INFORMATOR DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Transkrypt

1 INFORMATOR DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Warszawa 2013

2 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Państwowy Fundusz Rehabilitacji itacji Osób Niepełnosprawnych INFORMATOR DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Warszawa 2013

3 Zakład Ubezpieczeń Społecznych

4 SPIS TREŚCI Wstęp Renta z tytułu niezdolności do pracy Informacje ogólne Pojęcie niezdolności do pracy Orzekanie o niezdolności do pracy Renty z tytułu niezdolności do pracy Staż uprawniający do renty z tytułu niezdolności do pracy Powstanie i ustanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy Zawieszanie i zmniejszanie renty z tytułu niezdolności do pracy Tryb postępowania o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy Wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy O czym osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy powinny powiadomić ZUS? Renta socjalna Informacje ogólne Komu przysługuje renta socjalna? Komu nie przysługuje renta socjalna? Wysokość renty socjalnej Zawieszenie prawa do renty socjalnej Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej Wypłata renty socjalnej O czym osoby pobierające rentę socjalną powinny powiadomić ZUS? Orzecznictwo lekarskie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Organizacja orzecznictwa lekarskiego Zasady orzekania o niezdolności do pracy Informator dla osób niepełnosprawnych 3

5 Spis treści 3.3. Postępowanie orzecznicze Zwrot kosztów stawiennictwa na badanie Środki odwoławcze Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych Rehabilitacja lecznicza Obsługa klientów niepełnosprawnych Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych Upowszechnianie wiedzy dotyczącej praw osób niepełnosprawnych Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych Czas pracy Przerwy w pracy Prawo do dodatkowego urlopu Turnus rehabilitacyjny Dodatkowe uprawnienia Utrata zdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku Wsparcie osób niepełnosprawnych ze środków PFRON przegląd zadań i realizatorów Zadania realizowane przez samorząd powiatowy w ramach rehabilitacji zawodowej, których celem jest wsparcie pracodawców Zwrot pracodawcom kosztów przystosowania i adaptacji stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych Zwrot pracodawcom kosztów wyposażenia stanowisk pracy Zwrot pracodawcom miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy Refundacja pracodawcy kosztów szkolenia pracowników niepełnosprawnych Informator dla osób niepełnosprawnych

6 Spis treści 6.2. Zadania realizowane przez samorząd powiatowy w ramach rehabilitacji zawodowej służące wsparciu indywidualnych osób niepełnosprawnych Dotacja na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej Dofi nansowanie do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej albo prowadzenie własnego lub dzierżawionego gospodarstwa rolnego Wsparcie osób niepełnosprawnych bezrobotnych lub poszukujących pracy w formie umożliwienia korzystania z usług lub instrumentów rynku pracy Program JUNIOR aktywizacja zawodowa absolwentów niepełnosprawnych Zadania realizowane przez samorząd powiatowy w ramach rehabilitacji społecznej, mające na celu wsparcie indywidualnych osób niepełnosprawnych Dofi nansowanie uczestnictwa osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych Dofi nansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze Dofi nansowanie likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych, w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych Program AKTYWNY SAMORZĄD Dofi nansowanie usług tłumacza języka migowego lub tłumacza- -przewodnika Zadania realizowane przez PFRON w ramach rehabilitacji zawodowej, mające na celu wsparcie indywidualnych osób niepełnosprawnych Informator dla osób niepełnosprawnych 5

7 Spis treści Refundacja składek na ubezpieczenia społeczne osobie niepełnosprawnej prowadzącej działalność gospodarczą oraz niepełnosprawnemu rolnikowi lub rolnikowi zobowiązanemu do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika Dofi nansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych wypłacane pracodawcom zatrudniającym osoby niepełnosprawne Zadania realizowane przez PFRON z zakresu rehabilitacji zawodowej, i społecznej Programy celowe PFRON Dofi nansowanie kosztów szkoleń języka migowego na podstawie ustawy o języku migowym Zadania zlecane fundacjom oraz organizacjom pozarządowym, których celem jest aktywizacja zawodowa i społeczna oraz wsparcie osób niepełnosprawnych Projekty systemowe służące rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych współfi nansowane ze środków Unii Europejskiej Adresy oddziałów Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Adresy Biura PFRON oraz oddziałów terenowych PFRON Informator dla osób niepełnosprawnych

8 WSTĘP Informator powstał z inicjatywy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych przy współudziale Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Znajdą w nim Państwo najważniejsze informacje przydatne osobom niepełnosprawnym, dotyczące m.in. zasad przyznawania rent, orzecznictwa lekarskiego, rehabilitacji leczniczej prowadzonej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, uprawnień pracowniczych, zasad dofi nansowania pracodawców z tytułu zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz instytucjonalnego wsparcia takich osób. W Informatorze mówi się także o zadaniach dotyczących rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, fi nansowanych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, oraz procedurach ich realizacji przez różne podmioty. Pełna informacja o programach i formach wsparcia osób niepełnosprawnych znajduje się na stronie internetowej w zakładce Programy i zadania PFRON. Mamy nadzieję, że publikacja ta będzie praktycznym przewodnikiem zarówno dla jej najważniejszych adresatów, jak i wszystkich Czytelników zainteresowanych poruszoną w niej problematyką. Informator dla osób niepełnosprawnych 7

9 1. RENTA Z TYTUŁU NIEZDOLNOŚCI DO PRACY 1.1. Informacje ogólne Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: r jest niezdolny do pracy, r ma wymagany odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy okres składkowy i nieskładkowy, r niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 1 okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. WAŻNE! W przypadku orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy warunek powstania niezdolności do pracy w wymaganym okresie uważa się za spełniony, bez względu na datę powstania niezdolności do pracy jeżeli ubezpieczony udowodnił posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny Pojęcie niezdolności do pracy Niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifi kowaniu. Niezdolność do pracy może być częściowa lub całkowita. r Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifi kacji. 1 Tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz z późn. zm. 8 Informator dla osób niepełnosprawnych

10 Renta z tytułu niezdolności do pracy r Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych stanowi podstawę do orzeczenia niezdolności do samodzielnej egzystencji. Orzeczenie całkowitej niezdolności do pracy nie stanowi przeszkody w podjęciu zatrudnienia w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Orzekanie o niezdolności do pracy Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Obowiązujące przepisy przewidują dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji komisja lekarska ZUS. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia Renty z tytułu niezdolności do pracy Renta z tytułu niezdolności do pracy może zostać przyznana na stałe lub na określony czas. r Renta stała przysługuje ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS za trwałą. Informator dla osób niepełnosprawnych 9

11 Renta z tytułu niezdolności do pracy r Renta okresowa przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli jego niezdolność do pracy zostanie przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS uznana za okresową, czyli mającą charakter czasowy. Renta okresowa z tytułu niezdolności do pracy przysługuje przez okres wskazany w decyzji organu rentowego. Nie ogranicza to uprawnień osoby niezdolnej do pracy do zgłoszenia wniosku o przeprowadzenie ponownego badania w celu zmiany stopnia niezdolności do pracy. Niezdolność do pracy jest orzekana na okres nie dłuższy niż 5 lat, chyba że według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu wówczas jest ona orzekana na okres dłuższy niż 5 lat Staż uprawniający do renty z tytułu niezdolności do pracy Okres składkowy i nieskładkowy wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, czyli staż, uzależniony jest od wieku osoby, w którym powstała niezdolność do pracy, i wynosi od 1 roku jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, aż do 5 lat jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Osoby, których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, muszą spełniać dodatkowy warunek, a mianowicie wymagany pięcioletni okres musi przypadać w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub dniem powstania niezdolności do pracy. WAŻNE! Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje również ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn i jest całkowicie niezdolny do pracy bez względu na to, czy posiada 5-letni okres składkowy i nieskładkowy w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy i bez względu na datę powstania tej niezdolności. Przy ustalaniu uprawnień do renty, dla 10 Informator dla osób niepełnosprawnych

12 Renta z tytułu niezdolności do pracy zbadania warunku udowodnienia co najmniej 25-letniego albo 30-letniego okresu, uwzględnia się wyłącznie okresy składkowe. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego ze względu na wiek okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania tego okresu uważa się za spełniony, jeśli ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia: r przed ukończeniem 18 lat, albo r w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy okresy składkowe i nieskładkowe. WAŻNE! Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uważa się za spełniony bez względu na udowodniony okres składkowy i nieskładkowy także w przypadku, gdy ubezpieczony stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy Powstanie i ustanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia wszystkich wymaganych warunków, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie. Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, prawo do renty nabędzie z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku, wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy lub świadczenia rehabilitacyjnego. Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. Informator dla osób niepełnosprawnych 11

13 Renta z tytułu niezdolności do pracy Prawo do renty ustaje: r gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa, r z upływem okresu, na jaki świadczenie to zostało przyznane, r z dniem, od którego z urzędu została przyznana emerytura, r wraz ze śmiercią osoby uprawnionej Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy Wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od: r wymiaru udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych, r wysokości zarobków wskazanych do obliczenia podstawy wymiaru renty, r kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do renty, a także r stopnia orzeczonej niezdolności do pracy. Jeżeli podstawy wymiaru renty nie można ustalić, organ rentowy ustala wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy w kwocie najniższego świadczenia. Od 1 marca 2013 r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 831,15 zł, a najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 637,92 zł Zawieszanie i zmniejszanie renty z tytułu niezdolności do pracy Zawieszenie lub zmniejszenie wysokości rent z tytułu niezdolności do pracy uzależnione jest od kwoty przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przy czym za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Na zawieszenie prawa do renty lub zmniejszenie wysokości tego świadczenia wpływa osiągany przez rencistę przychód z tytułu wykonywania działalności obowiązkowo podle- 12 Informator dla osób niepełnosprawnych

14 Renta z tytułu niezdolności do pracy gającej ubezpieczeniom społecznym. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczeń społecznych uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo pozarolniczą działalność. Za przychód mający wpływ na zawieszenie lub zmniejszenie renty uważa się także przychód uzyskany z tytułu służby w tzw. służbach mundurowych (policja, wojsko itd.). Na zawieszenie prawa do renty oraz zmniejszenie jej wysokości nie wpływa przychód osiągnięty z tytułu świadczenia pracy w ramach wykonywania umowy nieobjętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych, na przykład z tytułu wykonywania umowy o dzieło zawartej z osobą niebędącą jednocześnie pracodawcą rencisty. Jeżeli rencista osiąga przychód: r nieprzekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłaszanego przez Prezesa GUS renta wypłacana jest w pełnej wysokości, r przekraczający 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, nie wyższy jednak niż 130% tego wynagrodzenia renta jest odpowiednio zmniejszana, r przekraczający 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wypłata renty podlega zawieszeniu w całości Tryb postępowania o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy Postępowanie w sprawie przyznania renty wszczyna się na wniosek osoby zainteresowanej lub jej pełnomocnika. Wniosek taki zgłasza się bezpośrednio w jednostce terenowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy (zgłoszenie na piśmie lub ustnie do protokołu), albo za pośrednictwem przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania działalności pocztowej w obrocie krajowym lub zagranicznym (np. Poczty Polskiej S.A. lub fi rmy kurierskiej) lub za pośrednictwem płatnika składek. W razie zgłoszenia wniosku w innej jednostce ZUS jest ona zobowiązana do przekazania go jednostce właściwej. Informator dla osób niepełnosprawnych 13

15 Renta z tytułu niezdolności do pracy Wniosek może być zgłoszony w formie elektronicznej przez Internet za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej ZUS. Dokument ten musi być podpisany za pomocą e-podpisu weryfi kowanego przy użyciu kwalifi kowanego certyfi katu lub profi lu zaufanego epuap. Do wniosku o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy należy dołączyć: r zaświadczenie o stanie zdrowia (formularz ZUS N-9) wydane przez lekarza prowadzącego leczenie osoby ubiegającej się o świadczenie, r wywiad zawodowy (formularz ZUS N-10) ankietę wypełnioną przez płatnika składek, r kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych (druk ZUS Rp-6), r dokumenty potwierdzające przebyte okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwa pracy, legitymację ubezpieczeniową), r zaświadczenia pracodawcy o wysokości osiąganego wynagrodzenia (na formularzu według wzoru określonego przez ZUS druk ZUS Rp-7) bądź legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy, r kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy, jeśli ubezpieczony zgłasza wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodawanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Druki potrzebne do wystąpienia z wnioskiem o ustalenie renty z tytułu niezdolności do pracy dostępne są nieodpłatnie w każdej jednostce organizacyjnej ZUS lub na stronie internetowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, pod adresem Wniosek o rentę może być wycofany, nie później jednak niż do dnia uprawomocnienia się decyzji w sprawie renty (tj. w terminie jednego miesiąca od dnia doręczenia decyzji). Prośba o wycofanie wniosku jest skuteczna tylko wówczas, gdy została złożona na piśmie lub ustnie do protokołu. Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje w formie decyzji organu rentowego, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Od decyzji organu rentowego przysługuje odwołanie za pośrednictwem organu rentowego, który wydał decyzję do Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie- 14 Informator dla osób niepełnosprawnych

16 Renta z tytułu niezdolności do pracy czeń Społecznych. Odwołanie wnosi się na piśmie lub ustnie do protokołu w organie rentowym, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Postępowanie odwoławcze wolne jest od opłat. ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie Wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy Rentę z tytułu niezdolności do pracy wypłaca się za poszczególne miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczenia. Renta może być przekazywana osobie uprawnionej za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, albo na wniosek tej osoby na jej rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Osobie uprawnionej do renty zamieszkałej zagranicą renta może być wypłacana na jej rachunek bankowy w Polsce lub do rąk wskazanej osoby zamieszkałej w Polsce, względnie według zasad dotyczących wypłaty świadczeń, wynikających z umów międzynarodowych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych O czym osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy powinny powiadomić ZUS? Osoba pobierająca rentę z tytułu niezdolności do pracy zobowiązana jest powiadomić oddział ZUS, który wypłaca rentę, o: r osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności, a także o jego wysokości, Informator dla osób niepełnosprawnych 15

17 Renta z tytułu niezdolności do pracy r łącznej kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym w terminie do końca lutego następnego roku, przy czym dla umożliwienia sprawdzenia, czy korzystniejsze jest rozliczenie roczne, czy miesięczne wskazane jest wykazanie przychodów osiągniętych w kolejnych miesiącach roku, r zgłoszeniu wniosku o emeryturę lub rentę do innego organu rentowego, r zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, r innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty. 16 Informator dla osób niepełnosprawnych

18 2. RENTA SOCJALNA 2.1. Informacje ogólne Na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej 2 organem przyznającym i wypłacającym renty socjalne jest właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W szczególnych przypadkach renta ta jest wypłacana także przez inne organy emerytalno-rentowe, np. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) Komu przysługuje renta socjalna? Renta socjalna przysługuje osobie, która jest: r pełnoletnia oraz r całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: przed ukończeniem 18 roku życia, albo w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia, albo w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. Osobą pełnoletnią jest osoba, która ukończyła 18 lat. Za osobę pełnoletnią uważa się również kobietę, która zawarła związek małżeński po ukończeniu 16 lat, a nie ukończyła 18 roku życia. Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy i przewidywanego okresu jej trwania dokonuje lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl tej ustawy za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie prawa do renty nie jest istotne, kiedy powstała całkowita niezdolność do pracy, lecz to, aby niezdolność ta była skutkiem naruszenia sprawności organizmu, powstałego w wymienionych wyżej okresach. 2 Dz.U. z 2003 r. nr 135, poz z późn. zm. Informator dla osób niepełnosprawnych 17

19 Renta socjalna Renta może być przyznana na stałe jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała lub na wskazany okres jeśli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań do odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu Komu nie przysługuje renta socjalna? Renta socjalna nie przysługuje osobie, która: r ma ustalone prawo do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej, renty strukturalnej, świadczenia przedemerytalnego, zasiłku przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, r pobiera świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, r jest tymczasowo aresztowana albo odbywa karę pozbawienia wolności za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, r ma ustalone prawo do renty rodzinnej (części renty) przez jednostkę organizacyjną ZUS lub przez inny niż ta jednostka organ emerytalno-rentowy (np. KRUS), w wysokości przekraczającej 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, r jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych lub jako współwłaściciel ma udział w takiej nieruchomości, który przekracza 5 ha przeliczeniowych. WAŻNE! Osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności samotnie gospodarującej, nieposiadającej innego przychodu i niemającej prawa do renty rodzinnej, która jest właścicielem lokalu mieszkalnego (domu jednorodzinnego), której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu lub która jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, 18 Informator dla osób niepełnosprawnych

20 Renta socjalna może być wypłacane 50% kwoty renty socjalnej, jeżeli zobowiąże się pisemnie, że z kwoty tej będzie dokonywała opłat z tytułu czynszu lub innych należności za lokal mieszkalny (dom jednorodzinny), a w lokalu (domu jednorodzinnym) nie przebywają inne osoby Wysokość renty socjalnej Wysokość renty socjalnej uzależniona jest od wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Stanowi ona 84% kwoty tej renty. Renta podlega waloryzacji corocznie od 1 marca. Od 1 marca 2013 r. renta socjalna wynosi 698,17 zł. W przypadku gdy osoba ubiegająca się o rentę socjalną jest jednocześnie uprawniona do renty rodzinnej, której wysokość nie przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, przysługuje jej prawo do obydwu tych świadczeń. Łączna wysokość renty rodzinnej i renty socjalnej nie może przekraczać 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2013 r. wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 831,15 zł, a zatem 200% tej kwoty to 1662,30 zł. W przypadku jednak gdy łączna wysokość tych dwóch świadczeń przekracza 200% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, obniżeniu podlega wysokość renty socjalnej. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednak niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Od 1 marca 2013 r. kwota ta wynosi 83,12 zł Zawieszenie prawa do renty socjalnej Prawo do renty socjalnej podlega zawieszeniu w przypadku, gdy osoba uprawniona osiągnęła przychód w łącznej kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS Informator dla osób niepełnosprawnych 19

21 Renta socjalna dla celów emerytalnych. Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym uzyskany został przychód. Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Na zawieszenie renty socjalnej wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 lat życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej. Od przychodów tych nie jest wprawdzie odprowadzana składka na ubezpieczenia społeczne, jednak podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fi zycznych. Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego. Na zawieszenie prawa do renty socjalnej wpływa także przychód zaliczony do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fi zycznych. Renta socjalna ulega także zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fi zyczne. Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia albo oświadczenia określającego kwotę przychodu. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. 20 Informator dla osób niepełnosprawnych

22 Renta socjalna 2.6. Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej wszczyna się na wniosek osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego albo na wniosek innej osoby lub kierownika ośrodka pomocy społecznej, działających za zgodą osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub jej przedstawiciela ustawowego. Zgoda musi być wyrażona na piśmie lub ustnie do protokołu. Wspomniany wniosek składa się w jednostce organizacyjnej ZUS, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania, albo za pośrednictwem przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania działalności pocztowej w obrocie krajowym lub zagranicznym (np. Poczty Polskiej S.A. lub fi rmy kurierskiej). W razie zgłoszenia wniosku w innej jednostce ZUS jest ona zobowiązana do przekazania go jednostce właściwej. Organ rentowy po stwierdzeniu, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną udowodniła okoliczności niezbędne do ustalenia prawa do tego świadczenia kieruje tę osobę na badanie przez lekarza orzecznika ZUS, w celu wydania orzeczenia o niezdolności do pracy. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika albo orzeczenie komisji lekarskiej stanowi podstawę do wydania decyzji w sprawie renty. ZUS ma obowiązek wydać decyzję w sprawie renty socjalnej w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności w sprawie Wypłata renty socjalnej Rentę socjalną wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności: r osobie uprawnionej za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo na wniosek tej osoby na jej rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, Informator dla osób niepełnosprawnych 21

23 Renta socjalna r opiekunowi prawnemu lub faktycznemu osoby uprawnionej do rąk opiekuna, za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń, a na wniosek opiekuna prawnego na jego rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. Opiekunowi faktycznemu wypłaca się rentę tylko do rąk O czym osoby pobierające rentę socjalną powinny powiadomić ZUS? Osoba pobierająca rentę socjalną, jej przedstawiciel ustawowy lub osoba sprawująca opiekę prawną albo faktyczną nad osobą uprawnioną do renty socjalnej zobowiązana jest powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym o: r osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej, r pobycie w areszcie tymczasowym lub odbywaniu kary pozbawienia wolności, r nabyciu lub objęciu w posiadanie samoistne lub zależne nieruchomości rolnej oraz o powierzchni użytków rolnych wyrażonych w hektarach przeliczeniowych, r nabyciu prawa do emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej przyznanej przez Zakład lub inny organ emerytalno-rentowy, albo o nabyciu prawa do uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego, r nabyciu prawa do świadczenia przedemerytalnego, r nabyciu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, r pobieraniu świadczenia rentowego z instytucji zagranicznej, r wyjeździe za granicę (renta socjalna nie przysługuje osobie, która zamieszkuje i przebywa poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), r zmianie adresu zamieszkania, numeru rachunku w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej. 22 Informator dla osób niepełnosprawnych

24 3. ORZECZNICTWO LEKARSKIE W ZAKŁADZIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH 3.1. Organizacja orzecznictwa lekarskiego Do zakresu działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy m.in. orzekanie dla celów ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń wypłacanych przez Zakład, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji. Orzeczenia wydają: r lekarz orzecznik ZUS, r komisja lekarska ZUS Zasady orzekania o niezdolności do pracy Postępowanie orzecznicze wszczyna się na podstawie wniosku osoby występującej o rentę. Do wniosku oprócz dokumentów uzasadniających prawo do świadczeń i ich wysokości powinna być dołączona dokumentacja obejmująca: r zaświadczenie o stanie zdrowia wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba ubiegająca się o świadczenie, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed datą złożenia wniosku, r wywiad zawodowy dotyczący charakteru i rodzaju pracy, r dokumentację medyczną i rentową oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia, kartę badania profi laktycznego, dokumentację rehabilitacji leczniczej lub zawodowej. Lekarz orzecznik i komisja lekarska oceniają niezdolność do pracy, jej stopień, a także dokonują ustaleń dotyczących: r daty powstania niezdolności do pracy, r przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy, r związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, r niezdolności do samodzielnej egzystencji, r celowości przekwalifi kowania zawodowego. Informator dla osób niepełnosprawnych 23

25 Orzecznictwo lekarskie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Lekarz orzecznik oraz komisja lekarska dokonują oceny niezdolności do pracy w formie orzeczenia. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy lekarz orzecznik i komisja lekarska uwzględniają: r stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, r możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifi kowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofi zyczne Postępowanie orzecznicze Lekarz orzecznik i komisja lekarska wydają orzeczenie na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku oraz po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie. Orzeczenie może być wydane również bez bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być ono wydane, jeżeli dokumentacja dołączona do wniosku jest wystarczająca do wydania orzeczenia. Przed wydaniem orzeczenia lekarz orzecznik i komisja lekarska mogą uzupełnić dokumentację dołączoną do wniosku, w szczególności o opinie lekarza konsultanta lub psychologa albo o wyniki badań dodatkowych lub obserwacji szpitalnej. Lekarz konsultant i psycholog wydają opinie na podstawie bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, oraz analizy dokumentacji medycznej i zawodowej. Oddział ZUS w wyznaczonym terminie kieruje osobę, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, na badanie przeprowadzane przez lekarza orzecznika, komisję lekarską, lekarza konsultanta, psychologa lub na obserwację szpitalną. W razie niestawienia się osoby skierowanej na badanie bez uzasadnionych przyczyn, wezwania na badanie w nowo wyznaczonym terminie dokonuje się za zwrotnym poświadczeniem odbioru, informując o skutkach niestawienia się. 24 Informator dla osób niepełnosprawnych

26 Orzecznictwo lekarskie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Jeżeli stan zdrowia, stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim, uniemożliwia osobiste zgłoszenie się na badanie, może ono być przeprowadzane w miejscu pobytu osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, za jej zgodą Zwrot kosztów stawiennictwa na badanie Osobom wezwanym do osobistego stawiennictwa na badanie przez lekarza orzecznika, komisję lekarską, konsultanta ZUS, na badania dodatkowe lub obserwację szpitalną przysługuje zwrot kosztów przejazdu. Zasadą jest, że Zakład zwraca koszty przejazdu najtańszym środkiem komunikacji publicznej Środki odwoławcze Orzeczenie lekarza orzecznika nie jest ostateczne. Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu. W terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika zarzut wadliwości orzeczenia może zgłosić Prezes Zakładu i sprawa zostaje przekazana do rozpatrzenia przez komisję lekarską. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna ZUS niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń, do których prawo uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do właściwego sądu w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem terenowej jednostki organizacyjnej Zakładu, w której została wydana decyzja. Informator dla osób niepełnosprawnych 25

27 4. DZIAŁANIA ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z myślą o osobach niepełnosprawnych Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje takie zadania, jak: r zapewnienie najwyższej jakości obsługi klientom niepełnosprawnym, r usuwanie barier architektonicznych w obiektach Zakładu, r upowszechnianie wiedzy dotyczącej praw osób niepełnosprawnych, r prowadzenie rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej, r podejmowanie działań zwiększających zatrudnienie osób niepełnosprawnych w Zakładzie, r zachęcanie do odbywania staży zawodowych i praktyk studenckich w ZUS, r dostosowywanie stanowisk pracy do potrzeb pracowników z niepełnosprawnością Rehabilitacja lecznicza Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi program rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej. Celem programu jest przywrócenie zdolności do pracy osobom, które w następstwie choroby, urazu lub wypadku są zagrożone długotrwałą niezdolnością do pracy lub są nadal niezdolne do pracy, ale jednocześnie, po odbyciu rehabilitacji leczniczej, rokują odzyskanie tej zdolności. Podstawą skierowania do ośrodka rehabilitacyjnego jest orzeczenie o potrzebie rehabilitacji, wydane przez lekarza orzecznika ZUS. Orzeczenie może być wydane w następujących okolicznościach: r na wniosek lekarza prowadzącego leczenie, r podczas kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy, r przy ustalaniu uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego, r podczas orzekania o niezdolności do pracy dla celów rentowych. Rehabilitacja lecznicza w ramach prewencji rentowej prowadzona jest w systemie stacjonarnym lub ambulatoryjnym, dla następujących rodzajów schorzeń: r w systemie stacjonarnym: narząd ruchu, wczesne stany pourazowe i po zabiegach artroskopowych, 26 Informator dla osób niepełnosprawnych

28 Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych układ krążenia, układ oddechowy, psychosomatyka, onkologia gruczołu sutkowego, r w systemie ambulatoryjnym: narząd ruchu, układ krążenia. Rehabilitacja lecznicza odbywa się na podstawie ustalonego indywidualnie programu, uwzględniającego schorzenie podstawowe i choroby współistniejące, i zawiera następujące elementy: r kinezyterapię i fi zykoterapię, czyli zabiegi z zakresu ciepłolecznictwa, krioterapii, magneto- i elektroterapii, leczenia ultradźwiękami, laseroterapii i różnych form masażu, r rehabilitację psychologiczną, w tym m.in. psychoedukację i treningi relaksacyjne, r edukację zdrowotną. Rehabilitacja lecznicza w ośrodku trwa 24 dni, przy czym w uzasadnionych wypadkach okres ten może być skrócony lub wydłużony Obsługa klientów niepełnosprawnych Pracownicy ZUS są przygotowani do obsługi klientów z różnymi rodzajami niepełnosprawności. W każdej jednostce ZUS jest możliwość skorzystania z pomocy osoby przeszkolonej w posługiwaniu się językiem migowym. Zakład zaprasza do korzystania ze swojej strony internetowej, która sukcesywnie jest ulepszana w celu zharmonizowania jej z potrzebami użytkowników, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych. W większości jednostek organizacyjnych Zakładu funkcjonują dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych stanowiska obsługi klienta. Prace dostosowujące kolejne stanowiska obsługi są sukcesywnie prowadzone. Wykonywane są również modernizacje obiektów, Informator dla osób niepełnosprawnych 27

29 Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych usuwające bariery architektoniczne i dostosowujące budynki Zakładu do potrzeb osób niepełnosprawnych. ZUS ma na uwadze zarówno potrzeby swoich klientów, jak również niepełnosprawnych pracowników Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych Wspierając aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych podejmuje takie działania, jak: r uczestnictwo w targach i giełdach pracy, w tym dla osób niepełnosprawnych, na których przedstawiane są aktualne oferty pracy, r zamieszczanie w ogłoszeniach o naborze na wolne stanowiska pracy adnotacji zachęcającej osoby niepełnosprawne do składania aplikacji, r umożliwianie osobom niepełnosprawnym zdobywania doświadczenia zawodowego poprzez odbywanie praktyk studenckich oraz staży zawodowych w ZUS, r stwarzanie niepełnosprawnym pracownikom przyjaznych warunków pracy poprzez dostosowanie stanowiska pracy do rodzaju stopnia niepełnosprawności Upowszechnianie wiedzy dotyczącej praw osób niepełnosprawnych Dla pracodawców małych i średnich przedsiębiorstw Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi szkolenia, których tematem są następujące zagadnienia: r przyczyny i konsekwencje wypadków przy pracy i chorób zawodowych, r obowiązki pracodawcy i ochrona prawna pracowników po wypadku przy pracy lub w związku z chorobą zawodową, r możliwości i ograniczenia zawodowe osób z niepełnosprawnością, r prawo a osoby z niepełnosprawnością, r organizacja stanowiska pracy dla pracownika, który stał się niepełnosprawny. 28 Informator dla osób niepełnosprawnych

30 Działania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych Ponadto Zakład upowszechnia różnego rodzaju materiały, broszury i ulotki z informacjami z zakresu bieżącej działalności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, którymi zainteresowane są osoby niepełnosprawne. Poprzez swoje oddziały terenowe Zakład współpracuje na bieżąco z lokalnymi organizacjami i instytucjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych, bierze udział w okolicznościowych imprezach, dniach otwartych, spotkaniach tematycznych. Uczestniczy w wielu przedsięwzięciach, których celem jest upowszechnianie wiedzy o prawach i problemach szerokiej rzeszy osób z niepełnosprawnością. Inicjatywą własną Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są dni otwarte w ZUS dla osób niepełnosprawnych, organizowane od 2007 r. we wszystkich oddziałach, przy współpracy Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji oraz lokalnych organizacji i instytucji. Celem jest zapewnienie kompleksowej, profesjonalnej informacji osobom niepełnosprawnym, między innymi z zakresu ubezpieczeń społecznych, zatrudnienia i aktywizacji zawodowej, praw pracowniczych oraz rehabilitacji leczniczej, społecznej i zawodowej. W ich trakcie można uzyskać informacje dotyczące świadczeń z ubezpieczenia społecznego, orzecznictwa lekarskiego, zapoznać się z aktualnymi ofertami pracy w Zakładzie, a także zdobyć informacje o planowanych projektach PFRON oraz możliwości otrzymania dofi nansowania z Funduszu. Informator dla osób niepełnosprawnych 29

31 5. UPRAWNIENIA PRACOWNICZE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych zostały uregulowane w rozdziale 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych 3, a także w rozporządzeniach wykonawczych do tej ustawy. Omówione w niniejszym rozdziale uprawnienia pracownicze przysługują osobie niepełnosprawnej odpowiednio od dnia, od którego ta osoba została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych u danego pracodawcy Czas pracy Czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Od dnia 1 stycznia 2012 r. czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profi laktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Koszty tych badań ponosi pracodawca. Ustalony zgodnie z powyższymi zasadami wymiar czasu pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności obowiązuje od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy. Osoba niepełnosprawna nie może być również zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Stosowanie skróconych norm czasu pracy (7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo) nie powoduje obniżenia wysokości przysługującego wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości. 3 Tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r. nr 127, poz. 721 z późn. zm. 30 Informator dla osób niepełnosprawnych

32 Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych Natomiast pracownikowi, którego wysokość wynagrodzenia jest określona w stawce godzinowej, przechodzącemu na skrócony wymiar czasu pracy należy stawkę wynagrodzenia zasadniczego odpowiednio podwyższyć (w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar jego czasu pracy do czasu skróconego). Wymienionych wyżej ograniczeń czasu pracy osób niepełnosprawnych nie stosuje się: r do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz r gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profi laktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę Przerwy w pracy Na podstawie art. 134 Kodeksu pracy wszystkim pracownikom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przysługuje prawo do przerwy w pracy, trwającej co najmniej 15 minut. Osobie niepełnosprawnej bez względu na dobowy wymiar czasu pracy przysługuje ponadto prawo do dodatkowej przerwy w pracy w wymiarze 15 minut na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas obu wymienionych wyżej przerw jest wliczany do czasu pracy Prawo do dodatkowego urlopu Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku następującego po dniu zaliczenia jej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Urlop dodatkowy nie przysługuje natomiast osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego Informator dla osób niepełnosprawnych 31

33 Uprawnienia pracownicze osób niepełnosprawnych w wymiarze 10 dni na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli osoba niepełnosprawna jest uprawniona, na podstawie odrębnych przepisów, do urlopu dodatkowego w wymiarze niższym niż 10 dni roboczych zamiast tego urlopu przysługuje jej urlop dodatkowy z tytułu niepełnosprawności w wymiarze 10 dni Turnus rehabilitacyjny Osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności ma także prawo do zwolnienia od pracy w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku. Pracownik ubiegający się o udział w turnusie rehabilitacyjnym powinien uzyskać od lekarza sprawującego nad nim opiekę wniosek o skierowanie na taki turnus. We wspomnianym wniosku lekarz określa rodzaj turnusu oraz czas jego trwania. Skierowanie na turnus rehabilitacyjny pracownik powinien przedstawić pracodawcy w takim terminie, który umożliwi mu zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie pracy. Podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy w związku z pobytem na turnusie rehabilitacyjnym jest przedłożony pracodawcy dokument potwierdzający pobyt na turnusie (najczęściej jest to faktura), wystawiony przez jego organizatora. Za czas omawianego zwolnienia od pracy pracownikom niepełnosprawnym przysługuje prawo do wynagrodzenia obliczonego tak jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie może dojść do kumulacji nieobecności w pracy z powodu korzystania z dodatkowego urlopu oraz zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym. W myśl wskazanej na wstępie ustawy łączny wymiar urlopu dodatkowego i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. 32 Informator dla osób niepełnosprawnych