Badanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Transkrypt

1

2 Raport powstał w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Gospodarki. Publikację przygotował: BIEC Biuro Inwestycji i Cykli Ekonomicznych ul. Nowoursynowska 109 D Warszawa Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Gospodarki i Społeczeństwa Informacyjnego Ul. Basztowa 22, Kraków Adres do korespondencji: Kraków, ul. Racławicka 56 (012) , (012) e mail: gospodarka@umwm.pl Copyright Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków Badanie współfinansowane przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie Koncepcja całości badania Rodzaje, zawartość i terminy publikacji raportów Raport kwartalny o koniunkturze gospodarczej w województwie małopolskim Raport kwartalny o sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw w województwie małopolskim Raport kwartalny pt. Ocena popytu na pracowników w województwie małopolskim na podstawie statystyki ogłoszeń prasowo-internetowych Raport kwartalny pt. Sytuacja na rynku pracy w Małopolsce (na podstawie statystyki GUS) Raport kwartalny pt. Nastroje społeczne województwa małopolskiego Raport kwartalny pt. Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury dla województwa małopolskiego Raport półroczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Raport półroczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport półroczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Raport półroczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport półroczny pt. Aktywność zagraniczna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Raport półroczny pt. Aktywność zagraniczna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport półroczny pt. Innowacyjność przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Raport półroczny pt. Innowacyjność przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport półroczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Raport półroczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport roczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego Raport roczny pt. Innowacyjność województwa małopolskiego Raport roczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego Raport roczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego Raport pt. Szacunki PKB dla województwa małopolskiego Raport pt. Szacunki BIZ dla województwa małopolskiego Metoda prezentacji wyników analiz Metodologia testu koniunktury i propozycja dla Małopolski Zharmonizowany test koniunktury (Harmonized Tendency Survey) Metody doboru próby badawczej

4 5.3. Propozycja doboru próby dla badań prowadzonych testem koniunktury w województwie małopolskim Metoda zliczania danych źródłowych, ważenie odpowiedzi, eliminacja wpływu czynników sezonowych i przypadkowych Metoda prezentacji wyników, wskaźniki proste i złożone Rola Małopolskiego Urzędu Marszałkowskiego Metoda oceny tendencji w gospodarce województwa małopolskiego na podstawie danych ilościowych Relacja raportów opartych na danych ilościowych do raportów opartych na teście koniunktury Metoda analizy danych Metodologia oceny atrakcyjności inwestycyjnej województwa małopolskiego Podstawowe pojęcia Propozycje wskaźników Metody statystyczne Badanie ankietowe Metodologia oceny innowacyjności gospodarki województwa małopolskiego Innowacyjność jako zagadnienie badawcze Podstawowe definicje i założenia Istotność problemu badawczego Analiza trendów w badaniach innowacyjności Nowe trendy w badaniu innowacyjności Wnioski dla prowadzonego badania Struktura badania Oczekiwane efekty badań Metodologia oceny tendencji na rynku pracy województwa małopolskiego Wskaźniki ilościowe pochodzące ze statystyki publicznej Metodologia Barometru Ofert Pracy Konstrukcja Barometru Ofert Pracy dla województwa małopolskiego (BOP- M) Badane przekroje Prognozy Metodologia konstrukcji Wskaźnika Wyprzedzającego Koniunktury dla województwa małopolskiego Wskaźniki wyprzedzające i ich znaczenie dla prognozowania zmian aktywności gospodarczej Opis metodologii Udział trendu we wskaźnikach wyprzedzających Amplitudy wahań Asymetria wyprzedzeń Źródła danych statystycznych do kompozycji wskaźnika wyprzedzającego dla Małopolski (WWK-M) Metodologia szacowania Wskaźnika Dobrobytu dla województwa małopolskiego Opis metodologii Konstrukcja Wskaźnika Dobrobytu dla województwa małopolskiego Metodologia oceny kapitału ludzkiego w województwie małopolskim Jakościowy pomiar kapitału ludzkiego Ilościowy pomiar kapitału ludzkiego Metodologia szacowania PKB dla województwa małopolskiego

5 13.1. Opis metodologii Metodologia szacowania Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) dla województwa małopolskiego Opis metodologii

6 1. Wprowadzenie Celem głównym tego projektu jest stworzenie i eksploatacja zintegrowanego systemu okresowych ocen stanu gospodarki województwa oraz prognoz społeczno-gospodarczych. Systemowi temu nadano nazwę Barometr społeczno-gospodarczy Małopolski. Przy czym słowo barometr rozumie się tu nie jako pojedynczy wskaźnik, ale jako system (grupa) różnorodnych mierników oceny sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie dokonywanych systematycznie według metodologii zapewniającej porównywalność wyników w czasie oraz w stosunku do innych tego typu badań prowadzonych w kraju i na świecie. W szczególności system obejmuje oceny i w niektórych wypadkach prognozy: atrakcyjności inwestycyjnej województwa, rynku pracy województwa, koniunktury gospodarczej w województwie, nastrojów ludności zamieszkującej WM, jakość kapitału ludzkiego, procesów inwestycyjnych, współpracy gospodarczej z zagranicą, innowacyjności województwa. Procesy te obserwowane byłyby w zależności od natury procesu społeczno-gospodarczego w okresach: kwartalnych, półrocznych, rocznych. W tych samych okresach dokonywane będą prognozy głównych procesów społecznogospodarczych. Zakłada się również, że obserwacje wybranych procesów gospodarczych w województwie dokonywane będą na tle innych wskazanych imiennie województw oraz tam, gdzie to możliwe zarówno na tle całego kraju, jak i Unii Europejskiej. Województwa, które wskazano do porównań, to: mazowieckie, wielkopolskie, śląskie, dolnośląskie. Łącznie w ciągu roku analizie poddane będzie ok różnego rodzaju danych, z tego blisko połowa są to dane, które jak dotąd nie istniały w ogóle lub były niedostępne dla analiz gospodarki Małopolski. Ponadto w ciągu roku powstanie ok. 40 raportów, a w całym okresie trwania projektu łącznie powstanie 170 raportów opisujących różne przekroje rozwoju społeczno-gospodarczego województwa małopolskiego. 6

7 2. Koncepcja całości badania Jak pokazano we wstępie, na BSGM składa się obserwacja szeregu procesów gospodarczych województwa małopolskiego obserwowanych na tle ich przebiegu w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz w stosunku do innych obszarów terytorialnych. Czyni to badanie skomplikowanym, wymagającym silnej koordynacji merytorycznej i organizacyjnej. Cechą charakterystyczną badania jest zarówno wzajemne przenikanie się narzędzi badawczych, jak i częściowo obszarów badawczych. Narzędziem, które wnika w znakomitą większość obszarów badawczych, jest ankieta kierowana do przedsiębiorstw WM. Jedynym obszarem, do którego nie będzie miała zastosowanie ankieta, jest paradoksalnie 1 mierzenie nastrojów społecznych WM. Ankieta zawiera pytania z takich obszarów badawczych, jak: atrakcyjność inwestycyjna województwa rynek pracy województwa koniunktura gospodarcza w województwie jakość kapitału ludzkiego procesy inwestycyjne współpraca gospodarcza z zagranicą innowacyjność województwa Zaletą stosowania ankiety w wymienionych obszarach jest szybkość uzyskiwania aktualnej informacji nt. tendencji zachodzących w tych obszarach, a także możliwość krótkookresowego prognozowania. 1 Paradoksalnie, gdyż w znanych dotychczas w Polsce badaniach nastrojów społecznych wykorzystuje się właśnie ankiety. Wskaźnik Dobrobytu, który zostanie skonstruowany dla WM, jest wskaźnikiem złożonym 7

8 Rysunek 1.1 Rola danych z ankiet w BSGWM Dane ankietowe z uznanego ośrodka badawczego Porównania z innymi województwami i krajem Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury innowacyjność współpraca z zagranicą ANKIETA WM procesy inwestycyjne kapitał ludzki rynek pracy koniunktura gospodarcza atrakcyjność inwestycyjna Strzałki na rysunku pokazują, do jakich obszarów gospodarczych stosowane będą pytania zawarte w ankiecie. Z kolei badanie innowacyjności i atrakcyjności inwestycyjnej województwa dotyka takiego tematu, jakim jest kapitał ludzki. Jakość kapitału ludzkiego ma bowiem wpływ zarówno na atrakcyjność inwestycyjną województwa, jak i na innowacyjność. Z kolei innowacyjność podnosi atrakcyjność inwestycyjną województwa. Jest również zależność odwrotna: wysoka 8

9 atrakcyjność inwestycyjna i wysoka Rysunek 1.2 Przenikanie się obszarów badawczych Kapitał ludzki Innowacyjność Atrakcyjność inwestycyjna innowacyjność sprzyja napływowi wysokiej jakości kapitału ludzkiego. Związków między obszarami badawczymi jest znacznie więcej, bo na przykład wysoka koniunktura zwiększa atrakcyjność inwestycyjną, poprawia sytuację na rynku pracy, zwiększa aktywność inwestycyjną i na odwrót. Te związki narzędzi badawczych i obszarów badawczych wskazują na duże obszary komplementarności i synergii możliwej do uzyskania w całym projekcie badawczym BSGWM. Jednak uzyskanie dodatkowej jakości badania w sensie komplementarności i synergii obszarów badawczych będzie możliwe do uzyskania jedynie wtedy, gdy całością badania będzie kierował jeden ośrodek merytoryczny. Rozłożenie zadania na kilka ośrodków takiej możliwości nie stwarza. Rozstrzygnięcia wymaga też sposób prezentacji wyników badań. W szczególność czy ma powstawać jeden obszerny raport kwartalny, potem półroczny i roczny obejmujący swym zakresem opis całości badanej problematyki, czy też ma to być seria mniejszych raportów tematycznych poświęconych poszczególnym obszarom badawczym. Proponujemy raczej serię mniejszych raportów tematycznych niż jeden duży raport. Wydaje się, że całe badania BSGWM można zamknąć w około raportach sukcesywnie publikowanych w ciągu roku. Raporty te, ich zawartość merytoryczna i częstotliwość publikowania przedstawione są na dalszych stronach założeń metodologicznych. Takie podejście do prezentowania BSGWM spowoduje, że: 9

10 Nie będzie swoją obszernością zniechęcać czytelnika do zapoznania się z raportem. Przez to BSGWM stanie się bardziej rozpoznawalny, przydatny i popularny Łatwiej będzie można utrzymać wysoką jakość publikacji, gdyż łatwiej jest panować nad jakością krótszego tekstu niż dłuższego Koncentrować się będzie na sprawach najważniejszych, pomijać sprawy nieistotne Czytelnicy, otrzymując raporty ze znaczną częstością, szybciej się przyzwyczają do korzystania z BSGWM i docenią jego znaczenie. Oczywiście wśród raportów będą też raporty kilkudziesięciostronicowe. Takie raporty będą zawierać streszczenie kierownicze na wstępie. Nie przewiduje się raportów większych niż stron. Metodologia a metodyka rozróżnienie zakresów pojęciowych tych terminów jest ważne ze względu na cel, jakiemu ma służyć to opracowanie. Mówiąc skrótowo; metodologia skupia się na odpowiedzi na pytanie: Co należy robić?, czyli ustala kierunki badań. Metodyka koncentruje się na poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: Jak to należy robić? Generalnie metodyka bardziej ciąży ku praktyce wykonawczej, a metodologia ku teorii zazwyczaj sprawnego działania. Prace nad BSGWM są na takim etapie, że założenia metodologiczne odpowiadające na pytanie co robić? powinny dość mocno przenikać się z metodyką jak robić? i tak będzie w tym opracowaniu. Niemniej jednak praktyczne uruchomienie programu BSGWM będzie wymagało bardzo szczegółowych rozwiązań metodycznych na początkowym, praktycznym etapie realizacji BSGWM. W szczególności kalibrowania wskaźników, w znaczeniu doboru zmiennych dla wskaźników złożonych wynikających ze specyfiki WM i raportów, które będą tworzone w oparciu o te wskaźniki. Testowania stworzonych algorytmów obliczeniowych, metod ankietowania, identyfikację źródeł danych i temu podobne procesy. Należy również mieć świadomość, że tendencje w koniunkturze gospodarczej WM mierzone przy pomocy ankietowania przedsiębiorstw, jak również tendencje w obszarze innowacyjności, atrakcyjności inwestycyjnej, aktywności inwestycyjnej, kapitału ludzkiego, rynku pracy będzie można oceniać po zebraniu wystarczającej liczby obserwacji. Można założyć, że potrzebne będą co najmniej cztery cykle badawcze dla ocenianego każdego procesu gospodarczego. 10

11 Horyzont czasowy badania. Badania mają większą wartość poznawczą, jeśli wykonywane są systematycznie. Szczególnie badania koniunktury wymagają obserwacji długookresowych, aby dobrze odczytać specyfikę regionu. Dlatego dobrze jest planować program BSGWM na wiele lat. Wówczas wpływ badań na procesy gospodarczo-społeczne zachodzące w województwie będą największe, a jakość danych wysoka. Trzeba też mieć świadomość, że w pierwszym roku nie uda się w pełni skorzystać z zaprojektowanego narzędzia oceny sytuacji społeczno gospodarczej, jakim jest BSGWM. Przyczyną takiego stanu rzeczy będzie to, że okresy obserwacji będą zbyt krótkie. Na przykład, żeby wyrównać sezonowo zmienne ekonomiczne, należy posiadać obserwacje z co najmniej 3 lat. Dla usunięcia outlierów z szeregów czasowych dobrze mieć jeszcze dłuższe obserwacje. Zakładając badania wieloletnie, należy przyjąć, że pierwszy rok będzie rokiem rozruchowym. Chociaż raporty prezentowane w cyklu rocznym będą w pełni do wykorzystania. Drugi rok będzie normalnym rokiem eksploatacji skonstruowanego narzędzia oceny sytuacji społecznogospodarczej, a trzeci rok będzie wymagał ponownej kalibracji stworzonych wskaźników w oparciu o zebrane dane i zebrane doświadczenia. 11

12 3. Rodzaje, zawartość i terminy publikacji raportów Raporty będą tworzone w różnych okresach; kwartalnie, półrocznie i rocznie. Będą oparte na dwóch typach źródeł danych tj. na danych pochodzących z ocen jakościowych i na danych ilościowych pochodzących ze statystyki publicznej. Cechą wyróżniającą raporty oparte na źródłach jakościowych w stosunku do raportów opartych na źródłach ilościowych będzie to, że w przypadku kiedy raporty będą dotyczyły tego samego okresu, to informacja pochodząca ze źródeł jakościowych powstanie wcześniej niż ze źródeł ilościowych. Raporty kwartalne 3.1. Raport kwartalny o koniunkturze gospodarczej w województwie małopolskim Będzie to raport, który ukazywać się będzie w pierwszych dwóch tygodniach po zakończeniu kwartału. Zawierać będzie opis podstawowych tendencji w przemyśle przetwórczym województwa małopolskiego na tle tendencji ogólnopolskich oraz województw: mazowieckiego, śląskiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego. Raport będzie prezentował koniunkturę gospodarczą województwa w oparciu o wyniki testu koniunktury. Dokonana zostanie ocena stanu koniunktury gospodarczej i wraz z prognozą krótkookresową, w tym diagnozowana i prognozowana będzie otwartość przedsiębiorstw z woj. małopolskiego na współpracę z zagranicą. Łączna objętość raportu wyniesie, według wstępnego szacunku ok stron Raport kwartalny o sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw w województwie małopolskim Będzie to raport, w którym w oparciu o dane statystyki publicznej dokonana zostanie ocena sytuacji gospodarczej w woj. małopolskim. Raport będzie się ukazywał w ciągu 57 dni po zakończeniu kwartału. Okres ten wynika z terminów spływu danych statystki publicznej. Ocenie poddane zostaną m.in. takie procesy, jak produkcja sprzedana w przemyśle, budownictwie i handlu, sytuacja finansowa przedsiębiorstw, wynagrodzenia. Ocena dokonana zostanie na tle danych ogólnopolskich oraz województw: mazowieckiego, śląskiego, dolnośląskiego oraz wielkopolskiego. Raport będzie nawiązywał do badania koniunktury w województwie tam, gdzie to będzie uzasadnione. Szacunkowa objętość raport wyniesie ok stron Raport kwartalny pt. Ocena popytu na pracowników w województwie małopolskim na podstawie statystyki ogłoszeń prasowo-internetowych Będzie to raport szybko oceniający raz na kwartał tendencje na rynku pracy w Małopolsce na podstawie ogłoszeń prasowo-internetowych. Raport ten będzie powstawał w 2 tygodnie po 12

13 zakończeniu kwartału. Będzie uwzględniał bazę danych ogłoszeń zebraną od 1999 roku z dodatku Praca w Gazecie Wyborczej. Pokazane zostaną tendencje na rynku województwa małopolskiego w porównaniu z sytuacją ogólnopolską i w województwach: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Zaprezentowany zostanie popyt na pracę w przekroju różnych grup zawodowych województwa małopolskiego. Szacunkowa objętość raportu stron Raport kwartalny pt. Sytuacja na rynku pracy w Małopolsce (na podstawie statystyki GUS) Raport ten w stosunku do poprzedniego różni się czasem powstania i źródłami informacji. Ocenie poddane zostaną: bezrobocie i zatrudnienie, aktywność zawodowa. Jest on późniejszy od poprzedniego oraz różni sięźródłem i zakresem danych. Raport w oparciu o dane GUSowskie. Będzie zawierał porównania do województw: mazowieckiego, śląskiego, dolnośląskiego oraz wielkopolskiego oraz do trendów ogólnopolskich. Będzie powstawał w ciągu 60 dni po zakończeniu kwartału. Termin ten wynika z harmonogramu spływu danych GUS. Szacunkowa objętość 7 15 stron Raport kwartalny pt. Nastroje społeczne województwa małopolskiego Będzie to analiza nastrojów społecznych województwa małopolskiego oparta na konstrukcji Wskaźnika Dobrobytu (WD) publikowanego dla obszaru Polski przez BIEC w okresach miesięcznych. Wskaźnik WD łączy w jeden szereg liczbowy szereg danych pochodzących z GUS. Oprócz Małopolski dla celów porównawczych WD zostanie stworzony również dla Mazowsza, Śląska, Dolnego Śląska oraz dla Wielkopolski. Podobne w konstrukcji wskaźniki stosowano w USA przed wyborami prezydenckimi w celu oceny nastrojów społecznych. Objętość raportu 3 5 stron Raport kwartalny pt. Wskaźnik Wyprzedzający Koniunktury dla województwa małopolskiego Będzie to analiza koniunktury gospodarczej województwa małopolskiego oparta na Wskaźniku Wyprzedzającym Koniunktury dla województwa małopolskiego. Wskaźnik WWK łączy w jeden szereg liczbowy dane pochodzące z GUS, z danymi testu koniunktury oraz z NBP i Ministerstwa Finansów. Stworzony zostanie WWK dla Małopolski, a dla celów porównawczych również dla Mazowsza, Śląska, Dolnego Śląska oraz dla Wielkopolski. Ogólnopolski WWK istnieje i publikuje go BIEC. Objętość raportu 4 6 stron. Raporty półroczne 13

14 3.7. Raport półroczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Będzie to raport oceniający tendencje w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej województwa małopolskiego na podstawie ocen wyrażonych w ankietach przez przedsiębiorców. Objętość raportu 2 4 strony Raport półroczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego. Drugie półrocze Będzie to raport oceniający tendencje w zakresie atrakcyjności inwestycyjnej województwa małopolskiego na podstawie ocen wyrażonych w ankietach przez przedsiębiorców. Objętość raportu 2 4 strony. Oba raporty będą uzupełniać szeroki raport roczny na ten temat powstały w oparciu o dane GUS-owskie Raport półroczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Będzie to ocena aktywności inwestycyjnej w przemyśle dokonana w oparciu o wyniki ankiety wśród przedsiębiorców. Sytuacja w Małopolsce zostanie porównana do sytuacji ogólnopolskiej oraz w województwach: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Szacunkowa objętość raportu 3 5 stron Raport półroczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze. Będzie to ocena aktywności inwestycyjnej w przemyśle dokonana w oparciu o wyniki ankiety wśród przedsiębiorców. Sytuacja w Małopolsce zostanie porównana do sytuacji ogólnopolskiej oraz w województwach: mazowieckim, śląskim, dolnośląskim oraz wielkopolskim. Szacunkowa objętość raportu 3 5 stron. Oba raporty będą stanowić uzupełnienie do raportu rocznego przygotowanego w oparciu o dane GUS-owskie Raport półroczny pt. Aktywność zagraniczna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze. Raport ten będzie powstawał na podstawie danych pozyskanych z ankiety. W ankiecie zaprojektowano kilka pytań dotyczących aktywności przedsiębiorstw województwa małopolskiego we współpracy z zagranicą. Pytania dotyczą kontaktów zagranicznych oraz portfela zamówień. Objętość raportu 3 5 stron. 14

15 3.12. Raport półroczny pt. Aktywność zagraniczna przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze Druga w roku edycja tego samego raportu, co wyżej. Raport ten będzie powstawał na podstawie danych pozyskanych z ankiety. W ankiecie zaprojektowano kilka pytań dotyczących aktywności przedsiębiorstw województwa małopolskiego we współpracy z zagranicą. Pytania dotyczą kontaktów zagranicznych oraz portfela zamówień. Objętość raportu 3 5 stron Raport półroczny pt. Innowacyjność przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze Będzie to raport mierzący dynamikę w zakresie innowacyjności przedsiębiorstw WM. Pomiar będzie odbywać się za pomocą ankiety skierowanej do przedsiębiorstw. Objętość 2 5 stron Raport półroczny pt. Innowacyjność przedsiębiorstw województwa małopolskiego. Drugie półrocze Będzie to raport mierzący dynamikę w zakresie innowacyjności przedsiębiorstw WM w drugim półroczu. Pomiar będzie odbywać się za pomocą ankiety skierowanej do przedsiębiorstw. Objętość 2 5 stron Raport półroczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego. Pierwsze półrocze. Raport ten będzie powstawał na podstawie danych pozyskanych z ankiety. W ankiecie zaprojektowano kilka pytań dotyczących kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach województwa małopolskiego. Objętość raportu 2 4 strony Raport półroczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego. Drugie półrocze Raport ten będzie powstawał na podstawie danych pozyskanych z ankiety. W ankiecie zaprojektowano kilka pytań dotyczących kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach województwa małopolskiego. Oba raporty nt. kapitału ludzkiego będą wykorzystane w rocznym raporcie nt. kapitału ludzkiego WM. Objętość raportu 2 4 strony. Raporty roczne 15

16 3.17. Raport roczny pt. Atrakcyjność inwestycyjna województwa małopolskiego. Drugie półrocze. Oprócz raportu półrocznego oceniającego atrakcyjność inwestycyjną województwa. W oparciu o wyniki ankiety, drugi w roku raport nt. atrakcyjności inwestycyjnej województwa będzie szerokim raportem wykorzystującym dane GUS. Będzie w nim dokonana ocena atrakcyjności inwestycyjnej małopolski na tle województw: mazowieckiego, śląskiego, dolnośląskiego oraz wielkopolskiego. Szacunkowa objętość raportu stron Raport roczny pt. Innowacyjność województwa małopolskiego Oprócz półrocznych badań jakościowych innowacyjności przedsiębiorstw województwa małopolskiego będzie to pogłębiony raport oceniający cechy i tendencje innowacyjności województwa małopolskiego z uwzględnieniem porównań do innych województw: mazowieckiego, śląskiego i dolnośląskiego. Szacunkowa objętość raportu ok stron Raport roczny pt. Aktywność inwestycyjna przedsiębiorstw województwa małopolskiego Będzie to raport pogłębiony w stosunku do dwóch raportów półrocznych nt. aktywności inwestycyjnej województwa małopolskiego. Ten raport będzie oparty głównie na danych GUS w powiązaniu z danymi z ankiety. Szacunkowa objętość raportu stron. ] Raport roczny pt. Kapitał ludzki województwa małopolskiego Raport ten będzie powstawał na podstawie danych uzyskanych z GUS oraz będzie uwzględniał dane z dwóch raportów półrocznych powstałych w oparciu o dane ankietowe. W ankiecie zaprojektowano kilka pytań dotyczących kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwach województwa małopolskiego. Objętość raportu stron Raport pt. Szacunki PKB dla województwa małopolskiego Raport ten raz w roku będzie prezentował szacunki PKB dla województwa. Potrzeba takiego raportu wynika stąd, że GUS podaje dane o PKB w województwach z dwuletnim opóźnieniem. Objętość raportu 2 4 strony. 16

17 3.22. Raport pt. Szacunki BIZ dla województwa małopolskiego W związku z tym, że NBP nie rozszacowuje BIZ na województwa, pojawia się potrzeba wykonania takiego szacunku. Objętość raportu 2 4 strony. 17

18 Relacja między raportami a wskaźnikami wymienionymi w załączniku 2 do umowy 2 Ponieważ prezentacja koncepcji i metodologii BSGWM posługiwała się pojęciami wskaźników, a w treści niniejszego tekstu posługujemy się wskaźnikami i raportami, to należy wskazać, jakie wskaźniki będą wykorzystywane w jakich raportach. Raporty w tabeli niżej oznaczono numeracją zastosowaną w tekście wyżej przy omawianiu poszczególnych raportów. Nazwa wskaźnika/obszaru Prawa majątkowe bądź Oznaczenie raportów licencja zawierających wskaźniki koniunktura gospodarcza województwa małopolskiego licencja 3.1 wskaźniki ilościowe identyfikujące aktywność gospodarcząprzedsiębiorstw działających w licencja 3.2 województwie małopolskim wskaźniki ilościowe identyfikujące stan rynku pracy w województwie małopolskim licencja 3.4 wskaźniki pochodzące spoza statystyki publicznej, które umożliwiają identyfikację zmian jakościowych na małopolskim rynku pracy licencja 3.3, 3.1 wskaźniki ilościowe identyfikujące otwartość przedsiębiorstw przemysłu przetwórczego z województwa małopolskiego na wymianę towarową z zagranicą złożony wskaźnik identyfikujący nastroje konsumenckie (nastroje społeczne) w województwie małopolskim złożony wskaźnik wyprzedzający koniunktury dla województwa małopolskiego wskaźniki ilościowe i jakościowe identyfikujące aktywność inwestycyjną przedsiębiorstw działających w województwie małopolskim wskaźniki ilościowe i jakościowe identyfikujące atrakcyjność inwestycyjną województwa małopolskiego licencja 3.1, jakościowe 3.11, 3.12 licencja 3,5 licencja 3.6 licencja licencja 3.19, jakościowe 3.9, , jakościowe 3.7, Umowa nr IXA/1116/GSI/09 z dn , której przedmiotem jest opracowanie koncepcji i metodologii dla barometru społeczno-gospodarczego Małopolski. 18

19 Nazwa wskaźnika/obszaru wskaźniki ilościowe i jakościowe identyfikujące cechy kapitałuludzkiego w województwie małopolskim wskaźniki ilościowe identyfikujące otwartość przedsiębiorstw usługowych z województwa małopolskiego na wymianę handlową z zagranicą innowacyjność gospodarki województwa małopolskiego Prawa majątkowe bądź licencja Oznaczenie raportów zawierających wskaźniki licencja 3.20 licencja licencja proponuje się odstąpić od identyfikowania tego obszaru ze względu na brak danych (statystyka FATS dopiero co zdefiniowana), jego nieistotność i potencjalnie wysokie koszty ich pozyskania z innych źródeł 3.18, jakościowe 3.12, 3.13 b) Wskaźniki dodane przez Wykonawcę Szacunki PKB raz w roku licencja 3.21 Szacunki BIZ raz w roku licencja

20 4. Metoda prezentacji wyników analiz Treść raportów w zależności od potrzeb będzie się składać z tekstu rysunków tabel i mapek. Niżej przedstawiona zastał próbka tekstu, która pozwala wyrobić sobie pogląd na to, jak będą wyglądały raporty od strony prezentacyjnej. PONIŻEJ ZNAJDUJE SIĘ PRZYKAŁD (ILUSTRACJA) PREZENTACJI TREŚCI RAPORTU Jest to jedynie ilustracja i tak powinna być traktowana

21 Skala spadków produkcji przemysłowej w czasie spowolnienia gospodarczego (wyrównane sezonowo) Województwa według dynamiki produkcji sprzedanej 2009Q2 i 2009Q3 (konstrukcja miary czytaj obok) Przyrost inwestycji w województwach 2008P2 2009P1 (wyrównane sezonowo) Obraz w przekroju regionalnym w polskiej gospodarce jest dość zróżnicowany. Mapka prezentuje spadki realnej wartości produkcji przemysłu w województwach w okresie najgłębszego spowolnienia gospodarczego, tj. od stycznia 2008 do kwietnia Porównywano wielkość produkcji przemysłowej w miesiącu, w którym była ona najwyższa w danym województwie, z miesiącem, w którym produkcja była najniższa (dane o wielkości produkcji zostały pozbawione wpływu czynnika sezonowego). Załamania produkcji nie odnotowały dwa województwa: łódzkie i lubuskie. Najgłębsze spadki produkcji wystąpiły w województwach: lubelskim (-33%) i świętokrzyskim (-28%). Warto odnotować, że w 2009Q2 i 2009Q3 łącznie w zdecydowanej większości województw zaobserwowano pozytywne tendencje mierzone dynamiką produkcji sprzedanej w ujęciu realnym. Oceny dokonano, porównując produkcję w 2009M9 do okresu najgłębszego jej załamania przypadającego na okres 2008Q4 2009Q1, odpowiedniego dla każdego województwa. Do liderów wzrostu regionalnego, wykazujących najwyższą poprawę dynamiki produkcji przemysłowej, należy sześć województw: dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie, śląskie, świętokrzyskie i mazowieckie (na rysunku oznaczono na zielono). Również dość dobrze (oznaczone na żółto) radzą sobie pozostałe województwa z wyjątkiem lubelskiego, kujawskopomorskiego i warmińsko-mazurskiego (na czerwono). Wzrosły inwestycje w województwach w okresie 2008P2 do 2009P1 (wyrównane sezonowo). W 2009P1 w stosunku do 2008P2 największy (zaznaczone kolorem czerwonym) spadek inwestycji wystąpił w województwie podkarpackim (spadek o 29%) oraz wielkopolskim (spadek o 20%). Reakcja tych województw na dekoniunkturę była szczególnie silna. Negatywne tendencje w sferze realnej gospodarki w niewielkim stopniu wpłynęły na inwestycje województwa pomorskiego, zasilane środkami publicznymi, które wzrosły o 37%. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

22 Dynamika bezrobocia w województwach 2008Q3 2009Q3 12% 8% 3% 6,9% 6,9% Polska ogółem 7,7% 8,0% 8,4% 2008Q3 2008Q4 2009Q1 2009Q2 2009Q tys. (+24,6%) Sezonowo wyrównana stopa bezrobocia według BAEL. Poniżej wykresu liczba zarejestrowanych bezrobotnych na koniec kwartału; w nawiasie zmiana w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Dane regionalne zaprezentowane w sposób analogiczny. Kolorem czerwonym oznaczono województwa o największym przyroście liczby zarejestrowanych bezrobotnych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS; Stopa bezrobocia według BAEL wyrównana sezonowo; dane nt. zarejestrowanych bezrobotnych niewyrównane sezonowo Liczba zarejestrowanych bezrobotnych najszybciej zwiększała się w okresie 2008M9 do 2009M9 w województwie wielkopolskim (wzrost o 43%) oraz pomorskim i podlaskim (wzrost o 35%). Najmniejszy wzrost wystąpił w woj. świętokrzyskim (wzrost o 8%) i lubelskim (wzrost o 11%). W województwach o największym wzroście liczby bezrobotnych odnotowano również w tym okresie dynamiczny wzrost liczby bezrobotnych zarejestrowanych z powodów leżących po stronie zakładu pracy. Mimo że statystyka ta nie uwzględnia wszystkich zwolnionych z przyczyn wywołanych zmianami koniunktury, to zbieżność tendencji może potwierdzać, że wzrost bezrobocia wynika w znacznej mierze z przyczyn o charakterze koniunkturalnym.

23 W 10 województwach produkcja sprzedana przemysłu w cenach stałych spadła w 2008M9 w stosunku do 2009M9. W jednym (Zachodniopomorskie) nie zmieniła się istotnie, natomiast w pozostałych 5 odnotowano wzrost. Największy wzrost wystąpił w Lubuskiem (wzrost o 27%), a także w Dolnośląskiem (wzrost o 10%). Największy spadek obserwuje się w Lubelskiem (spadek o 39%), oraz w Warmińsko-Mazurskiem (spadek o 34%). W kilku województwach dynamika produkcji przemysłu w ujęciu rocznym w 2009M9 była wyższa od tej w 2009M8. Są to woj. lubuskie, dolnośląskie oraz zachodniopomorskie. Biorąc pod uwagę okres I-IX 2009 w stosunku do I-IX 2008, produkcja sprzedana przemysłu wzrosła jedynie w 4 województwach lubuskim, podlaskim, łódzkim i dolnośląskim. W przypadku województw dolnośląskiego i lubuskiego jest to m.in. konsekwencją dobrego okresu 2009M4 2009M9, kiedy to produkcja wzrastała. Inna sytuacja występowała w Łódzkiem i Podlaskiem, gdzie po dobrym początku roku następnie odnotowano spadek dynamiki produkcji przemysłowej. W 2009M9 w relacji do 2009M6 produkcja ta już spadała. W okresie I-IX 2009 najbardziej pesymistyczna sytuacja w zakresie produkcji panowała w Świętokrzyskiem, Lubelskiem i Opolskiem, gdzie spadała ona w stosunku do I-IX 2008 w tempie powyżej 10%. Spośród tych województw najlepsze perspektywy występują w Świętokrzyskiem, gdzie dynamika produkcji przemysłu w ujęciu kwartalnym od początku roku wzrastała i w 2009M9 w stosunku do 2008M6 była dodatnia. Nieco niższa, lecz również dodatnia, była w tym okresie dynamika produkcji w województwie opolskim, choć nie zauważa się w tym przypadku wyraźnej tendencji rozwojowej. W woj. lubelskim dynamika ta od początku roku gwałtownie spadała. W pozostałych województwach sytuacja była zróżnicowana (por. tabela). Dynamika produkcji przemysłowej w województwach I-IX 2009/ I-IX 2008 niewyrównane 2008M12/ 2008M9 wyrównane 2009M3/ 2008M12 wyrównane 2009M6/ 2009M3 wyrównane 2009M9/ 2009M6 wyrównane Dolnośląskie 1% 3% 1% 3% 2% Kujawsko-pomorskie -2% -7% 1% 5% -12% Lubelskie -13% -19% 39% -19% -33% Lubuskie 15% 7% 1% 11% 6% Łódzkie 3% 0% 5% 2% -6% Małopolskie -10% -3% 0% -1% -4% Mazowieckie -8% -10% 5% -3% 6% Opolskie -11% -21% 9% -4% 2% Podkarpackie -9% -10% 4% -1% 1% Podlaskie 7% 0% 11% -3% -5% Pomorskie -6% -2% 0% 14% -17% Śląskie -8% -9% 9% -6% 4% Świętokrzyskie -13% -9% -5% -2% 6% Warmińsko-mazurskie -5% -2% 3% 2% -36% Wielkopolskie 0% -7% 9% 1% -2% Zachodniopomorskie -2% -3% 6% -1% -2% Źródło: GUS

24 Jedynym województwem, w którym w ostatnim roku wzrosło zatrudnienie, choć był to wzrost bardzo niewielki, jest województwo małopolskie. Najostrzejsza redukcja zatrudnienia nastąpiła w woj. warmińsko-mazurskim (spadek o 7,8%), nieco mniejsza w podkarpackim (spadek o 5,3%) oraz zachodniopomorskim (spadek o 5,2%). Najwyższą rentownością netto po trzech kwartałach 2009 roku charakteryzują się przedsiębiorstwa mające siedzibę w województwie opolskim (7%), najniższą zaś przedsiębiorstwa z województwa zachodniopomorskiego (1,3%). Wyniki przedsiębiorstw z pozostałych województw są mniej zróżnicowane i mieszczą się w przedziale od 2,7% do 5,6%. KONIEC ILUSTRACJI

25 5. Metodologia testu koniunktury i propozycja dla Małopolski W rozdziale tym omówione zostaną zasady tworzenia testu koniunktury według zharmonizowanej metodologii opisane przez OECD. Pytania do testu koniunktury dla Małopolski znajdują się w załączniku Zharmonizowany test koniunktury (Harmonized Tendency Survey) W latach 70. ubiegłego wieku OECD rozpoczęło wprowadzanie programu ujednoliconego systemu badań testem koniunktury. Początkowo programem objęte zostały kraje członkowskie OECD, w latach 90. rozpoczęto wprowadzanie programu w krajach niebędących członkami OECD z Europy Środkowo-Wschodniej. Obecnie program ten jest kontynuowany w stosunku do pozostałych krajów niebędących członkami, w szczególności w krajach dawnego ZSRR, krajach arabskich oraz wybranych krajach Afryki. Obecnie co miesiąc badanych jest ponad firm oraz prawie gospodarstw domowych z całej Unii Europejskiej. W Polsce co miesiąc na jednakowe dla całej Unii pytania odpowiada ok respondentów. Coraz większego znaczenia nabierają badania regionalne 3. Wprowadzenie zharmonizowanego systemu, ankietowanie przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych ma na celu zapewnienie porównywalności uzyskiwanych rezultatów. Warto zaznaczyć, iż prócz zalecanych przez Komisję Europejską i OECD obszarów badawczych oraz pytań w ramach zharmonizowanego systemu badań, poszczególne ośrodki badawcze mogą zachowywać indywidualizm. Odnosi się on zarówno do obszarów badania, sposobu formułowania pytania oraz zadawania regularnych pytań wykraczających poza zharmonizowany kwestionariusz, jak i bardzo popularnych w niektórych krajach tzw. testów ad hoc, dotyczących najczęściej zagadnień, które pojawiły się nieoczekiwanie, są kontrowersyjne lub bardzo specyficzne dla danej gospodarki. Należy podkreślić, iż w przypadku badania koniunktury dla Małopolski należy również pozostawić sobie możliwość postawienia tej kategorii pytań. Zgodnie ze zharmonizowanym systemem badań koniunktury metodą testu Komisja Europejska zaleca badanie następujących obszarów aktywności gospodarczej: przemysł (przede wszystkim przetwórstwo przemysłowe oraz w zależności od znaczenia poszczególnych gałęzi przemysłu dla gospodarek jako dodatkowe obszary: przemysł wydobywczy, produkcja energii elektrycznej), 3 Specjalnym tematem 28 Kongresu CIRET organizacji zajmującej się badaniami koniunktury gospodarczej, który odbył się w dniach września 2006 roku w Rzymie, były właśnie badania regionalne i lokalne.

26 budownictwo, sprzedaż detaliczna, usługi. Te obszary działalności gospodarczej wybrane zostały, ponieważ są najbardziej wrażliwe na cykliczne zmiany aktywności gospodarki. Podkreślić należy, iż zgodnie w wynikami badań prowadzonymi przez czołowe ośrodki zajmujące się badaniami koniunktury, spośród obszarów wymienionych powyżej, najbardziej wrażliwy na zmiany koniunktury jest przemysł, zaś najmniej sektor usług. Ujmując rzecz historycznie, ośrodki podejmujące badania koniunktury metodą testu zazwyczaj rozpoczynają je od badań w przemyśle. W zaleceniach KE nt. zharmonizowanych badań sugeruje się objęcie ankietyzacją przedstawicieli wszystkich przedsiębiorstw, bez względu na wielość, formę własności, formę prawną, branżę itp. W praktyce jednak w wielu przypadkach badania prowadzone są na grupie przedsiębiorstw charakterystycznych dla danej gospodarki (np. w Tajlandii ankietyzuje się przedsiębiorstwa wybranej branży, która ma istotne znaczenie dla gospodarki tego kraju, w Szwajcarii istotne znaczenie w grupie badanych przedsiębiorstw mają firmy sektora turystycznego). Zalecenia KE odnośnie doboru próby badawczej sugerują panel spełniający kryteria reprezentatywności w następujących przekrojach: rodzaj prowadzonej działalności gospodarczej, wielkość firmy według ilości zatrudnionych (podział na grupy: 1 19; ; ; 500+). W rożnych ośrodkach badawczych na ogół dąży się do zachowania reprezentatywności panelu, jednak w praktyce jest to niezwykle trudne i kosztowne. Dobrowolność uczestniczenia w badaniach powoduje, że dla zachowania reprezentatywności panelu w poszczególnych przekrojach o wielkości ok. 500 podmiotów, niezbędne jest ankietowanie dziesięciokrotnie większej próby, z której po ankietyzacji losowany jest panel podlegający zliczeniu wyników. Stąd też bardzo często badacze decydują się na celowy dobór próby badawczej, co jest znacznie tańsze, a uzyskane rezultaty nie odbiegają od tych uzyskiwanych na panelach reprezentatywnych. W zakresie ważenia jednostkowych odpowiedzi KE zaleca dwa podejścia:

27 ważenie wielkością zatrudnienia, ważenie wartością dodana. W praktyce stosowanej przez różne ośrodki na świecie dominuje ważenie jednostkowych odpowiedzi wielkością zatrudnienia. Wartość dodana jest kategorią, którą szacować można na wiele sposobów. Ponadto niektóre gałęzie przemysłu, zwłaszcza tzw. nowoczesnych technologii, charakteryzują się bardzo wysoką zmiennością wartości dodanej. W założeniach dotyczących odsetka zwrotności ankiet KE rekomenduje utrzymanie jego poziomu na ok. 50%, z rekomendacją sięgającą 70%. W praktyce jedynie jeden ośrodek twierdzi, że spełnia te kryteria (Tunkan, Japonia), w pozostałych ośrodkach prowadzących tego typu badania waha się od 20% do 40% w zależności od sposobu przeprowadzania ankiety. Najwyższą zwrotnością cechują się badania, gdzie ankietowanie odbywa się na drodze wywiadu bezpośredniego (najdroższa forma ankietowania), najniższą zwrotność osiąga się na drodze ankiety przeprowadzonej za pośrednictwem Internetu. Pomimo, że ta ostatnia forma prowadzenia badania charakteryzuje się stosunkowo niską zwrotnością, to zyskuje coraz więcej zwolenników ze względu na niskie koszty oraz szybkość uzyskiwania rezultatów. Ponadto doświadczenia ostatnich lat wskazują, że w miarę stabilizowania się liczebności próby (stały panel) odsetek zwrotności ankiet wzrasta. Założenia KE w zakresie częstotliwości przeprowadzania badań koniunktury przy pomocy testu przewidują ich prowadzenie w obszarze przemysłu raz w miesiącu. Zaleca się również, aby ankietę wypełniali menedżerowie wyższego szczebla. Z powodu wysokiej częstotliwości ankietowania KE zaleca ograniczoną liczbę pytań z możliwością poszerzenia kwestionariusza o dodatkowe pytania w sekwencjach półrocznych, rocznych i kwartalnych. W przypadku uruchamiania nowych badań (pierwsza edycja) KE dopuszcza ich rozpoczęcie od sekwencji kwartalnych z docelowym ankietowaniem w sekwencjach miesięcznych. W celu zapewnienia pełnej porównywalności w czasie prowadzonych badań KE zaleca dla tych ośrodków, które prowadzą badania w sekwencjach kwartalnych, aby ankietyzacja następowała odpowiednio w miesiącach: styczeń, kwiecień, lipiec i październik (pierwszy miesiąc kwartału). W przypadku testów koniunktury przeprowadzanych w sekwencjach miesięcznych KE zaleca, aby kwestionariusze z pytaniami dotarły do respondentów nie

28 później niż do 25. dnia każdego miesiąca, natomiast powinna być zwrócona do ośrodka prowadzącego w terminie nieprzekraczającym 10. dnia kolejnego miesiąca. W celu zapewnienia pełnej porównywalności pomiędzy krajami co do uzyskanych rezultatów w wyniku badań KE zaleca, aby: zbierana informacja miała charakter jakościowy w rozumieniu braku konieczności jej potwierdzenia w dokumentach firmy. W badaniu chodzi bowiem o to, aby w odpowiedziach zawarte były najbardziej aktualne wydarzenia z działalności przedsiębiorstwa. Jeśli przykładowo firma jest na finiszu rozmów prowadzących do podpisania umowy na produkcję i dostawę określonych dóbr, co praktycznie oznacza wzrost zamówień w przedsiębiorstwie, to taka informacja powinna znaleźć swój wyraz w postaci odpowiedzi wzrost zamówień bez konieczności czekania na formalne sfinalizowanie kontraktu. wszystkie odpowiedzi powinny dotyczyć sytuacji w badanej jednostce (przedsiębiorstwie), a nie w całym koncernie (w przypadku wielkich ponadnarodowych firm), danej branży, regionie, czy całej gospodarce. Oceny stanu bieżącego powinny być dokonywane w porównaniu z sytuacją normalną dla badanego przedsiębiorstwa. Oceny dotyczące przeszłości powinny być dokonywane poprzez porównywanie z sytuacją z miesiąca/kwartału poprzedniego stosownie do częstotliwości badań. Oceny dotyczące przyszłości powinny odnosić się do horyzontu czasowego 3 4 miesięcy bez względu na częstotliwość badań. KE zwraca w swych zaleceniach uwagę, aby zarówno treść pytań, formuły odpowiedzi uwzględniały specyfikę, struktury gospodarki danego kraju, jego uwarunkowań kulturowych oraz specyfikę językową. Zakres tematów (treść pytań), które powinny być objęte badaniami wraz z proponowaną częstotliwością, typem odpowiedzi i jego skalą oraz częstotliwością zadawanych pytań dla poszczególnych obszarów badawczych, zawierają tablice 5.1, 5.2, 5.3, i 5.4.

29 Tablica 5.1. Zharmonizowane obszary i sposób badania w przemyśle Treść pytania Postrzeganie zjawiska Horyzont czasowy pytania Horyzont czasowy przewidywań Skala odpowiedzi produkcja tendencje Stan; 3 4 miesiące (+); (=); (-) 4 przewidywania Zamówienia poziom Stan; 3 4 miesiące (+); (=); (-) (wszystkie i przewidywania eksportowe) Ceny sprzedaży poziom przewidywanie 3 4 miesiące (+); (=); (-) Zatrudnienie poziom przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Czynniki ograniczające produkcję Ocena sytuacji stan Tak/nie (kafeteria) Możliwości produkcyjne Wykorzystanie mocy produkcyjnych Ocena sytuacji bieżącej stan (+); (=); (-) Poziom Stan procent Inwestycje tendencje Przewidywanie Tendencja za 12 miesięcy Rodzaj Ocena inwestycji sytuacji Czynniki ograniczające inwestycje Ogólna sytuacja w przedsiębiorstwie Zapasy wyrobów gotowych bieżącej Ocena sytuacji tendencje poziom (+); (=); (-) stan Tak/ Nie (kafeteria) stan Tak/ Nie (kafeteria) Stan; przewidywania Stan; przewidywania Tendencje za 6 miesięcy (+); (=); (-) 3-4 miesiące (+); (=); (-) Tablica 5.2. Zharmonizowane obszary i sposób badania w budownictwie 4 (+) oznacza poprawę sytuacja w stosunku do okresu poprzedniego (poprzednie badanie). (=) oznacza brak zmiany w stosunku do sytuacji z okresu poprzedniego. (-) oznacza pogorszenie sytuacji w porównaniu z okresem poprzednim.

30 Treść pytania Postrzeganie zjawiska Horyzont czasowy pytania Horyzont czasowy przewidywań Skala odpowiedzi Ogólna aktywność tendencja stan (+); (=); (-) Ograniczenie Tak/Nie sytuacja stan produkcji (kafeteria) Zamówienia poziom stan (+); (=); (-) Zatrudnienie poziom przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Ceny poziom przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Czas obłożenia produkcją sytuacja stan W miesiącach Nowe kontrakty tendencja przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Finansowa sytuacja tendencja stan (+); (=); (-) Opóźnienia w zapłatach ze strony klientów tendencja stan (+); (=); (-) Techniczne możliwości poziom stan (+); (=); (-) Tablica 5.3. Zharmonizowane obszary i sposób badania w handlu detalicznym Treść pytania Postrzeganie zjawiska Horyzont czasowy pytania Horyzont czasowy przewidywań Skala odpowiedzi Ogólna sytuacja tendencja Stan; 6 miesięcy (+); (=); (-) przewidywania Zapasy poziom stan (+); (=); (-) Zamówienia tendencja przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Zatrudnienie tendencja przewidywania 3 4 miesiące (+); (=); (-) Ceny sprzedaży tendencja stan (+); (=); (-) Sytuacja finansowa Konkurencja na rynku Czynniki ograniczające działalność tendencja stan (+); (=); (-) tendencja stan (+); (=); (-) sytuacja stan Tak/Nie (kafeteria) Tablica 5.4. Zharmonizowane obszary i sposób badania w usługach

31 Treść pytania Postrzeganie zjawiska Horyzont czasowy pytania Popyt tendencja Stan; przewidywania Zatrudnienie tendencja Stan; przewidywania Czynniki ograniczające działalność Horyzont czasowy przewidywań Sposób odpowiedzi 3 4 miesiące (+); (=); (-) 3 4 miesiące (+); (=); (-) sytuacja stan Tak/Nie (kafeteria) Ogólna sytuacja tendencja Stan; 6 miesięcy (+); (=); (-) przewidywania Sytuacja tendencja stan (+); (=); (-) finansowa Dostęp do tendencja stan (+); (=); (-) kredytu Jednostkowe dane z ankiet podlegają w procesie zliczania wyników ważeniu zgodnie z przyjętym kryterium i skalą stosowania wag, następnie obliczane jest dla każdego pytania oraz jego wariantów (stan; przewidywania) saldo odpowiedzi. Saldo odpowiedzi w testach koniunktury obliczane jest jako różnica pomiędzy odsetkiem odpowiedzi wskazujących na poprawę (wzrost) badanego zjawiska (+) a odsetkiem odpowiedzi wskazujących na jego pogorszenie (-). Odpowiedzi bez zmian, na poziomie normalnym nie są brane pod uwagę. (1) %(+) - %(-) Alternatywną miarą do salda jest indeks dyfuzji zdefiniowany jako suma odsetka odpowiedzi wskazujących na poprawę badanego zjawiska (wzrost) i połowy odsetka odpowiedzi bez zmian, na poziomie normalnym. (2) %(+) + ½%(=) Otrzymane w ten sposób miary podstawowe saldo lub indeks dyfuzji poddane są procedurze czyszczenia z wpływu wahań przypadkowych i sezonowych. Zalecana jest jedna z procedur: ARIMA-X12 lub Tramo-Seats Metody doboru próby badawczej Ważnym i niełatwym zagadnieniem w badaniach metodą testu koniunktury jest dobór próby badawczej, czyli tzw. panelu. W praktyce stosowanej w tego typu oraz podobnych badaniach stosuje się najczęściej trzy sposoby ustalania panelu:

32 dobór próby warstwowo-losowy dobór próby przypadkowy oraz dobór próby celowy Warstwowo-losowy dobór próby. Na ogół oczekuje się, że panel będzie spełniał wymogi reprezentatywności dla całej populacji, co w konsekwencji umożliwia dokonywanie uogólnień na cały badany sektor (przemysł, handel, usługi czy gospodarstwa domowe), zaś dezagregacja zebranego w toku badań materiału statystycznego również będzie reprezentatywna dla wybranej podgrupy panelu. Pomimo, iż reprezentatywny warstwowolosowy dobór próby nie jest zadaniem trudnym, stanowi raczej standardową procedurę we wszelkich badaniach ankietowych, to jednak utrzymanie reprezentatywnego panelu w dłuższym okresie stanowi trudne do realizacji wyzwanie. Warstwowy dobór próby polega na losowym doborze podmiotów gospodarczych (lub gospodarstw domowych), przy czym całość zbiorowości dzielona jest na grupy według wybranych kryteriów, a losowanie odbywa się w obrębie tych grup. W przypadku badań prowadzonych wśród przedsiębiorstw są to najczęściej następujące kryteria: liczba zatrudnionych, wartość dodana, położenie terytorialne, wielkość obrotów, dział PKD, forma własności. Ze względu na znaczną zmienność danej zbiorowości (bankructwa, powstawanie nowych przedsiębiorstw) konieczne jest odnawianie i ponowne losowanie prób badawczych. Ten sposób doboru próby badawczej jest najczęściej zalecany przez statystyków, jednak daje najgorsze rezultaty, zarówno jeśli chodzi o zwrotność ankiet, jak i utrzymanie kryterium reprezentatywności w dłuższym okresie. Należy podkreślić bowiem, że uczestnictwo w badaniu ma charakter dobrowolny, zaś ośrodek przeprowadzający tego typu badania nie ma żadnych możliwości egzekwowania zwrotu wypełnionej ankiety. Dodatkowym czynnikiem utrudniającym utrzymanie reprezentatywnego panelu jest spora obecnie liczba ośrodków prowadzących tego typu badania na próbach ogólnopolskich. Przedsiębiorcy, do których trafi więcej niż jedna ankieta, mogą się czuć zdezorientowani i zniechęceni do jej wypełnienia, co odbija się na zwrotności ankiet i powoduje, że w ciągu bardzo krótkiego czasu dobrany panel traci cechy reprezentatywności zarówno w odniesieniu do całej wylosowanej próby, jak i w stosunku do poszczególnych podgrup. Kolejną wadą jest stosunkowo wysoki koszt doboru próby. Jej dobór odbywa się za pośrednictwem Głównego Urzędu Statystycznego lub jego terenowych oddziałów na zasadach komercyjnych. Niektóre z ośrodków prowadzących badania koniunktury w celu zwiększenia szans na zachowanie reprezentatywności próby w dłuższym okresie dokonują jej doboru z tzw. znacznym zapasem, co pozwala na dolosowanie wypełnionych ankiet w ramach tych podgrup, dla których kryterium reprezentatywności w danej edycji badania nie zostało spełnione. Tego typu