grupy opcji Przewijanie: Zaznaczanie fragmentu sygnału Usuwanie i przywracanie fragmentów zapisu Drukowanie Eksport Analiza QEEG Linijka pomiarowa EEG Tryb standardowy Tryb dotykowy Analiza widmowa sygnału (FFT) Ustawienia pasm częstotliwości Uruchomienie analizy FFT Tryby pracy panelu FFT Sposoby prezentacji wyników analizy FFT

7 SPIS TREŚCI vii 7.5 Rozdzielczość i interpolowanie wyników Ustawienia panelu FFT Eksport Drukowanie III Dodatki i uzupełnienia 205 Bibliografia 207

8 viii SPIS TREŚCI

9 Cz eść I Podstawy pracy z aparatem EEG DigiTrack R

10

11 Rozdział 1 Urządzenia i ich eksploatacja 1.1 Informacje ogólne Elektroencefalograf EEG DigiTrack R jest urządzeniem medycznym, przeznaczonym do akwizycji oraz przeglądania sygnałów bioelektrycznych, ze szczególnym uwzględnieniem pomiarów encefalograficznych (EEG). Personel obsługujący aparat EEG DigiTrack R powinien bezwzględnie zapoznać się z niniejszą instrukcją obsługi oraz jej zaleceniami i ostrzeżeniami. Zalecenia niniejszej instrukcji powinny być bezwarunkowo stosowane. W zależności od przeznaczenia, producent dostarcza odpowiednią instrukcję obsługi oprogramowania aplikacyjnego Normy Elektroencefalograf EEG DigiTrack R spełnia wymagania następujących norm: ZN/E-06/2014 Elektroencefalograf DigiTrack Typ: DT, DTW, DTV, BF, CCFM. PN-EN :2011 Medyczne urządzenia elektryczne Część 1: Wymagania ogólne dotyczące bezpieczeństwa podstawowego oraz funkcjonowania zasadniczego. PN-EN :2007/AC:2010 Elektryczne urządzenia medyczne Część 1-2: Wymagania ogólne dotyczące podstawowego bezpieczeństwa i zasadniczych parametrów funkcjonalnych Norma uzupełniająca: Kompatybilność elektromagnetyczna Wymagania i badania PN-EN :2007 Medyczne urządzenia elektryczne Część 2-26: Szczegółowe wymagania bezpieczeństwa elektroencefalografów PN-EN ISO 13485:2012 Wyroby medyczne. Systemy zarządzania jakością. Wymagania do celów przepisów prawnych. PN-EN ISO 14971:2012 Wyroby medyczne Zastosowanie zarządzania ryzykiem do wyrobów medycznych. PN-EN 62304:2010 Oprogramowanie wyrobów medycznych Procesy cyklu życia oprogramowania. PN-EN ISO :2012 Wyroby medyczne. Symbole do stosowania na etykietach wyrobów medycznych, w ich oznakowaniu i w dostarczanych z nimi informacjach. Część I: Wymagania ogólne.

12 4 Informacje ogólne PN-EN 1041:2010 Informacje dostarczane przez wytwórcę wyrobów medycznych Oznakowanie Tabliczka znamionowa Tabliczkę znamionową aparatueeg DigiTrack R przedstawia rys Rysunek 1.1: Tabliczka znamionowa aparatu EEG DigiTrack R Tabliczka znamionowa znajduje się na górnej ściance obudowy komputera i na jednej z tylnych rurek wózka. Tabliczka znamionowa zawiera następujące symbole: Znak graficzny Opis Producent, rok produkcji Numer seryjny urządzenia Dopuszczalny zakres wilgotności Dopuszczalny zakres ciśniena atmosferycznego Dopuszczalny zakres temperatury otoczenia W instrukcji zawarte są ostrzeżenia Przed użyciem wyrobu należy przeczytać instrukcję obsługi Zakaz wyrzucania odpadów elektronicznych Typ bezpieczeństwa wyrobu

13 1.1.3 Warunki gwarancji i serwisu 5 Wyrób certyfikowany nr jednostki notyfikowanej Warunki gwarancji i serwisu Warunki gwarancji: 1. Firma ELMIKO R gwarantuje sprawne działanie aparatu przez okres 24 miesięcy od daty zainstalowania i uruchomienia urządzenia zgodnie z wymaganiami techniczno-eksploatacyjnymi opisanymi w instrukcji obsługi oraz warunkami eksploatacji, a także udziela 3 miesięcy gwarancji na akcesoria EEG (z wyłączeniem pkt.4 niniejszej karty gwarancyjnej). Ryzyko resztkowe jest pomijalne małe. 2. Klientowi przysługuje prawo do wymiany aparatu na nowy jeżeli: (a) w okresie gwarancji serwis dokona trzech napraw, a sprzęt nadal będzie wykazywał wady uniemożliwiające używanie go zgodnie z przeznaczeniem, (b) serwis ELMIKO R uzna, że usunięcie wady jest całkowicie niemożliwe. 3. Gwarancją nie są objęte: (a) Uszkodzenia i wady wynikłe na skutek niewłaściwego lub niezgodnego z instrukcją użytkowania i nieprzestrzegania warunków eksploatacji, a także niewłaściwego przechowywania, konserwacji lub transportu. (b) Uszkodzenia mechaniczne, chemiczne, termiczne lub celowe uszkodzenia sprzętu i wywołane nimi wady. (c) Uszkodzenia i wady wynikłe na skutek niewłaściwej instalacji lub zmian konfiguracji dokonywanych przez użytkownika. (d) Uszkodzenia wynikłe z korzystania z nieautoryzowanego oprogramowania, niewłaściwego posługiwania się oprogramowaniem lub obecności wirusów. (e) Nośniki danych wykorzystywane do kopiowania i archiwizacji takie jak: dyskietki 1.44 MB, dyski MO, ZIP, płyty CD-R/RW, DVD-R/RW, itp. 4. Gwarancja nie obejmuje naturalnego zużycia elementów eksploatacyjnych aparatu takich jak: toner, atrament, baterie, kable, elektrody, czepki, itp. 5. Okres gwarancji ulega wydłużeniu, o ile czas na naprawę przekroczy 14 dni roboczych. 6. Producent nie odpowiada za wady oraz usterki wynikłe po sprzedaży wskutek wydarzeń losowych (pożar, powódź, itp.). 7. We wszelkich sprawach nieuregulowanych w niniejszych zasadach mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego. 8. Bez wiedzy i zgody producenta, użytkownikowi nie zezwala się, na: (a) Podłączanie dodatkowych urządzeń zewnętrznych i wewnętrznych do aparatu EEG (np. drukarki, modemu, karty rozszerzeń).

14 6 Informacje ogólne (b) Zmienianie konfiguracji jednostki centralnej wchodzącej w skład aparatu EEG w tym: ustawień BIOS, rejestrów, innych plików konfiguracyjnych. (c) Zmienianie konfiguracji systemu operacyjnego (DOS, WINDOWS). (d) Instalowanie innego oprogramowania i wprowadzania danych nie związanych z systemem EEG. (e) Usuwanie jakichkolwiek plików i katalogów związanych z systemem operacyjnym oraz EEG. Wymagania dla użytkownika: Ustawienie poszczególnych podzespołów aparatu na konsoli zostało tak dobrane, aby zapewnić prawidłowe warunki eksploatacji. Wszelkie zmiany powinny być konsultowane z serwisem ELMIKO. Nie należy dokonywać jakichkolwiek zmian połączeń kablowych systemu (włączać lub wyłączać kabli zasilających i sygnałowych). Aparaty serii DigiTrack wymagają przeglądów okresowych: pierwszy przegląd po 24 miesiącach użytkowania kolejne przeglądy co 12 miesięcy Wszystkie czynności serwisowe oraz przeglądy okresowe mogą być dokonywane wyłącznie przez autoryzowany serwis ELMIKO. Serwis gwarancyjny i pogwarancyjny prowadzą: Producent aparatów EEG DigiTrack R : ELMIKO R Aparatura Medyczna Autoryzowany serwis aparatów EEG DigiTrack R : ELMIKO R Medical Sp. Z o.o. ul. Jeżewskiego 5C/7, Warszawa tel. (022) ; fax (022) elmiko@elmiko.pl; Producent Producentem aparatu jest: ELMIKO R Aparatura Medyczna siedziba firmy Milanówek, ul. Sportowa 3 Biuro: Warszawa, ul. K. Jeżewskiego 5c / 7

15 7 Dane kontaktowe tel. (022) , fax (022) Ogólne wymagania eksploatacyjne Pomieszczenie do wykonywania badań Miejsce instalacji głowicy elektroencefalograficznej powinno spełniać następujące warunki: Nie zaleca się wykonywania badań w pomieszczeniach z podłogą z tworzyw sztucznych (PCV, wykładziny sztuczne). Podłoga powinna być drewniana lub betonowa, dopuszcza się również wykładziny w wykonaniu antystatycznym. Jeżeli wymogi dotyczące podłogi nie mogą być spełnione, zaleca się w pomieszczeniu, w którym przeprowadzane jest badanie, utrzymywanie wilgotności powietrza powyżej 40%. Niewskazane jest stosowanie w trakcie badania oświetlenia fluorescencyjnego oraz jarzeniowego, tzw. świetlówek, żarówek energooszczędnych, itp. Zaleca się stosowanie oświetlenia żarowego zwykłych żarówek. Głowica EEG nie powinna być umieszczana w pobliżu urządzeń do terapii z użyciem pola elektromagnetycznego wysokiej częstotliwości. Głowicy EEG nie należy umieszczać w pobliżu urządzeń emitujących pole elektromagnetyczne (np. aparatura RTG, aparaty do fizykoterapii, elektryczne ogrzewacze wody, maszynownie wind, itp.). Głowica EEG nie powinna być umieszczana w pobliżu urządzeń do transmisji radiowej wysokiej częstotliwości (np. anteny stacji bazowych telefonii komórkowej, routery bezprzewodowe, bezprzewodowe karty sieciowe Wi-Fi, nadajniki instalacji alarmowych, itp.). W czasie przeprowadzania badania niedopuszczalne jest stosowanie telefonów komórkowych. Zaleca się na czas badania wyłączenie telefonów komórkowych przez pacjenta oraz obsługę. W pomieszczeniu, w którym przeprowadza się badania EEG nie należy stosować tyrystorowych regulatorów jasności oświetlenia. W razie potrzeby należy stosować regulację jasności oświetlenia z wykorzystaniem autotransformatorów. Nie zaleca się stosowania aparatury EEG w sąsiedztwie lub we współpracy z innymi urządzeniami. Jeśli jest to konieczne, należy obserwować kompletny system, w którym działa aparat EEG i upewnić się, że system działa poprawnie, zaś rejestrowany sygnał elektroencefalograficzny rejestrowany jest prawidłowo i bez zakłóceń.

16 8 Ogólne wymagania eksploatacyjne Wymagane warunki zasilania aparatu EEG DigiTrack R Zasilanie aparatów EEG DigiTrack R z głowicami typu EEG DigiTrack BF oraz EEG DigiTrack realizowane jest bezpośrednio z portu USB komputera PC, zaś pozostałych aparatów z wykorzystaniem dedykowanego (dostarczanego wraz z aparatem) zasilacza sieciowego. W obu przypadkach zasilanie jest zgodne z wymaganiami norm PN-EN :2011. Interfejs typu USB jest zasilany poprzez gniazdo USB komputera PC lub laptopa, zgodnie z normą PN-EN Napięcie zasilającej sieci energetycznej powinno wynosić 230 V AC ± 10 %. Obwód zasilający powinien być wyposażony we własne zabezpieczenie nadprądowe o właściwie dobranej wartości. Przewód neutralny (N) i przewód ochronny (PE) muszą być prowadzone oddzielnie. Wymaga się, aby szyna uziemienia ochronnego była połączona w sposób elektrycznie niezawodny, mechanicznie trwały oraz odporny na korozję z elektrodą uziemienia ochronnego. Dopuszcza się, aby uziemienie ochronne było wykonane niezależnie lub w punkcie wspólnym z uziemieniem przewodu neutralnego w transformatorze zasilającym obiekt. Nie dopuszcza się wykorzystywania rozgałęźników niespełniających zaleceń odpowiednich norm i pogarszających prądy upływu. Dotyczy to rozgałęźników zawierających warystory do ograniczenia przepięć na linii zasilania oraz dodatkowe filtry przeciwzakłóceniowe. Za stan techniczny sieci energetycznej 230 V AC odpowiada użytkownik obiektu. Przed przystąpieniem do montażu systemu, konieczne jest przedstawienie oświadczenia stwierdzającego zgodność instalacji z przepisami warunków zasilania odpowiednich dla I klasy ochronności. Instalacja elektryczna, do której podłączony jest system EEG powinna być poddawana regularnym, dokumentowanym przeglądom okresowym. Zaleca się przeprowadzanie przeglądu instalacji nie rzadziej niż raz w roku Przewody do elektrod Należy używać wyłącznie zalecanych przez producenta elektrod oraz przewodów elektrodowych. W przypadku zastosowania elementów nieautoryzowanych przez producenta może nastąpić pogorszenie jakości rejestrowanego sygnału elektroencefalograficznego, a w skrajnym przypadku brak rejestracji sygnału Kabel USB Kabel USB powinien spełniać wymagania specyfikacji USB 2.0 podanej przez USB.org pod lokalizacją: Producent dostarcza wraz z głowicą kabel USB odpowiedniej jakości i wymaga jego stosowania Kontrola okresowa stanu aparatu Elektroencefalograf EEG DigiTrack R należy poddawać okresowej kontroli stanu technicznego oraz kalibracji. Pierwszy przegląd należy przeprowadzić nie później niż 2 lata od rozpoczęcia użytkowania aparatu, a następnie nie rzadziej niż raz na 12 miesięcy. Czynności te mogą być przeprowadzane wyłącznie przez autoryzowany serwis producenta. Nie przeprowadzenie okresowej kontroli grozi pogorszeniem jakości rejestrowanego sygnału EEG oraz może spowodować zagrożenie dla zdrowia pacjenta.

17 1.2.6 Konserwacja i czyszczenie Konserwacja i czyszczenie Elektroencefalograf EEG DigiTrack R należy poddawać okresowemu czyszczeniu. Zalecane jest czyszczenie aparatu raz w miesiącu. W przypadku intensywnej eksploatacji częstotliwość czyszczenia należy zwiększyć. Przed czyszczeniem należy bezwzględnie wyłączyć zasilanie. Nie należy używać żadnych płynów ani aerozoli. Należy użyć suchej lub lekko zwilżonej szmatki Postępowanie w przypadku zalania i uszkodzeń mechanicznych Głowica EEG DigiTrack nie jest zabezpieczona przed skutkami zalania. W przypadku zalania płynem, należy bezwzględnie zaprzestać jej używania oraz wyłączyć jej zasilanie. Ponowna eksploatacja aparatu jest możliwa dopiero po weryfikacji działania głowicy w serwisie producenta. W przypadku upadku głowicy EEG ze znacznej wysokości lub mechanicznego uszkodzenia obudowy, powtórna eksploatacja jest dopuszczalna wyłącznie po weryfikacji jej działania i bezpieczeństwa eksploatacji w serwisie producenta Naprawa głowicy i jej wyposażenia Niedopuszczalne jest otwieranie urządzenia oraz jakakolwiek jego modyfikacja przez klienta. Nieautoryzowane naprawy oraz modyfikacje urządzenia mogą być niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjenta oraz obsługi. Skutkują też utratą gwarancji. 1.3 Eksploatacja aparatu EEG DigiTrack R Zalecenia dotyczące eksploatacji aparatu EEG DigiTrack R Należy zapewnić prawidłową wentylację i temperaturę pracy wszystkich elementów wchodzących w skład systemu, ze szczególnym uwzględnieniem komputera PC. Przy przenoszeniu aparatu pomiędzy środowiskami o krańcowo różnych temperaturach, wewnątrz aparatu może skroplić się woda. W takim przypadku należy odczekać z podłączeniem zasilania głowicy ok. 2 godziny. Należy upewnić się, czy części przewodzące odprowadzeń elektrod (włączając w to elektrodę neutralną) i inne przewodniki nie stykają się z pozostałymi częściami przewodzącymi, włączając w to uziemienie. W otoczeniu pacjenta, tzn. w promieniu 1,5 m od badanego lub jego łóżka, nie może znajdować się żadne urządzenie posiadające uziemione elementy metalowe. Używanie aparatu EEG łącznie z kardiostymulatorem nie powoduje zagrożenia bezpieczeństwa pacjenta ani obsługi. W tym przypadku należy jednak zwrócić szczególną uwagę na jakość rejestrowanego sygnału elektroencefalograficznego. Sygnał stymulujący kardiostymulatora może być widoczny jako zakłócenie w rejestrowanym sygnale EEG dotyczy to szczególnie kardiostymulatorów starszego typu oraz stymulatorów zewnętrznych. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku przewodów aparaturowych oraz przewodów do elektrod. Należy je chronić przed załamaniem oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Na przewodach nie należy kłaść ciężkich przedmiotów.

18 10 Eksploatacja aparatu EEG DigiTrack R W przypadku uszkodzenia przewodów elektrodowych, przewodu USB (typu A-B dla głowic Braintronics i EEG DigiTrack VEP lub A-A dla głowic EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack), przewodu łączącego fotostymulator z interfejsem oraz przewodu głowicy wzmacniaczy biologicznych, należy skontaktować się z serwisem. Rejestracja sygnału elektroencefalograficznego, ze względu na małe amplitudy sygnału, jest trudna w realizacji i podatna na zakłócenia zewnętrzne, dlatego miejsce instalacji głowicy elektroencefalograficznej powinno spełniać warunki wymienione w rozdziale Niezastosowanie się do wymogów wymienionych w rozdziale może spowodować pogorszenie jakości rejestrowanego przebiegu elektroencefalograficznego. W każdym przypadku personel obsługujący głowicę EEG powinien ocenić czy rejestrowany przebieg nie jest zakłócony w stopniu uniemożliwiającym jego wykorzystanie (wiarygodność) diagnostyczne Zastrzeżenia dotyczące eksploatacji aparatu EEG DigiTrack R Niedopuszczalne jest wykonywanie defibrylacji przy podłączonym do pacjenta zestawie EEG DigiTrack R. Niezachowanie tego zalecenia grozi poważnym uszkodzeniem głowicy oraz może być poważnym zagrożeniem dla pacjenta. Niedopuszczalne jest używanie aparatu EEG DigiTrack R w przypadku stosowania urządzeń chirurgicznych wielkiej częstotliwości. Niezastosowanie się do tego zalecenia grozi poparzeniem pacjenta. Aparatu nie należy używać podczas prowadzenia zabiegu w sali operacyjnej. Użytkownik zestawu EEG DigiTrack R powinien zachować szczególną ostrożność w przypadku pracy urządzenia w obecności palnych gazów anestetycznych oraz czystego tlenu. Zestaw EEG DigiTrack R nie jest przeznaczony do użycia z łatwopalnymi mieszankami anestetycznymi (kategorie AP i APG) wykonanie aparatu nie zapewnia iskrobezpieczeństwa. W przypadku jednoczesnego stosowania innych, oprócz aparatu EEG DigiTrack R, urządzeń medycznych, możliwe jest sumowanie się ich prądów upływu. Zaleca się w takim przypadku zachowanie ostrożności, aby nie spowodować sytuacji zagrożenia dla bezpieczeństwa pacjenta Otoczenie pacjenta Otoczenie pacjenta (Obszar pacjenta) określone jest zgodnie z wymaganiami normy PN Dla przewidywanych zastosowań jest to obszar wyznaczony przez odległość 1,5 m od pacjenta lub jego łóżka. W obszarze tym pacjent oraz osoba wykonująca badanie nie ma możliwości dotknięcia urządzeń nie spełniających wymagań normy PN-EN W otoczeniu pacjenta znajdują się: głowica EEG dostarczona wraz z aparatem EEG DigiTrack R, lampa fotostymulatora z przewodem sygnałowym.

19 1.3.4 Pomieszczenie medyczne 11 Jeżeli istnieje konieczność umieszczenia w tym obszarze innych urządzeń, należy w każdym przypadku zbadać spełnienie wymagań odpowiednich norm. Poza otoczeniem pacjenta umieszczone są urządzenia niemedyczne, spełniające warunki określone w normach dla sprzętu informatycznego, w przypadku aparatu EEG DigiTrack R to: interfejs typu USB dla głowic Braintronics, interfejs USB dla głowic EEG DigiTrack BF, EEG DigiTrack i EEG DigiTrack VEP, interfejs Ethernet-102, komputer typu PC (lub laptop) wraz z monitorem i drukarką, dodatkowy monitor do terapii pacjenta, zasilacz awaryjny Pomieszczenie medyczne Pomieszczenie medyczne stanowi otoczenie pacjenta (rozdział 1.3.3) wraz z przyległym obszarem. Poza otoczeniem pacjenta umieszczone są pozostałe urządzenia systemu, które muszą spełniać odpowiednie normy przedmiotowe. Producent może wskazać odpowiednie rozwiązania zapewniające poprawność pracy, przy zachowaniu zgodności z odpowiednimi normami Elektrody i czepki Do aparatu EEG DigiTrack R dołączane są elektrody: grzybkowe stosowane głównie do badań dorosłych (wraz z czepkiem i przewodami), lub miseczkowe stosowane głównie u dzieci i młodzieży. Możliwe jest użycie innego rodzaju elektrod niż powyższe, wchodzące w skład aparatu, np elektrod igłowych lub kortykograficznych płytkowych lub głębinowych. Przed pierwszym użyciem elektrody grzybkowe powinny moczyć się przynajmniej 24 godziny; elektrody miseczkowe kilkadziesiąt minut. Przed każdym użyciem elektrody należy namoczyć w fizjologicznym roztworze chlorku sodu (0,9% NaCl). Po wykonaniu badania elektrody należy oczyścić z resztek pasty przewodzącej i umyć pod bieżącą wodą, a następnie umieścić w naczyniu z roztworem soli fizjologicznej. Roztwór należy wymieniać w miarę potrzeby, jednak nie rzadziej, niż raz na tydzień. Wszystkie elektrody wykonane są ze srebra pokrytego elektrolitycznie warstwą chlorku srebra. Elektrody grzybkowe obszyte są warstwą materiału, który po pewnym czasie ulega zabrudzeniu i zniszczeniu. W przypadku zniszczenia obszycia należy

20 12 Eksploatacja aparatu EEG DigiTrack R y zdjąć zużyty materiał i założyć nowy. Zwykle stosuje się do tego złożone gaziki, które mocuje się na główce elektrody za pomocą zwykłej nici niewskazane jest stosowanie gumek przytrzymujących gaziki (niektóre rodzaje gumy wchodzą w reakcje chemiczne ze srebrem). Elektrody podczas użytkowania zużywają się w niewielkim stopniu, natomiast zniszczeniu ulega warstwa chlorku srebra, którą są pokryte. W celu regeneracji elektrod należy pokryć je od nowa chlorkiem srebra. Elektrody grzybkowe powinny być regenerowane co około badań, natomiast elektrody miseczkowe co kilkadziesiąt badań (w momencie kiedy powierzchnia elektrod stanie się biała). Firma ELMIKO R zajmuje się również regeneracją elektrod. Czepki dostarczane wraz z aparatem służą do mocowania elektrod na głowie pacjenta. Stosuje się 3 rozmiary czepków dla dorosłych, dzieci i noworodków. Czepki wykonane są z elastycznych pręcików silikonowych połączonych ze sobą w taki sposób, aby można je było przesuwać dopasowując do rozmiaru głowy badanego. Czepki po każdym badaniu należy umyć pod bieżącą wodą i osuszyć. W celu zachowania trwałości czepka zaleca się po kilkudziesięciu badaniach przesypać i natrzeć go talkiem. Czepki należy przechowywać w suchym i przewiewnym pomieszczeniu. Aby zminimalizować ryzyko porażenia pacjenta przez przypadkowe dotknięcie urządzenia pod napięciem lub uszkodzenia głowicy przez ładunki elektrostatyczne w czasie naklejania elektrod na głowę pacjenta, należy przestrzegać następujących zasad bezpieczeństwa: Niedopuszczalne jest aby do głowicy były podłączone swobodnie zwisające elektrody gdy którakolwiek elektroda znajduje na powierzchni głowy pacjenta. Przed przystąpieniem do klejenia elektrod wszystkie przewody pacjenta powinny być odłączone od głowicy. Po naklejeniu elektrody na pacjenta należy niezwłocznie podłączyć ją do odpowiedniego wejścia pomiarowego głowicy. Sekwencję tę należy powtarzać dla każdego kanału. Naklejanie elektrod zaleca się rozpocząć od elektrody neutralnej (zależnie od typu głowicy oznaczanej jako KG lub GND), następnie elektrody referencyjnej (KR, R, G1/G2). Na koniec naklejamy pozostałe elektrody (elektrody aktywne). Podsumowując, kolejność naklejania elektrod dla poszczególnych typów głowic jest następująca: Braintronics ISO-1032CE: GND, G1/G2, elektrody aktywne BRAINBOX R : R, G1/G2, elektrody aktywne EEG DigiTrack BF, EEG DigiTrack i EEG DigiTrack VEP: KG(neutralna), KR(referencyjna), elektrody aktywne. Odklejanie elektrod przeprowadzić kolejności odwrotnej - najpierw odłączyć przewód elektrody od głowicy, a następnie odkleić elektrodę.

21 1.3.6 Odpowiedzialność producenta Odpowiedzialność producenta Producent ponosi odpowiedzialność związaną z bezpieczeństwem oraz funkcjonowaniem zestawu EEG DigiTrack R w przypadku: instalacji, kompletacji systemu, rozbudowy i naprawy wyłącznie przez autoryzowanych specjalistów producenta, obsługi i eksploatacji aparatu zgodnie z zaleceniami producenta, zamieszczonymi w instrukcji obsługi, niewystępowania w otoczeniu pacjenta urządzeń niemedycznych Odpowiedzialność użytkownika Elektroencefalograf EEG DigiTrack R może być obsługiwany wyłącznie przez personel posiadający odpowiednie kwalifikacje i który przeszedł odpowiednie szkolenie z obsługi systemu, przeprowadzone przez producenta. Użytkownik ponosi odpowiedzialność w następujących przypadkach: eksploatacji aparatu niezgodnej z zaleceniami instrukcji obsługi, braku znajomości instrukcji przez personel Postępowanie w przypadku incydentu medycznego W przypadku wystąpienia incydentu medycznego w znaczeniu Ustawy o Wyrobach Medycznych z dnia r. (z późniejszymi zmianami), należy niezwłocznie poinformować producenta: ELMIKO Aparatura Medyczna ul. Jeżewskiego 5c / Warszawa tel. 22 / fax 22 / elmiko@elmiko.pl Unieszkodliwienie odpadów elektronicznych Produkt nie może być traktowany jako odpad domowy. Użytkownik zobowiązany jest zapewnić unieszkodliwienie zużytego aparatu i wyposażenia, przekazując produkt odpowiednim służbom. Symbol WEEE oznacza, że niniejszy produkt nie może być traktowany jako odpad domowy. Nr RZSEiE: E W

22 14 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R 1.4 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Głowica 42-kanałowa BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier Elementy składowe aparatu EEG DigiTrack R z głowicą 42 kanałową BRAINBOX R EEG-1042: głowica wzmacniaczy biologicznych BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier, interfejs Ethernet-102 z zasilaczem sieciowym, lampa fotostymulatora, komputer typu PC wraz z monitorem i drukarką, wózek jezdny, statywy do mocowania głowicy i lampy fotostymulatora, komplet elektrod wraz z przewodami, zasilacz awaryjny (opcjonalnie), instrukcja użytkownika systemu EEG DigiTrack, klucz licencyjny USB. Rysunek 1.2: Głowica 42-kanałowa BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier Głowicę 42 kanałową przedstawia Rys. 1.2 Specyfikacja techniczna głowicy EEG-1042 Liczba kanałów EEG unipolarnych 32 Liczba kanałów poligraficznych DC 8 Standardowa elektroda referencyjna wejście R Aktywna elektroda referencyjna wejście G1/G2

23 1.4.1 Głowica 42-kanałowa BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier 15 Rodzaj wejścia elektrod Rodzaj wejścia kanałów DC Wejście SpO 2 Wejście EVENT 40 pinowy multikonektor lub wejścia TP DIN42802, pozłacane. Wbudowane wejścia TP DIN42802, pozłacane. Wtyk okrągły 4-pinowy Wtyk okrągły 4-pinowy Zasilanie 24V DC ± 10 %, Pobór prądu max. 100 ma Przetwornik A/D Komunikacja z komputerem Wymiary głowicy Waga Klasa bezpieczeństwa Klasyfikacja wg MDD 93/42/EEC Szum wejściowy Pasmo przenoszenia 16 bitowy; próbkowanie: 1024 próbek/sek Ethernet i protokół TCP/IP 20 x 15 x 3 cm 550 g PN-EN Klasa II, typ CF Klasa IIa Wzmacniacze kanałów EEG < 1 µv rms (1 70 Hz) 0,1 70 Hz Impedancja wejściowa 100 MΩ ± 10 % Max. sygnał wejściowy 10 mv Czułość (1 LSB) 0,17895 µv Dokładność odtwarzania sygnału Max. offset DC maks. ± 10 % błędu ± 300 mv Wzmacniacze kanałów DC Impedancja wejściowa 1 MΩ ± 10 % Zakres sygnału wejściowego DC Max. offset DC 2,5 V p-p 25 mv Czułość (1 LSB) 38,147 µv Środowisko pracy i przechowywania głowicy Zakres temperatury pracy: Temperatura przechowywania: Zakres wilgotności: Zakres ciśnienia atmosferycznego: od + 5 do + 40 C od -10 do + 50 C max. 80 % wilgotności hpa Kompatybilność elektromagnetyczna

24 16 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Zastosowane normy Emisja elektromagnetycznych zaburzeń promieniowanych Odporność na powietrzne wyładowania elektrostatyczne (ESD) Odporność na wyładowania kontaktowe Odporność na promieniowane pole elektromagnetyczne o częstotliwościach radiowych w zakresie 80 MHz - 2,5 GHz Odporność na zaburzenia przewodzone, indukowane przez pola o częstotliwości radiowej w zakresie 150 khz - 80 MHz EN , EN 55011, EN , EN klasa B, grupa I urządzeń (zgodnie z EN 55011) +- 8 kv +- 6 kv 2,5 V/m 1,5 V rms Elektrody referencyjne (odniesienia) Głowica BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier ma dwa rodzaje elektrod odniesienia: standardowa elektroda referencyjna oznaczona na głowicy jako R, dwa wejścia aktywnej elektrody referencyjnej oznaczone na głowicy jako G1 i G2. Aktywna elektroda odniesienia G1/G2 jest używana w sytuacji występowania dużego zakłócenia (artefaktów technicznych) pochodzących najczęściej z sieci elektroenergetycznej 230V, 50Hz. Aby te elektrody poprawnie działały i spełniły swoją funkcję, muszą być umieszczone blisko siebie, w tym samym miejscu, gdzie jest umieszczana standardowa elektroda referencyjna R. Należy zwrócić uwagę, aby elektrody G1/G2 nie były zwarte ze sobą, nawet żelem czy pastą przewodząco klejącą. W celu zachowania integralności sygnału, tylko jeden rodzaj podłączenia elektrody referencyjnej może być użyty w tym samym czasie. Nie ma zagrożenia bezpieczeństwa pacjenta w wyniku podłączenia wejść R i G1/G2 jednocześnie, może to wpłynąć jedynie na jakość rejestrowanego sygnału. Kanały wejściowe głowicy EEG unipolarne kanały EEG izolowane galwaniczne z osobnym przyłączem elektrody dla każdego kanału (DIN 42802) oraz wielostykowym przyłączem czepka, 8 unipolarnych kanałów DC izolowanych galwanicznych z osobnym przyłączem elektrody dla każdego kanału (DIN 42802), jeden kanał SpO 2, jeden kanał EVENT.

25 1.4.1 Głowica 42-kanałowa BRAINBOX R EEG-1042 Amplifier 17 Ochrona gniazd kanałów wejściowych głowicy Gniazda wejściowe głowicy spełniają wymagania normy PN-EN Są one zabezpieczone przed bezpośrednim dotknięciem i spełniają wymagania normy DIN Powierzchnie robocze gniazda pokryte są złotem. Wymagane jest stosowanie odpowiednich wtyków kabli dostarczanych przez producenta. Głowica BRAINBOX R EEG-1042 zapewnia dwukierunkowy system ochrony wejściowej: Zabezpieczenie pacjenta: Pacjent jest chroniony w przypadku wewnętrznej awarii układu tak, że elektrody nie są narażone na napięcie i natężenie prądu powyżej poziomów, które są określone poprzez normy EN Zabezpieczenie wejść wzmacniacza głowicy: Wejścia wzmacniacza są chronione przed skutkami pojawienia się wysokich napięć na wejściu wzmacniacza. Mogą one pojawić się w wyniku gromadzenia się ładunków elektrostatycznych, powstających najczęściej na skutek przemieszczania się pacjenta. Dodatkowe funkcje głowicy EEG-1042 wewnętrzna kalibracja, pomiar wartości impedancji połączenia elektroda-skóra, sygnalizacja wartości impedancji połączenia elektroda-skóra na wbudowanych diodach LED. Tryby pracy głowicy EEG-1042 Głowica EEG-1042 może pracować w trzech różnych trybach pracy, które są kontrolowane przez oprogramowanie: Tryb akwizycji EEG (EEG mode) W tym trybie głowica BRAINBOX R EEG-1042 pracuje jako wzmacniacz EEG, który przekazuje zarejestrowane dane poprzez interfejs Ethernet-102 do komputera PC. Tryb kalibracji (CAL mode) W tym trybie do każdego wejścia wzmacniacza jest doprowadzony sygnał kalibracji. Tryb pomiaru impedancji elektrod (KOHM mode) Dzięki oprogramowaniu wszystkie głowice posiada możliwość łatwego sprawdzenia całkowitej impedancji połączenia elektrody ze skórą pacjenta. Dodatkowo na głowica EEG-1042 jest wbudowany przycisk ELECTRODE TEST, umożliwiający ręczne wykonanie pomiaru wartości impedancji połączenia elektroda-skóra. Rozwiązanie to jest szczególnie przydatne podczas wykonywania badań długoterminowych, gdzie trzeba kontrolować jakość połączenia w związku z możliwością wysychania pasty lub żelu.

26 18 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Głowica 32-kanałowa Braintronics EEG ISO-1032CE Elementy składowe aparatu EEG DigiTrack R z głowicą 32-kanałową Braintronics EEG ISO-1032CE: głowica wzmacniaczy biologicznych model ISO-1032CE, interfejs USB z zasilaczem sieciowym, lampa fotostymulatora FLASH LAMP, komputer typu PC wraz z monitorem i drukarką, wózek jezdny, statywy do mocowania głowicy i lampy fotostymulatora, komplet elektrod wraz z przewodami, zasilacz awaryjny (opcjonalnie), instrukcja użytkownika systemu EEG DigiTrack, klucz licencyjny USB. Rysunek 1.3: Głowica 32-kanałowa Braintronics ISO-1032CE Głowicę 32 kanałową przedstawia Rys. 1.3

27 1.4.2 Głowica 32-kanałowa Braintronics EEG ISO-1032CE 19 Specyfikacja techniczna głowicy ISO-1032CE Liczba kanałów EEG unipolarnych 32 Liczba kanałów poligraficznych DC 8 Standardowa elektroda referencyjna wejście GND Aktywna elektroda referencyjna wejście G1/G2 Rodzaj wejścia elektrod wejścia TP DIN42802, pozłacane 1 wejście bipolarne ECG Kanały poligraficzne 2 wejścia bipolarne EMG 4 wejścia AUX 1 wejście EVENT Wejście AUX Wejście EVENT 9-pinowe D-sub Wtyk okrągły 4-pinowy Zasilanie ± 15 V DC ± 10 %, Pobór prądu max. 200 ma Pobór mocy 1,5 W Przetwornik A/D 16 bitowy Częstotliwość próbkowania 2000 Hz Wymiary głowicy 20 x 11 x 8 cm Waga 960 g Klasa bezpieczeństwa PN-EN Klasa II, typ BF Klasyfikacja wg MDD 93/42/EEC Klasa IIb Wzmacniacze kanałów EEG Szum wejściowy < 1 µv rms (1 70 Hz) Pasmo przenoszenia 0,1 70 Hz Impedancja wejściowa 20 MΩ ± 10 % Max. sygnał wejściowy 10 mv Czułość (1 LSB) 0,17895 µv Dokładność odtwarzania sygnału maks. ± 10 % błędu Max. offset DC ± 300 mv Kanały EMG - parametry Szum wejściowy < 2 µv rms (1 70 Hz) Impedancja wejściowa > 2 x 5 MΩ

28 20 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Max. sygnał wejściowy 70 mv Czułość (1 LSB) 1,19 µv Max. offset DC ± 300 mv Kanały ECG - parametry Szum wejściowy < 2 µv rms (1 70 Hz) Impedancja wejściowa > 2 x 5 MΩ Max. sygnał wejściowy 10 mv p-p Czułość (1 LSB) 0,17645 µv Max. offset DC ± 300 mv Wzmacniacze kanałów DC Impedancja wejściowa 1 MΩ Zakres sygnału wejściowego DC ± 2,5 V Max. offset DC 25 mv Czułość (1 LSB) 91,553 µv Środowisko pracy i przechowywania głowicy Zakres temperatury pracy: Temperatura przechowywania: Zakres wilgotności: Zakres ciśnienia atmosferycznego: od + 5 do + 40 C od -10 do + 50 C max. 80 % wilgotności hpa Kompatybilność elektromagnetyczna Zastosowane normy Emisja elektromagnetycznych zaburzeń promieniowanych Odporność na powietrzne wyładowania elektrostatyczne (ESD) Odporność na wyładowania kontaktowe Odporność na promieniowane pole elektromagnetyczne o częstotliwościach radiowych w zakresie 80 MHz - 2,5 GHz Odporność na zaburzenia przewodzone, indukowane przez pola o częstotliwości radiowej w zakresie 150 khz - 80 MHz EN , EN 55011, EN , EN , EN klasa B, grupa I urządzeń (zgodnie z EN 55011) +- 8 kv +- 3 kv 1,0 V/m 1,0 V rms

29 1.4.2 Głowica 32-kanałowa Braintronics EEG ISO-1032CE 21 Elektrody referencyjne (odniesienia) Głowica Braintronics ISO-1032CE ma dwa rodzaje elektrod odniesienia: standardowa elektroda referencyjna oznaczona na głowicy jako GND (5 gniazd połączonych równolegle) dwa wejścia aktywnej elektrody referencyjnej oznaczone na głowicy jako G1 i G2 Aktywna elektroda odniesienia G1/G2 jest używana w sytuacji występowania dużego zakłócenia (artefaktów technicznych) pochodzących najczęściej z sieci elektroenergetycznej 230V, 50Hz w celu zwiększenia współczynnika CMRR. Elektroda G1 przenosi wspólny sygnał napięciowy. Elektroda G2 kieruje sygnał o przeciwnej fazie w celu wyeliminowania tłumienia napięciowego sygnału na elektrodzie G1. Aby te elektrody poprawnie działały i spełniły swoją funkcję, muszą być umieszczone blisko siebie, w tym samym miejscu, gdzie jest umieszczana standardowa elektroda referencyjna GND. Należy zwrócić uwagę, aby elektrody G1/G2 nie były zwarte ze sobą, nawet żelem czy pastą przewodząco klejącą. W celu zachowania integralności sygnału tylko jeden rodzaj podłączenia elektrody referencyjnej może być użyty w tym samym czasie. Nie ma zagrożenia bezpieczeństwa pacjenta w wyniku podłączenia wejść GND i G1/G2 jednocześnie, może to wpłynąć jedynie na jakość rejestrowanego sygnału. Kanały wejściowe głowicy ISO-1032CE 32 unipolarne kanały EEG izolowane galwaniczne z osobnym przyłączem elektrody dla każdego kanału (DIN 42802) 4 kanałów AUX (9-pin D-sub ) 2 kanały EMG 1 kanał bipolarny ECG

30 22 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Definicja kanałów unipolarnych Nr fizyczny kanału Oznaczenie wejścia Nr fizyczny kanału 1 Fp1 17 A1 2 Fp2 18 A2 3 F3 19 Fz 4 F4 20 Cz 5 C3 21 Pz 6 C4 22 S1 7 P3 23 S2 8 P4 24 S3 9 O1 25 S4 Oznaczenie wejścia 10 O2 26 S5 lub ECG 11 F7 27 S6 lub AUX1 12 F8 28 S7 lub AUX2 13 T3 29 S8 lub EMG1 14 T4 30 S9 lub EMG2 15 T5 31 S10 lub AUX3 16 T6 32 S11 lub AUX4 Każdy z kanałów poligraficznych (26-32) może być używany jako kanał poligraficzny lub kanał EEG Wejście zewnętrzne DC i wejście znacznika zdarzeń (EVENT) Cztery wejścia zewnętrzne DC są podłączane poprzez 9 pinowe wejście D-SUB znajdujące się na dolnej części obudowy głowicy. Opis podłączenia pinów: PIN Nazwa Opis 1 Aux. 1 Zewnętrzne wejście nr 1 2 Aux. 2 Zewnętrzne wejście nr 2 3 Aux. 3 Zewnętrzne wejście nr 3 4 Aux. 4 Zewnętrzne wejście nr 4 5 EVENT Poziom wyjściowy napięcia EVENT 6-5 VA Zasilanie -5V 7 +5 VA Zasilanie +5V 8 0 VA Zasilanie 0V 9 CB0 Pin serwisowy (nie podłączać) Ekran Ekranowanie

31 1.4.3 Głowice EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe 23 Ochrona gniazd kanałów wejściowych głowicy Gniazda wejściowe głowicy spełniają wymagania normy PN-EN Są one zabezpieczone przed bezpośrednim dotknięciem i spełniają wymagania normy DIN Powierzchnie robocze gniazda pokryte są złotem. Wymagane jest stosowanie odpowiednich wtyków kabli dostarczanych przez producenta. Głowica Braintronics ISO-1032CE zapewnia dwukierunkowy system ochrony wejściowej: Zabezpieczenie pacjenta: Pacjent jest chroniony w przypadku wewnętrznej awarii układu tak, że elektrody nie są narażone na napięcie i natężenie prądu powyżej poziomów, które są określone poprzez normy EN Zabezpieczenie wejść wzmacniacza głowicy: Wejścia wzmacniacza są chronione przed skutkami pojawienia się wysokich napięć na wejściu wzmacniacza. Mogą one pojawić się w wyniku gromadzenia się ładunków elektrostatycznych, powstających najczęściej na skutek przemieszczania się pacjenta. Schemat blokowy 32 kanałowego systemu EEG DigiTrack R Schemat blokowy 32 kanałowego systemu EEG DigiTrack R przedstawia Rys. 1.4 Rysunek 1.4: Schemat blokowy 32 kanałowego systemu EEG DigiTrack R Głowice EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe Elementy składowe aparatu EEG DigiTrack R z głowicą 2-, 3-, 4- lub 5-kanałową typu EEG DigiTrack BF (wersja BF) i EEG DigiTrack (wersja CCFM):

32 24 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Wersja Elementy składowe systemu: BF CCFM Głowica 2-, 3-, 4- lub 5-kanałowa z interfejsem 1 szt. 1 szt. Laptop / zestaw komputerowy 1 szt. 1 szt. Drukarka 1 szt. Płyta DVD z oprogramowaniem 1 szt. 1 szt. Komplet elektrod wraz z przewodami 1 szt. 1 szt. Instrukcja użytkownika systemu EEG DigiTrack R 1 szt. 1 szt. Wózek jezdny 1 szt. Lampa fotostymulatora 1 szt. Statywy do mocowania głowicy i lampy fotostymulatora 1 szt. Listwa przeciwprzepięciowa 1 szt. Kabel USB A-A łączący głowicę z PC/laptopem 1 szt. 1 szt. Klucz licencyjny USB 1 szt. Dodatkowy monitor LCD dla pacjenta 1 szt. Uchwyt do kamery 1 szt. Stojak do kamery 1 szt. Pulsoksymetr - dla głowicy z kanałem dla SpO 2 /HR 1 szt. 1 szt. Zasilacz awaryjny (opcjonalnie) 1 szt. Dostępne głowice do aparatów EEG DigiTrack R są przedstawione na Rys : Rysunek 1.5: Głowica 2-kanałowa Rysunek 1.6: Głowica 3-kanałowa z pulsoksymetrem Specyfikacja techniczna głowic 2-, 3-, 4- i 5-kanałowych

33 1.4.3 Głowice EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe 25 Rysunek 1.7: Głowica 4-kanałowa Rysunek 1.8: Głowice 5-kanałowe z pulsoksymetrem Liczba kanałów EEG unipolarnych 2 lub 4 Dodatkowy kanał poligraficzny (głowice 3- i 5-kanałowe) Elektroda referencyjna Elektroda neutralna Rodzaj wejścia elektrod Zasilanie Przetwornik A/D 1 (wyłącznie dla czujnika Nonin POX) wejście KR wejście KG TP DIN42802, pozłacane. Przez złącze USB (maks. 150 ma) 24 bitowy; próbkowanie 500 Hz Komunikacja z komputerem Przez złącze USB 2.0 Wymiary głowicy Klasa bezpieczeństwa wg EN Szum wejściowy Pasmo przenoszenia Impedancja wejściowa EEG Zakres napięcia wejściowego DC + AC Wzmacniacze kanałów EEG 17 x 75 x 4 cm Klasa II, typ BF < 2 µv p-p (0 70 Hz) 0,1 70 Hz 1 GΩ 22 pf ± 312,5 mv

34 26 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Kompatybilność elektromagnetyczna Zastosowane normy Emisja elektromagnetycznych zaburzeń promieniowanych Odporność na powietrzne wyładowania elektrostatyczne (ESD) Odporność na wyładowania kontaktowe Odporność na promieniowane pole elektromagnetyczne o częstotliwościach radiowych w zakresie 80 MHz - 2,5 GHz Odporność na zaburzenia przewodzone, indukowane przez pola o częstotliwości radiowej w zakresie 150 khz - 80 MHz PN-EN , PN-EN , PN-EN 55011, PN-EN , PN-EN , PN-EN klasa B, grupa I urządzeń (zgodnie z EN 55011) +- 8 kv do uzupełnienia 1,0 V/m 50 mv rms Środowisko pracy i przechowywania głowicy Zakres temperatury pracy: Temperatura przechowywania: Zakres wilgotności: Zakres ciśnienia atmosferycznego: od + 5 do + 40 C od -10 do + 50 C max. 80 % wilgotności hpa Oznaczenia głowic, interfejsu i fotostymulatora głowica 2-kanałowa 2BBA (poprzednio 133A) głowica 4-kanałowa 3BBB głowica 2-kanałowa z POX 2BBB głowica 4-kanałowa z POX 3BBD interfejs EEG USB-INTERFACE v.7 S/N Uxxx fotostymulator PHOTOSTIMULATOR S/N FPxxx Kanały wejściowe głowic 2-, 3-, 4- i 5- kanałowych 2 lub 4 unipolarne kanały EEG izolowane galwaniczne z osobnym przyłączem elektrody dla każdego kanału (DIN 42802) jedno wejście neutralne KG jedno wejście referencyjne KR

35 1.4.3 Głowice EEG DigiTrack BF i EEG DigiTrack 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe 27 Dodatkowe kanały wejściowe głowic 3- i 5- kanałowych Głowice 3- i 5- kanałowe są dodatkowo wyposażone w wejścia pulsoksymetru umożliwiające pomiar: wysycenia krwi tętniczej tlenem (SpO 2 ) częstości skurczu serca (HR heart rate) Ochrona gniazd kanałów wejściowych głowicy Gniazda wejściowe głowicy spełniają wymagania normy PN-EN Są one zabezpieczone przed bezpośrednim dotknięciem i spełniają wymagania normy DIN Powierzchnie robocze gniazda pokryta jest złotem. Wymagane jest stosowanie odpowiednich wtyków kabli pacjenta dostarczanych przez producenta. Głowice 2-, 3-, 4- i 5-kanałowe EEG DigiTrack R zapewnia dwukierunkowy system ochrony wejściowej: Zabezpieczenie pacjenta: Pacjent jest chroniony w przypadku wewnętrznej awarii układu, tak że elektrody nie są narażone na napięcie i natężenie prądu powyżej poziomów które są określone poprzez normy EN Zabezpieczenie wejść wzmacniacza głowicy: Wejścia wzmacniacza są chronione przed skutkami pojawienia się wysokich napięć na wejściu wzmacniacza. Mogą one pojawić się w wyniku gromadzenia się ładunków elektrostatycznych, powstających najczęściej na skutek przemieszczania się pacjenta. Dodatkowe funkcje głowic 2-, 3-, 4- i 5- kanałowych wewnętrzna kalibracja pomiar wartości impedancji połączenia elektroda-skóra Tryby pracy głowicc 2-, 3-, 4- i 5- kanałowych Głowice 2-, 3-, 4- i 5- kanałowe mogą pracować w trzech różnych trybach pracy, które są kontrolowane przez oprogramowanie: Tryb akwizycji EEG (EEG mode) W tym trybie głowica pracuje jako zwykły wzmacniacz EEG, który przekazuje zarejestrowane dane poprzez interfejs USB do komputera PC. W czasie pracy w tym trybie możliwa jest rejestracja on-line impedancji elektroda-skóra. Tryb kalibracji (CAL mode) W tym trybie do każdego wejścia wzmacniacza jest doprowadzony sygnał kalibracji.

36 28 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Głowica 4-kanałowa VEP Elementy składowe aparatu EEG DigiTrack R z głowicą 4-kanałową EEG DigiTrack VEP: Głowica 4-kanałowa wzmacniaczy biologicznych typ 3BBB. interfejs INTERFACE VEP z zasilaczem sieciowym. lampa fotostymulatora PHOTOSTIMULATOR S/N FPxxx. dodatkowy monitor stymulatora z wejściem DVI komputer typu PC wraz z monitorem i drukarką płyta DVD z oprogramowaniem kabel USB A-B statywy do mocowania głowicy i lampy fotostymulatora komplet elektrod wraz z przewodami zasilacz awaryjny (opcjonalnie) instrukcja użytkownika systemu EEG DigiTrack klucz licencyjny USB Rysunek 1.9: Głowica i fotostymulator VEP

37 1.4.4 Głowica 4-kanałowa VEP 29 Specyfikacja techniczna głowicy EEG DigiTrack VEP Liczba kanałów EEG unipolarnych 4 Elektroda referencyjna Elektroda neutralna Rodzaj wejścia elektrod Zasilanie Przetwornik A/D Komunikacja z komputerem Wymiary głowicy Klasa bezpieczeństwa wg EN Szum wejściowy Pasmo przenoszenia Impedancja wejściowa Zakres napięcia wejściowego DC + AC wejście KR wejście KG Wzmacniacze kanałów EEG TP DIN42802, pozłacane. z zasilacza interfejsu 24 bitowy; próbkowanie 500 Hz Przez interfejs połączony z USB x 75 x 4 cm Klasa II, typ BF < 2 µv p-p (0 70 Hz) 0,1 70 Hz 1 GΩ 22 pf ± 312,5 mv Środowisko pracy i przechowywania głowicy EEG DigiTrack VEP Zakres temperatury pracy: Temperatura przechowywania: Zakres wilgotności: Zakres ciśnienia atmosferycznego: od + 5 do + 40 C od -10 do + 50 C max. 80 % wilgotności hpa Kanały wejściowe głowicy EEG DigiTrack VEP 4 unipolarne kanały EEG izolowane galwaniczne z osobnym przyłączem elektrody dla każdego kanału (DIN 42802) jedno wejście neutralne KG jedno wejście referencyjne KR Ochrona gniazd kanałów wejściowych głowicy Gniazda wejściowe głowicy spełniają wymagania normy PN-EN Są one zabezpieczone przed bezpośrednim dotknięciem i spełniają wymagania normy DIN Powierzchnie robocze gniazda pokryta jest złotem. Wymagane jest stosowanie odpowiednich wtyków kabli pacjenta dostarczanych przez producenta. Głowica EEG DigiTrack VEP zapewnia dwukierunkowy system ochrony wejściowej: Zabezpieczenie pacjenta: Pacjent jest chroniony w przypadku wewnętrznej awarii układu, tak że elektrody nie są narażone na napięcie i natężenie prądu powyżej poziomów które są określone poprzez normy EN

38 30 Rodzaje wzmacniaczy biologicznych i aparatów EEG DigiTrack R Zabezpieczenie wejść wzmacniacza głowicy: Wejścia wzmacniacza są chronione przed skutkami pojawienia się wysokich napięć na wejściu wzmacniacza. Mogą one pojawić się w wyniku gromadzenia się ładunków elektrostatycznych, powstających najczęściej na skutek przemieszczania się pacjenta. Dodatkowe funkcje głowicy EEG DigiTrack VEP wewnętrzna kalibracja pomiar impedancji elektrod Tryby pracy głowicy EEG DigiTrack VEP Głowica EEG DigiTrack VEP może pracować w trzech różnych trybach pracy, które są kontrolowane przez oprogramowanie: Tryb akwizycji VEP (EEG mode) W tym trybie głowica pracuje jako zwykły wzmacniacz EEG, który przekazuje zarejestrowane dane poprzez interfejs USB do komputera PC. W czasie pracy w tym trybie możliwa jest rejestracja on-line impedancji elektroda-skóra. Tryb kalibracji (CAL mode) W tym trybie do każdego wejścia wzmacniacza jest doprowadzony sygnał kalibracji.

39 Rozdział 2 Baza danych Baza danych służy do wprowadzania, modyfikacji i przechowywania danych personalnych pacjentów, jak również zapisów przeprowadzonych badań i wynikającej z nich oceny diagnostyczno-terapeutycznej. Z poziomu bazy możliwe jest przeprowadzenie rejestracji i przeglądanie zebranych sygnałów. Polecenia bazy zostały zgromadzone w przejrzystym menu, a wybrane, najczęściej używane komendy, także w postaci ikon i przycisków ekranowych. Przed rozpoczęciem pracy z systemem zaleca się zapoznanie z ekranem bazy danych oraz poszczególnymi opcjami i poleceniami opisanymi w instrukcji dostarczonej z aparatem. 2.1 Organizacja stanowisk pracy z aparatem DigiTrack TM Aparat DigiTrack TM może być używany jako jednostanowiskowy lub wielostanowiskowy z podziałem na stanowisko do rejestracji oraz jedno lub kilka stanowisk do przeglądania zapisów i opisywania wyników (często w oddzielnych pomieszczeniach). Jeśli jest tylko jedno stanowisko to jest to Stanowisko Uniwersalne i służy zarówno do rejestracji jak i do opisywania badań. Komputery w zestawie wielostanowiskowym są połączone i mają inne funkcje. Komputer używany do rejestracji jest stanowiskiem do Akwizycji, a używany do analizy i archiwizacji nazywa się Analiza Główna. Zależnie od potrzeb można do tego dodawać kolejne komputery do analizy, które będą się nazywać Analiza Dodatkowa (stanowisk do rejestracji też może być kilka). Mamy więc następujące rodzaje stanowisk: Akwizycja służy do rejestracji badań, stąd badania są wysyłane przez połączenie sieciowe do katalogu wymiany znajdującego się na stanowisku Analizy Głównej. Analiza Główna służy do przeglądania, opisu i archiwizacji badań. Analiza Dodatkowa służy do analizy i opisu zapisów. W porównaniu z Analizą Główną jej funkcjonalność jest nieco okrojona (nie ma możliwości wymiany badań ze stanowiskiem do rejestracji przez katalog wymiany, badania mogą być przenoszone za pomocą wbudowanego mechanizmu eksportu i importu plików).

40 32 Główne okno bazy danych Stanowisko Uniwersalne stanowisko obsługujące wszystkie wymienione operacje (najczęstsze rozwiązanie). Poza Stanowiskiem Uniwersalnym istnieją ograniczenia co do wykonywania poszczególnych operacji: Archiwizacja dozwolona wyłącznie na stanowiskach Analizy Głównej i Stanowisku Uniwersalnym. Dearchiwizacja oraz usuwanie lokalnych kopii jak wyżej Dodawanie nowego pacjenta, wykonywanie nowego badania zablokowane na wszystkich stanowiskach do Analizy, dostępne tylko na stanowisku do Akwizycji i Stanowisku Uniwersalnym. Wykonanie kopii bezpieczeństwa plików bazy danych dozwolone na Analizie Głównej i Stanowisku Uniwersalnym. Wskazane jest zachować jedno stanowisko Analiza Główna, ponieważ jest to stanowisko, na którym wykonuje się archiwizację. Stanowisk do rejestracji i dodatkowych stanowisk do analizy może być dowolnie wiele. 2.2 Główne okno bazy danych Po uruchomieniu programu DigiTrack TM pojawi się na ekranie monitora główne okno bazy danych pacjenta (rys. 2.1), które składa się z: paska menu, listy wprowadzonych pacjentów, pola wyszukiwania pacjentów, danych personalnych każdego wprowadzonego pacjenta, listy badań dla każdego wprowadzonego pacjenta, paska ikon (narzędzi), przycisków szybkiego uruchamiania Pasek menu Pasek menu znajduje się w górnej części okna bazy danych i składa się z następujących elementów: Plik zawiera opcje: Kopie bezpieczeństwa bazy danych... tworzy kopię zapasową bazy danych na wybranym dysku; opis w rozdz

41 2.2.1 Pasek menu 33 pasek menu Lista pacjentów Dane pacjenta Pasek narzędzi Pola wyszukiwania pacjentów Lista badań Przyciski szybkiego uruchamiania Rysunek 2.1: Okno bazy danych Drukuj... otwiera okno wydruku wybranych elementów bazy danych; opis w rozdz Ustawienia drukarki... otwiera okno systemowe pozwalające wybrać drukarkę i dostosować jej ustawienia. Dane statystyczne... otwiera okno zawierające statystykę badań; opis w rozdz Konwertuj z pliku... otwiera okno systemowe umożliwiające wybór pliku.edf, z którego będzie importowane badanie. Badanie będzie dodane jako ostatnie do listy badań podświetlonego pacjenta. Zaawansowane zawiera opcje: Detekcja iglic Porządkuj bazę danych opis w rozdz Zakończ wyłącza program. Pacjent zawiera opcje: Dodaj nowego pacjenta... opis w rozdz Popraw dane pacjenta... opis w rozdz Usuń pacjenta opis w rozdz Sortuj pacjentów... opis w rozdz

42 34 Główne okno bazy danych Wybierz pacjentów... opis w rozdz Leczenie... otwiera okno służące do edycji opisu leczenia; opis w rozdz Pokaż usunięte badania pokazuje na liście badań informację o usuniętych (dla wybranego pacjenta) badaniach. System EEG DigiTrack R przechowuje informacje o wszystkich wykonanych badaniach, również tych, których pliki fizycznie zostały usunięte z bazy danych. Opcja ta jest również dostępna przez boczny pasek ikon opisany w rozdz Badanie zawiera opcje: Nowe badanie... opis w rozdz Przeglądaj otwiera okno przeglądania w konfiguracji odpowiedniej do wybranego badania. Porównaj badania Biofeedback... aktywne tylko przy zaznaczonym badaniu Biofeedback lub Biofeedback PLUS; opis w rozdz Opis... umożliwia wprowadzenie lub edycję opisu badania umieszczonego w bazie danych; opis w rozdz Historia choroby opis w rozdz Usuń badanie opis w rozdz Eksportuj... opis w rozdz Importuj... opis w rozdz Archiwizuj badania... opis w rozdz Dearchiwizuj badanie... opis w rozdz Usuń lokalne kopie zarchiwizowanych badań opis w rozdz Czytaj hipnogram z... otwiera okno systemowe umożliwiające wybór pliku.txt lub.wzr, z którego może być zaimportowany hipnogram. Hipnogram będzie wyświetlony w osobnym formularzu i może być wydrukowany. Do hipnogramu dołączony jest nagłówek informacyjny i parametry snu. Dearchiwizuj badania z bazy DOS... opis w rozdz Importuj badania z bazy DOS opis w rozdz Opcje zawiera opcje: Ustawienia zaawansowane (rys. 2.2) otwiera okno zawierające dwie zakładki: Definicje dysków umożliwia wybranie dysków osobno do archiwizacji oraz eksportu danych; można usunąć z listy dyski, których nie zamierzamy używać do danego celu oraz dodać nowe (lub przywrócić usunięte). Kliknięcie na literę lub typ dysku pozwala wybrać te parametry z rozwijanej listy. Połączenie sieciowe umożliwia konfigurację połączeń sieciowych między stanowiskiem Akwizycja a stanowiskiem Analiza Główna - istotne wyłącznie dla aparatów wielostanowiskowych.

43 2.2.2 Pasek ikon 35 Rysunek 2.2: Okno ustawień zaawansowanych Edytuj listy... tworzenie i edytowanie list techników wykonujących badania, rozpoznań, leków i placówek kierujących pacjentów na badanie. Listy te są używane podczas wprowadzania danych dotyczących badania oraz podczas tworzenia dla nich opisów (opis w rozdz ). Czcionki... (rys. 2.3) umożliwia wybranie rozmiaru czcionek osobno dla listy pacjentów i dla pozostałej części okna bazy danych. Rysunek 2.3: Okno wyboru rozmiaru czcionki Widok zawiera opcję umożliwiającą włączanie i wyłączanie bocznego paska ikon (narzędzi). Pomoc zawiera opcje: Tematy pomocy Informacje o systemie Pasek ikon Pasek ikon znajduje się z lewej strony okna bazy danych (rys. 2.1).

44 36 Lista pacjentów Ikona Opis Ikona Opis Nowy pacjent (opis w rozdz ). Usuń pacjenta (opis w rozdz ). Popraw dane pacjenta (opis w rozdz ). Sortuj pacjentów (opis w rozdz ). Wybierz pacjentów (opis w rozdz ). Edytuj listy (opis w rozdz ). Dane statystyczne (opis w rozdz ). Pokaż usunięte badania na liście badań. Archiwizuj badania (opis w rozdz ). Dearchiwizuj badania (opis w rozdz ). Usuń lokalne kopie zarchiwizowanych badań (opis w rozdz ). Drukuj opis badania EEG (opis w rozdz ). Informacje o systemie DigiTrack TM Przyciski szybkiego uruchamiania Dodaj nowego pacjenta (opis w rozdz ). Popraw dane pacjenta (opis w rozdz ). Rozpocznij nowe badanie (opis w rozdz ). Edytuj / wyświetl opis badania (opis w rozdz Otwiera okno przeglądania w konfiguracji odpowiedniej do wybranego badania. Porównaj badania widoczna tylko wtedy, gdy jest podświetlone badanie Biofeedback lub Biofeedback PLUS (opis w rozdz. 5.8). Wyświetl historię badań pacjenta (rys. 2.21). Eksportuj badania (opis w rozdz ). Importuj badania (opis w rozdz ). 2.3 Lista pacjentów Lista wprowadzonych pacjentów Listę wprowadzonych pacjentów przedstawia Rys. 2.4 Z prawej strony listy w trzech kolumnach wyświetlane są liczby dotyczące badań wykonanych u danego pacjenta:

45 2.3.2 Dodawanie nowego pacjenta 37 Rysunek 2.4: Lista wprowadzonych pacjentów LB liczba wykonanych badań; NO liczba nieopisanych badań; NA liczba niezarchiwizowanych badań; Przy nazwisku pacjenta (z lewej strony) widoczne są dwa prostokąty: Znak graficzny zamiast pierwszego (od lewej) prostokąta oznacza, że wszystkie badania tego pacjenta zostały zarchiwizowane (opis w rozdziale 2.4.7). Znak graficzny zamiast drugiego prostokąta oznacza, że wszystkie badania tego pacjenta zostały w pełni opisane. Jeśli tylko część badań danego pacjenta została opisana lub zarchiwizowana, znaki i pojawią się tylko przy odpowiednich badaniach na liście badań, a w kolumnach NO i NA listy pacjentów pojawi się odpowiednia liczba badań nie opisanych i nie zarchiwizowanych Dodawanie nowego pacjenta Dodawanie nowego pacjenta do bazy można wykonać na trzy sposoby: Wciskając przycisk albo z paska ikon Wciskając przycisk szybkiego uruchamiania albo Wybierając z paska menu Pacjent Dodaj nowego pacjenta Pojawi się okno (rys. 2.5) Dodaj nowego pacjenta..., w którym wystarczy wypełnić tylko Nazwisko jest to jedyne pole wymagane, aby program zaakceptował nowego pacjenta. Aby przejść do następnej rubryki można użyć klawisza Tab lub wcisnąć klawisz Enter. Podczas wprowadzania danych nowego pacjenta program automatycznie sprawdza, czy dane pacjenta nie powtarzają się: Jeśli została wprowadzona dokładna data urodzenia, program sprawdza nazwisko, imię i datę urodzenia i ostrzega tylko wtedy, kiedy zostanie znaleziony w bazie pacjent o takich samych wszystkich tych danych. Jeśli został wprowadzony tylko wiek albo - w drugim przypadku - data urodzenia oraz wiek są nieznane program sprawdza tylko nazwisko i imię i ostrzega, jeśli zostanie w bazie znaleziony pacjent o takim samym nazwisku i imieniu.

46 38 Lista pacjentów Rysunek 2.5: Okno danych nowego pacjenta Niezależnie od tego program sprawdza, czy w bazie istnieje pacjent o takim samym, jak wprowadzany, numerze PESEL (Health Card) lub o takim samym numerze identyfikacyjnym Numer (wprowadzanym przez użytkownika) i ostrzega, jeśli taki pacjent zostanie znaleziony. We wszystkich powyższych sytuacjach powielenie danych pacjenta owocuje wyświetleniem odpowiedniego komunikatu. Np znalezienie w bazie pacjenta o wprowadzonym właśnie nazwisku prowadzi do wyświetlenia ostrzeżenia: Wciśnięcie przycisku Tak spowoduje dodanie do listy pacjentów następnego pacjenta o tym samym nazwisku.

47 2.3.3 Usuwanie pacjenta z bazy Usuwanie pacjenta z bazy Aby usunąć pacjenta z bazy danych pacjentów w pierwszym kroku należy usunąć wszystkie wykonane badania pacjenta (patrz rozdz W przeciwnym razie pojawi się komunikat: Po usunięciu wszystkich badań z listy można usunąć pacjenta z bazy na dwa sposoby: Wciskając przycisk z paska ikon: albo Wybierając z paska menu Pacjent Usuń pacjenta Po wybraniu metody pojawi się komunikat o potwierdzeniu usunięcia wybranego pacjenta: Usunięcie pacjenta z bazy danych pacjentów jest NIEODWRACALNE! Edycja danych pacjenta Edycję / korektę danych pacjenta można wykonać: Klikając przycisk albo Klikając przycisk szybkiego uruchamiania albo Wybierając z paska menu zakładkę Pacjent, a następnie opcję Popraw dane pacjenta...

48 40 Lista pacjentów Po wybraniu funkcji edycji zostanie wyświetlone okno Popraw dane pacjenta..., które jest identyczne z oknem Dodaj nowego pacjenta (rys. 2.5). Po wykonaniu edycji danych należy zatwierdzić zmiany poprzez wciśnięcie przycisku OK. Wybranie przycisku Anuluj spowoduje wyjście z trybu edycji bez zapisania wprowadzonych zmian Wyszukiwanie pacjentów w bazie Istnieją dwie niezależne metody wyszukiwania pacjentów w bazie danych według określonych kryteriów: 1. za pomocą ikony albo opcji Wybierz z listy pacjentów... w zakładce Pacjent menu głównego. 2. za pomocą pól Znajdź pacjentów: i Przeszukaj dane: w środkowej części głównego okna bazy danych pacjentów (pola wyszukiwania pacjentów na rys. 2.1). Pierwsza metoda: Rysunek 2.6: Okno Wybierz pacjentów W oknie Wybierz z listy pacjentów (rys. 2.6) otwieranym za pomocą ikony na pasku narzędzi lub opcji Wybierz pacjentów w zakładce Pacjent menu głównego mamy do wyboru kilka kryteriów: Wszystkich. Z badaniami o wybranym rozpoznaniu należy wybrać rozpoznanie z rozwijanej listy. Z badaniami o wybranym leczeniu należy wybrać leczenie z rozwijanej listy. Z niezarchiwizowanymi badaniami. z nieopisanymi badaniami. O określonym wzorcu nazwiska w sąsiednie pole można wpisać dowolna ilość ciągów liter i liczb oddzielonych spacjami; wszystkie te ciągi są testowane niezależnie. O określonym wieku,

49 2.3.5 Wyszukiwanie pacjentów w bazie 41 O określonym wieku w dniu badania. Po naciśnięciu przycisku lista pacjentów zostanie okrojona do osób, które spełniają wszystkie zaznaczone warunki wyszukiwania. Jeśli wybrany wcześniej pacjent nie spełnia warunków wyszukiwania, zostanie wyświetlony komunikat: Ponowne wyświetlenie pełnej listy pacjentów uzyskamy po uruchomieniu wyszukiwania z zaznaczoną opcją Wszystkich. Druga metoda: W środkowej części głównego okna bazy danych pacjentów (pole wyszukiwania pacjentów na rys. 2.1) należy: W polu Przeszukaj dane: z rozwijanej listy wyboru wybrać kryterium, według którego ma być wykonane wyszukiwanie pacjentów. W polu Znajdź pacjentów: należy wpisać poszukiwany ciąg znaków. Zależnie od wyboru pozycji na liście Przeszukaj dane:, program sprawdza zgodność wpisanego ciągu z następującymi danymi pacjenta i badania: nazwiskiem i imieniem, identyfikatorem wpisywanym przez użytkownika, peselem, miastem, nazwą ulicy, krajem, nazwiskiem i imieniem technika, który prowadził badanie, wszystkimi wyżej wymienionymi. Wyłączenie szukania przez liste Przeszukaj dane: następuje przez wyczyszczenie okna Znajdź pacjentów:.

50 42 Lista badań pacjenta Obie metody NIEZALEŻNIE zawężają listę pacjentów. Jeśli wstępnie zawęzimy listę pacjentów za pomocą okna Wybierz z listy pacjentów..., to segregacja za pomocą listy Przeszukaj dane: działa na tej zawężonej wcześniej liście. Proste wyszukanie pacjenta, bez zawężania wyświetlanej listy pacjentów, jest również możliwe po: kliknięciu lewym klawiszem myszki na listę pacjentów, wstukanie z klawiatury ciągu znaków. Program przeskoczy do pierwszego pacjenta na liście o nazwisku zaczynającym się od wpisanego ciągu znaków Sortowanie pacjentów Sortowanie pacjentów włącza się za pomocą przycisku na pasku ikon z lewej strony okna, albo opcji Sortuj pacjentów... w zakładce Pacjent menu głównego (rys. 2.7). Listę pacjentów można posortować według: Nazwiska, Wieku, Daty ostatniego badania. Rysunek 2.7: Okno Sortowanie pacjentów Domyślnie lista pacjentów jest posortowana alfabetycznie według ich nazwisk. 2.4 Lista badań pacjenta Okno Badania Lista badań pacjenta (rys. 2.8) służy do wyświetlania wszystkich wykonanych badań dla danego pacjenta. Aby wyświetlić badania danego pacjenta, należy wybrać z Listy wprowadzonych pacjentów określonego pacjenta poprzez jednokrotne kliknięcie myszką na jego nazwisko. Po wykonaniu tej operacji w oknie Badania pokażą się wszystkie zapisane badania.

51 2.4.2 Nowe badanie 43 Rysunek 2.8: Lista badań pacjenta W sytuacji, kiedy wprowadziliśmy nowego pacjenta, który nie ma wykonanych żadnych badań, w oknie Badania wyświetli się komunikat: Brak badań Nowe badanie Aby rozpocząć nowe badanie w pierwszym kroku należy wprowadzić nowego pacjenta (rozdział 2.3.2) lub wybrać istniejącego pacjenta z listy pacjentów. Po wybraniu albo dodaniu nowego pacjenta należy: Kliknąć przycisk szybkiego uruchamiania albo Wybrać z paska menu zakładkę Badanie, a następnie opcję Nowe badanie... Rysunek 2.9: Okno Nowe badanie Pojawi się okno Nowe badanie (rys. 2.9) składające się z trzech części: Informacje o pacjencie: widoczne są nazwisko, imię i wiek. W tej części okna brak możliwości wprowadzania i edycji danych.

52 44 Lista badań pacjenta Informacja o badaniu: w tym miejscu należy wybrać: Typ badania jeżeli wykupiona licencja umożliwia wykonywania kilka typów badań; w przypadku licencji z jednym typem badania, np. EEG, nie ma możliwości wyboru innego typu badania. Rozpoznanie które może być wprowadzone na dwa sposoby: Klikając przycisk (ręczne dodanie rozpoznania). Raz wprowadzone rozpoznanie zostaje automatycznie dodane do rozwijanej listy rozpoznań po wykonaniu badania. albo Klikając przycisk listy rozpoznań). (wybranie rozpoznania z wcześniej zdefiniowanej Aby zdefiniować listę rozpoznań należy wcisnąć przycisk wybrać zakładkę Opcje, a następnie Edytuj listy.,lub z menu Leczenie możliwość wprowadzenia informacji o stosowanych przez pacjenta lekach. Dokonuje się tego analogicznie, jak przy wprowadzaniu rozpoznania, czyli przez ręczne dopisanie leku po wciśnięciu przycisku wcześniej przygotowanej listy leków po wciśnięciu przycisku. lub wybranie z Inne w tym miejscu można wprowadzić nazwę placówki lub nazwisko osoby kierującej na badanie pole Skierowany przez, oraz nazwisko technika wykonującego badanie - pole Technik. Należy zwrócić uwagę, że raz wprowadzone nazwisko technika lub osoby kierującej na badanie jest automatycznie dodawane do rozwijanej listy nazwisk po wykonaniu badania. Istnieje możliwość zdefiniowania listy techników i osób kierujących na badanie za pomocą przycisku lub wybór w menu zakładki Opcje a następnie Edytuj listy. Zatwierdzenie wprowadzonych informacji poprzez wciśnięcie przycisku OK spowoduje przejście do ekranu Akwizycji i możliwość rozpoczęcia badania Usuwanie badania Usuwanie badania z listy badań wykonać można w następujący sposób: 1. Z listy pacjentów należy wybrać pacjenta, którego badanie ma być usunięte 2. Po wybraniu pacjenta należy na liście badań zaznaczyć badanie do usunięcia poprzez jednokrotne kliknięcie lewym przyciskiem myszki. Zaznaczone badanie powinno zostać podświetlone kolorem niebieskim 3. Następnie z menu należy wybrać zakładkę Badanie i opcję Usuń badanie. Po wybraniu pozycji Usuń badanie pojawi się ostrzeżenie o wykonywaniu czynności usuwania:

53 2.4.4 Przeglądanie badania 45 Wciśnięcie przycisku Tak spowoduje trwałe usunięcie badania z bazy danych. Usunięcie badania z bazy danych jest NIEODWRACALNE! Pomimo, że baza będzie przechowywała informację o usuniętym badaniu, wszystkie pliki z zarejestrowanymi danymi zostaną bezpowrotnie usunięcte z dysku Przeglądanie badania Aby rozpocząć przeglądanie wykonanego badania należy: wybrać i zaznaczyć poprzez jednokrotne kliknięcie lewym przyciskiem myszki wykonane badanie z listy badań, wybrać jedną z możliwości uruchomienia funkcji przeglądania badania: Kliknąć przycisk szybkiego uruchamiania albo Wybrać z paska menu zakładkę Badanie, a następnie opcję Przeglądaj Eksport badań Eksportowanie badań polega na kopiowaniu wykonanych badań wraz z dotyczącą ich informacją i opisami, na określone dyski docelowe (dysk twardy komputera, płyta CD/DVD, dysk wymienny). Funkcję eksportu badań można uruchomić: klikając przycisk szybkiego uruchamiania ekranu głównego bazy danych. w prawym dolnym rogu wybierając z paska menu zakładkę Badanie, a następnie opcję Eksportuj.... Po użyciu jednej z tych opcji pojawi się okno Eksportuj badania (rys. 2.10): W głównej części okna wyświetlona jest lista pacjentów. Po kliknięciu znaku przy nazwisku pacjenta zostanie rozwinięta lista wykonanych badań, które można zaznaczać indywidualnie w celu wyeksportowania. Istnieje możliwość zaznaczenia wszystkich wykonanych badań wybranego pacjenta, przez zaznaczenie kwadratowego pola przy nazwisku pacjenta. Z prawej strony okna dostępne są przyciski pomocnicze:

54 46 Lista badań pacjenta Rysunek 2.10: Okno Eksportuj badania Zaznacz wszystkie zaznaczeni zostaną wszyscy widoczni pacjenci wraz z wykonanymi badaniami. Odznacz wszystkie odznaczone zostaną wszystkie wykonane wcześniej zaznaczenia pacjentów i badań. Odwróć zaznaczone badania zostaną odznaczone i na odwrót. Zaznacz tylko niewysłane zaznaczone zostaną tylko badania, które nie zostały jeszcze wyeksportowane. Poniżej przycisków pomocniczych dostępne są dodatkowe opcje eksportu: Przenieś tylko opisy badań wyeksportowane zostaną tylko wykonane opisy badań. Zaznacz eksportowane badania jako wysłane po zaznaczeniu tej opcji i wykonaniu eksportu badań, na liście Badania umieszczonej w dolnej części głównego okna bazy danych pacjentów, zaznaczone zostanie pole Przesłane, informujące że dane badanie zostało wyeksportowane. Dołącz przeglądarkę dołączona zostanie dodatkowa przeglądarka badań umożliwiająca przeglądanie wyeksportowanych badań na innym komputerze, nie posiadającym zainstalowanego oprogramowania DigiTrack TM. W dolnej części okna są widoczne następujące pozycje: Dysk jest to rozwijana lista wyboru dysku lub nośnika, na który mają być wyeksportowane wybrane badania. Przed rozpoczęciem procesu eksportu danych należy wybrać odpowiedni dysk. Zaznaczone pliki wskazuje rozmiar plików zaznaczonych do eksportu.

55 2.4.6 Import badań 47 Pojemność wskazuje pojemność wybranego dysku docelowego. Wolne miejsce wskazuje ilość wolnego miejsca na wybranym dysku docelowym. Można dodać badań pole to wskazuje przybliżoną ilość badań możliwych do zapisania na dysku. Ich ilość zależy od rozmiaru zaznaczonych plików do eksportu. Po wybraniu badań i wymaganych opcji eksportu należy wcisnąć przycisk rozpocznie się eksportowanie badań. Po wykonaniu eksportu badań, aby wyjść z funkcji Eksportuj badania należy wcisnąć przycisk Import badań Importowanie badań polega na kopiowaniu badań z dysku przenośnego, sieciowego lub innego nośnika danych (CD,DVD) do bazy danych programu DigiTrack TM. Aby rozpocząć importowanie badań należy przygotować nośnik, na którym są zgromadzone badania przeznaczone do importu, a następnie: Kliknąć przycisk szybkiego uruchamiania ekranu głównego bazy danych, albo w prawym dolnym rogu Wybrać z paska menu zakładkę Badanie, a następnie opcję Importuj badania. Pojawi się okno Importuj badania (rys. 2.11): Rysunek 2.11: Okno Importuj... W dolnym polu Importuj z należy wybrać z rozwijanego pola wyboru nośnik, z którego mają być importowane badania. Po wybraniu odpowiedniego nośnika w głównym oknie pojawią się badania, które można importować do bazy danych pacjentów. Z prawej strony okna dostępne są przyciski pomocnicze i pole zaznaczenia:

56 48 Lista badań pacjenta Wszystkie użycie tego przycisku spowoduje zaznaczenie wszystkich widocznych badań. Żaden użycie tego przycisku spowoduje odznaczenie wszystkich zaznaczonych do importu badań. Odwróć zaznaczone badania zostaną odznaczone i na odwrót. Pole Usuń badanie z dysku źródłowego zaznaczenie tej opcji spowoduje usunięcie wybranych badań z dysku źródłowego po wykonaniu importu badania. Po wybraniu i zaznaczeniu badań należy wcisnąć przycisk, aby rozpocząć procedurę importowania badań. Po wykonaniu importu badań, aby wyjść z funkcji Importowanie badań należy wcisnąć przycisk Archiwizacja badań Archiwizacja badań ma na celu kopiowanie wykonanych badań na wybrany dysk archiwizacyjny (płyta CD/DVD, dysk przenośny, dysk twardy komputera). Zarchiwizowanego badania nie można już opisywać - jeśli to konieczne, należy przeprowadzić dearchiwizację. Kopia badania zarchiwizowanego, aż do momentu jej usunięcia, jest na wszelki wypadek przechowywana na dysku lokalnym. Aby wykonać archiwizację badań należy: wybrać przycisk albo z paska ikon z lewej strony ekranu głównego bazy danych, wybrać z paska menu zakładkę Badanie, a następnie opcję Archiwizuj badania.... Pojawi się okno Archiwizuj badania (rys. 2.12). W głównej części okna wyświetlona zostanie lista pacjentów. Po naciśnięciu znaku przy danym pacjencie zostanie rozwinięta lista wykonanych badań, które można zaznaczać indywidualnie w celu archiwizacji. Istnieje możliwość zaznaczenia wszystkich wykonanych badań danego pacjenta, poprzez zaznaczenie kwadratowego pola przy nazwisku danego pacjenta. Z prawej strony okna dostępne są przyciski pomocnicze: Zaznacz wszystkie zaznaczeni zostaną wszyscy widoczni pacjenci wraz z wykonanymi badaniami. Odznacz wszystkie użycie tego przycisku spowoduje odznaczenie wszystkich zaznaczonych do importu badań. Odwróć zaznaczone badania zostaną odznaczone i na odwrót.

57 2.4.7 Archiwizacja badań 49 Rysunek 2.12: Okno Archiwizuj badania Zaznacz tylko opisane zaznaczone zostaną tylko te badania, które zostały wcześniej opisane. W dolnej części okna są widoczne następujące pola: Dysk rozwijane menu wyboru dysku lub nośnika, na którym zostaną zarchiwizowane wybrane badania. Przed rozpoczęciem procesu archiwizacji danych należy wybrać odpowiedni dysk. Zaznaczone pliki wskazuje rozmiar plików zaznaczonych do archiwizacji. Pojemność wskazuje pojemność wybranego dysku docelowego. Wolne miejsce wskazuje ilość wolnego miejsca na wybranym dysku docelowym. Można dodać badań pole to wskazuje przybliżoną ilość badań możliwych do zapisania na dysku. Ich ilość zależy od rozmiaru zaznaczonych plików do archiwizacji. Po wybraniu i zaznaczeniu badań należy wcisnąć przycisk Archiwizuj, aby rozpocząć procedurę archiwizowania badań. Po rozpoczęciu archiwizacji pojawi się okno postępu: W następnym kroku po wykonaniu archiwizacji pojawi się komunikat o automatycznym nadaniu nazwy dla wykonanej archiwizacji:

58 50 Lista badań pacjenta Wciśnięcie przycisku OK spowoduje zakończenie procesu archiwizacji i wyświetlenie komunikatu: Jeśli po archiwizacji na dysku CD/DVD pozostało jeszcze wolne miejsce, to można wykorzystać te sama płytę CD/DVD do następnych archiwizacji. Co jakiś czas po włączeniu komputera pojawi się informacja : Komunikat ten informuje, że w bazie danych jest 39 niezarchiwizowanych badań. Wybranie przycisku Tak spowoduje przejście do funkcji archiwizacji badań. Wybranie przycisku Nie spowoduje odrzucenie wykonania archiwizacji. Nie ma konieczności wykonywania archiwizacji po wyświetleniu się powyższego komunikatu. Jednakże, mając na względzie bezpieczeństwo danych, zaleca się systematyczne jej wykonywanie. Po wykonaniu archiwizacji pojawią się symbole płyty kompaktowej : Na liście pacjentów przy nazwiskach pacjentów, których wszystkie badania zostały zarchiwizowane. Oznacza to, że wszystkie badania tych pacjentów zostały przeniesione na dysk archiwizacyjny. Na liście badań dla danego pacjenta - przy zarchiwizowanych badaniach, a w kolumnie Lokalizacja znajdzie się numer dysku, na który badania zostały przeniesione. Jeśli nie wszystkie badania danego pacjenta zostały przeniesione na dysk archiwizacyjny, to symbole będą tylko przy zarchiwizowanych badaniach nie pojawią się przy jego nazwisku na liście pacjentów. Pojawi się tam natomiast liczba badań, które nie zostały zarchiwizowane (w kolumnie NA Nie Archiwizowane).

59 2.4.8 Dearchiwizacja badań 51 Rysunek 2.13: Usuwanie kopii lokalnych zarchiwizowanych badań Usuwanie kopii lokalnych zarchiwizowanych badań Usuwanie kopii lokalnych zarchiwizowanych badań uruchamia się za pomocą ikony lub opcji Usuń lokalne kopie zarchiwizowanych badań w zakładce Badanie w menu głównym (rys. 2.13). Dobrą zasadą jest najpierw sprawdzić, czy wszystkie badania zostały prawidłowo zarchiwizowane (np czy płyta nie jest uszkodzona, czy jakiegoś badania nie brakuje), a dopiero potem usunąć kopie z bazy danych. W oknie do obsługi kopii lokalnych możliwe jest sortowanie wg kryteriów przyjętych na liście pacjentów w bazie, wg etykiety dysku archiwizacyjnego, wg nazwiska pacjenta, wg oznaczenia badania lub wg rozmiaru pliku. Standardowo lista jest posortowana wg etykiety dysku archiwizacyjnego. Sortowanie można zmienić klikając lewym klawiszem myszki na nagłówku kolumny zawierającej dane, wg której lista ma się posortować. Kliknięcie w obrębie nagłówka kolumny znaku? spowoduje posortowanie wg kryterium przyjętego w bazie dla listy pacjentów (wg nazwiska, daty urodzenia lub daty ostatniego badania opis w rozdz ) Dearchiwizacja badań Dearchiwizacja badań jest odwrotną funkcją w stosunku do archiwizacji. Jej celem jest ponowne wprowadzenie zarchiwizowanego wcześniej badania do bazy danych pacjentów i umożliwienie edycji tego badania lub jego opisu. Dearchiwizacja powoduje usunięcie z bazy danych informacji o tym, że badanie kiedykolwiek zostało wcześniej zarchiwizowane i na jaki nośnik. Funkcję dearchiwizacji badania można włączyć poprzez:

60 52 Lista badań pacjenta wybranie przycisku albo z paska ikon z lewej strony ekranu głównego bazy danych, wybranie z paska menu zakładki Badanie, a następnie funkcji Dearchiwizuj badanie. Procedura wykonania dearchiwizacji: 1. Najpierw należy wybrać w bazie danych nazwisko pacjenta, którego badania chcemy zdearchiwizować. 2. W oknie Badanie (w dolnej części ekranu) wybrać badanie do dearchiwizacji. 3. W linii wybranego badania, w kolumnie Lokalizacja, widoczny jest numer dysku, na którym badanie zostało zarchiwizowane. 4. Włożyć do napędu dysk o widocznym numerze dysku i z menu Badanie wybrać polecenie Dearchiwizuj badanie.... Pojawią się kolejno dwa następujące komunikaty: i 5. Wybranie przycisku Tak spowoduje wykonanie dearchiwizacji wybranych badań. Po zakończeniu procesu, przy wybranym badaniu zniknie symbol płyty kompaktowej Dearchiwizacja badania z bazy DOS Funkcje dotyczące bazy DOS (dearchiwizacja i opisany w kolejnym rozdziale import) zostały zaprojektowane z myślą o tych użytkownikach, którzy w swoich archiwach posiadają jeszcze badania zarejstrowane pod systemem DOS. Modernizacja systemu DOS na nowszy wiązała się z przekonwertowaniem wszystkich informacji o pacjentach i badaniach ze starej bazy do nowej, jednak pliki z zarejetrowanymi krzywymi EEG pozostały zarchiwizowane i nie przenoszono ich do nowego systemu. Dearchiwizacja i import z bazy DOS przydadzą się w przypadku, kiedy trzeba będzie sięgnąć nie tylko do informacji o pacjencie i opisu starego badania, ale i do samego badania. Są to opcje lustrzane w stosunku do opisanej już dearchiwizacji i importu nowszych badań, jednak rozgraniczenie funkcjonalności było konieczne ze względu na inna strukturę bazy. Dearchiwizację badania z bazy DOS uruchamia się wybierając opcję Dearchiwizuj badania z bazy DOS... w zakładce Badanie paska menu. Otworzy się okno dearchiwizacji badania z bazy DOS (rys. 2.14) zawierające:

61 Import badania z bazy DOS 53 Rysunek 2.14: Okno dearchiwizacji badania z bazy DOS rozwijaną listę Dearchiwizuj z: u dołu okna tu należy najpierw wybrać lokalizację bazy danych do dearchiwizacji. Program proponuje konkretne miejsca i nazwy katalogów, jeśli bazy DOS w jednym z nich nie będzie, nie zostanie przez program znaleziona; okno zawierające kolumny:? służącą do zaznaczania badań wybranych do dearchiwizacji, Nazwisko i imię, Numer badania, Data badania, Uwagi. wyświetlające informację na temat zawartości wybranej bazy danych; Przyciski (z prawej strony): zaznacza wszystkie badania na liście, usuwa wszystkie zaznaczenia, odwraca zaznaczenia, uruchamia dearchiwizację wybranych badań, zamyka okno bez dearchiwizacji. opcję Zaznacz jako przesłane zaznaczenie tej opcji spowoduje, że zaimportowane badania będą oznaczone jako Przesłane Import badania z bazy DOS Import badania z bazy DOS przebiega identycznie jak dearchiwizacja badania DOS (rozdz ). Dotyczy badań wyeksportowanych uprzednio pod systemem DOS.

62 54 Opisy i statystyka 2.5 Opisy i statystyka Edycja list Okno Edytuj wybraną listę (rys. 2.15) otwiera się za pomocą ikony na pasku ikon (narzędzi) z lewej strony okna albo opcji Edytuj listy... w zakładce Opcje paska menu. Okno Edytuj wybraną listę umożliwia edycję dostępnych w systemie list: Technicy, Rozpoznania, Skierowany przez, Lista leków. Oprócz możliwości edycji powyższych list, system zapewnia ich automatyczną rozbudowę w miarę wykonywania badań i tworzenia ich opisów. Wprowadzenie nazwiska nowego technika, leku lub rozpoznania przed wykonaniem nowego badania lub w czasie tworzenia raportu powoduje automatyczne dodanie nowej pozycji do odpowiedniej listy. W ten sposób listy pełnia rolę słowników, z których można korzystać wypełniania formularzy i które się rozrastają o dodane wpisy. Rysunek 2.15: Okno edycji typowych wpisów Dane statystyczne Okno Dane statystyczne (rys. 2.16) otwiera się za pomocą ikony na pasku ikon z lewej strony okna albo opcji Dane statystyczne... w zakładce Plik paska menu. Okno Dane statystyczne wyświetla w polu Opis: liczbę przyjętych pacjentów,

63 2.5.3 Opis badania 55 liczbę wykonanych badań, oraz liczbę badań spełniających każdy z następujących warunków wybranych z rozwijanych list: w tym badań typu; w tym badań wykonanych przez technika; w tym badań skierowanych przez; w wybranym okresie. Zaznaczenie pola Łącz zadane warunki u dołu okna spowoduje wyświetlenie liczby badań spełniających jednocześnie wszystkie zaznaczone warunki. Przycisk: powoduje obliczenie statystyki, zamyka okno. Rysunek 2.16: Okno statystyki wykonanych badań Opis badania Okno Opis badania (rys. 2.17) otwiera się za pomocą przycisku na pasku przycisków szybkiego uruchamiania u dołu okna bazy danych albo opcji Opis... w zakładce Badanie paska menu. Okno Opis badania umożliwia wprowadzenie lub edycję opisu badania umieszczonego w bazie danych. Opis zawiera następujące pola: Nazwisko pacjenta wstawiane automatycznie; Skierowany przez: wpisywane ręcznie;

64 56 Opisy i statystyka Rozpoznanie: wstawiane z rozwijanej listy; ikona umożliwiające dodanie nowego tekstu. Leczenie wstawiane z rozwijanej listy; ikona umożliwiające dodanie nowego tekstu. z prawej strony otwiera okno z prawej strony otwiera okno Wiek pacjenta w dniu badania wstawiany automatycznie. Opis badania wpisywany ręcznie; można również użyć typowego tekstu z okna wyszukiwania 2.18 dostępnego po kliknięciu przycisku Wstaw tekst opisu. Orzeczenie wpisywane ręcznie; można również użyć typowego tekstu z okna wyszukiwania 2.18 dostępnego po kliknięciu przycisku Wstaw tekst orzeczenia. Adnotacje wpisywane ręcznie. Pole zaznacz badanie jako w pełni opisane jeśli zostanie zaznaczone, to przy numerze badania pojawi się znak. oraz przyciski: uruchamiający wydruk opisu badania, otwierający okno przeglądania w konfiguracji odpowiedniej do wybranego badania. anulujący wprowadzone zmiany i zamykający okno, zatwierdzający wprowadzone zmiany i zamykający okno. Rysunek 2.17: Okno edycji opisu badania

65 2.5.4 Drukowanie opisu badania 57 Rysunek 2.18: Okno wyszukiwania tekstu opisu Drukowanie opisu badania Okno Drukuj (rys. 2.19) otwiera się za pomocą ikony na pasku ikon z lewej strony okna albo opcji Drukuj... w zakładce Plik paska menu. Okno Drukuj w górnej części zawiera pola umożliwiające edycję nagłówka wydruku: Logo zaznaczenie włączy drukowanie logo (z pliku) z możliwością automatycznego dostosowania do szerokości kartki; ikona otwiera okno systemowe wyszukiwania plików. Nagłówek wydruku tu można umieścić np. nazwę adres placówki. Tytuł np. rodzaj badania. Ikony z prawej strony pól tekstowych służą do wyboru kroju i wielkości czcionki dla każdego pola osobno. Dolna część okna zawiera listę (do wyboru) elementów bazy danych, które mają znaleźć się na wydruku: Wiek pacjenta, PESEL, Data badania, Skierowany przez, Oddział Funduszu Zdrowia, Rozpoznanie, Leczenie, Opis badania, Orzeczenie, Adnotacje, Data i podpis,

66 58 Opisy i statystyka Ramki, oraz dodatkowe elementy: Wstaw dzisiejszą datę. Wstaw numery stron. Ilość kopii. Ikona wydruku. z prawej strony służy do wyboru kroju i wielkości czcionki dla tej części U dołu okna znajduje się pięć przycisków: uruchamia wydruk, otwiera okno systemowe pozwalające wybrać drukarkę i dostosować jej ustawienia, otwiera podgląd wydruku, zamyka okno i pomija wprowadzone zmiany, zapisuje wprowadzone zmiany jako domyślne. Rysunek 2.19: Okno wydruku wyniku badania Opis leczenia Opcja Leczenie... w opcji Pacjent (rys. 2.20) otwiera okno służące do edycji opisu leczenia. Przyciski z prwej strony okna spełniają następujące funkcje:

67 2.5.6 Wydruk historii choroby 59 służy do wpisywania nazw leków na listę, służy do usuwania nazw leków z listy, służy do wstawiania nazw leków z listy do opisu leczenia, zamyka okno i pomija wprowadzone zmiany, zatwierdza opis. Rysunek 2.20: Okno opisu leczenia Wydruk historii choroby Wydruk historii choroby uruchamia się za pomocą opcji Historia choroby... w opcji Badanie (rys. 2.21). Rysunek 2.21: Okno wydruku historii choroby U dołu okna znajdują się trzy przyciski: uruchamia wydruk, otwiera okno systemowe pozwalające wybrać drukarkę i dostosować jej ustawienia, zamyka okno.

68 60 Konserwacja bazy danych 2.6 Konserwacja bazy danych Kopia bezpieczeństwa bazy danych Co 14 dni po uruchomieniu komputera, na monitorze pojawi się następujący komunikat: Jeżeli kopia bezpieczeństwa bazy danych nie była wykonywana co 14 dni, komunikat o konieczności wykonania kopii bezpieczeństwa bazy danych będzie zawierał informację o liczbie dni od wykonania ostatniej kopii bezpieczeństwa. Po naciśnięciu przycisku Tak pojawi się okno: W tym oknie w pozycji Wybierz napęd, na który chcesz zrobić kopię z rozwijanego menu wyboru należy wybrać rodzaj napędu lub nośnik danych. Po zatwierdzeniu wyboru napędu zostanie wykonana kopia bezpieczeństwa bazy danych, co zostanie potwierdzone komunikatem: Porządkowanie bazy danych Porządkowanie bazy danych uruchamia się za pomocą funkcji Porządkuj bazę danych w opcji Zaawansowane w zakładce Plik paska menu. Ta funkcja ponownie przelicza ilość badań wykonanych, zarchiwizowanych i opisanych dla wszystkich pacjentów. Zaleca się użyć w razie stwierdzenia niespójności w numeracji badań.

69 Rozdział 3 Aplikacje do wykonywania i przeglądania badania 3.1 Pasek menu i pasek narzędziowy Aparat DigiTrack TM posiada elastyczny interfejs, który można konfigurować w sposób odpowiadający użytkownikowi. Domyślnie funkcjonalności systemu są dostępne poprzez pasek narzędziowy, podczas gdy pasek głównego menu jest niewidoczny. Pasek narzędziowy obejmuje przyciski narzędziowe i grupy opcji. Część przycisków narzędziowych związana jest z funkcjonalnością poszczególnych paneli, opisanych w??, a większość grup opcji służy do ustawiania parametrów wyświetlania sygnału EEG. W bieżącym rozdziale zawarto przegląd podstawowych funkcjonalności aparatu, trzeba jednak podkreślić, że dla konkretnego badania i trybu uruchomienia (rejestracja lub przeglądanie), dostępna może być tylko ich część. Tak samo nie wszystkie panele muszą być dostępne podczas każdego uruchomienia aplikacji. Opis wykonania opisywanej operacji zawsze dotyczy domyślnej konfiguracji interfejsu. Ta sama zasada obowiązuje w obrębie całego dokumentu. Wybranie innej konfiguracji interfejsowej nie zmienia funkcjonalności aparatu, jedynie wpływa na sposób grupowania i organizacji poszczególnych opcji, przez co do wykonania tej samej funkcji prowadzi nieco inna droga. Dokładny opis wprowadzania zmian w interfejsie znajduje się w rozdz Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Badanie Przycisk Badanie zawiera następujące opcje: Dane pacjenta... Opcja Dane pacjenta (rys. 3.1) pozwala sprawdzić personalne szczegóły dotyczące pacjenta, którego badanie oglądamy (lub rejestrujemy) oraz podstawowe dane związane z badaniem. Edycja danych nie jest możliwa.

70 62 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.1: Dane pacjenta... Informacje o badaniu... Opcja Informacje o badaniu... (rys. 3.2) pozwala sprawdzić oznaczenia i typ kanałów przypisanych poszczególnym strumieniom urządzenia oraz częstotliwość próbkowania. Edycja danych nie jest możliwa. Rysunek 3.2: Informacje o badaniu Do każdego kanału dodano informację o jednostkach, a na dole zostały dodane informacje o częstotliwości próbkowania, zastosowanych filtrach wstępnych, referencyjnej elektrodzie sprzętowej i rodzaju użytej głowicy do rejestracji (dla starszych badań tych informacji może nie być). Jeśli badanie składa się z więcej niż 1 pliku, informacje są przedstawione dla wszystkich plików. Raport zdarzeń Opcja Raport zdarzeń otwiera okno zawierające w górnej części listę zdarzeń zarejestrowanych w trakcie badania (rys.3.3).

71 3.2.1 Badanie 63 W dolnej części okna znajdują się cztery pola wyboru umożliwiające filtrację wyświetlanych zdarzeń: Zdarzenie typu - domyślnie wszystkie zdarzenia; klikając na pasek wyświetlający typ zdarzenia otwieramy okno umożliwiające wybranie żądanego zdarzenia. Zdarzenia przypięte do - zaznaczenie powoduje wyszukanie tylko tych zdarzeń, które są przypięte do kanału o nazwie wpisanej w pole edycyjne obok. Zdarzenia od Zdarzenia do Powrót do wyświetlania wszystkich zdarzeń następuje po odznaczeniu pól wyboru. Po zmianie filtru należy kliknąć przycisk Odśwież z prawej strony u dołu okna. Pole wyboru obok przycisku Odśwież włącza wyświetlanie czasu bezwzględnego (zegarowego) lub czasu badania. Rysunek 3.3: Informacje o zdarzeniach Eksport Opcja Eksport pozwala na konwersję i zapis badania w dwóch formatach: tekstowym opcja Zapisz plik w formacie tekstowym... (rys. 3.4) European Data Format (EDF) opcja Zapisz plik w formacie EDF.... Po wybraniu opcji na ekranie otworzy się okienko z zapytaniem, czy dane mają być zapisane w bieżącym programie i z użyciem bieżących filtrów, czy w montażu bazowym (??) i nieprzefiltrowane. Wciśnięcie klawisza Tak oznacza zapis sygnałów przefiltrowanych i zremontowanych, czyli dokładnie takich, jakie widzimy na ekranie. Wybór klawisza Nie spowoduje zapisanie sygnałów w takiej postaci, w jakiej zostały zapamiętane w pliku z badaniem, a więc nieprzefiltrowanych i surowych. Na koniec możemy wybrać nazwę pliku i katalog, w którym ma zostać zapisany.

72 64 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.4: Eksport do pliku Utwórz skrót (link) automatycznego uruchomienia Opcja Utwórz link automatycznego uruchomienia została zaprojektowana z myślą o umożliwieniu szybkiego zaprezentowania przygotowanych wcześniej fragmentów zapisów EEG. Istota opcji polega na utworzeniu pliku *.bat, który uruchamia przeglądanie wskazanych danych w odpowiedniej konfiguracji - może automatycznie zacząć odtwarzać zadany fragment danych i zamknąć przeglądarkę po zakończeniu odtwarzania. Prezentowany zakres danych musi zostać przed utworzeniem linku wybrany za pomocą jednej z metod opisanych w rozdz Utworzenie linku uruchomieniowego poprzedza otworzenie formularza (rys. 3.5), w którym należy określić, który fragment danych będziemy chcieli prezentować. Należy to zrobić poprzez wybranie z rozwijanej listy rodzaju zaznaczenia (sposobu, w jaki sposób zaznaczyliśmy fragment - za pomocą linijki, długiego zaznaczenia lub zdarzeń patrz rozdz ). Granice wybranego fragmentu zostaną wyświetlone na formularzu obok opcji automatycznie przejdź do (początek fragmentu) i automatycznie zatrzymaj odtwarzanie po dojściu do (koniec fragmentu). Format, w jakim zostały wyświetlone granice fragmentu na formularzu, zależy od tego, czy w przeglądarce została wybrana opcja czasu rzeczywistego czy czasu, który upłynął od początku badania. W przypadku czasu rzeczywistego wyświetlana jest także data, gdyż badanie może kończyć się w następnej dobie. Tylko jeden fragment danych może być prezentowany za pomocą skrótu automatycznego uruchomienia. W związku z tym, zaznaczając dane poprzez długie zaznaczenie lub za pomocą zdarzeń należy pamiętać, aby zrobić tylko JEDNO zaznaczenie każdego typu. Wtedy ten typ zaznaczenia pojawi się na liście do wyboru. W przeciwnym razie, aby uniknąć niejednoznaczności, zostanie zignorowany. W przypadku zdarzeń można zaznaczyć jeden fragment typu Zaznaczenie i po jednym z jego podtypów, np. jedno zaznaczenie A, jedno zaznaczenie B itd.

73 3.2.1 Badanie 65 Rysunek 3.5: Link automatycznego uruchamiania Ponadto w formularzu 3.5 mamy następujące opcje do wyboru: automatycznie przejdź do - powoduje automatyczne przeskoczenie w czasie prezentacji do wybranego początku fragmentu danych, automatycznie rozpocznij odtwarzanie danych - powoduje automatyczne przewijanie sygnału (panning). Jeśli jest to badanie wideo, prezentacji danych EEG będzie towarzyszył obraz wideo, automatycznie zatrzymaj odtwarzanie po dojściu do - powoduje automatyczne zatrzymanie przewijania po dojściu do końca wybranego fragmentu danych, zamknij po automatycznym odtworzeniu danych - powoduje automatyczne zakończenie prezentacji po zakończeniu przewijania sygnału, zaokrąglij granice prezentowanego fragmentu danych do pełnych sekund - przy czym zaokrąglenie to zależy od tego, czy wybraliśmy wyświetlanie czasu rzeczywistego czy od początku badania (opcja ta jest domyślnie zaznaczona). Jeśli np. zaznaczymy jedynie opcję 1 i 2, to po otworzeniu przeglądarki zapis automatycznie przesunie się do początku wybranego fragmentu i zacznie przewijać aż do końca badania. Po prezentacji przeglądarka pozostanie otwarta. Ostatnią informacją do uzupełnienia w formularzu jest nazwa linku uruchomieniowego. Przycisk Przeglądaj pozwoli na otworzenie okna, w którym łatwo można wybrać lokalizację pliku. Po wciśnięciu OK zostanie utworzony plik uruchomieniowy typu *.bat, w którym zawarta została informacja o rodzaju i przebiegu prezentacji naszych danych. Prezentacja nastąpi po uruchomieniu tego pliku, ale KONIECZNE jest uprzednie zamknięcie badania, do którego plik się odnosi. Czasem istnieje konieczność wyświetlenia prezentacji, która może być przenoszona między komputerami oraz odtworzona na komputerze, na którym nie zainstalowano systemu EEG DigiTrack R. W tym celu: eksportujemy wybrane badanie na płytę lub jakikolwiek inny nośnik, na który możliwy jest eksport. Do eksportu koniecznie dołączamy przeglądarki. Wyeksportowanych badań może być wiele, wybieramy te, które chcemy zaprezentować w czasie naszego pokazu,

74 66 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy na eksportowym nośniku uruchamiamy program Viewer/Start.exe (lub pozwalamy, aby płyta z wyeksportowanymi badaniami sama zaczęła się odtwarzać) i wybieramy badanie do zaprezentowania, po otworzeniu przeglądarki z badaniem wybieramy opcję Plik-Utwórz link automatycznego uruchomienia, po czym postępujemy w sposób już opisany. W tym przypadku należy jednak pamiętać, że tworzony plik typu bat MUSI się znaleźć na poziomie katalogów z danymi i katalogu zawierającego przeglądarki. Dlatego nie wskazana jest zmiana ścieżki do pliku w formularzu 3.5, a jedynie jego nazwa. Jeśli dołączamy naszą prezentację do prezentacji tworzonej w programie PowerPoint, to dla wygody użytkowania zaleca się ustawienie niskiego poziomu zabezpieczeń (PowerPoint: Narzędzia-Makro-Zabezpieczenia, zakładka Poziom zabezpieczeń, opcja Niskie ). Wybieramy opcję Pokaz slajdów-przycisk akcji, następnie wybieramy odpowiedni przycisk i ustawiamy go na slajdzie. Na ekranie zostanie otworzone okno Ustawienia akcji, wybieramy w nim opcje Uruchom program i definiujemy nazwę programu jako nasz utworzony wcześniej plik typu bat. W ten sposób przycisk widoczny na slajdzie został skojarzony z utworzonym przez nas plikiem typu bat. W czasie wyświetlania slajdów kliknięcie przycisku akcji rozpoczyna naszą prezentację. Wyeksportowane przez nas badania z przeglądarkami, pliki typu bat i prezentacja utworzona w PowerPoincie, powinny znaleźć się w jednym miejscu w czasie pokazu slajdów. Tematy pomocy Opcja Tematy pomocy otwiera ten podręcznik. Informacje o Elmiko DigiTrack Sudio... Opcja Informacje o Elmiko DigiTrack Sudio... otwiera okno zawierające między innymi informację o wersji programu, kontakt z producentem, itp. Przełącz do bazy pacjentów Opcja Przełącz do bazy pacjentów powoduje przejście do bazy pacjentów, gdzie można wybrać inny zapis do analizy lub rozpocząć nowe badanie. Zamknij Wybranie opcji Zamknij powoduje zamknięcie okna akwizycji (lub przeglądania) danych i przejście do bazy danych. Można rozpocząć nowe badanie lub przeglądanie innego zapisu Widok Przycisk Widok zawiera następujące opcje: Wyświetlaj wartości impedancji - zaznaczenie powoduje wyświetlenie na zapisie EEG co dwie sekundy znaczników impedancji kontaktu elektroda-skóra (rys.?? i 4.1). Kolor tła znaczników zależy od wartości impedancji. Znacznik daje tylko orientacyjną informację o tym, z jakiego przedziału pochodzi impedancja, ale po najechaniu kursorem na znacznik zostanie wyświetlona dokładna wartość impedancji.

75 3.2.3 Ustawienia 67 Opcja jest dostępna zarówno w czasie wykonywania jak i przeglądania post-factum badania, ale dotyczy jedynie panelu EEG. Ponadto dostępna wyłącznie wtedy, kiedy wartości impedancji zostały do pliku zapisane (patrz też 4.1.2). Wyświetlaj zdarzenia medyczne - zaznaczenie powoduje wyświetlanie na zapisie EEG znaczników zdarzeń medycznych (rys.?? i 4.1). Opcja jest nieaktywna w trybie edycji zdarzeń, który zawsze włącza wyświetlanie znaczników zdarzeń i nie pozwala go wyłączyć. Pokaż czas rzeczywisty - zaznaczenie powoduje wyświetlanie czasu rzeczywistego (zegarowego, lokalnego dla ustawionej strefy czasowej, zamiast czasu liczonego od początku badania (rys.?? i 4.1). Pokaż paski tytułu paneli - zaznaczenie powoduje dodanie do zadokowanych paneli pasków tytułu. Każdy z pasków zawiera nazwę panelu i ikonki podstawowych operacji (rys.?? i 4.1). Wyświetlaj nawigator zdarzeń - zaznaczenie powoduje wyświetlanie nawigatora zdarzeń z prawej strony ekranu (rys. 3.6 i 4.1). Jest on domyślnie wyłączony podczas wykonywania badania i domyślnie włączony podczas przeglądania badania. Nawigator zdarzeń zawiera (zaczynając od góry): przyciski służące do przewijania badania: o sekundę, o pół strony, o stronę oraz do pierwszej i do ostatniej strony zapisu, przyciski do wyszukiwania poprzedniego i następnego zdarzenia zaznaczonego w badaniu wraz z listą ulubionych zdarzeń (opis w??), przyciski służące do przełączania trybów pracy: trybu przeglądania, pomiaru i edycji zdarzeń. Tryb przeglądania jest przeznaczony do pracy z monitorami dotykowymi i pojawia się na nawigatorze dopiero po włączeniu opcji Ustawienia okien aplikacji... - Ekran dotykowy. W tym trybie możliwe jest przewijanie sygnału palcem lub myszką. W trybie pomiaru klikniecie lewym klawiszem myszki w obrębie panelu EEG powoduje wyświetlenie linijki pomiarowej (6.3), zaś w trybie edycji zdarzeń to samo kliknięcie otwiera menu kontekstowe służące do wstawiania i edycji zdarzeń (rozdz.??). Tryb edycji można łatwo rozpoznać po zmianie koloru tła panelu EEG. Jeśli opcja Ustawienia okien aplikacji... - Ekran dotykowy nie została zaznaczona, dostępne są tylko tryby pomiaru i edycji zdarzeń Ustawienia Większość opcji związanych z przyciskiem osobnych rozdziałach: Ustawienia zostało opisanych w

76 68 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.6: Nawigator zdarzeń Opcja Opis w rozdziale: Kanały wejściowe Programy (montaże)...?? Pasma częstotliwości (Rytmy) Fotostymulacja...?? Typy zdarzeń...?? Wyświetlanie kanałów... patrz niżej Wyświetlanie sygnału... patrz niżej Filtry i skale... patrz niżej Ustawienia okien aplikacji... patrz niżej Widmo sygnału (FFT)... 7 Mapy przestrzenne (Maping)...?? Mapy czasowe (TPM)...?? Skompresowany rozkład widma (CSA)?? Rozkład gęstości widmowej (DSA)??

77 3.2.3 Ustawienia 69 Referencja... Opcja Referencja..., dostępna pod przyciskiem Ustawienia (rys. 3.7), wyświetla schematyczny rysunek głowy umożliwiający wybranie elektrod EEG używanych do obliczenia referencji programowej. Przy tej okazji warto wspomnieć o różnych rodzajach referencji. Podczas rejestracji badania, ustawiając elektrodę referencyjną, wybieramy referencję fizyczną (sprzętową), która będzie odniesieniem do wszystkich wykonywanych pomiarów (4.1.1). Możemy wtedy mówić o elektrodzie referencyjnej, czyli elektrodzie odniesienia i elektrodach aktywnych, które rejestrują wartości potencjałów w odniesieniu do elektrody referencyjnej. Oprócz referencji fizycznej istnieje możliwość obliczenia referencji programowej. O ile referencji fizycznej po zakończeniu badania zmienić się już da, to referencja programowa może być policzona w dowolnym momencie, również post-factum i jest to proces odwracalny, co oznacza, że dla tego samego badania możemy policzyć odniesienie programowe na różny sposób. Referencyjną elektrodą programową może być np. powszechnie używana elektroda Goldmana (tzw. elektroda uśredniona), która polega na policzeniu średniej wartości z pomiarów zarejestrowanych przez wszystkie elektrody. Tak policzona elektroda stanowi odniesienie do każdej z elektrod z osobna. Nie jest to zabieg konieczny z punktu widzenia technicznego, ale ułatwiający analizę badania, bowiem inna referencja uwypukla inne własności sygnału. Opcja Referencja... umożliwia wybór elektrod, które będą brały udział przy liczeniu elektrody referencyjnej, np. wspomnianej elektrody Goldmana. Elektrody włączone są oznaczone na biało, wyłączone (które będą ignorowane podczas obliczeń) - na różowo. Domyślnie wszystkie elektrody (oprócz usznych A1, A2) są włączone, ale mamy możliwość wyłączenia tych, których zapis jest np. nieczysty technicznie (wprowadzałby dużo artefaktów). Pole wyboru Zaznacz/odznacz wszystkie oraz przycisk Odwróć zaznaczenie w lewym dolnym rogu okna ułatwiają szybkie zmiany zaznaczenia. Rysunek 3.7: Ustawienia referencji Dostępne programowe elektrody referencyjne są opisane w

78 70 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Wyświetlanie kanałów... Opcja Wyświetlanie kanałów... (rys. 3.8) otwiera okno umożliwiające skonfigurowanie sposobu prezentacji sygnału EEG na ekranie. W tym oknie wyświetlane są wszystkie kanały dostępne w użytej głowicy oraz wszystkie zdefiniowane programy. Kanały nie zapisane w czasie badania lub niedostępne w danym programie są zaznaczone kolorem szarym i nie są wyświetlane (nawet jeśli są zaznaczone do wyświetlania). Zakładki z nazwami wszystkich zdefiniowanych programów wyświetlające kanały każdego z nich znajdują się w dolnej części okna. Opcja Zapamiętaj ustawienia (w lewym dolnym rogu okna we wszystkich zakładkach) powoduje zapamiętanie ustawień na stałe dla wszystkich użytkowników, pacjentów i badań. Ustawienia zmienione bez zapamiętania na stałe będą czynne jedynie do końca pracy z aplikacją. Okno otwierane przez opcję Wyświetlanie kanałów... (rys. 3.8) zawiera cztery zakładki: Kanały (rys. 3.8) umożliwia dla każdego montażu wybranie kanałów, które będą wyświetlane. Rysunek 3.8: Okno wyświetlanie kanałów Z prawej strony okna są przyciski ułatwiające zaznaczanie kanałów:

79 3.2.3 Ustawienia 71 Wszystkie Żaden Jeden Odwróć Zaznacza wszystkie kanały Kasuje zaznaczenie we wszystkich kanałach Zaznacza podświetlony kanał, a we wszystkich pozostałych kasuje zaznaczenie Odwraca zaznaczenie we wszystkich kanałach Jeśli trzeba wybrać do wyświetlenia np. kilka kanałów (z wielu zarejestrowanych), wygodnie jest usunąć zaznaczenie tych kilku interesujących kanałów, a następnie użyć przycisku Odwróć; wtedy zaznaczone będą tylko interesujące kanały. Wzmocnienia (rys. 3.9) umożliwia (po dwukrotnym kliknięciu wybranego pola) określenie powiększenia (kolumna Wzmocnienie) oraz przesunięcia linii zerowej (kolumna Przesunięcie) każdego kanału. Wartości te określają jedynie powiększenie i przesunięcie przebiegów na ekranie (w mikrowoltach); nie mają wpływu na wyniki odczytu wartości za pomocą linijki pomiarowej, wyniki analiz przebiegów, itp. Rysunek 3.9: Okno wyświetlanie kanałów wzmocnienie Przycisk Przywróć powoduje powrót do wartości domyślnych: Wzmocnienie = 1,00

80 72 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Przesunięcie = 0,00 Filtry (rys. 3.10) umożliwia dla każdego montażu wybranie filtracji wyświetlanych kanałów: stałej czasu w kolumnie HP górnej częstotliwości granicznej w kolumnie LP filtru zakłóceń sieciowych w kolumnie 50 Hz Dwukrotne kliknięcie wybranego pola powoduje rozwinięcie listy wyboru dostępnych wartości. Rysunek 3.10: Okno wyświetlanie kanałów filtry Przycisk Przywróć powoduje powrót do wartości domyślnych. Wizualizacja (rys. 3.11) umożliwia dla każdego montażu wybranie następujących parametrów: Kolor dwukrotne kliknięcie wybranego pola powoduje rozwinięcie listy dostępnych kolorów; najniższe pole tej listy otwiera okno wyboru wszystkich dostępnych kolorów z możliwością definicji kolorów niestandardowych. Przycisk Przywróć przywraca kolory domyślne. Oś jeśli zaznaczone powoduje wyświetlenie linii zerowej przebiegu. Wykres jeśli zaznaczone powoduje wyświetlenie krzywej przedstawiającej zarejestrowany przebieg. Liczby jeśli zaznaczone powoduje wyświetlenie co 1 sekundę liczb określających wartość napięcia chwilowego w µv (rys. 3.12).

81 3.2.3 Ustawienia 73 Opcja ta jest przydatna raczej dla kanałów, które są rzadko próbkowane, np. pulsoksymetr (wartość saturacji, rytm serca). W praktyce takie kanały najlepiej wyświetlać z włączonymi Liczbami i wyłączonym Wykresem. Rysunek 3.11: Okno wyświetlanie kanałów wizualizacja Rysunek 3.12: Wyświetlanie wartości napięcia Wyświetlanie sygnału... Opcja Wyświetlanie sygnału... (rys. 3.13) otwiera okno umożliwiające wybór koloru poszczególnych elementów wyświetlanego obrazu osobno dla okna Akwizycji i Przeglądania. Dwukrotne kliknięcie wybranego pola powoduje rozwinięcie listy dostępnych kolorów; najniższe pole tej listy otwiera systemowe okno wyboru wszystkich dostępnych kolorów z możliwością definicji kolorów niestandardowych. Przycisk Domyślne powoduje powrót do kolorów domyślnych.

82 74 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.13: Kolory wyświetlania sygnału Filtry i skale... Opcja Filtry i skale otwiera okna (rys i 3.15). Okna te umożliwiają dostosowanie do indywidualnych potrzeb wartości filtrów i skal wyświetlania sygnału dostępnych w listach wyboru na pasku menu. W W tych oknach są dostępne następujące przyciski: - dodaje nową wartość do listy. - usuwa zaznaczoną wartość. - zaznacza wybraną wartość jako domyślną. - przełącza jednostki z sekund na herce i odwrotnie (tylko w zakładce Filtry). Przywróć domyślne - przywraca standardowe wartości skal kub filtrów. Anuluj - anuluje wprowadzone zmiany. Zastosuj - zatwierdza wprowadzone zmiany.

83 3.2.3 Ustawienia 75 Rysunek 3.14: Okno definicji filtrów Rysunek 3.15: Okno definicji skal wyświetlania Ustawienia okien aplikacji... Opcja Ustawienia okien aplikacji... otwiera okna (rys i 3.17). Zakładka Ustawienia monitorów (rys. 3.16) umożliwia dostosowanie konfiguracji programu do użytych monitorów. W górnej części zakładki widoczne są monitory dostępne w systemie oznaczone kolejnymi numerami. Przycisk Identyfikuj wyświetla (na ok. 3 s) na każdym z monitorów przypisany mu numer. Gwiazdką jest oznaczony monitor główny systemu operacyjnego. W dolnej części okna należy określić funkcje i rzeczywiste wymiary monitorów, jakimi dysponujemy. Pole Ekran dotykowy należy zaznaczyć, jeśli monitor obsługuje tę funkcję i zamierza się z niej korzystać.

84 76 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.16: Okno ustawień monitorów Rysunek 3.17: Okno ustawień interfejsu użytkownika

85 3.2.3 Ustawienia 77 Wymiary monitora powinny być zgodne z rzeczywistymi. Inaczej krzywe EEG mogą nie być wyświetlane we właściwych skalach. Zakładka Interfejs użytkownika (rys. 3.17) umożliwia dostosowanie konfiguracji interfejsu do parametrów użytych monitorów (przyciskiem Automatycznie dopasuj ustawienia do głównego monitora aplikacji) oraz indywidualnych wymagań (za pomocą pól wyboru w górnej części okna). Zaznaczenie opcji Obsługa linijki kompatybilna z ekranem dotykowym rozszerza możliwości linijki (patrz rozdział 6.3). Następna grupa opcji dotyczy konfiguracji interfejsu użytkownika. Domyślnie na ekranie widoczny jest tylko pasek narzędziowy (bez paska głównego menu), zawierający przyciski narzędziowe i grupy opcji. Jednak aparat umożliwia użytkownikowi dostosowanie elementów kontrolnych do własnych potrzeb i preferencji. Umożliwiają to opcje: Ukryj pasek głównego menu aplikacji (domyślnie zaznaczony) po odznaczeniu wyświetla się dodatkowo pasek menu (oprócz paska narzędziowego), a funkcjonalności aparatu są dostępne częściowo przez pasek menu, częściowo przez pasek narzędziowy (rys ). Ukryj menu paneli i podłącz je do guzików paneli (domyślnie zaznaczony, dostępny tylko po odznaczeniu opcji Ukryj pasek głównego menu aplikacji) po odznaczeniu pasek menu powiększy się o elementy związane z panelami (Akwizycja, Sygnał, VID, Kamera, FFT, MAP, TPM, Analizy, CSA, DSA, AVG - zależnie od rodzaju badania porównaj rys i 3.21). Wraz z powiększeniem paska menu opcje związane z funkcjonalnością paneli (które do tej pory ukryte były pod przyciskami paska narzędziowego - patrz rys. 3.20) przeniesione zostaną do odpowiednich elementów głównego paska menu (patrz rys. 3.21). W tej sytuacji przyciski związane z panelami pozostaną, ale służyć będą wyłącznie do ich włączania i wyłączania. Naciśnięcie odpowiedniego elementu paska menu spowoduje rozwinięcie listy opcji związanych z panelem, a wśród nich na pierwszym miejscu znajdują się (rys. 3.21): Zamknij panel Zadokowany (wydokuj) Zwykle też do funkcjonalności panelu należą: Eksportuj Drukuj Podgląd wydruku Jeśli zaś opcja Ukryj menu paneli... jest zaznaczona, opcje paneli dostępne są poprzez przyciski (rys. 3.20). Szczegóły podstawowych opcji paneli zostały opisane w Pozostałe pozycje listy zależą od panelu, z którym związany jest przycisk.

86 78 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Wyświetlaj nazwy paneli obok ikon... (domyślnie zaznaczony) w przypadku pracy z małym monitorem (np. tablet) odznaczenie opcji sprawia, że przyciski zabierają mniej miejsca i na ekranie widać ich więcej w tym samym momencie, co ułatwia pracę (rys. 3.22). Zaznaczenie opcji powoduje wyświetlenie skrótów nazw paneli, z którymi są związane przyciski. Pokazuj podpisy grup kontrolek na pasku narzędziowym (domyślnie zaznaczony) po odznaczeniu podpisy pod grupami opcji zostają ukryte, co zwiększa ilość miejsca przeznaczonego np na sygnały EEG (rys. 3.23). Wraz z podpisami znika przycisk powrotu do ustawień standardowych odpowiednich grup parametrów. Wszystkie zmiany oprócz następujących: Dozwolona niedokładność kliknięcia Obsługa linijki kompatybilna z ekranem dotykowym zostaną wprowadzone dopiero po restarcie aplikacji. Przykłady różnych konfiguracji menu głównego przedstawiają rys Rysunek 3.18: Widoczny pasek narzędziowy (przyciski i grupy opcji) oraz pasek menu. Menu paneli nie jest ukryte. Rysunek 3.19: Widoczny pasek menu i pasek narzędziowy. Menu paneli zostało ukryte. Rysunek 3.20: Widoczny pasek menu, menu paneli nie jest ukryte (opcje związane z panelami są zgrupowane w elementach menu).

87 3.2.4 Włączanie i dokowanie panelu 79 Rysunek 3.21: Widoczny pasek menu, menu paneli jest ukryte (opcje związane z panelami są zgrupowane w przyciskach paska narzędziowego). Rysunek 3.22: Ukryty pasek menu ukryte nazwy paneli obok przycisków Rysunek 3.23: Ukryty pasek menu ukryte nazwy paneli obok przycisków, ukryte podpisy grup kontrolek Włączanie i dokowanie panelu Opcje związane z panelem mogą być przypisane (i rozwijane jako lista) do przycisków narzędziowych lub do opcji menu. W interfejsie domyślnym lista opcji należy do odpowiedniego przycisku i taką sytuację zakładamy opisując sposoby wykonania operacji. Na liście opcji, jako pierwsze, znajdują się komendy wyłączające i wydokowujące panel, poza tym są tam funkcje charakterystyczne dla konkretnego panelu. Zwykle znajdujemy wśród nich również m.in. komendy Drukuj, Eksportuj i Podgląd wydruku. Zamknij panel Opcja zamknij panel wyłącza wyświetlanie dowolnego panelu. Identyczny skutek ma kliknięcie typowej ikony zamykającej panel w jego górnym prawym rogu (musi być widoczny pasek tytułu). Aby ponownie go włączyć, należy ponownie kliknąć odpowiedni przycisk panelu. Zadokowany (wydokuj) Wszystkie panele w systemie EEG DigiTrack R mają swoje z góry określone miejsca w obrębie głównego okna aplikacji. Jeśli panel nie jest zamknięty, to domyślnie pojawia się zadokowany w tym właśnie miejscu. Istnieje możliwość wydokowania, czyli oderwania panelu od okna aplikacji i przesunięcia go w dowolne, inne miejsce, w tym także na sąsiedni monitor (o ile istnieje i jest skonfigurowany). Można również regulować rozmiar wydokowanego panelu. na Do wydokowania służy opcja Zadokuj. Zadokowany (wydokuj), która po użyciu zmienia się

88 80 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Wydokowany panel zawsze posiada pasek tytułu, aby można go było łatwo identyfikować i zmieniać stan. Pasek tytułu panelu wydokowanego jest nieco inny niż pasek tytułu panelu niewydokowanego (rys. 3.24). W jego prawym, górnym rogu wyświetlone zostaną ikonki, za pomocą których panel można jednym kliknięciem przerzucić na sąsiedni monitor ( ), ponownie zadokować, zmaksymalizować do pełnego ekranu ( ) lub zamknąć. Ikonka służąca do przemieszczenia panelu na sąsiedni monitor jest widoczna tylko wtedy, jeśli drugi monitor został podpięty do systemu i skonfigurowany. Pasek tytułu panelu niewydokowanego zawiera tylko ikonki do dokowania i do zamykania. Wydokowany i zamknięty panel można ponownie włączyć klikając odpowiedni przycisk narzędziowy, a po włączeniu będzie wciąż wydokowany. Wydokowany panel można ponownie zadokować na dwa sposoby: przy użyciu ikonki w prawym górnym rogu wydokowanego panelu przy użyciu opcji Zadokuj pod odpowiednim przyciskiem. Rysunek 3.24: Pasek tytułu panelu zadokowanego (góra rysunku) i wydokowanego (dół rysunku) Akwizycja Panel Akwizycja i jego przycisk są dostępne jedynie w trybie wykonywania badania, niedostępne w czasie przeglądania badania post-factum. W tej sekcji zawarty jest przegląd funkcjonalności tego panelu. Impedancja... Opcja Impedancja... włącza pomiar impedancji elektrod opisany w rozdziale W przypadku, kiedy dostępny jest pomiar impedancji on-line, uruchomiona zostaje jedynie wizualizacja impedancji. Kalibracja głowicy... Podczas kalibracji głowicy (rys. 3.25) wyznaczane są bieżące współczynniki wzmocnienia i przesunięcia poszczególnych kanałów, dzięki czemu można je skorygować, o ile uległy zmianie (jest to możliwe w trakcie eksploatacji głowicy) oraz porównać kanały pod względem wyliczonych parametrów. Kalibracja jest szczególnie wskazana po wymianie głowicy, nawet po wymianie na głowicę tego samego typu, gdyż różne egzemplarze wzmacniacza mogą się nieznacznie różnić parametrami. Niewłaściwe współczynniki kalibracji owocują zniekształceniem sygnału - sygnał ulegnie nieco innemu niż nominalne wzmocnieniu i zostanie przesunięty o pewną stałą wartość.

89 3.2.5 Akwizycja 81 Rysunek 3.25: Kalibracja głowicy Pokaż sygnał kalibracyjny Zaznaczenie opcji Pokaż sygnał kalibracyjny powoduje, że zamiast zapisu EEG będzie wyświetlany sygnał kalibracyjny (rys. 3.26), używany do kalibracji systemu. Aby powrócić do wyświetlania sygnału EEG należy ponownie kliknąć Pokaż sygnał kalibracyjny. Rysunek 3.26: Sygnał kalibracyjny Informacje o sprzęcie... Opcja Informacje o sprzęcie... (rys. 3.27) otwiera okno wyświetlające informacje techniczne o sprzęcie i jego konfiguracji. Rysunek 3.27: Informacje o sprzęcie

90 82 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Wznów komunikację... Opcja Wznów komunikację... powoduje ponowne nawiązanie komunikacji z głowicą. Tej opcji należy użyć, jeśli DigiTrack TM sam automatycznie nie był w stanie wznowić komunikacji z głowicą. Utrata komunikacji najczęściej następuje po mechanicznym przerwaniu połączenia (rozłączenie kabli) lub z powodu problemu z przesyłaniem danych (np. po zagubieniu jednej z próbek) EEG Z panelem służącym do podglądu zapisanego na dysk sygnału EEG związany jest EEG, który udostępnia opcje dotyczące parametrów wyświe- przycisk narzędziowy tlania i analizy sygnału. Część z tych opcji: Przywróć domyślne skale i filtry Optymalizuj do rozdzielczości Pokazuj próbki ekstremalne Stosuj wygładzanie Odwracaj polaryzację służących do określania sposobu wizualizacji sygnału, stosuje się zarówno do panelu EEG (w którym dotyczą wyświetlania danych zapisanych na dysk) jak i panelu akwizycji (w którym dotyczą strumienia danych przed zapisem). Można z nich korzystać zarówno w czasie wykonywania jak i przeglądania badania. Inne opcje są udostępnione tylko w trybie przeglądania post-factum: Zawsze pokazuj kursor (rys. 3.28) Drukuj Eksportuj fragment Wyślij dane do aplikacji Loreta pozostałe zaś: Włącz przewijanie sygnału linijką Analiza QEEG nawet jeśli dostępne podczas wykonywania badania, to tylko w stosunku do sygnału zapisanego na dysk, wyświetlonego w panelu EEG.

91 3.2.6 EEG 83 Kursor Rysunek 3.28: Kursor Przywróć domyślne skale i filtry Opcja Przywróć domyślne skale i filtry przywraca domyślne ustawienia wyświetlania (definiowanie wartości domyślnych jest opisane w rozdz ). Optymalizuj do rozdzielczości Włączenie opcji Optymalizuj do rozdzielczości zmienia sposób wyświetlania krzywej EEG na gładszy, dzięki inteligentnemu wybieraniu próbek, w zależności od dostępnej rozdzielczości. Zmiana dotyczy wyłącznie zagęszczenia sygnału mniejszego niż 5 próbek na piksel. Dla domyślnej częstotliwości próbkowania 250 Hz i standardowej rozdzielczości monitora (1024x768) odpowiada to prędkości przesuwu papieru co najmniej 15 mm/s (rys. 3.29). Pokazuj próbki ekstremalne Włączenie opcji Pokazuj próbki ekstremalne powoduje, że na wykresie będą zaznaczone kropkami ekstremalne wartości przebiegu (rys. 3.30). Stosuj wygładzanie Włączenie opcji Stosuj wygładzanie powoduje włączenie wygładzania krzywej przy pomocy antyaliasingu automatycznego. Wygładzona krzywa jest czytelniejsza, wyraźniejsza i ładniej pozaokrąglana, bez widocznych rastrów (rys. 3.31). Jednak należy pamiętać o tym, że zanikają wtedy bardzo drobne nierówności w kształcie, do których lekarze przywiązują często uwagę (pomimo, że wielkość tych nierówności nie przekracza często wielkości błędu rasteryzacji, czyli nie mają one absolutnie żadnego znaczenia i nie można na ich podstawie wyciągać wniosków). Odwracaj polaryzację (Standard EEG) Zaznaczenie opcji Odwracaj polaryzację (Standard EEG) (domyślnie zaznaczona) powoduje odwrócenie zapisu potencjału (+ u dołu, u góry wykresu) zgodnie ze standardem EEG. Patrz również rozdz. 3.3.

92 84 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy Rysunek 3.29: Porównanie trybów wizualizacji włączona tylko optymalizacja Rysunek 3.30: Porównanie trybów wizualizacji włączona optymalizacja oraz pokaż próbki ekstremalne Rysunek 3.31: Porównanie trybów wizualizacji włączona optymalizacja i wygładzanie

93 3.2.6 EEG 85 Zawsze pokazuj kursor Opcja Zawsze pokazuj kursor (domyślnie wyłączona) umożliwia wyświetlenie kursora na tle zapisu EEG. Opcja jest dostępna tylko podczas przeglądania post-factum i tylko dla badań nie-wideometrycznych, ponieważ dla wideometrii kursor jest zawsze obecny i służy do synchronizowania obrazu z sygnałem EEG (wskazuje pozycję w zapisie, dla której wyświetlono obraz kamery). W przypadku badań nie-wideometrycznych kursor w większości przypadków nie jest niezbędny, dlatego można wyłączyć jego wyświetlanie. Po wyłączeniu opcji, nieużywany kursor po pewnym czasie znika. Pojawi się automatycznie np. podczas płynnego przewijania z kursorem (więcej o przewijaniu w 6.2.2), nawet jeśli jest wyłączony. Jeśli pomimo włączenia opcji kursor nie jest widoczny, to znaczy że został przesunięty do lewej krawędzi panelu EEG. Należy wtedy chwycić go lewym klawiszem myszki i przeciągnąć (nie puszczając klawisza) w odpowiednie miejsce. Pozycja kursora jest na pasku przesuwania oznaczona białym kółeczkiem (rys. 3.28). Włącz przewijanie sygnału linijką Opcja Włącz przewijanie sygnału linijką (domyślnie włączona) umożliwia przewijanie zapisu przez przeciąganie linijki poza panel EEG. Linijka jest narzędziem służącym do szybkiej oceny wybranych fragmentów sygnału EEG, więcej szczegółów na ten temat można przeczytać w 6.3. Kiedy część obszaru zaznaczonego przez linijkę przestaje się mieścić na ekranie, zapis zaczyna się przewijać w ten sposób, aby cała linijka znów była widoczna. Po odznaczeniu opcji przeciąganie linijki poza obszar panelu nie powoduje przewijania zapisu. Drukuj Opcja Drukuj jest opisana w rozdz Eksportuj fragment Opcja Eksportuj fragment jest opisana w rozdz Analiza QEEG Opcja Analiza QEEG jest opisana w rozdz Wyślij dane do aplikacji Loreta Loreta (Low Resolution Brain Electromagnetic Tomography) jest bezpłatnym pakietem służącym do wysokorozdzielczego mapowania mózgu, wykorzystywanego przede wszystkim do lokalizacji źródeł aktywności mózgowej. Pakiet jest dostępny w internecie i przeznaczony wyłącznie do zastosowań akademickich (instalacja wymaga rejestracji). System DigiTrack TM umożliwia integrację z pakietem Loreta poprzez utworzenie odpowiednich plików z wymaganymi danymi i nawiązanie z nim komunikacji. Warunkiem jest oczywiście uprzednie zainstalowanie pakietu i zaznaczenie fragmentu danych, który chcemy poddać analizie. Przed wysłaniem danych do Lorety DigiTrack TM zapyta, czy sygnały mają być przefiltrowane przy użyciu bieżących filtrów. Naciśnięcie guzika Nie spowoduje wysłanie danych nieprzefiltrowanych.

94 86 Opis opcji dostępnych przez pasek narzędziowy HIP (Hipnogram) Przycisk HIP (dostępny tylko w badaniu Analiza snu) włącza wyświetlanie i obsługuje panel Hipnogram (HIP) (opis w rozdz.??) CFM (Trend sygnału) Przycisk CFM włącza wyświetlanie i obsługuje panel z analizą trendu sygnału (CFM) (opis w rozdz.??) FFT (Transformata Fouriera) Przycisk FFT włącza wyświetlanie i obsługuje panel zawierający wyniki analizy widmowej EEG (Fast Fourier Transform FFT) (opis w rozdz. 7) DSA Przycisk DSA włącza wyświetlanie i obsługuje panel zawierający rozkład gęstości widmowej (DSA) sygnału EEG (opis w rozdz.??) CSA Przycisk CSA włącza wyświetlanie i obsługuje panel zawierający skompresowany rozkład widma (CSA) sygnału EEG (opis w rozdz.??) MAP (Mapy przestrzenne) Przycisk MAP włącza wyświetlanie i obsługuje panel generujący mapy przestrzenne policzone dla fragmentu zapisu EEG (opis w rozdz.??) TPM (Mapy czasowe) Przycisk TPM włącza wyświetlanie i obsługuje panel zawierający mapy czasowe (opis w rozdz.??) Kamera Przycisk Kamera (distępny tylko w Wideometrii) włącza wyświetlanie i obsługuje panel Kamera zawierający bieżący podgląd obrazu z kamery (patrz rozdz.??) Analizy Przycisk Analizy włącza wyświetlanie i obsługuje panel z analizami automatycznymi sygnału EEG (opis w rozdz.??) AVG (Uśrednianie) Przycisk AVG włącza wyświetlanie okna i umożliwia wykonanie uśredniania wstecznego (post-factum) (opis w rozdz.??).

95 Ustawienia parametrów wyświetlania: Ustawienia parametrów wyświetlania sygnału pozwalają zmieniać amplitudę, skalę czasu, filtry, wizualizację krzywej, referencję programową oraz polaryzację krzywej EEG. Ustawienia można zmieniać za pomocą: przycisków i innych elementów kontrolnych widocznych w środkowej części paska narzędziowego, należących do grup Referencja, Przewijanie, Skala EEG i Filtry (rys. 3.32) opcji związanych z przyciskiem EEG (opis w rozdziale 3.2) Rysunek 3.32: Przyciski ustawień parametrów wyświetlania Polaryzacja sygnału i referencja programowa Przycisk Opcja EEG Opis brak Odwracaj polaryzację (Standard EEG) brak Pozwala zmieniać polaryzację wyświetlanego sygnału EEG: + u góry / u dołu. Ustawione domyślnie: + u dołu. Referencja pozwala wybrać programową elektrodę referencyjną (aktywne tylko jeśli istnieje zapisane badanie). Dostępne są następujące rodzaje programowej elektrody referencyjnej: Brak (Fizyczna) brak referencji programowej, przebiegi są wyświetlane względem referencji fizycznej (sprzętowej) (domyślna) Goldman średnia ze wszystkich elektrod Laplasjan średnia ważona ze wszystkich elektrod (im bliżej położona elektroda, tym większą wagę na wartość odniesienia ma rejestrowany przez nią potencjał) Hjorth 8 średnia ważona z co najwyżej 8 najbliższych elektrod (o ile znajdziemy 8 elektrod w odległości nie większej niż półtora średniej odległości między elektrodami) Hjorth 4 średnia ważona z co najwyżej 4 najbliższych elektrod Hjorth 3 średnia ważona z co najwyżej 3 najbliższych elektrod Ucho A1 wszystkie pomiary odniesione są do wartości rejestrowanych przez elektrodę uszną A1

96 88 Ustawienia parametrów wyświetlania: Ucho A2 wszystkie pomiary odniesione są do wartości rejestrowanych przez elektrodę uszną A2 Ucho przeciwstronne pomiary z lewej półkuli są odniesione do rejestracji z prawej elektrody usznej A2, pomiary z prawej półkuli - do A1 Ucho tożstronne pomiary z prawej półkuli są odniesione do rejestracji z prawej elektrody usznej A2, pomiary z lewej półkuli - do A1 Uszy (A1+A2)/2 (średnia) odniesienie dla wszystkich elektrod obliczamy jako średnią wartość rejestracji usznych (A1+A2)/2) Cz pomiary odnosimy względem Cz Fz pomiary odnosimy względem Fz. Elektrody użyte do obliczeń referencji typu Goldman, Laplasjan i Hjorth są określane zgodnie z opisem w Za pomocą tego mechanizmu można wpływać na sposób obliczeń odniesienia, a konkretnie na to, jakie elektrody podczas tych obliczeń należy ignorować. Do pozostałych typów referencji ustawienia te się nie stosują. Średnia ważona w przypadku zarówno referencji typu Laplasjan jak i Hjorth, jest aproksymacją laplasjanu pola potencjałów w danym punkcie. Dla referencji typu Laplasjan liczona jest średnia ze wszystkich elektrod (chyba, że część z nich ma być ignorowana), a dla referencji typu Hjorth liczona jest aproksymacja średnią z kilku najbliższych elektrod. Wyznaczenie referencji programowej typu A1 lub A2 wymaga zarejestrowania sygnału z tych elektrod, co nie zawsze jest spełnione w standardowych rejestracjach. Ponadto referencja sprzętowa nie powinna być wtedy ustawiona na tym samym uchu, dla którego liczymy referencje programową (to samo dotyczy referencji w punkcie Fz lub Cz) Przewijanie sygnału Ikony służące do przewijania sygnału są dostępne w trybie przeglądania post-factum i zostały opisane w rozdz Amplituda sygnału Przycisk Opcja EEG Opis Zwiększ amplitudę Zmniejsz amplitudę brak Pozwalają zmieniać skalę amplitudy sygnału w zakresie od 10 µv/cm do 2000 µv/cm. Wartość ustawiona domyślnie: 100 µv/cm. Pokazuje wartość skali amplitudy sygnału zmienianej za pomocą przycisków Zwiększ / Zmniejsz amplitudę. Pozwala na bezpośredni wybór wartości skali z rozwijanej listy. Wartość ustawiona domyślnie: 100 µv/cm.

97 3.3.4 Skala czasu Skala czasu Przycisk Opcja EEG Opis Rozciągnij czasu skalę Ściągnij skalę czasu. brak Pozwalają zmieniać skalę czsu w zakresie od 5 mm/s do 120 mm/s. Wartość ustawiona domyślnie: 30 mm/s. Pokazuje wartość skali czasu zmienianej za pomocą przycisków Zwiększ / Zmniejsz skalę czasu. Pozwala na bezpośredni wybór wartości skali czasu z rozwijanej listy w zakresie od 5 mm/s do 120 mm/s. Wartość ustawiona domyślnie: 30 mm/s Filtry Przycisk Opcja EEG Opis brak brak Przywróć domyślne skale i filtry brak brak Pozwala włączać i wyłączać filtr tłumiący zakłócenia o częstotliwości 50 Hz pochodzące z sieci elektroenergetycznej. Domyślnie włączony. Przywraca domyślne ustawienia skali amplitudy sygnału, czasu i włączenia filtru sieciowego. Umożliwia wybór (z rozwijanej listy) wartości filtru w zakresie od 0,08 s do 10s lub całkowite wyłączenie (sygnał jest wyświetlany ze stałą czasu użytą w czasie akwizycji). Wartość ustawiona domyślnie: 0,3 s. Umożliwia wybór (z rozwijanej listy) wartości filtru w zakresie od 10 Hz do 70 Hz lub całkowite wyłączenie (sygnał jest wyświetlany ze stałą czasu użytą w czasie akwizycji). Wartość ustawiona domyślnie: 70 Hz.

98 90 Ustawienia parametrów wyświetlania:

99 Cz eść II Rejestracja i monitorowanie

100

101 Rozdział 4 Badanie EEG 4.1 Rejestracja sygnału EEG Ustawienie referencji fizycznej (sprzętowej) w czasie wykonywania badania Z technicznego punktu widzenia nie jest możliwa rejestracja potencjału w jednym punkcie, jest to zawsze pomiar różnicy potencjałów. Dlatego oprócz elektrod ustawionych w punktach o interesujących nas wartościach potencjałów (elektrod aktywnych), istnieje potrzeba ustawienia elektrody referencyjnej, względem której odnosimy nasze pomiary. Nazywamy ją fizyczną lub sprzętową (w odróżnieniu od programowej) i podpinamy do wejścia, zależnie od typu głowicy, KR, GND lub G1/G2. Nawet jeśli mówimy o pomiarze jednobiegunowym (unipolarnym), czyli o pomiarach w punktach Fp1, Fp2, Fz itd, to są one zawsze odniesione do punktu, w którym ustawiona jest fizyczna elektroda referencyjna. W przypadku układu jednobiegunowego wszystkie pomiary odniesione są do tej samej referencji i z tego względu nazywamy je czasami pomiarami referencyjnymi, w odróżnieniu od pomiarów dwubiegunowych (bipolarnych), w których każdy kanał jest odniesiony do innego punktu. Zgodnie z teorią referencja fizyczna powinna być umieszczona w wystarczającej odległości od punktów pomiarowych, na obszarze elektrycznie obojętnym. Zbyt wysoka impedancja oraz bezpieczeństwo elektryczne nie pozwalają ustawić jej poza ciałem pacjenta. Duży poziom zakłóceń kardiologicznych jest przeciwwskazaniem do umieszczenia referencji poza głową pacjenta. Najczęściej elektrodę referencyjną stawia się na płatkach usznych, na czole (między puntami Fp1 a Fp2), na wyrostku sutkowatym lub w punktach Fz lub Cz. Jeśli istotna jest ocena asymetrii, elektroda referencyjna powinna być umieszczona symetrycznie względem badanych obszarów. Informację o tym, gdzie ustawiona była elektroda referencyjna podczas wykonywania badania, możemy zapisać do pliku. Wtedy, podczas przeglądania badania post-factum, informacja o referencji będzie wyświetlana na pasku z nazwami kanałów. Aby to uzyskać należy, definiując zestaw kanałów wejściowych, wypełnić pole Referencja (4.2.1). Referencja aktywna G1/G2 W przypadku występowania silnych artefaktów, szczególnie wspólnych dla wszystkich elektrod, część głowic (Braintronics ISO-1032CE, BRAINBOX R ) daje możliwość użycia tzw. referencji aktywnej G1/G2. Podczas jej stosowania należy pamiętać o pewnych zasadach (patrz też 1.4.2):

102 94 Rejestracja sygnału EEG Pasek przewijania i skala czasu (rozdz. 6.1) Programy (rozdz.??) Fotostymulacja (rozdz.??) Ustawienia wyświetlania (rozdz. 3.3) Hiperwentylacja (rozdz.??) znaczniki czasu (rozdz. 6.1) Impedancja (rozdz ) Pasek menu (rozdz. 3.2) Zapis 7 7 Nawigator zdarzeń (rozdz ) Linijka pomiarowa (rozdz. 6.3) 2 Znaczniki zdarzeń medycznych (rozdz.??) Tryb edycji zdarzeń (rozdz.??) Znaczniki impedancji (rozdz ) Rysunek 4.1: Rejestracja badania - panel akwizycji i EEG Tryb pomiaru (rozdz. 6.3)

103 4.1.2 Pomiar impedancji elektrod 95 w tym samym czasie użyć można tylko jednego rodzaju referencji sprzętowej, albo standardowej (GND, R) albo aktywnej (G1/G2), w przypadku referencji aktywnej używamy dwóch elektrod G1 i G2 umieszczonych blisko siebie. Elektrody te możemy postawić w miejscu lub w pobliżu miejsca, gdzie mogłaby stać referencja standardowa, należy zadbać, aby elektrody G1 i G2 nie stykały się ze sobą, chociażby za pośrednictwem pasty przewodzącej, w przypadku jednoczesnego użycia kilku wzmacniaczy, łączymy je między sobą za pomocą kabla Touchproof jumpercable 30BA. Jeśli decydujemy się na stosowanie referencji aktywnej, używamy wejść G1 i G2 tylko jednego ze wzmacniaczy Pomiar impedancji elektrod Najważniejszym etapem przygotowania pacjenta do rejestracji sygnału elektrofizjologicznego jest zakładanie elektrod. Należy zrobić to w taki sposób, aby uzyskać niską wartość impedancji kontaktu skóra elektroda. W tym celu niezbędna jest możliwość pomiaru impedancji, co można uzyskać w dwojaki sposób: kliknięcie przycisku Impedancja w prawym górnym rogu ekranu (w obrębie paska narzędziowego) albo wybranie związanej z przyciskiem Akwizycja opcji Impedancja Pojawi się okienko ze schematem rozmieszczenia elektrod na głowie pacjenta (rys. 4.2). W przypadku głowic, w których pomiar impedancji jest dostępny on-line, otworzenie okna oznacza tylko zwizualizowanie impedancji, dla pozostałych głowic oznacza ono faktyczne rozpoczęcie pomiaru. Po umieszczeniu kursora poza obszarem okna staje się ono półprzezroczyste, dzięki czemu możliwe jest jednoczesne obserwowanie rejestrowanego sygnału i wartości impedancji. Stopień przezroczystości jest ustawiany za pomocą suwaka Przezroczystość. Wartości impedancji podzielono na 5 przedziałów, rozróżnianych kolorami zgodnie ze skalą umieszczoną w dolnej części ekranu. Najniższy i najbardziej pożądany przedział jest oznaczony kolorem niebieskim, ostatni (brązowy) przedział mieści w sobie wszystkie wartości powyżej 100 kω. Przyjmuje się, że impedancja nie powinna przekraczać kω. Na główce miejsca ustawienia elektrod są oznaczone okręgami wypełnionymi kolorami zależnymi od wartości impedancji, przy czym im wyższa impedancja tym większa średnica okręgu. Opcja Sygnalizuj jeśli impedancja elektrody przekroczy poziom [kohm] umożliwia ustawienie progu wartości impedancji kontaktu elektroda-skóra, po przekroczeniu którego program ostrzega wyświetlając nazwy odpowiednich kanałów na tle prostokątów o odpowiednich kolorach, zależnych od impedancji (rys. 4.1). Jeśli nazwa kanału nie jest obramowana kolorowym prostokątem, to znaczy że impedancja kanału mieści się poniżej ustawionej wartości. W przypadku rejestracji dwubiegunowej za impedancje kanału przyjmuje się tę wartość impedancji elektrody składowej, która jest największa. Niezależnie od kolorystycznej sygnalizacji w czasie wykonywania badania, wartości impedancji (o ile używamy głowicy mierzącej impedancję on-line) zapisywane są do pliku. Przy włączonej opcji Widok-Wyświetlaj wartości impedancji w panelu EEG, na tle sygnału

104 96 Rejestracja sygnału EEG Rysunek 4.2: Okno pomiaru impedancji zapisanego na dysk, widoczne są znaczniki w kolorach zależnych od wartości impedancji dla danego kanału i danego momentu czasowego (patrz też 3.2.2, rys. 4.1).

105 Kanały wejściowe Urządzenie rejestrujące (głowica) jest źródłem strumieni danych, na które składają się sygnały zbierane przez elektrody i inne czujniki podłączone do pacjenta. Strumienie te nie posiadają nazw, są jedynie numerowane, a ich fizyczne numery dostępne są w specyfikacji technicznej urządzenia. Przepływ danych w systemie DigiTrack TM jest pokazany na rys Uporządkowanie strumieni danych z głowicy poprzez określenie ich kolejności i przypisanie im wygodnych w użyciu nazw (np. nazw punktów mocowania elektrod, z których pochodzą sygnały), jest procesem tworzenia listy kanałów wejściowych. W ten sposób każdy kanał jest związany z odpowiednim strumieniem (lub strumieniami) danych, rejestrowanymi przez podłączone do pacjenta elektrody (np. EEG, EKG, EMG, itp.) lub inne czujniki (np. pulsu, temperatury, itp). Najczęściej jeden kanał wejściowy odpowiada tylko jednemu strumieniowi urządzenia (układ unipolarny lub jednobiegunowy). Niektóre sytuacje badawcze wymagają czasem definiowania bardziej złożonych układów (np. kanał jako suma strumieni danych), ale poza wyjątkowymi przypadkami tworzenie tak skomplikowanych definicji kanałów jest odradzane. Układ unipolarny daje więcej możliwości późniejszej obróbki i analizy sygnału, a do niektórych rodzajów analiz jest niezbędny. Kanały wejściowe podczas wykonywania badania są zapisywane na dysk. Ponieważ nie wszystkie strumienie danych na wyjściu głowicy muszą być związane z konkretnymi kanałami wejściowymi, nie wszystkie rejestrowane przez elektrody dane muszą być zapamiętane. Co więcej - nawet zdefiniowane kanały wejściowe nie muszą być zapisane do pliku, jeśli nie ma takiej potrzeby. Rysunek 4.3: Przepływ strumieni danych w systemie DigiTrack TM począwszy od podpięcia elektrod do głowicy, a skończywszy na zapisie danych do pliku i wyświetleniu ich na ekranie Zbiór kanałów wejściowych jest zawsze ściśle związany z jednym konkretnym typem urządzenia (głowicy) i nie można tego samego zestawu używać dla urządzeń różnych typów. Dlatego aplikacja DigiTrack TM zapamiętuje kanały wejściowe dla każdego typu urządzenia osobno i dba o to, aby nie zostały pomylone. Dla jednego urządzenia można

106 98 Kanały wejściowe zdefiniować więcej niż jeden zestaw kanałów wejściowych. Każdy z nich może być podstawą do stworzenia montaży, definiujących sposób wyświetlenia kanałów wejściowych na ekranie (patrz??). Podsumowując: kanały wejściowe definiują, które z rejestrowanych przez elektrody sygnałów, i pod jaką nazwą, będą zapisane na dysk. Jeden kanał wejściowy może składać się z jednego lub kilku sygnałów, może być ich sumą lub różnicą, zwykłą lub ważoną. Dla każdego typu głowicy istnieją inne zestawy kanałów wejściowych. Aparat DigiTrack TM jest wyposażony w predefiniowane zestawy kanałów wejściowych dla każdej z głowic Własności kanałów wejściowych Podłączenie głowicy powoduje wczytanie zestawu predefiniowanych kanałów wejściowych dla danego typu urządzenia. Przykład takiego zestawu widać na rys Widoczne okno jest otwierane wybraniem opcji: Ustawienia - Kanały wejściowe i służy do tworzenia nowych i edycję istniejących kanałów wejściowych. Za jego pomocą można również edytować i dodawać całe zestawy kanałów wejściowych (patrz 4.2.2). Rysunek 4.4: Predefiniowane kanały wejściowe dla 32 kanałowej głowicy ISO-1032CE Każdy z kanałów posiada własności, edytowane w poszczególnych kolumnach okna: Nr kolejny numer kanału wejściowego w edytowanym zestawie kanałów Zapis pole umożliwiające wybór, czy dany kanał będzie zapisywany do pliku (czy będzie włączony). Odznaczenie tej opcji powoduje brak zapisu kanału do pliku (wyłączenie kanału)! Nazwa pole to umożliwia nadanie nazwy dla definiowanego n-tego kanału wejściowego i zapisanie jej do pliku, np. kanał nr 1 Fp1, kanał nr 2 Fp2, itd. Dwukrotne kliknięcie na pole z nazwą spowoduje aktywację (podświetlenie) pola i

107 4.2.2 Tworzenie nowego zestawu kanałów wejściowych 99 możliwość jej edycji. Nazwy mogą być dowolne, wskazane jest jednak używanie nazw zgodnych z powszechnie przyjętymi, międzynarodowymi standardami. Pod wprowadzonymi nazwami kanały będą rozpoznawane w aplikacji i użycie nazw spoza układu standardowego może wpłynąć na funkcjonowanie systemu. Typ kanału pozwala na określenie typu kanału z rozwijanej listy dostępnych typów kanałów. Kliknięcie myszką w pole spowoduje jego podświetlenie, a kolejne kliknięcie - rozwinięcie listy z dostępnymi typami (nazwami) kanałów. Jednostka w tej kolumnie wyświetlana jest jednostka miary dla danych, które zawiera kanał. Pole to jest nieedytowalne, a jednostka ustawia się automatycznie, dostosowując się do informacji umieszczonych w dwóch następnych kolumnach: Jednostka bazowa np. V, mm słupa rtęci, o C, itp. Rząd wielkości przedrostek jednostek miar (np. mikro) Zmian w obu kolumnach dokonuje się przez aktywację (podświetlenie pola przez kliknięcie lewym klawiszem myszki), ponowne kliknięcie (w celu rozwinięcia listy), a następnie wybranie właściwej pozycji z listy, np. wybór z kolumny Jednostka bazowa Wolt [V], a z kolumny Rząd wielkości pozycji mikro, spowoduje wyświetlenie w kolumnie Jednostka wartości µv. Definicja - opcja ta pozwala zdefiniować, jakie strumienie danych i z jakimi wagami składają się na dany kanał wejściowy. O definiowaniu będzie jeszcze mowa w 4.2.2, a teraz poprzestaniemy na tym, że: numery kanałów w kolumnie Definicja odnoszą się do fizycznych numerów strumieni danych z głowicy (nazywanych też numerami odprowadzeń), nie do numerów kanałów widocznych w kolumnie Nr Tworzenie nowego zestawu kanałów wejściowych Aplikacja DigiTrack TM zawiera definicje kanałów wejściowych odpowiednich dla każdej dostarczanej głowicy. Co więcej, dla każdej głowicy jest zwykle kilka predefiniowanych zestawów kanałów wejściowych, przy czym nie wszystkie są odpowiednie do każdego rodzaju badania. Wśród zestawów znajdziemy: zawierające tylko kanały EEG poligraficzne dedykowane dla analizy snu dedykowane dla biofeedbacku dla rejestracji elektrokortykograficznych dla CFM

108 100 Kanały wejściowe dla potencjałów wzrokowych oraz inne... Jeśli dla danej głowicy utworzony został więcej niż jeden z ww. zestawów, to użytkownik może sam wybrać zestaw najlepiej pasujący do określonego rodzaju rejestracji. Może również utworzyć własny zestaw lub edytować istniejący. Po prawej stronie okna Kanały wejściowe (rys. 4.4) jest dostępna grupa Zestaw oraz Kanał. Aby utworzyć nowy zestaw kanałów wejściowych należy wcisnąć przycisk Nowy z grupy Zestaw. Pojawi się okienko z dwoma opcjami do wyboru: Dodaj pusty zestaw Wygeneruj zestaw ECoG... Opcja druga służy do automatycznego wygenerowania zestawu kanałów wejściowych dla płytki elektrokortygraficznej. W takim zestawie istotne są nazwy poszczególnych kanałów i muszą mieć postać Src n, gdzie S pochodzi od słowa Subdural (podtwardówkowy), r - jest liczbą wierszy na płytce kortykograficznej, c - liczbą kolumn, a n - jest numerem elektrody liczonym kolejno wierszami. Po wyborze opcji pierwszej pojawi się okno Wprowadź nazwę, aby nadać nazwę nowemu zestawowi. Wprowadzoną nazwę należy zaakceptować poprzez wciśnięcie przycisku OK. Wykonanie obu opcji kończy się pojawieniem nowej zakładki w oknie Kanały wejściowe. Jeśli po dodaniu nowego zestawu nie wszystkie kanały mieszczą się w oknie, to ich listę można przewijać za pomocą strzałek z prawej strony okna. Gdy dodajemy pusty zestaw, należy dodać do niego kanały za pomocą przycisku Dodaj z grupy Kanał. Jeśli jakieś definicje kanałów już istnieją, można je zmienić za pomocą przycisku Edytuj z tej samej grupy. Ten sam efekt możemy uzyskać klikając podwójnie w rubrykę Definicja. We wszystkich tych przypadkach pojawi się okno Definicja kanału analogowego (rys. 4.5), które składa się z trzech kolumn: Numer odprowadzenia numer fizyczny strumienia danych (odprowadzenia) z głowicy aparatu EEG. Program DigiTrack TM automatycznie definiuje dostępną ilość odprowadzeń zgodnie z podłączoną do systemu głowicą. Waga liczba (całkowita lub ułamkowa), przez którą mnożone będą dane z odpowiedniego strumienia danych. Dane te będą się składały na definiowany kanał wejściowy w formie (rys. 4.6): wejściowej, gdy waga wejścia jest równa 1, wzmocnionej, gdy waga wejścia jest większa od 1, stłumionej, gdy waga wejścia jest mniejsza od 1 a większa od 0, odwróconej (i ewentualnie wzmocnionej lub stłumionej), gdy waga wejścia jest mniejsza od 0. Jeśli np. wybierze się dwa odprowadzenia przypisując im wagi 1,0 i -1,0 to w definiowanym kanale będzie rejestrowana różnica sygnałów z tych odprowadzeń. W ten sposób możemy tworzyć odprowadzenia dwu- a nawet wielobiegunowe.

109 4.2.2 Tworzenie nowego zestawu kanałów wejściowych 101 Rysunek 4.5: Definicja kanału analogowego Rysunek 4.6: Waga strumienia danych Zamiast wpisywać wartość 1,0 w polu Waga wystarczy dwukrotnie kliknąć lewym klawiszem myszki pole Numer odprowadzenia lub Typ odprowadzenia w pole Waga zostanie wpisana wartość 1,0. Ponowne dwukrotne kliknięcie któregoś z tych pól spowoduje zmianę wartości na -1,0 a następne wyczyszczenie pola Waga. Typ odprowadzenia określa rodzaj rejestrowanego sygnału. Widoczny w tym polu typ (w naszym przykładzie - EEG) jest nieedytowalny i zależny od rodzaju głowicy. Lista okna Definicja kanału analogowego zawiera wszystkie strumienie danych, jakie deklaruje urządzenie (wraz z ich numerami fizycznymi) oraz ich typy - takie, jak deklaruje urządzenie.

110 102 Kanały wejściowe Po wprowadzeniu wszystkich informacji do okna, należy zaakceptować zmiany przez przyciśniecie klawisza OK, lub wycofać klawiszem Anuluj. Po zdefiniowaniu kanału można zmienić jego typ klikając w pole Typ kanału w oknie Kanały wejściowe (patrz 4.2.1). Możliwość taka jest przydatna w sytuacji nietypowego podłączenia elektrody lub innego czujnika, np. w sytuacji, kiedy do gniazda EEG podłączono czujnik kontroli oddechu. Wtedy definiując kanał (okno Definicja kanału analogowego) postawimy wagę 1 przy odpowiednim odprowadzeniu (które urządzenie deklaruje jako EEG), ale po zakończeniu definiowania kanału powinniśmy zmienić jego typ danych (okno Kanały wejściowe) na Oddech (Breath Control), bo w rzeczywistości taki został tam przyłączony czujnik. Typ odprowadzenia ma wpływ na wykonywanie analiz, niektóre z nich są przeznaczone tylko dla określonego rodzaju sygnałów. Jeśli zdefiniowaliśmy kanał wejściowy, należy nadać mu nazwę, dwukrotnie klikając na pole Nazwa i wprowadzając tekst z klawiatury. Nie należy zapomnieć o zaznaczeniu, które z kanałów mają być zapisane do pliku (włączone)(pole Zapis). Na samym dole okna Kanały wejściowe znajduje się pole Referencja. Powinna się tam znaleźć informacja o używanej podczas wykonywania badania referencji sprzętowej (patrz 4.1.1), która wraz z kanałami wejściowymi stanowi komplet danych dotyczących rozmieszczenia punktów pomiarowych. Jeśli pole Referencja zostało wypełnione, jego zawartość zostanie zapamiętana w pliku i będzie dostępna w czasie przeglądania badania post-factum.

111 Rozdział 5 Biofeedback Metoda Biofeedback, początkowo wykorzystywana do szkolenia astronautów i pilotów, poprzez wykorzystanie naturalnej plastyczności mózgu uczy kontrolować procesy zachodzące w organizmie. System EEG DigiTrack R zawiera dwa zastosowania tej metody : Biofeedback badanie pozwalające na wykonanie sesji (treningów) i zapis ich wyników, Biofeedback PLUS badanie, które pozwala wykonać sesje (treningi) i zapisać ich wyniki, a ponadto zapisać sygnały EEG odbierane przez elektrody w czasie ich trwania (w celu późniejszej analizy). Funkcje aparatu: Realizacja treningu Biofeedback zgodnie z wybranym protokołem Analiza FFT sygnału EEG z wybranych okolic korowych i przedstawienie jej wyników za pomocą grafów Sterowanie elementami ruchomej planszy stymulacyjnej zależne od wyników analizy FFT Tworzenie własnych protokołów 5.1 Organizacja badania Najwygodniej badanie Biofeedback lub Biofeedback PLUS przeprowadza się dysponując dwoma monitorami, osobnym dla terapeuty i dla pacjenta. Jest to układ preferowany, choć badanie zostało tak zorganizowane, że można je wykonać mając system jednomonitorowy. Na ekranie pacjenta prezentowana jest wybrana plansza stymulacyjna ze zmieniającymi się elementami, sterowanymi parametrami obliczonymi na podstawie analizy widmowej sygnału EEG. Na monitorze terapeuty wyświetlane są wskaźniki i parametry potrzebne do prowadzenia i kontrolowania treningu. Trening jest prowadzony wg określonego protokołu (5.5). Każdy aparat wyposażony jest w protokoły standardowe, a dodatkowo użytkownik może sam zaprojektować swój protokół. Protokół określa kanał, z którego sygnał będzie analizowany oraz rytmy częstotliwościowe, które chcemy wypromować i rytmy, które chcemy stłumić. Wybór

112 104 Organizacja badania promowanych i tłumionych częstotliwości zależy od celu treningu. Na podstawie analizy widmowej (FFT) określane są wartości amplitud dla poszczególnych rytmów częstotliwościowych, nazywanych amplitudami rytmów. Na potrzeby tego badania posługujemy się wartościami międzyszczytowymi sygnału, co sprowadza się w praktyce do przemnożenia wartości amplitud przez 2. Wartości międzyszczytowe wyświetlane są na grafach, reprezentujących poszczególne rytmy częstotliwościowe, umieszczonych w centralnym oknie aplikacji (5.6.4), a także są podstawą do policzenia parametrów sterujących planszami. Należy dodać, że w oknie Analiza FFT istnieje możliwość dowolnego przedstawienia amplitud rytmów (7.6), zarówno w postaci wartości międzyszczytowych (peak to peak) jak i pierwiastka z mocy sygnału (RMS). Grafy przedstawiają zmiany wartości amplitud rytmów w czasie. Na każdym z grafów widać poprzeczkę w postaci czarnej poziomej linii, wyznaczającej cel do osiągnięcia. Wartości amplitud rytmów promowanych powinny być większe od wartości odpowiadających im na grafach poprzeczek, a wartości rytmów tłumionych powinny się plasować pod poprzeczkami. Zróżnicowanie kolorystyczne widoczne na grafach ma na celu ułatwić szybkie określenie, czy taka właśnie, pożądana sytuacja zachodzi. Amplitudy rytmów są rysowane innym kolorem w zależności od tego, jaka jest ich wartość w stosunku do poprzeczek. Sytuacja, kiedy amplitudy wszystkich rytmów, które staramy się zmodyfikować, zachowują się prawidłowo, jest w czasie trwania treningu nagradzana - specjalnym dźwiękiem i przyznaniem punktu (nie wspominając o zmianie sterowalnych elementów na planszy stymulacyjnej). Stymulacyjne plansze graficzne, prezentowane na monitorze pacjenta, podzielone są na typy. Dzięki temu łatwiej jest się między nimi poruszać. Na każdej z plansz wyróżniono maksymalnie 3 ruchome elementy, wrażliwe na zmianę parametrów opisanych w protokole. Przykład: W protokole SMR/Teta rytmem promowanym jest SMR, rytmami hamowanymi są Teta i Beta2. Na bazie wartości amplitud dla tych rytmów w stosunku do poprzeczek ustawionych na odpowiednich grafach, zostaną policzone parametry sterujące elementami planszy. Pierwszy parametr zależy od wartości rytmu SMR, drugi - od rytmu Teta i trzeci od rytmu Beta2. Na monitorze terapeuty, w lewej części ekranu, obok informacji o sesji, rundach i protokole, wyświetlone będą 3 wskaźniki pokazujące, jakie wartości osiąga w danym momencie amplituda każdego z tych rytmów w stosunku do poprzeczki, ale z uwzględnieniem, czy jest to rytm promowany czy tłumiony. Generalnie im większe wypełnienie wskaźnika, tym amplituda rytmu lepiej spełnia nasze oczekiwania i tym korzystniej wysterowana jest plansza. Jeśli amplituda promowanego rytmu spada poniżej poprzeczki, spada wypełnienie wskaźnika i przybiera ono kolor czerwony. Dla rytmu tłumionego odwrotnie - amplituda poniżej poprzeczki jest sytuacją, której oczekujemy, wskaźnik jest bardziej wypełniony, a wypełnienie ma zielony. Badanie Biofeedback składa się zwykle z jednej lub dwóch sesji (nazywanych też treningami); sesje - z kilku (na ogół 5-ciu) rund. Ilość sesji i rund oraz długość trwania rundy nie są ograniczone. Po zakończeniu każdej rundy, na monitorze pacjenta, na czas przerwy plansza stymulacyjna przełącza się w podsumowanie uzyskanych do tej pory wyników (rys. 5.1), czemu mogą towarzyszyć brawa i owacje. Na ekranie z wynikami

113 105 jeden słupek prezentuje ilość uzyskanych punktów w czasie jednej rundy. Po zdobyciu małej ilości punktów słupek zabarwia się na czerwono i nie słychać braw, przy średnim wyniku słupek staje się żółty i rozlegają się brawa, a przy bardzo dobrym wyniku wykres staje się zielony i rozlegają się rzęsiste brawa i owacje. Wyniki sesji, zgromadzone w postaci tabelki z wartościami amplitud, poprzeczek i statystyki, są również dostępne w postaci raportu (5.7). Między sesjami (w czasie jednego badania) można zmieniać położenie elektrod wraz z montażem i protokół. W czasie trwania sesji jest to zablokowane. Zmiana planszy jest dopuszczalna. Rysunek 5.1: Plansza z wynikami kolejnych rund. Jeden słupek stanowi wyniki jednej rundy. 5.2 Pasek menu głównego Pasek menu głównego znajduje się u góry ekranu. Opcje menu głównego (wspólne dla wszystkich badań) są opisane w rozdziale 3.2. Nie wszystkie opcje opisane w rozdziale 3.2 są dostępne w sesji Biofeedback. Pozostałe ikony i pola wyboru są opisane w rozdziale Zarządzanie badaniem Przyciski zarządzania badaniem znajdują się w polu SESJA z lewej strony u dołu ekranu: Przycisk służy do rozpoczynania sesji; w czasie jej trwania przycisk ten zmienia swój wygląd na: czenia sesji. R c ELMIKO Copyright i zmienia się też jego funkcja - służy do zakoń-

114 106 Ustawienia badania Przycisk służy do chwilowego przerwania sesji; po przerwaniu sesji przycisk ten zmienia swój wygląd na: ; do ponownego uruchomienia sesji służy wtedy przycisk. Przycisk otwiera okno Ustawienia opis w rozdziale 5.4. Okno Ustawienia można również otworzyć za pomocą opcji Ustawienia w zakładce albo opcji Sesja, Sesja biofeedback w zakładce Ustawienia. Przycisk umożliwia obejrzenie wyników wszystkich sesji bieżącego badania opis w rozdziale 5.7. Przycisk jest nieaktywny, jeśli żadna sesja nie została jeszcze zarejestrowana. Przycisk / wyłącza i włącza wyświetlanie planszy stymulacyjnej trenowanej osoby. 5.4 Ustawienia badania Okno Ustawienia otwiera się za pomocą przycisku w polu SESJA z lewej strony u dołu ekranu lub wybierając opcję Sesja Biofeedback... z menu Ustawienia. Okno Ustawienia zawiera pięć zakładek: Sesja (rys. 5.2) zawiera dwie grupy ustawień: Konfiguracja sesji zawierającą następujące pola: Montaż należy wybrać z rozwijanej listy użyty montaż elektrod (nazwy użytych elektrod znajdą się w pliku z wynikami badania). Ze względu na charakter badania nie stosuje się dodatkowego montowania kanałów (nie są używane programy) Kanał domyślny jeśli w protokole nie został zdefiniowany inny kanał, analizowane dane pochodzą z kanału domyślnego Protokół pozwala wybrać protokół. Protokoły są rozróżniane po ich nazwach. Dla protokołów standardowych przyjęto zasadę, że pierwszy człon nazwy związany jest z rytmem promowanym, a drugi - z rytmem tłumionym (hamowanym). Zasady użycia protokołów opisano w rozdz. 5.5 Typ planszy pozwala wybrać z rozwijanej listy rodzaj planszy stymulacyjnej. Dla każdego typu istnieje co najmniej jedna plansza (wyjątkiem może być typ Film). Typy plansz są posortowane alfabetycznie. Opcje dostępne pod ikoną są aktywne tylko dla planszy typu Film. Po kliknięciu ikony otwiera się okno (rys. 5.3) zawierające:

115 107 Rysunek 5.2: Okno Ustawienia Sesja Rysunek 5.3: Okno Opcje - ustawienia dla planszy typu Film

116 108 Ustawienia badania pole Lista plansz, w którym można wybrać film do wyświetlania podczas treningu. Lista filmów może być posegregowana alfabetycznie lub po dacie. Przycisk pod polem otwiera okno systemowe przeglądania zawartości komputera, gdzie można wybrać odpowiedni film i dodać go do listy jako nowa pozycja. Najpierw jednak trzeba określić, czy będziemy dodawać film jako plik wideo, czy jako płytę DVD. Przycisk usuwa film z listy dostępnych. pole Parametry planszy, w którym można obejrzeć wybrany film (przycisk ), włączyć dźwięk towarzyszący filmowi (pole wyboru Odtwarzaj muzykę) lub wybrać inny podkład dźwiękowy (pole wyboru Muzyka z innego pliku i wybór pliku dźwiękowego za pomocą przycisku ). Możemy również przeredagować wybraną pozycję na liście filmów, ustawiając odpowiednio źródło filmu z rozwijalnej listy jako plik lub płyta DVD i wybierając plik (lub płytę) na dysku w oknie otwieranym kliknięciem przycisku. pole Zasłanianie obrazu, które umożliwia wybrać rodzaj elementów zasłaniających obraz, co jest jednym z elementów sterowanych w przypadku tego typu planszy. Plansza pozwala wybrać z rozwijanej listy konkretny sposób prezentacji dla danego typu planszy. Dostępne typy i plansze podane są w rozdz Opóźnienie czas wyczekiwania między zebraniem danych, a prezentacją na ekranie (związany jest z typowym czasem reakcji fizjologicznej; zalecany ms) Wyłącz planszę po zakończeniu sesji aplikacja uruchomi się z wyłączoną planszą stymulacyjną. Planszę można włączyć w dowolnym momencie lub zostanie automatycznie włączona po rozpoczęciu sesji oraz wyłączona po zakończonym treningu. Opcja zalecana w systemach z jednym monitorem, ułatwia współdzielenie ekranu pacjenta i terapeuty (domyślnie opcja nieaktywna) Zapisz do pliku wyniki ze wszystkich kanałów wszystkie kanały EEG z wybranego montażu podlegają analizie widmowej, nawet jeśli do prowadzenia treningu nie jest to konieczne (bo np. potrzeba wyników z tylko jednego kanału), a ich wyniki zapisywane są do pliku (domyślnie opcja aktywna) Dźwięki i plansza stymulacyjna: zawierającą następujące pola: Nagroda pozwala wybrać z rozwijanej listy jeden z dźwięków odtwarzany w czasie treningu jako nagroda za spełnienie wszystkich warunków co do amplitud rytmów, zgodnie z wybranym protokołem Wybudzenie pozwala wybrać dźwięk traktowany jako wybudzenie, aktywne tylko dla protokołu Alfa/Teta (5.5) Dźwięki związane z planszą z niektórymi typami plansz skojarzone są dźwięki dopełniające obraz (domyślnie aktywne) Odgłosy tła z niektórymi typami plansz mogą być skojarzone dźwięki w tle (domyślnie nieaktywne)

117 109 Odgłosy utrudniające trening mają na celu rozproszenie pacjenta i utrudnienie zadania, również tylko dla niektórych typów plansz (domyślnie aktywne) Muzyczny podkład podczas prezentacji wyników włączenie melodii towarzyszącej podsumowaniu wyników na zakończenie rundy (domyślnie aktywne) Zwycięskie fanfary na zakończenie rundy brawa i owacje po dobrze zakończonej rundzie. Aplauz będzie najdobitniejszy, kiedy punktacja rundy osiągnie poziom równy przynajmniej 2/3 maksymalnej ilości punktów (zielony słupek na ekranie podsumowującym wyniki), mniej dobitny dla poziomu 1/3-2/3 (żółty słupek) lub żaden, jeśli punktów będzie mniej niż 1/3 maksymalnej ilości (czerwony słupek). Ilość możliwych do uzyskania punktów zależy od czasu trwania rundy i od opóźnienia (domyślnie nieaktywne) Pokaż wskaźnik czasu włączenie paska postępu w górnej części planszy stymulacyjnej. Pasek obrazuje, ile czasu pozostało do końca rundy. Polecane dla plansz typu Wyścigi (domyślnie nieaktywne) Runda (rys. 5.4) zawiera następujące grupy ustawień: Konfiguracja rundy: zawierającą następujące pola: Długość rundy: (domyślnie 3 min) Ilość rund w sesji: (domyślnie 5) Przerwa między rundami: (domyślnie 20 s) bez znaczenia przy nieautomatycznym przechodzeniu między rundami (kolejna opcja) Automatycznie przechodź do następnej rundy włączenie opcji wymusza automatyczne rozpoczęcie nowej rundy (lub zakończenie sesji jeśli to jest ostatnia runda) po upłynięciu czasu przeznaczonego na przerwę między rundami. Wyłączenie tej opcji powoduje, że po każdej zakończonej rundzie komputer czeka (wyświetlając podsumowanie wyników), aż terapeuta naciśnie przycisk lub przycisk OK po ostatniej rundzie. Dopiero wtedy rozpoczynana jest następna runda (domyślnie zaznaczone) Pokazuj na planszy stymulacyjnej następujące informacje (domyślnie zaznaczone): punktację pokaż ilość zdobytych punktów na planszy stymulacyjnej wskaźniki pokaż wskaźniki na planszy stymulacyjnej (niezależnie od tego, że znajdują się na ekranie terapeuty). Każdy wskaźnik prezentuje wartość amplitudy rytmu, dla którego został policzony, w stosunku do poprzeczki ustawionej na grafie dla tego samego rytmu i kanału EEG. Jeśli amplituda, unormowana względem poziomu poprzeczki, jest wyświetlana na czerwono, to znaczy, że nie jest to wartość satysfakcjonująca. Sytuacja oczekiwana to taka, kiedy wskaźnik przybierze kolor zielony. opis wskaźników pokaż opis wskaźników na planszy stymulacyjnej, czyli informację o tym, jakiego dotyczy rytmu. Sygnalizuj planszą, kiedy... jeśli amplituda wybranego z rozwijalnej listy rytmu będzie przekraczać zadaną wartość przez zadany czas, zamiast planszy stymulacyjnej pojawi się na ekranie plansza relaksacyjna. Może jej towarzyszyć dźwięk. Jeśli nie podano wartości amplitudy, jakiej rytm ma nie

118 110 Ustawienia badania przekroczyć, za wartość przyjmuje się poziom poprzeczki (domyślnie nieaktywne) Ignoruj obliczenia przekroczenie przez zadany rytm zadanej wartości amplitudy powoduje zignorowanie obliczeń i zatrzymanie treningu. Zawyżona amplituda rytmów najczęściej jest rezultatem zakłóceń, np zakłóceń pochodzących z systemu pomiarowego, pochodzenia mięśniowego, kardiologicznego lub tzw pływanie metalowych elektrod. Obciążone są nimi przede wszystkim rytmy o skrajnych częstotliwościach (Delta i Beta2) (domyślnie nieaktywne) Opcja Wyróżniaj kolorem amplitudy rytmów hamowanych mieszczące się poniżej celu dotyczy sposobu rysowania grafów (domyślnie nieaktywne). Jeśli opcja jest niezaznaczona amplitudy rytmów, zarówno promowanych jak i tłumionych, mieszczące się pod poprzeczkami, są na grafach rysowane szarym kolorem, a amplitudy powyżej poprzeczek - kolorem zależnym od rytmu. Jeśli opcja zostanie zaznaczona, to zmienia się sposób wyświetlania grafów rytmów hamowanych. Amplitudy poniżej poprzeczki są rysowane kolorem zależnym od rytmu, a powyżej poprzeczki - kolorem szarym. Dzięki temu zachowujemy spójną logikę dla wszystkich grafów i rytmów - im więcej koloru różnego od szarego, tym lepiej. Plansza stymulacyjna (rys. 5.5) zawierającą następujące pola: Wyświetl planszę stymulacyjną na dodatkowym monitorze opcja dostępna dla systemów przynajmniej dwumonitorowych (domyślnie zaznaczone) Wyświetl planszę stymulacyjną w trybie pełnego ekranu okno, w którym wyświetlana jest plansza stymulacyjna, zajmuje cały ekran (domyślnie zaznaczone) Pokaż podgląd planszy stymulacyjnej podgląd planszy stymulacyjnej na ekranie terapeuty (domyślnie zaznaczone) Rozmiar i lokalizacja planszy stymulacyjnej: pozwala wybrać z rozwijanej listy rozmiar i lokalizację planszy w stosunku do okna, w którym jest wyświetlana: Maksymalny rozmiar rozmiar planszy pokrywa się z oknem, w którym jest wyświetlana (domyślny) Duży rozmiar między wszystkimi bokami planszy a granicami okna, w którym jest wyświetlana, pozostawiono małe marginesy Średni rozmiar (standardowy) marginesy wokół planszy są średniego rozmiaru Mały rozmiar marginesy wokół planszy są duże, plansza ma małe rozmiary i jest usytuowana w centrum okna Pionowo na środku ekranu pozostawiono marginesy między lewym i prawym bokiem planszy a granicami okna W lewej części ekranu plansza jest wyświetlona w lewej części okna W prawej części ekranu plansza jest wyświetlona w prawej części okna Definicje protokołów (rys. 5.6) wyświetla informację o standardowych protokołach oraz pozwala zdefiniować własne.

119 111 Rysunek 5.4: Okno Ustawienia Runda Rysunek 5.5: Okno Ustawienia Plansza stymulacyjna

120 112 Ustawienia badania Nazwy standardowych protokołów są tworzone wg schematu: nazwa rytmu promowanego / nazwa podstawowego rytmu hamowanego. Rytm promowany rytm, którego amplitudę staramy się zwiększyć w trakcie treningu. Rytm hamowany rytm, którego amplitudę staramy się zmniejszyć w trakcie treningu. Po kliknięciu na zakładkę z nazwą protokołu zostaną wyświetlone jego parametry. Parametry standardowych protokołów można tylko obejrzeć, ale nie można ich edytować (niektóre z opisywanych dalej przycisków będą nieaktywne). Blokada edycji jest sygnalizowana ciemno-szarym tłem okna. Użycie protokołu jest możliwe tylko wtedy, kiedy istnieją definicje rytmów, do których się odnosi. Protokoły standardowe odnoszą się do standardowych rytmów zawartych w ustawieniach fabrycznych, dlatego nie zaleca się usuwania ich definicji lub zmiany nazw. Zmiany granic rytmów nie wpływają na możliwość użycia protokołu, choć oczywiście wpływają na trening. Do przeglądania i tworzenia nowych protokołów służą przyciski u dołu okna: ikona opis Tworzy pusty, niestandardowy protokół o nazwie Nowy Usuwa aktywny protokół (nie dotyczy protokołów standardowych) Przywraca właściwe nazwy rytmów i porządkuje nazwy i definicje standardowych protokołów w razie, gdyby nazwy zmieniły się na skutek zmiany języka aplikacji. Zmiana języka może o tyle wpłynąć na definicje rytmów i protokołów, że są one rozróżniane po nazwach. Otwiera okno umożliwiające zmianę nazwy protokołu niestandardowego Edycja niestandardowego protokołu jest możliwa dzięki przyciskom z prawej strony okna (szczegóły w 5.5): ikona opis Dodaje nowy parametr do edytowanego protokołu Usuwa zaznaczony parametr z edytowanego protokołu Dodaje nowy rytm do edytowanego parametru Usuwa zaznaczony rytm z edytowanego parametru

121 113 Po dodaniu nowego parametru lub pasma należy określić (klikając w odpowiednie pole) właściwy Kanał i Pasmo częstotliwościowe (rytm). Należy też zaznaczyć, czy będzie on promowany czy hamowany (pole Promowanie). Wybranie kanału domyślnego znaczy, że analizy dotyczą kanału określonego w zakładce Sesja. Rysunek 5.6: Okno Ustawienia Definicje protokołów Utworzenie nowego protokołu jest połączone z automatycznym utworzeniem standardowego zestawu wykresów (grafów), które będą wyświetlane w centralnym panelu aplikacji. Wykresy (rys. 5.7) opcja umożliwia dobór wykresów (grafów) wyświetlanych w centralnym panelu aplikacji. Graf przedstawia zmienność w czasie wartości amplitudy średniej rytmu częstotliwościowego R, policzonej dla sygnału rejestrowanego w kanale K. Rytm R i kanał K należy podczas edycji grafu wybrać z odpowiednich list rozwijanych. Wartości amplitudy wyświetlane na grafach są wartościami międzyszczytowymi sygnału (peak-to-peak). Standardowy zestaw grafów, tworzony zawsze po dodaniu nowego protokołu, obejmuje zbiór grafów utworzonych dla wszystkich zdefiniowanych w systemie rytmów i dla kanału domyślnego. Dzięki edycji tego zbioru mamy wpływ na to, jakich rytmów zmiany chcemy obserwować. Dla każdego protokołu można wybrać inny zestaw grafów. Edycja grafów dla protokołów standardowych jest również możliwa.

122 114 Ustawienia badania Rysunek 5.7: Okno Ustawienia Wykresy Dobrą zasadą jest tworzenie zbioru grafów zależnie od własności protokołu. Jeśli protokół odnosi się do rytmu R i kanału K, wygodnie jest zadbać, aby w naszym zbiorze znalazł się graf, na którym będziemy mogli obserwować poziom amplitudy rytmu R w kanale K. Dzięki temu będziemy mogli ustawić poprzeczkę dla rytmu R, bez której trening jest praktycznie bezzasadny. To, czy wyniki wyświetlane na grafie mają w aktualnie wybranym protokole znaczenie, podpowiada tło grafu - im ciemniejsze, tym wyniki mają mniejszy wpływ na trening. Wyniki dla rytmów promowanych lub hamowanych są wyświetlane na tle jasno-kremowym. Wyniki rytmów, które po przekroczeniu określonej wartości mogą spowodować wstrzymanie treningu, ignorowanie obliczeń lub wyświetlenie planszy relaksacyjnej, są wyświetlane na tle ciemno-kremowym. Jeśli wyniki nie mają żadnego znaczenia dla naszego treningu, są wyświetlane na grafie z ciemno-szarym tłem. Dzięki zróżnicowaniu kolorów tła można szybko zorientować się, na jakie grafy powinniśmy zwrócić uwagę. Jeśli zaś amplitudy ważnego z punktu widzenia protokołu rytmu są wyświetlane na ciemno-szarym tle, to sprawdźmy, czy właściwie został określony dla tego grafu kanał. U dołu każdej zakładki znajduje się opcja Zapisz ustawienia (domyślnie zaznaczona) powodująca zapisanie wprowadzonych zmian. Jeśli opcja będzie niezaznaczona, wprowadzone zmiany będą obowiązywać jedynie do końca pracy z aplikacją.

123 Protokoły Protokół treningu określa kierunek zmian aktywności mózgowej, jaki chcielibyśmy uzyskać. Odpowiednio układając trening prowadzimy do wypromowania jednych rytmów kosztem innych. Jak wiadomo, wzrost amplitud fal szybkich (Beta, Beta2) wiąże się z pogłębionym stanem świadomości, skupienia, koncentracji. Wzrost amplitud fal wolnych natomiast odpowiada przechodzeniu w stan relaksacji, odprężenia, obniżenia uwagi (Alfa), zasypiania, obniżenia czucia bólu (Teta). Dobór fal promowanych i hamowanych powinien być poprzedzony dokładną analizą aktywności układu nerwowego i wywiadem z pacjentem Protokoły standardowe System EEG DigiTrack R wyposażony jest w 6 standardowych protokołów, dostępnych w czasie wykonywania zarówno badania Biofeedback jak i Biofeedback PLUS. Protokoły te są oparte na zestawie standardowych definicji rytmów i odnoszą się do wyników analizy kanału domyślnego (5.4): SMR/Teta: rytm promowany - SMR, rytmy hamowane Teta, Beta2 Beta/Teta: rytm promowany - Beta, rytmy hamowane Teta, Beta2 SMR/Delta: rytm promowany - SMR, rytmy hamowane Delta, Beta2 Beta/Delta: rytm promowany - Beta, rytmy hamowane Delta, Beta2 Alfa/Theta: rytm promowany - Alfa, rytm hamowany - Teta. Dla większości protokołów rytm Beta2 jest hamowany. W obrębie tego pasma rejestrujemy artefakty mięśniowe (głównie mięśnie karku), stąd kiedy poziom amplitudy rytmu staje się podwyższony, zwykle wiąże się to ze wzrostem napięcia i stresu u pacjenta. Duża amplituda rytmu Beta2 powinna być sygnałem dla terapeuty do przerwania badania i podjęcia próby zrelaksowania pacjenta. Istnieje możliwość monitorowania wybranych rytmów i reagowania, jeśli ich amplituda przewyższy określony poziom (5.4). Zwykle dotyczy to wspomnianego rytmu Beta2 oraz rytmu Delta, w obrębie którego rejestrowanych jest dużo artefaktów związanych z problemami technicznymi pomiaru. Spełnienie warunków nakładanych na amplitudy promowanych i hamowanych rytmów (amplituda rytmu promowanego powyżej poprzeczki, amplituda rytmu hamowanej - poniżej) jest nagradzane dźwiękiem i naliczeniem punktu. Protokół Alfa/Teta, mający za zadanie odprężenie pacjenta, różni się od pozostałych w następujących szczegółach: Punkty są naliczane w sytuacji, kiedy amplituda rytmu Alfa przekroczy poprzeczkę ustawioną dla tego rytmu (amplituda rytmu Teta nie przesądza o punktacji) Istnieją 2 rodzaje dźwięków. Pierwszy, podstawowy (uspokajający), jest dla pacjenta nagrodą, emitowaną dla dostatecznie dużej amplitudy rytmu Alfa (ponad poprzeczkę) Dźwięk dodatkowy (wybudzający) jest emitowany dla dużej wartości amplitudy rytmu Teta (powyżej poprzeczki)

124 116 Protokoły Wartości rytmu Beta2 są ignorowane Każdy z rytmów, do których odnosi się protokół, jest podstawą do obliczenia parametru sterującego planszą. Np dla protokołu SMR/Teta obliczane są 3 parametry, dla rytmu SMR, Teta i Beta2, przy czym wartość parametru sterującego zależy od stosunku amplitudy rytmu do wysokości poprzeczki ustawionej na grafie. Jeśli amplituda rytmu przekracza wartość poprzeczki i jest to rytm promowany, warunek założony w protokole został spełniony i element planszy sterowany przez ten parametr zmienia się w pożądanym kierunku. Jeśli zostaną spełnione warunki dla wszystkich parametrów, zostanie naliczony punkt. Wartości parametrów sterujących widać na wskaźnikach na monitorze terapeuty i - jeśli takie są ustawienia - na monitorze z planszą dla pacjenta Protokoły niestandardowe Sterowanie planszą i naliczanie punktów zależą od wartości parametrów. Dla każdego protokołu zdefiniowane są co najwyżej 3 parametry, gdyż trudno byłoby śledzić na planszy jednoczesną zmianę większej ilości elementów. W przypadku protokołów standardowych jeden parametr jest określony przez jeden rytm rejestrowany w kanale domyślnym. W przypadku protokołów niestandardowych sami możemy określić trenowane rytmy, więcej, rytmy te mogą być rejestrowane w różnych kanałach. Nie zmieniło się ograniczenie na ilość parametrów - maksymalnie można zdefiniować 3 parametry w protokole. Zdefiniowanie niestandardowego protokołu polega na dodaniu do niego parametru (lub parametrów), które będą sterowały planszą i będą decydowały o punktacji. Na jeden parametr może się składać dowolna ilość rytmów (pasm częstotliwościowych), a każdy z rytmów może odnosić się do innego kanału (można również pozostać przy kanale domyślnym). Mogą to być zarówno rytmy promowane jak i hamowane. Jeśli parametr składa się z więcej niż jednego rytmu, jego wartość będzie obliczona jako średnia wartość parametrów dla poszczególnych rytmów, z uwzględnieniem tego, czy jest to rytm promowany czy hamowany. Tak policzony parametr będzie użyty do wysterowania planszy. Spełnienie warunku przez parametr jest uwarunkowane spełnieniem odpowiednich warunków dla wszystkich wchodzących w jego skład rytmów. Natomiast spełnienie warunków przez wszystkie parametry warunkuje naliczenie punktu, innymi słowy punkt jest naliczony, kiedy wszystkie pasma wchodzące w skład parametru i wszystkie parametry spełniają określone warunki. Jeśli został wybrany plik dźwiękowy (w zakładce Sesja) dla nowo utworzonego protokołu, będzie on odtwarzany po spełnieniu warunków przez wszystkie parametry, a razem z dźwiękiem nagrodą będzie doliczenie punktu. Definiowanie własnych protokołów wymaga od terapeuty niemałego doświadczenia, gdyż łatwo jest stworzyć parametry, których interpretacja fizjologiczna może się okazać dość karkołomna.

125 117 Razem z protokołem zapamiętujemy układ grafów, który towarzyszy treningowi. 5.6 Wykonanie badania Biofeedback (Biofeedback PLUS) Umieszczenie elektrod na głowie pacjenta Lokalizacja elektrod ma istotne znaczenie i powinna być dobrana po dokładnej analizie elektrycznej aktywności mózgu. Każdy region kory mózgowej odpowiada za inne funkcje poznawcze. Najczęściej elektrody K1 i K2 umieszczamy w pozycji C3 i C4 (funkcje motoryczne i czuciowe), KR na dowolnym uchu lub w linii pośrodkowej głowy a KG w linii pośrodkowej głowy linii pośrodkowej głowy lub za uchem. W czasie przyłączania elektrod należy bezwzględnie przestrzegać zasad bezpieczeństwa określonych w rozdziale Przed rozpoczęciem badania należy sprawdzić impedancję elektrod i w razie potrzeby lepiej oczyścić miejsce kontaktu (rozdz ) Uruchomienie badania W celu uruchomienia badania Biofeedback (BFB) należy (dokładny opis w rozdziale 2.4.2): wybrać z listy pacjentów w oknie bazy danych (opis w rozdziale 2.3) żądanego pacjenta (lub dodać nowego) kliknąć przycisk aby uruchomić badanie w otworzonym oknie Nowe badanie (rys. 5.8) wybrać Typ badania: Typ badania: Biofeedback lub Biofeedback PLUS (i ewentualnie wypełnić inne pola) zatwierdzić przyciskiem OK Po kilku sekundach pojawi się okno rejestracji BFB (rys. 5.9). W tym momencie przez elektrody zbierany jest sygnał EEG i włączony podgląd (w górnej części ekranu), natomiast badanie nie jest wykonywane. Przed rozpoczęciem badania mocno zalecane jest sprawdzenie poziomu impedancji. Poziom impedancji powinien być poniżej kohm. W przeciwnym przypadku konieczne jest poprawienie elektrod. Poziom impedancji można sprawdzić klikając ikonę po prawej stronie paska ikon. Pojawi się okno pomiaru impedancji (rys. 4.2). Dokładny opis pomiaru impedancji elektrod znajduje się w rozdziale

126 118 Wykonanie badania Biofeedback (Biofeedback PLUS) Rysunek 5.8: Wybór badania Biofeedback Rysunek 5.9: Nowe okno badania BFB

127 5.6.3 Zalecane warunki w trakcie wykonywania treningów Zalecane warunki w trakcie wykonywania treningów W trakcie treningu powinny być zachowane następujące warunki: 1. Pomieszczenie powinno być możliwie wyciszone i zacienione. 2. Nie zaleca się wykonywania badań w pomieszczeniu z podłogą z tworzyw sztucznych (PCV, wykładziny sztuczne) mogących się elektryzować i powodować zakłócenia. 3. Niewskazane jest stosowanie w trakcie badań oświetlenia jarzeniowego, które może być powodem zakłóceń. 4. Pacjent powinien znajdować się ok. 1,5 m od monitora. 5. Fotel dla pacjenta powinien być stabilny (brak możliwości huśtania się ), z zagłówkiem, pozwalający uzyskać komfortową pozycję rozluźniającą mięśnie. 6. W pomieszczeniu podczas treningu EEG Biofeedback może przebywać jedynie terapeuta oraz pacjent z opiekunem Panel Sesja Biofeedback Jeśli używany jest jeden monitor (wspólny dla terapeuty i pacjenta) bezpośrednio po uruchomieniu badania plansza może zasłaniać okno badania; należy wtedy kliknąć lewym klawiszem myszy w obszarze planszy, a następnie nacisnąć klawisz Esc. Po uruchomieniu badania Biofeedback (BFB) otwiera się okno jak na rys Panel Sesja Biofeedback zajmuje centralną część okna. Z lewej strony panelu znajduje się pasek zawierający informację o ustawieniach sesji: Kanał (domyślny, wybrany w oknie z ustawieniami) Protokół (wybrany w oknie z ustawieniami) Sesja (numer wykonywanej sesji) Runda (numer wykonywanej rundy w aktualnej sesji) Punktacja (dla aktualnej rundy) Czas od początku rundy oraz przyciski ustawień sesji (opis w rozdz. 5.3). Pozostałą część panelu zajmują grafy (wykresy), przedstawiające histogramy amplitudy rytmu dla danego kanału. W prawym górnym rogu każdego grafu wyświetlana jest chwilowa wartość amplitudy obrazowanego rytmu, zaś podczas treningu wyświetlane są 2 wartości - wartość chwilowa i wartość uśredniona od początku rundy. Zastosowanie grafów nie ogranicza się do ilustracyjnego. Tylko na grafie można zaznaczyć cel treningu (poprzeczkę) dla danego rytmu czyli amplitudę, jaką rytm powinien przekraczać (rytm promowany) lub nie przekraczać (rytm hamowany). Jeśli dla rytmu, na podstawie którego generujemy parametr sterujący grą, nie określimy poprzeczki, to sterowanie grą nie zachodzi, bo amplituda rytmu nie może być z niczym porównana.

128 120 Wyniki sesji (raport) Poprzeczka jest celem dla pacjenta i referencją dla rzeczywistych wyników uzyskanych przez pacjenta. U góry każdego grafu jest podane pasmo, kanał (elektroda) oraz bieżąca wartość amplitudy. U dołu każdego grafu znajdują się cztery przyciski: ikona opis Zmniejszenie wzmocnienia amplitudy Zwiększenie wzmocnienia amplitudy Podwyższenie poprzeczki (można również przeciągać poprzeczkę prawym klawiszem myszy) Obniżenie poprzeczki (można również przeciągać poprzeczkę prawym klawiszem myszy) Poprzeczkę należy wstępnie ustawić na granicy amplitudy rytmu i regulować w miarę potrzeby i wraz z postępem treningu. Rytm promowany powinien się utrzymywać powyżej poprzeczki, rytm nie promowany powinien się utrzymywać poniżej poprzeczki. Tło wykresu zależy od jego znaczenia: rytmy na jasnym tle - mają wpływ na punktację sesji rytmy na pośrednim tle - są używane do nadzoru (ignorowanie obliczeń i wyłączania sesji opis w rozdziale 5.4, punkt Runda) rytmy na ciemnym tle nie są istotne dla wybranego protokołu; można je usunąć opis w rozdziale 5.4, punkt Wykresy (na ekranie są domyślnie grafy wszystkich zdefiniowanych rytmów) 5.7 Wyniki sesji (raport) Wyniki sesji można obejrzeć podczas wykonywania badania lub po jego zakończeniu. Podczas wykonywania badania okno Wyniki sesji (rys. 5.10) otwiera się za pomocą przycisku w polu SESJA z lewej strony u dołu ekranu. Jest to możliwe dopiero po wykonaniu przynajmniej jednego treningu. Okno zawiera wyniki wszystkich sesji zarejestrowanych w czasie trwania badania. Po zakończeniu badania i opuszczeniu aplikacji rejestrującej, wyniki badania są dostępne przy użyciu (6.2):

129 121 klawisza Przeglądaj w dolnej części okna bazy danych albo opcji Przeglądaj w zakładce Badanie menu głównego bazy danych. Rysunek 5.10: Okno Wyniki sesji Rysunek 5.11: Okno Wartości kontrolne Wybór sesji, której wyniki chcemy obejrzeć, następuje przez kliknięcie w zakładkę z odpowiednim numerem. Pod zakładkami wyświetlono podstawowe informacje na temat treningu: datę, kanał domyślny, protokół i długość rundy.

130 122 Porównanie sesji (krzywa uczenia) W pierwszej tabelce znajdują się wyniki z poszczególnych rund, zarejestrowane przez kanał domyślny lub - jeśli zaznaczono opcję Zapisz do pliku wyniki ze wszystkich kanałów (5.4) - wyniki zarejestrowane przez wszystkie kanały bieżącego montażu. Są to cele (wysokość poprzeczek, o ile zostały ustawione) i wartości amplitud uśrednionych dla poszczególnych rund. Cele i amplitudy są wyświetlone dla wszystkich zdefiniowanych rytmów. Wartość podana w rubryce Czas oznacza długość trwania konkretnej rundy, równa długości rundy określonej w oknie Ustawienia (i wyświetlonej nad tabelką) lub mniejsza od tej wartości, jeśli runda została wcześniej przerwana. Zaznaczenie w rubryce Runda decyduje o tym, że wyniki dla rundy i danego kanału będą uwzględnione w podsumowaniu statystycznym, które - dla odróżnienia od celów i amplitud - umieszczono w polach na szarym tle. Podsumowanie statystyczne dotyczy jednego kanału i wszystkich rund, jest policzone dla każdego rytmu niezależnie. Druga tabelka zawiera wartości ilorazów amplitud rytmów policzone dla wszystkich rund i wszystkich kanałów (lub tylko kanału domyślnego). Ilorazy (współczynniki) są często używanym wskaźnikiem w treningach biofeedback, mającym tę zaletę, że w dużym stopniu znoszą zależność od poziomu amplitudy (która jest bardzo zróżnicowana międzyosobniczo). Na dole okna znajdują się następujące pola wyboru opcji i przyciski: Pokaż podsumowanie dla każdego kanału zaznaczenie spowoduje wyświetlenie podsumowania statystycznego dla amplitud uśrednionych dla poszczególnych rund i zarejestrowanych w tym samym kanale. Obejmuje: wartość średnią, odchylenie standardowe, wartość minimalną i maksymalną Zapamiętaj zmiany zapamiętanie w pliku, które wyniki mają być zignorowane podczas obliczeń statystycznych (przez zaznaczenie lub odznaczenie w rubryce Runda). Informacja ta będzie uwzględniana również w aplikacji porównującej rundy między sobą (5.8) Pokaż udziały procentowe zaznaczenie spowoduje wyświetlenie udziału procentowego mocy wyświetlanego rytmu w całkowitej mocy sygnału w danym kanale. drukuje zawartość okna Wyświetla (dla porównania) wartości referencyjne dostępne w literaturze (rys. 5.11) eksportuje zawartość okna w formacie html do dostępnej w systemie przeglądarki (gdzie może być wydrukowana). 5.8 Porównanie sesji (krzywa uczenia) Raport zawiera wyniki sesji zebranych w czasie jednego badania, bez możliwości porównywania sesji między sobą. Oprócz tej funkcjonalności w systemie EEG DigiTrack R istnieje możliwość jednoczesnego przedstawienia i porównania wyników wszystkich sesji ze wszystkich badań typu Biofeedback i Biofeedback PLUS, zarejestrowanych dla jednego, wybranego pacjenta. Jest ona dostępna, jeśli w bazie danych wybierzemy na liście badań badanie typu Biofeedback lub

131 123 Biofeedback PLUS (rys. 5.12). Pojawia się wówczas na dole ekranu przycisk którego użycie otwiera aplikację porównującą badania pacjenta (rys. 5.13). Rysunek 5.12: Okno bazy danych badania Biofeedback Rysunek 5.13: Okno porównania wyników badań Biofeedback W lewej części okna aplikacji porównującej znajduje się lista kolejnych sesji ze wszystkich uwzględnionych badań wybranego pacjenta. Każdy element listy jest opisany jako: BX: Sesja Y, gdzie:

132 124 Porównanie sesji (krzywa uczenia) X jest numerem badania zgodnym z numerem wewnętrznym w bazie danych, Y jest kolejnym numerem sesji pacjenta (licząc od pierwszego badania). Po kliknięciu na strzałkę z lewej strony sesji rozwinie się lista rund wykonanych w czasie trwania tej sesji, każdy z jej elementów jest opisany jako Runda A (B), gdzie: A jest kolejny numerem rundy w tym badaniu B jest kolejnym numerem rundy licząc od pierwszej sesji pierwszego badania. Porównywać możemy wyniki uśrednione dla rund lub całych sesji. Domyślnie wyniki wszystkich sesji (rund) są uwzględnione w porównaniach. Tak samo, jak w przypadku raportu, istnieje możliwość zignorowania części wyników. Jest to przydatne w sytuacji, kiedy dane są obarczone artefaktami lub zostały niewłaściwie zarejestrowane i nie są spójne z resztą badań. W przypadku raportu zignorowanie danych wymaga odznaczenia pola wyboru w rubryce Runda (pierwsza tabela okna Wyniki sesji), a w przypadku porównywania badań (krzywej uczenia) - odznaczenia pola wyboru po lewej stronie rundy lub sesji na liście. Zaznaczenia i odznaczenie pól wyboru w obu aplikacjach są zapamiętywane w pliku z wynikami (w przypadku raportu - na życzenie), a ponieważ obie aplikacje z niego czerpią dane, zmiany dokonane w jednej obowiązują w drugiej i na odwrót. Z prawej strony ekranu na dole widać tabelkę z danymi zarejestrowanymi w czasie porównywanych sesji lub rund. Danymi są amplitudy rytmów (µv), ich udziały procentowe lub współczynniki amplitud. Numery sesji i numery rund pokrywają się z numerami na liście z lewej strony ekranu (zarówno sesje jak i rundy liczone są względem pierwszego badania, czyli są to odpowiednio numery Y lub B ). Te same dane prezentowane są w postaci graficznej powyżej tabelki. Na osi poziomej odłożone są kolejne numery sesji lub rund (te same, co w tabelce). Kursor poruszający się w obrębie wykresów pozwala odczytać wartość amplitudy (udziału procentowego lub współczynnika) dla konkretnego momentu. W tabeli, poniżej definicji rytmów (lub nazw współczynników), zaprezentowane są kolory użyte do narysowania wykresów. Kolory te można zmienić klikając podwójnie w obrębie kolorowego prostokąta. Podwójne kliknięcie w obrębie definicji rytmu (lub współczynnika) wyłącza (lub włącza) odpowiadający mu wykres (a kolumna danych w tabeli jest wyszarzona). Powyżej wykresu znajdują się zakładki określające rodzaj prezentowanych danych: Amplitudy (rys. 5.13) na wykresie i w tabelach wyświetlane są wartości amplitud rytmów uśrednionych dla sesji lub rund (µv) Udziały procentowe (rys. 5.14) wyświetlane są udziały procentowe poszczególnych rytmów w całości przebiegu EEG Podstawowe współczynniki (rys. 5.15) wyświetlane są podstawowe dla danego protokołu współczynniki, czyli relacje między trenowanymi amplitudami. Wartości współczynników są bardziej stabilne niż wartości amplitud rytmów, gdyż uniezależniamy się od różnic międzyosobniczych oraz od przypadkowych zmian amplitudy EEG w kolejnych badaniach, spowodowanych np. różnicami w zamocowaniu elektrod itp.

133 125 Inne współczynniki (rys. 5.16) zależności między pozostałymi rytmami. Rysunek 5.14: Porównanie wyników udziały procentowe Pasek ustawień u góry okna zawiera następujące pola: Kanał i protokół: służy do selekcji porównywanych sesji pod kątem rodzaju treningu. Porównywane będą jedynie te treningi, które odbywały się wg zadanego protokołu i dla zadanego kanału Pokazuj: umożliwia wybór, czy porównujemy dane uśrednione dla poszczególnych rund czy dla poszczególnych sesji (domyślnie porównujemy dane dla sesji) Trend: za pomocą suwaka można wybrać stopień wygładzenia krzywej (rys. 5.17) w zakresie 1 30 (domyślnie 10, jest to wielkość wygładzającego okna). Pole wyboru Interpoluj pozwala włączyć lub wyłączyć interpolację krzywej (rys. 5.18) za pomocą b-spline (wielomianu 3-go stopnia, domyśłnie włączona). Ignoruj zmiany granic rytmów jeśli w trakcie badań były zmieniane granice rytmów, to wyłączenie tej opcji spowoduje, że rytmy o tej samej nazwie, ale różnych granicach częstotliwości będą traktowane niezależnie (w tabeli - jako osobne kolumny, na rysunku - jako osobne wykresy, domyślnie włączone) ). eksportuje wykresy i tabelkę z porównywanymi danymi do pliku w formacie PDF drukuje wykresy i tabelkę z porównywanymi danymi.

134 126 Porównanie sesji (krzywa uczenia) Rysunek 5.15: Porównanie wyników podstawowe współczynniki Rysunek 5.16: Porównanie wyników pozostałe współczynniki

135 127 Rysunek 5.17: Porównanie krzywej przy różnych wartościach Trendu Rysunek 5.18: Porównanie krzywej interpolowanej (u góry) i nieinterpolowanej (u dołu)

136 128 Plansze stymulacyjne 5.9 Plansze stymulacyjne Poniżej zamieszczono przegląd dostępnych w systemie EEG DigiTrack R typów plansz stymulacyjnych. Dla każdego z nich opisano elementy sterowane (czyli to, co na planszy może się zmienić) oraz pożądany i niepożądany kierunek zmian. Opis sterowania dostosowany został do specyfiki protokołów standardowych, w których mamy do czynienia z jednym rytmem promowanym i dwoma hamowanymi (wyjątkiem jest protokół Alfa/Teta). Mówiąc o rytmie promowanym mamy na myśli pierwszy parametr sterujący protokołu i skojarzony z nim pierwszy element sterowany planszy, rytmy hamowane związane są z kolejnymi dwoma elementami sterowanymi (rytm Beta2 to zwykle ostatni, trzeci element sterowany na planszy). Naturalnie użyteczność plansz nie ogranicza się do protokołów standardowych, należy tylko podczas definiowania własnego protokołu pamiętać o kolejności elementów sterowanych i o tym, że każda z plansz ma ich nie więcej niż trzy. Należy też pamiętać o zaznaczeniu, czy parametr ma być promowany czy hamowany. Wszystkie typy plansz można podzielić na: ciągłe, krokowe. Plansze ciągłe sterowane są w sposób ciągły, tzn chwilowy stan planszy bezpośrednio odwzorowuje chwilowy stan parametrów sterujących. Zmiany na planszy mogą zachodzić zarówno w kierunku pożądanym, jak i niepożądanym, a skala tych zmian jest uzależniona od wielkości zmiany związanego z nią parametru. Wśród plansz ciągłych szczególnym przypadkiem są plansze słuchowe, w których główną rolę odgrywa nie obraz, ale dwa różne podkłady dźwiękowe - pożądany (nasilający się wraz z pożądanymi zmianami amplitud rytmów) i niepożądany. Każdemu z podkładów towarzyszy inna wizualizacja, obrazy i dźwięki przenikają się nawzajem, a relacja między amplitudami rytmów i poprzeczkami decyduje o tym, który obraz i dźwięk będzie dominował. Plansze krokowe nie odwzorowują ciągłych zmian parametrów sterujących, ale krokowo inkrementują swój stan, jeśli parametry spełnią zadane kryteria. Do plansz krokowych zaliczamy wszystkie wyścigi - gąsienic, statków i samochodów. W praktyce sterowanie planszami typu wyścigi sprowadza się do tego, że jeśli parametry spełniają kryteria (amplitudy rytmów promowanych przewyższają wartości poprzeczek, amplitudy rytmów hamowanych mieszczą się poniżej poprzeczek), gąsienice (samochody lub statki) przesuwają się w kierunku celu (od lewej do prawej strony ekranu), przy czym jednostkowe przesunięcie nie zależy od tego, jak bardzo amplituda rytmu różni się od wartości poprzeczki i jest zawsze taka sama. W przypadku, kiedy parametry nie spełniają kryterium, gąsienice (statki, samochody) stoją w miejscu, ale nigdy nie cofają się Akwarium Pożądanym efektem treningu z tą planszą jest uzyskanie jak najwyraźniejszego obrazu i jak największej ilości rybek maksymalna ich ilość, to 10. Odpowiada za to rytm promowany. Rytm hamowany odpowiada za ilość bąbelków powietrza w wodzie im więcej ich jest, tym lepiej.

137 5.9.2 Bałwanek 129 Drugi rytm hamowany (beta2) odpowiada za przejrzystość wody - im jest jaśniejsza, tym lepiej). wynik dobry duża ilość kolorowych rybek jasna, przejrzysta woda duża ilość bąbelków powietrza wynik zły mała ilość rybek ciemna, brudna woda brak bąbelków powietrza Bałwanek Akcja w tej planszy polega na ucieczce bałwanka przed złymi bałwankami-mutantami im większa odległość między uciekinierem a prześladowcami, tym lepiej; odpowiada za to rytm promowany. Bałwanek powinien jechać jak najszybciej; odpowiada za to rytm hamowany. Dodatkowo na planszy powinny świecić się światełka na choinkach (im więcej tym lepiej), za co odpowiedzialny jest drugi rytm hamowany (Beta2). Dostępne są dwie plansze: Wyścig i Złap mnie. Różnią się od siebie jedynie odgłosami w obu przypadkach słychać szusowanie bałwanka, ale w planszy Złap mnie pojawia się co pewien czas dźwięk przeszkadzający, podobny do okrzyku ej, natomiast w planszy Wyścig odgłos znacznie groźniejszy, przypominający ujadanie psów.

138 130 Plansze stymulacyjne wynik dobry bałwanek jedzie na nartach jak najszybciej złe bałwanki są daleko z tyłu na choinkach świecą się wszystkie światełka wynik zły bałwanek jedzie wolno złe bałwanki są blisko niego na choinkach nie ma światełek Bączek Ten typ tworzą trzy plansze: Bez tła i cieni Z tłem bez cieni Z tłem i cieniami Pożądanym efektem treningu jest uzyskaniedużej szybkości wirowania bączka i jego stabilne obroty odpowiadają za to parametr promowany i hamowany. Drugi parametr hamowany (Beta2) odpowiada za świecenie bączka. wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

139 5.9.4 Belki 131 wynik dobry bączek wiruje szybko i nie chwieje się bączek świeci się wynik zły bączek kręci się powoli i chwieje się bączek nie świeci się Belki Ten typ ma cztery plansze: Zakręcone Proste Potrójne Potrójne2 W planszach Zakręcone i Proste pożądanym efektem jest duża ilość ustawionych belek. Za ten stan odpowiadają wszystkie rytmy biorące udział w treningu. W planszach Potrójne i Potrójne2 za pierwszy rząd belek odpowiada rytm promowany, za drugi rząd rytm hamowany, a za trzeci rząd rytm hamowany (beta2). wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

140 132 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły wynik dobry dużo ustawionych belek wynik zły mało belek Bobslej Trening polega na uzyskaniu prostego toru jazdy bobsleja i jazdy środkiem toru rytm promowany. Rytm hamowany odpowiada za szybkość jazdy bobsleja i jego odległość od obserwatora, a drugi parametr hamowany (Beta2) odpowiada za ilość padającego śniegu (im mniej tym lepiej). W planszy tej możliwe jest włączenie dźwięku odgłosu płóz bobsleja sunącego po torze. Dodatkowo losowo pojawiają się dźwięki przeszkadzające w postaci oklasków i okrzyków kibiców. wynik dobry bobslej jedzie środkiem toru tor jest prosty, prowadzi w dół obserwator widzi bobslej z bliska pada mało śniegu wynik zły bobslej jedzie po krętym torze tor prowadzi pod górę obserwator widzi bobslej z daleka pada gęsty śnieg

141 5.9.6 Cząsteczki Cząsteczki Plansza Tunel gwiazd Pierwsze dwa parametry odpowiadają za skupenie tunelu: parametr promowany odpowiada za szerokość, a pierwszy parametr hamowany za wysokość im tunel bardziej skupiony, tym lepiej. Trzeci parametr odpowiada za kolor/rozmiar im gwiazdy większe i bardziej kolorowe, tym lepiej. wynik dobry wynik zły tunel wąski gwiazdy duże i kolorowe tunel szeroki gwiazdy małe i blade Plansza Świetlista ścieżka Pierwszy parametr odpowiada za wygięcie wstęgi im wstęga bardziej wygięta, tym lepiej. Drugi za szerokość wstęgi im wstęga szersza tym lepiej. Trzeci odpowiada za kolor/rozmiar im wstęga bardziej kolorowa, tym lepiej. wynik dobry wynik zły wstęga wygięta wstęga szeroka wstęga kolorowa wstęga prosta wstęga wąska wstęga biała

142 134 Plansze stymulacyjne Drzewo Pożądanym efektem treningu z tą planszą jest uzyskanie jak najbardziej rozłożonych konarów drzewa rytm promowany. Na gałęziach powinno być jak najwięcej liści i białych kwiatów (rytm hamowany). Pień i konary drzewa powinny być jak najgrubsze (drugi rytm hamowany Beta2). wynik dobry grube i rozłożyste konary drzewa na gałęziach dużo zielonych liści wynik zły cienkie, złożone gałązki drzewa brak liści i białych kwiatów Dźwięki plansza słuchowa Zmianom parametrów towarzyszy nie tylko zmiana obrazu ale również dźwięku. Plansza Afrykański strumień Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Wszystkie parametry odpowiadają za pojawienie się postaci grających na tam-tamach i odgłosy bębnów (wynik zły) lub braku postaci i odgłosy szemrzącego strumienia (wynik dobry). wynik dobry czysty krajobraz bez widocznych czarnych postaci z bębnami odgłos szemrzącego strumienia wynik zły krajobraz z widocznymi czarnymi postaciami z bębnami odgłosy afrykańskich bębnów

143 5.9.8 Dźwięki plansza słuchowa 135 Plansza Bambus Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za widok lecącej wody ze ściętego pędu bambusa oraz za odgłos jej pluskania. Rytm hamowany odpowiada za widoczność żaby i dźwięk jej kumkania. Drugi rytm hamowany Beta2 odpowiada za widoczność i odgłos bzyczenia komara. wynik dobry wyraźny obraz bambusa oraz odgłos pluskającej wody brak widoku żaby i jej kumkania brak widoku komara i jego bzyczenia wynik zły zamazany obraz bambusa brak odgłosu pluskającej wody widoczna żaba i odgłos kumkania widoczny komar i odgłos jego bzyczenia Plansza Burza w lesie Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za wyraźny, rozświetlony słońcem widok lasu i śpiew ptaków. Parametry hamowane odpowiadają za pojawienie się deszczu i odgłosy burzy (wynik zły) lub brak deszczu(wynik dobry). wynik dobry obraz leśnej polany świergot ptaków wynik zły widoczne strugi deszczu i błyskawice odgłosy deszczu i burzy

144 136 Plansze stymulacyjne Plansza Cywilizacja w parku Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za wyraźny widok parku i śpiew ptaków. Parametr hamowany odpowiada za pojawienie widoku zarysów postaci przy kawiarnianych stolikach i gwar rozmów. Drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za dodatkowy odgłos - szum ulicy. wynik dobry widok pustego parku odgłos śpiewu ptaków wynik zły czarne postacie przy stolikach gwar kawiarni i szum z ulicy Plansza Kominek Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za obraz kominka i odgłos palącego się w nim drewna. Rytm hamowany odpowiada za widoczność odkurzacza i dźwięk jego pracy. Rytm hamowany Beta2 odpowiada za widoczność prysznica i odgłos lecącej z niego wody. wynik dobry wyraźny obraz palącego się kominka oraz odgłos trzaskających drew brak widoku odkurzacza i szumu jego pracy brak widoku prysznica i odgłosu lecącej z niego wody wynik zły zamazany obraz palącego się kominka oraz brak odgłosu trzaskających drew widok odkurzacza i szum jego pracy widok prysznica i odgłos lecącej z niego wody

145 5.9.8 Dźwięki plansza słuchowa 137 Plansza Noc Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za widok księżyca oraz odgłos świerszczy. Rytm hamowany odpowiada za pojawienie się kota i jego miauczenie. Rytm hamowany Beta2 odpowiada za widok psa i jego szczekanie. wynik dobry wyraźny obraz księżyca odgłos cykania świerszczy brak widoku kota i odgłosu miauczenia brak widoku psa i odgłosu szczekania wynik zły zamazany obraz księżyca brak odgłosu cykania świerszczy widoczny obraz kota i odgłos miauczenia widoczny obraz psa i odgłos szczekania Plansza Pole bitwy Zmianom parametrów towarzyszy zmiana obrazu oraz dźwięku. Rytm promowany odpowiada za widok łąki oraz odgłos ćwierkających ptaków. Rytm hamowany odpowiada za pojawienie się postaci żołnierzy, czołgów i samolotów oraz dźwięk wyjących syren alarmowych. Rytm hamowany Beta2 odpowiada za widok żołnierzy, czołgów i samolotów (podobnie jak rytm hamowany) oraz odgłosy pola bitwy (strzały, wybuchy, warkot silników samolotów).

146 138 Plansze stymulacyjne wynik dobry obraz łąki oraz odgłos śpiewu ptaków brak żołnierzy, czołgów i samolotów brak dźwięków wyjących syren brak odgłosów pola bitwy wynik zły widoczne postacie żołnierzy, czołgi i samoloty odgłosy wyjących syren alarmowych odgłosy pola bitwy (strzały, wybuchy, warkot silników samolotów) Emotikonka Trening z tą planszą polega na uzyskaniu jak najbardziej uśmiechniętego słoneczka rytm promowany. Dodatkowo słoneczko powinno mieć jak najmniej zarostu rytm hamowany i mieć otwarte oczy, za co odpowiada drugi rytm hamowany (Beta2). wynik dobry buźka jest uśmiechnięta ma szeroko otwarte oczy nie ma zarostu wynik zły buźka ma smutną minę ma zamknięte oczy pojawia się zarost Film Odtwarzanie filmów jako planszy stymulacyjnej jest pomysłem dającym duże możliwości, a jednocześnie jest to dla osoby badanej połączenie przyjemnego z pożytecznym - śledzenie akcji na ekranie staje się treningiem i stymulacją dla mózgu! Ponieważ można używać dowolnych filmów, a nawet tworzyć filmowe bazy, łatwo jest wybrać coś, co naprawdę zainteresuje badaną osobę i trafia w jej gusta, a to na pewno pomoże w treningu. To może być kreskówka, ulubiony film badanego, a nawet film nakręcony w domu z udziałem członków rodziny pacjenta. Jest tylko jeden warunek, filmy powinny mieć odpowiedni format (.avi,.wmv,.mov). Definiowanie własnych filmów jako planszy stymulacyjnych, edycja dodanych filmów (określanie odtwarzanego zakresu, zmiana dźwięku), wybór elementów zasłaniających obraz (kafelki, widownia składająca sie z ludzi, linie poziome lub pionowe) są opisane w rozdz Sterowanie tego typu planszą dotyczy wielkości ekranu, zakłóceń i elementów, które mogą zasłonić ekran. W sytuacji optymalnej wielkość obrazu jest maksymalna i

147 Film terapeutyczny 139 dorównuje wielkości okna przeznaczonego na planszę (odpowiada za to rytm promowany). Ponadto obraz jest wyraźny, bez zakłóceń (rytm hamowany), a ilość elementów zasłaniających (np liczba osób na widowni) na tyle mała, że nie przeszkadza w śledzeniu akcji (drugi rytm hamowany). wynik dobry film wyświetlany w jak największej części okna wyraźny obraz obraz w pełni widoczny (np mało publiczności na widowni) wynik zły film wyświetlany w małej części okna zamazany obraz, duża ilość zakłóceń obraz zasłonięty elementami zasłaniającymi (np dużo publiczności, która skutecznie zasłania ekran) Film terapeutyczny Do filmu terapeutycznego stosuje się ten sam opis co do filmu z następującymi wyjątkami: aparat jest wyposażony w zestaw filmów terapeutycznych, wyselekcjonowanych przez producenta w oparciu o opinie współpracujących z firmą terapeutów. Selekcja miała na celu wybranie takich pozycji, które szczególnie nadają się do treningu. Zwykle towarzyszy im dźwięk, ponieważ plansze typu film terapeutyczny są przygotowane i od razu gotowe do użycia, nie ma potrzeby ani możliwości edytowania ich, dodawania nowych pozycji czy zmiany dźwięków. Sterowane elementy pozostają takie same jak w planszach typu film Gliniany garnek Gliniany garnek jest planszą dwuparametrową tzn. za zmiany obrazu odpowiedzialne są zmiany tylko dwóch rytmów. Rytm promowany odpowiada za ilość ognia pod garnkiem (im więcej tym lepiej), natomiast rytm hamowany odpowiada za ilość pary wydobywającej się z garnka (im więcej tym lepiej).

148 140 Plansze stymulacyjne wynik dobry ogień pod garnkiem jest jak największy z garnka wydobywa się dużo pary wynik zły pod garnkiem tli się mały płomień nie ma pary Grawitacja Trening z tą planszą polega na utrzymaniu jak najwyżej wszystkich kulek. Dodatkowo kulki mają być jak najmniejsze. Poszczególnym parametrom odpowiadają: kulka czerwona parametr promowany, kulka niebieska parametr hamowany, kulka żółta drugi parametr hamowany (Beta2). Na ten typ składają się trzy plansze: Sprężynki słabe Sprężynki mocne Sprężynki liniowe różniące się od siebie siłą sprężynek. W planszy Sprężynki mocne kulki spadają w dół i wracają do góry, w planszach Sprężynki słabe i Sprężynki liniowe pozostają na dole. wynik dobry wynik zły

149 Gwiezdna wstęga 141 wynik dobry wynik zły wynik dobry jak najmniejsze kulki kulki na górze ekranu wynik zły duże kulki kulki opadają w dół Gwiezdna wstęga Ten typ składa się z czterech plansz: punkty linie trójkąty trójkąty RGB We wszystkich pożądanym efektem jest uzyskanie wyraźnego obrazu z jasną poświatą. Plansza punkty i linie: Każdy z trzech rytmów (promowany i dwa hamowane) odpowiada za pojawienie się jednej wstęgi złożonej z punktów lub linii.

150 142 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły trzy wstęgi złożone z punktów lub linii jasne świecenie wstęgi brak wstęgi złożonej z punktów brak wstęgi złożonej z linii Plansza trójkąty i trójkąty RGB: Rytmy przypisane są poszczególnym trójkątom. Na planszy trójkąty RGB za trójkąt czerwony odpowiada rytm promowany, za zielony rytm hamowany, a za niebieski - drugi rytm hamowany (Beta2). wynik dobry wynik zły wynik dobry trzy jasno świecące trójkąty trzy kolorowo świecące trójkąty (plansza trójkąty RGB) wynik zły brak świecących trójkątów brak kolorowo świecących trójkątów (plansza trójkąty RGB)

151 Kolorowanka Kolorowanka Trening z planszami zebranymi w typie Kolorowanka polega na jak najszybszym i najdokładniejszym pokolorowaniu obrazków. Rytm promowany odpowiada za szybkość ruchów pędzla. Rytm hamowany to kolorowanie, a drugi rytm hamowany odpowiada za grubość linii zostawianych przez pędzel. Typ ten ma cztery plansze: Dziecinne Abstrakcja Pojazdy Domki wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

152 144 Plansze stymulacyjne wynik dobry szybkie ruchy pędzla gruby ślad pędzla kolory wynik zły wolne ruchy pędzla cienki ślad pędzla brak kolorów Kreska (Syzyf) Zadaniem trenowanego z tą planszą jest przeprowadzenie Syzyfa jak najbliżej prawego brzegu ekranu (rytm promowany). Droga, po której wędruje Syzyf powinna być jak najmniej nachylona (rytm hamowany). Kamień toczony przez Syzyfa powinien być jak najmniejszy odpowiada za to drugi rytm hamowany(beta2). wynik dobry Syzyf popycha mały kamień, idzie szybko Droga jest płaska wynik zły Syzyf popycha duży kamień, idzie powoli Droga prowadzi stromo pod górę Kwarki Zasadą działania tej planszy jest wydzielenie kwarków z szarej masy znajdującej się w środku okręgu i sprowadzenie ich na zewnątrz. Rytm promowany to kwark czerwony, rytm hamowany zielony, a drugi rytm hamowany (Beta2) to kwark niebieski. Typ ten zawiera cztery plansze: Łagodny spokojne, pastelowe kolory tła i kwarków

153 Kwarki 145 Żywy intensywne kolory tła i kwarków Metaliczny żywe, błyszczące kolory kwarków, metaliczne, porysowane tło Paskowany żywe, kolorowe kwarki w paski, tło brązowe wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

154 146 Plansze stymulacyjne kwarki kolorowe kwarki oddzielone na obwodzie okręgu jednolita szara masa w środku okręgu Lasso Zadaniem trenowanego za pomocą tej planszy jest spowodowanie, aby krowa była jak najbliżej (rytm promowany), pętla lassa wirowała wysoko (rytm hamowany), a sznur był napięty. wynik dobry krowa jest jak najbliżej lasso tworzy równą pętlę lasso wiruje szybko i jest wysoko wynik zły krowa jest daleko lasso nie tworzy równej pętli lasso nie wiruje i jest nisko Po uzyskaniu bardzo dobrych wyników treningu, kiedy wszystkie wskaźniki będą powyżej 80 % wartości oraz po zdobyciu czterech kolejnych punktów, następuje złapanie krowy na lasso i słychać jej muczenie. Jeśli parametry utrzymują się na tak wysokim poziomie, to co czwarty zdobyty punkt jest nagradzany muczeniem i złapaniem krowy na lasso. Dotyczy to wyłącznie czasu trwania treningu (między treningami punktacja nie jest naliczana i krowa nie daje się złapać na lasso).

155 Latający dywan Latający dywan Ten typ zawiera sześć plansz, różniących się od siebie tłem i wzorem dywanu: Nocna wyprawa tłem jest rozgwieżdżone niebo, dywan żółty Lot w chmurach tłem jest lekko zachmurzone niebo, dywan zielony Magiczna kraina tłem są zielonożółte chmury, dywan granatowo-beżowo-zielono-czerwony W bezkresnej przestrzeni tłem jest granatowa przestrzeń, dywan w kolorowe kwadraty Ponad miastem tło to zdjęcie Warszawy, dywan brązowo-kremowo-niebieski Ku marzeniom tłem jest błękitne, lekko zachmurzone niebo, dywan ciemnoniebieski Rytm promowany odpowiada za wysokość lotu dywanu, rytm hamowany to kierunek lotu (optymalnie to Alladyn zwrócony plecami do nas), natomiast drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za wielkość dywanu (im większy tym lepiej). wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

156 148 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

157 Lot w przestrzeni 149 wynik dobry Alladyn leci do przodu (tyłem do nas) dywan jest duży i leci wysoko wynik zły Alladyn jest zwrócony twarzą do nas dywan jest mały i leci nisko Lot w przestrzeni Pacjent podczas treningu z tym typem planszy ma za zadanie pilotować samolot pościgowy. Samolot powinien lecieć jak najbliżej uciekających samolotów rytm promowany. Samolot powinien lecieć stabilnie i nie chwiać się odpowiada za to rytm hamowany. Drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za szybkość pościgu (im szybciej tym lepiej). Dostępne są trzy plansze: Standardowa pilotowany jest zielony samolot Pastelowa pilotowany jest jasnozielony samolot Niebieska pilotowany jest niebieski samolot wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

158 150 Plansze stymulacyjne wynik dobry samolot leci stabilnie i szybko samolot leci blisko pozostałych wynik zły samolot buja się na boki samolot oddala się od pozostałych Mozaika Mozaika jest typem planszy dwuparametrowej, a trening polega na jak najszybszym układaniu lecących kostek układanki. Rytm promowany i hamowany w równym stopniu odpowiadają za szybkość układania. Typ Mozaika zawiera dziesięć plansz w pięciu kostki układają się w sposób uporządkowany, a w pięciu ich odpowiednikach - losowo: Dziecięce obrazki Dziecięce obrazki losowo Mistyczne wizje Mistyczne wizje losowo

159 Nawigacja radarowa 151 Piękno natury Piękno natury losowo Kwiaty Kwiaty losowo Kształty Kształty losowo wynik dobry mozaika układa się szybko wynik zły mozaika układa się powoli Nawigacja radarowa Kluczowym zadaniem podczas nawigacji radarowej jest uzyskanie jak największego zasięgu (zielone koło o maksymalnym promieniu) i jak największej wykrywalności obiektów. Obiekty umieszczone w polu zasięgu nie przemieszczają się, więc ich ilość jest niezmienna, jednak nie zawsze muszą być łatwo wykrywalne. W optymalnych warunkach mają postać dużych, wypełnionych elips żółtego koloru. W zlokalizowaniu obiektu przeszkadza jego niewyraźny obraz, który w najgorszym przypadku jest tylko konturem bez wypełnienia oraz zakłócenia widoczne w całym polu zasięgu radaru w postaci białych punktów.

160 152 Plansze stymulacyjne Plansza jest trójparametrowa, przy czym rytm promowany odpowiada za wielkość pola zasięgu, pierwszy rytm hamowany za wypełnienie obiektów, zaś drugi rytm hamowany (Beta2) za ilość zakłóceń zmniejszających czytelność obrazu. wynik dobry pole widzenia radaru jest jak największe (duży promień) obiekty są duże i wyraźne, wypełnione nie ma zakłóceń wynik zły małe pole widzenia radaru (mały promień) żółte obiekty są słabo widoczne, zanika ich wypełnienie, pozostaje kontur duża liczba zakłóceń Okno Zadaniem trenowanego za pomocą jednej z siedmiu plansz z typu Okno jest uzyskanie szeroko otwartego okna (im szerzej tym lepiej). Odpowiada za to rytm promowany. Za rozsunięcie zasłon w oknie odpowiada rytm hamowany, natomiast drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiedzialny jest za widok za oknem - powinien być wyraźny, bez mgły. Plansze: Tęcza tło to krajobraz z tęczą na niebie Wiosna tło to kwitnące drzewo wiśni Morze tło to widok spokojnego morza Jesień tło to kolorowe jesienne liście Zima tło to karmnik dla ptaków zimą Górska rzeka tło to widok rzeki płynącej przez porośnięte lasem góry Górska polana tło to widok górskiej polany

161 Okno 153 wynik dobry dla wszystkich plansz wynik zły dla wszystkich plansz okno szeroko otwarte zasłony rozsunięte wyraźny widok za oknem okno zamknięte zasłony zasunięte mgła za oknem

162 154 Plansze stymulacyjne Pastylki Trening z typem planszy Pastylki polega na ustawieniu żółtej pastylki jak najbliżej górnej prawej krawędzi pola z zielonymi pastylkami, oraz na spowodowaniu wirowania dużych pastylek po bokach ekranu, które staną się białe. Za ruch żółtej pastylki w pionie odpowiada rytm promowany (im wyżej tym lepiej). Ustawienie pastylki w poziomie to rytm hamowany (im bliżej prawego brzegu tym lepiej). Drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za wirowanie pastylek po bokach ekranu (przy niezadowalających wynikach wirują i białe są tylko najmniejsze krańcowe pastylki, przy najlepszych wynikach wirują największe pastylki, które stają się białe). Żółta pastylka zostawia po sobie niebieski ślad są to miejsca gdzie przed chwilą była (wartości chwilowe). Również wirujące po bokach pastylki mogą zabarwiać się na niebiesko są to również wartości chwilowe drugiego rytmu hamowanego(beta2). wynik dobry żółta pastylka jak najbliżej prawego górnego rogu planszy duże pastylki wirują jak najszybciej i są białe wynik zły żółta pastylka na dole ekranu duże pastylki nie poruszają się i są czerwone Plaża Na ten typ składają się dwie plansze: Relaks Coś chłodnego W obydwu rytm promowany odpowiada za ilość napoju w kieliszku lub kuflu (im więcej tym lepiej). Rytm hamowany odpowiada za rozłożenie parasola (im bardziej rozłożony tym lepiej), natomiast drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za pogodę (jeśli jest słońce dobrze, chmury źle). Dodatkowo występują tu również dźwięki - szum morza i co pewien czas (losowo) krzyk mewy.

163 Płomień 155 wynik dobry wynik zły wynik dobry dużo napoju w naczyniu rozłożony parasol słoneczna pogoda wynik zły mało napoju zamknięty parasol pochmurna pogoda Płomień Gra ukazująca prostą animację płomieni. Gracz steruje różnymi parametrami ognia jak jego siła czy kolor. Rytm promowany odpowiada za kolor im bardziej czerwony/żółty tym lepiej; im bardziej niebieski/fioletowy, tym gorzej. Rytm hamowany odpowiada za szerokość podstawy skąd wydobywa się płomień im szersza, tym lepiej. Drugi rytm hamowany odpowiada za siłę i rozmiar ognia im silniejszy ogień, tym lepiej.

164 156 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły płomień żółty / czerwony płomień silny płomień szeroki płomień niebieski / fioletowy płomień słaby płomień wąski Pusty ekran W tym typie jest dostępe sześć plansz: małpka kwiaty linie koło kształty obcy Plansza Małpka Rytm promowany odpowiada za kontrast oczu im bardziej kontrastowe, tym lepiej. Rytm hamowany odpowiada za rysunek głowy im bardziej kontrastowy, tym lepiej. Drugi rytm hamowany odpowiada za rumieńce im twarz bardziej rumiana, tym lepiej. wynik dobry oczy wyraźne rysunek kontrastowy twarz rumiana wynik zły oczy słabo widoczne rysunek mało kontrastowy twarz blada Plansza Kwiaty Rytm promowany i hamowane odpowiadają za liczbę i kolory kwiatów im więcej kwiatów i bardziej kolorowe, tym lepiej.

165 Pusty ekran 157 wynik dobry dużo kwiatów kwiaty są kolorowe wynik zły mało kwiatow kwiaty są blade Plansza Linie Rytm promowany i hamowane odpowiadają za liczbę i kolory linii im więcej linii i bardziej kolorowe, tym lepiej. wynik dobry dużo linii linie są kolorowe wynik zły mało linii linie są blade Plansza Koło Rytm promowany i hamowane odpowiadają za liczbę widocznych części koła i ich kontrast im koło pełniejsze i bardziej kontrastowe, tym lepiej.

166 158 Plansze stymulacyjne wynik dobry widać całe koło obraz jest kontrastowy wynik zły widać tylko fragmenty koła obraz jest blady Plansza Kształty Rytm promowany i hamowane odpowiadają za liczbę widocznych kształtów i ich kontrast im kształtów jest więcej i są bardziej kontrastowe, tym lepiej. wynik dobry widać dużo kształtów obraz jest kontrastowy wynik zły widać mało kształtów obraz jest blady Plansza Obcy Rytm promowany i hamowane odpowiadają za liczbę widocznych części obcego i ich kontrast im widocznych części jest więcej i są bardziej kontrastowe, tym lepiej. wynik dobry widać całą sylwetkę obraz jest kontrastowy wynik zły widać tylko fragmenty sylwetki obraz jest blady Rakieta Trenowany ma sprawić, aby rakieta leciała szybko i prosto.

167 Rzutki 159 Za pracę lewego silnika rakiety odpowiada rytm promowany, środkowy silnik to rytm hamowany, a prawy silnik to drugi rytm hamowany (beta2). Dostępne są dwie plansze, różniące się rodzajem rakiety: Prom kosmiczny Statek kosmiczny Na planszy widoczny jest wykres trasy lotu i czerwony wskaźnik siły ciągu rakiety (im większy tym lepiej). Podczas lotu pojawiają się elementy przeszkadzające w postaci mijanych planet i ciał niebieskich. wynik dobry wynik zły wynik dobry rakieta leci prosto rakieta leci szybko dużo ognia i spalin ze wszystkich silników wynik zły rakieta leci wolno rakieta skręca w prawo lub w lewo mało ognia i spalin z silników Rzutki Ten typ ma dwie plansze: Blisko tarczy (2 parametry) Z daleka (3 parametry)

168 160 Plansze stymulacyjne Zadaniem trenowanego jest celne i szybkie (dużo rzutków) rzucanie lotkami. Za celność odpowiada rytm promowany, za szybkość - rytm hamowany. W planszy Z daleka bierze udział również drugi rytm hamowany (Beta2), który odpowiada za odległość tarczy od trenowanego (im bliżej tym lepiej). Plansza Blisko tarczy wynik dobry lotki rzucane są jak najszybciej trafiają blisko środka tarczy wynik zły mało lotek trafia do tarczy, lecą powoli lotki trafiają w obrzeże tarczy Plansza Z daleka wynik dobry lotki rzucane są jak najszybciej trafiają blisko środka tarczy tarcza jest blisko wynik zły mało lotek trafia do tarczy, lecą powoli lotki trafiają w obrzeże tarczy tarcza jest daleko Samochód na drodze Na ten typ składają się cztery plansze różniące się tłem i odgłosami: St.Tropez świergot ptaków, odgłos pracy silnika Green Dome, Alaska brak dźwięków (świergotu ptaków i silnika) Rumbling, Alaska świergot ptaków, brak odgłosów pracy silnika

169 Samochód na drodze 161 Autostrada brak dźwięków (świergotu ptaków i silnika) Zadaniem trenowanego jest jak najszybsza jazda samochodem (rytm promowany), prawą stroną drogi (rytm hamowany). Drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za widoczność (im mniej mgły tym lepiej). wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

170 162 Plansze stymulacyjne wynik dobry samochód jedzie szybko prawą stroną dobra widoczność wynik zły samochód jedzie wolno lewą stroną jest gęsta mgła Z planszą związany jest dźwięk - świergot ptaków jako tło. Dodatkowo występuje odgłos silnika, który narasta wraz z szybkością samochodu (rytm promowany) Skacząca piłeczka Jest to typ planszy dwuparametrowej tzn. za zamiany obrazu odpowiedzialne są zmiany tylko dwóch parametrów sterujących. Rytm promowany odpowiada za wysokość skoku piłeczki (im wyżej tym lepiej). Rytm hamowany odpowiada za położenie trampoliny, od której odbija się piłka (im bliżej prawego brzegu ekranu tym lepiej). Drugi rytm hamowany (Beta2) nie odpowiada za żaden parametr. Plansze: Z tłem wielokolorowe tło Bez tła jednolity błękit wynik dobry wynik zły

171 Taekwondo 163 wynik dobry Piłka odbija się wysoko i podbija kolorową poprzeczkę Piłka jest po prawej stronie planszy wynik zły Piłka nie odbija się, poprzeczka opada Piłka jest w dolnym lewym rogu planszy Taekwondo Podczas treningu za pomocą tego typu planszy pacjent ma za zadanie być jak najbliżej przeciwnika (rytm promowany), osłaniać się przed nim blokadą z rąk - im wyższa tym lepiej (rytm hamowany). Przeciwnik nie powinien się chwiać i robić uników (drugi rytm hamowany (Beta2). Przy bardzo dobrych wynikach rytmu promowanego (powyżej 70%) następuje zadanie ciosu przeciwnikowi. Planszy tej towarzyszą dźwięki. Losowo pojawiają się odgłosy przeszkadzające - okrzyki kibiców. wynik dobry przeciwnik jest blisko ręce są wysoko przeciwnik nie robi uników wynik zły przeciwnik jest daleko ręce opuszczone przeciwnik robi uniki

172 164 Plansze stymulacyjne Tetris Trenowany ma za zadanie sprawić, aby klocki układały się prawidłowo tzn. tworzyły linie i znikały. Rytm promowany odpowiada za właściwe tworzenie linii z klocków, rytm hamowany odpowiedzialny jest za obracanie się i dopasowywanie klocków. Drugi rytm hamowany (beta 2) odpowiada za obecność kolorów i prawidłowy kształt tunelu, którym spadają kostki. Plansze: Standard pastelowe tło, jasne kolory Fiolet tło w odcieniach fioletu 3D obraz przestrzenny Czarno-biały plansza czarno-biała wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

173 Tunel 165 wynik dobry wynik zły wynik dobry klocki układają się w linie klocki obracają się prosty tunel, którym spadają kostki obraz kolorowy (3 pierwsze plansze) wynik zły klocki źle się układają (nie tworzą linii) klocki nie obracają się zniekształcony obraz planszy brak kolorów (3 pierwsze plansze) Tunel Zadanie trenowanego polega na przetoczeniu kuli przez tunel. Rytm promowany odpowiada za kształt pierwszej części tunelu (pożądany efekt to prosty tunel), rytm hamowany odpowiedzialny jest za kształt środkowej części tunelu, a drugi rytm hamowany (beta2) za kształt trzeciej części. Kula wydostaje się na zewnątrz po przetoczeniu się przez cały tunel. Jeśli runda trwa długo, kula powtórnie zaczyna toczyć się przez tunel. Plansze: Ceglany prostokątny, ceglany tunel, a kula wytacza się na zieloną łąkę Kosmiczny sześciokątny tunel w odcieniach fioletu, kula wytacza się w przestrzeń kosmiczną Biało-czarny prostokątny tunel, kula wytacza się na zieloną łąkę wynik dobry wynik zły

174 166 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły wynik dobry kula toczy się szybko, przez prosty tunel i wydostaje się na zewnątrz wynik zły kula toczy się bardzo wolno, przez zniekształcony tunel Wąż Podczas treningu za pomocą tych plansz stymulacyjnych należy sprawić, aby wąż zjadający różne obiekty poruszał się szybko rytm promowany. Wąż powinien się wić odpowiada za to rytm hamowany. Drugi rytm hamowany (beta2) odpowiada za obecność zarośli i kamieni na łące. W miarę postępu treningu w dolnej części ekranu pojawiają się obiekty, które zjadł wąż. Plansze: Wiosna tłem jest jasnozielona łąka, wąż zjada czerwone jabłka Wiosna2 tłem jest ciemnozielona łąka, wąż zjada czerwone jabłka Jesień tłem jest zółtobrązowa łąka, wąż zjada żółte gruszki Białe tłem jest biało-szara krata, wąż zjada niebieski gwiazdki

175 Wąż 167 wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

176 168 Plansze stymulacyjne wynik dobry wąż wije się wąż porusza się szybko brak kamieni i zarośli wynik zły wąż jest prosty wąż porusza się wolno dużo zarośli i kamieni Wóz strażacki Gracz ma do dyspozycji wóz strażacki, który uczestniczy w akcji gaszenia pożaru domku. Parametry gry wpływają na efektywność gaszenia. Gracz steruje wychyleniem i długością drabiny oraz siłą wylatującej wody z węża. Rytm promowany odpowiada za długość drabiny im dłuższa drabina tym lepiej. Rytm hamowany steruje kątem wychylenia drabiny, drabina powinna być wychylona pod kątem 45 stopni. Drugi rytm hamowany odpowiada za siłę i ilość wody wylatującej z węża im więcej wody i większe ciśnienie, tym lepiej. Co jakiś czas pojawiają się na planszy chmurki z wykrzyknikami; częstotliwość pojawiania zależy od sumy parametrów im lepsze parametry tym rzadziej się pojawiają, dodatkowo im gorsze parametry tym znaki są większe. Są dwie chmurki (każda pojawia się i znika niezależnie): przy prawie zerowych parametrach znak wyświetla się co około 3.5 do 4.0 sekund, przy parametrach rzędu 90% pojawia się co około sekund. Dostępne są cztery plansze: Jesień Wiosna Zimowa noc Zimowy dzień Plansza Jesień wynik dobry wynik zły Plansza Wiosna

177 Wskaźniki 169 wynik dobry wynik zły Plansza Zimowa noc wynik dobry wynik zły Plansza Zimowy dzień wynik dobry drabina jest długa drabina jest pod kątem 45 wody jest dużo i pod wysokim ciśnieniem wynik zły drabina jest krótka drabina jest poziomo wody jest mało i pod niskim ciśnieniem Wskaźniki Ten typ składa się z sześciu plansz, różniących się od siebie ilością zegarów oraz widocznością lub ukryciem wartości parametrów:

178 170 Plansze stymulacyjne 3 wskaźniki widoczne parametry 3 wskaźniki niewidoczne parametry 2 wskaźniki widoczne parametry 2 wskaźniki niewidoczne parametry 1 wskaźnik widoczne parametry 1 wskaźnik niewidoczne parametry Zadaniem trenowanego jest uzyskanie maksymalnego wychylenia wskazówek na zegarowych tarczach. Każda ze wskazówek reprezentuje inny parametr sterujący (inny rytm). Rytm promowany odpowiada wychyleniu czerwonej wskazówki, rytm hamowany to wychylenie niebieskiej wskazówki, natomiast drugi rytm hamowany (Beta2) odpowiada za wychylenie żółtej wskazówki. W przypadku plansz z widocznymi parametrami ich wartości są przedstawione nie tylko jako wychylenia wskazówek, ale również w postaci numerycznej wyrażonej w procentach. Każdy zegar składa się z dwóch tarcz, dużej i małej. Małe wskazówki na małej tarczy pokazują chwilowe wartości parametru, podczas gdy duże wskazówki na dużej tarczy wskazują wartości uśrednione z kilku ostatnich chwil. Dzięki temu duże wskazówki nie są tak wrażliwe na krótkotrwałe wahnięcia (m. in. artefakty) i lepiej pokazują tendencję zmian, co często wystarczy do właściwego przeprowadzenia treningu. Znaczenie kolorów wskazówek dużych i małych jest takie samo. Dodatkowo na dużej tarczy obok każdej ze wskazówek umieszczono dwa małe punkty w kolorach zgodnych z kolorem wskazówki. Punkty reprezentują minimalną i maksymalną wartość parametru zarejestrowaną w ciągu ostatnich kilku chwil, dla których wyznaczono położenie dużej wskazówki. Jeśli wartości parametru są stabilne, punkty zlewają się ze sobą, a ich położenie dąży do położenia wyznaczonego przez odpowiednią dużą wskazówkę. wynik dobry wynik zły

179 Wskaźniki 171 wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

180 172 Plansze stymulacyjne wynik dobry wskaźniki zegarów wychylone maksymalnie w prawo wysokie wartości liczbowe przy wskaźnikach wynik zły wskaźniki zegarów wychylone w lewo niskie lub brak wartości liczbowych przy wskaźnikach Wszechświat umysłu Trening z tym typem planszy polega na uzyskaniu jak najmniejszego żółtego, galaretowatego wypełnienia wewnątrz pierścieni rytm promowany. Pierścienie (niebieskie i czerwone) powinny być rozłożone rytm hamowany. Cały układ pierścieni powinien kręcić się jak najwolniej drugi rytm hamowany(beta2). wynik dobry niebieskie pierścienie są rozchylone pierścienie wirują wolno żółta masa jest niewidoczna wynik zły niebieskie pierścienie są złożone (tworzą okrąg) pierścienie wirują szybko żółta masa zakrywa pierścienie Wyścigi gąsienic We wszystkich planszach typu Wyścigi (Wyścigi gąsienic, Wyścigi samochodów, wyścigi statków), zadaniem trenowanego jest przeprowadzenie ścigających się obiektów z lewej strony ekranu na prawą. Obiekty te (gąsienice, samochody i statki) są ustawione w tylu liniach, ile mamy sterujących planszą parametrów (jedna linia - jeden parametr). Ilość przeprowadzanych obiektów w jednej linii jest zależna od czasu trwania rundy. Gąsienice, samochody czy statki poruszają się ze stałą, niezmienną prędkością, wtedy, kiedy sterujący nimi parametr spełnia warunki protokołu (czyli jeśli amplituda rytmu promowanego jest odpowiednio niska lub amplituda rytmu hamowanego odpowiednio wysoka). Jeśli parametr nie spełnia tego warunku, gąsienice (samochody, statki) stoją w miejscu. Dla tego typu plansz szczególnie przydatny może się okazać wskaźnik czasu (5.4), widoczny w górnej części planszy, pokazujący czas, jaki upłynął od rozpoczęcia rundy

181 Wyścigi gąsienic 173 w stosunku do całego czasu jej trwania. Wśród plansz typu wyścigi znajdziemy plansze zachowujące perspektywę. Mówiąc o perspektywie mamy na myśli sposób oddania trójwymiarowości poruszających się w określonej przestrzeni obiektów, obejmujący m.in. zmniejszanie się obiektów dalej położonych i zbieżność linii równoległych w punkcie odległym od punktu obserwacji. Dla kontrastu zawsze dodany jest wariant bez perpektywy mający tę zaletę, że nie wyróżnia wielkością żadnego poruszającego się obiektu bez względu na odległość od obserwatora, co jest o tyle ważne, że każdy z tych obiektów reprezentuje równie istotny sterujący parametr. W wyścigu gąsienic rytm promowany reprezentowany jest przez niebieską gąsienicę, hamowany czerwoną, a drugi rytm hamowany (Beta2) żółtą. Plansze: Z perspektywą trenowany widzi gąsienice idące po ziemi z zachowaniem perspektywy. Bez perspektywy gąsienice idące po ziemi są jednakowej wielkości, bez zachowanej perspektywy. Bez tła trenowany widzi gąsienice takiej samej wielkości, idące po zielonej planszy. wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

182 174 Plansze stymulacyjne wynik dobry wynik zły Wyścigi samochodów Zadaniem trenowanego jest doprowadzenie wszystkich samochodzików z lewej strony ekranu na prawą. Rytm promowany reprezentowany jest przez niebieski samochodzik, hamowany czerwony, a drugi rytm hamowany (Beta2) żółty. Plansze: Z perspektywą trenowany widzi samochody jadące po biurku z zachowaniem perspektywy. Bez perspektywy samochody jadące po biurku są jednakowej wielkości, bez zachowanej perspektywy. Bez tła trenowany widzi takiej samej wielkości samochody jadące po zielonej planszy. wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

183 Wyścigi statków Wyścigi statków Zadaniem trenowanego jest doprowadzenie wszystkich statków z lewego brzegu ekranu na prawy. Rytm promowany reprezentowany jest przez niebieski statek, hamowany czerwony, a drugi rytm hamowany (Beta2) żółty. Plansze: Z perspektywą trenowany widzi statki płynące po morzu z zachowaniem perspektywy. Bez perspektywy statki płynące po morzu są jednakowej wielkości, bez zachowanej perspektywy. Bez tła trenowany widzi takiej samej wielkości statki poruszające się po zielonej planszy. wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły wynik dobry wynik zły

184 176 Plansze stymulacyjne

185 Rozdział 6 Przeglądanie zarejestrowanego sygnału EEG 6.1 Przeglądanie podczas akwizycji Uruchomienie opcji przeglądania zapisanego sygnału EEG podczas akwizycji Po rozpoczęciu zapisu sygnału na dysk, możemy go zacząć podglądać już w trakcie wykonywania badania. W tym celu należy włączyć panel Sygnał (EEG,... ) (nazywany w skrócie panelem EEG) za pomocą przycisku: EEG. Wciśnięcie przycisku spowoduje podział ekranu na dwie części: panel akwizycji i panel EEG (rys. 4.1): lewa strona okna (żółte tło) okno podglądu zapisywanego sygnału z głowicy (panel akwizycji) prawa strona okna(szare tło) okno przeglądania wcześniej zarejestrowanego sygnału podczas akwizycji (panel EEG) Jeśli zapis sygnału nie został jeszcze uruchomiony (nic nie zostało zapisane w rozpoczętym badaniu), to po włączeniu opcji przeglądania podczas akwizycji okno z prawej strony będzie puste. Jeśli zapis został zatrzymany, podgląd tego, co już jest zapisane, w dalszym ciągu jest możliwy Przeglądanie zapisanego sygnału EEG Przewijanie sygnału w panelu EEG odbywa się za pomocą ikon na końcach paska przewijania w górnej części ekranu (rys. 6.1), ikon z nawigatora zdarzeń (rys. 3.6) lub skrótów klawiszowych:

186 178 Przeglądanie podczas akwizycji Ikona Skrót klawiszowy Opis brak Strzałki W lewo/w prawo brak PgUp / PgDn Home / End Suwak. Należy najechać kursorem myszki na suwak, nacisnąć i przytrzymać lewy klawisz myszki, następnie przesuwać suwak ciągnąc myszką. Pojawi się cyfrowy wskaźnik czasu skorelowany ze znacznikiem na skali czasu zapisu poniżej suwaka (białe kółeczko precyzujące aktualną pozycję kursora na skali czasu). Przyciski przewijania. Jednokrotne kliknięcie przycisku spowoduje przesunięcie widoku o 1 sekundę do przodu lub do tyłu. Przyciski przewijania o pół ekranu. Jednokrotne kliknięcie przycisku spowoduje przesunięcie widoku o pół szerokości ekranu do przodu lub do tyłu. Przyciski przewijania o jeden ekran. Jednokrotne kliknięcie przycisku spowoduje przesunięcie widoku o 1 szerokość ekranu do przodu lub do tyłu. Przyciski przeskoku do początku / końca zarejestrowanego sygnału. Jednokrotne kliknięcie przycisku spowoduje przesunięcie widoku na początek lub koniec zarejestrowanego sygnału. Skok do początku zarejestrowanego sygnału Przewijanie o jeden ekran Suwak Przewijanie Wskaźniki czasu Skok do końca zarejestrowanego sygnału Przewijanie Skala czasu o jeden ekran Przewijanie Rysunek 6.1: Pasek przewijania Przewijanie sygnału w panelu EEG jest również możliwe przez przeciąganie po ekranie palcem (na monitorach dotykowych) lub lewym klawiszem myszki, o ile został włączony tryb przeglądania (włącz panel nawigatora zdarzeń: Widok - Wyświetlaj nawigator zdarzeń, następnie kliknij przycisk Tryb przeglądania). W czasie przeglądania podczas akwizycji parametry wyświetlania sygnału (opisane w rozdziale 3.3) obowiązują wspólnie dla obu części ekranu (czyli zarówno dla panelu akwizycji jak i panelu EEG).

187 6.1.3 Wyświetlanie czasu trwania zapisu Wyświetlanie czasu trwania zapisu Podczas rejestracji i przeglądania sygnału, pod paskiem przewijania, w górnej części panelu akwizycji i EEG, z prawej strony pionowych interwałów czasowych, jest wyświetlana informacja o czasie dla fragmentu zapisu widocznego na ekranie (rys. 6.1). Domyślnie widoczny jest czas liczony od początku zapisu. Podobnie jest w oknie akwizycji, z tą różnicą, że czas liczony jest od momentu uruchomienia akwizycji. Możliwa jest zmiana z czasu trwania rejestracji lub akwizycji na rzeczywisty czas zegarowy. Aby tego dokonać należy kliknąć przycisk Pokaż czas rzeczywisty., a następnie zaznaczyć opcję Analiza sygnału podczas akwizycji W czasie przeglądania podczas akwizycji są dostępne następujące panele i związane z nimi rodzaje analiz sygnału (jako opcje pod przyciskiem narzędziowym Ustawienia lub jako przyciski paneli, oba rodzaje kontrolek znajdują się w pasku narzędziowym): FFT Widmo sygnału (FFT) opis w punkcie 7. Maping Mapy przestrzenne (Maping) opis w punkcie??. Mapy czasowe (TPM) opis w punkcie??. Analizy opis w punkcie??. CSA/DSA opis w punkcie?? Nawigator zdarzeń z prawej strony okna Nawigator zdarzeń jest dostępny po zaznaczeniu opcji Wyświetlaj nawigator zdarzeń (przycisk Widok).

188 180 Przeglądanie post-factum ikona opis Wyszukiwanie poprzedniego lub następnego zdarzenia medycznego wybranego rodzaju (z listy poniżej) i ustawianie go na środku ekranu (niezależnie od widoczności zdarzeń medycznych). Wskazane jest włączenie wyświetlania zdarzeń za pomocą opcji Widok medyczne. Wyświetlaj zdarzenia Wyszukiwanie wszystkich rodzajów zdarzeń medycznych zaznaczonych w zapisie. Wyszukiwanie jedynie tych zdarzeń medycznych, które znajdują się na liście opis w rozdziale??. Tryb przewijania (obecny i włączony domyślnie tylko w przypadku zaznaczenia opcji Ustawienia - Ustawienia okien aplikacji... - Ekran dotykowy) opis w rozdziale 6.3. Tryb pomiaru (włączony domyślnie, kiedy tryb przewijania nie jest dostępny) opis w rozdziale 6.3. Tryb edycji zdarzeń medycznych opis w rozdziale??. 6.2 Przeglądanie post-factum Wybór i uruchomienie badania do przeglądania Aby rozpocząć przeglądanie post-factum wykonanego wcześniej badania, należy wybrać odpowiednie badanie w oknie bazy danych pacjentów (patrz rozdział 2.4.4) i uruchomić je używając: klawisza Przeglądaj w dolnej części okna bazy danych albo opcji Przeglądaj w zakładce Badanie menu głównego bazy danych Zostanie uruchomione główne okno przeglądania badania (rys. 6.2). Przeglądanie post-factum działa tak jak w trybie akwizycji (rozdz. 6.1); dostępny jest pełny zestaw narzędzi analiz: FFT Widmo sygnału (FFT) opis w punkcie 7. Maping Mapy przestrzenne (Maping) opis w punkcie??. CFM Trend sygnału (CFM) (dostępne tylko post-factum) opis w punkcie??. Mapy czasowe (TPM) opis w punkcie??.

189 6.2.2 Obsługa przewijania za pomocą ikon z grupy opcji Przewijanie: 181 Analizy opis w punkcie??. Uśrednianie (dostępne tylko post-factum) opis w punkcie??. CSA/DSA opis w punkcie??. Rysunek 6.2: Okno przeglądania Obsługa przewijania za pomocą ikon z grupy opcji Przewijanie: Oprócz przycisków przewijania opisanych w rozdz. 6.1, w trybie przeglądania post-factum dodatkowo są dostępne w grupie Przewijanie przyciski umożliwiające automatyczne przewijanie zapisanego sygnału EEG: Ikona Opis Włącza wyświetlanie kursora w trakcie przewijania. W czasie przewijania kursor przesuwa się na tle nieruchomego zapisu EEG. Domyślnie włącza również automatyczne przewijanie o całą stronę. Powoduje, że przewijanie automatyczne odbywa się skokami o całą stronę. Uruchamia i zatrzymuje przewijanie automatyczne. Przyspiesza przewijanie. Działa również przy przewijaniu skokowym. Zwalnia przewijanie. Działa również przy przewijaniu skokowym.

190 182 Przeglądanie post-factum Zaznaczanie fragmentu sygnału Wykonanie analizy lub innej operacji na danych EEG wymaga uprzedniego wskazania fragmentu zapisu EEG, którego operacja będzie dotyczyć. Większość analiz potrzebuje tylko jednego fragmentu (wyjątkiem jest analiza ilościowa QEEG, która może wykorzystać wszystkie zaznaczone fragmenty danych). Niektóre operacje (np. tworzenie skrótu automatycznego uruchomienia) wymagają zaznaczenia wyłącznie jednego fragmentu danych i nie zostaną wykonane, jeśli zaznaczono ich kilka. Długie zaznaczenie 2 Linijka pomiarowa Zaznaczenie zdarzenia Rysunek 6.3: Zaznaczenie zakresu danych W systemie EEG DigiTrack R istnieją trzy sposoby wybierania danych (rys. 6.3) i jeśli mówimy o wskazaniu kilku fragmentów, to mamy na myśli zaznaczenie przy użyciu jednego z tych sposobów: linijka pomiarowa najwygodniejsza do wybierania niedużych partii danych (jej rozpiętość nie przekracza ilości danych wyświetlonych na ekranie). Linijką można zaznaczyć tylko jeden fragment danych (opis w rozdziale 6.3), zdarzenia z grupy Techniczne typu Zaznaczenie oraz Zaznaczenie A... Z (opis w rozdziale??), długie zaznaczenie na pasku przewijania które można wykonać na dwa sposoby: przeciągając myszką wzdłuż paska przewijania z wciśniętym lewym klawiszem, przeciągając myszką w panelu EEG z wciśniętym klawiszem Shift oraz lewym klawiszem myszki (panel EEG nie może być w trybie przeglądania). Długie zaznaczenie widoczne będzie na pasku przewijania w postaci niebieskiego prostokąta wskazującego granice fragmentu danych. Jasno-niebieski prostokąt jest również narysowany bezpośrednio nad oznaczonymi danymi, w panelu EEG pod paskiem przewijania. Jeśli zaznaczany odcinek jest zbyt duży, prostokąt na pasku przewijania zmieni kolor na czerwony, a po puszczeniu klawisza myszki powróci do koloru niebieskiego i do dozwolonej długości. Przeciągając myszką wzdłuż paska przewijania z wciśniętym prawym klawiszem usuwamy długie zaznaczenie, czyli odznaczamy zaznaczony fragment danych. Jak zostało wspomniane, większość analiz potrzebuje wybrania tylko jednego fragmentu danych. Zaznaczenia przy użyciu paska przewijania mają tę właściwość, że można wśród nich wybrać fragment główny, do którego będzie się stosować większość analiz i operacji na danych. Będzie on wyróżniał się pośród innych na pasku przewijania dzięki

191 6.2.4 Usuwanie i przywracanie fragmentów zapisu 183 czarnej ramce wokół niebieskiego prostokąta. Głównym fragmentem będzie ten, który został zaznaczony jako pierwszy. Następne zaznaczenia (prostokąty na pasku przewijania obramowane białą ramką) nie będą uwzględniane w analizach. Wybór fragmentu jako głównego można zmienić. Po kliknięciu prawym klawiszem myszy w panelu EEG na fragment odpowiadający długiemu zaznaczeniu pojawi się menu kontekstowe z następującymi opcjami: Odwróć zaznaczenie odznaczenie zaznaczonych fragmentów i zaznaczenie tych, które zaznaczone nie były. Ustaw jako główne zaznaczenie zmiana głównego fragmentu danych. Wytnij zaznaczone fragmenty po zatwierdzeniu w badaniu usuwane są dane należące do zaznaczonego fragmentu zapisu EEG. Ukryte fragmenty nie są usuwane na stałe można je w dowolnej chwili przywrócić za pomocą opcji Przywróć usunięte fragmenty. Jest to więc bardziej ukrywanie niż usuwanie. Utwórz zdarzenie utworzenie dowolnego zdarzenia medycznego na bazie zaznaczenia, przy czym operacja może dotyczyć jednego wybranego zaznaczenia lub wszystkich. Zaznaczenie nie znika, fragment danych niezależnie od utworzenia zdarzenia pozostaje zaznaczony. Przywróć usunięte fragmenty przywraca usunięte fragmenty (opcja widoczna jeśli zapis zawiera usunięte fragmenty) Usuwanie i przywracanie fragmentów zapisu Usunięcie fragmentu zapisu jest możliwe w następujący sposób: 1. wybrać fragment do usunięcia poprzez długie zaznaczenie (rozdz ), 2. kliknąć prawym klawiszem myszy w panelu Sygnał EEG... na fragment odpowiadający długiemu zaznaczeniu 3. w pojawiającym się menu kontekstowym wybrać opcję Wytnij zaznaczone fragmenty w badaniu ukrywane są zaznaczone fragmenty zapisu EEG. W celu przywrócenia usuniętego fragmentu należy: 1. kliknąć prawym klawiszem myszy w panelu Sygnał EEG w pojawiającym się menu kontekstowym wybrać opcję Przywróć usunięte fragmenty Drukowanie Opcja Drukuj... z listy rozwijanej pod przyciskiem EEG pozwala na wydrukowanie fragmentu zapisu EEG (rys. 6.4). Drukowane może być wykonane dla wyświetlonych kanałów EEG, zaczynając od lewej strony ekranu. Długość wydrukowanego zapisu zależy od ustawionej skali czasu (w oknie Opcje rys. 6.5).

192 184 Przeglądanie post-factum Rysunek 6.4: Okno podglądu wydruku EEG W dolnej części okna Podgląd wydruku znajdują się trzy przyciski konfiguracji wydruku: Drukarka wyświetla okno systemowe wyboru i konfiguracji drukarki. Zawartość tego okna zależy od zainstalowanej drukarki. Marginesy pozwala na wybór formatu papieru i określenie szerokości marginesów. Opcje otwiera okno (rys. 6.5) zawierające opcje pozwalające określić parametry, elementy graficzne i zakres wydruku: Skala czasu Amplituda Grubość linii Zakres wydruku: Bieżąca strona Wszystkie strony Główne zaznaczenie dostępne tylko wtedy, gdy został zaznaczony fragment sygnału Drukuj nazwę placówki Drukuj linie bazowe Drukuj linie czasu Ignoruj kolory na wydruku Na wydruku są uwzględniane ustawienia następujących opcji z głównego menu DigiTrack TM Sygnał (opis w rozdziale 3.2.6): Optymalizuj do rozdzielczości

193 6.2.6 Eksport 185 Rysunek 6.5: Opcje wydruku EEG Pokazuj próbki ekstremalne Stosuj wygładzanie Eksport Opcja Eksportuj fragment... (przycisk EEG) pozwala na wyeksportowanie jednego lub kilku fragmentów zapisu EEG (rys. 6.6). Jeśli przed otwarciem okna eksportu (rys. 6.6) było więcej niż jedno zaznaczenie zakresu danych (jak na rys. 6.3), w prawym górnym rogu okna będzie można wybrać jedno z nich (domyślnie wybierana jest Linijka). Zakresy danych można również dodawać i zmieniać za pomocą przycisków z prawej strony okna otwiera się wtedy pomocnicze okno, w którym można ręcznie wpisać lub zmienić zakres danych do eksportu Analiza QEEG Zwykle na potrzeby diagnozy neurologicznej wystarcza wizualna ocena EEG, zwłaszcza jeśli w grę wchodzi uchwycenie dość wyraźnych zmian takich jak asymetria, występowanie napadów, zwolnienie lub przyśpieszenie rytmu. W przypadku bardziej subtelnych dysfunkcji jak zaburzenia koncentracji, uczenia, problemy psychiczne i emocjonalne, skuteczniejszym sposobem staje się analiza ilościowa QEEG (Quantity EEG). QEEG pozwala przy tym na większą obiektywizację i automatyzację analizy i może: być narzędziem do diagnozy subtelnych dysfunkcji dostarczać informacji o funkcjonalnej organizacji mózgu i jego rozwoju pozwalać na ocenę, które części mózgu są zaangażowane w wykonanie zadania i w jakim stopniu umożliwiać obserwowanie dynamiki zmian zachodzących w aktywności mózgu. Analiza ilościowa będzie rzetelniejsza przy spełnieniu następujących warunków:

194 186 Przeglądanie post-factum Rysunek 6.6: Eksport EEG rejestracja wykonana przynajmniej z elektrod badanie wykonane w różnych warunkach (oczy otwarte, oczy zamknięte, wykonywanie zadań) eliminacja artefaktów i wybór czystego technicznie zapisu do analizy. Przygotowanie danych do QEEG Przed wykonaniem QEEG należy wskazać dane do analizy. Można to zrobić zaznaczając fragmenty zapisu na 3 sposoby: linijką (idealny sposób do wybrania jednego krótkiego odcinka danych) używając zdarzeń typu Zaznaczenie oraz Zaznaczenie typu A...Z używając paska przewijania. Analiza dotyczy danych, które zostały zaznaczone na jeden z powyższych sposobów. Można zaznaczyć więcej niż jeden fragment (jeśli pozwala na to metoda zaznaczania), ale nie jest dozwolone łączenie sposobów zaznaczenia (tzn można zaznaczyć kilka fragmentów przy użyciu np. tego samego typu zdarzenia, ale nie można analizować fragmentów zaznaczonych przy użyciu np. linijki i zdarzeń lub przy użyciu zdarzeń różnych typów). Jeśli zaznaczono więcej niż jeden fragment, analizowane będą wszystkie, a wyniki uśrednione. Zaznaczony fragment musi zawierać spójne dane (nie może obejmować danych zarejestrowanych dla różnych zestawów kanałów wejściowych). Jeśli żaden fragment nie został wybrany, analiza QEEG nie zostanie wykonana.

195 6.2.7 Analiza QEEG 187 Obliczenia są wykonywane dla aktualnego programu, aktualnej referencji, przy aktualnych ustawieniach filtrów EEG (opis w rozdziale 3.3) oraz parametrów obliczania FFT (opis w rozdziałach 7.6 i 7.1). Włączenie analizy QEEG Rysunek 6.7: Parametry QEEG Opcja Analiza QEEG jest związana z przyciskiem EEG, a jej wybranie powoduje przejście do okna konfiguracji (rys. 6.7 ), w którym znajdują się: pole wyboru, dla którego sposobu zaznaczania przeprowadzić analizę (lista zawiera wszystkie rodzaje aktualnie użytych zaznaczeń) opcji wyboru sposobu przedstawienia wyników: jako amplitudy międzyszczytowej (peak to peak) lub jako amplitudy nieedytowalne parametry EEG: nazwa aktualnego programu, filtry, referencja (parametry te wybierane są w odpowiednich grupach opcji)

196 188 Przeglądanie post-factum Zobacz też rozdział 7 listę wyboru wszystkich dostępnych kanałów aktualnego programu do obliczeń, domyślnie zaznaczone są kanały typu EEG. Kanały innych typów (np. EKG) można również analizować, ale trzeba je wtedy zaznaczyć na liście. Aby przejść dalej należy zatwierdzić wybór przyciskiem OK Prezentacja wyników analizy Wyniki analizy QEEG przedstawiają rysunki 6.9 i Dla każdego kanału jest obliczana moc w zakresie częstotliwości poszczególnych rytmów oraz procentowy udział mocy poszczególnych rytmów względem sumy mocy wszystkich rytmów. Okno Wyniki analizy QEEG zawiera: pole Parametry zawierające dane pacjenta, datę badania oraz warunki analizy listę wyboru Prezentacja QEEG (rys. 6.8) umożliwiającą wybór dogodnego sposobu prezentacji graficznej wyników. Określenia użyte w tej liście oznaczają: Moc bezwzględna [µv ] moc w zakresie częstotliwości poszczególnych rytmów Moc względna [%] moc względną w % (procentowy udział mocy poszczególnych rytmów względem sumy mocy wszystkich rytmów) Moc względna [0.] moc względną wyrażoną jako ułamek dziesiętny opcję włączania zakładki Porównanie rytmów okno wyników z zakładkami: Amplitudy rytmów przedstawiającą wynik analizy w wybranym formacie (rys. 6.9) Porównanie rytmów (opcjonalnie) przedstawione jako stosunek mocy bezwzględnych rytmów wymienionych w nagłówku (rys. 6.10). Przyciski (u dołu okna) umożliwiające: podgląd wydruku wydruk eksport w formacie HTML (np. do umieszczenia na stronie internetowej) eksport w formacie PDF eksport do Excela (Plik tekstowy z rozszerzeniem.csv) Rysunek 6.8: Rodzaje prezentacji QEEG

197 6.2.7 Analiza QEEG 189 Rysunek 6.9: Amplitudy rytmów Rysunek 6.10: Porównanie rytmów

198 190 Linijka pomiarowa EEG 6.3 Linijka pomiarowa EEG Linijka pomiarowa jest narzędziem służącym do szybkiej i dokładnej oceny własności niedużych fragmentów sygnału. Analiza zawsze dotyczy partii danych objętych konturem linijki i jednego kanału montażu. Ograniczeniem na wielkość analizowanego fragmentu jest maksymalna rozpiętość linijki, czyli ilość danych, jaka mieści się na ekranie. Ocenianymi własnościami zaznaczonego fragmentu są jego amplituda i rozkład częstotliwościowy, podstawowe charakterystyki sygnału EEG. Linijka może pracować w 2 trybach: trybie standardowym i dotykowym. Przełączanie odbywa się za pomocą opcji Ustawienia okien aplikacji... - Interfejs użytkownika - Obsługa linijki kompatybilna z ekranem dotykowym. Zaznaczenie opcji wymusza pracę linijki w trybie dotykowym (rys. 6.12), odznaczenie - w trybie standardowym (rys. 6.11). W panelu EEG musi jednak być ustawiony pomiarowy mod pracy (ustawianie przyciskiem nawigatora zdarzeń, patrz 3.2.2) Tryb standardowy Kliknięcie lewym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu panelu EEG spowoduje pojawienie się linijki, która standardowo obejmuje 1 sekundę danych z kanału najbliżej położonego miejsca kliknięcia. Wysokość linijki zostanie tak ustawiona, aby wszystkie zaznaczone dane znajdowały się między jej górną a dolną krawędzią, czyli że zostanie dostosowana do maksymalnej amplitudy międzyszczytowej wybranych danych. Jeśli linijka jest już włączona, jej reakcja zależy od miejsca kliknięcia: po kliknięciu w obszar obejmowany przez linijkę kursor przeskakuje do dolnego, lewego rogu linijki, po kliknięciu w dowolny inny obszar panelu EEG linijka doskoczy do kursora w ten sposób, aby kursor wskazywał na jej dolny, lewy róg. W tym przypadku linijka zachowa dotychczasową długość, wskazywany kanał zostanie uaktualniony do najbliższego w stosunku do miejsca kliknięcia, a wysokość linijki ponownie zostanie dostosowana do amplitudy międzyszczytowej nowo wybranych danych. Przytrzymując lewy klawisz i ciągnąc myszką po panelu przemieszczamy również linijkę. Przez cały ten czas kursor wskazuje jej dolny, lewy róg. Podczas ciągnięcia długość i wysokość linijki pozostają bez zmian, a kanał, z którym jest związana, na bieżąco uaktualnia się. Pod dolną krawędzią linijki widać informację o długości zaznaczonego fragmentu w sekundach i częstotliwość sygnału (rys. 6.11), którego okres jest równy tej długości (czyli innymi słowy odwrotność długości linijki w hercach). Na dolnej i górnej krawędzi linijki widać podziałkę ułatwiającą orientację w położeniu poszczególnych składowych sygnału, a z prawej strony - wartość amplitudy odpowiadającej wysokości linijki w mikrowoltach. Jeśli wysokość linijki jest dostosowana do ekstremalnych wartości amplitud danych, wartość ta odpowiada amplitudzie międzyszczytowej zaznaczonego fragmentu. Z lewej strony pojawia się trójkątna strzałka wskazująca linię bazową analizowanego kanału. Po naciśnięciu prawego klawisza myszki w obrębie obszaru obejmowanego przez linijkę, kursor doskakuje do jej górnego, prawego rogu. Ciągnąc myszką i trzymając prawy klawisz zmieniamy długość i wysokość linijki, przy czym wyświetlane wartości czasu, częstotliwości i amplitudy dostosowują się do jej rozmiarów. Umożliwia to precyzyjny pomiar tych parametrów między dowolnymi punktami wybranej krzywej sygnału. Linijką można

199 6.3.1 Tryb standardowy 191 Wskaźnik linii bazowej Podziałka linijki Napięcie Zakres linijki pomiarowej Rysunek 6.11: Linijka pomiarowa w trybie standardowym zaznaczyć dowolny fragment danych widoczny w panelu EEG, a tym samym zmierzyć parametry tego fragmentu (np. amplitudę i częstotliwość grafoelementu występującego w zapisie). Podczas ciągnięcia prawym klawiszem myszki pojawia się prawy bok linijki (pionowa linia od góry do dołu panelu EEG), pomagając w jej precyzyjnym ustawieniu względem wszystkich kanałów. Jakakolwiek inna operacja na linijce powoduje, że jej prawy bok znika. Ponowne kliknięcie lewym klawiszem spowoduje dostosowanie wysokości linijki do amplitudy międzyszczytowej fragmentu danych z kanału wskazywanego przez strzałkę umieszczoną z lewej strony linijki (wskaźnik linii bazowej kanału). Po zmianie rozmiaru linijka przestaje mierzyć amplitudę międzyszczytową danych, wskazywana przez nią wartość napięcia jest zależna od jej wysokości. Aby dostosować wysokość linijki do minimalnych i maksymalnych wartości zaznaczonych danych, należy kliknąć lewym klawiszem w obszar linijki. Jej wysokość i wyświetlana wartość napięcia zostaną automatycznie dostosowane i przeliczone. Za pomocą linijki można również przeprowadzić analizę widmową zaznaczonego fragmentu. Powyżej górnej krawędzi na rys widać tabelkę z częstotliwościami dominującymi obliczonymi dla poszczególnych pasm częstotliwości. Przy przesuwaniu linijki wartości wyświetlane w tabelce automatycznie aktualizują się. Włączenie tabelki możliwe jest na 2 sposoby: należy wcisnąć lewy klawisz myszki i trzymając go wcisnąć prawy klawisz, przez dwuklik. Włączeniu tabelki towarzyszy dostosowanie wysokości linijki do amplitudy międzyszczytowej danych. Dwuklik wykonany w momencie, kiedy tabelka jest włączona, powoduje jej wyłączenie. Zmiana montażu zachowuje linijkę w dotychczasowej postaci, o ile w nowym montażu znajdzie się kanał, do którego była przypięta w montażu starym. Dodatkowo jej wysokość będzie dostosowana do amplitudy międzyszczytowej zaznaczonych danych. Zaznaczona opcja Włącz przewijanie sygnału linijką (pod przyciskiem związanym z panelem EEG) umożliwia przewijanie sygnału EEG pod wpływem przeciągania linijki

200 192 Linijka pomiarowa EEG poza lewą lub prawą granicę panelu EEG. Po odznaczeniu opcji linijka przy podobnym przeciąganiu zostanie wyłączona i zniknie z ekranu. Wyłączenie linijki uzyskujemy przez wciśnięcie lewego przycisku myszki, przytrzymanie i przeciągnięcie poza obszar panelu EEG. Jeśli zaznaczona jest opcja Włącz przewijanie sygnału linijką, należy przeciągnąć linijkę poza górną i dolną granicę panelu EEG Tryb dotykowy Linijka w obu trybach różni się nieco sposobem obsługi. Tryb dotykowy ma ułatwić posługiwanie się linijką na monitorach dotykowych, bez użycia klawiatury i myszki. Można go jednak stosować także na zwykłych monitorach, z użyciem myszki. Rysunek 6.12: Linijka i częstotliwości dominujące - tryb dotykowy Prawy bok linijki jest zawsze widoczny. Obie linie boczne na całej długości są zaznaczone cieniowaniem (rys. 6.12). Szerokość cienia linii jest uzależniona od wymaganej precyzji kliknięcia i jest regulowana za pomocą opcji Ustawienia okien aplikacji - Interfejs użytkownika - Dozwolona niedokładność kliknięcia (opcja dostępna pod przyciskiem Ustawienia). Im większą wartość tu ustawimy, tym szersze podcieniowanie i tym łatwiej w nie trafić. Chwytając podcieniowanie i przeciągając je (jeśli używamy myszki należy ustawić kursor na podcieniowaniu, wcisnąć lewy klawisz i trzymając go przeciągnąć myszkę) regulujemy położenie bocznych linii linijki. Punkty przecięcia krawędzi linijki mają szczególne znaczenie i są oznaczone półprzezroczystym kółkiem lub półprzezroczystym kwadratem. Ich wielkość zależy od szerokości podcieniowania linii bocznych. Kwadraty służy do zmiany pozycji górnej i dolnej krawędzi linijki, zaś kółkami można zmieniać pozycje wszystkich krawędzi, do których przylegają. Zasady wyświetlania wartości czasu, częstotliwości i amplitud są dokładnie takie same, jak w trybie standardowym. Tabelka z częstotliwościami dominującymi zostaje włączona/wyłączona przez dwuklik. Aby zmienić pozycję linijki trzeba dotknąć palcem (lub kliknąć lewym klawiszem myszki) w obszar linijki i przeciągnąć ją w inne miejsce. Linijka zostanie przesunięta, ale jej wysokość pozostanie bez zmian. Można tez dotknąć palcem (lub kliknąć lewym klawiszem myszki) obszar poza linijką, wtedy linijka ustawi się w nowym miejscu, dodatkowo dopasowując swoją wysokość do amplitudy międzyszczytowej najbliższego kanału. Na kliknięcie prawym klawiszem myszki linijka w obu trybach reaguje tak samo.

201 Rozdział 7 Analiza widmowa sygnału (FFT) Analiza widmowa jest jedną z najpopularniejszych metod analizy sygnału EEG, zaś najczęściej używanym algorytmem - szybka transformata Fouriera FFT (Fast Fourier Transform). Zakładając, że EEG jest sygnałem okresowym i składa się z sumy funkcji trygonometrycznych o różnych częstotliwościach, FFT pozwala na szybką i dokładną ocenę jego składu częstotliwościowego. Umożliwia przetransformowanie sygnału z dziedziny czasu do dziedziny częstotliwości. W dziedzinie czasu obserwujemy amplitudę sygnału EEG zmieniającą się w czasie. W dziedzinie częstotliwości obserwujemy zależność amplitudy od częstotliwości sygnałów składowych dla wybranego do analizy fragmentu danych tzw. widmo sygnału. Analiza częstotliwościowa przynosi informacje na temat składowych widma, czyli częstotliwości, z których składa się badany sygnał. Jej wyniki, pod różnymi postaciami graficznymi, są wyświetlone w panelu FFT. 7.1 Ustawienia pasm częstotliwości Opcja Ustawienia Pasma częstotliwości (Rytmy) otwiera okno Zakresy pasm częstotliwości (rys. 7.1), które prezentuje pasma częstotliwościowe, jakie zostały zdefiniowane dla wykonywanego (lub przeglądanego) badania. Każde pasmo charakteryzuje się szeregiem parametrów: nazwą, dolną i górną granicą zakresu częstotliwościowego oraz kolorem, którym będzie używany do przedstawiania wyników związanych z tym pasmem. Zmiana nazwy lub zakresu wymaga dwukrotnego kliknięcia w odpowiednią rubrykę (pierwsze kliknięcie lewym klawiszem myszy na dowolnym polu powoduje jego podświetlenie, a drugie wejście w tryb edycji zawartości), wpisania nowej wartości i zaakceptowania jej klawiszem Enter. Kolory można zmienić klikając na barwny pasek w rubryce Kolor. Zmiana koloru nastąpi po wybraniu dowolnej pozycji z rozwijalnej listy kolorów standardowych. Po kliknięciu na najniższy pasek (oznaczony strzałką) otworzy się okno systemowe umożliwiające zdefiniowanie własnego, niestandardowego koloru. Przyciski z prawej strony okna umożliwiają dodawanie i usuwanie oraz przesuwanie w górę i w dół definicji rytmów.

202 194 Ustawienia pasm częstotliwości Rysunek 7.1: Ustawienia pasm częstotliwości Przyciski u dołu okna umożliwiają powrót do ustawień domyślnych (Przywróć domyślne) oraz anulowanie lub zatwierdzenie wprowadzonych zmian.

203 Uruchomienie analizy FFT W celu uruchomienia analizy FFT należy na pasku narzędziowym wcisnąć przycisk FFT. Otworzony w ten sposób panel przedstawia rys Rysunek 7.2: Ekran aplikacji z panelem FFT. Wyniki zostały zaprezentowane za pomocą histogramu pokazującego zależność amplitudy (µv) od częstotliwości (Hz). Szare, pionowe linie pokazują położenie częstotliwości dominujących, znalezionych dla poszczególnych rytmów (pasm częstotliwości) EEG. Najwyżej wyświetlona wartość częstotliwości jest dominująca dla całego zakresu częstotliwościowego EEG. Rytmy EEG są rozróżnione kolorami (patrz 7.1). Nad histogramem, w lewym górnym rogu panelu, widać nazwę analizowanego kanału. W prawym, górnym rogu znajdują się kontrolki sterujące skalami osi wykresu. Na zapisie EEG zaznaczono dwa fragmenty danych, jeden za pomocą linijki, drugi za pomocą paska przewijania. Analiza FFT jest wykonywana dla fragmentu danych zaznaczonych linijką pomiarową lub za pomocą paska przewijania, czyli dla tzw. długiego zaznaczenia (patrz 6.2.3). Praca z linijką jest możliwa jedynie wtedy, kiedy panel EEG znajduje się w trybie pomiaru, dostępnym po kliknięciu przycisku umieszczonego w dolnej części nawigatora zdarzeń. Jeśli zaznaczone zostały fragmenty danych zarówno za pomocą linijki pomiarowej jak i paska przewijania, to do analizy zostanie użyty fragment zaznaczony jako ostatni (niekoniecznie znajdujący się bliżej końca zapisu). Jeśli zaś wybrano na pasku przewijania

204 196 Sposoby prezentacji wyników analizy FFT kilka długich zaznaczeń, to analizowane jest zawsze zaznaczenie główne, wybrane jako pierwsze i wyróżnione czarną obwódką (patrz 6.2.3). Panel FFT może również pracować w trybie on-line, co widać np. w czasie badania Biofeedback lub Biofeedback PLUS, kiedy w oknie FFT wyświetlane są wyniki analizy porcji danych zarejestrowanych przez elektrody i napływających z głowicy. 7.3 Tryby pracy panelu FFT Po wybraniu danych przeznaczonych do analizy FFT, wyniki analizy mogą być wyświetlane w dwóch trybach: jednokanałowym w którym przedstawiona jest analiza tylko dla jednego kanału wielokanałowym w którym przedstawiona jest analiza dla wszystkich kanałów zaprezentowanych w panelu EEG, czyli kanałów z bieżącego programu (montażu), które udało się zmontować i które nie zostały wyłączone (włączanie/wyłączanie kanałów jest możliwe w oknie Ustawienia Ustawienia wyświetlania kanałów Kanały). Przełączania między trybami dokonuje się: kliknięciem myszą w obszar okna zajmowany przez nazwy kanałów, położony z lewej części panelu (w trybie wielokanałowym) lub w jego lewym górnym rogu (w trybie jednokanałowym) (rys. 7.2). w oknie otwieranym po kliknięciu przycisku FFT i wybraniu opcji Ustawienia (patrz 7.6). Jeśli panel znajduje się w trybie wielokanałowym, po kliknięciu w obszar zajmowany przez nazwy kanałów przechodzi do pokazywania wyników dla kanału, którego nazwa znajdowała się najbliżej miejsca kliknięcia. Przy przełączaniu panelu FFT na wyświetlanie analizy danych z długiego zaznaczenia, panel automatycznie przechodzi w tryb wielokanałowy. Wiąże się to z tym, że w przypadku długiego zaznaczenia nie ma sposobu wskazania kanału, który ma być analizowany, tak jak to się dzieje przy zaznaczaniu danych linijką (kanał jest wtedy wskazywany trójkątną strzałką z lewej strony linijki). Ponowne przejście do trybu jednokanałowego jest w takiej sytuacji możliwe dopiero po kliknięciu w nazwę interesującego nas kanału. 7.4 Sposoby prezentacji wyników analizy FFT W panelu FFT zaimplementowano kilka różnych sposobów graficznej (i nie tylko graficznej) prezentacji wyników: Histogram (rys. 7.2) wyniki są przedstawione w postaci słupków, z których każdy ma wysokość zależną od amplitudy składowej sygnału o określonej częstotliwości. Odstępy między słupkami zależą od rozdzielczości obliczeń. Przy odpowiednio dobranej skali częstotliwościowej odstępy stają się niewidoczne, a słupki się ze sobą zlewają. Obwiednia (rys. 7.3 ) wyniki są przedstawione za w postaci krzywej zależnej od częstotliwości.

205 197 Rysunek 7.3: Obwiednia Amplitudy rytmów (rys.?? ) wyniki przedstawiono jako dwa słupki dla każdego rytmu EEG. Lewy słupek reprezentuje wartość amplitudy rytmu (skala na lewej osi pionowej), a prawy słupek reprezentuje procentowy udział danego rytmu względem sumy amplitud wszystkich rytmów (skala na prawej osi pionowej) dla analizowanego fragmentu sygnału. Rysunek 7.4: Amplitudy rytmów Częstotliwości dominujące (rys. 7.5 ) liczbowy sposób przedstawienia częstotliwości dominującej i odpowiadającej jej amplitudy dla danego rytmu EEG. Przełączanie miedzy trybami jest możliwe: przez kliknięcie lewym przyciskiem myszy w dowolnym miejscu panelu poza miejscem zajmowanych przez nazwy kanałów

206 198 Sposoby prezentacji wyników analizy FFT Rysunek 7.5: Częstotliwości dominujące w oknie FFT Ustawienia Wyświetlanie Sposób prezentacji. Histogram, obwiednia i amplitudy rytmów są narysowane w taki sposób, aby rozróżnić kolorami wyniki z różnych przedziałów częstotliwości. W przypadku histogramu i obwiedni istnieje możliwość wskazania częstotliwości dominujących i odpowiadających im amplitud. Częstotliwości dominujące są szukane dla każdego ze zdefiniowanych rytmów oddzielnie. Lokalizacja częstotliwości dominującej na osi poziomej jest wskazywana szarą pionową linią, zgiętą na górze pod kątem 90, nad którą wyświetlona jest wartość tej częstotliwości i/lub amplituda. Wysokości, na której wartości częstotliwości są wyświetlane, uszeregowano wg odpowiadających im amplitudom. Najwyżej wyświetlona jest wartość częstotliwości dominującej w całym rozpatrywanym paśmie EEG, najniżej - częstotliwość, która co prawda dominuje w obrębie jednego z rytmów, ale w porównaniu z innymi częstotliwościami dominującymi odpowiada jej najniższa amplituda. W prawym, górnym rogu panelu widać elementy kontrolne służące do regulacji skali amplitudowej i częstotliwościowej: zwęża skalę częstotliwości rozszerza skalę częstotliwości rozszerza skalę amplitudy zwęża skalę amplitudy

207 199 dopasowuje skalę amplitudy do wysokości panelu Są one dostępne we wszystkich przypadkach, kiedy ich użycie jest zasadne, czyli dla prezentacji innych niż częstotliwości dominujące, który nie jest trybem graficznym. 7.5 Rozdzielczość i interpolowanie wyników Wynikiem analizy FFT jest zestaw wartości amplitud, odpowiadających konkretnym wartościom częstotliwości. Odstęp między kolejnymi wynikami, wyrażona w jednostkach częstotliwości (Hz), określa tzw. rozdzielczość obliczeń. Rozdzielczość obliczeń w algorytmie FFT zależy od częstotliwości próbkowania sygnału i długości bufora obliczeniowego, przechowującego analizowane próbki: r = fs N gdzie: r - rozdzielczość obliczeń (równa odstępowi między wynikami) fs - częstotliwość próbkowania sygnału EEG N - długość bufora obliczeniowego. (7.1) Z równania wynika, że zbyt mały bufor obliczeniowy, zwłaszcza przy dużej częstotliwości próbkowania, prowadzi do dużej rozdzielczości obliczeń i dużych odstępów między wynikami. Jednym ze sposobów poradzenia sobie z taką sytuacją jest zwiększenie bufora obliczeniowego (7.6). Innym podejściem jest interpolacja wyników. Ilość uzyskanych wyników jest ograniczona, co oznacza, że znamy wartości amplitud tylko dla ściśle określonych wartości częstotliwości. Tworzą one na naszym wykresie zbiór znanych punktów. Interpolacją nazywamy sposób poprowadzenia krzywej przez ten zestaw, dzięki czemu możemy wyznaczyć przebieg zależności amplitudy składowych sygnału od ich częstotliwości mimo dysponowania ograniczoną liczbą danych. Korzyść z interpolacji polega przede wszystkim na oszacowaniu wartości amplitud w odstępach między kolejnymi wynikami. Zależnie od sposobu prezentacji prowadzi to do zagęszczenia słupków histogramu lub wygładzenie obwiedni. Interpolacja wyników zawsze pociąga za sobą konieczność przeliczenia wartości częstotliwości dominujących i odpowiadających im wartości amplitud. 7.6 Ustawienia panelu FFT Przejście do konfiguracji panelu FFT jest możliwe po wciśnięciu przycisku narzędziowego FFT, a następnie wybraniu opcji Ustawienia. Inna możliwość to wciśnięcie przycisku Ustawienia i wybrania opcji FFT (rys. 7.6 ). Pojawi się okno konfiguracji FFT z trzema zakładkami: Wyświetlanie (rys. 7.6 ) W górnej części okna określa się sposób prezentacji. W dolnej części okna wybiera się następujące opcje, których ilość zmienia się w zależności od wybranego sposobu prezentacji:

208 200 Ustawienia panelu FFT Rysunek 7.6: Menu FFT wyświetlanie Tryb jednokanałowy przełączanie między trybem jednokanałowym (opcja zaznaczona) a wielokanałowym. Użyj kolorów pasm częstotliwości dla różnych rytmów użyte będą różne kolory do rysowania (przy zaznaczonej opcji): słupków na histogramie (Histogram), tła pod obwiednią (Obwiednia), słupków obrazujących amplitudy rytmów i ich udziały procentowe (Amplitudy rytmów). Pokaż wartości częstotliwości dominujących powoduje wyświetlenie wartości dominującej częstotliwości w Hz nad odpowiednim słupkiem (lub odpowiednim miejscem wykresu - w przypadku obwiedni). Pokaż wartości amplitud dla częstotliwości dominujących powoduje wyświetlenie wartości dominującej amplitudy w µv nad odpowiednim słupkiem (lub odpowiednim miejscem wykresu - w przypadku obwiedni). Jeśli nie zaznaczono opcji: Pokaż wartości częstotliwości dominujących ani opcji: Pokaż wartości amplitud dla częstotliwości dominujących, lokalizacje wartości dominujących na histogramie i obwiedni nie będą wskazywane. Pokaż wyniki tylko dla wybranych typów kanałów zaznaczenie opcji ogranicza obliczenia do kanałów typu EEG, EKG, EOG, ECoG, EMG, EP lub typu nieznanego. Pokaż przyciski regulacji skali powoduje wyświetlenie w prawym górnym rogu okna przycisków pozwalających rozszerzać i zwężać skalę poziomą i pionową oraz dopasować skalę pionową do wysokości okna (rys. 7.2). Obliczenia (rys. 7.7 ) W górnej części okna można określić progi czułości detekcji wartości dominujących. W dolnej części okna można:

209 201 ustalić sposób obliczania wartości amplitud rytmów - jako wartości międzyszczytowych napięcia sygnału (peak-to-peak) lub jako pierwiastka z mocy sygnału (opcja Amplitudy rytmów wyświetl jako wartości peak-to-peak), Wyświetlanie wartości międzyszczytowych (peak to peak) obowiązuje tylko w trybie prezentacji Amplitudy rytmów. włączyć interpolowanie wyników (opcja Interpoluj wyniki) określić Długość bufora obliczeniowego, a tym samym rozdzielczość obliczeń. Obok długości bufora (w sekundach i próbkach) podana została rozdzielczość obliczeń w Hz. Rysunek 7.7: Menu FFT obliczenia Okno czasowe (rys. 7.8 ) W tym oknie można zmienić zaawansowane parametry algorytmu obliczania FFT. Nie zaleca się dokonywania zmian wartości parametrów w zakładce Okno czasowe bez wyraźnego uzasadnienia.

210 202 Drukowanie Rysunek 7.8: Menu FFT okno czasowe 7.7 Eksport Opcja Eksportuj... dostępna po naciśnięciu przycisku narzędziowego FFT umożliwia zapis otrzymanych wyników analizy FFT w odrębnym pliku tekstowym (*.txt). Po wybraniu tej opcji wyświetli się okno systemowe zapisu pliku, w którym należy wybrać folder docelowy oraz wprowadzić nazwę pliku. Zaakceptowanie wyboru folderu, w którym zostanie zapisany plik tekstowy oraz wprowadzonej nazwy pliku, nastąpi po wciśnięciu przycisku Zapisz. Nagłówek pliku tekstowego zawiera: dane pacjenta i badania (imię i nazwisko, wiek, data badania) numer pierwszej i ostatniej próbki należącej do analizowanego fragmentu danych rozdzielczość wyników w Hz. Obok nagłówka do pliku są zapisywane wyniki w zależności od wybranego trybu pracy panelu FFT i spososbu prezentacji - a więc albo wartości amplitud dla poszczególnych częstotliwości począwszy od 0 Hz (histogram, obwiednia), albo częstotliwości/amplitudy dominujące (częstotliwości dominujące), albo amplitudy policzone dla poszczególnych rytmów (amplitudy rytmów) - dokładnie to, co widzimy na ekranie. Dla trybu wielokanałowego do pliku są kolejno wysyłane wyniki ze wszystkich analizowanych kanałów. 7.8 Drukowanie Opcje Podgląd wydruku oraz Drukuj..., dostępne na liście po kliknięciu przycisku narzędziowego FFT, pozwalają na podejrzenie i wydrukowanie zawartości panelu FFT, zgodnie z wybranym trybem pracy (jedno- lub wielokanałowy) i sposobem prezentacji (histogram, obwiednia, częstotliwości dominujące, amplitudy rytmów) (rys. 7.9). Na

211 203 Rysunek 7.9: Okno podglądu wydruku FFT Rysunek 7.10: Opcje wydruku FFT wydruku zamieszczona jest także informacja na temat pacjenta, badania i parametrach wyświetlania zapisu. W dolnej części okna Podgląd wydruku (rys. 7.9) znajdują się trzy przyciski konfiguracji wydruku: Drukarka wyświetla typowe okno wyboru i konfiguracji drukarki. Zawartość tego okna zależy od zainstalowanej drukarki. Marginesy pozwala na wybór formatu papieru i określenie szerokości marginesów. Opcje pozwala określić górną granicę zakresu częstotliwości uwzględnionego na wydruku (nie dotyczy częstotliwości dominujących i amplitud rytmów) i w razie potrzeby wyłączyć drukowanie kolorów (nie dotyczy częstotliwości dominujących) (rys. 7.10).