WYDATKI NA ŻYWNOŚĆ W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH PRACOWNIKÓW I ROLNIKÓW W POLSCE W LATACH

Transkrypt

1 30 Anna Fabisiak, Anna Kaźmierczak STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XIV zeszyt Anna Fabisiak, Anna Kaźmierczak Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu WYDATKI NA ŻYWNOŚĆ W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH PRACOWNIKÓW I ROLNIKÓW W POLSCE W LATACH FOOD EXPENDITURES IN EMPLOYEE AND FARM HOUSEHOLDS IN POLAND IN THE PERIOD Słowa kluczowe: wydatki, artykuły żywnościowe, ospodarstwa domowe pracowników i rolników Key words: expenditure, food products, employee and farm households Abstrakt. Przedstawiono ważną i ciąle aktualną problematykę kształtowania się wydatków na wybrane artykuły żywnościowe w polskich ospodarstwach domowych pracowników i rolników w latach Poziom przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność na osobę w latach był wyższy w ospodarstwach domowych rolników w porównaniu do ospodarstw domowych pracowników. W obu rupach społeczno-ekonomicznych średnioroczne tempo zmian analizowanych wydatków wynosiło -0,6%. Wstęp Badanie wydatków na żywność na podstawowe artykuły żywnościowe w polskich ospodarstwach domowych stanowi klasyczny problem badawczy o dłuoletniej tradycji. Wynika to z faktu, że rezultaty teo rodzaju badań mają duże znaczenie przy formułowaniu ocen dotyczących sytuacji ekonomicznej ospodarstw domowych i poziomu wyżywienia. Rynek żywnościowy w Polsce stwarza ospodarstwom domowym możliwość różnicowania sposobu odżywiania się i pozwala na pełne zaspokojenie potrzeb żywnościowych. Niektóre ospodarstwa domowe muszą niestety oraniczać spożycie żywności z powodu małych możliwości nabywczych [Goryńska- -Goldman, Sznajder 005]. Celem artykułu było porównanie i ocena wielkości oraz struktury wydatków na żywność w Polsce w latach Przedmiotem badań są ospodarstwa domowe pracowników i rolników. Materiał i metodyka badań W pracy wykorzystano pierwotne i wtórne dane Główneo Urzędu Statystyczneo dotyczące badań budżetów ospodarstw domowych z lat Badania te są prowadzone metodą reprezentacyjną, która pozwala na uoólnienie (z określonym błędem) uzyskanych wyników na wszystkie ospodarstwa domowe w kraju. Od 993 r. GUS stosuje miesięczną rotację ospodarstw domowych. Polea ona na tym, że w ciąu roku co miesiąc badanie podejmuje inne ospodarstwo domowe, które prowadzi przez ten okres zapisy przychodów i rozchodów w specjalnych książeczkach budżetowych. Od 005 r. GUS w badaniach budżetów ospodarstw domowych wyróżnia 5 podstawowych rup ospodarstw: pracowników, rolników, pracujących na własny rachunek, emerytów i rencistów oraz utrzymujących się z niezarobkowych źródeł [Rocznik Statystyczny 009]. Realizacja postawioneo celu wymaa zastosowania specyficzneo zespołu narzędzi analitycznych, jako narzędzia statystyczne wybrano:. Analizę wariancji, która posłużyła do badania stopnia jednorodności zbiorowości ospodarstw domowych pracowników i rolników na podstawie dekompozycji wariancji oólnej S na dwa składniki: wariancję wewnątrzrupową (S w ), wariancję międzyrupową (S m ). Wariancję wewnątrzrupową oraz wariancję międzyrupową oblicza się na podstawie poniższych wzorów: S w = Σ fi s S n i m = n Σ fi (x x i ) i = i = W każdym miesiącu 009 r. badaniem objętych było 33 mieszkań. Zatem wyniki roczne dotyczą ospodarstw domowych zamieszkujących w mieszkaniach. Faktyczna liczba zbadanych ospodarstw domowych wyniosła 3730 [Rocznik Statystyczny 009].

2 Wydatki na żywność w ospodarstwach domowych pracowników i rolników w Polsce... 3 dzie: liczebność i-tej rupy, x i średnia arytmetyczna i-tej rupy, wariancja i-tej rupy: s i S i = f Σ x i f n = x = n i= i= Σxi i= i= łączna liczebność rup, x i oólna średnia arytmetyczna rup. Natomiast wariancję oólną S można zapisać w postaci: S = S + w S. Badana zbiorowość jest tym m bardziej jednorodna, im mniejsza jest wariancja międzyrupowa w stosunku do wariancji wewnątrzrupowej [Wysocki, Lira 005].. Analizę średnioroczneo tempa zmian, którą wykorzystano do scharakteryzowania średnieo tempa zmian wydatków oółem i wydatków na żywność oraz spożycia wyszczeólnionych rup artykułów żywnościowych w całym badanym okresie. Stopę zmian obliczono na podstawie wszystkich wyrazów szereu czasoweo za pomocą wzoru [Wysocki, Lira 005]: n 3m + 9m + 4m (n ) Σ y t n / y i= r = 00% m (n ) dzie: m = n(n+). 3. Analizę elastyczności wydatków na żywność wzlędem dochodu, która posłużyła do określenia wpływu zmian dochodu na zmiany wydatków na poszczeólne produkty żywnościowe. Do obliczenia współczynnika dochodowej elastyczności popytu wykorzystano poniższy wzór [Woś 003]: P D E d = : P D dzie: P wzlędna (procentowa) zmiana popytu (wydatków), P D wzlędna (procentowa) zmiana dochodów. D Ze wzlędu na krótki zakres czasowy objęty badaniami (lata ), współczynniki elastyczności dochodowej popytu obliczono na podstawie zmiany jaka wystąpiła w poziomie wydatków ospodarstw domowych w pierwszym i ostatnim roku badaneo okresu. Wyniki badań Z przeprowadzonych badań wynika, że zarówno w ospodarstwach domowych pracowników, jak i rolników w latach nastąpił spadek wydatków na żywność liczony w cenach stałych. W ospodarstwach domowych pracowników przeciętne miesięczne wydatki na żywność na osobę w 009 r. kształtowały się na poziomie 03,8 zł i były o 6,5% niższe od analoicznych wydatków poniesionych przez te ospodarstwa w 999 r. W przypadku ospodarstw domowych rolników różnica w rozchodach na artykuły żywnościowe między latami 999 a 009 wyniosła prawie 9%. W ostatnim roku badaneo okresu było to,6 zł. W przypadku obydwu rup ospodarstw domowych średnioroczne tempo zmian wydatków na żywność wyniosło -0,6%. Kształtowanie się przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność na osobę w ospodarstwach domowych pracowników i rolników przedstawiono w tabeli. Miara zmienności jaką jest wariancja posłużyła do określenia zróżnicowania przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność w ospodarstwach domowych pracowników i rolników. Wariancja międzyrupowa stanowiła 6,4% wariancji wewnątrzrupowej, co oznacza, że wydatki na żywność na osobę w ospodarstwach domowych pracowników i rolników nieznacznie różnią się między sobą.

3 3 Anna Fabisiak, Anna Kaźmierczak Tabela. Przeciętne miesięczne wydatki na żywność w ospodarstwach domowych pracowników i rolników w latach (ceny stałe z 009 r.) Table. Averae monthly food expenditures in employee and farm households in the years (in 009 prices) Rok/ Year Wydatki miesięczne [zł/os.]/ Monthly expenditures [PLN/head] ospodarstwa domowe/ household type pracowników/ workin households rolników/ farm households 999 7,85 43, , 6, ,74 4, ,88 8, ,7 8,9 004,8 35, ,80 8, ,36, ,44 35, ,6 37, ,78,57 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Source: own study based on GUS data Rezultaty przeprowadzonych badań wskazują, że obydwie rupy ospodarstw domowych najwięcej wydają na mięso. W 009 r. przeciętne wydatki miesięczne na osobę na mięso w ospodarstwach domowych pracowników wyniosły 60,4 zł, natomiast w ospodarstwach domowych rolników kształtowały się na poziomie 76,6 zł (tab. ). W przypadku ospodarstw domowych współczynniki elastyczności dochodowej popytu na mięso były bardzo zbliżone i wynosiły około 0,33%, zatem wzrost dochodu w tych rupach ospodarstw o % wiąże się ze wzrostem ich wydatków na mięso o 0,33%. W strukturze wydatków na żywność w obu rupach społeczno-ekonomicznych wydatki na mięso w 009 r. stanowiły najważniejszą pozycję, w przypadku rolników udział ten wynosił 34,6%, natomiast dla pracowników 9,6% (tab. 3 i 4). Druą pozycję pod wzlędem wielkości rozchodów na poszczeólne artykuły żywnościowe w przypadku obu rup ospodarstw domowych zajmują wydatki na pieczywo i produkty zbożowe. W 009 r. rodziny pracowników przeznaczyły na ten cel 8,% oółu wydatków na żywność, a rodziny rolników 6,8%. Przewaa w strukturze rozchodów na artykuły żywnościowe wydatków na pieczywo i produkty zbożowe w ospodarstwach pracowników nie przekłada się na przewaę wartościową. Przeciętne miesięczne wydatki na pieczywo i produkty zbożowe w 009 r. wyniosły dla ospodarstw domowych pracowników 36,8 zł, natomiast dla ospodarstw domowych rolników 37,6 zł. W badanym okresie ( ) przeciętne miesięczne wydatki na pieczywo i produkty zbożowe na osobę spadały średniorocznie o 0,8% w ospodarstwach domowych pracowników oraz o 0,69% w ospodarstwach domowych rolników. Ważne miejsce pod wzlędem wielkości przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność na osobę zarówno dla ospodarstw domowych pracowników, jak i rolników zajmują wydatki na warzywa. W 009 r. przeciętny miesięczny poziom tych wydatków na osobę w obu rupach ospodarstw domowych był zbliżony i kształtował się na poziomie około 3,43 zł. Udział wydatków na warzywa w wydatkach na żywność był wyższy niż na owoce. Na warzywa ospodarstwa domowe pracowników i rolników przeznaczyły w 009 r. odpowiednio,4% oraz 0,7% oółu wydatków na artykuły żywnościowe. Natomiast na owoce przeznaczono od 4,9% oółu wydatków na żywność w ospodarstwach domowych rolników do 5,6% w ospodarstwach domowych pracowników. W przypadku rodzin pracowników zaobserwowano w całym analizowanym okresie silną tendencję spadkową wydatków na owoce. W 009 r. w Tabela 3. Struktura przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność w ospodarstwach domowych pracowników Table 3. The structure of averae monthly food expenditures in the workin households Wyszczeólnienie/ Food or food cateory Struktura miesięcznych wydatków/ Structure of monthly expenditures [%] Pieczywo i produkty zbożowe/bread and cereal products 6,56 7,70 8,06 Mięso/Meat 3,40 9,94 9,64 Ryby/Fish 3,0,94 3, Mleko/Milk 3,37 3,33 3,0 Jourty i napoje mleczne/yohurt and dairy drinks,05,0, Sery/Cheese 5,40 6,4 5,94 Jaja/Es,33,66,37 Oleje i pozostałe tłuszcze/oils and fats 6,03 5,48 4,78 Owoce/Fruit 6,90 6,0 6,08 Warzywa/Veetables,54 0,95,38 Cukier, dżem, miód, czekolada i wyroby cukiernicze/ 6,45 7,7 6,85 Suar, jam, honey, chocolate and confectionary Napoje bezalkoholowe, w tym:/nonalcoholic drinks, of which: 8,45 8,73 9,84 soki owocowe i warzywne/includin fruit and veetables juices,9,95,49 Źródło: jak w tab. Source: see tab.

4 Wydatki na żywność w ospodarstwach domowych pracowników i rolników w Polsce Tabela. Przeciętne miesięczne wydatki na poszczeólne artykuły żywnościowe w ospodarstwach domowych pracowników i rolników w latach w cenach stałych z 009 r. (w liczniku przedstawiono dane dla ospodarstw domowych pracowników a w mianowniku rolników) Table. Averae monthly food expenditures in the workin and farm households in the period in 009 prices (in the numerator fiures for employee and in the denominator fiures for farm households) Lata Years pieczywo i produkty zbożowe bread and cereal products 4,8 43,6 46,5 48,97 43,6 44,60 38,83 40,38 38,79 39,86 39,77 4,3 36,59 37,49 37,3 38,08 40,58 4,06 4,70 43,44 36,8 37,6 mięso/ meat 6,93 77,60 68,96 83,8 64,88 8,06 57,5 74,5 57,85 76,04 64,37 8, 59,5 76,7 57,07 75,87 63,53 8,3 64,54 8,83 60,40 76,64 ryby/ fish 6,63 5,5 6,85 5,3 6,8 6,5 5,84 5,35 5,9 4,80 5,88 4,74 5,89 5,4 6,05 5,4 6,53 5,63 6,98 6,6 6,57 6,06 mleko/ milk 7,0,7 7,56 3,05 6,9,88 6,6,74 6,84,6 6,80,5 6,8 0,7 6,66 0,8 6,98 0,0 7,0 0,4 6,6 9,4 jourty/ yohurts 4,,3 4,6,47 3,67,45 3,68,64 4,05,55 4,07,43 3,54,64 3,7,88 4,3,6 4,40,4 4,3,47 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Source: own study based on the CSO data Miesięczne wydatki zł/osobę/monthly expenditures [PLN/per capita] sery/ cheese 0,79 8,97,8 9,75,30 9,56 0,88 9,0,65 9,33,3 9,46,9 9,,4 8,97,8 9,5,50 9,63, 9,57 jaja/ es 5,3 8,07 6,5 8,97 5,6 8,08 4,98 7,79 5,69 8, 5,96 8,6 5,3 7,9 5,9 7,58 5,4 7,69 5,30 7,77 4,8 6,93 oleje i pozostałe tłuszcze/ oils and other fats 3,4 4,98,9 4,87,04 3,44,8 3,40,56 3,76,00 3,7 0,45,8 9,87,3 0,55,95 0,98,5 9,75,6 w tym: masło/ includin butter 4,77 4,96 5,08 5,5 4, 4,80 4,4 4,83 4,83 4,9 5,0 5,6 4,0 4,7 3,88 4,05 4,0 4,50 3,97 4,37 3,5 3,66 tłuszcze roślinne/ veetable oils 7,36 7,58 6,78 7, 5,87 6,43 5,80 6,7 3,34 3,76 3,49 3,88 3,0 3,44 5,3 5,3 5,5 5,75 6,7 6,4 5,44 5,85 owoce/ fruits 6,33,75 5,09,6 4,38,87,98,85 3,67,47,45 0,98,4 0,0,80 0,44,9,70,87,6,38,49 warzywa/ veetables 3,67,8 5,39 5,7 3,87 3,7 3,7 4,0,45,39,89,6 3,5 4,06 5,50 7,30 3,56 5,74,8 3,69 3,9 3,67 cukier/ suar 4,9 5,33 6,8 9,49 4,00 4,46 3,5 4,46 3,96 4,3 5,3 7,09 3,08 3,75 3,64 4,6 4,00 4, 4,37 4,30 3,95 4,79 napoje bezalkoholowe/ nonalcoholic drinks 6,5 0,59 6,5 0,6 5,74 0,68 5,58 0,83 7,3 0,98 7,05 0,90 6,35,7 8,8,64 9,55 4,08 0,8 4,85 0,06 4,53 soki owocowe i warzywne/ fruit and veetable juices 3,68 0,8 3,79 0,97 3,69 0,93 3,56,8 3,84,0 3,80, 3,56,35 3,8,56 3,8,45 3,3,47 3,03,4

5 34 Anna Fabisiak, Anna Kaźmierczak Tabela 4. Struktura przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność w ospodarstwach domowych rolników Table 4. The structure of averae monthly food expenditures in farm households Wyszczeólnienie/ Specification Pieczywo i produkty zbożowe/bread and cereal products Struktura miesięcznych wydatków/structure of monthly expenditures [%] ,58 6,66 6,8 Mięso/Meat 34,78 34,37 34,59 Ryby/Fish,7,6,74 Mleko/Milk 5,59 5,5 4,7 Jourty i napoje mleczne/yohurt and dairy drinks 0,59 0,65, Sery/Cheese 4, 4,4 4,3 Jaja/Es 3,4 3,5 3,3 Oleje i pozostałe 6,4 5,79 5,08 tłuszcze/oils and fats Owoce/Fruit 5,7 4,80 5,9 Warzywa/Veetables 0,94 0,0 0,68 Cukier, dżem, miód, czekolada i wyroby cukiernicze/suar, jam, honey, chocolcate and confectionary Napoje bezalkoholowe/ Nonalkoholic drinks w tym: soki owocowe i warzywne/includin fruit and veetables juices Źródło: jak w tab. Source: see tab. 6,0 7, 6,68 5,09 5,08 6,56 0,39 0,5 0,64 porównaniu z 999 r. zmniejszyły się one o 4,%. Natomiast wydatki na warzywa charakteryzowały się stanacją, ponieważ średnioroczne tempo wzrostu kształtowało się na poziomie 0,0%. W ospodarstwach domowych rolników wydatki na owoce również zmniejszały się, ale w znacznie mniejszym stopniu, natomiast wydatki na warzywa wykazywały tendencję wzrostową. W obu badanych rupach społeczno-ekonomicznych porównywane były także przeciętne kwoty przeznaczane miesięcznie na osobę, na zakup ryb w 009 r. wynosiły około 6,3 zł. W strukturze przeciętnych miesięcznych wydatków stanowiły one,7% wydatków na żywność oółem w rodzinach rolników oraz 3,% w rodzinach pracowników. W badanym okresie wydatki na ryby w przypadku obydwu rup społeczno-ekonomicznych ospodarstw domowych wykazywały tendencję malejącą. Znaczącą pozycję w strukturze rozchodów na artykuły żywnościowe zajmują wydatki na napoje bezalkoholowe. W tej rupie produktów w 009 r. odnotowano duże różnice w przeciętnych miesięcznych wydatkach na osobę, albowiem w ospodarstwach domowych pracowników było to 0,06 zł, a rolników 4,53 zł. Należy podkreślić, iż w obydwu rupach ospodarstw domowych w badanych latach obserwowano systematyczny wzrost tych wydatków. W ostatnim roku analizowaneo okresu w porównaniu do 999 r. wydatki na napoje bezalkoholowe wzrosły o 4,% w rodzinach pracowników oraz o 37,3% w rodzinach rolników. Duża dysproporcja pomiędzy ospodarstwami domowymi pracowników i rolników występuje również w zakresie wydatków na soki owocowe i warzywne. Rodziny rolników przeznaczają na ten cel przeciętnie,4 zł miesięcznie na osobę, natomiast pracownicy przeszło -krotnie więcej 3,03 zł. W badanym okresie wydatki na soki owocowe i warzywne w przypadku ospodarstw domowych pracowników wykazywały tendencję malejącą, natomiast w ospodarstwach domowych rolników wzrosły o 74%. Istotne różnice pomiędzy ospodarstwami domowymi pracowników i rolników występują w wielkości środków przeznaczanych na zakup mleka. Ich przeciętny poziom w 009 r. kształtował się następująco: 9,4 zł miesięcznie na osobę w ospodarstwach domowych rolników oraz 6,6 zł pracowników. Sytuacja odwrotna występuje z kolei w wydatkach na jourty i napoje mleczne. W 009 r. rodziny pracowników przeznaczały na ich zakup przeciętnie 4,3 zł na osobę miesięcznie, a rodziny rolników zaledwie,47 zł, czyli prawie o połowę mniej. Należy jednak podkreślić, iż w ostatniej wymienionej rupie w analizowanym okresie zaobserwowano wzrost wydatków na jourty i napoje mleczne średniorocznie o 5% oraz spadek wydatków na mleko średniorocznie o,%. Warto dodać, że dla ospodarstw domowych rolników charakterystyczny jest wysoki poziom elastyczności dochodowej popytu na jourty i napoje mleczne, który wynosi,4%, co oznacza, że produkty te są dla rolników dobrem luksusowym. Produktem, na który w 009 r. w ospodarstwach domowych rolników przeznaczono przeciętnie miesięcznie na osobę większe środki w porównaniu do ospodarstw pracowników były także jaja. Wydatki te kształtowały się odpowiednio: 6,93 i 4,8 zł. W badanym okresie poziom wydatków na jaja zmniejszał się w ospodarstwach domowych rolników średnioroczne tempo wynosiło -0,3%, natomiast wzrastał w przypadku ospodarstw domowych pracowników średniorocznie o 0,33 %. Odwrotną tendencję odnotowano w wydatkach na sery. W ospodarstwach domowych rolników kształtowały się one w 009 r. na poziomie 9,57 zł na osobę miesięcznie, natomiast w ospodarstwach domowych pracowników wyniosły, zł. W przypadku obu rup społeczno-ekonomicznych w całym analizowanym okresie wydatki te charakteryzowała tendencja wzrostowa, przy czym w rodzinach rolników wzrost ten wynosił 6,6%, a pracowników,%.

6 Wydatki na żywność w ospodarstwach domowych pracowników i rolników w Polsce Przeciętny poziom wydatków na oleje i pozostałe tłuszcze zwierzęce w 009 r. wynosił 9,75 zł na osobę miesięcznie w ospodarstwach domowych pracowników oraz,6 zł w ospodarstwach domowych rolników. W badanych latach wydatki te systematycznie spadały w rodzinach pracowników średniorocznie o,7%, natomiast w rodzinach rolników o,4%. Udział wydatków na oleje i pozostałe tłuszcze w wydatkach na żywność w 009 r. w obu rupach ospodarstw kształtował się podobnie i wynosił około 5,0%. Zbliżone kwoty w ospodarstwach domowych obu analizowanych rup wydawano miesięcznie w 009 r. na masło i było to przeciętnie 3,6 zł. W obu też rupach ospodarstw w badanym okresie wydatki te wykazywały taką samą tendencję spadkową (o 6%). Porównywalne kwoty (około 5,65 zł) przeznaczano miesięcznie w analizowanych rupach społeczno-ekonomicznych na zakup tłuszczy roślinnych. Również udział wydatków na cukier, dżem, czekoladę, miód i inne wyroby cukiernicze w wydatkach na żywność w całym analizowanym okresie jest mało zróżnicowany między ospodarstwami domowymi pracowników i rolników. W 009 r. rodziny pracowników przeznaczyły na zakup teo rodzaju artykułów żywnościowych 3,95 zł, natomiast rodziny rolników 4,79 zł. W obu też rupach wielkość tych środków zmniejszyła się w analizowanych latach o około 4,9%. Podsumowanie Analizując kształtowanie się poziomu i struktury wydatków w ospodarstwach domowych pracowników i rolników można stwierdzić, że dla rodzin rolników charakterystyczny jest duży udział spożycia naturalneo w spożyciu żywności oółem, dlateo w ich przypadku kupuje się mniej artykułów żywnościowych wysoko przetworzonych i o wyższej cenie [Gulbicka, Kwasek 00]. Z porównania wydatków na poszczeólne artykuły żywnościowe w ospodarstwach domowych pracowników i rolników wynika, że dla rupy rolników charakterystyczny jest tańszy model spożycia. W wydatkach przeznaczanych na żywność przeważają produkty podstawowe, o niskim stopniu przetworzenia i niższej elastyczności dochodowej popytu, takie jak: pieczywo i przetwory zbożowe, mięso, mleko i jaja. Jednocześnie rodziny rolników kierują mniejsze środki na artykuły droższe, o wyższym stopniu przetworzenia, postrzeane przez nie jako luksusowe, do których możemy zaliczyć: sery, jourty i napoje mleczne oraz soki owocowe i warzywne [Poczta, Michota-Katulska 007]. Na podstawie przeprowadzonej analizy można wysnuć kilka wniosków.. Poziom przeciętnych miesięcznych wydatków na żywność na osobę w latach był wyższy w ospodarstwach domowych rolników w porównaniu do ospodarstw domowych pracowników. W obu rupach społeczno-ekonomicznych średnioroczne tempo zmian analizowanych wydatków wynosiło -0,6%.. Badane rupy ospodarstw wydają przeciętnie miesięcznie porównywalne kwoty na zakup pieczywa i produktów zbożowych, ryb, tłuszczy roślinnych, warzyw i cukru. 3. Dla ospodarstw domowych rolników charakterystyczny jest duży udział spożycia naturalneo w spożyciu żywności oółem. Większy więc udział w miesięcznych wydatkach stanowią mięso, mleko, jaja, oleje i pozostałe tłuszcze. 4. W badanym okresie elastyczności dochodowe popytu na większość artykułów żywnościowych w przypadku obu rup ospodarstw domowych były mniejsze od. Wyjątek stanowiły jourty oraz soki owocowe i warzywne, dla których wskaźnik ten dla ospodarstw rolników wynosił odpowiednio,4 i,09. Świadczy to o tym, że produkty te są dla rolników dobrem luksusowym. Literatura Goryńska-Goldmann E., Sznajder M. 005: Zróżnicowanie w sposobie odżywiania się boatych i biednych kateorii społecznych w Polsce. Rocz. Nauk. SERiA, t. VII, z. 3, 35-4 Gulbicka B., Kwasek M. 00: Wpływ dochodów na spożycie żywności w ospodarstwach domowych. IERiGŻ, Warszawa. Poczta W., Michota-Katulska E. 007: Zmiany poziomu konsumpcji w ospodarstwach domowych rolników w warunkach ospodarki rynkowej. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań. Rocznik Statystyczny. 009: GUS, Warszawa. Woś J. 003: Zachowania konsumenckie-teoria i praktyka. Materiały dydaktyczne AE w Poznaniu, Poznań. Wysocki F., Lira J. 005: Statystyka opisowa. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznań. Summary This paper is a continuation of research, which described chanes of food expenditures in Polish households. A comparison of employee and farm households was conducted takin into account expenditure level on basic food products. Adres do korespondencji: dr Anna Fabisiak Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Arobiznesie ul. Wojska Polskieo 8, Poznań tel. (6) , fabisiak@up.poznan.pl