1. MATERIAŁY INYNIERSKIE WPROWADZENIE
|
|
- Jerzy Sowa
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 1. MATERIAŁY INYNIERSKIE WPROWADZENIE 1.1. Klasyfikacja i charakterystyka materiałów inynierskich Materiałami nazywamy wszystkie stałe substancje o właciwociach umoliwiajcych ich stosowanie przez człowieka w celu wytwarzania przedmiotów uytkowych lub konstrukcji inynierskich. Wród materiałów o znaczeniu technicznym wyrónia si materiały: naturalne (drewno, kamienie, skały, minerały) oraz materiały inynierskie, wytwarzane z surowców w złoonych procesach wytwórczych. Powszechnie przyjtym kryterium klasyfikacji materiałów inynierskich jest natura wiza midzy atomami, decydujca o ich strukturze i właciwociach. Podstawowe grupy materiałów wyodrbnionych według tego kryterium, a wykorzystywanych w technice, przedstawiono schematycznie na rys Zmieniajce si ich znaczenie w rónych okresach rozwoju cywilizacji omówiono we wstpie niniejszego skryptu. Metale. Metale i stopy metaliczne charakteryzuje generalnie dobra przewodno elektryczna i cieplna, wzgldnie wysoka wytrzymało, wysoka sztywno, plastyczno lub odkształcalno oraz odporno na uderzenia. S one szczególnie przydatne w zastosowaniu na konstrukcje przenoszce obcienia mechaniczne, take w podwyszonych i wysokich temperaturach. Czyste metale stosowane s rzadko niemal wyłcznie wówczas, gdy wymagane s właciwe im szczególne właciwoci fizyczne. Szerokie zastosowanie maj natomiast stopy metaliczne, otrzymywane przez stopienie metalu podstawowego (osnowy stopu) z innymi pierwiastkami w celu polepszenia niektórych, wybranych, właciwoci lub uzyskania korzystniejszej ich kombinacji. Wad materiałów metalicznych jest mała odporno chemiczna i łatwo ulegania korozji. Materiały ceramiczne (krótko: ceramika) s to materiały takie jak: ceramika budowlana, ceramika ogniotrwała, czy odporna na cieranie ceramika uywana do wyrobu narzdzi skrawajcych oraz szkło. Ceramik cechuje niska przewodno elektryczna i cieplna i w konsekwencji jest ona stosowana czsto jako materiał izolacyjny (elektryczny i cieplny). Materiały te s wytrzymałe i twarde, ale przy tym bardzo kruche. Nowe technologie wytwarzania ceramiki maj na celu poprawienie ich plastycznoci na tyle, aby mogły przenosi złoone obcienia mechaniczno-cieplne, takie, jakie musz przenosi np. wirniki silników odrzutowych. Ceramik cechuje bardzo dobra odporno na działanie wysokich tem- 10
2 peratur i niektórych rodowisk korozyjnych, jak równie wiele specjalnych właciwoci optycznych i elektrycznych, które s wykorzystywane w obwodach scalonych, układach wiatłowodowych i w wielu czułych urzdzeniach. Kompozyty Metale Polimery Ceramika Rys. 1-1.Podstawowe grupy materiałów inynierskich Polimery s materiałami organicznymi zbudowanymi z łacuchowych makroczsteczek, które powstaj w wyniku połczenia wielu, identycznych ugrupowa atomów, tzw. monomerów, w procesie polimeryzacji. Polimery maj nisk przewodno elektryczn i ciepln, nisk wytrzymało oraz nie nadaj si na ogół do pracy w podwyszonych temperaturach. Ich zalet jest mała gsto, dua odporno na działanie czynników chemicznych i łatwe przetwórstwo. Polimery termoplastyczne (termoplasty), których łacuchy nie s sztywno połczone, maj dobr plastyczno i odkształcalno; polimery termoutwardzalne (duroplasty) s bardziej wytrzymałe, ale i bardziej kruche z powodu sztywnego połczenia łacuchów (rys. 1-2); elastomery cechuje bardzo dua odkształcalno sprysta, wskutek czego s czsto stosowane jako tzw. gumy (wydłuenia przy rozciganiu sigaj 1000%). Materiałów polimerowych uywa si do wytwarzania elementów konstrukcyjnych, włókien i powłok oraz elementów elektroizolacyjnych i termoizolacyjnych. Materiały kompozytowe (kompozyty) wytwarzane s przez połczenie dwóch lub wicej materiałów w celu uzyskania właciwoci niemoliwych do osignicia przez pojedynczy materiał (składnik kompozytu). Jeden z tych materiałów stanowi osnow a drugi jego wzmocnienie w postaci włókien, czstek, tkanin, itp. Dziki takiemu łczeniu jest moliwe otrzymywanie materiałów lekkich, wytrzymałych, plastycznych, odpornych na działanie wysokich temperatur niemoliwych do uzyskania w inny sposób a take twardych i odpornych na uderzenia materiałów narzdziowych. Budowa nowoczesnych samolotów i pojazdów kosmicznych oraz sprztu sportowego oparta jest przede wszystkim na polimerach zbrojonych włóknami szklanymi, wglowymi lub ceramicznymi. 11
3 Właciwoci materiałów opisuj odpowiedzi (reakcje) materiału na działajce na niego bodce. Klasyfikuje si je według natury tych bodców. Inynier-konstruktor bdzie na tej zasadzie wyrónia istotne dla niego właciwoci materiału: właciwoci mechaniczne i właciwoci fizyczne. Nie do pominicia bd równie właciwoci ekonomiczne materiału, jeli projektowana konstrukcja ma mie cechy handlowe i by konkurencyjn (technicznie i ekonomicznie) w porównaniu z podobnymi konstrukcjami. Właciwoci mechaniczne okrelaj reakcj materiału na działanie zewntrznego obcienia (siłowego, cieplnego). Najbardziej powszechne s takie właciwoci mechaniczne (typu statycznego) jak: wytrzymało, plastyczno i sztywno (reprezentowana przez moduł sprystoci). Czsto jednak konieczna jest znajomo reakcji materiału na cyklicznie zmienne obcienie (zmczenie) połczone ewentualnie z obcieniem cieplnym (zmczenie cieplno-mechaniczne), na uderzenia (udarno), na jednoczesne działanie stałego obcienia i wysokich temperatur (pełzanie) lub na cieranie (zuycie). Właciwoci mechaa) b) wizania poprzeczne atomami lub grupami atomów Rys Makroczsteczki polimerów: (a) termoplastycznych, (b) termoutwardzalnych, usztywnionych wizaniami poprzecznymi 1.2. Współzalenoci midzy technologi, struktur i właciwociami Aby wytworzony przedmiot lub element konstrukcji mógł prawidłowo funkcjonowa w przewidywanym dla niego czasie, materiał, z jakiego jest wykonany, musi mie stosown struktur i właciwoci, za sam przedmiot odpowiedni kształt. Spełnienie tego warunku jest moliwe, jeli na etapie projektowania inynier-konstruktor zna (i wykorzystuje) wzajemne zalenoci midzy struktur wewntrzn materiału, metodami wytwarzania i przetwarzania (technologi), kocowymi właciwociami materiału (rys. 1-3) oraz cechami uytkowymi przedmiotu. 12
4 niczne okrelaj równie podatno materiału na odkształcenia plastyczne. S silnie zalene od struktury wewntrznej materiału; czsto małe zmiany w strukturze materiału maj bardzo duy wpływ na właciwoci mechaniczne. Właciwoci fizyczne (elektryczne, optyczne, chemiczne, termiczne i magnetyczne) zale silnie zarówno od struktury, jak i od procesu wytwarzania i jego parametrów. Na przykład, nawet mikroskopijne zmiany w składzie chemicznym powoduj ogromne zmiany przewodnoci elektrycznej materiałów półprzewodnikowych, niewielkie iloci zanieczyszcze zmieniaj kolor polimerów i szkła, itp. Właciwociami ekonomicznymi materiału s jego dostpno i cena. Proces Struktura Blacha Wytrzymało Odkształcenie Własnoci Rys Przykład zalenoci midzy struktur, metod przetwarzania i właciwociami; podczas walcowania blachy zmienia si struktura metalu i ronie jego wytrzymało [3] Struktura materiału moe by rozwaana na kilku poziomach, z których wszystkie maj wpływ na ostateczne właciwoci materiału i zachowanie si gotowego wyrobu w warunkach eksploatacji. Najniszy poziom struktury stanowi poszczególne atomy tworzce materiał (rys. 1-4). Rozmieszczenie elektronów okrajcych jdro atomu (jdro tworz nukleony = protony + neutrony) ma istotny wpływ na elektryczne, magnetyczne, termiczne i optyczne zachowanie si materiału oraz moe mie wpływ na odporno korozyjn. Ponadto rozmieszczenie elektronów walencyjnych ma wpływ na rodzaj wiza midzy atomami, które z kolei okre- laj rodzaj materiału metaliczny, ceramiczny, polimerowy. Na nastpnym poziomie struktur charakteryzuje rozmieszczenie atomów w przestrzeni. Metale oraz niektóre ceramiki, czy polimery, charakteryzuje bardzo regularne rozmiesz- 13
5 czenie atomów w przestrzeni; taka włanie struktura, nazywana struktur krystaliczn, wyrónia je sporód innych grup materiałowych pod wzgldem właciwoci. Pozostałe materiały ceramiczne (np. szkło) oraz wiele polimerów, nie maj uporzdkowanego rozmieszczenia atomów; ich struktura jest amorficzna (szklista). Właciwoci takich materiałów róni si znacznie od materiałów krystalicznych. Na przykład, polietylen o strukturze szklistej jest przeroczysty, gdy za ma struktur krystaliczn jest przewiecajcy. W materiałach krystalicznych zawsze wystpuj rónego rodzaju błdy w rozmieszczeniu atomów, nazywane defektami struktury krystalicznej. Defekty maj duy wpływ na wła- ciwoci mechaniczne i fizyczne materiałów. W procesie wytwarzania materiałów (zwłaszcza metali) mona zmienia gsto tych defektów w szerokim zakresie kontrolujc tym samym jego właciwoci. a) b) c) 0,128 nm d) 0,361 nm 100 m 100 m Rys Poziomy struktury w materiale: a) struktura atomu miedzi, b) struktura kryształu miedzi, c) struktura ziarnista (jednofazowa) miedzi, d) struktura ziarnista dwufazowa stopu miedzi z cynkiem (mosidzu) Kolejny poziom struktury stanowi struktura ziarnista (polikrystaliczna), charakterystyczna dla wikszoci metali, ceramik i niewielu polimerów. Na tym poziomie struktury, nazywanym mikrostruktur, kształt i wielko ziaren odgrywaj kluczow rol. Tylko w nielicznych przypadkach zastosowanie maj materiały monokrystaliczne (materiały zawierajce w swojej objtoci jedno ziarno). W wikszoci materiałów mikrostruktur stanowi wicej ni jedna faza, tzn. zbudowana jest ona z dwóch lub wicej rodzajów ziaren rónicych si właciwociami. Kad z faz charakteryzuje inne ułoenie atomów w przestrzeni i w kon- 14
6 sekwencji inne właciwoci. Kształtowanie mikrostruktury pod wzgldem rodzaju faz, ich iloci, wielkoci i sposobu rozmieszczenia, jest dodatkow metod oddziaływania na właciwoci materiału. Technologia. Proces technologiczny mona widzie dwojako: jako sposób wytwarzania materiału (uzyskiwanie postaci wyjciowej), oraz jako sposób przetwarzania materiału z postaci wyjciowej w produkt o wymaganym kształcie. Najbardziej popularne materiały inynierskie, metale, s wytwarzane na ogół poprzez wytapianie z rud w procesach hutniczych. Metale mog by przetwarzane przez stopienie i odlanie do form (odlewanie), przez kształtowanie w stanie stałym przez działanie duych cinie (prasowanie, wyciskanie, walcowanie, przeciganie, kucie; ogólniej przez przeróbk plastyczn), przez łczenie pojedynczych czci (spawanie, lutowanie, klejenie) lub przez obróbk skrawaniem (toczenie, frezowanie, struganie, szlifowanie). Materiały ceramiczne mog by formowane w podobnych procesach jak metale, a wic przez odlewanie, wyciskanie, czy prasowanie, czsto w stanie mokrym i mog by obrabiane cieplnie w wysokich temperaturach w celu wysuszenia i połczenia składników (spiekania). Polimery s wytwarzane przez wtryskiwanie zmikczonego tworzywa do form (podobne do odlewania cinieniowego), cignienie i prasowanie. Czsto materiały s nagrzewane do relatywnie wysokich temperatur, jednak poniej temperatury topnienia, tak aby spowodowa wymagane zmiany struktury. Rodzaj zastosowanego procesu technologicznego zaley, przynajmniej czciowo, od właciwoci, tak wic i od struktury materiału Wpływ rodowiska na zachowanie si materiałów Na wzajemne zalenoci midzy struktur, właciwociami, a technologi, mog mie wpływ warunki zewntrzne, w jakich materiał pracuje. Temperatura. Zmiany temperatury mog prowadzi do wyranych, a nawet drastycznych zmian właciwoci materiału. Wytrzymało wikszoci materiałów maleje w miar wzrostu temperatury (rys. 1-5). Ponadto, wskutek nagrzania materiału powyej temperatury krytycznej, mog w nim zachodzi zmiany majce istotne, a nawet katastrofalne skutki. W metalu umocnionym przez obróbk ciepln lub proces kształtowania (prasowanie, walcowanie, itp.), moe wówczas nastpi całkowity zanik tego umocnienia. Wysokie temperatury mog take zmienia struktur materiałów ceramicznych oraz spowodowa stopienie lub zwglenie polimerów. Bardzo niskie temperatury mog z kolei spowodowa kruche pkanie materiałów, zachowujcych si plastycznie w temperaturze otoczenia. 15
7 Wytrzymało, Rm Polimer Aluminium Aluminium wzmocnione włóknami Kompozyt wgiel-wgiel Ceramiki Nadstopy niklu Temperatura, C Rys Zaleno wytrzymałoci rónych materiałów od temperatury [4] Korozja. Pod pojciem korozji rozumie si niszczenie materiałów w wyniku chemicznego lub elektrochemicznego oddziaływania powierzchni z otaczajcym rodowiskiem. Wystpuje praktycznie w kadym materiale, mamy wic do czynienia z korozj metali, kompozytów (np. betonu), polimerów, itp. Wikszo metali i polimerów reaguje z tlenem i innymi gazami, szczególnie w podwyszonych temperaturach. Metale i ceramiki mog ulec, w wyniku reakcji ze rodowiskiem, rozpadowi, w kracowym przypadku nawet katastroficznemu rozpadowi; polimery za mog sta si kruche. Materiały mog take by atakowane przez róne korozyjnie oddziaływujce ciecze. Wskutek ich działania metale mog ulega równomiernemu lub selektywnemu rozpuszczaniu, mog si w nich tworzy wery lub pknicia, prowadzce ostatecznie do całkowitego zniszczenia materiału jako tworzywa konstrukcyjnego. Materiały ceramiczne mog ulega korozji wskutek działania innych ceramik w stanie ciekłym. Polimery ulegaj rozpuszczaniu pod wpływem rozpuszczalników Zasady doboru materiału Podstawowym kryterium doboru materiału jest jego przeznaczenie i warunki pracy wyrobu. Musz by przy tym spełnione nastpujce warunki: materiał musi posiada wymagane właciwoci fizyczne i mechaniczne, materiał mona podda okrelonemu procesowi technologicznemu, aby nada mu posta o wymaganym kształcie, materiał i technologia musz spełnia kryteria ekonomiczne. 16
8 Wymagania stawiane materiałom dobieranym na okrelony wyrób dzieli si na dwie grupy: wymagania sztywne i podrzdne. Wymagania sztywne to te, które bezwzgldnie musz by brane pod uwag, np. dostpno danego materiału lub jego przydatno do okrelonej technologii wytwarzania czy te minima właciwoci. Wymagania podrzdne obejmuj właciwoci, które mog by podmiotem kompromisu lub rozwiza kompromisowych. Dotyczy to czsto właciwoci mechanicznych, ciaru wła- ciwego, kosztu materiału. Na przykład w wielu nowoczesnych samolotach aluminium zastpiono kompozytami. Takie kompozyty, jak polimery wzmocnione włóknem wglowym, s duo drosze ni tradycyjne stopy aluminium, ale dziki wyszej wytrzymałoci właciwej (wytrzymało/masa właciwa) oszczdnoci uzyskiwane na paliwie w trakcie eksploatacji znacznie przekraczaj zwikszony koszt materiału uytego do wyprodukowania takiego samolotu. Ekonomiczne uwarunkowania stosowania materiałów. Decydujc o wykorzystaniu okrelonego typu materiału musz by wzite pod uwag nastpujce aspekty ekonomiczne: cena i dostpno materiału, zachowanie si materiału w normalnych warunkach uycia (z koniecznoci kompromisu midzy cen, jakoci i przewidywan długowiecznoci w przypadku przedmiotów codziennego uytku) oraz w warunkach szczególnych, nawet skrajnych (w technice jdrowej, lotniczej, kosmicznej, biomedycznej, w których koszt materiału jest nieraz mniej istotny, a podstawowe znaczenie ma funkcjonalno wyrobu, czy bezpieczestwo konstrukcji), moliwoci odzyskiwania, niszczenia i ponownej przeróbki materiału (recykling). Cena i dostpno materiałów. Obok właciwoci mechanicznych, fizycznych i technologicznych wanymi właciwociami materiałów s cena i dostpno. W tabeli 1-1 podano orientacyjne ceny rónych grup materiałów. Jako kryterium podziału przyjto obszary zastosowa materiałów rónice si materiało- i czasochłonnoci wyrobu kocowego, mierzonej stosunkiem ceny 1 kg wyrobu do ceny 1 kg materiału. Pod wzgldem ekonomicznych kryteriów doboru materiały stosowane w szeroko rozumianym przemyle mona podzieli na nastpujce grupy: pierwsza grupa to materiały tanie, uywane na wielk skal, zwłaszcza w budownictwie; druga grupa materiały stosowane tam, gdzie istotn składow ceny wyrobu finalnego jest koszt jego wytworzenia (projekt i wykonanie); trzecia grupa materiały o wysoko zaawansowanej technologii wytworzenia, stosowane na elementy pracujce w szczególnie trudnych warunkach; ostatnia grupa to metale i kamienie szlachetne o specjalnych właciwociach. 17
9 Tablica 1-1. Orientacyjne ceny grup materiałowych [5] Materiał Zastosowanie Cena [$/t] Drewno, cement, stal konstrukcyjna Konstrukcje due i proste Stopy metali i polimery w samochodach, Konstrukcje rednie i małe samolotach, przyrzdach Stopy metali, materiały specjalne, nowoczesne Łopatki turbin kompozyty Szafir, srebro, złoto, platyna Łoyska, styki elektryczne, cieki w mikroukładach Diamenty przemysłowe Narzdzia tnce i polerujce O cenie materiału decyduj koszty wydobycia surowców, transportu oraz przetworzenia ich na materiały inynierskie. Koszty te zale od dostpnoci zasobów uwarunkowanych ich lokalizacj (skupion lub rozproszon), wielkoci złó oraz energi potrzebn do ich wydobycia i przetworzenia. Zdecydowana wikszo materiałów pochodzi z surowców pozyskiwanych ze skorupy ziemskiej, wydobywanych w postaci rud (tab. 1-2), tylko niektóre z nich syntetyzuje si z substancji pozyskiwanych z oceanów (np. magnez z soli: MgCl 2 lub MgSO 4 ) i atmosfery. Z tabeli wynika, e takie materiały, jak aluminium i elazo oraz surowce potrzebne do wyrobu wikszoci ceramik i szkła, s wci szeroko dostpne. Bardziej dostpne, ni rudy wikszoci metali, s dwa główne składniki polimerów: wgiel i wodór. Oceny zasobów dokonuje si uwzgldniajc nie tylko złoa aktualnie dostpne, ale równie perspektywiczne, oraz te, które mog by dostpne dziki ulepszonej technologii wydobycia, wzrostu cen zbytu, usprawnienia transportu (rys. 1-6). Przewiduje si, e próg opłacalnoci ekonomicznej wydobycia kadego z surowców wyznaczany jest przez czas połowicznego wyczerpania jego zasobów. Po tym czasie naley liczy si z wyraniejszym wzrostem cen; obecny orientacyjny koszt wydobycia i wytworzenia przykładowych surowców i noników energii podano w tab Czas połowicznego wyczerpania np. ropy naftowej wynosi, wg obecnych szacunków, ok. 50 lat, cyny i cynku lat, natomiast aluminium, elaza i surowców do wytwarzania ceramiki i szkła kilkaset lat. Wynika z tego, e problem dostpnoci do zasobów materiałowych jest obecnie mniej grony, ni kryzys dostpnoci do ródeł energii. 18
10 Opłacalne Złoa zidentyfikowane Złoa niezidentyfikowane Próg opłacalnoci wydobycia Złoa dostpne Ulepszona technologia wydobycia Złoa perspektywiczne Cało złó Malejca opłacalno Nieopłacalne Rosnca niepewno geologiczna Rys Ocena zasobów surowcowych [5] Tablica 1-2. Udział masowy podstawowych składników kuli ziemskiej wraz z atmosfer (w %); (całkowita masa skorupy ziemskiej do głbokoci 1 km: 2, t; masa oceanów t; atmosfery t) [5] Skorupa ziemska Oceany Atmosfera Tlen krzem aluminium elazo wap sód potas magnez Tytan wodór fosfor mangan fluor siarka mied wgiel 0,4 0,1 0,1 0,1 0,06 0,03 0,02 0,02 Tlen wodór chlor sód magnez siarka wap potas brom wgiel ,1 0,1 0,04 0,04 0,007 0,002 Azot tlen gazy szlachetne* CO 2 * Powietrze zawiera wiele gazów szlachetnych: Ar 0,93 %; Ne 0,0016 %; He 0,00046 %; Kr 0, %; Xe %. 75,5 23,1 1,3 0,05 19
11 Tablica 1-3. Przybliona energochłonno wydobycia i wytworzenia materiałów [5] Materiał Aluminium Tworzywa sztuczne Mied Cynk Stal Szkło Energochłonno [GJ/t] Materiał Cement Cegła Drewno konstrukcyjne wir Ropa naftowa Wgiel Energochłonno [GJ/t] , Recykling. Aby materiały nie miały szkodliwego wpływu na rodowisko w fazie wytwarzania, przetwarzania i po zuyciu, ich obieg (rys. 1-7) musi by tak rozwizany, aby jak najwiksza cz odpadów podlegała nieszkodliwemu dla rodowiska składowaniu w skorupie ziemskiej (remineralizacja) lub była powtórnie przetwarzana (recykling). Proces hutniczy Surowiec Materiał Przetwórstwo Półwyrób Kształtowanie Ziemia Asymilacja geologiczna Powtórny przerób Element konstrukcyjny Łczenie, obróbka powierzchniowa Remineralizacja Produkt kocowy Odpa- Uycie zuycie Rys Obieg materiałów [6] 20
12 Odpady pierwotne s to niczym nie zanieczyszczone odpady surowcowe powstajce w procesach syntezy i przetwórstwa materiałów (np. wióry, elementy układów wlewowych, wypływki). W przypadku wszystkich grup materiałów s one na ogół na bieco wykorzystywane do wytwarzania nowych wyrobów. Jest to tzw. recykling materiałowy. Odpady wtórne, jako zuyte wyroby powstajce w cyklu konsumpcyjnym, (czci maszyn i urzdze, puszki, rónego rodzaju opakowania, zuyte czci samochodowe, itp.) s zanieczyszczone innymi materiałami i wystpuj w postaci rozproszonej. Udział procentowy rónych materiałów w globalnej iloci odpadów wtórnych pokazano na rys Wtórne wykorzystanie tych odpadów jest jak dotd, niestety, niewielkie i zaley od rodzaju materiału i rodzaju jego zanieczyszczenia. Recyklingowi materiałowemu poddaje si przede wszystkim odpady metalowe, szklane i czyste odpady tradycyjnych termoplastów, takich jak: PE, PP, PS, PET- poli(tereftalan etylenu). Niektóre rodzaje odpadów, np. poliuretanowych lub PET, mona poddawa recyklingowi surowcowemu. Recykling surowcowy polega na degradacji makroczsteczek metodami chemicznymi na frakcje o mniejszej masie czsteczkowej, które mog by ponownie uyte jako monomery lub surowce do wytwarzania innych lub takich samych produktów chemicznych. Inne (popioły, tekstylia itp.) Szkło 9% Metale 4% Papier 25% Produkty organiczne 35% Tworzywa sztuczne 8% Rys Udział podstawowych grup materiałów w globalnej iloci odpadów w Europie (dane z 1996), %wag. [7] Dla odpadów zanieczyszczonych, w tym równie materiałów kompozytowych jedyn nadziej ich ponownego wykorzystania jest recykling termiczny tj. spalanie odpadów z odzyskaniem zawartej w nim energii. Na rys. 1-9 przedstawiono proporcje rónych sposobów zagospodarowania odpadów z tworzyw sztucznych w Europie Zachodniej. 21
13 25% 15% 50% 10% Recykling materiałowy Recykling surowcowy Recykling termiczny Składowanie odpadów Rys Zagospodarowanie odpadów tworzyw sztucznych w Europie Zachodniej (dane z 2000 roku)[8] Zwraca uwag mała ilo odpadów składowanych na wysypiskach. W Polsce na wysypiska trafia jeszcze około 80% odpadów tworzyw sztucznych. Dodatkowym problemem recyklingu materiałów jest zbieranie i sortowanie odpadów wtórnych, których koszt, zwłaszcza w przypadku butelek i folii opakowaniowej oraz artykułów gospodarstwa domowego z materiałów polimerowych, jest niejednokrotnie wikszy od wartoci odpadów. Dlatego zalecane jest: wprowadzenie do ceny wyrobu kosztu składowania lub utylizacji odpadów, co korzystnie wpływa na ekonomik i efektywno recyklingu, podraa jednak sam wyrób (w niektórych krajach koszt ten jest ujty w postaci tzw. podatku ekologicznego), konstruowanie wyrobów tak, aby łatwe było rozrónianie materiałów, odpowiednie znakowanie, jakie stosuje si czasami w przypadku polimerów; ich rozdzielanie i usuwanie zanieczyszcze ju na etapie zbierania (a wic u ródła, u uytkownika wyrobu). wdraanie droszych technologii zmniejszajcych ilo odpadów, umoliwiajcych wielokrotne wykorzystanie wyrobu lub materiału, co w konsekwencji jest tasze od zbierania, transportowania, przechowywania i sporadycznego unieszkodliwiania odpadów Istota inynierii materiałowej Nauka o materiałach. Wytwarzanie elementów o odpowiednim kształcie i właciwociach zapewniajcych prawidłowe jego funkcjonowanie w załoonym okresie eksploatacji, wymaga znajomoci zalenoci midzy struktur materiału, procesem jego wytwarzania i przetwarzania oraz oczekiwanymi kocowymi właciwociami. Okrelaniem tych wzajemnych powiza (rys. 1-10) zajmuje si nauka o materiałach. Inynieria materiałowa jest dyscyplin nierozdzieln z nauk o materiałach. Dlatego termin inynieria materiałowa jest czsto stosowany w znaczeniu: nauka o materiałach. Podejcie inynierii materiałowej do materiału tym róni si od nauki o materiałach, e jej celem jest nie tylko zrozumienie natury materiału, ale take dostosowanie go do spełniania okrelo- 22
14 nych funkcji. Jest zatem widziana jako nonik informacji bdcych podstaw szeroko rozumianych procesów decyzyjnych w zarzdzaniu produkcj przemysłow. Jej główne zadania to: opracowywanie nowych lub udoskonalanie dotychczas stosowanych materiałów; opracowywanie charakterystyk struktury i właciwoci materiałów; przewidywanie i wykorzystywanie wpływu technologii, na struktur i właciwoci materiału; przewidywanie zachowania si materiału w czasie jego pracy w warunkach eksploatacyjnych; badanie przydatnoci materiału do zastosowania w rónych warunkach eksploatacyjnych, z uwzgldnieniem uwarunkowa technicznych, ekonomicznych, ekologicznych i innych; dobór materiałów i stosownych procesów technologicznych kształtujcych ich struktur i właciwoci. Skład chemiczny materiału Technologia Struktura materiału Właciwoci i funkcje uyteczne materiałów Stan powierzchni materiału i wykonanego elementu Rys Zalenoci midzy czynnikami majcymi wpływ na właciwoci materiału Realizacja tych zada wymaga analizy wielostronnych wzajemnych zalenoci istniejcych midzy technologi, struktur, właciwociami oraz zespołami cech charakteryzujcych zachowanie si (osigi) materiałów (rys. 1-11). 23
15 Zachowanie Technologia Właciwoci Rys Współzalenoci midzy technologi, struktur, właciwociami i zachowaniem si materiału [9] Struktura Dziki objciu swoim zakresem tych wielostronnych powiza nauka o materiałach i inynieria materiałowa tworz wspólnie pole, w którym trudno jest ustali lini rozgraniczajc. Metody inynierii materiałowej, projektowania czy doboru materiału na okrelone zastosowania, oparte s na: projektowaniu konstrukcji z oszczdnym wykorzystaniem materiałów, zwłaszcza tych trudno dostpnych (koszty) i wyczerpujcych si (zasoby), przy minimalizacji ich energochłonnoci (koszty, ekologia); stosowaniu zamienników łatwiej dostpnych i o duej rezerwie czasu połowicznego wyczerpania si zasobów surowcowych oraz o mniejszej energochłonnoci, w miejsce materiałów trudno dostpnych i których zasoby s aktualnie znacznie wyczerpane; pełnym wykorzystaniu energooszczdnego recyklingu w celu ponownego wykorzystywania i w miar pełnego odzysku materiałów we wszystkich moliwych i ekonomicznie uzasadnionych przypadkach. Podsumowujc mona powiedzie, e nauka o materiałach i inynieria materiałowa rozwijaj i wykorzystuj wiedz dotyczc składu chemicznego, struktury, syntezy i przetwarzania materiałów tak, aby w sposób ekonomiczny uzyskiwały one wymagane właciwoci oraz aby wykazywały si podanym funkcjonowaniem podczas eksploatacji. 24
Materiały metalowe. Wpływ składu chemicznego na struktur i własnoci stali. Wpływ składu chemicznego na struktur stali niestopowych i niskostopowych
i własnoci stali Prezentacja ta ma na celu zaprezentowanie oraz przyblienie wiadomoci o wpływie pierwiastków stopowych na struktur stali, przygotowaniu zgładów metalograficznych oraz obserwacji struktur
Bardziej szczegółowoNowoczesne materiały konstrukcyjne : wybrane zagadnienia / Wojciech Kucharczyk, Andrzej Mazurkiewicz, Wojciech śurowski. wyd. 3. Radom, cop.
Nowoczesne materiały konstrukcyjne : wybrane zagadnienia / Wojciech Kucharczyk, Andrzej Mazurkiewicz, Wojciech śurowski. wyd. 3. Radom, cop. 2011 Spis treści Wstęp 9 1. Wysokostopowe staliwa Cr-Ni-Cu -
Bardziej szczegółowoOdzysk i recykling założenia prawne. Opracowanie: Monika Rak i Mateusz Richert
Odzysk i recykling założenia prawne Opracowanie: Monika Rak i Mateusz Richert Odzysk Odzysk ( ) jakikolwiek proces, którego wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zastąpienie
Bardziej szczegółowoStruktura materiałów. Zakres tematyczny. Politechnika Rzeszowska - Materiały lotnicze - I LD / dr inż. Maciej Motyka.
STRUKTURA, KLASYFIKACJA I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁÓW INŻYNIERSKICH Zakres tematyczny y 1 Struktura materiałów MATERIAŁAMI (inżynierskimi) nazywa się skondensowane (stałe) substancje, których właściwości
Bardziej szczegółowoMATERIAŁOZNAWSTWO. dr hab. inż. Joanna Hucińska Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 128 (budynek Żelbetu )
MATERIAŁOZNAWSTWO dr hab. inż. Joanna Hucińska Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 128 (budynek Żelbetu ) jhucinsk@pg.gda.pl MATERIAŁOZNAWSTWO dziedzina nauki stosowanej obejmująca badania zależności
Bardziej szczegółowoZARZ DZANIE GOSPODARK ODPADOW W GMINIE
ZARZDZANIE GOSPODARK ODPADOW W GMINIE WSTP USTAWA 1 PODSTAWOWE DECYZJE PRZY WDRAANIU ANIU USTAWY o o o o ADRESAT 1) SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTAA Z REALIZACJI 1) MARSZAŁEK
Bardziej szczegółowoBadania odpornoci na korozj napreniow stopu aluminium typu AlMg5
AMME 2003 12th 979 Badania odpornoci na korozj napreniow stopu aluminium typu AlMg5 S. Tkaczyk a, M. Kciuk b a Zakład Zarzdzania Jakoci b Zakład Materiałów Nanokrystalicznych i Funkcjonalnych oraz Zrównowaonych
Bardziej szczegółowoWpływ warunków obróbki cieplnej na własnoci stopu AlMg1Si1*
AMME 2001 10th JUBILEE INTERNATIONAL SC IENTIFIC CONFERENCE Wpływ warunków obróbki cieplnej na własnoci stopu AlMg1Si1* S. Tkaczyk, M. Kciuk Zakład Zarzdzania Jakoci, Instytut Materiałów Inynierskich i
Bardziej szczegółowoMetale i niemetale. Krystyna Sitko
Metale i niemetale Krystyna Sitko Substancje proste czyli pierwiastki dzielimy na : metale np. złoto niemetale np. fosfor półmetale np. krzem Spośród 115 znanych obecnie pierwiastków aż 91 stanowią metale
Bardziej szczegółowoDrewno. Zalety: Wady:
Drewno Drewno to naturalny surowiec w pełni odnawialny. Dzięki racjonalnej gospodarce leśnej w Polsce zwiększają się nie tylko zasoby drewna, lecz także powierzchnia lasów. łatwość w obróbce, lekkość i
Bardziej szczegółowoMateriały budowlane - systematyka i uwarunkowania właściwości użytkowych
Materiały budowlane - systematyka i uwarunkowania właściwości użytkowych Kompozyty Większość materiałów budowlanych to materiały złożone tzw. KOMPOZYTY składające się z co najmniej dwóch składników występujących
Bardziej szczegółowoAnaliza produkcji, zapotrzebowania oraz odzysku tworzyw sztucznych w Europie w 2011 roku.
Analiza produkcji, zapotrzebowania oraz odzysku tworzyw sztucznych w Europie w 2011 roku Dr hab. inż. Janusz Sokołowski Katedra Technologii Chemicznej PW Światowa produkcja tworzyw sztucznych w latach
Bardziej szczegółowoPolitechnika Rzeszowska - Materiały inżynierskie - I DUT - 2010/2011 - dr inż. Maciej Motyka
PODSTAWY DOBORU MATERIAŁÓW INŻYNIERSKICH 1 Ogólna charakterystyka materiałów inżynierskich MATERIAŁAMI (inżynierskimi) nazywa się skondensowane (stałe) substancje, których właściwości czynią ją użytecznymi
Bardziej szczegółowoBadania kompozytu wytworzonego w wyniku reakcji ciekłego Al ze stałym Ti
AMME 2002 11th Badania kompozytu wytworzonego w wyniku reakcji ciekłego Al ze stałym Ti P. Zagierski University of Oslo, Centre for Materials Science Gaustadalleen 21, 0349 Oslo, Norwegia Dla potrzeb norweskiego
Bardziej szczegółowoPOLIM. Ćwiczenie: Recykling materiałów polimerowych Opracowała: dr hab. Beata Grabowska. Ćwiczenie: Recykling materiałów polimerowych
ćw POLIM Ćwiczenie: Recykling materiałów polimerowych Opracowała: dr hab. AKADEMIA GÓRNICZO HUTNICZA WYDZIAŁ ODLEWNICTWA KATEDRA INŻYNIERII PROCESÓW ODLEWNICZYCH 1 Spis treści: 1. Wprowadzenie..2 2. Instrukcja
Bardziej szczegółowoUrządzenie do rozkładu termicznego odpadów organicznych WGW-8 EU
GREEN ENERGY POLAND Sp. z o.o. Urządzenie do rozkładu termicznego odpadów organicznych WGW-8 EU dr hab. inż. Andrzej Wojciechowski e-mail: andrzej.wojciechowski@imp.edu.pl www.imp.edu.pl Ochrony Środowiska
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY SUPERTWARDE
MATERIAŁY SUPERTWARDE Twarde i supertwarde materiały Twarde i bardzo twarde materiały są potrzebne w takich przemysłowych zastosowaniach jak szlifowanie i polerowanie, cięcie, prasowanie, synteza i badania
Bardziej szczegółowoMATERIAŁOZNAWSTWO. Prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 204
MATERIAŁOZNAWSTWO Prof. dr hab. inż. Andrzej Zieliński Katedra Inżynierii Materiałowej Pok. 204 PODRĘCZNIKI Leszek A. Dobrzański: Podstawy nauki o materiałach i metaloznawstwo K. Prowans: Materiałoznawstwo
Bardziej szczegółowo4. Charakterystyka stali niestopowych. I. Stale niestopowe konstrukcyjne, maszynowe i na urzdzenia cinieniowe. Stal jest łatwospawalna gdy:
4. Charakterystyka stali niestopowych I. Stale niestopowe konstrukcyjne, maszynowe i na urzdzenia cinieniowe 1. Stale niestopowe konstrukcyjne i maszynowe (PN-EN 1025:2002U) Wymagania: Łatwa spawalno Stal
Bardziej szczegółowoCHEMIA. symbol nazwa grupowania wyjątki. Produkcja masy włóknistej. Produkcja papieru i tektury
CHEMIA symbol nazwa grupowania wyjątki 17.11.Z 17.12.Z Produkcja masy włóknistej Produkcja papieru i tektury 17.21.Z 19.10.Z Produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury
Bardziej szczegółowoCennik 2014 r. Cennik obowiązuje od r. do r.
Radomsko dn. 01.04.2014 r. Cennik 2014 r. Cennik obowiązuje od 01.04.2014 r. do 30.06.2014r. Ceny przyjęcia 1 [Mg] odpadów do Regionalnej Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych- ZUOK dla podmiotów
Bardziej szczegółowoDobór materiałów konstrukcyjnych cz. 2
Dobór materiałów konstrukcyjnych cz. 2 dr inż. Hanna Smoleńska Katedra Inżynierii Materiałowej i Spajania Wydział Mechaniczny, Politechnika Gdańska Materiały edukacyjne Własności materiałów brane pod uwagę
Bardziej szczegółowoPoliurethane foams properties, applications, recycling
Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony rodowiska! Poliurethane foams properties, applications, recycling Wiesław BARNAT 1, Danuta MIEDZISKA 2 Tadeusz NIEZGODA 3 1 2 3 Wojskowa Akademia Techniczna, ul.
Bardziej szczegółowoOdporno korozyjna stopu AlMg1Si1
AMME 2002 11th Odporno korozyjna stopu AlMg1Si1 S. Tkaczyk, M. Kciuk Zakład Zarzdzania Jakoci, Instytut Materiałów Inynierskich i Biomedycznych, Politechnika lska ul. Konarskiego 18a, 44-100 Gliwice, Poland
Bardziej szczegółowoWysza twardo to wzrost czasu uytkowania narzdzia
Wysza twardo to wzrost czasu uytkowania narzdzia Sporód wielu czynników, które najbardziej redukuj koszty produkcji wyrónia si najwaniejsze wymienione poniej: czas pracy narzdzia niskie stałe koszty produkcji
Bardziej szczegółowoStale Leksykon materia oznawstwa
Stale Leksykon materiaoznawstwa PN-EN 10084:2008 Stal stopowa do nawglania Cz 2, rozdzia 2, podrozdzia 2, str. 1 Stal 20MnCrS5 1.7149 Data opracowania: 16.02.2009 r. Skad chemiczny, stenie masowe pierwiastka,
Bardziej szczegółowoStosowane s na narzdzia nie przekraczajce w czasie pracy temperatury wyszej ni 200 C.
Stosowane s na narzdzia nie przekraczajce w czasie pracy temperatury wyszej ni 200 C. Narzdzia do pracy na zimno mona pogrupowa na narzdzia skrawajce, tnce stosowane do obróbki rónych tworzyw oraz narzdzia
Bardziej szczegółowoCO WARTO WIEDZIEĆ O PLASTIKU I RECYKLINGU
CO WARTO WIEDZIEĆ O PLASTIKU I RECYKLINGU 1. Czym jest plastik PET? Istnieje kilka rodzajów plastiku, przy czym każdy z nich ma inny skład i inne właściwości. PET to nazwa jednego z nich, a dokładnie poli(tereftalanu
Bardziej szczegółowoRecykling tworzyw sztucznych na przykładzie butelek PET. Firma ELCEN Sp. z o.o.
Recykling tworzyw sztucznych na przykładzie butelek PET Firma ELCEN Sp. z o.o. Zakres działalności firmy ELCEN Włókno poliestrowe Płatek PET Butelki PET Recykling butelek PET Każdy z nas w ciągu jednego
Bardziej szczegółowoMateriały metalowe. Odkształcenie plastyczne i rekrystalizacja metali. Copyright by L.A. Dobrzaski, IMIiB, Gliwice
Stale szybkotnce to takie stale stopowe, które maj zastosowanie na narzdzia tnce do obróbki skrawaniem, na narzdzia wykrojnikowe, a take na narzdzia do obróbki plastycznej na zimno i na gorco. Stale te
Bardziej szczegółowoZespół Szkół Samochodowych
Zespół Szkół Samochodowych Podstawy Konstrukcji Maszyn Materiały Konstrukcyjne i Eksploatacyjne Temat: OTRZYMYWANIE STOPÓW ŻELAZA Z WĘGLEM. 2016-01-24 1 1. Stopy metali. 2. Odmiany alotropowe żelaza. 3.
Bardziej szczegółowoZarzdzanie i inynieria produkcji Studia 2 stopnia o profilu: A x P. Wykład 30 wiczenia Laboratorium Projekt
Nowoczesne materiały konstrukcyjne WM Zarzdzanie i inynieria produkcji Studia stopnia o profilu: A x P Przedmiot: Nowoczesne materiały konstrukcyjne Kod przedmiotu Status przedmiotu: obowizkowy ZIP S 0
Bardziej szczegółowoWykaz niezgodnych substancji chemicznych
Wykaz niezgodnych substancji chemicznych 1 Wykaz niezgodnych substancji chemicznych Substancje chemiczne zebrane w kolumnie I s niezgodne (niekompatybilne) z substancjami wymienionymi w kolumnie II i powinny
Bardziej szczegółowoGMINA BESTWINA. Rodzaj odebranych odpadów
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2015 ROK I. NAZWA GMINY (MIASTA) ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO 2)
Bardziej szczegółowoSPECYFIKACJA TECHNICZNA D.07.06.02.
SPECYFIKACJA TECHNICZNA D.07.06.02. URZDZENIA ZABEZPIECZAJCE RUCH PIESZYCH 1. Wstp 1.1. Przedmiot Specyfikacji Technicznej Przedmiotem niniejszej Specyfikacji Technicznej s wymagania dotyczce wykonania
Bardziej szczegółowoSzkło. Tworzywo sztuczne. Systemy wielodrogowe do maksymalnie 6 produktów Sortowanie kolorów Rozpoznawanie materiałów Separowanie elementów metalowych
Sortowanie Szkło Systemy dwu- i trójdrogowe Sortowanie kolorów Separowanie nieprzezroczystych substancji obcych takich jak ceramika, kamienie i porcelana Separowanie aroodpornego i zawierającego ołów
Bardziej szczegółowoROCZNE SPRAWOZDANIE WÓJTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI - KOREKTA-
ROCZNE SPRAWOZDANIE WÓJTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI - KOREKTA- SPRAWOZDANIE WÓJTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 214 ROK I. NAZWA
Bardziej szczegółowoNanokompozyty polimerowe. Grzegorz Nieradka Specjalista ds. procesu technologicznego Krosno,
Nanokompozyty polimerowe Grzegorz Nieradka Specjalista ds. procesu technologicznego Krosno, 19.11.2015 PLAN PREZENTACJI Nanotechnologia czym jest i jakie ma znaczenie we współczesnym świecie Pojęcie nanowłókna
Bardziej szczegółowouczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe
1 Agnieszka Wróbel nauczyciel biologii i chemii Plan pracy dydaktycznej na chemii w klasach pierwszych w roku szkolnym 2015/2016 Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowe niedostateczna uczeń nie opanował
Bardziej szczegółowoPROCESY PRODUKCYJNE WYTWARZANIA METALI I WYROBÓW METALOWYCH
Wyższa Szkoła Ekonomii i Administracji w Bytomiu Wilhelm Gorecki PROCESY PRODUKCYJNE WYTWARZANIA METALI I WYROBÓW METALOWYCH Podręcznik akademicki Bytom 2011 1. Wstęp...9 2. Cel podręcznika...11 3. Wstęp
Bardziej szczegółowoPODSTAWY DOBORU MATERIAŁÓW INŻYNIERSKICH konspekt
Współczesne materiały inżynierskie WBMiL I MM ZU (PRz 2013/2014) dr inż. Maciej Motyka 10.10.2013 r. 1 PODSTAWY DOBORU MATERIAŁÓW INŻYNIERSKICH konspekt Ogólna charakterystyka materiałów inżynierskich
Bardziej szczegółowoRodzaj odebranych odpadów. Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne. Odpady wielkogabarytowe
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA
Bardziej szczegółowoOGNIWO PALIWOWE W UKŁADACH ZASILANIA POTRZEB WŁASNYCH
Antoni DMOWSKI, Politechnika Warszawska, Instytut Elektroenergetyki Bartłomiej KRAS, APS Energia OGNIWO PALIWOWE W UKŁADACH ZASILANIA POTRZEB WŁASNYCH 1. Wstp Obecne rozwizania podtrzymania zasilania obwodów
Bardziej szczegółowoRodzaj odebranych odpadów. Inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty) z mechanicznej obróbki odpadów inne niż wymienione w
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA
Bardziej szczegółowoOdpady opakowaniowe wielomateriałowe w polskim systemie prawnym
Odpady opakowaniowe wielomateriałowe w polskim systemie prawnym Wprowadzenie UGO Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi UCPG Ustawa z dnia 13 września 1996
Bardziej szczegółowoMATERIAŁY SPIEKANE (SPIEKI)
MATERIAŁY SPIEKANE (SPIEKI) Metalurgia proszków jest dziedziną techniki, obejmującą metody wytwarzania proszków metali lub ich mieszanin z proszkami niemetali oraz otrzymywania wyrobów z tych proszków
Bardziej szczegółowoUSTAWA ŚMIECIOWA oraz WYTYCZNE DYREKTYWY 94/62/EEC DOTYCZĄCEJ OPAKOWAŃ I ODPADÓW OPAKOWANIOWYCH. Wyk. Maria Anna Wiercińska
USTAWA ŚMIECIOWA oraz WYTYCZNE DYREKTYWY 94/62/EEC DOTYCZĄCEJ OPAKOWAŃ I ODPADÓW OPAKOWANIOWYCH Wyk. Maria Anna Wiercińska SPIS TREŚCI 1. PODSTAWOWE POJĘCIA Odpady opakowaniowe Gospodarka odpadami opakowaniowymi
Bardziej szczegółowoODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg
9/21 ARCHIWUM ODLEWNICTWA Rok 2006, Rocznik 6, Nr 21(1/2) ARCHIVES OF FOUNDARY Year 2006, Volume 6, Nº 21 (1/2) PAN Katowice PL ISSN 1642-5308 ODPORNO NA KOROZJ WIELOSKŁADNIKOWYCH STOPÓW NA OSNOWIE Al-Mg
Bardziej szczegółowoKrajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 - założenia dotyczące selektywnego zbierania, segregacji i recyklingu w Polsce Doc. dr Lidia Sieja Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Katowice Szczecin, marzec
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYCZNE USZKODZENIA MASZYN I NARZDZI
CHARAKTERYSTYCZNE USZKODZENIA MASZYN I NARZDZI ZAGADNIENIA Opis mikroskopu metalograficznego i sposób przygotowania zgładów Podstawowe wiadomoci o korozji Trybologiczne procesy zuywania maszyn i narzdzi,
Bardziej szczegółowo1. Logo 2. Kody 3. Pojemniki na odpady 4. Co nam daje segregacja śmieci 5. Co robić z odpadami 6. Składowanie 7. Utylizacja 8. Kompostowanie 9.
1. Logo 2. Kody 3. Pojemniki na odpady 4. Co nam daje segregacja śmieci 5. Co robić z odpadami 6. Składowanie 7. Utylizacja 8. Kompostowanie 9. Recykling 10. Zgnieć butelkę 11. Czy wiesz że 12. Używamy
Bardziej szczegółowo1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11
Spis treści 1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 1.1. Rozwój cywilizacji człowieka a korzystanie z zasobów Ziemi... 11 1.2. Czy zasoby naturalne Ziemi mogą ulec wyczerpaniu?... 14
Bardziej szczegółowoDobór materiałów konstrukcyjnych cz. 9
Dobór materiałów konstrukcyjnych cz. 9 dr inż. Hanna Smoleńska Katedra Inżynierii Materiałowej i Spajania Wydział Mechaniczny, Politechnika Gdańska Materiały edukacyjne Materiały na uszczelki Ashby M.F.:
Bardziej szczegółowoWpływ obróbki cieplnej na morfologi ledeburytu przenienionego w stopach podeutektycznych
AMME 2001 10th JUBILEE INTERNATIONAL SC IENTIFIC CONFERENCE Wpływ obróbki cieplnej na morfologi ledeburytu przenienionego w stopach podeutektycznych J. Pacyna, J. Krawczyk Wydział Metalurgii i Inynierii
Bardziej szczegółowoPODSTAWY INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
PODSTAWY INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego WPROWADZENIE 1. GENEZA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ 2. KLASYFIKACJA MATERIAŁÓW
Bardziej szczegółowoTemat lekcji: Cztery oblicza recyklingu cz. III
Temat lekcji: Cztery oblicza recyklingu cz. III EDUKACJA EKOLOGICZNA Zajęcia lekcyjne dla uczniów gimnazjum Cztery Toniemy oblicza w recyklingu elektroodpadach - METAL WRZUCAMY POJEMNIK tworzywa sztuczne,
Bardziej szczegółowoMonika Peplińska. Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu zajęcia techniczne dla klasy VI szkoły podstawowej.
Klasa VIa Monika Peplińska Plan wynikowy z wymaganiami edukacyjnymi przedmiotu zajęcia techniczne dla klasy VI szkoły podstawowej Część techniczna Dział 6. Materiały włókiennicze 6.1 Rodzaje. wymienia
Bardziej szczegółowostopie szaro ci piksela ( x, y)
I. Wstp. Jednym z podstawowych zada analizy obrazu jest segmentacja. Jest to podział obrazu na obszary spełniajce pewne kryterium jednorodnoci. Jedn z najprostszych metod segmentacji obrazu jest progowanie.
Bardziej szczegółowoElementy pneumatyczne
POLITECHNIKA LSKA W GLIWICACH WYDZIAŁ INYNIERII RODOWISKA i ENERGETYKI INSTYTUT MASZYN i URZDZE ENERGETYCZNYCH Elementy pneumatyczne Laboratorium automatyki (A 3) Opracował: dr in. Jacek Łyczko Sprawdził:
Bardziej szczegółowoWZÓR ROCZNEGO SPRAWOZDANIA WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ADRESAT 1)
WZÓR ROCZNEGO SPRAWOZDANIA WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ
Bardziej szczegółowoLABORATORIUM Ceramika Narzdziowa ANALIZA WYBRANYCH UKŁADÓW RÓWNOWAGI FAZOWEJ
wiczenie 1 ANALIZA WYBRANYCH UKŁADÓW RÓWNOWAGI FAZOWEJ Cel Zapoznanie si z podwójnymi i pseudopodwójnymi układami równowagi fazowej, w obrbie których wytwarzane s ceramiczne materiały narzdziowe oraz materiały
Bardziej szczegółowoAKTUALNY STAN I PLANOWANE ZMIANY PRAWA ODPADOWEGO W ASPEKCIE GOSPODARKI O OBIEGU ZAMKNIĘTYM
AKTUALNY STAN I PLANOWANE ZMIANY PRAWA ODPADOWEGO W ASPEKCIE GOSPODARKI O OBIEGU ZAMKNIĘTYM Joanna Darska Naczelnik Wydziału Strategii i Planowania Departament Gospodarki Odpadami Katowice, 8.05.2018 Pakiet
Bardziej szczegółowoMATERIAŁOZNAWSTWO Wydział Mechaniczny, Mechatronika, sem. I. dr inż. Hanna Smoleńska
MATERIAŁOZNAWSTWO Wydział Mechaniczny, Mechatronika, sem. I dr inż. Hanna Smoleńska Charakterystyka ciał stałych Materia i jej składniki Główne grupy materiałów inżynierskich Dobór materiałów Materia i
Bardziej szczegółowoWZÓR SPRAWOZDANIA WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI
WZÓR SPRAWOZDANIA WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU
Bardziej szczegółowoNieznane życie. tworzyw sztucznych
Nieznane życie tworzyw sztucznych Dlaczego dzisiaj wiele produktów jest pakowanych w opakowania z tworzyw sztucznych? Co powinniśmy zrobić ze zużytymi opakowaniami? Tworzywa sztuczne mają wartość W fazie
Bardziej szczegółowoFundacja Naukowo Techniczna Gdańsk. Dr inż. Bogdan Sedler Mgr Henryk Herbut
Fundacja Naukowo Techniczna Gdańsk Dr inż. Bogdan Sedler Mgr Henryk Herbut Gdańsk, 2012 Odpady komunalne Odpady komunalne to odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady nie zawierające
Bardziej szczegółowoTemat lekcji: Cztery oblicza recyklingu cz. III
Temat lekcji: Cztery oblicza recyklingu cz. III EDUKACJA EKOLOGICZNA Zajęcia lekcyjne dla uczniów gimnazjum Recykling, Toniemy czyli w ze elektroodpadach starego coś nowego: METAL Wiele otaczających nas
Bardziej szczegółowoI. NAZWA GMINY (MIASTA) MIĘDZYGMINNY ZWIĄZEK GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI ODRA-NYSA-BÓBR Gminy członkowskie: BOBROWICE, BYTNICA, GUBIN, MASZEWO
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2015 ROK ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO 2) WOJEWÓDZKI INSPEKTOR
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE Z ZAJĘĆ TECHNICZNYCH W KLASIE V I OKRES
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z ZAJĘĆ TECHNICZNYCH W KLASIE V I OKRES Sprawności Wymagania konieczne (ocena: dopuszczający) podstawowe (ocena: dostateczny) rozszerzone (ocena dobry) dopełniające (ocena: bardzo
Bardziej szczegółowoDobór materiałów konstrukcyjnych cz. 7
Dobór materiałów konstrukcyjnych cz. 7 dr inż. Hanna Smoleńska Katedra Inżynierii Materiałowej i Spajania Wydział Mechaniczny, Politechnika Gdańska Materiały edukacyjne Sprężystość i wytrzymałość Naprężenie
Bardziej szczegółowoEKOLOGISTYKA Z A J Ę C I A 2 M G R I N Ż. M A G D A L E N A G R A C Z Y K
EKOLOGISTYKA Z A J Ę C I A 2 M G R I N Ż. M A G D A L E N A G R A C Z Y K ĆWICZENIA 2 Charakterystyka wybranej działalności gospodarczej: 1. Stosowane surowce, materiały, półprodukty, wyroby ze szczególnym
Bardziej szczegółowoPrzemysław Hruszka Marzec 2006
Przemysław Hruszka Marzec 2006 87-100 Toru, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 55 Internet: www.prik.pl, e-mail: biuro@prik.pl Znakowanie CE! " 3-4-2006 2 Dyrektywa Wyrobów Budowlanych!"#$%&# ' #$! %&!'()!!
Bardziej szczegółowo4. METALE I ICH STOPY
4. METALE I ICH STOPY 4. 1. Struktura krystaliczna metali Metale charakteryzuje wyłczny lub dominujcy typ wizania metalicznego. Atomy walencyjne mog oderwa si od swoich atomów tworzc gaz elektronowy swobodnie
Bardziej szczegółowoMateriały metalowe. Utwardzanie wydzieleniowe stopów aluminium
Aluminium Metal ten krystalizuje w sieci A1, a wic cechuje si du plastycznoci. Charakteryzuje si parametrem sieci a=0,40408 nm, temperatur topnienia 3 Mg / m 660,4 C, temperatur wrzenia 2060 C. Mał gsto
Bardziej szczegółowoMiejski Zakład Komunalny Sp. z o.o. w Leżajsku. Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2013 ROK ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO w LUBLINIE 2) WOJEWÓDZKI
Bardziej szczegółowoRzetelny partner w dziedzinach: Sortowanie tworzyw sztucznych. Sortowanie papieru. Sortowanie szkła. Sortowanie minerałów
www.redwave.com Rzetelny partner w dziedzinach: tworzyw sztucznych papieru Wspomagana elektronicznie technologia sortowania REDWAVE jest markowym produktem spółki BT-WoIfgang Binder GmbH, stosowanym w
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z chemii kl VII
Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co
Bardziej szczegółowoTowaroznawstwo artykułów przemysłowych
Towaroznawstwo artykułów przemysłowych Towaroznawstwo Tomasz Poskrobko Przemysł produkcja materialna, polegająca na wytwarzaniu wyrobów w sposób masowy, przy użyciu urządzeń mechanicznych, Towary przemysłowe
Bardziej szczegółowoTechnologie wytwarzania. Opracował Dr inż. Stanisław Rymkiewicz KIM WM PG
Technologie wytwarzania Opracował Dr inż. Stanisław Rymkiewicz KIM WM PG Technologie wytwarzania Odlewanie Metalurgia proszków Otrzymywanie monokryształów Otrzymywanie materiałów superczystych Techniki
Bardziej szczegółowoGMINA MIEJSKA CZŁUCHÓW
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2014 ROK ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2) WOJEWÓDZKI INSPEKTOR
Bardziej szczegółowoOcena kształtu wydziele grafitu w eliwie sferoidalnym metod ATD
AMME 2003 12th Ocena kształtu wydziele grafitu w eliwie sferoidalnym metod ATD M. Stawarz, J. Szajnar Zakład Odlewnictwa, Instytut Materiałów Inynierskich i Biomedycznych Wydział Mechaniczny Technologiczny,
Bardziej szczegółowoZAJĘCIA TECHNICZNE KLASA 7 SP Dostosowanie wymagań edukacyjnych na podstawie opinii Poradni Pedagogiczno Psychologicznej Orzeczenie nr
Podczas wykonywania prac nauczyciel: - często podchodzi do ucznia, ukierunkowuje w działaniu - liberalnie oceniania wytwory ucznia - w ocenianiu zwraca większą uwagę na wysiłek włożony w wykonanie zadania,
Bardziej szczegółowoAQUAGOR POMPA CIEPŁA WODA/WODA
AQUAGOR POMPA CIEPŁA WODA/WODA Pompy ciepła woda/woda to jeden z najbardziej wydajnych systemów energii cieplnej. Temperatura wód gruntowych to bardzo solidne i stałe ródło energii, bo ich temperatura
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne śródroczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020
Wymagania edukacyjne na poszczególne śródroczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 209/2020 Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wymagań na ocenę dopuszczającą.
Bardziej szczegółowoRodzaj odebranych odpadów komunalnych 4) Niesegregowane /zmieszane/ odpady komunalne. Niesegregowane /zmieszane/ odpady komunalne
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODARKI ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2014 ROK I. NAZWA GMINY (MIASTA) ŁUBNICE ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA ŚWIĘTOKRZYSKIEGO
Bardziej szczegółowoKOREKTA ROCZNEGO SPRAWOZDANIA BURMISTRZA ŚWIECIA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI
KOREKTA ROCZNEGO SPRAWOZDANIA BURMISTRZA ŚWIECIA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI KOREKTA SPRAWOZDANIA BURMISTRZA ŚWIECIA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI
Bardziej szczegółowoAnaliza parametrów krystalizacji eliwa chromowego w odlewach o rónych modułach krzepnicia
AMME 23 12th Analiza parametrów krystalizacji eliwa chromowego w odlewach o rónych modułach krzepnicia A. Studnicki Instytut Materiałów Inynierskich i Biomedycznych, Zakład Odlewnictwa, Politechnika lska,
Bardziej szczegółowoTechnologia ACREN. Energetyczne Wykorzystanie Odpadów Komunalnych
Technologia ACREN Energetyczne Wykorzystanie Odpadów Komunalnych Profil firmy Kamitec Kamitec sp. z o.o. członek Izby Gospodarczej Energetyki i Ochrony Środowiska opracowała i wdraża innowacyjną technologię
Bardziej szczegółowoAndrzej Kalski Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych
Andrzej Kalski Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych ! Liczba substancji istniejcych, ujtych w EINECS 100 106 substancji Liczba substancji obecnych w obrocie około 30 000 70 000 substancji
Bardziej szczegółowoWewnętrzna budowa materii - zadania
Poniższe zadania rozwiąż na podstawie układu okresowego. Zadanie 1 Oceń poprawność poniższych zdań, wpisując P, gdy zdanie jest prawdziwe oraz F kiedy ono jest fałszywe. Stwierdzenie Atom potasu posiada
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE BURMISTRZA SŁUBIC Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI KOREKTA
SPRAWOZDANIE BURMISTRZA SŁUBIC Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI KOREKTA SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA
Bardziej szczegółowoOdpady nadające się ponownego przetworzenia są odpowiednio oznakowane. Zwracajcie więc uwagę na znaki i symbole umieszczane na opakowaniach
Odpady nadające się ponownego przetworzenia są odpowiednio oznakowane. Zwracajcie więc uwagę na znaki i symbole umieszczane na opakowaniach JAKIE ZNACZENIE MAJĄ ZNAKI UMIESZCZONE NA OPAKOWANIACH Opakowanie
Bardziej szczegółowoUniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Wydział
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Kierunek i poziom studiów: Chemia, poziom kształcenia pierwszy Sylabus modułu: Chemia materiałów i zarządzanie chemikaliami 027 Nazwa wariantu modułu (opcjonalnie):
Bardziej szczegółowoRaport bieżący nr 33 / 2015
KREZUS SA RB-W 33 2015 KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO Raport bieżący nr 33 / 2015 Data sporządzenia: 2015-10-15 Skrócona nazwa emitenta KREZUS SA Temat Otrzymanie zezwolenia na zbieranie i transport odpadów
Bardziej szczegółowoPlanowanie adresacji IP dla przedsibiorstwa.
Planowanie adresacji IP dla przedsibiorstwa. Wstp Przy podejciu do planowania adresacji IP moemy spotka si z 2 głównymi przypadkami: planowanie za pomoc adresów sieci prywatnej przypadek, w którym jeeli
Bardziej szczegółowoSzkło 47,1 R12 (R5) Tworzywa sztuczne 27,1 R12 (R3) Metale 0,1 R12 (R4)
WZÓR SPRAWOZDANIA WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU
Bardziej szczegółowoKRYTERIA OCENIANIA Z ZAJĘĆ TECHNICZNYCH W KLASIE VI
KRYTERIA OCENIANIA Z ZAJĘĆ TECHNICZNYCH W KLASIE VI I OKRES Sprawności konieczne (ocena: dopuszczający) 1. Rysunek techniczny posługuje się przyborami kreślarskimi; czyta proste rysunki techniczne; zna
Bardziej szczegółowo3.8. Ochrona przed naturalnymi niebezpieczestwami 3.9. Ochrona przed promieniowaniem radioaktywnym 3.10. Inne badania nad rodowiskiem
NABS 1992 1 Eksploracja i eksploatacja ziemi 1.0. Badania ogólne 1.1. Poszukiwania surowców mineralnych, ropy naftowej i gazu 1.2. Eksploracja i eksploatacja dna morskiego 1.3. Skorupa i płaszcz ziemi
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekologicznie znaczy trendy Prof. Alina Matuszak-Flejszman Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 9 kwietnia 2015 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL
Bardziej szczegółowoGMINA MIASTO USTKA. Rodzaj odebranych odpadów. Urządzenia. zawierające freony. Baterie i akumulatory
SPRAWOZDANIE WÓJTA, BURMISTRZA LUB PREZYDENTA MIASTA Z REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU GOSPODAROWANIA ODPADAMI KOMUNALNYMI ZA 2014 ROK - KOREKTA ADRESAT 1) 1) MARSZAŁEK WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2) POMORSKI INSPEKTOR
Bardziej szczegółowo