TEORIA INTEGRACJI GOSPODARCZEJ Mikroekonomiczne aspekty integracji gospodarczej. Model równowagi ogólnej.

Transkrypt

1 TEORIA INTEGRACJI GOSPODARCZEJ Mikroekonomiczne aspekty integracji gospodarczej. Model równowagi ogólnej. Prowadzący: Dr K. Śledziewska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego

2 Plan wykładu Mikroekonomiczne aspekty integracji gospodarczej. Model równowagi ogólnej. Badania skutków wprowadzenia FTA i UC

3 Wprowadzenie wolnego handlu, model równowagi ogólnej, niemobline czynniki produkcji Y 1 U 1 U 2 2 Q y 2 A Q y 1 B Q X 1 1 Q X 2 2 X

4 Wpływ wprowadzenia ceł, model równowagi ogólnej, niemobline czynniki produkcji Y Q y 2 Q y 3 Q y 1 Q X 1 C D B Q X 3 Q X 2 U 3 U 2 2 X

5 Wprowadzenie unii celnej, model równowagi ogólnej, niemobline czynniki produkcji Y U 3U4 Q y Q y 2 3 Q y 4 Q y 1 D E B Q X Q X 3 Q X 4 Q X 2 2 X

6 Wprowadzenie wolnego handlu, model równowagi ogólnej, mobline czynniki produkcji Y 1 U 0 U 1 2 Q y 3 Q y 2 Q y 1 B p A B c 1 Q X 1 Q X 3 Q X 2 2 X

7 Wpływ wprowadzenia ceł, model równowagi ogólnej, mobline czynniki produkcji Y 1 3 U 1 U 2 2 Q y 3 Q y 2 Q y 4 Q y 1 B p A 4 C B c 1 3 Q X 1 Q X 3 Q X 2 Q X 4 2 X

8 Wprowadzenie unii celnej, model równowagi ogólnej, mobline czynniki produkcji Y U 1 U 2 Q y 6 Q y 2 Q y 4 Q y 5 B p D p A C D c B c Q X 4 1 Q X 6Q X 2 Q X X

9 Plan wykładu Badania efektów integracji na modelach równowagi cząstkowej Badania skutków wprowadzenia FTA i UC dla Polski Badania skutków wprowadzenia FTA dla Polski

10 Równowaga cząstkowa Jedno z bardziej popularnych sposobów mierzenia efektów integracji Bazuje na dokładnym mierzeniu efektów wynikających ze zmian w nadwyżce konsumenta i producenta. Kntrybucja Vinera (1950) Tovias and Hhouri (2003), Buttelman and Meller (1992), Karemera and Koo (1994)

11 Model równowagi cząstkowej P D S P MD P w (1+t w ) P w a c b P eu (1+t eu ) P w c a+b Q 1 Q 2 Q 3 Q 4 Q M 1 M 2 M

12 Model równowagi cząstkowej Efekt kreacji (a+b): TC Efekt przesunięcia (c): TD = [ ] [ ] w w eu eu 2 1 P (1 + t ) P (1 + t ) * M = 0.5* M [ ] eu eu w 1 P ( 1+ t ) P * M gdzie M 1 importowana ilość przed dyskryminacyjną liberalizacją M 2 importowana ilość po dyskryminacyjnej liberalizacji t ue cła na import z krajów EU t w cła na import z ROW P w cena, import z W, przed dyskryminacją P eu cena import z UE po dyskryminacji

13 Co jeśli krzywa popytu logarytmiczna? P MD ( P, Y) = α Y β P P w (1+t w ) P eu (1+t eu ) P w c a+b M 1 M 2 M

14 Co jeśli krzywa popytu logarytmiczna? MD ( P, Y ) = α Y β P TC = P P eu w (1+ t (1+ t eu P w ) α ) Y β dp [( P (1 t ) ( P (1 t )) * M ] w w eu eu = = = Y Y P β β P eu w ( P (1+ t (1+ t w eu P w ) α ) dp (1 + t w )) [( P (1 t ) ( P (1 t )) * M ] w w eu eu + + α + 1 ( P α + 1 eu (1 + t eu )) α = [( P (1 t ) ( P (1 t )) * M ] w w eu eu TD = [( P (1 t ) P ) * M ] eu eu w + 1

15 Clausing (2001) Badał zmiany w handlu w wyniku wprowadzenia CUSFTA Canada-United States Free Trade Agreement. Wpływ dyskryminacyjnej liberalizacji ceł na wzrost handlu pomiędzy krajami CUSFTA i z krajami trzecimi. Dane na poziomie produktów Wnioski: CUSFTA głównie generowała efekt kreacji, niewiele efektu przesunięcia.

16 Badania empiryczne, badanie na poziomie produktów, dezagregacja Funkcja popytu na import ln D i = d d γ δ ln P + δ p i d z ln Z i- typy dóbr D-wartość popytu na import (USA z Kanady) P ceny płacone przez konsumentów Z- reprezentuje reer, PKB i wszystko inne co wpływa na popyt na import Funkcja podaży eksportu ln S i s s s = γ + δ ln P + δ p S podaż eksportu i z ln Z

17 Badania empiryczne, badanie na poziomie produktów, dezagregacja Założenia: Równowaga pomiędzy podażą eksportu i popytem na import. Zmiany w równowadze wynikają ze zmian w P lub Z Cła, koszty transportu i inne koszty handlu zwiększają P t- cła ad valorem ln D i d d d = γ + δ ln P + δ ln(1 + t ) + δ p i p i d z ln Z

18 Badania empiryczne, badanie na poziomie produktów, dezagregacja Porównując równania, znajdujemy cenę równowagi. ln D i d p = C + δ P + β (1 + t ) + i i ϕ Z C- constant term

19 Kreacja handlu Zmiana w handlu wynikająca ze zmian w cłach w czasie: %Δimportsit = α + β1δtariff it + βt year Zakładamy, że: % Δimportsit = ln Dit ln Di, t 1 Hipoteza: TC większe jeśli eksportujące firmy Kanadyjskie miały wcześniej przewagę (b. konkurencyjne). Δtariff it = ln( 1+ tit ) ln(1 + ti, t 1) % Δimports it = α + β Δtariff + β cauntryshare + β year 1 it 2 i, t 1 t

20 Trade diversion Hipoteza: jeśli obecne przesunięcie handlu procentowe zmiany w imporcie z ROW negatywny wpływ liberalizacji celnej z Kanadą. % Δimports world it = can world 1 it 2 it 3% α + β Δtariff + β Δtariff + β Δimports can it + β cauntryshare + β year 4 i, t 1 t

21 Plan wykładu Mikroekonomiczne aspekty integracji gospodarczej. Model równowagi ogólnej. Badania skutków wprowadzenia FTA i UC dla Polski Badania skutków wprowadzenia FTA dla Polski

22 Badanie efektów handlowych skutki wprowadzenia strefy wolnego handlu pomiędzy Polską a UE 3 nurty Badania ex ante prowadzone na początku lat 90 Badania ex post w połowie lat 90-tych Badania połączone z przewidywaniem skutków członkostwa Polski w UE

23 Badania początek lat 90-tych Prognozowanie struktury i wielkości wymiany handlowej pomiędzy Polską a krajami UE Przewidywany wielokrotny wzrost wolumenu handlu w porównaniu z tym z lat 80-tych Wang and Winters, 1991, Hamilton and Winters, 1992, Baldwin, 1994, Rollo and Stern 1992, Ferreira 1994 Metodologia Modele grawitacji (Wang and Winters, 1991, Hamilton and Winters, 1992, Baldwin, 1994) Metoda bazująca na udziałach w handlu (Ferreira, 1994)

24 Polski potencjał, eksport, mld US $ EU (EC) EFTA CEEC Wang and Winters (1991) Hamilton and Winters (1992) 12.7 (imports 13.9) 2,.6 (imports 3.1) 9.1 (imports 9.5) Baldwin (1994) Ferreira (1994) ,0 0,7

25 Wnioski z badań System Układów Stowarzyszeniowych widziany jako struktura piasty i szprychy (hub (EU) and spoke, Baldwin 1994)) Przewidywania dalszego spadku handlu pomiędzy CEE (Ferreira,1994) CEE i kraje Bałtyckie miały się stać głównymi partnerami handlowymi UE Główny czynnik jaki miał wpływać na wymianę przyszła integracja z UE

26 Skutki handlowe Układu Europejskiego, badania w Polsce Efekt kreacji handlu powstały w wyniku zawarcia przez Polskę stref wolnego handlu: Przyrosty eksportu i importu w mln dol. z 1991 roku (UE) i 1992 r (EFTA i CEFTA); IKCHZ

27 Efekt kreacji handlu powstały w wyniku zawarcia przez Polskę stref wolnego handlu Unia Europejska Kraje EFTA Kraje CEFTA Zmiany ogółem Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost Przyrost Saldo Lata Saldo saldo Saldo eksportu importu eksportu importu eksportu importu eksportu importu Ogółem ,0 73,0 53, ,7 11,3-0,6 3,4 28, ,1 40,0 11, ,9 1,4 3,5 2,6 9,5-6,9 63,5 10,9 52, ,6 42,3-34 0,1 0,1 0 88,7 263,4-174, , ,8 17, ,4 299,1-273, ,5 44,8-37 4,9 13,3-8,4 37,4 315,1-276, ,5 47,6-40 1,4 7,2-5,9 8,9 329, ,0 49,1-49 0,2 4,7-4,6 0,2 354,8-354, ,6-1,6 0 4,9-4,9 0 6,5-6, ,7-1,7 0 5,1-5,1 0 6,8-6, ,8-1,8 0 5,3-5,3 0 7,1-7,1 Razem ,8 246, , ,6 404,2 1709,5-1304

28 Efekt kreacji handlu powstały w wyniku zawarcia przez Polskę stref wolnego handlu Największe znaczenie zawarcie Układu Europejskiego przyrosty przyrostu handlu z UE 4-krotnie większe niż z krajami EFTA oraz 17-krotnie większe niż z krajami CEFTA Większy przyrost importu od eksportu Poziom zewnętrznej taryfy celnej Polski znacznie wyższy niż w Unii (różne zmiany w cenach) Dodatkowo: Skutki mogą być większe gdyż model dotyczy jedynie efektów statycznych Liberalizacja importu wpływa szczególnie korzystnie na poprawę efektywności w przypadku gospodarki nierynkowej i zmonopolizowanej Długookresowe przyczyny deficytu z prawie wszystkimi partnerami handlowymi Polski

29 Wymiana handlowa Polski z WE w mld ECU Eksport Import Bilans -20 Źródło: Eurostat

30 Badania ex post, połowa lat 90-tych Cześć prac odnosiła się bezpośrednio do wcześniejszych badań (Nilsson 2000 and Gros and Gonciarz 1996 on Baldwin 1994) Analiza przewidywanego i faktycznego wolumenu handlu Zmiana kierunku handlu (Gros and Gonziarz, 1996, Kaminski et al. 1996, Winiecki, 2000) Odniesienie do teorii spokes and hub (Baldwin 1994) - przesadzone (Gros and Gonziarz 1996) Początkowo handel pomiędzy szprychami faktycznie spada (Gros and Gonziarz 1996, Brenton and Gros 1997) W badaniach pomija się wpływ wcześniejszego systemu gospodarczego na gospodarkę (Winiecki 2000) przejście do b efektywnego systemu gospodarczego, gospodarka centralnie planowana, niedostosowanie popytu do podaży, gwałtowna liberalizacja wewnętrzna i zewnętrzna Umowy handlowe pomiędzy niektórymi krajami CEE czy Bałtyckimi bardziej efektywne od Układów Europejskich (Nilsson 2000)

31 Skutki przystąpienia Polski do UE Wpływ zmiany poziomu zewnętrznych ceł Duży zakres zmian w imporcie z pozaeuropejskich krajów OECD, Rosji, państw WNP, Chin i niektórych państw rozwijających się

32 Związane stawki celne Unii i Polski po Rundzie Urugwajskiej w działach CN Stawki celne Polski po RU Stawki celne UE po RU

33 Skutki przystąpienia Polski do UE Dwa efekty: wzrost handlu z krajów nie należących do UE i stref wolnego handlu (efekt kreacji) zastąpienie importu z krajów UE (efekt przesunięcia)

34 Struktura geograficzna: badania Marczewskiego Szacunek efektu kreacji i substytucji (przesunięcia) importu w wyniku przyjęci przez Polskę wspólnej taryfy celnej UE (w mln. USD w cenach 1996 r.) Marczewski Krzysztof, 1999, Szacunek efektów kreacji i substytucji handlu wyrobami przemysłowymi wynikających z przyjęcia wspólnej taryfy celnej Unii Europejskiej, w: Skutki przyjęcia przez Polskę wspólnej taryfy celnej Unii Europejskiej, 1999, red. E. Kawecka- Wyrzykowska, Problemy handlu zagranicznego nr 21, IKCHZ, Warszawa

35 Grupa/lista krajów Efekt kreacji Efekt przesunięcia Łącznie efekty Grupa I 121,0 106,8 227,8 Grupa III 1,7 2,2 3,9 Grupa IV 73,1 27,2 100,4 Lista 2 4,3 4,4 8,7 Lista 3 62,8 36,1 98,9 Lista 4 0,5 0,2 0,7 Lista 5 0,5 0,6 1,1 Razem 263,9 177,5 441,5 1) Grupy obejmują: grupa I - kraje mające status KNU w Polsce i w UE (Australia, Hongkong, Japonia, Kanada, Nowa Zelandia, Republika Korei, Singapur, Tajwan, USA); grupa II - kraje (kosztem których dokonuje się substytucja handlu), które w Polsce i UE korzystają z bezcłowego dostępu do rynku. Należą do nich: Bułgaria, Czechy, Estonia, Islandia, Izrael, Lichtenstein, Litwa, Łotwa, Norwegia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Turcja, Węgry. grupa III - kraje, które w Polsce są objęte KNU, a po wejściu do Unii prawdopodobnie będą korzystały z bezcłowego dostępu do rynku na mocy stref wolnego handlu negocjowanych na podstawie tzw. Deklaracji Barcelońskiej z 1995 r. (Algieria, Cypr, Egipt, Jordania, Liban, Malta, Maroko, Syria, Tunezja); grupa IV - kraje mające w Polsce status KNU, a w Unii korzystające z preferencji GSP - kraje WNP i Albania 2) Listy obejmują następujące kraje: lista 2 - kraje rozwijające się obciążone stawkami KNU w Polsce, lista 3 - kraje rozwijające się korzystające z GSP w Polsce, lista 4 - kraje strony Konwencji z Lome korzystające z GSP w Polsce, lista 5 - kraje najbiedniejsze.

36 Struktura geograficzna: badania Marczewskiego Przystąpienie Polski do Unii - znaczące efekty handlowe, chociaż ich waga jest prawdopodobnie mniejsza w porównaniu do skutków Rundy Urugwajskiej czy utworzenia stref wolnego handlu

37 Struktura rzeczowa badanie Maliszewskiej, Michałka i Smitha oparte o modelu Armingtona Maliszewska Maryla, Michałek Jan, Smith Alasdair, 1998, Skutki przyjęcia wspólnotowej taryfy celnej dla handlu i produkcji artykułów przemysłowych w Polsce, Biuletyn Informacyjny: Wspólnoty Europejskie nr (7-8, 1998) Zbadano, które działy CN charakteryzujące się najwyższym spadkiem udziału produkcji krajowej w konsumpcji wskutek przyjęcia przez Polskę wspólnej zewnętrznej taryfy celnej.

38 Badanie Maliszewskiej, Michałka i Smitha CN2 Opis Zmiana % prod. krajowej w C 62 ODZIEŻ, DODATKI ODZIEŻOWE -6.55% 93 BROŃ I AMUNICJA -6.48% 61 ODZIEŻ, DODATKI ODZIEŻOWE -6.32% 67 PREPAROWANE PIÓRA I PUCH -5.72% 91 ZEGARY, ZEGARKI -5.67% 40 KAUCZUK I WYROBY -4.79% 65 NAKRYCIA GŁOWY -3.94% 42 WYROBY ZE SKÓRY -3.91% 95 GRY, ZABAWKI -3.73% 87 POJAZDY NIESZYNOWE -2.85% 92 INSTRUMENTY MUZYCZNE -2.73% 66 PARASOLE, LASKI -2.49% 85 MASZYNY, URZĄDZENIA ELEKTR % 90 PRZYRZĄDY, APARATY OPTYCZNE -2.27% 94 MEBLE, POŚCIEL, MATERACE -2.14%

39 Struktura rzeczowa: badanie Maliszewskiej, Michałka i Smitha oparte o modelu Armingtona Cena produktów importowanych z Reszty Świata spadnie średnio o 5.5%. Dojdzie do 10-procentowego wzrostu popytu na produkty importowane z Reszty Świata oraz spadku na produkty krajowe i importowane z preferencyjnego obszaru celnego o 1,4%. Średni udział produktów z Reszty Świata w konsumpcji wzrośnie do 13%, natomiast udział produktów krajowych w konsumpcji spadnie z 59% do 58% (średnia nieważona). Całkowity wpływ redukcji stawek celnych wynikających z przyjęcia WZTC nie jest znaczący - wynika to głównie z niskiego udziału importu z Reszty Świata w konsumpcji krajowej (10.8%). Wśród najbardziej dotkniętych sektory przemysłu lekkiego

40 Struktura rzeczowa: badanie oparte o model grawitacji Podobne wnioski na temat zagrożenia konkurencją Fidrmuc Jarko, Huber Peter, Michałek Jan J., 2001, Poland's Accession to the European Union. Demand for Protection of selected Sensitive Products, Economic Policy in Transition Economies, vol. 11, no.1

41 Struktura rzeczowa: badanie oparte o model grawitacji największe szacowane przyrosty importu, przewyższające 10% rocznie, mogą wystąpić w grupach towarowych obejmujących takie produkty jak: autobusy, wyroby skórzane, silniki elektryczne, części samochodowe, sprzęt telekomunikacyjny, odbiorniki telewizyjne, elektryczny sprzęt gospodarstwa domowego, pojazdy do transportu towarów mleko i sery. stosunkowo wąskie grupy towarowe, udział w obecnym imporcie Polski przekracza nieznacznie 1 procent

42 Wnioski dalsza liberalizacja importu nierolniczego Polski, związana z wprowadzeniem WZTC, nie powinna wywołać poważnych trudności ekonomicznych dla całej polskiej gospodarki.

43 Skutki dobrobytowe badanie, wywodzące się z analizy równowagi cząstkowej, w której wykorzystano policzalny model równowagi ogólnej, zostało wykonane przez W. Orłowskiego (2000) Orłowski Witold, 2000, Koszty i korzyści z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Metody, modele, szacunki. CASE, Warszawa.

44 Całościowe wyniki: Orłowski Efekty statyczne Wspólna polityka Strefa wolnego handlu Wspólna taryfa celna handlowa UE Pozost. Razem UE Pozost. Razem UE Pozost. Razem Eksport do Import z Saldo Efekty dynamiczne Efekty Efekt dochody w Efekt dochody w UE dostosowawcze Polsce UE Pozost. Razem UE Pozost. Razem UE Pozost. Razem Eksport do Import z Saldo

45 Badanie Orłowskiego efekty statyczne Największe efekty wywołało utworzenie strefy wolnego handlu Polski eksport do UE wzrósł o 2,4 mld. a import o 3,4 mld dol. z 1996 roku. Znacznie mniejsze skutki przyjęcia wspólnej taryfy celnej wg. tego badania. przyrost importu z państw trzecich - około 440 mln. dol. ( ). Najmniejsze skutki - przyjęcie wspólnej polityki handlowej przyrost importu z państw trzecich (głównie objętych systemem preferencji) o 85 mln. dol

46 Badanie Orłowskiego efekty dochodowe założenie w wyniku rozszerzenia Unii, przyspieszenie wzrostu gospodarczego państw Unii (w okresie pięciu lat) wyniesie 0,15%, a import wzrośnie 0,7% rocznie. Wyniki: wzrost polskiego eksportu o około 2.1 mld. dol. rocznie ( ). przyrost PKB 0,3% rocznie. polski import może przyrosnąć wzrosnąć o 2,3 mld dol. ( ). łączne efekty dochodowe powinny znacznie zwiększyć wielkość obrotów prawie nie zmieniając jednak salda wymiany

47 Badanie Orłowskiego efekty dostosowawcze Efekty wynikające z konieczności akceptacji wymogów produktowych i procesowych i zasad organizacji rynku - dodatkowe koszty dla przedsiębiorstw polskich. Wiążą się z nakładami inwestycyjnymi potrzebnymi do wypełnienia norm UE oraz wzrostem kosztów bezpośrednich (płacowych czy energii) Wyniki: spadek eksportu do państw UE o 1,1 mld. dol i do reszty świata o 0,6 mld. dol. wzrost importu o 1,2 mld dol. (po 0, 6 z UE i reszty świata). w efekcie bilans handlowy Polski może pogorszyć się o 2,6 miliarda dolarów.

48 Całościowe wyniki: Orłowski Efekty statyczne i dynamiczne wynikające z integracji Polski z UE: Zmiany salda wymiany handlowej: skumulowany wpływ poszczególnych efektów integracji (w mln. dol. z 1996 r.) Łączny skumulowany efekt integracji Polski zwiększenie eksportu o 3 mld dolarów wzrost importu o 7,1 miliarda czyli pogorszenie się salda wymiany o 4,1 miliarda.

49 Badanie na bazie modelu równowagi cząstkowej Dane zdezagregowane, na poziomie produktów, CN6 Baza: PC-TAS Problem: często brak danych, błędy Milner C. Śledziewska K. Capturing Regional Trade Effects in the Presence of Other Trade Effects: The Impact of the Europe Agreement on Poland s Imports, Open Economies Review, May 2007

50 Metoda estymacji Estymacja wpływu na import z krajów UE Δ ln M M i( EU ) β 0 + β 2Δ ln(1 + ti( EU ) ) + β 4 ln( t 1 + M i( EU ) t = ) ik Estymacja wpływu na import z krajów nie objętych (ROW) β T t Δ ln M ( + t ) + μ Δ ln( + t ) μ T i( ROW ) = t o + μiδ ln 1 i( EU 2 1 μ + i( ROW ) M i( EU ) Δ ln M i ROW t μ o μ ( ti EU ) μ ( ti ROW ) μ + μtt M ( ) = + 1Δ ln 1+ ( ) + 2Δ ln 1+ ( ) + 3 ln Σ ik t 1 Δ ln M i ROW t = μ + μ + ti EU + μ Δ + ti ROW + μ M i EU t + μ ( ) 0 1 ln 1 ( ) 2 ln 1 ( ) 3 ln ( ) 1 t ( ) ( ) T Komplikacje: dyskryminacyjna liberalizacja z innymi państwami, poza UE i wzrost importu z Chin Wrzucamy i wyrzucamy FTA y lub China t

51 Dyskryminacyjne umowy handlowe podpisane przez Polskę przed wstąpieniem do UE Wyspy Owcze Kraje bałtyckie Izrael Polska Turcja UE EFTA CEFTA Wyspy Owcze Czerwiec 1999 Izrael Marzec 1998 Kraje Bałtyckie 1999 Turcja Maj 2000 EFTA Listopad 1993 CEFTA Lipiec 1994

52 Efekty kreacji w handlu Polski, Układ Europejski Independent variables Dependent variable: Import Growth from EU Tariff change on imports from: EU (0.004) Share of imports from EU in total imports (lagged) (0.000) (plus sector and sector-specific year dummies not reported) Constant Number of observations F Prob (F) R 2 (within) (0.000) 16, P value are in parentheses and based on robust standard errors

53 Efekty przesunięcia w handlu Polski, Układ Europejski Independent variables Tariff change on imports from: ROW (1) Dependent variable Import Growth from: ROW (FTAs excluded) (2) ROW (FTAs and China excluded) (3) EU ROW Share of imports from EU in total imports (lagged) (plus sector and sector-specific year dummies not reported) Constant Number of observations F Prob (F) R-squared.8097 (0.315) (0.921).4956 (0.000) (0.000) (0.276) (0.640).4023 (0.000) (0.000) (0.007) (0.359).3788 (0.000) (0.000)

54 Wyniki estymacji, efekty handlowe, w mln USD Wzrost importu Efekt przesunięcia Efekt kreacji

55 Podsumowanie Wzrost znaczenia układów handlowych potrzebna dla lepszego zrozumienia mechanizmów UE podpisuje i będzie popisywać nowe umowy Polska zmiany znaczące w strukturze handlu w ostatnim ćwierćwieczu Polska znaczenie Układu Europejskiego Przejściowe ale znaczące efekty handlowe Podobne przewidywania w analizach ex-ante Efekt kreacji większy od efektu przesunięcia Chiny brak efektu przesunięcia