Picie alkoholu przez kobiety w ciąży FAS i inne poalkoholowe zaburzenia płodu

Transkrypt

1 Picie alkoholu przez kobiety w ciąży FAS i inne poalkoholowe zaburzenia płodu O tym, że alkohol przenika przez łożysko i dostaje się do krwi rozwijającego dziecka, a wraz z nią do wszystkich części jego ciała, wiemy stosunkowo niedawno, bo dopiero od połowy XX wieku. Do tego czasu lekarze nie tylko nie przestrzegali kobiet w ciąży przed piciem alkoholu, ale nawet zalecali wypicie, od czasu do czasu, kieliszka czerwonego wina. Przekonanie, że niewielkie ilości alkoholu nie zaszkodzą dziecku, a wypicie lampki czerwonego wina jest nawet wskazane, nadal funkcjonuje w świadomości społecznej. Niestety również niektórzy lekarze tak uważają. Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez Fundację FASCYNACJE w 2014 roku w Gdańsku - raport dostępny na stronie (w zakładce Dla specjalistów ) * Co trzecia ankietowana kobieta piła alkohol w czasie ciąży. * 2/3 ogółu ankietowanych (kobiet i mężczyzn) spotkało się z sytuacją, w której kobieta w ciąży piła alkohol. Występuje więc znacząca różnica między liczbą kobiet, które przyznały się do picia, a tymi, które były widziane podczas spożywania alkoholu. Można zatem wnioskować, że nie wszystkie kobiety przyznają się do picia w czasie ciąży. * Prawie połowa badanych spotkała się z sytuacją namawiania kobiety w ciąży do wypicia alkoholu. * 2/3 kobiet nie uzyskało informacji o szkodliwym wpływie alkoholu na płód ani od lekarza ani położnej. * Ponad 40% ankietowanych kobiet spotkało się z sytuacją, w której lekarz pozwolił kobiecie w ciąży pić alkohol. * Co dziesiąty ankietowany mężczyzna uważa, że alkohol nie przedostaje się do płodu. Dlaczego w ciąży nie należy pić alkoholu? Alkohol należy do teratogenów ( z gr. teraton potwór), a więc takich środków, które powodują wady u płodu. Do tych środków należy też aldehyd octowy, który powstaje w wyniku utleniania alkoholu. Kiedy więc kobieta w ciąży pije alkohol, naraża swoje dziecko na działanie dwóch teratogenów. Alkohol zaczyna się wchłaniać już w jamie ustnej, dlatego też po kilku minutach od wypicia znajduje się we krwi - matki i dziecka. We krwi dziecka utrzymuje się dwa razy dłużej, ponieważ dziecko ma dużo mniejszą ilość enzymów utleniających alkohol. To sprawia, że matka może być już trzeźwa, a dziecko jeszcze pijane. Nie ustalono dotąd bezpiecznej dawki alkoholu dla płodu, dlatego też kobieta w ciąży nie powinna w ogóle pić alkoholu. Badania naukowe dowiodły, że nawet niewielkie jego ilości mogą być przyczyną wad różnych narządów. Najbardziej niebezpieczny jest alkohol w pierwszych ośmiu tygodniach ciąży, ponieważ w tym czasie powstają zawiązki wszystkich narządów. Najbardziej narażony na toksyczne działanie alkoholu jest mózg, ponieważ rozwija się przez całą ciążę. U dzieci matek, które piły niewielkie ilości alkoholu w późniejszych miesiącach ciąży, można stwierdzić rozsiane mikrouszkodzenia mózgu. Alkohol niszczy bowiem komórki nerwowe, synapsy ( połączenia między nimi) i włókna nerwowe oraz zaburza migrację komórek prowadząc do powstania brodawek mózgowych. Są to grupy komórek, które nie mogą pełnić swojej funkcji, ponieważ znalazły się w niewłaściwym miejscu. Czy alkohol zawsze jest przyczyną wad? Nie. Żaden teratogen nie powoduje wad u każdego dziecka, które się z nim zetknęło. To, czy dojdzie do powstania wad, zależy od wielu czynników, m.in. od cech genetycznych matki i dziecka. Nie da się jednak przewidzieć, u którego dziecka alkohol spowoduje szkody, a którego nie. Dlatego kobiety w ciąży 1

2 w nie powinny ryzykować spożywając alkohol. Wirus różyczki też nie u każdego dziecka uszkodzi wzrok. Jednak żadna rozsądna kobieta, jeśli jest w ciąży, nie pójdzie z wizytą do znajomych, których dziecko jest chore na różyczkę. Dlaczego kobiety narażają zdrowie swoich dzieci pijąc alkohol? Kobiety piją głównie z trzech powodów. Część z nich nie wie, że alkohol jest całkowicie przeciwwskazany w ciąży. Niektóre kobiety piją alkohol, bo jeszcze nie wiedzą, że są w ciąży. Kobieta z reguły dowiaduje się, że jest w ciąży w 6 tygodniu jej trwania. Zważywszy na to, jak często w Polsce pije się alkohol oraz biorąc pod uwagę fakt, że ok. 50% ciąż jest nieplanowanych, sytuacje, w których kobieta pije, bo nie wie, że jest ciąży, nie należą do rzadkości. Trzecią grupę stanowią kobiety, które piją, bo są uzależnione od alkoholu. Tym kobietom często trudno jest odstawić alkohol, nawet, jeśli wiedzą, że szkodzi on dziecku. Trzeba pamiętać, że ten problem dotyczy nie tylko kobiet z tzw. marginesu. Coraz częściej piją i uzależniają się kobiety z wyższym wykształceniem, pracujące na odpowiedzialnych stanowiskach. Co więc należy robić, żeby zmniejszyć skalę zjawiska? Przede wszystkim informować, jakie zagrożenia niesie ze sobą picie alkoholu w ciąży. Dużą rolę mają tu do spełnienia media, ale nie tylko. Wiedzę powinno się przekazywać już w szkole. Dlatego też, w ramach Kampanii STOP FAS, studenci medycyny, psychologii i pedagogiki prowadzą lekcje w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych na ten temat. Dobrze, żeby każdy wiedział, że kobieta w ciąży nie tylko nie powinna wykonywać zdjęć rtg, ale też nie powinna pić alkoholu. Trudniejszym zadaniem jest przekonanie kobiet, że jeśli są w wieku prokreacyjnym, powinny ograniczyć spożywanie alkoholu do minimum. Wiadomo przecież, że nie ma takiej metody zapobiegania ciąży, która jest w 100 % skuteczna. Jeśli kobieta, nie wiedząc, że jest w ciąży, wypije symboliczną lampkę szampana na weselu, to na pewno mniej narazi swoje dziecko na szkody niż kobieta, która będzie pić kieliszek za kieliszkiem. Ważnym zadaniem jest też pomoc kobietom uzależnionym. Trzeba wiedzieć, że kobiety nie tylko uzależniają się szybciej niż mężczyźni, ale też później zgłaszają się po pomoc, bo bardziej się wstydzą. Duże znaczenie ma właściwe reagowanie bliskich i znajomych kobiety, jeśli widzą, że ma problem z alkoholem. Ludzie, kierowani często delikatnością, niechętnie podejmują rozmowy o piciu i w ten, niezamierzony sposób, utrwalają jej przekonanie, że pije jak wszyscy. Jakie mogą być skutki picia alkoholu w ciąży? Alkohol może być przyczyną śmierci dziecka - może dojść do poronienia lub urodzenia martwego dziecka. Wiemy, że alkohol może spowodować śmierć dorosłego człowieka. Trudno się więc dziwić, że może być przyczyną śmierci kogoś, kto mierzy 3 cm ( 8 tydzień życia), a tuż przed porodem waży kilka kilogramów. Jeśli dziecko przeżyje, alkohol może być przyczyną zaburzeń określanych mianem FASD ( Fetal Alcohol Spectrum Disorders Spektrum Alkoholowych Zaburzeń Płodu). Do tych zaburzeń zalicza się: * FAS (Fetal Alcohol Syndrome Alkoholowy Zespół Płodowy); * pfas, jeśli nie występują wszystkie objawy FAS; * neurorozwojowe zaburzenia związane z alkoholem. FASD może wystąpić nie tylko u dzieci kobiet uzależnionych od alkoholu, ale również u dzieci kobiet pijących okazjonalnie. 2

3 Objawy FAS: niedobór wagi, wzrostu, mały obwód głowy, uszkodzenie układu nerwowego oraz wady w budowie twarzy - tzw. dysmorfie ( szeroko rozstawione oczy, płaska środkowa część twarzy, spłycona rynienka podnosową, cienka górna warga ). Często u osób z FAS występują dodatkowo wady serca i innych narządów wewnętrznych, wady narządów zmysłów, układu kostno-stawowego, mięśni. Osoby, u których rozpoznaje się FAS nie stanowią jednolitej grupy. Ilość występujących u nich wad oraz stopień uszkodzenia poszczególnych narządów, a zwłaszcza układu nerwowego, jest bardzo różny. Nie można więc opisać typowego przypadku osoby z FAS. U każdej z nich występują charakterystyczne tylko dla niej objawy oraz spowodowane nimi problemy. Problemy osób z FASD Uszkodzenie mózgu jest przyczyną trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym osób z FASD. U wielu z nich stwierdza się upośledzenie umysłowe - o różnym stopniu głębokości oraz niedojrzałość emocjonalną, która sprawia, że 10-latek może zachowywać się jak dziecko 5-letnie, a osoba dorosła- jak dziecko. Objawy FAS można rozpoznać już u niemowląt, trudniej rozpoznać zaburzenia neurorozwojowe. Najczęściej bowiem w takich przypadkach poważne problemy pojawiają się, kiedy dziecko zaczyna naukę w szkole. Dzieci z FASD mają bowiem zaburzenia pamięci, trudności z myśleniem abstrakcyjnym, ze skupianiem uwagi, często mają też kłopoty ze wzrokiem i słuchem, są nadpobudliwe. Aby móc korzystać z oferowanej wiedzy, dziecko musi uzyskać pewien poziom rozwoju intelektualnego, społecznego i emocjonalnego, który składa się na tzw. dojrzałość szkolną. Dziecko z FASD najczęściej jej nie ma. Od początku różni się od innych uczniów w klasie. Powinno być traktowane jako dziecko niepełnosprawne, bo ma uszkodzony mózg. Często jednak traktowane jest jako dziecko krnąbrne, leniwe, źle wychowane. Dotyczy to zwłaszcza dzieci z normą intelektualną. Jeśli nie rozpozna się przyczyny trudności dziecka i nie udzieli mu właściwej pomocy, dochodzi do pogłębiania się jego problemów oraz do występowania tzw. objawów wtórnych- będących skutkiem nie radzenia sobie z trudnościami. Do tych objawów należą: zaburzenia zachowania ( agresja, kradzieże, wagary, ucieczki z domu), depresja, sięganie po środki uzależniające, konflikty z prawem, przerwanie edukacji szkolnej. W dorosłym życiu osoby te często narażone są na wykluczenie społeczne. Ważne jest więc, żeby jak najwcześniej ( najlepiej przed 6 r. ż. ) rozpoznać FAS i inne zaburzenia poalkoholowe i zacząć pomagać dziecku. Wtedy jest szansa, że jego problemy się zmniejszą. W procesie diagnostycznym muszą brać udział różni specjaliści przede wszystkim lekarz i psycholog. Często potrzebna jest dodatkowo konsultacja innych specjalistów - neurologa, psychiatry, okulisty, laryngologa, pedagoga, logopedy, rehabilitanta. Dokładna, wielospecjalistyczna diagnoza stanowi podstawę do opracowania indywidualnego planu pomocy konkretnemu dziecku i jego opiekunom. W planie tym uwzględnia się też zalecenia dla nauczycieli, tak, żeby stawiane dziecku wymagania były adekwatne do jego możliwości. Uszkodzonego mózgu nie można jednak całkowicie naprawić, dlatego też osoby z FASD mają trudności i problemy do końca życia. Światowy Dzień FAS Jest swoistą kampanią, która ma na celu uświadomić nie tylko kobiety w ciąży, ale całe społeczeństwo, jakie zagrożenia niesie ze sobą spożywanie alkoholu w ciąży. Z ideą ustanowienia takiego dnia wystąpiły trzy osoby Bonnie Buxton, jej mąż - Brian Philcox i Teresa Kellerman. Dzieci, które adoptowali cierpiały na niepełnosprawność spowodowaną piciem alkoholu w ciąży przez ich matki biologiczne. Bonnie Buxton zaproponowała, aby 9 września 1999 roku o godzinie 9.09 przekazać przesłanie całemu światu w 3

4 ciąży nie należy pić alkoholu. Data nie była przypadkowa, miała symbolizować dziewięć miesięcy ciąży. W przygotowanie obchodów włączyli się wolontariusze z ośmiu krajów świata. 9 września 1999 roku punktualnie o 9:09. zabiły dzwony w Auckland w Nowej Zelandii. Tak zaczęły się obchody Pierwszego Światowego Dnia FAS. Stopniowo obchody zaczęto organizować także w innych krajach w Australii, RPA, krajach Europy, w USA i Kanadzie. W Polsce po raz pierwszy Światowy Dzień FAS obchodzono się w 2004 roku. Kampania STOP FAS Cele kampanii * Zmniejszenie liczby dzieci narażonych na kontakt z alkoholem w życiu płodowym, a co za tym idzie zmniejszenie liczby dzieci dotkniętych FAS i innymi poalkoholowymi zaburzeniami. * Organizowanie pomocy tym dzieciom oraz ich rodzicom i opiekunom. Cele są realizowane m. in. poprzez szeroką edukację społeczną na temat wpływu alkoholu na rozwój płodu. Jak się zaczęło? Kampania rozpoczęła się w województwie pomorskim w 2014 roku z inicjatywy lek. med. Grażyny Rymaszewskiej z Fundacji Trzeźwość W lutym tego roku odbyło się pierwsze spotkanie grupy dwudziestu osób zainteresowanych problematyką FAS i zdecydowanych podjąć działania mające na celu nagłośnienie problemu. Spotkania tej nieformalnej grupy odbywały się przez kilka miesięcy. Uczestniczyli w nich lekarze, położne, pielęgniarki, psycholodzy i pedagodzy. Potem poszczególne osoby zaangażowały się w działania istniejących organizacji - Fundacji Wschodzące Słońce i Fundacji Trzeźwość. W połowie 2014 roku powstała Fundacja FASCYNACJE. Od początku w kampanię włączyły się: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego w Gdańsku, Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych oraz Gdańskie Centrum Profilaktyki Uzależnień. W miarę upływu czasu w kampanię włączały się kolejne instytucje i organizacje, m. in. starostwa powiatowe, urzędy miast i gmin, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej, szpitale. przychodnie zdrowia, szkoły, uczelnie Trójmiasta. Wymienione instytucje i organizacje współpracują ze sobą. Wiele przedsięwzięć podejmowanych jest wspólnie. Działania w ramach kampanii Zorganizowano cztery konferencje w uczelniach Trójmiasta - w Szkole Wyższej Ateneum w Gdańsku oraz w Gdańskim Uniwersytecie Medycznym, a także kilkanaście konferencji w różnych miejscowościach województwa. Przygotowano warsztat Jak rozmawiać z kobietą w ciąży o alkoholu? dla położnych, pielęgniarek, pracowników socjalnych i kuratorów sądowych. Jest on prowadzony cyklicznie. Przygotowano i wydano materiały edukacyjne ulotki, zakładki do książek, plakaty oraz broszury - dla kobiet - Jak zadbać o zdrowie swoje i dziecka? i dla mężczyzn - Broszura dla taty. Są one przekazywane do przychodni, szpitali, szkół rodzenia oraz uczestnikom kursów przedmałżeńskich organizowanych przez parafie. W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych prowadzone są lekcje na temat wpływu alkoholu na rozwój płodu. Uczestniczyło w nich już kilka tysięcy uczniów. Lekcje prowadzą m. in. studentki Gdańskiego Uniwersytetu 4

5 Medycznego i Uniwersytetu Gdańskiego w oparciu o scenariusz W ciąży ani kieliszka opracowany przez specjalistów. Przygotowano dwa spoty video - Dlaczego ona nie pije? oraz radiowy - Ciąża zero alkoholu, który przez 3 tygodnie emitowało nieodpłatnie Radio Gdańsk. Od 2014 roku organizowane są we wrześniu Pomorskie Obchody Światowego Dnia FAS - zawsze w innym powiecie, a także miejskie obchody w Gdańsku. W tym roku odbędą się również obchody w kilku innych miastach w Kościerzynie, Starogardzie Gdańskim oraz w Kwidzynie. Więcej informacji o kampanii - na stronie Znajdują się na niej wszystkie materiały. Zapraszamy do włączenia się w kampanię. Pamiętajmy, że w 100 % można uchronić dzieci przed FAS. Wystarczy nie pić alkoholu w ciąży. Przekazujmy tę informację kobietom, nie częstujmy ich alkoholem. Reagujmy, kiedy widzimy, że kobieta w ciąży pije alkohol. Przyg. lek.med. Grażyna Rymaszewska Prezes Fundacji Trzeźwość 5