Panel Ekspertów DZIEDZICTWO LASY I GOSPODARKA LEŚNA W KULTURZE I DZIEDZICTWIE NARODOWYM Termin: kwietnia 2014 r.

Transkrypt

1 Panel Ekspertów DZIEDZICTWO LASY I GOSPODARKA LEŚNA W KULTURZE I DZIEDZICTWIE NARODOWYM Termin: kwietnia 2014 r. INWENTARYZACJA ZABYTKOWEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO W ZARZĄDZIE PGLLP Ryszard MAJEWICZ, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu Inspiracją do zabrania głosu (Ad. Sesji I oraz IV) stał się Raport z inwentaryzacji zabytkowego dziedzictwa kulturowego będącego w zarządzie Lasów Państwowych, wykonany przez Pana Piotra Kozarskiego, Głównego Specjalistę ds. Dziedzictwa Kulturowego w Lasach Państwowych na podstawie danych przesłanych z nadleśnictw, regionalnych dyrekcji i innych samodzielnych jednostek LP, przekazanego przez Dyrektora Centrum Informacyjnego Lasów Państwowych Sławomira Trzaskowskiego Dyrektorowi RDLP we Wrocławiu, pismem Dyrektora Centrum Informacji Lasów Państwowych z dnia r. Dobrze się stało, że zawarte w p. 7. Raportu (Podsumowanie) propozycje uzupełnień paragrafów 108, 109, 110, 111 Instrukcji Urządzania Lasu z 2003 r. zostały w większości uwzględnione w Instrukcji obecnie obowiązującej. Chciałbym zwrócić uwagę na aspekty, które jasno z Raportu wynikają, a które mogą przyczynić się do wyszukania najcenniejszych elementów dziedzictwa kulturowego, pozwolą administratorom (Nadleśnictwom) je oddzielić od pozostałych mniej istotnych, zmniejszyć ilość środków jakie trzeba będzie ponieść na każdym etapie procesu budowlanego. Zniweluje 1

2 to do minimum ryzyko błędnych rozwiązań, a przez to do zubożenia, czy zniszczenia cennych elementów. Zmniejszy koszty utrzymania tego zasobu. Raport Raport jest cennym opracowaniem. 1. Wypełnia wymogi Ustawy.. 2. Inwentaryzuje różne obiekty trwałe dziedzictwa kulturowego będącego w zarządzie PGL Lasy Państwowe na podstawie danych przesłanych z nadleśnictw, regionalnych dyrekcji i innych samodzielnych LP. 3. Ukazuje skalę wielkości tego majątku za który odpowiadają LP oraz skalę kosztów jego utrzymania. 4. Uświadamia, że ten majątek często nie jest ściśle związany ze statutową działalnością PGL LP, a jednak (w imieniu Skarbu Państwa) Lasy muszą nim zarządzać, o niego dbać i że nie można go łatwo zbyć ze stanu majątkowego LP gdy nie jest LP potrzebny do prowadzonej statutowej działalności. 5. Daje podstawy do dalszych działań. Umożliwia artykułowanie wniosków celem rozpoczęcia takich działań. Raport nie zawiera pełnej inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego, ponieważ Jednostki Administracyjne LP zgłaszając poszczególne obiekty nie kierowały się pełnym rozpoznaniem. Brak jest : Kopalń (w samych Górach Sowich jest ich ok. 120 udokumentowanych lokalizacji); Obiektów technicznych z okresu II wojny światowej; Niektórych linii kolei szerokotorowych czy wąskotorowych bądź ich reliktów. Raport ma charakter inwentaryzacyjny, więc oczywiście nie wartościuje przedstawionych obiektów ani ich elementów. Najlepszym przykładem są obiekty Twierdzy Srebrnogórskiej. Raport wskazuje na zabytkowe i ciekawe konstrukcje mostowe, nie uwzględniając przebiegającej po nich trasy normalnotorowej Kolei Sowiogórskiej, która na odcinku o dużym wzniesieniu stawała się koleją zębatą. 2

3 Oczywistym jest, że ze względu na to, że główną działalnością Lasów Państwowych nie jest utrzymywanie czy rewitalizacja zabytków stan techniczny większości obiektów jest niezadowalający. Niektóre obiekty ulegały przebudowom i modernizacjom bez pełnej wiedzy o ich wartościach zabytkowych. Raport unaocznia, jak wielkim majątkiem kulturowym zarządzają LP za który przecież w pełni odpowiadają, często nie posiadając wystarczających środków na jego pełną rewitalizację. Dalsze działania Raport daje podstawy do dalszych działań. Powinny one jednak być przemyślane i służyć kompleksowemu ale efektywnemu podejściu do zarządzanego majątku kulturowego. Celem wszelkich działań powinno być prawne oddzielenie substancji zabytkowej od nie zabytkowej. Umożliwi to otwarcie dwóch różnych dróg postępowań z majątkiem. Ułatwi jego zagospodarowanie lub zbycie, jasno określi zasady postępowania remontowego lub inwestycyjnego poprzez wskazanie, co jest godne ochrony, jakiej ochrony (formy i zakresu), i dlaczego. Zmniejszy ilość środków jakie trzeba będzie ponieść na każdym etapie procesu budowlanego. Zniweluje do minimum ryzyko błędnych rozwiązań, zubożenia, czy zniszczenia cennych elementów. Zmniejszy koszty utrzymania tego zasobu (zarówno nadleśnictw, regionalnych dyrekcji L P jak i całego PGL LP). Skróci proces inwestycyjny czy remontowy. Równocześnie uzyskamy pewność, że: - zostaną oddzielone obiekty leżące poza terenem administrowanym przez PGL LP, - został przeanalizowany cały zasób materialny dziedzictwa kulturowego LP, - środki przeznaczane są na rewitalizację najcenniejszej jego części. W przypadku akceptacji tak zaproponowanego podejścia do problemu mogłoby to rozwiązanie stać się wzorcowym dla pozostałych administratorów majątku dziedzictwa kulturowego. Aby to osiągnąć, bazując na wykonanym Raporcie - w opinii niżej podpisanego należało by w kolejności: 1. Wykonać pełne rozpoznanie aktualnych wpisów do rejestru zabytków oraz aktualnych wpisów na listę oczekującą (obiekty w ewidencji Konserwatorskiej oraz w Gminnej Ewidencji Zabytków). 3

4 2. Zlecić wykonanie pełnego rozpoznania substancji zabytkowej wyspecjalizowanej Instytucji lub Osobom posiadającym: wykształcenie z zakresu historii: techniki, architektury, założeń parkowych etc. 3. Zlecić najpierw tylko wykonanie Kart ogólnych (informacyjnych). 4. Na ich bazie - w drugiej kolejności - zlecać wykonanie pełnego rozpoznania Kartami Ewidencji Zabytków ograniczonego tylko do: obiektów najrozleglejszych, najcenniejszych, lub tylko do najcenniejszych fragmentów innych, wskazanych w Kartach Rozpoznania ogólnego. 5. Jeżeli któryś z tak wybranych obiektów ma wykonaną już Kartę Ewidencji Zabytków odstąpić od zlecenia jej wykonania, ew. tylko ją uzupełniając. 6. Wystąpić do wojewódzkich konserwatorów zabytków o wpis na listę najwartościowszych z udokumentowanych obiektów oraz uzupełnienie dotychczasowych o najcenniejsze odkryte elementy. 7. Wystąpić do Instytucji odpowiedzialnych za dziedzictwo narodowe o sfinansowanie lub chociaż dofinansowanie wykonania w/w prac ewidencyjnych dóbr kultury. Poszukiwać innych źródeł finansowania (np. Programy Operacyjne ). 8. Wykonać raport końcowy w formie: katalogu obiektów do zbycia z jasno określonymi w Kartach zasadami ochrony i z informacją o możliwości obniżenia ceny nabywczej obiektu ze względu na obiekt zabytkowy. katalogu obiektów do przekazania w zarząd różnym organizacjom, na wniosek organu samorządowego celem znalezienia sposobu ich utrzymania, np. poprzez znalezienie sposobu dofinansowania utrzymania obiektu i prowadzonej w nim działalności, znalezienie partnera inwestycyjnego, publiczne udostępnienie obiektów, prowadzenie działalności gospodarczej, itp. katalogu obiektów pozostałych do zagospodarowania przez PGL Lasy Państwowe. 9. Występować o środki zewnętrzne na wykonanie prac ratunkowych, zabezpieczających i rewitalizacyjnych najcenniejszych obiektów. 10. Wykonać przewodnik po turystycznych szlakach bazując na najciekawszych, odkrytych czy remontowanych obiektach, wg opracowanych zasad. 4

5 Efekt końcowy Warunkiem przetrwania spuścizny kulturowej w Lasach Państwowych i przekazania jej następnym pokoleniom jest powszechne zrozumienie wartości zabytków, potrzeby ich ochrony, konieczności prac konserwatorskich i znajomości regulacji prawnych. Zarządzający zabytkowym obiektem często nie ma wystarczającej wiedzy w tym zakresie. ( ) Ciągle jeszcze posiadanie zabytkowego dzieła architektury i budownictwa wiąże się z nieuzasadnionymi obawami. Dotyczą one najczęściej kłopotów z utrzymaniem obiektu i spełniania stawianych przez służby konserwatorskie wymogów, co traktowane bywa jako ograniczenie prawa w dysponowaniu nieruchomością. Powyższe, proponowane dalsze działania wychodzą naprzeciw tym stwierdzeniom a także wniosku końcowego Autora Raportu, który pisze: Nie chodzi ( ) o to by [Zarządzający rejestrowymi obiektami] prowadzili samodzielne prace konserwatorskie zastępując, w brew obowiązującym przepisom ( ) uprawnionych do tego specjalistów, lecz by potrafili w porę zauważyć zagrożenie dla zabytku oraz źródła tych zagrożeń. W porę to znaczy w momencie, w którym można jeszcze przeciwdziałać niebezpiecznym zjawiskom i eliminować je bez wysokich nakładów. 5