PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA

Transkrypt

1 PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA III etap edukacyjny I. Wykorzystanie wielko ci Þzycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwi zania prostych zada obliczeniowych. II. Przeprowadzanie do wiadcze i wyci ganie wniosków z otrzy ma nych wyników. Cele kszta cenia wymagania ogólne III. Wskazywanie w otaczaj cej rzeczywisto ci przyk adów zjawisk opisywanych za pomoc poznanych praw i zale no ci Þzycznych. IV. Pos ugiwanie si informacjami pochodz cymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popularno-naukowych). 1. Ruch prostoliniowy i si y. Ucze : 1) pos uguje si poj ciem pr dko ci do opisu ruchu; przelicza jednostki pr dko ci; 2) odczytuje pr dko i przebyt odleg o z wykresów zale no ci drogi i pr d ko ci od czasu oraz rysuje te wykresy na podstawie opisu s ownego; 3) podaje przyk ady si i rozpoznaje je w ró nych sytuacjach praktycznych; 4) opisuje zachowanie si cia na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona; 5) odró nia pr dko redni od chwilowej w ruchu niejednostajnym; 6) pos uguje si poj ciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego; 7) opisuje zachowanie si cia na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona; 8) stosuje do oblicze zwi zek mi dzy mas cia a, przyspieszeniem i si ; 9) pos uguje si poj ciem si y ci ko ci; 10) opisuje wzajemne oddzia ywanie cia, pos uguj c si trzeci zasad dynamiki Newtona; 11) wyja nia zasad dzia ania d wigni dwustronnej, bloku nieruchomego, ko o wrotu; 12) opisuje wp yw oporów ruchu na poruszaj ce si cia a. 2. Energia. Ucze : 1) wykorzystuje poj cie energii mechanicznej i wymienia ró ne jej formy; 2) pos uguje si poj ciem pracy i mocy; PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM Tre ci nauczania wymagania szczegó owe 195

2 3) opisuje wp yw wykonanej pracy na zmian energii; 4) pos uguje si poj ciem energii mechanicznej jako sumy energii kinetycznej i po ten cjalnej; 5) stosuje zasad zachowania energii mechanicznej; 6) analizuje jako ciowo zmiany energii wewn trznej spowodowane wykonaniem pra cy i przep ywem ciep a; 7) wyja nia zwi zek mi dzy energi kinetyczn cz steczek i temperatur ; 8) wyja nia przep yw ciep a w zjawisku przewodnictwa cieplnego oraz rol izolacji cieplnej; 9) opisuje zjawiska topnienia, krzepni cia, parowania, skraplania, sublimacji i resub limacji; 10) pos uguje si poj ciem ciep a w a ciwego, ciep a topnienia i ciep a parowania; 11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji. 3. W a ciwo ci materii. Ucze : 1) analizuje ró nice w budowie mikroskopowej cia sta ych, cieczy i gazów; 2) omawia budow kryszta ów na przyk adzie soli kamiennej; 3) pos uguje si poj ciem g sto ci; 4) stosuje do oblicze zwi zek mi dzy mas, g sto ci i obj to ci cia sta ych i cie czy, na podstawie wyników pomiarów wyznacza g sto cieczy i cia sta ych; 5) opisuje zjawisko napi cia powierzchniowego na wybranym przyk adzie; 6) pos uguje si poj ciem ci nienia (w tym ci nienia hydrostatycznego i atmo sfe rycz nego); 7) formu uje prawo Pascala i podaje przyk ady jego zastosowania; 8) analizuje i porównuje warto ci si wyporu dla cia zanurzonych w cieczy lub gazie; 9) wyja nia p ywanie cia na podstawie prawa Archimedesa. 4. Elektryczno. Ucze : 1) opisuje sposoby elektryzowania cia przez tarcie i dotyk; wyja nia, e zjawisko to polega na przep ywie elektronów; analizuje kierunek przep ywu elektronów; 2) opisuje jako ciowo oddzia ywanie adunków jednoimiennych i ró noimiennych; 3) odró nia przewodniki od izolatorów oraz podaje przyk ady obu rodzajów cia ; 4) stosuje zasad zachowania adunku elektrycznego; 5) pos uguje si poj ciem adunku elektrycznego jako wielokrotno ci adunku ele ktronu (elementarnego); 196 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

3 6) opisuje przep yw pr du w przewodnikach jako ruch elektronów swobodnych; 7) pos uguje si poj ciem nat enia pr du elektrycznego; 8) pos uguje si (intuicyjnie) poj ciem napi cia elektrycznego; 9) pos uguje si poj ciem oporu elektrycznego, stosuje prawo Ohma w prostych ob wo dach elektrycznych; 10) pos uguje si poj ciem pracy i mocy pr du elektrycznego; 11) przelicza energi elektryczn podan w kilowatogodzinach na d ule i d ule na kilowatogodziny; 12) buduje proste obwody elektryczne i rysuje ich schematy; 13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jest energia elektryczna. 5. Magnetyzm. Ucze : 1) nazywa bieguny magnetyczne magnesów trwa ych i opisuje charakter oddzia y wa nia mi dzy nimi; 2) opisuje zachowanie ig y magnetycznej w obecno ci magnesu oraz zasad dzia ania kom pasu; 3) opisuje oddzia ywanie magnesów na elazo i podaje przyk ady wykorzystania tego oddzia ywania; 4) opisuje dzia anie przewodnika z pr dem na ig magnetyczn ; 5) opisuje dzia anie elektromagnesu i rol rdzenia w elektromagnesie; 6) opisuje wzajemne oddzia ywanie magnesów z elektromagnesami i wyja nia dzia a nie silnika elektrycznego pr du sta ego. 6. Ruch drgaj cy i fale. Ucze : 1) opisuje ruch wahad a matematycznego i ci arka na spr ynie oraz analizuje prze mia ny energii w tych ruchach; 2) pos uguje si poj ciami amplitudy drga, okresu, cz stotliwo ci do opisu drga, wskazuje po o enie równowagi oraz odczytuje amplitud i okres z wykresu x(t) dla drgaj cego cia a; 3) opisuje mechanizm przekazywania drga z jednego punktu o rodka do drugiego w przypadku fal na napi tej linie i fal d wi kowych w powietrzu; 4) pos uguje si poj ciami: amplitudy, okresu i cz stotliwo ci, pr dko- ci i d ugo ci fali do opisu fal harmonicznych oraz stosuje do oblicze zwi zki mi dzy tymi wielko ciami; 5) opisuje mechanizm wytwarzania d wi ku w instrumentach muzycznych; 6) wymienia, od jakich wielko ci Þzycznych zale y wysoko i g o no d wi ku; 7) pos uguje si poj ciami infrad wi ki i ultrad wi ki. PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM 197

4 7. Fale elektromagnetyczne i optyka. Ucze : 1) porównuje (wymienia cechy wspólne i ró nice) rozchodzenie si fal me cha nicz nych i elektromagnetycznych; 2) wyja nia powstawanie obszarów cienia i pó cienia za pomoc prostoliniowego rozchodzenia si wiat a w o rodku jednorodnym; 3) wyja nia powstawanie obrazu pozornego w zwierciadle p askim, wykorzystuj c prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia wiat a przy odbiciu od powierz chni chropowatej; 4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wkl s ym, pos uguj c si poj ciami ogni ska i ogniskowej, rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez zwier ciad a wkl s e; 5) opisuje (jako ciowo) bieg promieni przy przej ciu wiat a z o rodka rzadszego do o rodka g stszego optycznie i odwrotnie; 6) opisuje bieg promieni przechodz cych przez soczewk skupiaj c i rozpra szaj c (biegn cych równolegle do osi optycznej), pos uguj c si poj ciami ogniska i ogni skowej; 7) rysuje konstrukcyjnie obrazy wytworzone przez soczewki, rozró nia obrazy rze czy wiste, pozorne, proste, odwrócone, powi kszone, pomniejszone; 8) wyja nia poj cia krótkowzroczno ci i dalekowzroczno ci oraz opisuje rol socze wek w ich korygowaniu; 9) opisuje zjawisko rozszczepienia wiat a za pomoc pryzmatu; 10) opisuje wiat o bia e jako mieszanin barw, a wiat o lasera jako wiat o jedno barwne; 11) podaje przybli on warto pr dko ci wiat a w pró ni; wskazuje pr dko wiat a jako maksymaln pr dko przep ywu informacji; 12) nazywa rodzaje fal elektromagnetycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie pod czerwone, wiat o widzialne, promieniowanie nad- Þoletowe i rentgenowskie) i podaje przyk ady ich zastosowania. 8. Wymagania przekrojowe. Ucze : 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego do wiadczenia, wyja- nia rol u ytych przyrz dów, wykonuje schematyczny rysunek obrazuj cy uk ad do wiad czalny; 2) wyodr bnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wy niku do wiadczenia; 3) szacuje rz d wielko ci spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie warto ci obliczanych wielko ci Þzycznych; 4) przelicza wielokrotno ci i podwielokrotno ci (przedrostki mikro-, mili-, centy-, hekto-, kilo-, mega-); przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba); 5) rozró nia wielko ci dane i szukane; 198 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

5 6) odczytuje dane z tabeli i zapisuje dane w formie tabeli; 7) rozpoznaje proporcjonalno prost na podstawie danych liczbowych lub na pod stawie wykresu oraz pos uguje si proporcjonalno- ci prost ; 8) sporz dza wykres na podstawie danych z tabeli (oznaczenie wielko- ci i skali na osiach), a tak e odczytuje dane z wykresu; 9) rozpoznaje zale no rosn c i malej c na podstawie danych z tabeli lub na pod stawie wykresu oraz wskazuje wielko maksymaln i minimaln ; 10) pos uguje si poj ciem niepewno ci pomiarowej; 11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia Þzycznego jako przybli ony (z dok ad no ci do 2 3 cyfr znacz cych); 12) planuje do wiadczenie lub pomiar, wybiera w a ciwe narz dzia pomiaru; mierzy: czas, d ugo, mas, temperatur, napi cie elektryczne, nat enie pr du. 9. Wymagania do wiadczalne W trakcie nauki w gimnazjum ucze obserwuje i opisuje jak najwi cej do wiadcze. Nie mniej ni po owa do wiadcze opisanych po ni ej powinna zosta wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozosta e do wiadczenia jako pokaz dla wszystkich, wykonany przez wybranych uczniów pod kontrol nauczyciela. Ucze : 1) wyznacza g sto substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kszta cie prosto pad o cianu, walca lub kuli za pomoc wagi i linijki; 2) wyznacza pr dko przemieszczania si (np. w czasie marszu, biegu, p ywania, jazdy rowerem) za po rednictwem pomiaru odleg o ci i czasu; 3) dokonuje pomiaru si y wyporu za pomoc si omierza (dla cia a wykonanego z jed no rodnej substancji o g sto ci wi kszej od g sto ci wody); 4) wyznacza mas cia a za pomoc d wigni dwustronnej, innego cia a o znanej masie i linijki; 5) wyznacza ciep o w a ciwe wody za pomoc czajnika elektrycznego lub grza ki o zna nej mocy (przy za o eniu braku strat); 6) demonstruje zjawisko elektryzowania przez tarcie oraz wzajemnego oddzia y wania cia na adowanych; 7) buduje prosty obwód elektryczny wed ug zadanego schematu (wymagana jest zna jomo symboli elementów: ogniwo, opornik, arówka, wy cznik, wolto mierz, am pe ro mierz); 8) wyznacza opór elektryczny opornika lub arówki za pomoc woltomierza i ampe ro mierza; PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA GIMNAZJUM 199

6 9) wyznacza moc arówki zasilanej z baterii za pomoc woltomierza i ampero mierza; 10) demonstruje dzia anie pr du w przewodzie na ig magnetyczn (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przep ywu pr du, zale no wychylenia ig y od pierwotnego jej u o enia wzgl dem przewodu); 11) demonstruje zjawisko za amania wiat a (zmiany k ta za amania przy zmianie k ta padania jako ciowo); 12) wyznacza okres i cz stotliwo drga ci arka zawieszonego na spr - ynie oraz okres i cz stotliwo drga wahad a matematycznego; 13) wytwarza d wi k o wi kszej i mniejszej cz stotliwo ci od danego d wi ku za po mo c dowolnego drgaj cego przedmiotu lub instrumentu muzycznego; 14) wytwarza za pomoc soczewki skupiaj cej ostry obraz przedmiotu na ekranie, odpowiednio dobieraj c do wiadczalnie po o enie soczewki i przedmiotu.

7 PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA IV etap edukacyjny zakres podstawowy I. Wykorzystanie wielko ci Þzycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwi zania prostych zada obliczeniowych. II. Przeprowadzanie do wiadcze i wyci ganie wniosków z otrzy ma nych wyników. III. Wskazywanie w otaczaj cej rzeczywisto ci przyk adów zjawisk opisywanych za pomoc poz na nych praw i zale no ci Þzycznych. IV. Pos ugiwanie si informacjami pochodz cymi z analizy przeczytanych tekstów (w tym popu larno-naukowych). 1. Grawitacja i elementy astronomii. Ucze : 1) opisuje ruch jednostajny po okr gu, pos uguj c si poj ciem okresu i cz sto tliwo ci; 2) opisuje zale no ci mi dzy si do rodkow a mas, pr dko ci liniow i pro mieniem oraz wskazuje przyk ady si pe ni cych rol si y do- rodkowej; 3) interpretuje zale no ci mi dzy wielko ciami w prawie powszechnego ci enia dla mas punktowych lub roz cznych kul; 4) wyja nia, na czym polega stan niewa ko ci, i podaje warunki jego wyst po wania; 5) wyja nia wp yw si y grawitacji S o ca na ruch planet i si y grawitacji planet na ruch ich ksi yców, wskazuje si grawitacji jako przyczyn spadania cia na powierzchni Ziemi; 6) pos uguje si poj ciem pierwszej pr dko ci kosmicznej i satelity geostacjo nar nego; opisuje ruch sztucznych satelitów wokó Ziemi (jako ciowo), wskazuje si grawitacji jako si do rod kow, wyznacza zale no okresu ruchu od promienia orbity (stosuje III prawo Keplera); 7) wyja nia, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwaj si na tle gwiazd; 8) wyja nia przyczyn wyst powania faz i za mie Ksi yca; 9) opisuje zasad pomiaru odleg o ci z Ziemi do Ksi yca i planet opart na para laksie i zasa d pomiaru odleg o ci od najbli szych gwiazd opart na paralaksie rocznej, pos u guje si poj ciem jednostki astronomicznej i roku wietlnego; 10) opisuje zasad okre lania orientacyjnego wieku Uk adu S onecznego; 11) opisuje budow Galaktyki i miejsce Uk adu S onecznego w Galaktyce; 12) opisuje Wielki Wybuch jako pocz tek znanego nam Wszech wiata; zna przy bli ony wiek Wszech wiata, opisuje rozszerzanie si Wszech wiata (ucieczk gala ktyk). PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA LICEUM Cele kszta cenia wymagania ogólne Tre ci nauczania wymagania szczegó owe 201

8 2. Fizyka atomowa. Ucze : 1) opisuje promieniowanie cia, rozró nia widma ci g e i liniowe rozrzedzonych gazów jednoatomowych, w tym wodoru; 2) interpretuje linie widmowe jako przej cia mi dzy poziomami energetycznymi atomów; 3) opisuje budow atomu wodoru, stan podstawowy i stany wzbudzone; 4) wyja nia poj cie fotonu i jego energii; 5) interpretuje zasad zachowania energii przy przej ciach elektronu mi dzy pozio mami energetycznymi w atomie z udzia em fotonu; 6) opisuje efekt fotoelektryczny, wykorzystuje zasad zachowania energii do wyzna cze nia energii i pr dko ci fotoelektronów. 3. Fizyka j drowa. Ucze : 1) pos uguje si poj ciami pierwiastek, j dro atomowe, izotop, proton, neutron, elektron; podaje sk ad j dra atomowego na podstawie liczby masowej i atomowej; 2) pos uguje si poj ciami: energii spoczynkowej, deþcytu masy i energii wi zania; obli cza te wielko ci dla dowolnego pierwiastka uk adu okresowego; 3) wymienia w a ciwo ci promieniowania j drowego,, ; opisuje rozpady alfa, beta (wiadomo ci o neutrinach nie s wymagane), sposób powstawania promie niowania gamma; pos uguje si poj ciem j dra stabilnego i niestabilnego; 4) opisuje rozpad izotopu promieniotwórczego, pos uguj c si poj ciem czasu po o wi cz nego rozpadu; rysuje wykres zale no ci liczby j der, które uleg y rozpadowi od czasu; wyja nia zasad datowania substancji na podstawie sk adu izotopowego, np. dato wanie w glem 14 C; 5) opisuje reakcje j drowe, stosuj c zasad zachowania liczby nukleonów i zasad za cho wa nia adunku oraz zasad zachowania energii; 6) opisuje wybrany sposób wykrywania promieniowania jonizuj cego; 7) wyja nia wp yw promieniowania j drowego na materi oraz na organizmy; 8) podaje przyk ady zastosowania zjawiska promieniotwórczo ci i energii j drowej; 9) opisuje reakcj rozszczepienia uranu 235 U zachodz c w wyniku poch oni cia neu tronu; podaje warunki zaj cia reakcji a cuchowej; 10) opisuje dzia anie elektrowni atomowej oraz wymienia korzy ci i zagro enia p yn ce z energetyki j drowej; 11) opisuje reakcje termoj drowe zachodz ce w gwiazdach oraz w bombie wodorowej. 202 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

9 PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA IV etap edukacyjny zakres rozszerzony I. Znajomo i umiej tno wykorzystania poj i praw Þzyki do wyja niania procesów i zjawisk w przyrodzie. II. Analiza tekstów popularnonaukowych i ocena ich tre ci. Cele kszta cenia wymagania ogólne III. Wykorzystanie i przetwarzanie informacji zapisanych w postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków. IV. Budowa prostych modeli Þzycznych i matematycznych do opisu zjawisk. V. Planowanie i wykonywanie prostych do wiadcze i analiza ich wyników. 1. Ruch punktu materialnego. Ucze : 1) rozró nia wielko ci wektorowe od skalarnych; wykonuje dzia ania na wektorach (dodawanie, odejmowanie, rozk adanie na sk adowe); 2) opisuje ruch w ró nych uk adach odniesienia; 3) oblicza pr dko ci wzgl dne dla ruchów wzd u prostej; 4) wykorzystuje zwi zki pomi dzy po o eniem, pr dko ci i przyspieszeniem w ru chu jednostajnym i jednostajnie zmiennym do obliczania parametrów ruchu; 5) rysuje i interpretuje wykresy zale no ci parametrów ruchu od czasu; 6) oblicza parametry ruchu podczas swobodnego spadku i rzutu pionowego; 7) opisuje swobodny ruch cia, wykorzystuj c pierwsz zasad dynamiki Newtona; 8) wyja nia ruch cia na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona; 9) stosuje trzeci zasad dynamiki Newtona do opisu zachowania si cia ; 10) wykorzystuje zasad zachowania p du do obliczania pr dko ci cia podczas zde rze niespr ystych i zjawiska odrzutu; 11) wyja nia ró nice mi dzy opisem ruchu cia w uk adach inercjalnych i nie iner cjalnych, pos uguje si si ami bezw adno ci do opisu ruchu w uk adzie nieiner cjalnym; 12) pos uguje si poj ciem si y tarcia do wyja niania ruchu cia ; 13) sk ada i rozk ada si y dzia aj ce wzd u prostych nierównoleg ych; 14) oblicza parametry ruchu jednostajnego po okr gu; opisuje wektory pr dko ci i przy spieszenia do rodkowego; 15) analizuje ruch cia w dwóch wymiarach na przyk adzie rzutu poziomego. PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA LICEUM Tre ci nauczania wymagania szczegó owe 203

10 2. Mechanika bry y sztywnej. Ucze : 1) rozró nia poj cia: punkt materialny, bry a sztywna, zna granice ich stoso walno ci; 2) rozró nia poj cia: masa i moment bezw adno ci; 3) oblicza momenty si ; 4) analizuje równowag bry sztywnych, w przypadku gdy si y le w jednej p asz czy nie (równowaga si i momentów si ); 5) wyznacza po o enie rodka masy; 6) opisuje ruch obrotowy bry y sztywnej wokó osi przechodz cej przez rodek masy (pr dko k towa, przyspieszenie k towe); 7) analizuje ruch obrotowy bry y sztywnej pod wp ywem momentu si ; 8) stosuje zasad zachowania momentu p du do analizy ruchu; 9) uwzgl dnia energi kinetyczn ruchu obrotowego w bilansie energii. 3. Energia mechaniczna. Ucze : 1) oblicza prac si y na danej drodze; 2) oblicza warto energii kinetycznej i potencjalnej cia w jednorodnym polu grawi tacyjnym; 3) wykorzystuje zasad zachowania energii mechanicznej do obliczania parametrów ruchu; 4) oblicza moc urz dze, uwzgl dniaj c ich sprawno ; 5) stosuje zasad zachowania energii oraz zasad zachowania p du do opisu zderze spr ystych i niespr ystych. 4. Grawitacja. Ucze : 1) wykorzystuje prawo powszechnego ci enia do obliczenia si y oddzia ywa grawi ta cyjnych mi dzy masami punktowymi i sferycznie symetrycznymi; 2) rysuje linie pola grawitacyjnego, rozró nia pole jednorodne od pola centralnego; 3) oblicza warto i kierunek pola grawitacyjnego na zewn trz cia a sferycznie syme try cznego; 4) wyprowadza zwi zek mi dzy przyspieszeniem grawitacyjnym na powierzchni pla nety a jej mas i promieniem; 5) oblicza zmiany energii potencjalnej grawitacji i wi e je z prac lub zmian energii kinetycznej; 6) wyja nia poj cie pierwszej i drugiej pr dko ci kosmicznej; oblicza ich warto ci dla ró nych cia niebieskich; 7) oblicza okres ruchu satelitów (bez nap du) wokó Ziemi; 8) oblicza okresy obiegu planet i ich rednie odleg o ci od gwiazdy, wykorzystuj c III prawo Keplera dla orbit ko owych; 9) oblicza mas cia a niebieskiego na podstawie obserwacji ruchu jego satelity. 204 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

11 5. Termodynamika. Ucze : 1) wyja nia za o enia gazu doskona ego i stosuje równanie gazu doskona ego (równanie Clapeyrona) do wy zna czenia parametrów gazu; 2) opisuje przemian izotermiczn, izobaryczn i izochoryczn ; 3) interpretuje wykresy ilustruj ce przemiany gazu doskona ego; 4) opisuje zwi zek pomi dzy temperatur w skali Kelwina a redni energi kine tyczn cz steczek; 5) stosuje pierwsz zasad termodynamiki, odró nia przekaz energii w formie pracy od przekazu energii w formie ciep a; 6) oblicza zmian energii wewn trznej w przemianach izobarycznej i izocho rycznej oraz prac wykonan w przemianie izobarycznej; 7) pos uguje si poj ciem ciep a molowego w przemianach gazowych; 8) analizuje pierwsz zasad termodynamiki jako zasad zachowania energii; 9) interpretuje drug zasad termodynamiki; 10) analizuje przedstawione cykle termodynamiczne, oblicza sprawno silników cieplnych w oparciu o wymieniane ciep o i wykonan prac ; 11) odró nia wrzenie od parowania powierzchniowego; analizuje wp yw ci nienia na tem peratur wrzenia cieczy; 12) wykorzystuje poj cie ciep a w a ciwego oraz ciep a przemiany fazowej w analizie bilansu cieplnego. 6. Ruch harmoniczny i fale mechaniczne. Ucze : 1) analizuje ruch pod wp ywem si ) spr ystych (harmonicznych), podaje przyk ady takiego ruchu; 2) oblicza energi potencjaln spr ysto ci; 3) oblicza okres drga ci arka na spr ynie i wahad a matematycznego; 4) interpretuje wykresy zale no ci po o enia, pr dko ci i przyspieszenia od czasu w ru chu drgaj cym; 5) opisuje drgania wymuszone; 6) opisuje zjawisko rezonansu mechanicznego na wybranych przyk adach; 7) stosuje zasad zachowania energii w ruchu drgaj cym, opisuje przemiany energii kinetycznej i potencjalnej w tym ruchu; 8) stosuje w obliczeniach zwi zek mi dzy parametrami fali: d ugo ci, cz stotli wo ci, okre sem, pr dko ci ; 9) opisuje za amanie fali na granicy o rodków; 10) opisuje zjawisko interferencji, wyznacza d ugo fali na podstawie obrazu inter feren cyjnego; 11) wyja nia zjawisko ugi cia fali w oparciu o zasad Huygensa; 12) opisuje fale stoj ce i ich zwi zek z falami biegn cymi przeciwbie nie; 13) opisuje efekt Dopplera w przypadku poruszaj cego si ród a i nieruchomego obser watora. PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA LICEUM 205

12 7. Pole elektryczne. Ucze : 1) wykorzystuje prawo Coulomba do obliczenia si y oddzia ywania elektrosta tycz nego mi dzy adunkami punktowymi; 2) pos uguje si poj ciem nat enia pola elektrostatycznego; 3) oblicza nat enie pola centralnego pochodz cego od jednego adunku punkto wego; 4) analizuje jako ciowo pole pochodz ce od uk adu adunków; 5) wyznacza pole elektrostatyczne na zewn trz naelektryzowanego cia- a sferycznie sy me trycznego; 6) przedstawia pole elektrostatyczne za pomoc linii pola; 7) opisuje pole kondensatora p askiego, oblicza napi cie mi dzy ok adkami; 8) pos uguje si poj ciem pojemno ci elektrycznej kondensatora; 9) oblicza pojemno kondensatora p askiego, znaj c jego cechy geometryczne; 10) oblicza prac potrzebn do na adowania kondensatora; 11) analizuje ruch cz stki na adowanej w sta ym jednorodnym polu elektrycznym; 12) opisuje wp yw pola elektrycznego na rozmieszczenie adunków w przewodniku, wyja nia dzia anie piorunochronu i klatki Faradaya. 8. Pr d sta y. Ucze : 1) wyja nia poj cie si y elektromotorycznej ogniwa i oporu wewn trznego; 2) oblicza opór przewodnika, znaj c jego opór w a ciwy i wymiary geometryczne; 3) rysuje charakterystyk pr dowo-napi ciow opornika podlegaj cego prawu Ohma; 4) stosuje prawa Kirchhoffa do analizy obwodów elektrycznych; 5) oblicza opór zast pczy oporników po czonych szeregowo i równolegle; 6) oblicza prac wykonan podczas przep ywu pr du przez ró ne elementy obwodu oraz moc rozproszon na oporze; 7) opisuje wp yw temperatury na opór metali i pó przewodników. 9. Magnetyzm, indukcja magnetyczna. Ucze : 1) szkicuje przebieg linii pola magnetycznego w pobli u magnesów trwa- ych i prze wo dników z pr dem (przewodnik liniowy, p tla, zwojnica); 2) oblicza wektor indukcji magnetycznej wytworzonej przez przewodniki z pr dem (prze wodnik liniowy, p tla, zwojnica); 3) analizuje ruch cz stki na adowanej w sta ym jednorodnym polu magnetycznym; 4) opisuje wp yw materia ów na pole magne tycz ne; 5) opisuje zastosowanie materia ów ferromagnetycznych; 206 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...

13 6) analizuje si elektrodynamiczn dzia aj c na przewodnik z pr dem w polu ma gne tycznym; 7) opisuje zasad dzia ania silnika elektrycznego; 8) oblicza strumie indukcji magnetycznej przez powierzchni ; 9) analizuje napi cie uzyskiwane na ko cach przewodnika podczas jego ruchu w polu magnetycznym; 10) oblicza si elektromotoryczn powstaj c w wyniku zjawiska indukcji elektro ma gnetycznej; 11) stosuje regu Lenza w celu wskazania kierunku przep ywu pr du indukcyjnego; 12) opisuje budow i zasad dzia ania pr dnicy i transformatora; 13) opisuje pr d przemienny (nat enie, napi cie, cz stotliwo, warto- ci sku teczne); 14) opisuje zjawisko samoindukcji; 15) opisuje dzia anie diody jako prostownika. 10. Fale elektromagnetyczne i optyka. Ucze : 1) opisuje widmo fal elektromagnetycznych i podaje ród a fal w poszczególnych zakresach z omówieniem ich zastosowa ; 2) opisuje jedn z metod wyznaczenia pr dko ci wiat a; 3) opisuje do wiadczenie Younga; 4) wyznacza d ugo fali wietlnej przy u yciu siatki dyfrakcyjnej; 5) opisuje i wyja nia zjawisko polaryzacji wiat a przy odbiciu i przy przej ciu przez pola ryzator; 6) stosuje prawa odbicia i za amania fal do wyznaczenia biegu promieni w pobli u granicy dwóch o rodków; 7) opisuje zjawisko ca kowitego wewn trznego odbicia i wyznacza k t graniczny; 8) rysuje i wyja nia konstrukcje tworzenia obrazów rzeczywistych i pozornych otrzymywane za pomoc soczewek skupia j cych i rozpraszaj cych; 9) stosuje równanie soczewki, wyznacza po o enie i powi kszenie otrzymanych obra zów. 11. Fizyka atomowa i kwanty promieniowania elektromagnetycznego. Ucze : 1) opisuje za o enia kwantowego modelu wiat a; 2) stosuje zale no mi dzy energi fotonu a cz stotliwo ci i d ugo ci fali do opisu zjawiska fotoelektrycznego zewn trznego, wyja nia zasad dzia ania fotokomórki; 3) stosuje zasad zachowania energii do wyznaczenia cz stotliwo ci promienio wania emitowanego i absorbowanego przez atomy; 4) opisuje mechanizmy powstawania promieniowania rentgenowskiego; 5) okre la d ugo fali de Broglie a poruszaj cych si cz stek. PODSTAWA PROGRAMOWA FIZYKA LICEUM 207

14 12. Wymagania przekrojowe Oprócz wiedzy z wybranych dzia ów Þzyki, ucze : 1) przedstawia jednostki wielko ci Þzycznych wymienionych w podstawie progra mo wej, opisuje ich zwi zki z jednostkami podstawowymi; 2) samodzielnie wykonuje poprawne wykresy (w a ciwe oznaczenie i opis osi, wybór skali, oznaczenie niepewno ci punktów pomiarowych); 3) przeprowadza z o one obliczenia liczbowe, pos uguj c si kalkulatorem; 4) interpoluje, ocenia orientacyjnie warto po redni (interpolowan ) mi dzy danymi w ta beli, tak e za pomoc wykresu; 5) dopasowuje prost y = ax + b do wykresu i ocenia trafno tego post powania; oblicza warto ci wspó czynników a i b (ocena ich niepewno ci nie jest wymagana); 6) opisuje podstawowe zasady niepewno ci pomiaru (szacowanie niepewno ci pomia ru, obliczanie niepewno ci wzgl dnej, wskazywanie wielko ci, której pomiar ma de cy duj cy wk ad na niepewno otrzymanego wyniku wyznaczanej wielko ci Þzy cz nej); 7) szacuje warto spodziewanego wyniku oblicze, krytycznie analizuje realno otrzy manego wyniku; 8) przedstawia w asnymi s owami g ówne tezy poznanego artyku u popularno-nauko wego z dziedziny Þzyki lub astronomii. 13. Wymagania do wiadczalne Ucze przeprowadza przynajmniej po ow z przedstawionych poni ej bada polegaj cych na wykonaniu pomiarów, opisie i analizie wyników oraz, je eli to mo liwe, wykonaniu i inter pretacji wykresów dotycz cych: 1) ruchu prostoliniowego jednostajnego i jednostajnie zmiennego (np. wyznaczenie przy spieszenia w ruchu jednostajnie zmiennym); 2) ruchu wahad a (np. wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego); 3) ciep a w a ciwego (np. wyznaczenie ciep a w a ciwego danej cieczy); 4) kszta tu linii pól magnetycznego i elektrycznego (np. wyznaczenie pola wokó prze wodu w kszta cie p tli, w którym p ynie pr d); 5) charakterystyki pr dowo-napi ciowej opornika, arówki, ewentualnie diody (np. pomiar i wykonanie wykresu zale no ci I(U); 6) drga struny (np. pomiar cz stotliwo ci podstawowej drga struny dla ró nej d u go ci drgaj cej cz ci struny); 7) dyfrakcji wiat a na siatce dyfrakcyjnej lub p ycie CD (np. wyznaczenie g sto ci cie ek na p ycie CD); 8) za amania wiat a (np. wyznaczenie wspó czynnika za amania wiat a z pomiaru k ta granicznego); 9) obrazów optycznych otrzymywanych za pomoc soczewek (np. wyznaczenie po wi k szenia obrazu i porównanie go z powi kszeniem obliczonym teoretycznie). 208 EDUKACJA PRZYRODNICZA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, GIMNAZJUM I LICEUM...