Przewodnik Europejskiego Sołtysa

Transkrypt

1 Przewodnik Europejskiego Sołtysa Szczecin 2008 Projekt realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

2 Przewodnik Europejskiego Sołtysa

3

4 PRZEWODNIK EUROPEJSKIEGO SOŁTYSA Publikacja pod redakcją Przemysława Fenrycha wydana w ramach projektu Europejska Akademia Sołtysa. Wsparcie postaw obywatelskich mieszkańców zachodniopomorskich wsi Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Centrum Szkoleniowe w Szczecinie Szczecin 2008 Projekt realizowany przy wsparciu udzielonym przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.

5 Wyrażone w publikacji poglądy i opinie są wyłącznie poglądami autorów publikacji i w żaden sposób nie odzwierciedlają oficjalnego stanowiska donatorów i Operatora Funduszu dla Organizacji Pozarządowych. Redakcja: Przemysław Fenrych Redakcja techniczna, korekta i adiustacja: Joanna Fenrych-Smolińska, Waldemar Jachimczak Projekt okładki: Małgorzata Szandala Zdjęcia: Zuzanna Sikora, Maria Jolanta Fatyga, Adam Nowiński, Przemysław Fenrych Copyright by Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Centrum Szkoleniowe w Szczecinie ISBN: EAN: Wydawca: Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Centrum Szkoleniowe w Szczecinie ul. Marii Skłodowskiej-Curie 4, Szczecin Tel.: +48 (91) ; ; ; Fax: +48 (91) sczfrdl@wsap.szczecin.pl Skład i druk: PPH ZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp.j Szczecin, al. Piastów 42 zarzad@zapol.com.pl

6 Wprowadzenie Na czym nam zależy? Dobre pytanie, ale może najpierw spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, kto to są ci my, którym zależy. Nazwaliśmy się Europejską Akademią Sołtysa (EAS) ta nazwa brzmi zapewne trochę szumnie, trochę może nawet na wyrost. Ale odpowiada temu, kim jesteśmy, na czym nam zależy, dokąd chcemy razem dążyć. Otóż Europejska Akademia Sołtysa to przede wszystkim zespół ludzi aktywnych, ludzi, którzy nie są obojętni, nie potrafią zamknąć się wyłącznie w swojej prywatności. A ponieważ rzecz dotyczy mieszkańców wsi chodzi o ludzi, którzy chcą w dobrym kierunku przemieniać polską wieś. W nazwie użyliśmy skrótu myślowego mówimy o sołtysie, jako o wiejskim liderze z pełną świadomością, że nie jest to jedyny lider działający na wsi. Jest nim każdy, kto umie dostrzec lokalny problem i potrzebę, kto gotów jest podjąć się rozwiązywania ich dla wspólnego dobra i potrafi do współpracy zachęcić innych, znaleźć partnerów we wsi i poza nią. Tacy właśnie liderzy (już działający i dopiero zastanawiający się nad działaniem) są adresatami i uczestnikami EAS. To właśnie my ci, którym zależy. Nazwaliśmy się akademią, pamiętając o dwóch znaczeniach tego słowa akademia to najpierw miejsce spotkania i samo spotkanie, potem miejsce i wola zdobywania wiedzy i umiejętności. Zatem my to ci, którzy wiedzą, że skuteczne działanie wymaga spotkania, dialogu i stałego zdobywania wiedzy i umiejętności. Wreszcie nazwaliśmy się akademią europejską, by wyraźnie określić kierunek naszych działań chcemy bowiem spowodować, by polski lider działający na wsi bez trudu znajdował partnerów w wioskach całej Europy, by był przez Europejczyków z wszystkich zakątków kontynentu partnerem poszukiwanym i cenionym, by wreszcie w każdym miejscu Europy czuł się swobodnie i kompetentnie. Na czym nam zatem zależy? Otóż zależy nam na polskiej wsi. Chcemy by była piękna i wygodna, by była inna od miasta, ale w równym stopniu (choć zupełnie inaczej!) pomagała każdemu z mieszkańców i gości w osiągnięciu tego, co jest w życiu naprawdę ważne i potrzebne. I nie myślimy o wsi jako takiej myślimy o bardzo konkretnych wioskach, na razie z obszaru województwa zachodniopomorskiego. Myślimy o Kłodzinie, Domysłowie i Jarszewie, o Stawnie, Kołaczu i Siemczynie, o Winnikach, Przyjezierzu i Starogardzie. W realizowanym teraz projekcie jest tych wiosek około 30, mamy nadzieję, że w miarę dalszych działań ich liczba będzie się zwiększać lawinowo. Nie tylko na Pomorzu Zachodnim w całej Polsce. Każda wioska powinna się rozwijać, a szansę na to upatrujemy w tym, że zachowa i rozwinie 5

7 Przewodnik Europejskiego Sołtysa swoją oryginalność, swoistość, że nie będzie taka jak inne, ale będzie wyjątkowa. Taka, której nie chce się opuszczać, do jakiej z daleka się tęskni. Właśnie dlatego, kiedy mówimy polska wieś, chcemy widzieć konkretną wioskę z własną nazwą i twarzami konkretnych ludzi. Jeśli wieś ma się rozwijać, jeśli lokalna społeczność ma przezwyciężyć apatię i inercję, jeśli ma w niej być coraz lepiej i wygodniej potrzeba liderów. A liderzy potrzebują wiedzy i umiejętności. To właśnie chce dawać Europejska Akademia Sołtysa, a w jakimś stopniu także ta książeczka. Zapraszamy w niej do lektury o sprawach, które są dla liderskiej aktywności kluczowe. Skarżą się wiejscy działacze na bierność swoich wiejskich sąsiadów: jak dla nich wszystko zrobić, to łaskawie przyjdą. Poprosiliśmy zatem o tekst Wacława Idziaka, który niejedną już społeczność lokalną zdołał obudzić do niemałej aktywności (Aby nam się chciało chcieć, czyli jak motywować mieszkańców wsi?). Aktywność rzecz dobra, niewiele da się osiągnąć w pojedynkę. Ale tę aktywność trzeba dobrze ukierunkować i ustabilizować. Zatem hasło partnerstwo. Wiele w tej mierze osiągnął w różnych miejscach Jarema Piekutowski (Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi?). Porządkowanie działań, organizowanie ich tak, by przynosiły wymierny efekt to myślenie i działanie projektowe. Projekt, to nie tylko wniosek o grant to bardziej jeszcze konkretne i wspólne planowanie i realizowanie działań naprawdę ważnych. Piszą o tym Joanna i Andrzej Smolińscy, autorzy wielu projektów napisanych, wygranych, zrealizowanych (Nie święci garnki lepią, czyli jak napisać dobry projekt?). Wiele da się zrobić bez pieniędzy z zewnątrz. Wiele ale jednak nie wszystko. W języku polskim pojawiło się nowe słowo, w zasadzie językowy potworek, który zaczyna zdobywać popularność: fundraising. Pewnie się utrwali, bo nie ma dobrego polskiego odpowiednika chodzi o pozyskiwanie pieniędzy na działalność społeczną. O tekst poprosiliśmy prezesa Polskiego Stowarzyszenia Fundraisingu Roberta Kawałko (O pieniądzach się nie mówi, czyli jak zdobyć fundusze na wiejską działalność?). Dotychczas Europejska Akademia Sołtysa była jednym projektem chcemy, by stała się ważną dla wsi instytucją. Dlatego piszemy w tej książeczce o niej o tym, co już się wydarzyło, i o tym, co planujemy, na co mamy nadzieję. Przemysław Fenrych 6

8 Wacław Idziak Aby nam się chciało chcieć, czyli jak motywować mieszkańców wsi Aby nam się chciało chcieć Ludzkie chęci są przeróżne. O jakie nam tutaj chodzi? Co można chcieć mieszkając na wsi? Z obszernego zestawu chęci wybrałem takie: wyjść czasem z domu; oderwać się od codzienności i telewizora; zrobić coś razem - nawet za darmo; bawić się z innymi; zmieniać szare na kolorowe i smutne na wesołe; zobaczyć inne miejsca i innych ludzi; uczyć się i marzyć. Może uzupełnisz ten zestaw? Po co chcieć? Żeby mieć więcej przyjaciół, przeżywać przygody, odmienić swój los, żyć radośniej, barwniej, ciekawiej, zbliżyć do siebie swoje dzieci, poszerzyć krąg znajomości, nauczyć się czegoś nowego, poczuć się kimś ważnym, zmienić swoją wieś, żeby się w niej żyło lepiej i ciekawiej, żeby mieć ciekawszą pracę i lepiej zarabiać. Po co jeszcze? Co nam może grozić? Ryzyko, że może się nie udać, ośmieszenie, pukanie się w czoło, strata czasu, narzekanie rodziny, że znów gdzieś idziesz. Co jeszcze? Zabawa dla odważnych Zmienianie siebie i innych to wyprawa w nieznane, zabawa dla odważnych. Robienie nowych rzeczy z innymi bywa ryzykowne. Nie zawsze pochwalą. Nieraz trzeba do tego interesu dołożyć, a na dodatek będą jeszcze obgadywać i kręcić nosami. Do tego, żeby mimo wszystko próbować przekonują znane powiedzenia: Kto nie ryzykuje, ten nie wygrywa. Do odważnych świat należy. Lepiej żałować, że się zrobiło, niż że się tego nie zrobiło. 7

9 Przewodnik Europejskiego Sołtysa Jaki masz w tym interes? Pracując z ludźmi i dla ludzi trzeba widzieć swoje potrzeby i interesy. Łatwiej się wystawić na nowe, nieznane, robić coś dla innych, dla pożytku wspólnego, gdy samemu ma się w tym cel, jakiś mocny wewnętrzny powód, widok na korzyść. Nawet, kiedy tej korzyści nie masz, to i tak niektórzy pytają: co ty z tego masz? I już liczą twoje zyski. A jak ich nie widzą, to myślą sobie, żeś gapa. Kiedy wiesz, że działasz także dla siebie, łatwiej ci będzie się poświęcić. Zamiast się smucić, że tak mało ludzi przyszło do pomocy ciesz się, że aż tylu chce ci pomagać wypełniać twoją misję. Najlepiej oczywiście jest, gdy ludzie podzielają twoje pasje, gdy uda się zapalić do nich jeszcze kogoś. Pasje sołtysów W sobotę 23 czerwca 2008 odbył się historyczno - edukacyjny piknik w Jurzynku w gminie Nowe Miasto, zorganizowany przez radę sołecką Jurzynka i radę rodziców ze szkoły w Kałęczynie. Na pikniku można było poznać żołnierzy Armii Krajowej i legionistów z okresu wojen napoleońskich. Historyczna gratka to efekt pasji sołtysa wsi, Kazimierza Bieniewicza, który wspólnie z kolegami zrekonstruował grupę partyzantów Armii Krajowej, którzy w 1944 roku poszli walczyć w powstaniu warszawskim. Na pikniku w Jurzynku gościli również zaprzyjaźnieni z sołtysem koledzy z I Pułku Legii Nadwiślańskiej. Jest to stowarzyszenie, które rekonstruuje walki z okresu wojen napoleońskich. = id=3565&itemid=150 Marian Studnic od 14 lat sołtysuje w Zabełkowie, niewielkiej wsi w gminie Krzyżanowice. Jest jednym z najdłużej urzędujących sołtysów na całej Raciborszczyźnie. Teraz postanowił zaszczepić wśród mieszkańców swoją pasję. Niedawno wraz z radą sołecką zorganizował w Zabełkowie zlot zabytkowych pojazdów, na którym pojawiło się blisko 40 załóg z całej Polski. 8

10 Wacław Idziak Aby nam się chciało chcieć, czyli jak motywować mieszkańców wsi Sąsiedzi sołtysa, Ewa i Zdzisław Petrich, ze śmiechem wspominają początki golfa w Olszewce. Horodecki zlikwidował nieopłacalną hodowlę owiec i zaorał pastwisko. Jeździł traktorem w tę i z powrotem, wykopywał krzaki, rowy melioracyjne pogłębiał i robił z nich przeszkody dla piłeczek. Telesfor to poważny człowiek, a tu takie coś! Wszyscy uznali, że chłopu coś odbiło! Golf? Gdzie, u nas, w Olszewce?! wspomina Ewa Petrich. A teraz? Proszę popatrzeć, jak rozwinęła się pasja Telesfora Horodeckiego, sołtysa Olszewki: Stanisław Jachymek (sołtys wsi Guciów) już udowodnił, że swoją pasję potrafi przekuć w przedsięwzięcie przynoszące zysk. Zagroda Guciów przypomina o tym, jak żyli mieszkańcy roztoczańskich wsi przed wiekami, turyści przyjeżdżający do sołtysa podziwiają też zebrane przez niego minerały. Teraz Jachymek jeszcze nieśmiało, ale spekuluje, że podobnie jak w Bałtowie k. Kielc, można byłoby na Roztoczu stworzyć Park Jurajski. dinozaura_.html Zobacz też, jak sołtys Obozina miasteczko westernowe wybudował Co inni będą z tego mieli? Jeżeli chcesz zbudować statek, nie przywołuj mężczyzn, żeby zdobyć drewno i rozdzielić pracę, ale rozbudź w nich tęsknotę za otwartym, nieskończonym morzem Antoine de Saint Exupéry 9

11 Przewodnik Europejskiego Sołtysa Pomyśl o interesach twoich współpracowników, mieszkańców wsi. Oni nie muszą robić tego, co się tobie zamarzyło. Nie muszą też pracować dla dobra wsi. Od dawna nie ma już szarwarków (przymusowej pracy na rzecz wsi), podupadła idea czynów społecznych. Do utrzymania porządku we wsi zatrudnia się pracowników interwencyjnych i osoby odrabiające kary nałożone przez sądy. Coraz trudniej mobilizować do czegoś zwykłego i wspólnego. Dlaczego mamy to robić, skoro w mieście zajmują się tym specjalne służby? Jaką tęsknotę możesz, chcesz rozbudzić u innych? Kiedy trudno motywować do tego, co zwykłe spróbuj zachęcić do czegoś niezwykłego, jedynego. A przy okazji może uda się załatwić parę zwykłych spraw. Twoja pasje mogą się udzielić innym, będą mieli ciekawsze życie, rozwiną zainteresowania, dojdą do swoich pasji. A może wystarczy im chwila radości, zabawy, przyjemność płynąca ze wspólnej pracy? Mobilizuje też sport, współzawodnictwo, konkursy, wygrana w turnieju i wreszcie, co może dla wielu najważniejsze, możliwość zarobienia pieniędzy. Iluminacje w Dzietrzkowicach W okresie Bożego Narodzenia prawdopodobnie najczęściej obecną w mediach miejscowością są Dzietrzkowice w gminie Łubnice. Słyną one z najefektowniejszej iluminacji świątecznej w Polsce, która jako atrakcja przyciąga do wsi tysiące turystów. Całe przedsięwzięcie rozpoczęło się od kilku rodzin, które na początku lat dziewięćdziesiątych zaczęły dekorować swoje domy i podwórka. Co roku liczba przystrojonych domów rosła, a ich właściciele zaczęli rywalizować między sobą o najładniejszy i najokazalszy wystrój. Obecnie ozdoby i oświetlenie na święta ma ponad 90 proc. domów. Przedsięwzięcie przyniosło jeszcze inny pożytek, bowiem w mieszkańcach wyzwoliło potrzebę zadbania o wygląd wsi również poza świętami. Zaczęli zwracać uwagę na jakość infrastruktury i estetyki sołectwa oraz całej gminy. Kolejnym pomysłem, który chcą zrealizować mieszkańcy wspólnie z władzami samorządowymi, jest zorganizowanie przeglądu chórów wykonujących kolędy. 10

12 Wacław Idziak Aby nam się chciało chcieć, czyli jak motywować mieszkańców wsi Labirynty, wiklina, disc golf Stanisław Rybicki, od kilku kadencji sołtys wsi Paproty, posadził na swej łące, z pomocą przyjaciół, kilka wierzbowych labiryntów. Wierzba stała się pretekstem do zajęć z wikliniarstwa i tworzenia żywych form rzeźbiarskich z rosnącej wierzby. Do tej pasji doszedł jeszcze disc golf, nowy sport sprowadzony do Paprot prosto z Anglii. Dzięki pasji rozwijanej przez sołtysa z Paprot i jego rodzinę, kilka osób z tej wsi zaczyna zarabiać przy obsłudze zajęć w labiryntach i pracowni wikliniarskiej. Paproty stają się miejscem organizacji plenerów plastycznych. Przyjeżdżają tu rzeźbiarze, wikliniarze i aktorzy z Polski i innych krajów. W Paprotach, które jeszcze do niedawna wyludniały się, budują swoje domy młodzi ludzie. Na pytanie, co ich tu sprowadza? Odpowiadają: u was jest tak ciekawie Docenianie i chwalenie Ucząc żonglowania zauważam, jak wielu ludzi mówi, nie próbując nawet, nie potrafię, nie umiem. I można ich z tym zostawić. Idę jednak dalej i proszę, żeby zaczęli podrzucać jedną piłkę - wychodzi, chwalę i proszę o podrzucanie piłki drugą ręką, znów sukces i pochwała, jeszcze chwila, kilka następnych prób z dwoma, potem z trzema piłkami, za każdym krokiem pochwała, zachęta i często nie minie pięć dziesięć minut, a świat ma kolejnego żonglera. Czerpię z tego taką naukę: do sukcesu dochodzi się małymi krokami, pomagają w tym rozsądnie dawkowane pochwały i poświęcenie komuś uwagi. Łatwiej osiągniesz coś z ludźmi, jak zobaczysz zalążek dobrego. Na dobrych podstawach lepiej się buduje. Spróbuj tej metody, choćby na próbę, dla zabawy. Wyobraź sobie, że ci, z którymi masz coś zrobić są fajni, weseli i mili, że coś potrafią, czegoś chcą, choćby tego tak wyraźnie, albo nawet wcale, nie pokazywali. Może nie wyjdzie tak, jak sobie zamarzyłeś. Trudno, pochwal, choćby za starania. Ciesz się, doceń, wtedy łatwiej będzie o następne działanie. Chcesz, żeby inni byli mili, uśmiechnięci, wyobraź ich sobie, że już tacy są i sam się uśmiechaj. Chwal się wspólnie z innymi: zrobiliśmy, udało nam się, jesteśmy ekstra. Doceń swoją wieś, nawet wtedy, kiedy mówią: tu nie ma nic ciekawego, z tymi ludźmi nic się nie da zrobić. Uwaga! Nie działa w 100%! 11

13 Przewodnik Europejskiego Sołtysa Specjalizacja wsi Sołtysowi wsi Aniołowo dużo lepiej się pracuje i łatwiej mobilizuje mieszkańców wsi, od kiedy wspólnie postanowiono, że w Aniołowie będą się zajmować aniołami. Zamiast zwykłych festynów organizowane są tu Zloty Miłośników Aniołów. Zaśmiecony park szybciej i chętniej uprzątnięto, bo nie jest to już zwykły park, tylko Zakątek Aniołów. Wieś jest rozpoznawalna, pokazują ją w telewizji, piszą o niej gazety. Anioły sprowadziły do niej przyjaciół, którzy wspomagają inicjatywy jej mieszkańców ( Aniołowo to jedna z polskich wsi tematycznych, wsi, które zaczynają się specjalizować. Wyobraź sobie miejsce, w którym czas staje w miejscu, w którym każdy skrawek ziemi przepełniony jest spokojem i ciepłem. Miejsce z duszą wypełnioną marzeniami i pomysłami jego mieszkańców. Wioskę, w której Anioły zaczynają każdy nowy dzień. Wieś tematyczna jest wsią, która ma własny, jedyny w swoim rodzaju pomysł na rozwój. Na podstawie badań pierwszych austriackich wsi tematycznych stwierdzono, że wieś specjalizująca się w jakiejś dziedzinie odnosi, w porównaniu ze zwykłymi wsiami, większe sukcesy na wielu polach. Jej mieszkańcy są bardziej zgodni, chętniej współpracują ze sobą i mają więcej optymizmu. Posiadanie wspólnego celu mobilizuje i podtrzymuje energię grup i jednostek. Znalezienie tematu rozwojowego pozwala skoncentrować się na tym, co najbardziej istotne. Dobry temat rozwojowy jest dla wsi tym, czym dla firmy unikalna oferta sprzedaży 1. Przerabiać pracę na zabawę Tytułowy bohater powieści Marka Twaina Przygody Tomka Sawyera miał odpokutować swoje winy malując płot i to na dodatek w sobotę, w dzień wolny od zajęć szkolnych. Tomek zjawił się na ścieżce z wiadrem rozrobionego wapna i pędzlem na długim trzonku. Ledwie spojrzał na parkan, porzucił wszelką nadzieję [...] Za chwilę chłopcy na wolnej stopie będą tędy biegali na różne wspaniałe wyprawy i posypią się żarty z Tomka, że musi pracować sama myśl o tym paliła jak ogień! Wydobył wszystkie swe skarby i poddał je oględzinom: szczątki zabawek, kule do gry i różne rupiecie. W sam raz tyle, ile trzeba, by zapłacić za krótkie zastępstwo w robocie, ale na pewno za mało, aby kupić choćby pół godziny prawdziwej wolności. [...] W tej chwili czarnej rozpaczy nagle olśniło go natchnienie. Nie mniej i nie więcej, tylko wspaniała, genialna myśl! Tomek wymyślił, że nie musi parkanu malować sam i zamiast płacić za jego malowanie może swoją pracę przedstawić, jako atrakcyjną rozrywkę i żądać za nią wynagrodzenia. Swój pomysł wprowadził 1 Więcej o tym: W. Idziak, Wymyślić wieś od nowa, Koszalin

14 Wacław Idziak Aby nam się chciało chcieć, czyli jak motywować mieszkańców wsi w czyn i dzięki temu Czas spędził bardzo miło, w licznym towarzystwie i nic nie robił, a parkan pokryty został trzema warstwami wapna. Gdyby mu nie zabrakło bielidła, byłby wszystkich chłopców z całego miasteczka doprowadził do ruiny majątkowej. Zanim zaczniesz się martwić, ile to jeszcze do zrobienia i w wyobraźni widzieć, jak ci odmawiają i wykręcają się - spróbuj zamienić pracę w zabawę, sport, wyzwanie. Zapytaj nawet, jak wieś może na tym zarobić? Praca na świeżym powietrzu może być rozrywką dla ludzi z miasta, może być sportem, okazją do rywalizacji. W zabawie łatwiej o dobre chęci, zabawa nie męczy, a jak męczy to inaczej, weselej, zdrowiej. Na Dolnym Śląsku działają gospodarstwa agroturystyczne, w których goście z Niemiec obrządzają zwierzęta i jeszcze za to płacą. Pracować z różnymi pokoleniami W sierpniu 2008 roku we wsi Karwno, gmina Czarna Dąbrówka odbywały się zajęcia, których celem była praca nad specjalizacją wsi. W wiejskiej świetlicy spotykali się dorośli i dzieci, wnuczkowie i babcie. Po zajęciach usłyszałem: Nie wyobrażałem sobie, że moja mama tak się potrafi bawić. Lider zbiorowy Przełamywanie oporów, zachęcanie do wspólnej pracy, do nowego działania przychodzi łatwiej, gdy nie próbujemy przekonywać w pojedynkę. Zacznij do rodziny, od kolegów, zróbcie pierwszy krok, ciesz się z każdej osoby, która się przyłączy, nie krytykuj tych, którzy nie przyszli, nie mów tym, którzy przyszli na gotowe: Teraz jesteś, a jak trzeba było szykować, to cię nie było. Ciesz się, że przyszedł, może następnym razem da z siebie więcej. Przeważnie bardziej chce się chcieć, gdy pomysł na działanie stworzony został wspólnie, gdy na jego realizacji zależy większej grupie osób. Dziel się pracą, odpowiedzialnością i zaszczytami. Jeden lider na wsi, to za mało, w miejsce pojedynczych przywódców potrzebujemy liderów zbiorowych. Zgoda buduje, razem potrafimy więcej. 13

15 Jarema Piekutowski Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi Czasy PRL-u i gospodarki centralnie planowanej należą już do dalekiej przeszłości. Na początku naszych rozważań wróćmy jednak na chwilę myślami do tamtego okresu. Z trybun posiedzeń, zjazdów i zebrań padało wiele słów o współpracy, sojuszach i wzajemnym zaufaniu. Jednakże te słowa nie miały wiele wspólnego z realnym życiem. W rzeczywistości bowiem każda organizacja czy przedsiębiorstwo wykonywały własne zadania, zgodne z centralnie ustalonym planem i nie było potrzeby, a nieraz i możliwości, aby współpracować i razem tworzyć nowe wizje, pomysły i działania. Owszem, bywały sytuacje, kiedy wyznaczano kilka przedsiębiorstw do współpracy, ale pomysły te najczęściej nie wychodziły od mieszkańców miejscowości czy gminy, tylko były narzucane odgórnie. Na szczęście dzisiaj życie wygląda zupełnie inaczej. Takie przedsięwzięcia, jak budowa świetlicy dla dzieci, siłowni dla młodzieży, placu zabaw lub punktu informującego o ofertach pracy, czy też na przykład organizacja kursu komputerowego dla mieszkańców gminy, nie powstają już w umysłach partyjnych notabli, lecz rodzą się w głowach mieszkańców. Właśnie po to, by te przedsięwzięcia właściwie i owocnie zrealizować, potrzebne jest współdziałanie, czyli lokalne partnerstwo. O partnerstwie lokalnym dużo można usłyszeć w kręgach związanych z funduszami unijnymi i innymi dotacjami, które mogą przyczynić się do rozwoju wsi, miasta czy regionu. Partnerstwo jest bowiem zasadą bardzo ważną dla Unii Europejskiej wiele dokumentów unijnych zachęca do wspólnej realizacji działań, które zazwyczaj wykonywane są przez pojedyncze firmy i osoby, które nawet nie zdają sobie sprawy, że istnieją może całkiem blisko inne instytucje, które mogłyby im pomóc i podzielić się własnym doświadczeniem. Po co partnerstwo? Właśnie z powodów, o których mówiłem przed chwilą. Jeżeli w jakimś działaniu uczestniczy więcej instytucji niż jedna, to każda z nich może wnieść swoje doświadczenie, swoje umiejętności i umiejętności swoich pracowników. Poza tym tworzą się trwałe więzi uczymy się od siebie nawzajem, ale też uczymy się o sobie. I jeszcze jeden ważny powód. Gdy kilka instytucji połączy swoje siły zawsze wytwarza się coś więcej, niż gdyby każda z nich działała osobno. 2+2 nie równa się już 4, lecz 5 bo dochodzi dodatkowo czynnik współpracy. 14

16 Jarema Piekutowski Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi W tej części naszego przewodnika znajdą Państwo informacje na następujące tematy: czym jest partnerstwo lokalne, kto tworzy partnerstwo lokalne, w jaki sposób należy budować dobre partnerstwo. Mądrej głowie dość dwie słowie, czyli co to jest partnerstwo? Współpracować można na wiele sposobów. Jednak nie każdą współpracę można nazwać partnerstwem. Czym się różni partnerstwo lokalne od innych rodzajów współpracy? Wymieńmy kilka podstawowych cech partnerstwa. Partnerstwo lokalne to taka współpraca, która: jest TRWAŁA obejmuje RÓŻNORODNE INSTYTUCJE działa NA RZECZ LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI rozwiązuje określone PROBLEMY ma określone CELE Przyjrzyjmy się wymienionym cechom i spróbujmy powiedzieć o nich trochę więcej. 1. TRWAŁOŚĆ. Współpraca nietrwała może polegać np. na wspólnej organizacji szkolenia dla kucharzy przez ośrodek doskonalenia zawodowego i szkołę wiejską. Szkoła udostępnia salę i na tym współpraca się kończy. Takiej współpracy nie można nazwać partnerstwem. Partnerstwo obejmuje co najmniej jeden dłuższy projekt, w ramach którego wykonywane są różne działania, np. szkolenia, doradztwo zawodowe, konferencje itp. Jednak o partnerstwie z prawdziwego zdarzenia możemy mówić, gdy kilka instytucji pracuje wspólne dłużej, niż tylko podczas jednego projektu. 2. RÓŻNORODNOŚĆ INSTYTUCJI. Jak już pisaliśmy, w dobrym partnerstwie lokalnym 2+2=5: przy współpracy tworzy się coś więcej, niż gdyby instytucje działały niezależnie od siebie. Jednakże ta zasada działa zwłaszcza w sytuacji, w której współpracują ze sobą zupełnie różne instytucje, np. sołectwo + szkoła + fundacja na rzecz osób niepełnosprawnych + przedsiębiorstwo produkcyjne. Wtedy każda z instytucji może wnieść do partnerstwa własne niepowtarzalne doświadczenie i umiejętności, a zakres prac takiej grupy może być dużo większy, niż gdyby współpracowały ze sobą np. tylko szkoły lub tylko przedsiębiorstwa. DZIAŁANIE NA RZECZ LOKALNEJ SPOŁECZNOŚCI 3.. Nieraz zdarza się, że kilka instytucji współpracuje ze sobą dla osiągnięcia większego zysku (np. gdy trzy 15

17 Przewodnik Europejskiego Sołtysa firmy wybierają się wspólnie na targi) lub dla sprostania jakimś określonym wymaganiom (np. gdy sołectwa wymieniają się między sobą informacjami dotyczącymi nowych standardów UE). Partnerstwo lokalne natomiast z definicji działa na rzecz społeczności czyli na rzecz mieszkańców wsi, gminy lub miasta. 4. PROBLEMY I ICH ROZWIĄZANIE czyli kierunek działania. Partnerstwo powinno rozpoznawać podstawowe problemy lokalnej społeczności i odpowiadać na nie. Przykładowo, mieszkańcy wsi po wybudowaniu nowego zakładu pracy i zmniejszeniu stopy bezrobocia mogą zacząć borykać się z nowym problemem: ze względu na to, że wiele młodych matek poszło do pracy, nie ma z kim zostawić dzieci. W takiej sytuacji może się urodzić pomysł na zorganizowanie wiejskiego przedszkola. 5. CELE PARTNERSTWA. Aby nie działać w próżni, partnerstwo zwłaszcza takie, które obejmuje więcej niż jeden projekt powinno mieć zdefiniowane cele. W przeciwnym przypadku mamy bowiem do czynienia z sytuacją, gdy partnerstwo jest jednocześnie od wszystkiego i od niczego trudno zdecydować się na jeden rodzaj działania. W momencie, gdy wytyczone są cele, np. takie jak Walka z bezrobociem na terenie gminy Sianów, działalność partnerstwa nabiera konkretnego kształtu. Co dwie głowy to nie jedna, czyli kto tworzy partnerstwo W poprzednim rozdziale powiedzieliśmy, że w partnerstwie powinny uczestniczyć różnorodne instytucje. Rozszerzmy zatem ten temat, przedstawiając jednocześnie przykłady różnych istniejących partnerstw. Niektóre instytucje, mogące uczestniczyć w partnerstwach na wsi: władze lokalne (samorząd gminny, sołtys) szkoły NGO (fundacje, stowarzyszenia, kluby sportowe) urzędy pracy przedsiębiorstwa instytucje kultury parafie organizacje nieformalne (koła gospodyń itp.) instytucje pomocy społecznej (GOPS itp.) Rzecz jasna, poza wymienionymi instytucjami, w zależności od gminy, mogą istnieć różne inne organizacje, które także mogą stać się członkami partnerstwa (np. uczestnikiem jednej z Lokalnych Grup Działania w województwie warmińsko mazurskim 16

18 Jarema Piekutowski Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi jest bank). Należy pamiętać, że w partnerstwie działającym na rzecz wsi lub gminy mogą uczestniczyć instytucje mające siedzibę np. w mieście powiatowym czy wojewódzkim w rzeczywistości chodzi o to, by cele działań skupiały się na danym obszarze. Udział władz lokalnych jest bardzo cenny w partnerstwie ze względu na możliwość podejmowania przez nie decyzji, które mogą ułatwić osiągnięcie celu, jaki sobie stawiamy na przykład wybudowanie nowego boiska sportowego na wsi jest o wiele łatwiejsze, gdy w działania oprócz klubu sportowego zaangażowana jest także osoba z Urzędu Gminy, sołtys czy radny. Poza tym w partnerstwie, w które zaangażowane są władze lokalne, mamy do czynienia z lepszym przepływem informacji zarówno w górę, jak i w dół łatwiej bowiem w takiej sytuacji przekazać różne pytania i postulaty do władz powiatowych lub wojewódzkich, a także informacje o decyzjach podejmowanych na wyższych szczeblach władz szybciej docierają do mieszkańców wsi. Z drugiej strony istnieje jednak pewne niebezpieczeństwo jeżeli to władze lokalne będą dominować w partnerstwie, skutkiem może być większa liczba biurokratycznych procedur, czyli swojsko brzmiącej, choć nieprzyjemnej i opóźniającej działania papierologii. W takiej sytuacji śmiałe i ciekawe pomysły mieszkańców mogą być blokowane. Uczestnictwo szkół może być bardzo korzystne dla partnerstwa. Po pierwsze to szkoły są wiejskim centrum wiedzy, gromadzą się w nich wykształcone, wykwalifikowane kadry; a po drugie dysponują dużą powierzchnią sal, w których po godzinach nauczania można organizować różnego rodzaju przedsięwzięcia (szkolenia, spotkania, konferencje). Bardzo wiele zależy tu od osobistej inwencji dyrektora szkoły. Do organizacji pozarządowych należą wszelkiego rodzaju stowarzyszenia, fundacje, kluby i koła. Działają one w bardzo różnych obszarach od działalności społecznej, poprzez kulturalną i edukacyjną do sportowej. W wielu państwach na Zachodzie (w tym w USA) w prawie każdej, nawet najmniejszej miejscowości, funkcjonują takie organizacje. Skupiają mieszkańców, którzy nie godzą się na codzienną szarość i jej problemy, wychodzą naprzeciw potrzebom wsi lub miasteczka, nie wahają się wykazywać inicjatywy w celu pokonania trudności. Możemy powiedzieć, że stowarzyszenie jest samo w sobie partnerstwem osób, które chcą dać lokalnej społeczności nowe możliwości rozwoju. Dlatego też wyjątkowo cenne jest uczestnictwo organizacji pozarządowych w partnerstwie. Dużą zaletą jest stosunkowa elastyczność tego typu instytucji często nie są one blokowane biurokracją i dodatkowymi procedurami. Natomiast podobnie jak szkoły wiele organizacji pozarządowych, zwłaszcza tych najmłodszych, które nie posiadają większego doświadczenia boryka się ze sporymi problemami finansowymi (póki co niewiele jest źródeł dochodu, po które mogą one sięgnąć). Dlatego przy tworzeniu partnerstwa należy 17

19 Przewodnik Europejskiego Sołtysa pomyśleć o zrównoważeniu organizacji pozarządowych takimi instytucjami, które dysponują własnymi pieniędzmi lub mają stałe źródło dochodów (przedsiębiorstwa, samorządy itp.). Do przedsiębiorstw, biorących udział w partnerstwie, zaliczymy bardzo różne firmy od wiejskiego sklepu prowadzonego na zasadzie działalności jednoosobowej lub rodzinnej, poprzez kilkuosobowe zakłady, aż do dużych firm działających na terenach objętych partnerstwem. W wielu Lokalnych Grupach Działania (partnerstwach programu unijnego LEADER) uczestniczyły na przykład gospodarstwa agroturystyczne. Doświadczenie w tworzeniu partnerstw wskazuje, iż przedsiębiorstwa mogą wnieść bardzo wiele w budowę sieci współpracy. Jednak w polskich warunkach, przy niskim popycie i dużej biurokracji (zwłaszcza w dziedzinie rozliczeń z Urzędami Skarbowymi) przedsiębiorcy często nie mają czasu, by angażować się w tego typu przedsięwzięcia, jeżeli nie mają z tego natychmiastowych zysków. Wyjścia z tej sytuacji są dwa albo znaleźć osoby, które są w stanie poświęcić trochę czasu i zasobów dla innych mieszkańców, albo też przemyśleć zawczasu możliwości zaoferowania przedsiębiorcom przynęty finansowej lub korzyści innego rodzaju (np. jeżeli przedsiębiorstwo pomoże w zorganizowaniu szkolenia zawodowego pozyska nowych wykwalifikowanych pracowników). Ważnym elementem przyciągającym przedsiębiorców jest możliwość promocji i zdobywania nowych rynków np. słynna wioska hobbitów w Sierakowie Sławieńskim, wykonana przy zaangażowaniu różnych instytucji, ściągnęła do małej miejscowości turystów z całego kraju, co przełożyło się także na dobrobyt firm w tej okolicy. Parafia w zależności od udziału i inicjatywy miejscowego proboszcza może stać się centrum życia społecznego i kulturalnego na wsi. Dlatego jej udział w partnerstwie jest momentami niezbędny. Doskonałym przykładem jest działalność ks. Sławomira Kokorzyckiego we wsi Korytowo, który po krótkim czasie od objęcia parafii zorganizował półkolonie, świetlicę dla młodzieży, zaczął wydawać parafialną gazetkę, a przede wszystkim rozwinął na szeroką skalę działalność społeczną. Uczestniczył także w wielu projektach unijnych, m.in. w projekcie Praca w posagu, który miał na celu stworzenie nowych dróg pomocy dla osób bezrobotnych i najuboższych. Prawdą jednak jest, że wiele programów nie pozwala parafiom i innym instytucjom o charakterze religijnym na aplikowanie o środki. Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest np. stworzenie stowarzyszenia o charakterze świeckim, a silnie związanego z parafią. Partnerstwo, w którym uczestniczy sołtys, parafia, fundacja i przedsiębiorstwo może podjąć bardzo wiele zróżnicowanych działań na rzecz wsi. Spójrzmy na przykład zróżnicowanego partnerstwa Lokalnej Grupy Działania Wieczno w Płużnicy na Kujawach. 18

20 Jarema Piekutowski Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi Niektórzy partnerzy Lokalnej Grupy Działania Wieczno: Stowarzyszenie Nasza Gmina, Wąbrzeźno Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego, Toruń firma REMEDIUM P.R.S., Płużnica Usługi Transportowe Maria Liszaj Gminy Płużnica i Wąbrzeźno Gminny Ośrodek Kultury w Książkach Gminna Biblioteka Publiczna w Książkach Bez pracy nie ma kołaczy, czyli jak tworzyć partnerstwo Budowanie profesjonalnego partnerstwa składa się z wielu etapów. W tym rozdziale chciałbym wymienić najważniejsze z nich 2. Aby odwoływać się do konkretów, prześledzimy krok za krokiem powstawanie przykładowego partnerstwa. PARTNERSTWO DLA WSI TRĄBKOWICE wprowadzenie Wieś w centralnej Polsce, Trąbkowice (gmina Trąby), boryka się od dawna z problemami z młodzieżą i jej wolnym czasem. Pod miejscowym sklepem zbierają się grupki chuliganów z okolicy w wieku od 13 do 20 lat, demolują mienie, czasem zwłaszcza po sobotnich dyskotekach dochodzi do kradzieży i pobić. W gminie panuje wysokie bezrobocie, a wielu młodych ludzi nie kontynuuje nauki w szkołach. Mają niezorganizowany wolny czas. Sołtys Trąbkowic zdecydował, iż należy postawić tamę tym problemom. Nie chce tego jednak robić w pojedynkę Etap 1 przygotowanie do tworzenia partnerstwa Inspiracje do tworzenia partnerstwa są za każdym razem inne. Czasami jest to konkretny problem, który instytucje zebrane w partnerstwie pragną rozwiązać (1A), a czasami pojawienie się dostępnych funduszy na projekty. Niezależnie od tego, jakie są motywacje, na etapie tworzenia partnerstwa powinniśmy wiedzieć, przynajmniej w zarysie, jakie będą nasze cele (1B). W tym momencie możemy stworzyć wstępną listę partnerów, którzy mogliby z nami współpracować (1C). Warto w takim momencie przyjrzeć się różnym instytucjom: stowarzyszeniom, klubom, parafiom, firmom działającym w najbliższej okolicy. Kto wie, może któraś z nich będzie szczególnie cennym współpracownikiem? A może nawet nie wiemy, że w sąsiedniej wsi funkcjonuje stowarzyszenie, zajmujące się podobnymi problemami? 2 Przy tworzeniu niniejszego rozdziału czerpałem inspiracje z podręcznika Przez współpracę do sukcesu pod redakcją Antoniego Sobolewskiego, MPiPS Warszawa,

21 Przewodnik Europejskiego Sołtysa PARTNERSTWO DLA WSI TRĄBKOWICE ETAP 1 1A ROZPOZNANIE PROBLEMU: chuligaństwo wśród młodzieży, wywołane nudą i niezorganizowanym czasem wolnym 1B CEL: zmniejszenie ilości chuligańskich wybryków we wsi Trąbkowice 1C LISTA PARTNERÓW: sołtys wykonał kilka telefonów i spotkał się z kilkoma osobami w okolicy. Z rozmów tych powstała następująca lista instytucji i osób: sołtys Trąbkowic (założyciel) parafia w Trąbkowicach sklep spożywczy Magda w Trąbkowicach Gminny Ośrodek Kultury w Trąbach (gmina, do której należą Trąbkowice) Klub Sportowy Zjednoczeni Trąbkowice Zespół Szkół Rolniczych w Trąbach Etap 2 wstępne ustalenia między partnerami W momencie nawiązania kontaktu z potencjalnymi partnerami musimy przeprowadzić serię spotkań, podczas których będziemy próbowali zachęcić ich do współpracy w ramach partnerstwa (2A). Niestety w polskim społeczeństwie wciąż jeszcze mamy do czynienia z lękiem przed nowymi inicjatywami. Lęk ten w dużej mierze jest spowodowany niedostatkiem środków finansowych i jest związany z obawą: czy nie stracimy za dużo? Dlatego też, zachęcając do współpracy w ramach partnerstwa, należy przedstawić naszym rozmówcom możliwie jak najwięcej korzyści, jakie mogą osiągnąć dzięki proponowanym działaniom zarówno korzyści finansowych, jak i tych związanych z promocją, nowymi doświadczeniami itp. Kiedy już ustalimy, które instytucje będą chciały z nami współpracować, należy ustalić podstawowe zasady partnerstwa (2B) a zatem: czy partnerstwo będzie miało charakter formalny (podpisana umowa, porozumienie), czy nieformalny; kto jest liderem partnerstwa; jaki jest sprecyzowany cel partnerstwa; na jakiej zasadzie podejmowane są decyzje; jaki jest harmonogram spotkań partnerstwa; jakie działania partnerstwo podejmie w najbliższym czasie. 20

22 Jarema Piekutowski Zgoda buduje, czyli jak utworzyć dobre partnerstwo na wsi PARTNERSTWO DLA WSI TRĄBKOWICE ETAP 2 2A. Sołtys Trąbkowic spotkał się z przedstawicielami wszystkich instytucji, które miał na swojej liście potencjalnych partnerów. Okazało się, że Zespół Szkół Rolniczych nie wykazał chęci współpracy. Natomiast pozostałe instytucje były zainteresowane współpracą w walce z chuligaństwem we wsi Trąbkowice. Ostatecznie partnerstwo będzie składać się z sołtysa, sklepu MAGDA, parafii, Gminnego Ośrodka Kultury i klubu sportowego. 2B. Ustalono podstawowe zasady: partnerstwo ma charakter formalny (podpisane zostało ogólne porozumienie bez precyzowania kwot i działań); liderem partnerstwa jest sołtys Trąbkowic; celem partnerstwa jest stworzenie świetlicy i siłowni dla młodzieży w opuszczonym budynku popegeerowskim, co spowoduje, iż młodzież będzie miała zorganizowany czas i zmniejszy się liczba chuligańskich wybryków; decyzje podejmowane są większością głosów, za zgodą lidera; partnerzy będą spotykać się co miesiąc; najbliższym działaniem będzie podjęcie próby obliczenia planowanych kosztów i znalezienia źródeł finansowania dla świetlicy i siłowni. Etap 3 podział ról Kiedy już ustalony jest zarys współpracy, należy zdecydować, jakimi zadaniami będą się zajmować poszczególne instytucje w partnerstwie. Istotne jest, by poszczególne działania odpowiadały doświadczeniu i profilowi działalności poszczególnych partnerów. PARTNERSTWO DLA WSI TRĄBKOWICE ETAP 3 Podczas spotkania partnerstwa dokonano podziału ról ustalono, która instytucja będzie się zajmować poszczególnymi działaniami w ramach organizacji siłowni i świetlicy: SOŁTYS TRĄBKOWIC: koordynacja działań, kontakt z gminą; SKLEP MAGDA : działania finansowo-księgowe; PARAFIA: udostępnienie biura parafialnego dla spotkań partnerstwa; GMINNY OŚRODEK KULTURY: poszukiwanie możliwości dofinansowania, przygotowanie i zaplanowanie działań i wyposażenia świetlicy KLUB SPORTOWY: zaplanowanie i częściowe zapewnienie wyposażenia siłowni 21

23 Przewodnik Europejskiego Sołtysa Etap 4. podjęcie działań w partnerstwie Gdy role są już podzielone pomiędzy partnerów, należy ustalić, skąd partnerstwo będzie czerpać środki na działalność (4A). Po tych ustaleniach, można przystąpić do stworzenia szczegółowego harmonogramu działań (4B). Na zakończenie każdego istotnego etapu działań warto sporządzić podsumowanie: czy i w jakim stopniu partnerstwo osiągnęło planowane cele i co warto zmienić w przyszłości w funkcjonowaniu partnerstwa, aby uniknąć problemów, które się pojawiły. PARTNERSTWO DLA WSI TRĄBKOWICE ETAP 4 4A przedstawiciele Gminnego Ośrodka Kultury przedstawili możliwość dofinansowania działań w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i dodatkowo ze środków gminy 4B ustalono szczegółowy harmonogram działań z podziałem na czas trwania i jednostki wykonujące dane zadanie: Zadanie Czas trwania Jednostka Napisanie wniosku o dofinansowanie Remont pomieszczeń popegeerowskich Wyposażenie i organizacja świetlicy Wyposażenie i organizacja siłowni Działania promocyjno - informacyjne Marzec kwiecień 2009 Maj czerwiec 2009 Lipiec sierpień 2009 Lipiec sierpień 2009 Wrzesień 2009 Gminny Ośrodek Kultury Sołtys Trąbkowic Zlecenie: sołtys Trąbkowic GOK, parafia, sołtys Klub Sportowy Parafia, sklep Magda Obsługa księgowa Marzec wrzesień 2009 Sklep Magda 22

24 Joanna i Andrzej Smolińscy Nie święci garnki lepią, czyli jak napisać dobry projekt Pisanie projektów może być dla niektórych kosmiczną magią, dla innych przykrą koniecznością, dla jeszcze innych wyzwaniem na miarę zdobycia Mont Everestu. Coraz więcej osób ma jednak świadomość, że umiejętność napisania wniosku o dotację (dofinansowanie, grant) jest umiejętnością niezbędną dla efektywnego funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim. Jak zatem sprawić, aby na dźwięk słowa projekt nie jeżył nam się włos na karku? Jak zabrać się do pisania, aby odnieść zamierzony skutek (czyli dostać pieniądze na zaplanowane działania)? Nie święci garnki lepią, więc na pewno się uda! Można zaryzykować stwierdzenie, że panuje obecnie psychoza wnioskowa. Uruchomienie potężnych środków z budżetu Unii Europejskiej spowodowało, że wnioski powinni (teoretycznie) pisać wszyscy. Ilość możliwych programów, konkursów, priorytetów, linii grantowych i budżetowych przekracza możliwości zapamiętywania przeciętnego zjadacza chleba. Do tego dochodzą oczekiwania przełożonych, szefów, lokalnych społeczności, aby z tego wielkiego bochna europejskich pieniędzy uszczknąć (wyrwać) coś dla siebie. Wszystko bardzo pięknie, ale zaczynanie myślenia o projekcie od wypełniania formularza wniosku o dofinansowanie to pomyłka. Nasze lepienie garnków zaczyna się dużo, dużo wcześniej Zapraszam zatem do wspólnego prześledzenia procesu powstawania projektu zgodnie z tytułem przyrównanego do lepienia garnków. Otoczenie garncarza, czyli co trzeba mieć przed rozpoczęciem pisania Zanim przystąpimy do pisania jakiegokolwiek projektu musimy dokładnie wiedzieć, o co nam chodzi. Obfitość konkursów grantowych pozwala na urozmaiconą działalność, ale jednocześnie jest zagrożeniem dla tożsamości wnioskodawcy, w przypadku, kiedy ta nie jest precyzyjnie określona. Warto na wstępie odpowiedzieć sobie na pytanie, jaki jest nasz status (rada sołecka? firma prywatna? organizacja pozarządowa? szkoła? od tego zależeć będzie, skąd możemy pozyskiwać fundusze) i jaki jest zasadniczy powód naszego istnienia. Innymi słowy musimy mieć określoną MISJĘ naszej organizacji (bądź innej instytucji, którą reprezentujemy). 23

25 Przewodnik Europejskiego Sołtysa MISJA organizacji naczelny cel, szczególny powód istnienia organizacji, np. pomoc niepełnosprawnym, aktywizowanie mieszkańców obszarów wiejskich, ochrona środowiska naturalnego, promocja zdrowego stylu życia, zmienianie świata na lepsze Wiedząc, kim jesteśmy, musimy określić, JACY chcemy być za kilka lat, czyli zbudować plan rozwoju organizacji. Dobrze jest zawrzeć w nim bardzo konkretne cele, które będziemy mogli zweryfikować. Np. zamiast pisać, że dzięki naszym działaniom poprawi się jakość życia w gminie X, lepiej określić, że powstanie plac zabaw dla dzieci, świetlica (a w niej kursy języka angielskiego i informatyki dla dzieci i dorosłych), 15 km ścieżki rowerowej i dwie edycje konkursu na najpiękniejszy ogród. Warto też zastanowić się (i zapisać to), co będziemy w stanie robić (jakie działania podejmować) dzięki odbytym szkoleniom (a zatem, kogo trzeba na nie wysłać), jakim sprzętem będziemy dysponować (co najpilniejsze? co najbardziej przydatne? co umożliwi szeroką działalność?) i kto będzie wiedział o nas i naszych działaniach (promocja, współpraca z mediami). Opracowanie takiego planu rzecz jasna w oparciu o sformułowaną misję organizacji pozwoli nam na trzymanie się wyznaczonego kursu, a nie dryfowanie pomiędzy być może atrakcyjnymi, ale nie realizującymi łącznie żadnego celu, projektami. Co więcej umożliwi również nie powtarzanie podobnych działań co jakiś czas (bo okażą się mało efektywne, albo za mało się o nich mówiło i nikt już nie pamięta, że cała wieś brała udział w kursach informatycznych). Plan rozwoju organizacji jest nieodłącznym elementem naszej dokumentacji nie ma być jednak wyłącznie papierowym wytworem, a żywym narzędziem, zmieniającym się wraz ze zmianami zachodzącymi w organizacji. A skoro o dokumentacji mowa do pisania projektów potrzebnych nam będzie kilka dokumentów: statut, odpis z Krajowego Rejestru Sądowego (lub innego), sprawozdania merytoryczne i finansowe. Oczywiście nie dotyczy to grup nieformalnych, ale takim też zdecydowanie trudniej ubiegać się o jakiekolwiek dotacje. W tym miejscu rodzi się POMYSŁ, co właściwie chcemy zrobić. Jeszcze nie szczegółowy projekt, ale koncepcja tego, o co nam chodzi: ogólna wizja, która pozwoli nam oszacować ile czasu (miesiąc? dwa lata?) i pieniędzy (pół miliona? około 20 tysięcy?) będzie nam potrzebnych, co najogólniej rzecz biorąc ma być zrobione. Dlaczego ten garnek nam potrzebny, czyli słowo o formułowaniu celów Kiedy dokładnie wiemy, kim jesteśmy jako organizacja, w jakim kierunku chcemy iść i co tym razem chcemy zrobić, możemy przystąpić do etapu formułowania naszego projektu (nie mylić z wypełnianiem wniosku!). Rzecz jasna w szczegółach 24

26 Joanna i Andrzej Smolińscy Nie święci garnki lepią, czyli jak napisać dobry projekt różnić się będą projekty składane do gminy od tych, które będziemy przedstawiać w konkursach unijnych, czy ogłaszanych przez różne ministerstwa i fundacje. Sam proces przygotowania wniosku jest jednak zawsze taki sam. Rozpocząć musimy od odpowiedzi na pytanie PO CO chcemy realizować dane przedsięwzięcie? DLACZEGO uważamy (a najlepiej nie tylko my), że jest to potrzebne? W JAKIM CELU chcemy podjąć nasze działania? Jaki PROBLEM chcemy rozwiązać lub jaką POTRZEBĘ zaspokoić? Pomocnym w analizowaniu potrzeb i problemów jest tzw. drzewko problemu. Dobrze jest sporządzić sobie takie drzewko. Rozpocząć trzeba od wpisania na jego pniu problemu (lub potrzeby), jaki chcemy rozwiązać. Następnie w korzeniach zapisujemy jak najwięcej przyczyn takiego stanu rzeczy. Na koniec w koronie drzewka umieszczamy nasze przewidywania, co się stanie, jeśli nie podejmiemy żadnych kroków w kierunku zmiany istniejącej sytuacji. Wyniki naszej pracy nad drzewkiem posłużą nam doskonale, kiedy będziemy musieli udowadniać grantodawcy, że nasz projekt rzeczywiście odpowiada na potrzeby społeczne, a nie tylko nasze. Bo powiem o rzeczy oczywistej większość dotacji (poza prywatnymi fundatorami) pochodzi ze środków publicznych, czy to krajowych, czy europejskich. Rozważmy to na przykładzie. Gołym okiem widać, że młodzież w naszej gminie jest bardzo mało aktywna. Nie widzi sensu ani potrzeby działania na czyjąkolwiek rzecz. Łatwiej jest w końcu przesiadywać na przystanku autobusowym. Dlaczego tak jest? Jakie są PRZYCZYNY braku aktywności młodych mieszkańców wsi? Można ich szukać zarówno w rodzinach, w szkole, która nie daje wzorców społecznej aktywności, czy wreszcie w powszechnym marazmie. Można pokusić się o analizy socjologiczne współczesnej młodzieży i priorytetów, jakie sobie stawia. Im więcej znajdziemy przyczyn, tym łatwiej nam będzie zjawisko zrozumieć. A co się stanie, jeśli nic z tym problemem nie zrobimy? Jakie będą NASTĘPSTWA? Przede wszystkim pogłębianie się braku aktywności i wchodzenie kolejnych roczników młodzieży w środowisko, w którym nic się nie dzieje. Utrwalanie przekonania, że nie warto nic robić, że to się nie opłaca. Innymi słowy dorastać nam będzie kolejne pokolenie ludzi, którzy dalecy będą od tego, żeby wziąć sprawy swoje i swojego otoczenia w swoje ręce oddalać się będziemy od społeczeństwa obywatelskiego. Rozważając następstwa braku interwencji, jak to się ładnie określa, możemy poczuć się jak czarnowidze, ale to dobrze, bo w końcu nie chcemy, żeby tak było, tylko chcemy to zmienić. Znając problem, jego przyczyny i skutki niepodjęcia z nim walki możemy śmiało zacząć formułować cele projektu. Jeżeli dostrzeżonym przez nas problemem, z którym chcemy walczyć będzie np. bierność młodzieży, to naszym CELEM 25

27 Przewodnik Europejskiego Sołtysa OGÓLNYM będzie przeciwdziałanie bierności młodzieży. Innymi słowy nasz cel główny (ogólny) wprost odpowiada na zdefiniowany wcześniej problem. Jednak jak sama nazwa wskazuje jest to cel bardzo ogólny. A taki trudno zważyć, zmierzyć i stwierdzić, że już go osiągnęliśmy. Zatem musimy rozpisać go na kilka CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH. Cele muszą spełniać kryteria SMART, czyli być: Szczegółowe, konkretne i proste (S simple, specific) Mierzalne ilościowo da się je policzyć (M measurable) Atrakcyjne, ambitne i osiągalne (A achievable, attractive, ambitious) Realistyczne (R realistic) Terminowe, określone w czasie (T timely definied) Formułowanie celów zgodnie z tymi kryteriami zwiększa szanse na ich osiągnięcie. Cóż to oznacza w praktyce? Ni mniej ni więcej niż to, że przy określaniu celów naszych działań nie możemy sobie pozwolić na wodolejstwo, czy okrągłe a nic nie znaczące sformułowania. Konkret moi Państwo, konkret! Dobrym celem szczegółowym będzie np. zdobycie wiedzy i umiejętności z zakresu pisania projektów przez grupę 10 mieszkańców gminy w ciągu czteromiesięcznego szkolenia. Jest to cel prosty i konkretny, określony liczbowo, osiągalny i realistyczny, umieszczony w czasie i atrakcyjny przede wszystkim ze względu na swoją przyszłą przydatność. W formułowanych celach projektowych rzadko pojawiać się będzie wprost określony czas z prostej przyczyny: ramy czasowe naszego przedsięwzięcia wyznacza okres realizacji całego projektu. Dobrze jest po zapisaniu celu sprawdzić, czy aby na pewno jest on SMART. Mając określone cele naszego projektu możemy przystąpić do dokładniejszego zastanowienia się, jakie podejmiemy DZIAŁANIA dla ich osiągnięcia. Czyli co konkretnie będziemy robić. Każde z działań musi przyczyniać się do realizacji konkretnego celu (lub jego części). Brak powiązania celów z działaniami, a potem z rezultatami projektu gwarantuje nam totalny bałagan w przypadku, gdyby jakimś cudem na tak napisany projekt udało się zdobyć pieniądze. Zatem dobrze jest od początku sobie to uporządkować na przykład w takiej tabeli: 26