Podstawa programowa z komentarzami

Transkrypt

1 Podstawa programowa z komentarzami Tom 5. Edukacja przyrodnicza w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum przyroda, geogra a, biologia, chemia, zyka

2 PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA III etap edukacyjny I. Wykorzystanie wielko ci zycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwi zania prostych zada obliczeniowych. II. Przeprowadzanie do wiadcze i wyci ganie wniosków z otrzy ma nych wyników. Cele kszta cenia wymagania ogólne III. Wskazywanie w otaczaj cej rzeczywisto ci przyk adów zjawisk opisywanych za pomoc poznanych praw i zale no ci zycznych. IV. Pos ugiwanie si informacjami pochodz cymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych). 1. Ruch prostoliniowy i si y. Ucze : 1) pos uguje si poj ciem pr dko ci do opisu ruchu; przelicza jednostki pr dko ci; 2) odczytuje pr dko i przebyt odleg o z wykresów zale no ci drogi i pr d ko ci od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu s ownego; 3) podaje przyk ady si i rozpoznaje je w ró nych sytuacjach praktycznych; 4) opisuje zachowanie si cia na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona; 5) odró nia pr dko redni od chwilowej w ruchu niejednostajnym; 6) pos uguje si poj ciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego; 7) opisuje zachowanie si cia na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona; 8) stosuje do oblicze zwi zek mi dzy mas cia a, przyspieszeniem i si ; 9) pos uguje si poj ciem si y ci ko ci; 10) opisuje wzajemne oddzia ywanie cia, pos uguj c si trzeci zasad dynamiki Newtona; 11) wyja nia zasad dzia ania d wigni dwustronnej, bloku nieruchomego, ko o wrotu; 12) opisuje wp yw oporów ruchu na poruszaj ce si cia a. 2. Energia. Ucze : 1) wykorzystuje poj cie energii mechanicznej i wymienia ró ne jej formy; 2) pos uguje si poj ciem pracy i mocy; PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM Tre ci nauczania wymagania szczegó owe 195

3 3) opisuje wp yw wykonanej pracy na zmian energii; 4) pos uguje si poj ciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i po ten cjalnej; 5) stosuje zasad zachowania energii mechanicznej; 6) analizuje jako ciowo zmiany energii wewn trznej spowodowane wykonaniem pra cy i przep ywem ciep a; 7) wyja nia zwi zek mi dzy energi kinetyczn cz steczek i temperatur ; 8) wyja nia przep yw ciep a w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rol izolacji cieplnej; 9) opisuje zjawiska topnienia, krzepni cia, parowania, skraplania, sublimacji i resub limacji; 10) pos uguje si poj ciem ciep a w a ciwego, ciep a topnienia i ciep a parowania; 11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji. 3. W a ciwo ci materii. Ucze : 1) analizuje ró nice w budowie mikroskopowej cia sta ych, cieczy i gazów; 2) omawia budow kryszta ów na przyk adzie soli kamiennej; 3) pos uguje si poj ciem g sto ci; 4) stosuje do oblicze zwi zek mi dzy mas, g sto ci i obj to ci cia sta ych i cie czy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza g sto cieczy i cia sta ych; 5) opisuje zjawisko napi cia powierzchniowego na wybranym przyk adzie; 6) pos uguje si poj ciem ci nienia (w tym ci nienia hydrostatycznego i atmo sfe rycz nego); 7) formu uje prawo Pascala i podaje przyk ady jego zastosowania; 8) analizuje i porównuje warto ci si wyporu dla cia zanurzonych w cieczy lub gazie; 9) wyja nia p ywanie cia na podstawie prawa Archimedesa. 4. Elektryczno. Ucze : 1) opisuje sposoby elektryzowania cia przez tarcie i dotyk; wyja nia, e zjawisko to polega na przep ywie elektronów; analizuje kierunek przep ywu elektronów; 2) opisuje jako ciowo oddzia ywanie adunków jednoimiennych i ró noimiennych; 3) odró nia przewodniki od izolatorów oraz podaje przyk ady obu rodzajów cia ; 4) stosuje zasad zachowania adunku elektrycznego; 5) pos uguje si poj ciem adunku elektrycznego jako wielokrotno ci adunku ele ktronu (elementarnego); 196 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

4 6) opisuje przep yw pr du w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych; 7) pos uguje si poj ciem nat enia pr du elektrycznego; 8) pos uguje si (intuicyjnie) poj ciem napi cia elektrycznego; 9) pos uguje si poj ciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych ob wo dach elektrycznych; 10) pos uguje si poj ciem pracy i mocy pr du elektrycznego; 11) przelicza energi elektryczn podan w kilowatogodzinach na d ule i d ule na kilowatogodziny; 12) buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy; 13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna. 5. Magnetyzm. Ucze : 1) nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwa ych i opisuje charakter oddzia y wa nia mi dzy nimi; 2) opisuje zachowanie ig y magnetycznej w obecno ci magnesu oraz zasad dzia ania kom pasu; 3) opisuje oddzia ywanie magnesów na elazo i podaje przyk ady wykorzystania tego oddzia ywania; 4) opisuje dzia anie przewodnika z pr dem na ig magnetyczn ; 5) opisuje dzia anie elektromagnesu i rol rdzenia w elektromagnesie; 6) opisuje wzajemne oddzia ywanie magnesów z elektromagnesami i wyja nia dzia a nie silnika elektrycznego pr du sta ego. 6. Ruch drgaj cy i fale. Ucze : 1) opisuje ruch wahad a matematycznego i ci arka na spr ynie oraz analizuje prze mia ny energii w tych ruchach; 2) pos uguje si poj ciami amplitudy drga, okresu, cz stotliwo ci do opisu drga, wskazuje po o enie równowagi oraz odczytuje amplitud i okres z wykresu x(t) dla drgaj cego cia a; 3) opisuje mechanizm przekazywania drga z jednego punktu o rodka do drugiego w przypadku fal na napi tej linie i fal d wi kowych w powietrzu; 4) pos uguje si poj ciami: amplitudy, okresu i cz stotliwo ci, pr dko- ci i d ugo ci fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do oblicze zwi zki mi dzy tymi wielko ciami; 5) opisuje mechanizm wytwarzania d wi ku w instrumentach muzycznych; 6) wymienia, od jakich wielko ci zycznych zale y wysoko i g o no d wi ku; 7) pos uguje si poj ciami infrad wi ki i ultrad wi ki. PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM 197

5 7. Fale elektromagnetyczne i optyka. Ucze : 1) porównuje (wymienia cechy wspólne i ró nice) rozchodzenie si fal me cha nicz nych i elektromagnetycznych; 2) wyja nia powstawanie obszarów cienia i pó cienia za pomoc prostoliniowego rozchodzenia si wiat a w o rodku jednorodnym; 3) wyja nia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle p askim, wykorzystuj c prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia wiat a przy odbiciu od powierz chni chropowatej; 4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wkl s ym, pos uguj c si poj ciami ogni ska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwier ciad a wkl s e; 5) opisuje (jako ciowo) bieg promieni przy przej ciu wiat a z o rodka rzadszego do o rodka g stszego optycznie i odwrotnie; 6) opisuje bieg promieni przechodz cych przez soczewk skupiaj c i rozpra szaj c (biegn cych równolegle do osi optycznej), pos uguj c si poj ciami ogniska i ogni skowej; 7) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozró nia obrazy rze czy wiste, pozorne, proste, odwrócone, powi kszone, pomniejszone; 8) wyja nia poj cia krótkowzroczno ci i dalekowzroczno ci oraz opisuje rol socze wek w ich korygowaniu; 9) opisuje zjawisko rozszczepienia wiat a za pomoc pryzmatu; 10) opisuje wiat o bia e jako mieszanin barw, a wiat o lasera jako wiat o jedno barwne; 11) podaje przybli on warto pr dko ci wiat a w pró ni; wskazuje pr dko wiat a jako maksymaln pr dko przep ywu informacji; 12) nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie pod czerwone, wiat o widzialne, promieniowanie nad- oletowe i rentgenowskie) i podaje przyk ady ich zastosowania. 8. Wymagania przekrojowe. Ucze : 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego do wiadczenia, wyja- nia rol u ytych przyrz dów, wykonuje schematyczny rysunek obrazuj cy uk ad do wiad czalny; 2) wyodr bnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wy niku do wiadczenia; 3) szacuje rz d wielko ci spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie warto ci obliczanych wielko ci zycznych; 4) przelicza wielokrotno ci i podwielokrotno ci (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-); przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba); 5) rozró nia wielko ci dane i szukane; 198 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

6 6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli; 7) rozpoznaje proporcjonalno prost na podstawie danych liczbowych lub na pod stawie wykresu oraz pos uguje si proporcjonalno- ci prost ; 8) sporz dza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielko- ci i skali na osiach), a tak e odczytuje dane z wykresu; 9) rozpoznaje zale no rosn c i malej c na podstawie danych z tabeli lub na pod stawie wykresu oraz wskazuje wielko maksymaln i minimaln ; 10) pos uguje si poj ciem niepewno ci pomiarowej; 11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia zycznego jako przybli ony (z dok ad no ci do 2 3 cyfr znacz cych); 12) planuje do wiadczenie lub pomiar, wybiera w a ciwe narz dzia pomiaru; mierzy: czas, d ugo, mas, temperatur, napi cie elektryczne, nat enie pr du. 9. Wymagania do wiadczalne W trakcie nauki w gimnazjum ucze obserwuje i opisuje jak najwi cej do wiadcze. Nie mniej ni po owa do wiadcze opisanych po ni ej powinna zosta wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozosta e do wiadczenia jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wybranych uczniów pod kontrol nauczyciela. Ucze : 1) wyznacza g sto substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kszta cie prosto pad o cianu, walca lub kuli za pomoc wagi i linijki; 2) wyznacza pr dko przemieszczania si (np. w czasie marszu, biegu, p ywania, jazdy rowerem) za po rednictwem pomiaru odleg o ci i czasu; 3) dokonuje pomiaru si y wyporu za pomoc si omierza (dla cia a wykonanego z jed no rodnej substancji o g sto ci wi kszej od g sto ci wody); 4) wyznacza mas cia a za pomoc d wigni dwustronnej, innego cia a o znanej masie i linijki; 5) wyznacza ciep o w a ciwe wody za pomoc czajnika elektrycznego lub grza ki o zna nej mocy (przy za o eniu braku strat); 6) demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddzia y wania cia na adowanych; 7) buduje prosty obwód elektryczny wed ug zadanego schematu (wymagana jest zna jomo symboli elementów: ogniwo, opornik, arówka, wy cznik, wolto mierz, am pe ro mierz); 8) wyznacza opór elektryczny opornika lub arówki za pomoc woltomierza i ampe ro mierza; PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM 199

7 9) wyznacza moc arówki zasilanej z baterii za pomoc woltomierza i ampero mierza; 10) demonstruje dzia anie pr du w przewodzie na ig magnetyczn (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przep ywu pr du, zale no wychylenia ig y od pierwotnego jej u o enia wzgl dem przewodu); 11) demonstruje zjawisko za amania wiat a (zmiany k ta za amania przy zmianie k ta padania jako ciowo); 12) wyznacza okres i cz stotliwo drga ci arka zawieszonego na spr - ynie oraz okres i cz stotliwo drga wahad a matematycznego; 13) wytwarza d wi k o wi kszej i mniejszej cz stotliwo ci od danego d wi ku za po mo c dowolnego drgaj cego przedmiotu lub instrumentu muzycznego; 14) wytwarza za pomoc soczewki skupiaj cej ostry obraz przedmiotu na ekranie, odpowiednio dobieraj c do wiadczalnie po o enie soczewki i przedmiotu.