POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY KATEDRA ELEKTROTECHNIKI TEORETYCZNEJ I METROLOGII. Systemy pomiarowe. Kod przedmiotu: KS 04456

Transkrypt

1 POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY KATEDRA ELEKTROTECHNIKI TEORETYCZNEJ I METROLOGII Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Systemy pomiarowe Kod przedmiotu: KS Ćwiczenie nr 4 POMIAR TEMPERATURY O p r a c o w a ł : dr inż. Jarosław Makal Białystok 2010

2 Wszystkie prawa zastrzeżone. Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejszej instrukcji są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm odnośnych właścicieli. 2

3 Cel ćwiczenia: Studenci zapoznają się z zagadnieniem pomiaru statycznego temperatury dokonanego przy użyciu termorezystora, termoelementu i pirometru. Umieją wskazać źródła niepewności przy pomiarze temperatury. Potrafią zastosować odpowiednią metodę pomiarową do wskazanych wymagań oraz skonfigurować elementy systemu pomiarowego na podstawie dostępnych danych producentów. 1. WSTĘP Wg definicji J.C.Maxwella : temperatura ciała jest jego cieplnym stanem, będącym miarą zdolności przekazywania ciepła innym ciałom. Wyższą wartość liczbową temperatury mają ciała, które intensywniej przekazują ciepło innym ciałom. [5, 7]. Temperatury nie należy mylić z ciepłem. Ciepło jest ilością energii (cieplnej), która istnieje w określonym obszarze fizycznym. Czym innym jest pomiar temperatury i czym innym pomiar ciepła (ilości ciepła, strumienia cieplnego). Z podanej definicji wynika, że podstawą pomiaru temperatury jest zjawisko przepływu ciepła. Obejmuje ono przewodzenie (przy bezpośrednim zetknięciu się), promieniowanie i konwekcję. Temperatura jest jednym z najważniejszych parametrów wielu procesów produkcyjnych. Najbardziej popularne termometry działają na zasadzie rozszerzania się objętości cieczy lub gazu pod wpływem temperatury (np. rtęć, alkohol) albo odkształcenia ciała stałego (termometry bimetalowe). Głównymi zaletami metod elektrycznych pomiaru temperatury (innych wielkości również) są: łatwość przetwarzania i przekazywania na duże odległości sygnałów pomiarowych. Rozwój techniki cyfrowej umożliwił przekazywanie i akwizycję (archiwizowanie) danych pomiarowych bez zakłóceń. Wyróżnia się zasadniczo pięć grup czujników elektrycznych do pomiaru temperatury. Ich zakresy pomiarowe oraz udział w sprzedaży podano w tabeli 1. Tabela 1. Rodzaj czujnika Zakres pomiarowy w o C Udział w sprzedaży Termoelementy % Termorezystory % Termistory % Złącza p-n (elektroniczne) % Pirometry % 3

4 Zamieszczone zestawienie nie zawiera wszystkich rodzajów czujników. Oferta producentów tych urządzeń jest bardzo bogata i różnorodna. W konkretnych zastosowaniach przy wyborze czujnika należy uwzględnić przede wszystkim: zakres temperatur pracy, czułość, powtarzalność (wymienialność czujników), dokładność, własności dynamiczne (stała czasowa), złożoność układu pomiarowego pracującego z czujnikiem. 2. POMIAR METODĄ STYKOWĄ W tej metodzie czujnik ma bezpośredni kontakt z badanym obiektem i wymienia ciepło na drodze przewodzenia. Przyrządy, stosowane w tej metodzie nazywamy termometrami. 2.1 Źródła błędów metody stykowej: Przyłożenie czujnika powoduje zmianę rozkładu pola temperatury w otoczeniu tego miejsca. Jest to źródło tzw. pierwszego składowego błędu metody stykowej. Błąd ten (różnica temperatury miejsca przed i po przyłożeniu czujnika) jest tym mniejszy, im ścianka jest grubsza a czujnik mniejszy (cieńszy). W praktyce eliminuje się go stosując czujnik w kształcie cienkiej płytki z materiału o dobrej przewodności cieplnej i o takiej samej emisyjności jak badane ciało. ścianka d T 1 q T 2 Rys.1. Przewodzenie ciepła w czujniku cienkowarstwowym o grubości d przylegającym do ścianki o temperaturze powierzchni T 1. Powyższe rozważania zakładają też, że temperatury stykających się powierzchni (badanej i czujnika) są identyczne i równe T 1. Jednak występuje tam zawsze pewien spadek temperatury spowodowany oporem kontaktowym wynikającym x 4

5 z faktu niemożliwości zapewnienia idealnego styku dwóch warstw. Jest to źródło tzw. drugiego składowego błędu metody. Opór ten można zmniejszyć np. poprzez zwiększenie nacisku powierzchniowego, staranne przygotowanie stykających się powierzchni lub np. pokrycie powierzchni pastą silikonową. Temperatura T x rzeczywiście mierzona przez czujnik zawiera się w przedziale [T 1,T 2 ] (T 1 >T 2, gdyż otoczenie ma niższą temperaturę od ścianki). Jest to tzw. trzeci składowy błąd metody. 2.2 Czujniki termoelektryczne (generacyjne) Czujniki termoelektryczne wykorzystują zjawisko odkryte w 1821 roku przez Thomasa Johanna Seebecka ( ), polegające na powstawaniu różnicy potencjałów między złączami dwóch różnych metali, gdy miejsca styku tych metali znajdują się w różnych temperaturach. Przyczyną tego zjawiska jest różna koncentracja swobodnych elektronów po obu stronach styku dwóch różnych metali w określonej temperaturze. A T 1 i T 2 B Rys. 2. Ilustracja zjawiska Seebecka (obwód zamknięty) Dalsze badania tego zjawiska doprowadziły do odkrycia tzw. zjawiska Peltiera (1834r) i zjawiska Thomsona (1856r). Jean Charles Peltier ( ) stwierdził, że gdy prąd przepływa przez miejsce złączenia dwóch różnych metali, to zależnie od kierunku przepływu prądu przez złącze, złącze to nagrzewa się lub oziębia (nie uwzględniając oczywiście ciepła Joule a 2 wydzielającego się w każdym przewodzie Q = cri ). Na bazie tego zjawiska buduje się obecnie specjalne baterie stosowane w urządzeniach medycznych i elektronicznych, np. w chłodziarkach do transportu organów do transplantacji. Wiliam Thomson, lord Kelvin ( ) odkrył, że w jednorodnym przewodniku, w którym istnieje gradient temperatury, podczas przepływu prądu elektrycznego wydziela się (lub pochłania) ciepło proporcjonalnie do różnicy temperatur, natężenia prądu, czasu przepływu i rodzaju przewodnika. 5

6 Zjawisko termoelektryczne, tj. zjawisko Seebecka, jest wynikiem jednoczesnego występowania obu ww. zjawisk. Czujnik termoelektryczny składa się (rys. 3) z dwóch termoelektrod (A, B), wykonanych z różnych metali (stopów lub czystych metali) zespolonych ze sobą jednym końcem. Miejsce styku przybiera najczęściej kształt niewielkiej kuleczki, będącej tak zwaną spoinę pomiarową SP. Umieszcza się ją w miejscu, gdzie mierzona jest temperatura T1. Pozostałe oba końce znajdują się w temperaturze T2. Jeżeli temperatury T1, T2 różnią się między sobą, to między wolnymi końcami termoelementu powstaje siła elektromotoryczna E, nazywana siłą termoelektryczną (STE). Przyjmuje ona na ogół niewielkie wartości wynoszące od kilku do kilkuset miliwoltów. T 2 A SP T 1 E B T 2 Miejsce pomiaru Rys. 3. Termoelement, czyli złącze dwóch różnych metali A i B (np. A - jest stopem metali: NiCr; B - stopem metali: NiAl). Wartość siły termoelektrycznej E z dobrym przybliżeniem można przyjmować za wprost proporcjonalną do różnicy temperatur T, to znaczy: E = k T = k ( T 2 ) 1 T (1) E mv k = T K gdzie k nazywany jest współczynnikiem czułości termoelementu (inaczej współczynnikiem Seebecka). Zależność (1) pozwala na wyznaczenie temperatury T1 wewnątrz obiektu badanego, gdy znana jest temperatura otoczenia T2. W normie PN EN : 1997 znajdują się charakterystyki termoelektryczne poszczególnych termoelementów wraz z wielomianami, z których te charakterystyki wyznaczono. Norma PN EN : 1997 zawiera klasy tolerancji termoelementów (gdy spoina odniesienia znajduje się w temperaturze 0 o C). Niektóre typy termoelementów zamieszczono w tabeli 2. 6

7 Tabela 2. Wybrane typy termoelementów i ich zakresy pomiarowe Termoelement Typ Materiał Zakres pomiarowy NiCr Ni K NikielChrom-Nikiel -270 o C o C Fe-CuNi J Żelazo-MiedźNikiel -210 o C o C Cu-CuNi T Miedź-MiedźNikiel -270 o C +400 o C NiCr-CuNi E NikielChrom-Miedź Nikiel -270 o C o C NiCrSi-NiSi N NikielChromKrzem-NikielKrzem -270 o C o C Pt10Rh-Pt S PlatynaRod-Platyna -50 o C o C Siła termoelektryczna uzyskiwana z opisanych typów czujników nie jest zbyt duża i wynosi kilkadziesiąt (typ J, K) lub kilkanaście (typ R, S) miliwoltów. Dlatego wymagają one stosowania dodatkowych układów pomiarowych (przetworniki lub karty pomiarowe). O dopuszczalnej temperaturze pracy i żywotności czujnika decyduje również rodzaj (materiał) zastosowanej osłony, a także atmosfera, w której termoelement jest eksploatowany. W tym zakresie należy korzystać z doradztwa technicznego. 2.3 Czujniki termorezystancyjne W czujnikach rezystancyjnych wykorzystuje się zmienność rezystancji elementu czynnego czujnika w funkcji temperatury. W ograniczonym zakresie temperatur słuszna jest zależność R x = R0[ 1+ α ( Tx T0 )] (2) gdzie α współczynnik termicznej zmiany rezystancji danego materiału (dla metali zwykle α>0, dla półprzewodników α<0). Najczęściej stosowane są czujniki platynowe (Pt) i niklowe (Ni) o rezystancji 100Ω (w temperaturze 0 o C). Czułość czujnika jest definiowana jako stosunek wartości jego rezystancji w temperaturze 100 o C do rezystancji w temperaturze 0 o C. Szczegółowe charakterystyki typowych czujników rezystancyjnych zawiera norma PN-EN A2. Termorezystory półprzewodnikowe (termistory), w zakresie od -100 o C do +50 o C mają czułość ok. 10 razy większą od termorezystorów metalowych. 7

8 W zastosowaniach przemysłowych czujniki umieszcza się w osłonach metalowych, które chronią elementy pomiarowe od oddziaływań zewnętrznych, ale za to spowalniają czas reakcji czujnika na zmianę temperatury. Osłony mogą być izolowane bądź połączone elektrycznie z czujnikiem. W zależności od wykonania można je używać do pomiarów wartości temperatury od -150 o C do 800 o C. Opisane czujniki nie generują samoistnego sygnału pomiarowego i dlatego wymagają stosowania dodatkowego układu zasilającego. 2.4 Scalone czujniki temperatury Wśród czujników temperatury bardzo popularne są czujniki zintegrowane w postaci układów scalonych. Są one tanie, łatwe w zastosowaniu, gdyż wartości sygnałów wyjściowych są już na poziomie kilku woltów, bardziej liniowe niż inne czujniki i nadają się do pomiarów w zakresie od -50 o C do 150 o C. Wymagają dodatkowych układów zasilania, łatwo je przystosować do własnych aplikacji. Ich wadą jest długi czas reakcji spowodowany plastikową obudową oraz niezbyt duża dokładność (od ±0,5 o C do ±4 o C). Wyróżnia się trzy typy zastosowań tych czujników: - z wyjściem analogowym (np. MAX , DS56, 60, TC1046, AD22100, 103, TMP01, 17, 37, LM20 335). - z wyjściami progowymi (np. MAX , TC , MIC502, TMP03, SMT160-30). Działają one na zasadzie przekroczenia mierzonej temperatury powyżej/poniżej zadanego progu. Na wyjściu sygnał logiczny włącz / wyłącz. - z wyjściem cyfrowym (np. DS1724, 1822, 1920, MAX6652, MIC384, AD7416, MAX1805). Współpracują z magistralami 1, 2, 3 i 5-wire, I 2 C, RS232, SMBus, SPI, i in. Więcej informacji o ww. czujnikach można znaleźć na stronach internetowych producentów. 8

9 2.5 Układ pomiarowy W większości kart katalogowych czujników stykowych znajdują się dane opisujące wyjściowy sygnał pomiarowy oraz przykładowe układy aplikacyjne. Czujnik pomiarowy zmienia swoje właściwości elektryczne lub wytwarza energię elektryczną pod wpływem temperatury. Zwykle to w czujniku następuje zamiana temperatury na wielkość elektryczną. Dlatego nazywa się go często przetwornikiem pierwotnym. Aby dopasować sygnał wyjściowy z czujnika do wymagań obwodu wejściowego kolejnego elementu toru pomiarowego lub przesłać go do niego stosuje się tzw. przetworniki wtórne. Wytwarzają one na wyjściu znormalizowany sygnał elektryczny proporcjonalny do wartości mierzonej temperatury. Sygnał ten może być mierzony za pomocą przyrządów (miliamperomierze, miliwoltomierze) lub kart pomiarowych. Te ostatnie są umieszczane w komputerach i za pomocą odpowiedniego oprogramowania użytkownik może odczytać wynik pomiaru, a nawet archiwizować dane w ciągu dłuższego czasu. Stosowane programy pozwalają na tworzenie odpowiednich prezentacji wyników pomiarów w postaci tabel i wykresów. Na rysunku 5 przedstawiono ogólny schemat omawianego toru pomiarowego. Czujnik Przetwornik wtórny Przetwornik A/C Wyjście cyfrowe Wyjście analogowe Karta pomiarowa wejścia analogowe lub cyfrowe Rys. 5. Schemat ogólny toru pomiarowego. 3. POMIAR BEZSTYKOWY Drugi sposób wymiany ciepła to wspomniane już promieniowanie. Każde ciało o temperaturze większej od 0 K wysyła energię radiacyjną (ciepło), przy czym zdolność emisji zależy od jego właściwości fizycznych (głównie powierzchni i od temperatury). Promieniowanie cieplne (radiacja) zachodzi 9

10 w całej objętości ciała, jednak jest ono mało przenikliwe, dlatego w ciałach stałych oraz cieczach tylko promieniowanie pochodzące z warstwy przypowierzchniowej o grubości kilku mikrometrów ma szanse wydostania się na zewnątrz. Z tego względu promieniowanie cieplne ciał stałych i cieczy jest traktowane jako zjawisko powierzchniowe (z małymi wyjątkami). W odróżnieniu od przewodzenia i konwekcji, które wymagają zetknięcia się ciał, promieniowanie może zachodzić w próżni. Podstawową zależnością, opisującą ilościowo przekazywanie ciepła q r między powierzchnią promieniującą (źródłem) a dowolnym punktem na zewnątrz, jest prawo Stefana-Boltzmanna. Stefan (doświadczalnie), a Boltzmann (teoretycznie) stwierdzili, że całkowita energia dla ciała doskonale czarnego emitowana w jednostce czasu przez jednostkę powierzchni wynosi M 4 0 T = ε σ (3) gdzie: M- natężenie promieniowania wysyłanego przez ciało promieniujące (W/m 2 ), T- temperatura powierzchni w K (tutaj T oznacza temperaturę bezwzględną w odróżnieniu od najczęściej podawanej temperatury w o C, ε- współczynnik emisyjności powierzchni, inaczej: emisyjność, σ 0 - stała promieniowania ciała czarnego (stała Stefana Boltzmanna). Idealnym źródłem promieniowania jest ciało doskonale czarne. Jego emisyjność jest równa 1. Ciała, których emisyjność nie zależy od długości emitowanych fal promieniowania, nazywamy szarymi. Dla większości powierzchni metalowych emisyjność jest funkcją temperatury oraz zależy od rodzaju i stanu powierzchni. W pomiarach bezstykowych czujnik pomiarowy nie absorbuje całości strumienia emitowanego przez badany obiekt. Ilość energii absorbowanej zależy od stosunku powierzchni emitującej i powierzchni czujnika oraz od wzajemnego ich położenia. Na wynik pomiaru ma wpływ również rodzaj materii znajdującej się pomiędzy tymi powierzchniami, która może pochłaniać część mierzonego promieniowania. Szczególnie należy to brać pod uwagę przy pomiarach przemysłowych. Przyrządy przeznaczone do pomiaru temperatury metodą bezstykową nazywają się pirometrami. Najbardziej typowe to: pirometry monochromatyczne z zanikającym włóknem, fotoelektryczne i radiacyjne. Większość pirometrów 10

11 charakteryzuje się krótkim czasem pomiaru, dlatego są one stosowane w pomiarach temperatury ciał będących w ruchu. 3.1 Pirometr radiacyjny Pirometry te (InfraRed temperature sensor lub IR thermometer) tradycyjnie stosuje się do pomiarów temperatur większych od około 1000 o C. Jednak postęp technologiczny w dziedzinie detektorów promieniowania pozwala na użycie pirometrów już w niższych temperaturach. Uproszczoną budowę pirometru radiacyjnego przedstawia rys. 6. L T ob T p D termoelement układ optyczny Rys. 6. Uproszczony schemat poglądowy pirometru radiacyjnego Sygnał wyjściowy pirometru, będący siłą termoelektryczną E termoelementu, jest zależny od różnicy temperatury detektora T p ( gorący koniec termoelementu) i temperatury obudowy T ob ( zimny koniec termoelementu), która jest tutaj temperaturą otoczenia. E = K ( T Tob ) (4) e gdzie K e jest współczynnikiem zależnym od rodzaju złączonych elementów (np. PtRh10-Pt lub NiCr-NiAl). Emisyjność ε (zwana zastępczą emisyjnością ciała rzeczywistego o temperaturze T) zależy od temperatury ciała promieniującego oraz od stanu powierzchni. Z punktu widzenia użytkownika bardzo istotnymi parametrami przy pomiarze pirometrycznym oprócz dokładności i rozdzielczości czujnika są: emisyjność ε badanej powierzchni i tzw. współczynnik odległościowy L/D. Zwykle ustalenie wartości ε jest podstawowym problemem przy pomiarze pirometrycznym, gdyż pomimo wielu tablic zamieszczonych w literaturze zawierających orientacyjne wartości ε, dokładna wartość tego współczynnika nigdy nie jest znana. p 11

12 Przy poprawnym pomiarze powierzchnia mierzona obiektu powinna być większa od pola widzenia czujnika. W przeciwnym razie oprócz mierzonego obiektu pirometr będzie widział tzw. tło i elementy otoczenia. Na rys.7 przedstawiono zależność średnicy pola widzenia od odległości obiektu dla czujnika miniaturowego MI 40 (Raytek [6]) o współczynniku odległościowym L/D = 4:1. średnica [mm] czujnik odległość [mm] Rys.7. Określenie średnicy pola widzenia od odległości obiektu dla czujnika miniaturowego MI 40 (firmy Raytek) o współczynniku odległościowym 4:1. 4. PRZYGOTOWANIE DO POMIARU Obiektem pomiaru jest prostopadłościan, którego boki wykonano z blachy aluminiowej o grubości 2 mm (rys.8). Wewnątrz, przy podstawie, umieszczona jest grzałka elektryczna w kształcie długiego pręta Rys.8. Obiekt pomiaru (1) z zaznaczonym źródłem ciepła (2) i miejscem (3) umieszczenia czujników Pt100 (wymiary w mm). 12

13 UWAGA: nie przekraczać prądu grzałki 2 A! Celem pomiaru jest wyznaczenie wartości temperatury obszaru leżącego w środku pionowej ściany wyznaczonego przez czarną folię. Pirometr wyposażony jest w wyświetlacz, na którym ukazuje się wynik aktualnego pomiaru. Czujnik termorezystancyjny połączony jest natomiast z przetwornikiem APTR, który zasilany jest napięciem ok. 18 V z pętli prądowej 4-20 ma, w której znajduje się miliamperomierz. Schemat blokowy układu pomiarowego przedstawiono na rys. 9. Pirometr Czujnik Pt100 APTR ma + Zasilacz 0 24 V Rys.9. Schemat blokowy układu pomiarowego. UWAGA: Aby właściwie wykorzystać czas przeznaczony na wykonanie ćwiczenia, zespół powinien mieć przygotowany protokół z odpowiednimi tabelami do zapisania wyników pomiarów i ich dokładności. Oprócz tego każdy powinien zapoznać się z parametrami używanych w ćwiczeniu przyrządów i elementów, a w szczególności z ich zakresami i klasami dokładności (patrz załącznik 1). 13

14 5. PRZEBIEG POMIARÓW i OPRACOWANIE WYNIKÓW a) Należy zmierzyć wartość temperatury w stanie ustalonym (po ok. 30 minutach od włączenia grzałki) w środku geometrycznym ściany, którą pokryto samoprzylepną czarną folią, używając pirometru, ustawionego prostopadle do badanej powierzchni. Polem widzenia pirometru jest wtedy koło o pewnej średnicy. W środku tego koła znajduje się czujnik platynowy Pt100 cienkowarstwowy, o wymiarach 10x2 mm i grubości 1,5 mm. b) Dokonać jednoczesnego odczytu wskazania miliamperomierza i pirometru. Wartość prądu przeliczyć na wartość temperatury mierzonej czujnikiem Pt100 (na podstawie danych przetwornika APTR). c) Wykonać pomiar pirometrem w różnych odległościach od prostopadłej ściany, starając się trzymać go do niej prostopadle. Zakładając, że temperatura drugiej ścianki (równoległej) jest taka sama, zmierzyć ją również pirometrem (ścianka ta nie jest pokryta czarną folią). Wyjaśnić przyczyny rozbieżności otrzymanych wyników pomiaru. d) Pamiętając o tym, że wynik pomiaru powinien być zapisany łącznie z jego niedokładnością, dla pomiarów z użyciem pirometru obliczyć niedokładność pomiaru. Wyniki umieścić w tabeli 4. Tabela 4. wartość prądu ma wartość temperatury o C 1 T Pt T pir

15 W sprawozdaniu należy zamieścić udokumentowane szczegółowo wyniki pomiarów wraz z komentarzami. We wnioskach powinien być również wyjaśniony sposobu oszacowania niedokładności pomiaru. 6. LITERATURA [1] Michalski L., Eckersdorf K., Kucharski J.: Termometria. Przyrządy i metody. Politechnika Łódzka, Łódź 1998; ISBN ; [2] SPECTRUM. Recourse for Understanding IR Technology. Raytek Corporation, 1998; [3] Rząsa M.R., Kiczma B.: Elektryczne i elektroniczne czujniki temperatury. WKŁ Warszawa [4] Witryny internetowe producentów oraz dystrybutorów czujników i przetworników temperatury, np. APATOR-KFAP SA, Thermo Pomiar. 7. PYTANIA I PROBLEMY a) Opisać wielkość mierzoną czujnikiem termorezystancyjnym. b) Wymienić znane błędy składowe metody stykowej oraz podaj sposoby ich zmniejszenia. c) Opisać budowę czujnika Pt100 i omówić wpływ stosowanej (ewentualnie) osłony na wynik pomiaru. d) Wyjaśnić istotę pomiaru temperatury czujnikiem termoelektrycznym. e) Opisać budowę i zasadę działania pirometru radiacyjnego. f) Wymienić czynniki i zjawiska wpływające na poprawność pomiaru pirometrycznego. g) Dla podanych przez prowadzącego warunków pomiaru i obiektu mierzonego dobrać odpowiedni czujnik (wymagana znajomość zakresów pomiarowych i stałych czasowych). Zestawić układ pomiarowy korzystając z informacji zawartych w kartach katalogowych czujników i dopasowanych do nich przetworników. h) Wyjaśnić podstawową zaletę tzw. pętli prądowej wykorzystywanej często w pomiarach przemysłowych. 15

16 Wymagania BHP Warunkiem przystąpienia do praktycznej realizacji ćwiczenia jest zapoznanie się z instrukcją BHP i instrukcją przeciwpożarową oraz przestrzeganie zasad w nich zawartych. Wybrane urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym mogą posiadać instrukcje stanowiskowe. Przed rozpoczęciem pracy należy zapoznać się z instrukcjami stanowiskowymi wskazanymi przez prowadzącego. W trakcie zajęć laboratoryjnych należy przestrzegać następujących zasad: Sprawdzić, czy urządzenia dostępne na stanowisku laboratoryjnym są w stanie kompletnym, nie wskazującym na fizyczne uszkodzenie. Sprawdzić prawidłowość połączeń urządzeń. Załączenie napięcia do układu pomiarowego może się odbywać po wyrażeniu zgody przez prowadzącego. Przyrządy pomiarowe należy ustawić w sposób zapewniający stałą obserwację, bez konieczności nachylania się nad innymi elementami układu znajdującymi się pod napięciem. Zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek przełączeń oraz wymiana elementów składowych stanowiska pod napięciem. Zmiana konfiguracji stanowiska i połączeń w badanym układzie może się odbywać wyłącznie w porozumieniu z prowadzącym zajęcia. W przypadku zaniku napięcia zasilającego należy niezwłocznie wyłączyć wszystkie urządzenia. Stwierdzone wszelkie braki w wyposażeniu stanowiska oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu sprzętu należy przekazywać prowadzącemu zajęcia. Zabrania się samodzielnego włączania, manipulowania i korzystania z urządzeń nie należących do danego ćwiczenia. W przypadku wystąpienia porażenia prądem elektrycznym należy niezwłocznie wyłączyć zasilanie stanowisk laboratoryjnych za pomocą wyłącznika bezpieczeństwa, dostępnego na każdej tablicy rozdzielczej w laboratorium. Przed odłączeniem napięcia nie dotykać porażonego. 16

17 Załącznik nr 1 Elementy toru pomiarowego wraz z opisem metrologicznym Pirometr THERMO-HUNTER PT-3S Czujnik Przetwornik Miliamperomierz Zakres temperatur: o C; czas odpowiedzi: 1,5s/90%; dokładność: ±3 o C odczytu (ε=0,95); rozdzielczość wyswietlacza: 0,1 o C; pole widzenia: ф2,5/25mm; czujnik/długość fali: stos termoelementów/8~14μm; wsp. emisyjności: DARK(0,95)/BRIGHT (0,70); DARK: guma, plastik, papier, ziemia, powierzchnie malowane, itp.; BRIGHT: powierzchnie metalowe oksydowane (utlenione) Typ: Pt100; producent: KFAP, klasa dokładności B, wg normy IEC 751, zakres: o C Typ: APTR-2; producent: KFAP; zakres: o C; klasa dokładności: k=0,25; we: Pt100; wyjście: 4 20 ma; zasilanie: V Typ: DL 0,2; zakres: 15/30 ma; ilość działek: 150; klasa dokładności: k=0,2 17