Kapitał społeczny i organizacje jako potencjał rozwoju regionów

Transkrypt

1 Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej-Państwowy Instytut Badawczy Wybrane problemy rozwoju obszarów wiejskich w Polsce kontekst regionalny Kapitał społeczny i organizacje jako potencjał rozwoju regionów dr hab. Agnieszka Wrzochalska prof. IERiGŻ-PIB

2 Plan prezentacji Wprowadzenie Aktywność społeczna na obszarach wiejskich Członkowie wybranych organizacji, stowarzyszeń Ochotnicza Straż Pożarna Organizacje kobiet Koła parafialne, grupy (stowarzyszenia) religijne Partie polityczne Kluby sportowe Podsumowanie i wnioski

3 Badanie Ankietowe IERiGŻ-PIB I makroregion 0,21% II makroregion 0,21 % III makroregion 0,22 % 0,21 % IV makroregion 0,23 % V makroregion 0,18 % 76wsi 8 477rodzin 3 331gospodarstw Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

4 Główne problemy i potrzeby ludności na wsi znalezienie pracy zarobkowej 51,8 dostęp do lekarzy specjalist. 41,3 komunikacja publiczna dobra sieć handlowo-usług. opieka nad małymi dziećmi zwolnienie z prac w gosp. lepsza opieka przedszkolna 34,9 32,1 29,5 28,2 27,4 rozrywka i życie kulturalne zajecia pozalekcyjne 18,8 18,0 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB 0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0

5 W kontekście inteligentnych specjalizacji ważnym zasobem (potencjałem) obszarów wiejskich w Polsce są: kapitał społeczny i instytucje. Im bardziej aktywni są mieszkańcy tym bardziej wspomagają proces rozwoju regionów.

6 Odsetek wsi z aktywnymi społecznie mieszkańcami ,6 11,8 19,7 19,7 4,0 17,1 brak aktyw. 1 os. 2 os. 3 os ,2 10,5 17,1 25,0 2,6 6,6 4-5 os. grupa 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

7 Aktywność społeczna mieszkańców odsetek wsi , ,3 26,3 13,2 25,0 32,9 27, ,6 0 Mężczyźni Kobiety Mężczyźni i Kobiety brak aktywnych osób Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

8 Udział w zebraniach publicznych (odsetek rodzin) zebrania wyborcze zebrania wiejskie sprawy szkoły, edukacji inwestycji infrastrukturalnych nie podano celu zebrania inne handlowo-usługowe Integracyjno-społeczne 42,1% ogółem 52,6 % rolne 35,2 % bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

9 Współcześnie coraz większą wagę przywiązuje się do zjawisk społecznych i kulturowych jako czynników wzrostu gospodarczego np. koncepcje Portera, Skota i Storpera, którzy traktują uwarunkowania instytucjonalne, prawne i socjologiczne w kategoriach pozaekonomicznych zasobów gospodarczych, które mogą stanowić o rozwoju lub regresie regionu. W podobny sposób do rozwoju gospodarczego podchodzą teoretycy instytucjonalizmu: Działania formalne i reguły prawne życia gospodarczego są zawsze zakotwiczone w otoczeniu społecznym. Wspólnie podzielane wartości i zwyczaje kulturowe kształtują świat organizacji ekonomicznych. Douglas North przedstawiciel współczesnego nurtu instytucjonalizmu, laureat nagrody Nobla z dziedziny ekonomii-traktuje instytucje jako reguły lub zasady gry, które ograniczają działania jednostki. Zdaniem Northa instytucje są wymyślonymi przez ludzi ograniczeniami, które strukturalizują ludzkie relacje.

10 Członkowie organizacji, stowarzyszeń, partii, komitetów, grup religijnych, związków, kół Ochotnicza Straż Pożarna organizacja kobiet (np. KGW) klub sportowy koło parafialne, stow. religijne org. pozarządowa, wolontariat szkolne, rada rodziców związek zawodowy koło/związek hobbystyczny org. emerycka, kombatancka partia polityczna organizacja młodzieżowa org. profesjonalna (cech rzemiosł) LGD Odsetek osób powyżej 18 lat w rodzinach 9 % rolnych 8 % bezrolnych rolne bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

11 Pełnione funkcje w organizacjach, stowarzyszeniach, partiach inne funkcje prezes, dyrektor, prezes zarządu wiceprezes, wicedyrektor, członek zarządu skarbnik sekretarz kierownik biura, jego zastępca Odsetek rodzin: 5 % rolne 4 % bezrolne Rolne Bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

12 Odsetek wsi z członkami organizacji, stowarzyszeń, partii 22,2 11,1 0,0 30,0 0,0 30,0 9,7 6,5 18,8 18,8 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 10,5 % wsi w Polsce nie posiada członków organizacji, stowarzyszeń, partii 15,8 % wsi w Polsce posiada członków 5 analizowanych organizacji, stowarzyszeń, partii Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

13 Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej (poziom wykształcenia) 67,1 % ankietowanych wsi ma członków OSP 54,0 % wsi grupy ponad 5 osób osób średnia grupa strażaków (47 najliczniejsza) 12,8 % kobiety Rodziny Wyższe magister Wyższe licencjat Średnie i policealne Zawodowe Gimnazjalne i podstawowe Ogółem 5,5 2,0 29,7 42,6 20,2 Rolne 6,5 1,0 30,0 45,2 17,3 Bezrolne 4,0 3,5 29,1 38,6 24,8 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

14 Członkowie Ochotniczej Straży Pożarnej (struktura wieku) ,7 42 lata średni wiek ,7 25,1 18,1 16, ,0 29,0 11,4 20,0 29,0 12,6 12,6 43 lat rodziny rolne 39 lat rodziny bezrolne 9,0 6,7 6,7 5,5 4,7 0 do 30 lat powyżej 70 lat ogółem rolne bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

15 Odsetek wsi z członkami OSP 66,7 80,0 90,0 56,3 61,3 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 67,1 Polska Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

16 Współczesne kobiety na wsi ,6% gospodarstw kierują kobiety 30,3% sołtysek (21,1% w 2005) 15,8% wsi kolejna sołtys-kobieta 5,3% wsi zmiana z sołtyski na sołtysa 18,4% wsi KGW (ok. 10 tys. wsi) 63,2% wsi aktywne kobiety (40,8% w 2005) Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

17 Członkowie organizacji kobiecych (w tym KGW) 43,4 % wsi organizacje typowo kobiece 25,0 % wsi grupy powyżej 5 osób 16 osób średnia grupa (28 osób najliczniejsza) 5,5 % mężczyzn (19-83 lata): współmałżonkowie- 67%, synowie- 17%, zięciowie-6% Rodziny Wyższe magister Wyższe licencjat Średnie i policealne Zawodowe Gimnazjalne i podstawowe Ogółem 5,2 3,9 28,3 38,0 24,7 Członkinie 3,5 1,0 34,4 38,6 22,5 Rolne 3,8 0,6 36,9 39,5 19,1 Bezrolne 3,2 1,3 31,8 37,7 26,0 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

18 Wiek kobiet należących do organizacji kobiecych (w tym KGW) ,7 36,9 34, ,9 12,2 19,0 23,7 14,3 16,7 14,0 19,5 13,2 20, ,2 3,8 2,6 8,4 5,7 0 do 30 lat powyżej 70 lat Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB ogółem rolne bezrolne

19 Kobiety stały się bardziej niezależne, jest więcej kobiet na stanowiskach i kobiet aktywnych społecznie (same przejmują inicjatywę odnośnie działań mających na celu poprawę ich sytuacji)

20 Odsetek wsi z członkami organizacji kobiecych 33,3 70,0 80,0 50,0 22,6 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 43,4 Polska Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

21 Członkowie kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych 48,7% wsi ma członków kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych 30,3% wsi grupy powyżej 2 osób 13,2 % wsi grupy powyżej 5 osób 6 osób średnia grupa (55 najliczniejsza) 58,8 % ludność z rodzin rolniczych 86,4 % kobiet niezależnie od statusu rodziny Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

22 ,5 Struktura wieku członków kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych (w %) 2,7 4,1 14,0 18,1 21,7 24,9 14,5 do 6 lat ponad 80 ogółem rolne bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

23 Struktura wieku członków kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych (w podziale na płeć) 30,0 26,7 27,2 25,0 20,0 15,0 10,0 10,0 13,3 22,0 20,0 18,3 16,7 12,1 10,0 15,7 5,0 0,0 0,5 do 6 lat ,6 2, ponad 80 mężczyźni Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011 kobiety 3,3

24 Struktura wykształcenia członków kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych 1,4 6,8 podstawowe i gimnazjum 18,1 zasadnicze 47,5 średnie pomaturalne 26,2 wyższe licencjackie i magisterskie Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

25 Członkowie kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych (wg. odległości przestrzennej do parafii) ogółem we wsi 1-2 km 3-4 km 5-6 km 7-9 km Odsetek ankietowanych wsi według odległości do parafii 100,0 34,2 11,8 31,6 14,5 7,9 Odsetek wsi z członkami kół/ stowarzyszeń religijnych 48,7 42,3 55,5 50,0 45,5 66,7 Odsetek członków według odległości do parafii 100,0 45,2 12,2 33,9 3,7 5,0 Średnia liczebność grupy/ stowarzyszenia religijnego Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

26 Członkowie kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych (wg. oceny funkcjonowania parafii) Ogółem dobra średnia słaba Odsetek ankietowanych wsi ogółem wg oceny funkcjonowania parafii 100,0 63,2 26,3 10,5 Odsetek wsi z członkami kół/ stowarzyszeń religijnych 48,7 54,2 40,0 37,5 Odsetek członków kół/ stowarzyszeń religijnych 100,0 87,3 10,0 2,7 Średnia liczebność grupy/ stowarzyszenia religijnego Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

27 Odsetek wsi z członkami kół parafialnych/ stowarzyszeń religijnych 44,4 80,0 50,0 37,5 42,2 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 48,7 Polska Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

28 Członkowie partii politycznych 44,7 % wsi występują członkowie partii politycznych 21,1 % wsi grupy 2 osób i więcej 3-4 osoby średnia grupa (6 osób najliczniejsza) 59,2 % członków z rodzin rolniczych 36,6 % kobiet (28,6% rolne, 48,3% bezrolnych) Członkowie Wyższe magister Wyższe licencjat Średnie Zawodowe Gimnazjalne i podstawowe Ogółem 19,7 1,4 33,8 36,6 8,5 Kobiety 19,2-50,0 26,9 3,9 Mężczyźni 20,0 2,2 24,5 42,2 11,1 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

29 Struktura wieku członków partii politycznych (w podziale na płeć) 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 35,6 28,9 27,0 19,2 19,2 17,8 15,4 11,5 8,9 8,9 7,7 0,0 do 30 lat mężczyźni kobiety ogółem Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

30 Udział w wyborach (odsetek głów rodzin) parlamentarne prezydenckie samorządowe wszystkie żadne Ogółem 70,3 74,7 72,5 62,5 19,8 Bezrolne 65,1 70,0 67,4 60,1 25,0 Rolne 78,3 81,8 80,1 73,7 13,8 Kobiety 74,8 79,0 75,8 70,0 16,7 Mężczyźni 79,3 82,7 81,4 74,8 12,9 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB

31 Odsetek wsi z członkami partii politycznych 55,6 40,0 60,0 50,0 35,5 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 44,7 Polska Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

32 Członkowie klubów sportowych 46,1 % wsi 25,0 % wsi grupy powyżej 5 osób 61,7 % członków z rodzin rolniczych 23,1 % kobiet 23,7 % 22,6 % z rodzin rolniczych z rodzin bezrolnych Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

33 Struktura wieku członków klubów sportowych (w %) , ,0 14,0 13,6 10,7 10 6,2 6,6 5 3,2 0,8 0 do 6 lat ogółem rolne bezrolne Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

34 Struktura wieku członków klubów sportowych (w podziale na płeć) 40,0 35,0 30,0 30,0 33,9 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 17,9 16,0 14,0 14,0 14,3 10,7 11,2 8,9 7,0 4,8 5,4 5,4 3,2 3,5 1,1 0,0 do 6 lat mężczyźni kobiety Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

35 Struktura wykształcenia członków klubów sportowych (powyżej 18 roku życia) 5,1 20,2 18,4 podstawowe i gimnazjum zasadnicze średnie pomaturalne 19,6 wyższe licencjackie wyższe magisterskie 32,9 3,8 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

36 Struktura wykształcenia członków klubów sportowych w grupie lat (bez osób uczących się) 5,1 17,2 10,3 podstawowe i gimnazjum zasadnicze średnie 25,9 pomaturalne wyższe licencjackie wyższe magisterskie 36,2 5,2 Źródło: Na podstawie Ankiety IERiGŻ-PIB, 2011

37 Odsetek wsi z członkami klubów sportowych 55,0 42,2 57,3 41,3 44,5 środkowozachodni kujawskopomorskie i wielkopolskie; środkowowschodni mazowieckie, lubelskie, łódzkie i podlaskie; południowo-wschodni małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie; południowo-zachodni dolnośląskie, lubuskie iopolskie; północny pomorskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. 46,1 Polska Źródło: Ankieta IERiGŻ-PIB 2011

38 Podsumowanie Upodabnianie się środowiska wiejskiego do miejskiego; wyraźnie zarysowany proces starzenia się społeczeństwa, znaczący wzrost poziomu wykształcenia ludności, odchodzenie od rolnictwa. Wzrosła aktywność społeczna mieszkańców wsi. Społecznicy chętniej niż w latach wcześniejszych działają w większych grupach. Wzrósł odsetek wsi gdzie aktywnie społecznie działali razem mężczyźni i kobiety. Zwraca uwagę relatywnie wysoki udział mieszkańców wsi w zebraniach, praca w organizacjach, sprawowanie w nich funkcji oraz zaangażowanie w sprawy polityki. Ludność z rodzin rolniczych jest bardziej zaangażowana i aktywna niż ludność z rodzin bezrolnych w sprawy dotyczące wiejskiej społeczności. Odsetek wsi, w których odnotowano członków organizacji formalnych jest zróżnicowany regionalnie: w makroregionach środkowo-zachodnim i południowo-zachodnim w każdej ze wsi działają organizacje, zaś w północnym i południowo-wschodnim, w co piątej wsi nie ma żadnej organizacji, a w Polsce środkowej brak organizacji odnotowano blisko w co dziesiątej wsi.

39 Podsumowanie Zwraca uwagę, iż relatywnie często na obszarach wiejskich ankietowanych wsi, działa po kilka organizacji. W Polsce zachodniej (makroregiony środkowozachodni i południowo-zachodni-w blisko jednej trzeciej wsi działały jednocześnie wszystkie analizowane organizacje. Chociaż w makroregionie południowo-wschodnim, w co piątej ankietowanej wsi nie było żadnych organizacji, to wskaźnik występowania łącznie analizowanych organizacji formalnych był także relatywnie wysoki i wynosił 18,8%. Podkreślić należy, iż unifikuje się członkostwo w organizacjach w organizacjach zwyczajowo uznawanych za męskie, działają kobiety, zaś w tych skierowanych do kobiet, często członkami są mężczyźni. Brak jest na terenach wiejskich tzw. organizacji młodzieżowych, ale wśród członków analizowanych organizacji, osoby do 30 roku życia stanowią znaczący odsetek. Zwłaszcza wśród członków klubów sportowych i to niezależnie od płci. Wśród członków klubów sportowych, zwraca uwagę relatywnie duży udział osób młodych, z wyższym poziomem wykształcenia, które można uznać za propagatorów zdrowego społeczeństwa jednego z aspektów inteligentnych specjalizacji na obszarach wiejskich.

40 Wybrane problemy rozwoju obszarów wiejskich w Polsce kontekst regionalny Kapitał społeczny i organizacje jako potencjał rozwoju regionów wrzochalska@ierigz.waw.pl