WYKORZYSTANIE POLITYKI BILANSOWEJ W STEROWANIU PRZYCHODAMI I KOSZTAMI

Transkrypt

1 dr Marcin Kaczmarek * WYKORZYSTANIE POLITYKI BILANSOWEJ W STEROWANIU PRZYCHODAMI I KOSZTAMI Zarządzanie wynikiem finansowym jest bardzo istotnym elementem polityki przedsiębiorstwa. W zależności od celu polityki firmy możemy dążyć do maksymalizacji jak i minimalizacji wyniku finansowego. Realizacja tych celów odbywa się przez oddziaływanie na poziom przychodów oraz kosztów. Autor wskazuje w artykule narzędzia polityki bilansowej, które wpływają na kształt wyniku finansowego prezentowanego w sprawozdaniu rachunek zysków i strat. USE OF BALANCE POLICY IN STEERING WITH INCOME AND WITH COSTS Management financial result is very essential element of policy of firm. In dependences from aim of policy of firm we can aim to maximum or minimum of financial result. Realization these of aims takes place by influence on level of income and of costs. Author shows in paper of tool of balance policy, which put into influence on shape of financial result presented in report income statements. 1. WSTĘP Uważa się, że podstawowym celem polityki gospodarczej przedsiębiorstwa jest maksymalizacja majątku firmy 1 dzięki której następuje maksymalizacja bogactwa właścicieli 2 Instrumentem realizacji tego celu jednostki gospodarczej jest między innymi polityka gospodarcza 3. Polityka gospodarcza jest ustalana i realizowana przez kierownictwo jednostki gospodarczej, które określa główne cele i metody ich osiągnięcia. Determinuje to integrację cząstkowych polityk w zakresie gospodarki materiałowej, produkcji, sprzedaży, gospodarki środkami trwałymi, finansów z polityką ekonomiczną całego przedsiębiorstwa. Kierownictwo firmy powinno podjąć, sprzyjające realizacji celów zadania, do których należą: 4 analiza wyników ekonomicznych firmy oraz sytuacji jej otoczenia, planowanie rozkładu przepływów pieniężnych w czasie, a także wpływów i wydatków dla zapewnienia utrzymania płynności finansowej firmy w krótkim i długim okresie, * dr Marcin Kaczmarek, Katedra Rachunkowości, Uniwersytet Szczeciński, marcink@wneiz.pl. 1 E.F. Brigham, L.C. Gapenski, M.C. Ehrhardt, Financial Management, Theory and Practice, The Dryden Press, Fort Worth 1999, s.13; R.A. Brealey, S.C. Myers, Principles of Corporate Finance, McGraw-Hill, New York 2000, s.5; za A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.15; W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, s J. Gajka, E. Walińska, Zarządzanie Finansowe. Teoria i praktyka, FRR Warszawa 1998, s. 23, za Strathclyde Graduate Business School, University of Strathclyde, 1989, s A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s Ibidem, s.16.

2 redukcja ryzyka prowadzonej działalności, określanie zapotrzebowania na środki finansowe, niezbędne do realizacji założonych przedsięwzięć oraz pozyskiwania tych środków, co umożliwia ustalenie relacji z potencjalnymi dostawcami kapitału, takimi jak banki czy rynek kapitałowy, planowanie optymalnej struktury finansowania, służącej minimalizacji kosztów kapitału i maksymalizacji wartości firmy, alokacja środków między najbardziej efektywne przedsięwzięcia inwestycyjne, projektowanie kwoty zysku na akcję oraz przygotowywanie propozycji dotyczących podziału zysków: na część dywidendową i część pozostawioną w firmie, zwiększającą jej kapitały, co jest istotne dla właściwego ułożenia współpracy z właścicielami, kontrolowanie realizacji zadań podjętych w firmie. Na bazie wymienionych zadań można wyróżnić grupy decyzji wywołujących skutki finansowe, które przedstawia tabela 1. Tabela 1. Decyzje dotyczące skutków finansowych Grupy decyzji Zakres Decyzje operacyjne ustalenie programu sprzedaży, produkcji oraz zakupów materiałów i towarów, zaplanowanie poziomu rentowności sprzedaży, ustalenie sposobu spłaty zobowiązań operacyjnych (wobec dostawców), ustalenie zasad kredytowania odbiorców (sprzedaż gotówkowa i z terminem płatności), określenie przejściowych nadwyżek środków pieniężnych, które są inwestowane w sposób krótkoterminowy. Decyzje inwestycyjne zakupy rzeczowych aktywów trwałych, zakupy finansowego majątku trwałego, krótkookresowe inwestycje w papiery wartościowe przeznaczone do obrotu. Decyzje dywidendowe podział zysku na dywidendy oraz na część inwestowaną w firmie (preferencje akcjonariuszy dotycząca korzyści krótko i długoterminowych). Źródło: A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.17. Dla efektywnej realizacji polityki gospodarczej, jednostki gospodarcze mogą wykorzystywać narzędzia zarządzania takie jak polityka bilansowa. Autor pragnie wskazać możliwości wykorzystania narzędzi polityki bilansowej w procesie kształtowania kosztów i przychodów przedsiębiorstwa. Ze względu na ograniczenia, w referacie zostaną przedstawione wybrane instrumenty polityk bilansowej i ich wpływ na zawartość informacyjną sprawozdań ze szczególnym uwzględnieniem rachunku zysków i strat.

3 1.2. WPŁYW POLITYKI BILANSOWEJ NA RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT Rachunek zysków i strat jest jednym z ważniejszych elementów sprawozdania finansowego, na który ma wpływ polityka bilansowa. Jest to sprawozdanie zorientowane czasowo, stanowiące przeciwwagę do bilansu, który prezentuje strukturę przedsiębiorstwa na określony dzień. Rachunek zysków przedstawia wszystkie przypadające na dany okres sprawozdawczy przychody oraz koszty ich pozyskania. 5 Oczywistym wnioskiem jest stwierdzenie, że rachunek zysków i strat dostarcza ważnych informacji adresatom zamknięcia rocznego i jest niezbędnym, stałym elementem zamknięcia rocznego. Polityka bilansowa dotycząca rachunku zysków i strat obejmuje wiele obszarów praw wyboru, instrumentów materialnych oraz instrumentów polityki formalnej i czasowej. Jednym z podstawowych procesów kształtujących wynik finansowy są przychody. Jak wcześniej już wymieniano, klasyfikuje się je na trzy podstawowe grupy, które prezentuje tabela 2. Rodzaj przychodów Przychody działalności operacyjnej Pozostałe przychody operacyjne Tabela 2. Klasyfikacja przychodów w rachunku zysków i strat Przykłady przychodów Przychody ze sprzedaży produktów Przychody ze sprzedaży towarów Przychody ze sprzedaży materiałów Przychody ze sprzedaży składników aktywów trwałych Dotacje Odzyski z likwidacji środków trwałych Otrzymane darowizny Otrzymane kary umowne Umorzone i przedawnione zobowiązania Rozwiązanie rezerw na należności lub spodziewane straty Przychody z czynszów dzierżawnych własnych środków trwałych, jeżeli najem nie stanowi przedmiotu działalności statutowej Otrzymane wadia i kaucje Otrzymane zwroty kosztów postępowania sądowego Przychody finansowe Zysk ze zbycia inwestycji Dodatnia różnica powstała przy wycofaniu udziału Dyskonto weksli obcych Należne odsetki od udzielonych pożyczek Odsetki od środków na rachunkach bankowych (za wyjątkiem ZFSS) Dywidendy od posiadanych akcji i udziałów Należne odsetki od nieterminowej spłaty należności Skapitalizowane odsetki od papierów wartościowych (np. dłużnych papierów wartościowych) 5, J. Weber, M. Kufel, Wprowadzenie do rachunkowości spółek, Park, Bielsko Biała 1993, s.146.

4 Dodatnie różnice kursowe ustalone na rozrachunkach zakończonych w walutach obcych Dodatnie różnice kursowe powstałe na dzień bilansowy, dotyczące środków pieniężnych Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.53. W przypadku przychodów przedsiębiorstwo może w dowolny sposób kreować ich wielkość oraz moment powstania. Moment uznania przychodu ze sprzedaży przedstawia schemat 1. Schemat 1. Moment uznania przychodów ze sprzedaży Źródło: Rachunkowość zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, red. T. Kiziukiewicz, Ekspert, 2005, s Z punktu widzenia sprawozdawczości, istotnym będzie moment poniesienia przychodu przed lub po dniu bilansowym. Niewątpliwie istotnym elementem dotyczącym prawa wyboru jest wycena wartości przychodów, której zasady przedstawia tabela 3. Tabela 3. Zasady wyceny przychodów Rodzaj przychodu Podstawa wyceny Przychody ze sprzedaży wyrobów, usług, towarów: Sprzedaż krajowa Cena fakturowa netto

5 Rodzaj przychodu Podstawa wyceny Sprzedaż eksportowa Cena fakturowa przeliczona według kursu banku z którego usług przedsiębiorstwo korzysta lub kursu waluty z tabeli NBP lub kursu odprawy celnej Umorzone zobowiązania Wartość ewidencyjna Zwrócone wierzytelności, na które Wartość nominalna były utworzone rezerwy Przychody w naturze Przeciętne ceny stosowane w danej miejscowości w dniu osiągnięcia przychodu Świadczenia nieodpłatne: Usług wchodzących w zakres działalności gospodarczej Usług zakupionych Udostępnienie lokalu Różnice kursowe Ceny stosowane dla innych odbiorców Ceny zakupu Równowartość czynszu Różnica między kursem przyjętym w ewidencji a kursem banku w momencie zapłaty Wartość nominalna Wartość netto lub cena rynkowa Wartość nominalna Subwencje i dotacje Darowizny Inne przychody Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.55. Prawo wyboru w zakresie przychodów dotyczyć będzie między innymi podstawy wyceny przychodu na przykład na poziomie ceny rynkowej lub wartości godziwej. Na wynik działalności wpływa wysokość uzyskanych przychodów jak również wartość ponoszonych kosztów, które na potrzeby firmy sklasyfikowane są według kryteriów uzależnionych od celu, dla którego koszty wyróżniamy. Klasyfikacje kosztów przedsiębiorstwa przedstawia tabela 4. Kryteria klasyfikacji kosztów Koszty według rodzajów Koszty według stopnia złożoności Koszty według możliwości ich powiązania Tabela 4. Kryteria klasyfikacji kosztów Wydzielone grupy kosztów i ich charakterystyka Zużycie materiałów i energii Usługi obce Wynagrodzenia Świadczenia na rzecz pracowników Podatki i opłaty Amortyzacja Pozostałe koszty rodzajowe Koszty proste pozycje składające się wyłącznie z jednego rodzaju kosztu, który nie może być rozłożony na elementy składowe Koszty złożone są sumą kilku kosztów prostych Koszty bezpośrednie są to koszty, które na

6 Kryteria klasyfikacji kosztów z wytwarzanymi wyrobami Podział kosztów według rodzajów działalności Podział kosztów według faz ruchu okrężnego środków Podział kosztów według ich reakcji na zmiany wielkości produkcji Podział kosztów na koszty produktów i koszty okresu Wydzielone grupy kosztów i ich charakterystyka podstawie dokumentów źródłowych ujmujących ich powstanie, można rozliczyć wprost na poszczególne rodzaje wyrobów. Koszty pośrednie są to koszty wspólne wyrobów, których nie można rozliczyć wprost na wyroby i rozlicza się je w sposób umowny Koszty działalności podstawowej obejmują koszty bezpośrednio związane z wytwarzanymi wyrobami, świadczonymi usługami, handlem towarami Koszty działalności pomocniczej związane z utrzymaniem komórek uzupełniających do działalności podstawowej, Koszty sprzedaży są to koszty związane ze zbytem sprzedawanych wyrobów, Koszty zarządu koszty ogólnozakładowe związane z zarządzaniem i administrowaniem przedsiębiorstwem Koszty zakupu Koszty produkcji Koszty sprzedaży Koszty zmienne zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji Koszty stałe nie reagują na zmiany wielkości produkcji Koszty produktów koszty według których następuje wycena produktów, według ustawy o rachunkowości do kosztów produkcji zalicza się koszty bezpośrednie oraz uzasadnioną cześć kosztów pośrednich Koszty okresu nie związane z wielkością produkcji lecz z czasem w którym je poniesiono, dlatego powinny być zaliczane do wyniku finansowego w którym je poniesiono Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.58. Podobnie jak w przypadku przychodów również koszty podlegają pomiarowi, którego warianty przedstawia tabela 5. Tabela 5. Zasady wyceny kosztów Rodzaj kosztu Sposoby pomiaru

7 Rodzaj kosztu Sposoby pomiaru Amortyzacja Metody amortyzacji planowej wymienione w ustawie o rachunkowości oraz w ustawie o podatku dochodowym Metody amortyzacji przyspieszonej Zużycie materiałów i energii Zależy od: 1) Przyjętych zasad wyceny materiałów a) Cena zakupu b) Cena nabycia 2) Przyjętego wariantu ewidencji materiałów a) Ewidencja ilościowa b) Ewidencja ilościowo wartościowa c) Ujęcie bezpośrednio w kosztach działalności z przeprowadzeniem spisu inwentaryzacyjnego Wynagrodzenia Wartość wynagrodzeń zależy przede wszystkim, od zasad systemu wynagrodzeń w firmie oraz kodeksu pracy Ubezpieczenia społeczne i inne Zależą od regulacji prawnych ujętych w świadczenia aktach prawnych ustalających wysokość stawek odpisów oraz podstawę do ich ustalania Usługi obce Wynikają z dokumentów stanowiących podstawę do zapłaty Opłaty i podatki Wynikają z aktów prawnych regulujących wysokości stawek oraz podstawę do opodatkowania Ubezpieczenia majątkowe Wynikają z dowodów opłat, polis ubezpieczeniowych Podróże służbowe Wynikają z dowodów, np. polecenia wyjazdu służbowego Koszty reprezentacji i reklamy Wynikają z dowodów księgowych jednak ich wartość będąca kosztem uzyskania przychodów nie może być wyższa od 0,25% wartości przychodów Energia Wynika z dokumentów źródłowych Źródło: na podstawie W. Gos, Zarządzanie wynikiem finansowym i dochodem, Difin 1998, s.62. W zakresie wyceny zarówno przychody jak i koszty w niektórych zagadnieniach umożliwiają wariantowe ujęcie. Na przykład koszty wynikając z doboru metody amortyzacji środków trwałych, zagadnień ewidencji i wyceny zapasów, itd. 3. ZAKOŃCZNIE

8 Schemat 2. Relacja między bilansem a rachunkiem zysków i strat na tle instrumentów polityki bilansowej Źródło: opracowanie własne Podsumowując należy stwierdzić że, istotnym elementem możliwości wyboru jest powiązanie materialnej polityki bilansowej rachunku zysków i strat w odniesieniu do polityki bilansu. W zależności od celów przedsiębiorstwa koszty mogą być wykazane w wyniku finansowym lub być przesunięte do bilansu. Przykładem mogą być, między innymi, jednorazowe odpisy amortyzacyjne środków trwałych o niskiej wartości, które mogą być zaliczone w całości kosztów działalności lub stopniowo amortyzowane, koszty prac rozwojowych, które mogą być aktywowane lub zaliczane w koszty działalności firmy,

9 prawo aktywowania kosztów, które dotyczą okresów następnych, prawo dokonywania odpisów aktualizujących, prawo tworzenia rezerw na zobowiązania. Instrumenty materialne przedstawiające zależność pomiędzy bilansem i wynikiem finansowym przedstawia schemat 2. Prawa wyboru aktywowania lub pasywowania powodują powstawanie pozycji w bilansie lub rachunku zysków i strat przesuwając koszty między sprawozdaniami. Koszty prac rozwojowych prowadzonych na potrzeby jednostki mogą być ujmowane bezpośrednio w koszty działalności firmy lub po spełnieniu wymogów określonych w ustawie o rachunkowości 6 Literatura: [1.] Brealey R.A., Myers S.C., Principles of Corporate Finance, McGraw-Hill, New York 2000, [2.] Brigham E.F., Gapenski L.C., Ehrhardt M.C., Financial Management, Theory and Practice, The Dryden Press, Fort Worth 1999, [3.] Gajka J., Walińska E., Zarządzanie Finansowe. Teoria i praktyka, FRR Warszawa 1998, [4.] Rachunkowość zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, red. T. Kiziukiewicz, Ekspert, [5.] Rutkowski A., Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, s.15; W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997, [6.] Strathclyde Graduate Business School, University of Strathclyde, 1989, [7.] Ustawa o rachunkowości, Dz. U. z dnia 17 czerwca 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm. [8.] Weber J., Kufel M., Wprowadzenie do rachunkowości spółek, Park, Bielsko Biała 1993, 6 Art. 33 pkt 2. ustawy o rachunkowości, Dz. U. z dnia 17 czerwca 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.