Raport: Temida i Internet. Dobre praktyki: Strasburg a przewlekłość. Wywiad: Dąbrowski, Radwański, Seremet. Studia i kariera: Sędzia. Zawód czy misja?

Transkrypt

1 3/2010 Kwartalnik Informacyjny Ministerstwa Sprawiedliwości Dobre praktyki: Strasburg a przewlekłość Wywiad: Dąbrowski, Radwański, Seremet Studia i kariera: Sędzia. Zawód czy misja? ISSN Publikacja bezpłatna Raport: Temida i Internet

2

3 Od redakcji Spis treści nr 3/010 Wydarzenia 3. Personalia nominacje i awanse w wymiarze sprawiedliwości. Aktualności czyli skrót wydarzeń z Ministerstwa Sprawiedliwości. Joanna Dębek: 500 dni dla sądownictwa. Plany legislacyjne resortu 7. Beata Wiraszka-Bereza: areszt do nowelizacji relacja z konferencji Komisji Kodyfikacyjnej Prawa karnego 9. Marta Rychert: Sieć dla pokrzywdzonych. Podsumowanie działań na rzecz ofiar przestępstw 11. Szymon Janczarek: etpcz Wokanda 13. Wioletta Olszewska: Paragraf na stalkera 1. Rafał Reiwer: kodeks pisany dla obywatela wywiad z prof. Zbigniewem Radwańskim, przewodniczącym Komisji Kodyfikacyjnej Prawa cywilnego 18. Rafał Reiwer: koniec unii personalnej. Sukces nowelizacji ustawy o prokuraturze 0. Magdalena Strzebońska: Będę bronił niezależności wywiad z Prokuratorem Generalnym andrzejem Seremetem. Józef Bednarowski: Zbudujemy nowy sąd. gdzie i jakie gmachy sądowe buduje resort? Dobre praktyki. Raport Robert Kiewlicz: Paragrafy z sieci czyli strony internetowe przydatne w codziennej pracy sędziego 8. Raport Magdalena Hodak: Sądy na www. Jak stworzyć profesjonalną witrynę? 30. Raport Michał Iwanowski: Po co komu portal? Zielonogórskiej prokuratury sposób na Internet 3. Dobry sąd Marta Rychert: grójec i komputery 3. Przemysław Feliga: Strasburg a przewlekłość postępowań sądowych Fundusze strukturalne 3. Joanna Sopyło: NKW czyli nowa jakość księgi wieczystej 38. Andrzej Dryszel: Przede wszystkim praktyka. Program szkoleń KSSiP dla sędziów i prokuratorów 1 Studia i kariera 0. Aktualności studenckie co, gdzie, kiedy?. Zawód: sędzia Magdalena Strzebońska: Zakon Temidy. Dlaczego warto zostać sędzią?. Andrzej Dryszel: Sędzia to jest służba wywiad ze Stanisławem Dąbrowskim 8. Studia prawnicze Marta Rychert: Praktyka, krytyka, precedens czyli jak kształcą w Wielkiej Brytanii Forum. Andrzej Antkiewicz: Noclegownie czyli sposób na oprawców. Małgorzata Polak: Komu przeszkadzają ławnicy?. Adrian Gosk: Wsparcie czy przykry obowiązek? O audycie w instytucjach wymiaru sprawiedliwości Varia 8. Książki prawnicze Recydywa, dowody w postępowaniu cywilnym, postępowanie sporne rozpoznawcze, fair trial, przyszłość świata prawników 0. Sędzia liniowy Sławomir Różycki: (A)polityczność 1. listy od Czytelników Felieton. Romer Na marginesie niezawisłości 3. Zoll Ius puniendi. W jakim stopniu państwo ma decydować o wymierzaniu kary?. Dubois dyskretny urok torturowania kodeks dla obywatela Zakon Temidy Paragrafy z sieci 1

4 Od redakcji 3/2010 KwartalniK Informacyjny ministerstwa sprawiedliwości Dobre praktyki: Strasburg a przewlekłość Wywiad: Dąbrowski, Radwański, Seremet Studia i kariera: Sędzia. Zawód czy misja? Fot. Krzysztof Wojciewski ISSN Publikacja bezpłatna Raport: Temida i Internet nr 3 (3) / 2010 Wydawca: Ministerstwo Sprawiedliwości, Al. Ujazdowskie 11, Warszawa, Redakcja: Artur Pawlak (redaktor naczelny), Milena Domachowska (sekretarz redakcji), Aneta Dróbecka (konsultacja), Piotr Potrebka (internet). Kolegium redakcyjne: SSA Marek Motuk (przewodniczący), SSN Stanisław Dąbrowski, SSN Grzegorz Misiurek, prof. Andrzej Zoll, prof. Marek Safjan, prof. Zbigniew Ćwiąkalski, dr Adam Bodnar, prok. Tomasz Szafrański, prok. Hanna Więckowska, sędzia Magdalena Baran, sędzia Bartłomiej Mikosz, Anna Gnys. Skład, druk i dystrybucja: Pracownia C&C, Warszawa Nakład: 10 tys. egz. Fotografia na okładce Pracownia C&C Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych. Stanowiska prezentowane przez autorów nie będących pracownikami Ministerstwa Sprawiedliwości są ich prywatnymi opiniami. Numer zamknięto 20 września 2010 r. Publikacja bezpłatna. Szanowni Czytelnicy, Oddaję w Wasze ręce trzecie, jesienne wydanie kwartalnika. Tematem przewodnim tego numeru jest technologia internetowa jej dobrodziejstwa w codziennej pracy prawnika, jak również szanse, jakie stwarza dla sądów oraz instytucji szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości. Banalnie jest dziś twierdzić, że od Internetu nie da się uciec. Prawdziwe wyzwanie w tym, by umieć spojrzeć na niego jak na pomocne narzędzie w upowszechnianiu rzetelnej wiedzy o instytucjach ochrony prawnej, w tym kształtowaniu dobrej opinii o sądownictwie. Przyjęcie takiej utylitarnej postawy może zaowocować już w niedalekiej przyszłości o czym świadczą opisywane przez nas przykłady konkretnych instytucji oraz stron internetowych (Sądy na www str. 28, Po co komu portal? str. 30). Wierzę, że szczególnie ciekawe w tym numerze okażą się wywiady z wybitnymi osobowościami prawniczymi. Sędzia Stanisław Dąbrowski w rozmowie z analizuje kondycję krajowego sądownictwa z perspektywy wieloletniej pracy orzeczniczej tak w sądach powszechnych, jak i Sądzie Najwyższym (Sędzia to jest służba str. 46), profesor Zbigniew Radwański podsumowuje 13 lat pracy Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego oraz odpiera zarzuty krytyków niektórych rozwiązań w przygotowywanym projekcie nowego k.c. (Kodeks pisany dla obywatela str. 15), zaś prokurator Andrzej Seremet dzieli się spostrzeżeniami z półrocznego okresu sprawowania urzędu Prokuratora Generalnego (Będę bronił niezależności str. 20). Z myślą o Czytelnikach-sędziach zamieszczamy też artykuły dotyczące orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich ( ETPCz str. 11, Strasburg a przewlekłość postępowań sądowych str. 34), które już na stałe gościć będą na łamach kwartalnika. W październiku zaczyna się kolejny rok akademicki na wydziałach prawa. Wielu studentów rozważa, z jaką profesją zwiążą swoją przyszłość. Z myślą o nich publikujemy obszerny materiał na temat zawodu sędziego (Zakon Temidy str. 42). Mam nadzieję, że zawarte w artykule praktyczne informacje oraz wskazówki samych sędziów okażą się szczególnie pomocne dla młodych Czytelników. Jak zawsze zachęcam Państwa do kontaktu z redakcją kwartalnika. Z życzeniami dobrej lektury, Artur Pawlak redaktor naczelny Kwartalnik współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

5 Wydarzenia Personalia Nominacje do SN Zbigniew Puszkarski, Marta Romańska oraz Barbara Skoczkowska to trzej nowi sędziowie powołani do pełnienia urzędu w Sądzie Najwyższym. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski 25 sierpnia br. wręczył w Pałacu Prezydenckim kilkadziesiąt aktów powołania do pełnienia urzędu na stanowisku sędziów sądów powszechnych, trzy na stanowiska sędziów Sądu Najwyższego oraz jedną na stanowisko sędziego sądu wojskowego. Państwo będziecie decydowali o losach ludzkich. Do tego trzeba i odpowiedzialności, i wiedzy, znajomości życia, ale także zdolności pochylania się nad każdym przypadkiem indywidualnie. Do tego trzeba czasami także bardzo wiele odwagi, żeby umieć we własnym sumieniu podjąć decyzję i brać za nią pełną odpowiedzialność powiedział Prezydent. Zbigniew Puszkarski od 1997 r. był sędzią Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Do połowy 2000 r. pełnił w tym Sądzie obowiązki sędziego wizytatora ds. karnych, a następnie do marca 2007 r. przewodniczącego Wydziału Lustracyjnego. W latach kilkakrotnie delegowany do pełnienia obowiązków sędziowskich w Sądzie Najwyższym. Sędzia będzie orzekał w Izbie Karnej Sądu Najwyższego. Sędzia Marta Romańska od 2003 r. orzekała w sprawach cywilnych w Sądzie Apelacyjnym w Krakowie, w 2007 r. delegowana została do orzekania w Sądzie Najwyższym. Sędzia jest również adiunktem w Katedrze Postępowania Administracyjnego UJ, autorką licznych prac z zakresu postępowania egzekucyjnego, prowadzącą szkolenia dla aplikantów i wykłady dla sędziów. Sędzia Romańska będzie orzekała w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego. Barbara Skoczkowska od 2003 r. pełniła urząd sędziowski w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie. W 2009 r. oraz w stycz- Fot. Obok prezydenta, od lewej: Zbigniew Puszkarski, Marta Romańska, Barbara Skoczkowska niu 2010 r. delegowana była do pełnienia obowiązków sędziowskich w Sądzie Najwyższym. Sędzia będzie orzekała w Izbie Karnej SN. red Nowi prezesi, nowe kadencje W okresie czerwiec-sierpień br. Minister Sprawiedliwości nominował łącznie 18 sędziów do pełnienia funkcji prezesów i wiceprezesów sądów apelacyjnych oraz sądów okręgowych. Do pełnienia funkcji Prezesa Sądu Apelacyjnego zostali powołani: Sędzia Ryszard Iwankiewicz Sąd Apelacyjny w Szczecinie (z dniem 23 czerwca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, orzekający w SA w Szczecinie od 2004 r. Sędzia Michał Stefan Kłos Sąd Apelacyjny w Łodzi (z dniem 1 lipca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, orzekający w SA w Łodzi od 2003 r. Sędzia Krystyna Maria Karolus-Franczyk Sąd Apelacyjny w Warszawie (z dniem 6 lipca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, orzekająca w SA w Warszawie od 1997 r. Do pełnienia funkcji Wiceprezesa Sądu Apelacyjnego zostali powołani: Sędzia Romana Beata Górecka Sąd Apelacyjny w Warszawie (z dniem 12 lipca) dotychczas Kierownik Sekcji Zażaleniowo-Kasacyjnej przy Wydziale Cywilnym, sędzia SA w Warszawie od 2001 r. Sędzia Zdzisław Paweł Klasztorny Sąd Apelacyjny w Łodzi (z dniem 9 sierpnia) sędzia SA w Łodzi od 1990 r., od 2004 r. pełniący funkcję przewodniczącego Wydziału Karnego Sędzia Maciej Żelazowski Sąd Apelacyjny w Szczecinie (z dniem 14 sierpnia) od 2005 r. sędzia SA w Szczecinie orzekający w Wydziale Karnym; sędzia pełnił ostatnio, z wyboru KRS, funkcję Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych Do pełnienia funkcji Prezesa Sądu Okręgowego zostali powołani: Sędzia Marek Witczak Sąd Okręgowy w Zielonej Górze (z dniem 23 czerwca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, orzekający w SO w Zielonej Górze od 1999 r. Sędzia Jolanta Bogusława Mroczek Sąd Okręgowy w Koninie (z dniem 8 lipca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, od 1994 r. orzekająca w SO w Koninie (Sądzie Wojewódzkim) w Wydziale Cywilnym Sędzia Barbara Maria Bojakowska Sąd Okręgowy w Sieradzu (z dniem 19 lipca) dotychczas wiceprezes tego Sądu, orzekająca w SO w Sieradzu od 2004 r. Do pełnienia funkcji Wiceprezesa Sądu Okręgowego zostali powołani: Sędzia Ewa Dobrzańska-Murawka Sąd Okręgowy w Olsztynie (z dniem 1 czerwca) sędzia tego Sądu od 2004 r., orzeka w sprawach cywilnych Sędzia Jarosław Augustyn Pejta Sąd Okręgowy w Płocku (z dniem 1 czerwca) sędzia tego Sądu od 2002 r., pełni funkcję przewodniczącego Wydziału Cywilnego Sędzia Paweł Pratkowiecki Sąd Okręgowy w Legnicy (z dniem 1 czerwca) sędzia tego Sądu od 1999 r., pełni funkcję przewodniczącego Wydziału Wizytacyjnego, wcześniej przez pięć lat sprawował funkcję rzecznika prasowego SO w Legnicy. Sędzia Rafał Krzysztof Terlecki Sąd Okręgowy w Gdańsku (z dniem 1 czerwca) sędzia tego Sądu od 2008 r., dotychczas pełnił funkcję prezesa Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku, wcześniej przez półtora roku sprawował funkcję rzecznika prasowego SO w Gdańsku. Sędzia Roman Władysław Jurczyk Sąd Okręgowy w Krośnie (z dniem 10 czerwca) sędzia tego sądu od 2007 r., pełni funkcję przewodniczącego Wydziału Cywilnego Sędzia Władysława Helena Motak Sąd Okręgowy w Szczecinie (z dniem 12 lipca) sędzia tego sądu od 1997 r., orzeka w Wydziale Karnym Odwoławczym Sędzia Jacek Andrzej Gęsiak Sąd Okręgowy w Katowicach (z dniem 15 lipca) sędzia tego Sądu od 2005 r., pełni funkcję przewodniczącego Wydziału Gospodarczego; sędzia jest doktorem nauk prawnych na WPiA Uniwersytetu Śląskiego Sędzia Ewa Gonczarek Sąd Okręgowy we Wrocławiu (z dniem 19 lipca) sędzia tego Sądu od 1999 r., pełni funkcję przewodniczącej Wydziału Gospodarczego Sędzia Marek Grzegorz Kordowiecki Sąd Okręgowy w Koninie (z dniem 1 sierpnia) sędzia tego Sądu od 2000 r., pełni funkcję przewodniczącego Wydziału Karnego 3

6 Wydarzenia W skrócie 30-lecie Solidarności Odznaczenia dla prawników W ramach obchodów rocznicy powstania Solidarności Minister Sprawiedliwości przyznaje najwyższe resortowe odznaczenia Srebrne Medale Pamiątkowe. Wyróżnienia otrzymali już adwokaci oraz prof. Adam Strzembosz, wkrótce uhonorowani zostaną przedstawiciele innych zawodów prawniczych. Srebrne Medale Pamiątkowe otrzymali 31 sierpnia br. na uroczystości w gmachu Ministerstwa mecenasi rekomendowani przez Naczelną Radę Adwokacką. Najwyższymi odznaczeniami resortowymi uhonorowanych zostało 33 adwokatów, wśród nich prawnicy z Warszawy, Gdańska, Krakowa, Koszalina, Łodzi, Katowic, Kielc oraz Zielonej Góry. Na medalach, które dzisiaj otrzymujecie, wyryta jest maksyma nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego. W szczególnych czasach Solidarności Fot. Piotr Potrebka robiliście wszystko, aby zasada ta był przez wymiar sprawiedliwości respektowana powiedział w trakcie uroczystości szef resortu Krzysztof Kwiatkowski. Wyróżnieni adwokaci w latach PRL-u występowali z wnioskami o rehabilitację osób niesłusznie skazanych, bronili strajkujących z kopali Wójek, reprezentowali rodziny ks. Jerzego Popiełuszki czy Grzegorza Przemyka. Płaciliście za to zatrzymaniami, internowaniem, problemami z wykonywaniem zawodu przypomniał minister. Fot. Rafał Matusiak Najwyższym odznaczeniem resortowym został też uhonorowany prof. Adam Strzembosz sędzia, były Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, w latach wiceminister sprawiedliwości. Uroczystość odbyła się 21 września br. Profesor Strzembosz w l. 80-tych zaangażował się organizację niezależnych struktur związkowych w MS, był też delegatem na I Zjazd NSZZ Solidarność. W stanie wojennym profesor został pozbawiony możliwości wykonywania zawodu sędziego. Srebrne Medale Pamiątkowe zostaną wkrótce przyznane także przedstawicielom innych zawodów prawniczych. W lipcu br. do przewodniczącego NSZZ Solidarność oraz przewodniczącego NSZZ RI Solidarność trafiła prośba ministra Kwiatkowskiego o wskazanie prawników, którzy w czasach Solidarności oraz w okresie stanu wojennego swoją postawą potrafili sprzeciwić się totalitarnej władzy. Minister, jak napisał w liście, chciałby uhonorować osoby, których ówczesna postawa symbolizuje moralny ideał zawodu prawnika. Osoby, które mimo nacisków władzy komunistycznej walczyły o niezbywalną godność człowieka oraz stawały po stronie walczących o wolność Ojczyzny. Kolejnych prawników, którzy otrzymają resortowe odznaczenia, wskażą przewodniczący zarządów regionalnych NSZZ Solidarność z całej Polski. Termin uroczystości wręczenia medali uzależniony jest od przekazania przez Związek list rekomendowanych osób. red Przeciwdziałanie narkomanii Leczyć, nie karać Już wkrótce posłowie i senatorowie pracować będą nad przygotowaną w Ministerstwie Sprawiedliwości nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii oraz niektórych innych ustaw. Idea nowelizacji jest taka, by do więzień nie trafiały osoby przyłapane na posiadaniu niewielkiej ilości narkotyku, tylko jego dystrybutorzy i producenci. Nowe prawo pozwoli oddzielić w sensie prawnym uzależnionych i używających narkotyków od tych, którzy dopuszczają się przestępstwa produkcji lub handlu środkami odurzającymi. Wedle projektu nowelizacji posiadanie narkotyków czy też jakiejkolwiek ilości zabronionego środka odurzającego nadal będzie przestępstwem zagrożonym karą pozbawiania wolności. Nowe przepisy wyraźnie jednak wskażą trzy przesłanki, których spełnienie będzie mogło skutkować umorzeniem postępowania karnego. Wspomniane przesłanki to nieznaczna ilość posiadanego narkotyku, przeznaczenie go na własny użytek oraz niski stopień społecznej szkodliwości czynu. Postępowanie będzie mogło być umorzone wyłącznie w przypadku wystąpienia wszystkich trzech okoliczności jednocześnie. Twórcy ustawy zapewniają, że osób przyłapanych na posiadaniu narkotyku, wobec których wymienione przesłanki znajdują zastosowanie, nie należy traktować jak przestępców, lecz jak osoby wymagające terapii lub edukacji. Przyjęty 24 sierpnia br. przez Radę Ministrów projekt nowelizacji to także początek skutecznej walki z tzw. dopalaczami, któ- re stają się coraz popularniejsze, zwłaszcza wśród młodzieży. Dopalacze to substancje i preparaty o rzekomym bądź faktycznym działaniu psychoaktywnym, które nie znajdują się na liście substancji kontrolowanych przepisami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Występują w legalnym handlu jako składniki kosmetyków, odżywek, suplementów diet czy artykułów chemicznych. Poprzez odpowiednią promocję ich dystrybutorzy zdołali jednak zbudować fałszywy obraz sugerujący, że substancje te są narkotykami. Projekt nowelizacji, przewidując zakaz reklamy skojarzeniowej dopalaczy, uderza w samą podstawę ich rynkowej popularności. Zabroniona będzie reklama i promocja środków spożywczych lub innych produktów poprzez sugerowanie, że posiadają one działanie takie jak substancje psychotropowe lub środki odurzające (albo też, że ich użycie, nawet niezgodne z przeznaczeniem, może powodować skutki takie jak wspomniane substancje i środki). red

7 Edukacja prawna obywateli Lekcje z Temidą Z badań opinii publicznej wynika, że Polacy nie posiadają podstawowej wiedzy na temat zasad działania wymiaru sprawiedliwości. Jak to zmienić? Trzeba zacząć od edukacji w szkołach postanowiło kierownictwo Ministerstwa Sprawiedliwości oraz samorząd radców prawnych. Wydarzenia W skrócie Współpraca międzynarodowa Sprawiedliwość w Krynicy Pierwsze kilkugodzinne lekcje prawa dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, prowadzone w ramach przedmiotu Wiedza o społeczeństwie, zaczną się zaraz po przyszłorocznych feriach zimowych. O różnicach między prawem cywilnym i prawem karnym, zakresie obowiązków sędziego, adwokata i prokuratora, a także instytucjach składających się na system sprawiedliwości, jako pierwsi dowiedzą się uczniowie szkół ponadgimnazjalnych z Łodzi. Lekcje poprowadzą pro bono radcowie zrzeszeni w Krajowej Izbie Radców Prawnych. Kształtowanie świadomości prawnej trzeba zacząć na tyle wcześnie, aby prawnik nie był strażakiem wzywanym, gdy sytuacja jest już bardzo zła twierdzą organizatorzy akcji z Ministerstwa Sprawiedliwości i KIRP. Dlatego też młodzież biorąca udział w lekcjach, zamiast z cechami języka aktów prawnych, zapozna się z podstawowymi przepisami prawa regulującymi codzienne problemy jak choćby własność rzeczy, prawa konsumenta czy prawa przysługujące stronom przed sądem. Program praktycznych lekcji prawa w szkołach ponadgimnazjalnych obejmował będzie też prawa i obowiązki obywatela w kontaktach z przedstawicielami oraz jednostkami władzy wszystkich szczebli. Lekcje w Łodzi to jedynie pilotaż programu mającego na celu walkę z wykluczeniem prawnym obywateli, a także odmitologizowanie instytucji wymiaru sprawiedliwości i uczynienie ich bardziej dostępnymi dla obywateli. W zamyśle MS i KIRP lekcje prawa mają mieć charakter ogólnopolski, pomysłodawcy li- Fot. Piotr Potrebka czą też, że w ich prowadzenie zaangażują się przedstawiciele wszystkich zawodów prawniczych. Program lekcji prawa dla uczniów liceów i techników to nie jedyne działania Ministerstwa Sprawiedliwości prowadzone w celu upowszechniania wiedzy o prawie. Od kwietnia 2010 br. resort realizuje inny nowatorski pomysł polegający na organizacji cyklu dwugodzinnych spotkań edukacyjnych dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych oraz studentów (tak kierunków prawniczych, jak i nieprawniczych), na których przekazywane są najbardziej istotne informacje dotyczące funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Spotkania te znacznie różnią się od tradycyjnych lekcji i wykładów prowadzący je wykładowcy przekazują wiedzę głównie za pomocą metod interaktywnych i aktywizujących, w tym scenek sytuacyjnych oraz studiów przypadku. W spotkaniach edukacyjnych docelowo weźmie udział ok. 7,2 tys. uczniów oraz 2,3 tys. studentów. Ministerstwo Sprawiedliwości w ostatnim czasie wydało również dwie publikacje upowszechniające wiedzę o prawie poradnik dla dzieci zatytułowany Będę świadkiem w sądzie oraz broszurę Prawa i obowiązki obywatela w sądzie i prokuraturze, której każda z trzech części poświęcona jest innemu typowi postępowania cywilnemu, karnemu i sądowoadministracyjnemu. Publikacja broszur, jak również organizacja spotkań edukacyjnych dla uczniów i studentów, współfinansowana jest przez Unię Europejską w ramach projektu Ułatwianie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. red Fot. Archiwum Ministrowie sprawiedliwości z Polski, Czech, Słowacji i Węgier dyskutowali o możliwościach współpracy w ramach Grupy Wyszehradzkiej. Okazją do spotkania było XX Forum Ekonomiczne w Krynicy, które po raz pierwszy w historii poświęcono także kwestiom prawnym. W szczycie ministrów sprawiedliwości, który odbył się 10 września br., obok szefa polskiego resortu Krzysztofa Kwiatkowskiego, udział wzięli: Jiří Pospíšil, Minister Sprawiedliwości Republiki Czech, Lucia Žitňanská, Minister Sprawiedliwości Republiki Słowacji oraz Róbert Répássy, Wiceminister Sprawiedliwości Republiki Węgier. Podczas dyskusji i spotkań bilateralnych rozmawiano o polskich projektach m.in. rejestracji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w trybie on-line, elektronicznego postępowania upominawczego oraz Systemu Dozoru Elektronicznego. Słowacy i Węgrzy pytali o planowaną reformę polskiego sądownictwa, w szczególności o oceny okresowe sędziów połączone z indywidualnym planem rozwoju. Z przedstawicielami resortu węgierskiego rozmawiano także o priorytetach prezydencji obu krajów w Unii Europejskiej. Kluczowym elementem spotkania było podpisanie przez ministrów Deklaracji o współpracy w zakresie zwiększania efektywności wymiaru sprawiedliwości. Rozważamy m.in. utworzenie wspólnego centrum serwisowego, które wykonywałoby usługi na rzecz wymiaru sprawiedliwości. Zastanawiamy się także nad ewentualnym wspólnym centrum szkoleniowym lub centrum eksperymentalnym dla obsługi sądów w zakresie IT powiedział minister Kwiatkowski. red

8 Wydarzenia 500 dni dla sądownictwa Rewolucja informatyczna i usprawnienie pracy sądów, szybsze rozstrzyganie spraw, wzmocnienie ochrony prawnej obywateli, a także wprowadzenie przepisów przyjaznych przedsiębiorcom oto zagadnienia, na których w najbliższych miesiącach koncentrować się będą działania resortu. Kierownictwo resortu sprawiedliwości prezentuje zamierzenia legislacyjne na najbliższe 500 dni Na zorganizowanej 9 sierpnia br. konferencji prasowej Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski zaprezentował plan działań resortu do końca 2011 r. Jednym z kluczowych zamierzeń jest usprawnienie pracy sądów. Przygotowana w MS nowelizacja ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych przewiduje m.in. wdrożenie menadżerskiego modelu zarządzania sądami, a także wprowadzenie ocen okresowych sędziów połączonych z indywidualnym planem rozwoju. Sprawniej w sądach Projekt nowelizacji u.s.p. przewiduje rozwinięcie idei profesjonalnego zarządzania sądami. Będzie to możliwe poprzez zmianę dotychczasowego modelu podziału kompetencji pomiędzy prezesami i dyrektorami sądów. To dyrektorzy zajmą się zadaniami związanymi z zapewnieniem organizacyjno-technicznego zaplecza dla funkcjonowania sądów. Prezesi natomiast czuwać będą nad orzeczniczą działalnością podległych jednostek. Co oczywiste, prezes pozostanie zwierzchnikiem kadry należącej do pionu orzeczniczego (sędziów, referendarzy sądowych i asystentów sędziów). Zwierzchnikiem służbowym pozostałych pracowników stanie się dyrektor. W wyłącznej kompetencji prezesa pozostanie także kierowanie działalnością administracyjną bezpośrednio związaną z wykonywaniem podstawowych zadań sądu, a więc sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości oraz wykonywaniem pozostałych zadań z zakresu ochrony prawnej. Projektowany system okresowych ocen służyć będzie przede wszystkim motywowaniu sędziów do doskonalenia zawodowego, a także określeniu standardów należytego wypełniania sędziowskich powinności. Dzięki jego wprowadzeniu możliwa będzie kompleksowa analiza m.in. potrzeb szkoleniowych sędziów. Wyniki okresowych ocen stanowić będą również wiarygodny materiał do oceny kandydatury danego sędziego przy ubieganiu się o wyższe stanowisko, jak i przy powierzaniu pełnienia sędziowskiej funkcji. Co warte podkreślenia, okresowa ocena pracy ma obejmować efektywność i sposób wykonywania obowiązków lub sprawowania powierzonej funkcji z tym zastrzeżeniem, że nie będzie mogła wkraczać w dziedzinę, w której sędziowie są niezawiśli. Ocena będzie także podstawą do sporządzania indywidualnego planu rozwoju zawodowego każdego sędziego. Szybciej dla obywateli Najbliższe 500 dni to także kontynuacja swoistej rewolucji informatycznej prowadzonej w wymiarze sprawiedliwości. W jej ramach dalej wzmacniany będzie e-sąd oraz wdrażany protokół elektroniczny. Resort zapowiada też dalsze ułatwianie dostępu do ksiąg wieczystych, a także prace nad elektronicznym systemem uiszczania opłat sądowych, który zastąpi tradycyjne znaki opłaty sądowej. Fot. Bartosz Bartosiński W zamierzeniach Ministerstwa ważne miejsce zajmują działania nakierowane na szybsze rozstrzyganie spraw obywateli w sądach. Proponowane rozwiązania w zakresie usprawnienia postępowań cywilnych umożliwią m.in. zaskarżanie niektórych postanowień sądu drugiej instancji do innego składu tego samego sądu (tzw. zażalenie poziome). Projekt stosownej nowelizacji przewiduje też zmianę trybu rozpoznawania zażaleń na postanowienia sądu odwoławczego w przedmiocie kosztów procesu zamiast zażalenia do Sądu Najwyższego przysługiwać będzie właśnie zażalenie poziome. W przyspieszeniu procedury karnej ma natomiast pomóc nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania karnego. Nowe regulacje przyczynią się m.in. do ułatwienia koncentracji postępowania dowodowego, zmniejszenia formalizmu procedury karnej oraz redukcji liczby czynności procesowych, a także umożliwią szersze stosowanie metod konsensualnych. Szybka rejestracja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w trybie on-line, czyli projekt o nazwie S-24, to z kolei znaczące ułatwienie przygotowane z myślą o przedsiębiorcach. Nasze działania w tym zakresie to przyspieszenie rozstrzygania spraw gospodarczych, bezpłatny internetowy dostęp do pełnych i aktualnych danych o podmiotach wpisanych do Krajowego Rejestru Sądowego, ale przede wszystkim umożliwienie szybkiej rejestracji spółki w trybie on-line powiedział minister Krzysztof Kwiatkowski przedstawiając plany resortu na najbliższe miesiące. Proponowana ustawa przewiduje m.in. jednodniowy termin na rozpatrzenie wniosku o zarejestrowanie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o ile umowa spółki zostanie sporządzona według wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym, a następnie przesłana do sądu drogą elektroniczną wraz z elektronicznym formularzem wniosku rejestrowego i listy wspólników. Szczegółowy plan działań Ministerstwa wraz z harmonogramem ich wprowadzania można znaleźć w dokumencie Skuteczny wymiar sprawiedliwości działania MS na 500 dni opublikowanym na stronie internetowej resortu ( Joanna Dębek

9 Wydarzenia Fot. Bartosz Bartosiński Areszt do nowelizacji Zmiany w dziedzinie środków zapobiegawczych? Tak, ale skorelowane z modelem przyszłego postępowania karnego proponuje Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego. Tak najogólniej można podsumować przebieg dyskusji i główne wnioski, jakie sformułowano podczas konferencji poświęconej tematyce środków zapobiegawczych zorganizowanej przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego. Konferencja odbyła się 6 lipca br., zaś w roli prelegentów wystąpili: dr hab. Piotr Kardas, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prokurator Bogusław Michalski, Dyrektor Departamentu Postępowania Przygotowawczego Prokuratury generalnej, a także dr hab. Ryszard Stefański, profesor Wyższej Szkoły Handlu i Prawa. Tymczasowość i nadużycia Za największe problemy związane z dziedziną stosowania środków zapobiegawczych uczestnicy konferencji uznali nadużywanie tymczasowego aresztowania, jak również jego długotrwałość tak na etapie postępowania przygotowawczego, jak i sądowego. Przyczynę tych zjawisk upatrywano w swoistej wadliwej praktyce stosowania tymczasowego aresztowania, będącej wynikiem nieprawidłowej interpretacji przepisów prawa oraz podejmowaniu decyzji o zastosowaniu środka pod wpływem ocen kreowanych przez opinię publiczną oraz media. Powszechnie skrytykowano praktykę stosowania art. 8 k.p.k. (zabezpieczenie przed możliwym utrudnianiem postępowania karnego przez oskarżonego). Korekty tego przepisu domagał się m.in. Michał laskowski, sędzia Sądu Najwyższego. Jeśli mówimy o nadużywaniu tymczasowego aresztowania, to w oparciu właśnie o tę podstawę zauważył sędzia. Polska seryjnie przegrywa procesy przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka i nie zdołamy odwrócić tej tendencji, jeżeli nie zmienimy tego przepisu dodał prof. Jarosław Majewski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Zwolennikiem likwidacji przedmiotowej podstawy stosowania tymczasowego aresztowania okazał się prof. KUl dr hab. Dariusz Dudek, uznając ją za niezgodną z konstytucyjnym domniemaniem niewinności. Odmienną koncepcję zaproponował prof. Ryszard Stefański uznając, że nowelizacja art k.p.k. powinna być dokonana przez wprowadzenie przesłanki prognozowanej kary grożącej za przestępstwo zarzucane podejrzanemu. Profesor zasugerował, by stosowanie przepisu możliwe było wyłącznie w przypadku czynów zagrożonych sankcją nie mniejszą niż trzy lata pozbawienia wolności. Najsurowszy środek Część uczestników konferencji postulowało wprowadzenie maksymalnego czasu trwania tymczasowego aresztowania. Najdalej idącą propozycję zgłosiła dr Maria Rogacka-Rzewnicka z Uniwersytetu Warszawskiego. Przywołała rozwiązania francuskie, w których tymczasowego aresztowania nie stosuje się na etapie postępowania sądowego, zaś w postępowaniu przygotowawczym występuje termin maksymalny takiego aresztowania. W Polsce możliwe jest praktycznie bezterminowe tymczasowe aresztowanie, dlatego być może prokuratorzy i sędziowie nie śpieszą się z prowadzeniem postępowań? zastanawiał się prof. Dudek proponując, by w przypadku większości zbrodni maksymalny termin tymczasowego aresztowania odpowiadał dolnej granicy ustawowego zagrożenia, czyli 3 lata, zaś w przypadku występków każdorazowo dolnej granicy ustawowego zagrożenia. W stanowiskach sprzeciwiających się wprowadzeniu maksymalnego terminu tymczasowego aresztowania wskazywano m.in. na możliwość celowego przedłużania postępowania ze strony oskarżonego w przypadku, gdy termin ten zostanie ustalony na zbyt niskim poziomie, a także nieskuteczność wprowadzenia maksymalnego terminu, jeśli będzie on okresem relatywnie długim, sprzyjającym przewlekaniu postępowań przez organy je prowadzące. Nie bez znaczenia dla członków komisji okazała się też kwestia doświadczenia sędziów decydujących o tymczasowym aresztowaniu. Paradoksem jest, że w tak istotnej kwestii wypowiada się przypadkowy sędzia sądu najniższej instancji. Więcej błędów popełniają sądy w sferze stosowania tymczasowego aresztowania, niż w sferze niesłusznego skazywania stwierdził prof. Dudek. Z kolei prof. Ryszard Stefański zaproponował, by w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych znalazł się zapis umożliwiający podejmowanie decyzje Komisja na Szczegółowe problemy związane ze stosowaniem środków zapobiegawczych zostały sformułowane w dokumencie zatytułowanym Priorytety Komisji Kodyfikacyjnej w zakresie analizy w przedmiocie środków zapobiegawczych w postępowaniu karnym. Można się z nim zapoznać, podobnie jak z pełną treścią referatów przygotowanych na konferencję, na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości ( zakładka poświęcona Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego). 7

10 Wydarzenia w przedmiocie tymczasowego aresztowania jedynie sędziom z co najmniej pięcioletnim doświadczeniem. Propozycji tej jednak przeciwstawiono się w toku dyskusji. Przywołano m.in. dane statystyczne za 2007 r., z których wynika, że przeciętny wiek sędziego sądu rejonowego wynosi 43 lata, co przeczy tezom o braku stosownego doświadczenia życiowego u sędziów stosujących tymczasowe aresztowanie. Nowe środki zapobiegawcze Jednym z problemów nurtujących Komisję okazała się kwestia kompletności katalogu środków zapobiegawczych. Wszyscy uczestnicy konferencji zgodzili się, iż żaden ze środków nie powinien być wyeliminowany choćby tak sporadyczny jak poręczenie osobiste, które we wszystkich jednostkach organizacyjnych prokuratury zastosowano w 008 r. jedynie razy. Pozytywnie natomiast wypowiadano się o możliwości rozszerzenia tego katalogu, szczególnie poprzez wprowadzenie instytucji tzw. aresztu domowego. To jedyny środek, który może wejść w miejsce tymczasowego aresztowania stwierdził prof. Ryszard Stefański. Jednocześnie poddał w wątpliwość proponowane przez Ministerstwo Sprawie- dliwości rozwiązania legislacyjne uznając, że w obecnym kształcie gulacja dotycząca aresztu domowego jest re- w istocie powieleniem instytucji dozoru połączonego z zakazem opuszczania określonego miejsca pobytu, określonej w art. 7 k.p.k. Całkowicie krytycznie profesor Stefański wypowiedział się natomiast o środku zapobiegawczym w postaci nakazu opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, który został uchwalony na mocy ustawy z dnia 10 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw. Podobnie ocenił środek zapobiegawczy wskazany w art. 7 k.p.k. polegający na zobowiązaniu oskarżonego do powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów, uznając go za niemożliwy do praktycznego wyegzekwowania. Fot. Rafał Matusiak Sąd czy prokurator? Najdalej idącą propozycję z zakresu katalogu środków zapobiegawczych zgłosił prof. Jarosław Majewski. Zaproponował, by miał on charakter otwarty, zaś organem każdorazowo decydującym o stosowaniu środka był wyłącznie sąd. W tej kwestii uczestnicy konferencji zaprezentowali wiele odmiennych koncepcji począwszy od najczęściej kwestionowanej, autorstwa prof. Piotra Kardasa, który wskazywał na konieczność przeniesienia kognicji sądów w zakresie tymczasowego aresztowania na poziom sądów okręgowych. Dzięki wprowadzeniu takiego rozwiązaniu, zdaniem profesora, zagwarantowano by odpowiednie doświadczenie zawodowe orzekających sędziów, a także umożliwiono ocenę rozstrzygnięć w przedmiocie tymczasowego aresztowania sądom apelacyjnym. Przeniesienie kompetencji do orzekania o tymczasowym aresztowaniu do sądów okręgowych jest niemożliwe z powodów organizacyjnych i ekonomicznych oponował Sławomir Twardowski, Prokurator apelacyjny w Poznaniu. Prokurator Twardowski wskazał przy tym dane, z których wynika, że przeciętne obciążenie sądu rejonowego w Polsce wnioskami o zastosowanie tymczasowego aresztowania wynosi ok. 80 wniosków na rok (przy ogólnej liczbie 28 tys. wniosków dane za 009 r.). Gdyby zatem stosowanie tymczasowego aresztowania powierzyć sądom okręgowym, każdy z nich musiałyby rozpoznać ok. 620 takich wniosków rocznie. Przedsięwzięcie to byłoby trudne do wykonania także ze względów logistycznych odległości do sądu okręgowego, dłuższych konwojów, bardziej skomplikowanego obiegu akt spraw. Zwolennikami koncepcji polegającej na przekazaniu kompetencji do stosowania tymczasowego aresztowania sądom właściwym do rozpoznania danej sprawy okazali się dr Jacek Izydorczyk z WPiA UJ oraz dr Sławomir Steinborn z WPiA Ug. Swój pogląd argumentowali względami konstytucyjnymi oraz koniecznością wyeliminowania możliwości przenoszenia spraw do prokuratur, w okręgach których sądy bardziej liberalnie podchodziłyby do stosowania tymczasowego aresztowania. Krytycznie do tej propozycji odniósł się m.in. prof. kazimierz Zgryzek z Uniwersytetu Śląskiego oceniając, że tego rodzaju rozwiązanie miałoby negatywny wpływ na długość trwania postępowania przygotowawczego oraz generowałoby większe koszty procesu. Natomiast znakomita większość uczestników konferencji sprzeciwiła się koncepcji przedstawionej przez prof. Stefańskiego, postulującego stosowanie wszystkich rodzajów środków zapobiegawczych, z definicji będących formą ingerencji w wolność jednostki, wyłącznie przez sądy. Krytycy tego postulatu powoływali się przede wszystkim na zasady ekonomiki postępowania oraz właściwie funkcjonującą obecną praktykę. Zamierzenia Komisji Wszystkie postulaty i sugestie zaprezentowane podczas konferencji poświęconej środkom zapobiegawczym (dotyczące także m.in. kwestii dostępu do akt spraw oraz zabezpieczeń majątkowych) zostały poddane dyskusji na posiedzeniu plenarnym Komisji w dniu 20 lipca 2010 br. Znajdą one swoje zastosowanie również w pracach roboczego zespołu problemowego pod przewodnictwem prof. Piotra Hofmańskiego, zajmującego się przygotowaniem najpilniejszych zmian w procedurze karnej. Zespół prof. Hofmańskiego opracował już niezbędne kierunki reformy procedury karnej, uwzględniając kwestie najczęściej podnoszone podczas pierwszej, marcowej konferencji Komisji. Wśród nich wymienić należy rozszerzenie stosowania tzw. trybu konsensualnego poprzez umożliwienie, w przypadku wszystkich występków, złożenia przez podejrzanego wniosku o wydanie wyroku skazującego już na etapie postępowania przygotowawczego, a także umożliwienie stosowania instytucji określonych w art. 343 k.p.k. (nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowe zawieszenie wykonania kary oraz ograniczenie skazania do orzeczenia środka karnego) także w przypadku złożenia przez oskarżonego wniosku o wydanie wyroku skazującego w trybie art. 387 k.p.k. (wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzania postępowania dowodowego). Kolejnym etapem działań Komisji będzie wysłuchanie postulatów przedstawicieli nauki i praktyki w zakresie pożądanego modelu postępowania odwoławczego oraz nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Konferencja poświęcona tej tematyce odbędzie się 28 września 2010 r. Beata Wiraszka-Bereza Autorka jest prokuratorem, pełni funkcję sekretarza Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego 8

11 Wydarzenia Sieć dla pokrzywdzonych Fot. Krzysztof Wojciewski 16 wojewódzkich ośrodków pomocy, strona internetowa, szkolenia dla specjalistów oto efekty zakończonej właśnie budowy Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw. Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiada kontynuację podjętych działań. W Pałacu Staszica w Warszawie podsumowano wdrażanie projektu na rzecz pokrzywdzonych Międzynarodowa konferencja podsumowująca budowę Sieci pomocy ofiarom przestępstw, która odbyła się 30 czerwca br. w Warszawie, była okazją do przedstawienia rezultatów projektu oraz wymiany doświadczeń w zakresie tworzenia systemu pomocy pokrzywdzonym w różnych krajach. W spotkaniu zorganizowanym przez Departament Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości udział wzięli m.in. Krzysztof Kwiatkowski, szef resortu, Igor Dzialuk, Podsekretarz Stanu w MS, Marek Dyjasz, Dyrektor Biura Kryminalnego Komendy Głównej Policji, a także przedstawiciel Rzecznika Praw Dziecka oraz goście z Austrii, Węgier, Słowacji, Czech i Łotwy. Po raz pierwszy w Polsce ofiara przestępstwa ma do dyspozycji system pomocy wszechstronnej i uniwersalnej. Choć ilość organizacji świadczących różnoraką pomoc jest u nas bardzo duża, to każda z nich ma swoją specjalizację pomoc matce, dziecku albo innego szczególnego typu ofierze. W Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw pomoc dotyczy każdego pokrzywdzonego i jest uniwersalna. Polega na świadczeniu usług prawnych, psychologicznych, udzielaniu informacji o pomocy medycznej, socjalnej i finansowej przysługującej ofierze mówił minister Kwiatkowski podczas inauguracji konferencji. Budowę Sieci rozpoczęto w połowie 2008 r., na mocy umowy podpisanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Komisję Europejską. Zakres działań objął: budowę 16 wojewódzkich ośrodków pomocy pokrzywdzonym, uruchomienie strony internetowej zawierającej kompleksową informację na temat praw przysługujących pokrzywdzonym, realizację wizyt studyjnych w państwach partnerskich oraz przeprowadzenie cyklu szkoleń dla specjalistów zajmujących się pomocą pokrzywdzonym. Pod szyldem MS Sieć powstała w oparciu o organizacje pozarządowe, od wielu lat zajmujące się świadczeniem pomocy prawnej i psychologicznej. W ramach współpracy z Ministerstwem wybrane organizacje zobowiązały się objąć kompleksową pomocą wszystkie kategorie pokrzywdzonych przestępstwem, w zamian otrzymały środki na zatrudnienie prawników i psychologów, a także dofinansowanie kosztów działalności bieżącej oraz zakup sprzętu biurowego, dzięki któremu możliwe było m.in. utworzenie osobnej linii telefonicznej przeznaczonej dla pokrzywdzonych. Umowy z pierwszymi 13 podmiotami wyłonionymi przez MS w drodze konkursu ofert podpisano w styczniu 2009 r. Ośrodki rozpoczęły udzielanie bezpłatnych porad prawnych i psychologicznych, także prowadzenie bazy danych podmiotów świadczących pomoc na terenie danego województwa, budowanie lokalnych porozumień na rzec pomocy ofiarom przestępstw (sposób nawiązywania współpracy pozostawiono w gestii ośrodków) oraz przydzielanie pokrzywdzonym tzw. opiekunów ofiary wolontariuszy, których głównym zadaniem jest udzielanie ofiarom wsparcia oraz okazywanie zrozumienia. W czerwcu 2009 r. Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw działała już na terenie całego kraju. W każdym województwie istnieje jeden ośrodek, który nawiązał współpracę z innymi podmiotami z podległego mu terenu, głównie samorządowymi, a także policją oraz organizacjami kościelnymi. Od tego czasu pracujący w ośrodkach prawnicy, psychologowie oraz wolontariusze udzielili blisko 25 tys. porad, w tym ok. 10 tys. porad bezpośrednich (70 proc. prawnych i 30 proc. psychologicznych). Specjaliści pomagali pokrzywdzonym także za pośrednictwem telefonu oraz poczty elektronicznej. Dodatkowo, pomiędzy Ministerstwem, ośrodkami pomocy oraz samorządami adwokackim i radcowskim zawarto porozumienie, na mocy którego ofiary przestępstw będą korzystać z bezpłatnej informacji prawnej świadczonej przez radców i adwokatów. W najbliższym czasie Okręgowe Izby Radców Prawnych wskażą swoich przedstawicieli do stałej współpracy z terenowymi ośrodkami dla osób pokrzywdzonych zapowiedziała podczas konferencji mec. Ewa Stompor-Nowicka, sekretarz Krajowej Izby Radców Prawnych. Pomoc z Internetu Kolejnym zadaniem było stworzenie strony internetowej, na której pokrzywdzeni mogą znaleźć informacje o przysługujących im prawach i możliwościach uzyskania pomocy. Strona ruszyła 22 lutego 2009 r., w Dzień Ofiar Przestępstw. Można na niej znaleźć adresy wszystkich ośrodków pomocy oraz akty prawne niezbędne podczas postępowania karnego, począwszy od kodeksu karnego, po ustawę o kompensacie państwowej. Na stronie opublikowano też 21 wzorów pism procesowych, a także przydatne informacje jak napisać apelację, zażalenie czy wniosek o przyznanie kompensaty wyliczała podczas konferencji Marzena Mazur z Departamentu Praw Człowieka MS. W ciągu 12 miesięcy (do lipca 2010 r.) odnotowano 160,4 tys. wejść na www. 9

12 Wydarzenia Sieć to przede wszystkim 16 wojewódzkich Ośrodków Pomocy Pokrzywdzonym pokrzywdzeni.gov.pl. W styczniu br., gdy ruszyła kampania informacyjna pod hasłem Poznaj swoje prawa. Wyjdź z cienia. Pozwól sobie pomóc promująca stronę w telewizji, radiu i na billboardach, liczba wejść wzrosła z 11,8 tys. miesięcznie (grudzień 2009 r.) do 21,7 tys. (styczeń 2010 r.). Nie tylko szkolenia Jak wynika z badań, których wyniki zaprezentowano podczas konferencji podsumowującej realizację projektu Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw, stres i komplikacje natury psychologicznej odczuwane przez pokrzywdzonego w związku z przestępstwem, swą siłą i intensywnością dorównują traumie związanej ze śmiercią bliskiej osoby. Specjaliści, z którymi styka się ofiara przestępstwa, muszą być odpowiednio przygotowani do specyfiki pracy z osobami pokrzywdzonymi, samo zagwarantowanie możliwości uzyskania pomocy jest niewystarczające mówiła Marzena Kruk, Zastępca Dyrektora Departamentu Praw Człowieka. Przewidziano zatem cykl dziesięciu trzydniowych szkoleń dla specjalistów, poświęconych zagadnieniom prawnym oraz psychologicznym. Od września 2009 r. do kwietnia 2010 r. przeszkolono 935 sędziów, prokuratorów, policjantów, pracowników pomocy społecznej oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych. Celem szkoleń było podniesienie kwalifikacji osób pracujących z pokrzywdzonymi oraz wprowadzenie do polskiego wymiaru Fot. Krzysztof Wojciewski Fot. Archiwum Rozmowa z dr Marzeną Kruk, Zastępcą Dyrektora Departamentu Praw Człowieka w Ministerstwie Sprawiedliwości. Pozarządowi bardziej skuteczni sprawiedliwości dobrych praktyk na rzecz pokrzywdzonych. W czasie realizacji projektu Ministerstwo nawiązało również kontakty z kilkoma partnerami zagranicznymi ministerstwami sprawiedliwości Austrii, Czech, Węgier, Litwy, także ze słowackim Stowarzyszeniem Pomoc Obetiam Nasilia oraz Centrum Informacyjnym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Łotwy. W trwających 2-3 dni wizytach studyjnych w Austrii, Czechach, na Litwie i Łotwie udział wzięli, obok przedstawicieli Ministerstwa, koordynatorzy poszczególnych Ośrodków Pomocy. Wizyty były okazją do poznania funkcjonujących w innych krajach systemów pomocy dla osób pokrzywdzonych, również rozwiązań wdrożonych w poszczególnych jednostkach policji, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a także ośrodkach prowadzonych przez organizacje pozarządowe podsumował Paweł Stosio z Departamentu Praw Człowieka MS, obecny kierownik projektu. Zgromadzeni na czerwcowej konferencji przedstawiciele zagranicznych instytucji omówili swoje doświadczenia z zakresu tworzenia systemów pomocy ofiarom przestępstw. Zalecili oni m.in. stworzenie centralnego rejestru osób pokrzywdzonych przestępstwem (taki rejestr od 2008 r. działa na Łotwie) oraz pozyskanie do pracy w Sieci wolontariuszy w dojrzałym wieku, którzy nie są już czynni zawodowo (brak zaufania pokrzywdzonych do młodych wolontariuszy to problem wielu państw). Konieczność kontynuacji Zadania realizowane w ramach projektu Sieć pomocy ofiarom przestępstw współfinansowane były ze środków Programu Komisji Europejskiej Zapobieganie i Zwalczanie Przestępczości Grant przyznany przez KE wyniósł 660 tys. euro. Z kolei działania informacyjne w ramach projektu finansowane są ze środków Programu Europejskiego Kapitał Ludzki. Na promocję Sieci zarezerwowano ok. 1 mln zł. Okres finansowania projektu z grantu KE upłynął 31 lipca br. Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiada kontynuację rozpoczętych działań wsparcie finansowe ośrodków pomocy dla pokrzywdzonych oraz organizację kolejnych szkoleń dla specjalistów zajmujących się pomocą ofiarom przestępstw. Marta Rychert Jak powstał pomysł stworzenia sieci ośrodków pomocy dla osób pokrzywdzonych? Od pewnego czasu Ministerstwo Sprawiedliwości otrzymywało sygnały, że pokrzywdzeni nie wiedzą, do kogo mają się zgłosić, kto może im pomóc i jakie mają prawa. Z drugiej strony, decyzja ramowa Komisji Europejskiej o pozycji ofiary w postępowaniu karnym nałożyła na państwa członkowskie UE obowiązek zbudowania systemu pomocy ofiarom przestępstw. Dlatego w drugiej połowie 2007 r., na terenie trzech województw, rozpoczęliśmy program pilotażowy. Powstało wówczas 11 lokalnych ośrodków wsparcia, tak naprawdę budowanych od początku, w większości w oparciu o rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne. Jeden ośrodek, w Siemianowicach Śląskich, został stworzony na bazie podmiotu prowadzonego przez organizację pozarządową. Z ewaluacji pilotażu dokonanej przez firmę zewnętrzną wynikało, że najszerszą ofertę dla pokrzywdzonych świadczył właśnie ośrodek wsparcia związany z organizacją pozarządową. Dlaczego to on był najbardziej efektywny? Organizacja była znana w środowisku, łatwiej jej było nawiązywać kontakty i budować ich sieć. W efekcie pokrzywdzeni nie mieli problemów z dotarciem do oferowanej pomocy. Warto zauważyć, że także w decyzji ramowej Komisji Europejskiej mowa jest o tym, że system pomocy ma być budowany na bazie organizacji pozarządowych. Dlatego występując z właściwym projektem do Komisji trzymaliśmy się tego zalecenia. Także ze względów ekonomicznych wydaje się, że był to krok w dobrym kierunku. Nie tworzyliśmy nic nowego, ale skorzystaliśmy z doświadczenia specjalistów z organizacji pozarządowych znanych w środowisku. Taka organizacja sieci przyniosła obopólną korzyść ośrodki rozszerzając swoją działalność zyskały możliwość współpracy z Ministerstwem, a to z kolei otworzyło im nowe perspektywy, np. w zakresie finansowania. Realizacja projektu zakończyła się 31 lipca br. Jak będzie teraz wyglądała przyszłość Sieci? Nie stoimy przed pytaniem, czy sieć ma dalej funkcjonować, ale jak to funkcjonowanie ma wyglądać. Trzeba pamiętać, że grant finansowy z Komisji Europejskiej przeznaczyliśmy nie tylko na działanie ośrodków, ale także szkolenia, organizację wizyt studyjnych oraz akcję promocyjną, w tym uruchomienie strony Po 31 lipca działania te będą czasowo finansowane z Funduszu Pomocy Postpenitencjarnej, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości. We wrześniu składamy też wniosek do Komisji Europejskiej o dofinansowanie Sieci z programu Criminal Justice. Mamy nadzieję na uzyskanie dodatkowych funduszy na kolejne dwa lata. 10

13 Wydarzenia ETPCz Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydaje każdego roku ok. stu wyroków w sprawach przeciwko Polsce. W tym miejscu prezentujemy zestawienie wyroków z minionego kwartału, wraz ze streszczeniem niektórych z nich. Oto najczęściej stwierdzane naruszenia odnoszące się do szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości. Kwiecień 2010 r. W kwietniu ETPCz ogłosił 7 wyroków w sprawach przeciwko Polsce. W sprawie Weber i inni przeciwko Polsce (skarga nr 23039/02), Trybunał stwierdził naruszenie art. 2 Konwencji (prawo do życia) w związku z brakiem szybkiego i skutecznego śledztwa mającego na celu wyjaśnienie okoliczności śmierci syna i brata skarżących. W sprawie Polanowski przeciwko Polsce (skarga nr 16381/05) Trybunał orzekł naruszenie art. 3 Konwencji (zakaz tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania), w związku z zarzutem złego traktowania skarżącego przez funkcjonariuszy Policji. Z kolei w wyroku wydanym w sprawie Krzysztofiak przeciwko Polsce (skarga nr 38018/07), Trybunał stwierdził naruszenie art. 5 3 Konwencji (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) na skutek przewlekłego stosowania tymczasowego aresztowania, jak również naruszenie art. 6 1 Konwencji, w związku z nadmierną długością postępowania sądowego. Nadmierną długość postępowania Trybunał stwierdził nadto w sprawie Wiśniewska przeciwko Polsce (skarga nr 42401/08). Trybunał nie dopatrzył się natomiast naruszenia art. 6 1 i 3 Konwencji w sprawie Biełaj przeciwko Polsce (skarga nr 43643/04). W kolejnych dwóch wyrokach wydanych w kwietniu 2010 r. Trybunał stwierdził naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego). Były to wyroki: w sprawie Z. przeciwko Polsce (skarga nr 34694/06), w której Trybunał dopatrzył się niedopełnienia przez Państwo obowiązku zapewnienia skarżącemu skutecznego wykonywania praw rodzicielskich stwierdzonych prawomocnym wyrokiem, a także w sprawie Friedensberg przeciwko Polsce (skarga nr 44025/08), dotyczącej cenzury korespondencji osoby pozbawionej wolności. Maj pod znakiem przewlekłości W maju 2010 r. Trybunał ogłosił 5 wyroków w sprawach polskich, z których wszystkie dotyczyły naruszenia art. 6 1 Konwencji (prawo do rzetelnego procesu sądowego). W trzech sprawach Trybunał stwierdził takie naruszenie w kontekście pozbawienia skarżących dostępu do sądu w kontekście ich roszczeń wobec Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie. Były to sprawy: Szal przeciwko Polsce (skarga nr 41285/02), Czekień przeciwko Polsce (skarga nr 25168/05) oraz Belka przeciwko Polsce (skarga nr 20870/04). Z kolei w sprawach Przybylska-Conroy przeciwko Polsce (skarga nr 49490/08) oraz Kaniewska przeciwko Polsce (skarga nr 8518/08) Trybunał orzekł, że doszło do naruszenia art. 6 1 Konwencji w związku z nadmierną długością trwania postępowania. Wyroki czerwcowe W czerwcu 2010 r. Trybunał ogłosił w sprawach przeciwko Polsce 16 wyroków. W sprawie Jasińska przeciwko Polsce (skarga nr 28326/05) ETPCz orzekł naruszenie art. 2 Konwencji (prawo do życia) w kontekście nie wywiązania się przez władze krajowe z obowiązku ochrony życia wnuka skarżącej, podczas odbywania przez niego kary pozbawienia wolności. W dwóch sprawach Trybunał stwierdził naruszenie art. 5 3 Konwencji (prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego) na skutek przewlekłego stosowania tymczasowego aresztowania. Były to sprawy Bieniek przeciwko Polsce (skarga nr 46117/08), w której Trybunał orzekł ponadto, iż doszło do naruszenia art. 6 1 Konwencji, oraz Kumenda przeciwko Polsce (skarga nr 2369/09), w której Try- bunał stwierdził też naruszenie art. 5 1 Konwencji. W dziewięciu sprawach Trybunał orzekł naruszenie art. 6 1 Konwencji (prawo do rzetelnego procesu sądowego) w związku z nadmierną długością postępowania. Były to sprawy: Bieniek przeciwko Polsce (skarga nr 46117/08), Derda przeciwko Polsce (skarga nr 58154/08), Janusz Leszek Kozłowski przeciwko Polsce (skarga nr 47611/07), Wypukoł Piętka przeciwko Polsce (skarga nr 3441/02, rewizja wyroku z dnia 20 października 2009 r.), Adamczuk przeciwko Polsce (skarga nr 30523/07, rewizja wyroku z 17 lipca 2008 r.), Seweryn przeciwko Polsce (skarga nr 33582/08), Pardus przeciwko Polsce (skarga nr 13401/03), Flieger przeciwko Polsce (skarga nr 36262/08) oraz Gładkowski przeciwko Polsce (skarga nr 24216/06). Z kolei w sprawie dotyczącej postępowania lustracyjnego Górny przeciwko Polsce (skarga nr 50399/07) ETPCz stwierdził naruszenie art. 6 1 Konwencji w związku z art. 6 3 Konwencji. W sprawie Gradek przeciwko Polsce (skarga nr 39631/06) Trybunał orzekł naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego) w kontekście uchybienia w zakresie kontaktów rodzica z dzieckiem. W sprawie Nowak przeciwko Polsce (skarga nr 11118/06), dotyczącej analogicznego problemu, ETPCz nie dopatrzył się naruszenia Konwencji. O naruszeniu art. 10 Konwencji (wolność wyrażania opinii) Trybunał orzekł w sprawie Kurłowicz przeciwko Polsce (skarga nr 41029/06). Natomiast w sprawie Grzelak przeciwko Polsce (skarga nr 13102/02) stwierdził naruszenie art. 14 Konwencji (zakaz dyskryminacji) w związku z art. 9 Konwencji. Sprawa dotyczyła braku wystawienia przez szkołę oceny z przedmiotu religia/etyka na świadectwie szkolnym. Kazus I brak naruszenia praw rodzicielskich Spośród ostatnich rozstrzygnięć ETPCz warto zwrócić uwagę na wyrok w sprawie Nowak przeciwko Polsce (skar- 11

14 Wydarzenia Na Wokandzie ETPCz ga nr 1118/06). Stanowi on przykład rozstrzygnięcia wskazującego, iż sprawnie prowadzone postępowanie w zakresie egzekucji kontaktów rodzica z dzieckiem czyni zadość konwencyjnym zobowiązaniom państwa w zakresie ochrony życia rodzinnego obywateli. W sprawie tej skarżący zarzucał naruszenie art. 8 Konwencji wskazując, że krajowy wymiar sprawiedliwości nie przedsięwziął skutecznych środków w celu wyegzekwowania jego prawa do osobistych kontaktów z synem będącym pod opieką matki, byłej małżonki skarżącego. Trybunał zaznaczył, że zasadniczym celem powołanego artykułu jest ochrona jednostki przed arbitralnym działaniem władz publicznych. Dodatkowo z przepisu tego wynika zobowiązanie państwa do skutecznego poszanowania życia rodzinnego obywateli. W obydwóch kontekstach należy mieć zatem wzgląd na zachowanie odpowiedniej równowagi pomiędzy konkurencyjnymi interesami jednostki i społeczeństwa jako całości, przy czym władzom krajowym przysługuje odpowiedni margines swobody oceny tej równowagi. Trybunał stwierdził, że obowiązek podjęcia przez władze działań zmierzających do ułatwienia kontaktu z dzieckiem temu z rodziców, który po rozwodzie nie sprawuje nad nim opieki, nie jest absolutny. Zasadniczą kwestią jest natomiast ocena, czy władze podjęły wszelkie niezbędne kroki w celu ułatwienia kontaktu, jakich można było oczekiwać w okolicznościach konkretnej sprawy. ETPCz zauważył, że władze krajowe dysponowały środkami umożliwiającymi pokonanie przeszkód w toku egzekucji prawa skarżącego do osobistych kontaktów z dzieckiem. Pomiędzy rokiem 1996 a 1997 funkcjonariusze policji interweniowali 12 razy u matki dziecka, ułatwiając tym samym dostęp skarżącego do syna. W 1998 r. dziecko spędziło dwutygodniowe wakacje ze skarżącym. Kolejne wizyty skarżącego w domu byłej żony w latach były również ułatwiane dzięki interwencjom policji. Trudności związane z realizacją prawa ojca do kontaktów z dzieckiem, w ocenie Trybunału, spowodowane były w znacznej mierze wzajemną niechęcią pomiędzy skarżącym a jego byłą żoną, a w dalszej kolejności negatywnym nastawieniem dziecka do ojca. Trybunał zaznaczył, że konflikt pomiędzy rodzicami dziecka w sposób szczególny utrudniał władzom krajowym podjęcie działań w celu wyegzekwowania praw skarżącego. Przypomniał przy tym, że nie dąży do zastępowania organów Fot. Szymon Janczarek krajowych przy wykonywaniu ich obowiązków w zakresie władzy rodzicielskiej, ale raczej do zbadania, czy orzeczenia wydane przez organy krajowe w ramach wykonywania przyznanej im swobody oceny są zgodne z Konwencją. Na skutek powyższych rozważań Trybunał doszedł do przekonania, że w sprawie tej nie został naruszony art. 8 Konwencji. Kazus II naruszenie swobody wypowiedzi Kolejnym wartym uwagi wyrokiem z mijającego kwartału jest rozstrzygnięcie ETPCz wydane w sprawie Kurłowicz Siedziba Trybunału w Strasburgu przeciwko Polsce, w którym Trybunał odniósł się do kwestii ograniczeń swobody wypowiedzi w ramach debaty publicznej. Skarżący, przewodniczący Rady Miasta Knyszyna, podczas sesji Rady sformułował szereg zarzutów dotyczących rzekomych nieprawidłowości w funkcjonowaniu jednej ze szkół podległej miastu. Jej dyrektor uznał te oskarżenia za zniesławiające i skierował do Sądu Rejonowego w Białymstoku prywatny akt oskarżenia. Sąd uznał skarżącego za winnego przestępstwa pomówienia i wymierzył mu karę grzywny. Sąd II instancji zmienił wyrok, warunkowo umarzając postępowanie. Skarżący zarzucił, że ingerencja władz krajowych w swobodę wypowiedzi, która dotyczyła jego osoby, stanowiła naruszenie art. 10 ust. 2 Konwencji, bowiem sądy krajowe nie wzięły pod uwagę tego, że oskarżenia zostały wygłoszone na po- siedzeniu rady miasta, w trakcie debaty o sprawach publicznych. Trybunał wskazał, że wypowiedź skarżącego, jako członka rady miasta, padła w trakcie jej sesji, która stanowiła naturalne forum do dyskusji o finansowych czy organizacyjnych nieprawidłowościach w funkcjonowaniu szkoły. Podkreślił też, że choć swoboda wypowiedzi jest istotna dla każdego, to jest ona szczególnie istotna dla wybranych przez społeczeństwo przedstawicieli. Trybunał uznał, że zarzuty sformułowane przez skarżącego stanowiły element publicznej debaty politycznej. Pomimo tego, iż jednostka uczestnicząca w takiej debacie nie może przekraczać pewnych granic, w szczególności poszanowania dla reputacji i praw innych, to jednak wolno jej uciec się do pewnego stopnia przesady, a nawet prowokacji. Stwierdził nadto, że osoba zarządzająca instytucją finansowaną ze środków publicznych powinna być przygotowana na krytykę w szczególności w trakcie debaty, podczas której dyskutowane są zagadnienia dotyczące jej finansowania. ETPCz potwierdził, że środki o charakterze karnym, jako forma reakcji na pomówienie, nie są z założenia zbyt restrykcyjne, jednak w sprawach dotyczących otwartej debaty publicznej uciekanie się do oskarżenia musi być postrzegane jako środek o charakterze nieproporcjonalnym. Biorąc pod uwagę powyższe rozważania Trybunał uznał, że sądy krajowe nie zachowały właściwej równowagi pomiędzy ochroną dobrego imienia dyrektora, a swobodą wypowiedzi samorządowca w sytuacji, w której roztrząsane są zagadnienia interesu publicznego. W tych okolicznościach ingerencja władz krajowych w korzystanie ze swobody wypowiedzi nie była niezbędna w społeczeństwie demokratycznym, a zatem doszło do naruszenia art. 10 Konwencji. Szymon Janczarek Autor jest sędzią, naczelnikiem w Departamencie Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości Trybunał o Polsce Pełna treść powoływanych orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dostępna jest w języku angielskim bądź francuskim na stronie internetowej Trybunału ( Tłumaczenia bądź streszczenia wybranych wyroków w języku polskim można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości ( 12

15 Wokanda Paragraf na stalkera Do trzech lat więzienia będzie grozić za uporczywe nękanie ofiary, m.in. telefonami, wpisami w Internecie czy pogróżkami. Ministerstwo Sprawiedliwości proponuje penalizację nieznanego dotąd w polskim prawie groźnego procederu stalkingu. Stres, strach, bóle żołądka, problemy w pracy, nerwica, załamanie psychiczne, zszargana reputacja czy nawet próby samobójcze. To wszystko może spotkać ofiary stalkingu. Uporczywe nękanie jest coraz częstszym w Polsce procederem. Sprzyja mu rozwój nowych technologii internetu i telefonii komórkowej. Pierwsza znana opinii publicznej ofiara stalkingu w Polsce to Adam S., lekarz medycyny specjalistycznej, którego historię opisała Gazeta Wyborcza. W 2005 r. przyjął w swoim gabinecie pacjentkę Martę P. Po tygodniu wróciła na kontrolę, z prezentem. Lekarz zaczął z nią flirtować. Z czasem, kiedy chciał zakończyć znajomość, zaczął się dramat wulgarne sms-y od Marty P., podważające zawodową reputację zarzuty publikowane w Internecie, wyuzdane ogłoszenia na portalach gejowskich zamieszczane rzekomo przez lekarza. Stalking (z ang. skradanie się, podchody), a właściwie cyberstalking, trwa w przypadku Adama S. do dziś. Powód jest prozaiczny. Kodeks karny nie penalizuje uporczywego nękania. Zachowania o charakterze stalkingu godzą w istotne dobra człowieka, takie jak choćby wolność, godność i cześć. Jednocześnie różnorodność tych nagannych zachowań nie zawsze poddaje się ocenie w ramach obowiązujących przepisów ustawy karnej przyznaje Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski. Ale też dodaje: Dlatego podjęliśmy prace legislacyjne w zakresie odrębnej kryminalizacji zjawiska stalkingu oraz określenia nowego typu czynu zabronionego. Fascynacja czy nękanie? Stalking rozumiany jest jako złośliwe i powtarzające się nagabywanie, naprzykrzanie się, które wywołać może u ofiary poczucie zagrożenia. Obejmuje ono zachowania polegające na obsesyjnym śledzeniu, obserwowaniu albo kontaktowaniu się z inną osobą wbrew jej woli. Na Zachodzie proceder uporczywego nękania jest rozpoznany od lat. Za początki stalkingu uważa się głośną sprawę Johna Hinckleya z USA, wielbiciela aktorki Jodie Foster. Dla zwrócenia na siebie jej uwagi Hincley w 1981 r. dokonał próby zamachu na prezydenta Ronalda Reagana (zastrzelił jego ochroniarza). W konsekwencji tych wypadków w wielu krajach, m.in. USA, Kanadzie, Austrii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Włoszech, dokonano penalizacji zjawiska stalkingu. W Polsce najtragiczniejszy przypadek uporczywego nękania to śmierć Agnieszki Kotlarskiej, Miss Polski z 1991 r. Początkiem była niewinna zaczepka na ulicy, następnie wielbiciel Jerzy L. zaczął wysyłać modelce listy. W 1996 r. Kotlarska wychodzi za mąż, L. telefonuje do niej i zarzuca, że zmarnowała mu życie. Pewnego dnia modelka podjeżdża samochodem z mężem i dzieckiem pod swój dom, L. wyciąga nóż i rzuca się na mężczyznę. Kotlarska biegnie na pomoc. Ginie. Dyskusję o stalkingu wywołał w Polsce dopiero przypadek dentystki, której historię opisało większość mass mediów. Stalkerem jest tu Sebastian, nieszczęśliwie zakochany pacjent. Nie rozumie kategorycznego nie kobiety. Przesiaduje cały dzień na korytarzu w przychodni z plakatem Kocham Angelikę K, robi zdjęcia, kiedy dentystka wywołuje pacjentów. To dopiero początek nękania. Pisze listy, zatrzymuje kobietę na ulicy, szarpie. Angelika na policji słyszy: Proszę się z nim umówić na kawę, wyjaśnić albo Proszę to łapać, taka miłość zdarza się raz w życiu (cytaty za Gazetą Wyborczą). Z czasem niechciany adorator czai się wszędzie za drzewami, pod domem, w autobusie. Nagabuje, molestuje, nachodzi sąsiadów. Na policji kobieta słyszy, że śledczy są bez- radni, dopóki Sebastian nie wyrządzi jej krzywdy. Dopiero w 2007 r. Angelika S. dostaje policyjną obstawę, a wynajęty prawnik domaga się ścigania stalkera w związku z dopuszczeniem się przez niego m.in. gróźb karalnych, zniszczenia mienia, naruszenia miru domowego, innych czynności seksualnych oraz uporczywego nękania, jako wykroczenia z art. 107 k.w. zagrożonego grzywną. W październiku 2009 r. zapada prawomocny wyrok. Sebastian dostaje trzy i pół roku więzienia, jednak nie za stalking. Przez 15 lat nie może zbliżać się do ofiary. Pierwsze takie badanie Uporczywe nękanie nie dotyczy tylko przypadków zawiedzionych kochanków czy wielbicieli. Występuje w codziennych sytuacjach, gdy np. skłóceni lokatorzy sięgają po groźby werbalne, spisane na anonimach wrzucanych do skrzynek pocztowych lub kierowane przez osoby trzecie. Według sędziego Marcina Łochowskiego, rzecznika prasowego Sądu Okręgowego Warszawa-Praga, szeroki wachlarz zachowań uporczywego nękania w połączeniu z dotychczasowym brakiem penalizacji stalkingu powoduje, że wymiar sprawiedliwości jest bezradny wobec jego sprawców. Zwłaszcza, gdy stalkerowi nie można przypisać czynów z art. 190, 191 czy 193 k.k. (groźby bezprawne, naruszenie miru domowego). Należy mieć nadzieję, iż penalizacja pozwoli na skuteczną reakcję wobec tego rodzaju zachowań, co powinno przyczynić się do ich ograniczenia mówi sędzia Łochowski. Rys. Łukasz Jagielski 13

16 Wokanda Stalking w kodeksie Propozycje nowych regulacji w k.k.: Art. 190a 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat. 2. Tej samej karze podlega, kto wykorzystuje wizerunek innej osoby lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej. 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat Ściganie przestępstw określonych w 1 i 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego. W Polsce jeszcze do niedawna nie było reprezentatywnych badań nad stalkingiem. Kompleksową analizę przeprowadził dopiero, na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Badanie pod nadzorem prof. Andrzeja Siemaszki przeprowadził pod koniec 2009 r. TNS OBOP na losowej próbie 10,2 tys. respondentów. Na potrzeby telefonicznych ankiet posłużono się wąską definicją stalkingu czyn o wymiarze osobistym, sprawca chce nawiązać kontakt bądź uprzykrzyć życie swojej ofierze, nie ma przy tym żądań materialnych. Takie zachowanie ma być uporczywe, a jego motywem może być zazdrość, zawód miłosny, nienawiść, spory rodzinne bądź sąsiedzkie. W badaniu 9,9 proc. ankietowanych przyznało, że padło ofiarą stalkingu mniej więcej w równym stopniu kobiety i mężczyźni. Na tej podstawie można przyjąć, że stalkingu doświadczyło 3 mln dorosłych Polaków. Dla porównania, we Włoszech było to 20 proc. populacji, w Anglii i Walii 12 proc., w Szwecji 9 proc., a w Niemczech 12 proc. Nękanie po polsku Stalking najczęściej objawia się poprzez rozpowszechnianie oszczerstw, kłamstw i plotek (70 proc. pokrzywdzonych), grożenie i szantażowanie, częste telefony, również w nocy. Przeszło co trzecia ofiara była śledzona, dostawała niechciane listy, e, sms-y, wiadomości głosowe, zaczepiano też i grożono jej przyjaciołom. W co czwartym przypadku sprawca niszczył rzeczy ofiary. Aż jedna piąta sprawców użyła przemocy, zaś 4 proc. próbowało gwałtu. Inne formy nękania to dręczenie zwierzęcia ofiary bądź zamieszczanie komentarzy o ofierze i jej zdjęć w Internecie. Autorzy badań z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości zwracają uwagę, że ofiara stalkingu z powodu braku penalizacji uporczywego nękania narażona jest na dotkliwe konsekwencje. Poszkodowany jest zastraszany, zmuszany do zmiany planów życiowych, miejsca zamieszkania czy miejsca pracy. Cierpi na depresję, żyje w strachu. Co trzecia ofiara boi się wyjść z domu, co czwarta jest rozkojarzona i ma objawy agresji. Aż 54 proc. ofiar deklaruje problemy psychiczne co 10. poszkodowany miał myśli samobójcze, co piąty ataki paniki, co dziewiąty natręctwo myśli i urojenia. Instytut zwraca uwagę na jeszcze jedną ważną rzecz. Tylko 40 proc. ofiar stalkingu zwróciło się o pomoc, z czego połowa do policji. Co piąta osoba z tego grona spotkała się z obojętnością organów ścigania. W ponad połowie przypadków policja ograniczyła się tylko do przyjęcia zawiadomienia, interwencję podjęto w zaledwie 10 proc. przypadków. W 6 proc. spraw poszkodowani usłyszeli, że uporczywe nękanie nie jest przestępstwem. Tylko w co dziesiątym przypadku stalkera ukarano. Nawet 10 lat więzienia Nie ulega wątpliwości, że wprowadzenie nowego typu czynu zabronionego, czyli uporczywego nękania, odpowiada potrzebom praktyki. Dotychczasowa regulacja wykroczenia opisanego w art. 107 k.w. jest niewystarczająca, zarówno ze względu na stosunkowo łagodną sankcję w postaci ograniczenia wolności lub grzywny do 1,5 tys. zł, jak i opis czynu odwołujący się do złośliwego niepokojenia, a więc nastawienia sprawcy mówi Marcin Łochowski z Sądu Okręgowego Warszawa-Praga. Zapowiedziana przez Ministerstwo Sprawiedliwości nowelizacja Kodeksu karnego została przygotowana w Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego. Projekt zakłada odrębną penalizację stalkingu w artykule 190a par. 1 k.k., który definiuje stalking jako przestępstwo przede wszystkim przeciwko wolności człowieka (patrz ramka przyp. red.). Przy czym nękanie powinno być nie tylko powtarzalne, różnorakie, ale też nacechowane złą wolą. Sprawca przestępstwa będzie musiał wiedzieć, że jego zachowanie jest niepożądane. Nie będą zaś istotne motywy jego działania, np. chęć dokuczenia czy adoracja. Dla zaistnienia przestępstwa będzie też konieczny skutek w postaci wzbudzenia u ofiary poczucia obiektywnego zagrożenia. Karane będzie również wykorzystanie wizerunku osoby lub innych jej danych osobowych w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej, a więc tzw. przywłaszczenie czyjejś tożsamości w Internecie. Komisja decyduje się na oddzielną penalizację takich zachowań, gdyż czyny w postaci zamieszczania zdjęć ofiary w Internecie, zakładania w jej imieniu fikcyjnych kont na portalach internetowych czy rozpowszechnianie w sieci informacji o pokrzywdzonym, choć są częścią stalkingu, to niejednokrotnie nie mają charakteru uporczywości czy wielokrotności. Proponowana nowelizacja zakłada też rozszerzenie na przestępstwo stalkingu sankcji z art. 41a k.k. w zakresie zakazu zbliżania się sprawcy i jego kontaktowania się z ofiarą. Za wprowadzeniem karalności czynów uporczywego nękania opowiada się prawie 90 proc. badanych przez Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Postulat taki zgłasza też środowisko prawnicze. Z praktyki wiem, jak wiele osób pada ofiarą uporczywego nękania. Wprowadzenie w życie nowego rozwiązania prawnego umożliwi skuteczną walkę z tym negatywnym zjawiskiem mówi adwokat Marcin Madej. Przewidujący penalizację stalkingu projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny został przyjęty przez Komitet Rady Ministrów 13 września br. Liczymy, że na początku jesieni projektem zajmie się Sejm mówi Zbigniew Wrona, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości. Fot. Komenda Stołeczna Policji Wioletta Olszewska Autorka pracuje na stanowisku specjalisty w Wydziale Informacji Ministerstwa Sprawiedliwości 14

17 Wokanda Kodeks pisany dla obywatela 13 lat prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego oraz stan zaawansowania prac nad nowym kodeksem podsumowuje w wywiadzie dla prof. Zbigniew Radwański, przewodniczący Komisji, której obecna kadencja mija 14 listopada br. Fot. Bartosz Bartosiński Panie profesorze, przewodniczy Pan Komisji od 1997 r. Co było jej największym sukcesem? Przygotowany w całości przez Komisję kodeks spółek handlowych. Był to okres głębokich zmian w praktycznie wszystkich kodyfikacjach z zakresu prawa prywatnego, a także w postępowaniu cywilnym. Komisja miała w nich znaczący wkład. W 2006 r. zdecydowano o opracowaniu nowego Kodeksu cywilnego. Miał być gotowy do końca obecnej kadencji. Dlaczego się nie udało? Prace nad kodyfikacjami prawa cywilnego często trwają nawet 40 lat, tak było w Niemczech i Holandii. Przynajmniej 10 lat przygotowanie projektów zabrało Czechom, Węgrom czy Rumunom. Zamiarem Komisji jest stworzenie fundamentalnego aktu prawa prywatnego, który obejmie również prawo rodzinne i będzie regulatorem stosunków gospodarczych. W ciągu ostatnich lat mieliśmy do czynienia z ożywioną legislacją UE, którą musieliśmy uwzględniać. Całość prawa z dyrektyw konsumenckich powinna znaleźć się w kodeksie. Problem w tym, że ich porządkowanie nie zakończyło się. Nadto trzeba było reagować na orzeczenia TK dotyczące uregulowań kodeksowych. Komisja pracuje nad wieloma projektami cząstkowych zmian, a oprócz tego poświęca czas na analizę, a często krytykę działalności legislacyjnej innych resortów. Mamy Księgę pierwszą. Czy do końca kadencji uda się zakończyć prace nad prawem rzeczowym, spadkami i częścią ogólną zobowiązań? W zasadzie już je mamy. Trwają prace zespołów, które szlifują poszczególne rozwiązania. Jak Pan profesor skomentuje zdanie sędziów Izby Cywilnej SN, że obecny k.c. gwarantuje stabilność prawa, jest dostosowany do wymagań uczestników obrotu gospodarczego, w zasadzie nie zawiera zbędnych elementów, a jego poziom językowy i merytoryczny nie budzi poważniejszych zastrzeżeń? Zasadniczo się z nim nie zgadzam. Jeszcze w 2000 r. w jednym z wywiadów mówił Pan o wysokich walorach k.c. i braku potrzeby jego uchylenia... Ciągle w kodeksie są regulacje komunistyczne, jest użytkowanie wieczyste, funkcjonuje pojęcie własności nieodpowiadające współczesnym warunkom. Musimy też uwzględnić nowe wartości konstytucyjne, z którymi kodeks powinien współgrać, a także dorobek UE, w tym ogromny rozwój prawa konsumenckiego. Konieczne jest dostosowanie prawa do rozwoju techniki i obrotu międzynarodowego. Zresztą, wszystkie kraje postsocjalistyczne przyjęły nowe kodeksy cywilne albo mają ich projekty. Jakie, zdaniem Pana, są najważniejsze zmiany w części ogólnej k.c.? Wprowadziliśmy nowe ujęcie wad oświadczenia woli, jego form (w tym dokumentową i elektroniczną), definicje konsumenta i przedsiębiorcy. Przede wszystkim jednak k.c. ma być konstytucją prawa prywatnego, dlatego art. 4 projektu wskazuje na szczególną pozycję k.c. w zakresie interpretacji ustaw pozakodeksowych. Jak skomentuje Pan ocenę sędziów SN, że projekt Księgi pierwszej zawiera błędy i niezręczności, jego język jest nieporadny, posługuje się pojęciami niespójnymi, kolokwializmami, jest przegadany i stanowi obniżenie poziomu legislacji w stosunku do k.c.? Jako przykład wskazywano np. definicję z art. 77. Trudno dyskutować z zarzutami tak ogólnymi. Nie zgadzam się, że definicja gospodarstwa rolnego jest niewłaściwa. Natomiast los tego przepisu wymaga przemyślenia w zespołach prawa rzeczowego i spadkowego. Syntetyczny art. 65 k.c. został zastąpiony aż dziewięcioma artykułami. Czy było konieczne wprowadzanie dorobku orzecznictwa do treści normatywnych? Obszerniejsze objaśnienia są wzorowane na projektach europejskich. Jest Nie istnieje jakiś idealny, wszystkim znany model prawny. Kodeks cywilny ma służyć każdemu obywatelowi, nie tylko sędziom dążenie do tego, żeby przyjmować podobne do występujących w UE dyrektywy wykładni. Nasi zagraniczni kontrahenci nie powinni sądzić, że u nas obowiązują inne reguły. Natomiast dorobek orzecznictwa i doktryny naturalnie jest konsumowany przez kodyfikatorów. Trudno żądać od obywatela, żeby znał literaturę i orzecznictwo. Czy zadaniem ustawodawcy jest rozstrzyganie wątpliwości, dylematów i sporów teoretycznych? Widzę błąd metodologiczny krytyki w tym zakresie. Nie istnieje jakiś idealny, wszystkim znany model prawny. Prawo opiera się na przepisach i w nich trzeba szukać rozwiązania problemów. Kodeks cywilny ma służyć wszystkim, a nie tylko sędziom SN. Dlaczego w projekcie zrezygnowano z ubezwłasnowolnienia częściowego orzekanego w prawie połowie wszystkich spraw tej kategorii? Prawo należy humanizować, tymczasem częściowe ubezwłasnowolnienie można traktować jako rodzaj dyskryminacji. Ubezwłasnowolnienie powinno być orzekane tylko w skrajnych przypadkach i z tego założenia wyszła Komisja. Zgodnie z projektem, pokrzywdzony ma wybierać między zadośćuczynieniem 15

18 Wokanda na swoją rzecz, a na cel społeczny. Dlaczego, skoro orzecznictwo SN dopuszcza kumulację? Prawo prywatne nie służy sankcjom karnym, ma chronić interes prywatny. Zadośćuczynienie orzekane na rzecz osoby trzeciej, w tym przypadku organizacji realizującej cel społeczny, ma charakter penalny. Dyskusje wywołało też nowe określenie podmiotów prawa cywilnego. Jakie miejsce w nowym k.c. będą miały tzw. niepełne osoby prawne? Co ze Skarbem Państwa, któremu w projekcie nie przyznano osobowości prawnej? Przepisy o terminach przedawnienia mają charakter ochronny. Ta ochrona nie jest potrzebna w stosunkach między przedsiębiorcami Mamy dwie grupy osób prawnych ogólną (wyposażoną w ogólną kompetencję do czynności prawnych) oraz ograniczoną (posiadającą pewne kompetencje wskazane w ustawach szczególnych). Jest to podział w ramach jednej kategorii i zostawmy go teoretykom, nam chodziło o jego przejrzystość. Obecny art. 33¹ k.c. mówiący o niepełnych osobach prawnych jest nieporęczny. W innych systemach nie ma takich trzecich osób. Jeśli zaś chodzi o Skarb Państwa, to intencją Komisji nie było wprowadzanie zmian. Oczywiście Skarb Państwa jest swoistą osobą prawną, a nam chodziło o wskazanie podstaw jego wyróżnienia, funkcji, działania publicznego. Zgadzam się, że można było napisać wyraźnie, że to osoba prawna. Jakie będą terminy przedawnienia roszczeń w nowym k.c.? Podstawowy wyniesie trzy lata. Dla większej stabilności wprowadziliśmy też termin ostateczny, zasadniczo dziesięcioletni, liczony od chwili zdarzenia, a nie od momentu, w którym możliwe było wytoczenie powództwa. W przypadku szkody wywołanej przestępstwem ostateczny termin wyniesie 20 lat. Uwzględniając stanowisko TK oraz częste oddalenie się skutków od zdarzenia, w przypadku roszczeń pieniężnych związanych z wynagrodzeniem szkody na osobie wyłączyliśmy działanie terminu ostatecznego. Z krytyką spotkało się wprowadzenie możliwości umownego ustalania terminów przedawnienia miedzy przedsiębiorcami oraz przedłużenie terminu w przypadku podjęcia negocjacji. Niesłusznie. Przepisy o terminach przedawnienia mają charakter ochronny, zapobiegając wykorzystaniu słabszej strony. Ta ochrona nie jest potrzebna w stosunkach miedzy przedsiębiorcami, którzy są uświadomieni i dokumentują swoje czynności, a zatem powinni mieć pewien luz decyzyjny. Jest to jednak problem do dyskusji. Panie profesorze, na jakim etapie znajdują się prace zespołu zajmującego się europejskim prawem umów? Mamy projekt wspólnego systemu odniesień w zakresie umów. W najbliższej przyszłości nie należy jednak spodziewać się wspólnotowego prawa umów. Natomiast rozważane jest opracowanie przynajmniej najpowszechniejszych umów. Opcjonalnie, na zasadzie wyboru strony mogłyby z nich korzystać przede wszystkim w stosunkach transgranicznych. Co nowego w prawie rzeczowym? Czy będzie dług gruntowy, co z użytkowaniem wieczystym? Długu gruntowego nie będzie. Prace były bardzo zaawansowane, ale uznaliśmy, że ten instrument jest zbyt niebezpieczny. Wprawdzie w Niemczech sprawdza się jako forma zabezpieczenia, ale trzeba pamiętać, że dług gruntowy można puścić w obieg, bowiem stanowi obciążenie abstrakcyjne. W zamian w 2011 r. wejdzie w życie reforma hipoteki. Zakładamy, że w nowym k.c. nie będzie użytkowania wieczystego. Stare stosunki uregulują przepisy przejściowe. Odrębna ustawa powinna umożliwić wykupienie użytkowania i przekształcenie go we własność. W jego miejsce pojawi się prawo zabudowy. Czy pośród ograniczonych praw rzeczowych znajdzie się ciężar realny? Tak, może on zabezpieczać np. różnego rodzaju renty, umowy dożywocia czy właśnie opłaty związane z wykupem użytkowania wieczystego. A co z przewłaszczeniem na zabezpieczenie? Zastanawiamy się nad uregulowaniem problematyki umowy powierniczej. Projekt nie wyklucza stosowania przewłaszczenia na zabezpieczenie do nieruchomości, ale to poważniejszy problem na granicy prawa rzeczowego i obligacyjnego, dlatego wymaga jeszcze przemyślenia. Czy zmienią się terminy zasiedzenia nieruchomości? Dorobek KKPC obecnej kadencji W obszarze właściwości Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego znajdują się regulacje z zakresu szeroko rozumianego prawa cywilnego materialnego i procesowego, w tym także prawa handlowego i rodzinnego. W szczególności chodzi o następujące ustawy rangi kodeksowej: Kodeks cywilny, Kodeks spółek handlowych, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Prawo upadłościowe i naprawcze, Kodeks postępowania cywilnego, ponadto liczne ustawy okołokodeksowe należące do właściwości MS, m.in. ustawa o księgach wieczystych i hipotece. KKPC obecnej, trzeciej kadencji prowadzi przede wszystkim prace nad projektem nowego Kodeksu cywilnego. Ukończono prace nad księgą I Kodeksu częścią ogólną. Projekt ten został opublikowany w wersji książkowej oraz na stronach internetowych MS i KKPC. Do końca kadencji, tj. do listopada 2010 r., powinny zostać ukończone prace nad częścią ogólną prawa zobowiązań (część ogólna księgi II), prawem rzeczowym (księga III), prawem spadkowym (księga V). Projekty cząstkowe nowego k.c. są w razie pilnej potrzeby włączane do obecnie obowiązującego Kodeksu. Dotyczyło to dziedziczenia ustawowego (Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 79, poz. 662, ustawa weszła w życie 28 czerwca 2009 r.), a obecnie w trakcie są prace nad wprowadzeniem zapisu windykacyjnego (druk sejmowy 3018), prawa zabudowy (projekt w uzgodnieniach międzyresortowych). W najbliższym czasie może to jeszcze dotyczyć wprowadzenia definicji dokumentu i dokumentowej formy czynności prawnych. Poza wyżej wymienionymi projektami, Komisja przygotowuje liczne projekty wdrażane w bieżącej legislacji. Z dorobku tej kadencji należałoby wymienić regulacje następujących instytucji i kwestii prawnych: tzw. instalacji przesyłowych oraz zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej (Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego, Dz. U. nr 116, poz. 731, weszła w życie 3 sierpnia 2008 r.), uprawnień ofiar przestępstw w postępowaniu cywilnym (Ustawa o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego z 9 maja 2008 r. Dz. U. nr 96, poz. 609, weszła w życie 6 lipca 2008 r), transgranicznego łączenia spółek kapitałowych (Ustawa z dnia 25 kwietnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych, Dz. U. nr 86, poz. 524, ustawa weszła w życie 20 czerwca 2008 r.), pochodzenia dziecka i stosunków prawnych między rodzicami i dziećmi (Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. nr 220, poz. 1431, weszła w życie 13 czerwca 2009 r.), międzynarodowego postępowania cywilnego, w tym dostosowania do rozporządzenia WE z dnia 12 grudnia 2006 r. 1896/2006 ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty oraz do rozporządzenia WE 861/2007 z dnia 11 lipca 2007 r. ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw, Dz. U. nr 234, poz. 1571, ustawa weszła w życie 1 lipca 2009 r.), standardów w zakresie utrzymywania i zmian kapitału spółek akcyjnych (Ustawa z dnia 13 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych, Dz. U. nr 118, poz. 747, ustawa weszła w życie 5 paź- 16

19 Wokanda Fot. Piotr Potrebka Posiedzenie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, wrzesień 2010 r. Będzie 10 lat w przypadku posiadania w dobrej wierze i 20 w złej. Badania prawnoporównawcze wskazują na tendencję do skracania terminów. Chodziło nam też o zlikwidowanie stanu niepewności w sytuacji coraz powszechniejszego objęcia nieruchomości księgami wieczystymi. Ta zmiana powinna przyśpieszyć obrót gospodarczy. Będziemy mieli konstytutywny wpis do księgi wieczystej? Zdecydowanie tak. Idea księgi wieczystej jest taka, że ma odzwierciedlać rzeczywisty stan prawny. Tylko wpis konstytutywny może to zapewnić. Dotychczas jego atrakcyjność ograniczał problem czasu potrzebnego na wpis. Po zakończeniu migracji ksiąg wieczystych stanie się to realne. W dalszej przyszłości powinno być tak, że to notariusz dokonuje wpisu w elektronicznym systemie wieczystoksięgowym. Zarzuca się Komisji, że pracując nad k.c. korzysta z obcych wzorców... Obecna polska kodyfikacja jest samodzielna, ale w istotnym stopniu wzorowana na prawie niemieckim i francusko-szwajcarskim. Już sam ten fakt daje podstawę do aktualnych porównań z tymi systemami. Nowa kodyfikacja nie bierze się z powietrza. Patrzymy na najnowsze prawo holenderskie i oczywiście istnieją podobieństwa usprawiedliwiające porównania, zwłaszcza jeśli chodzi o nowe instytucje. Inspirujące jest również prawo Quebecu, łączące elementy prawa kontynentalnego i common law. Panie Profesorze, pozostaje kwestia reformy k.p.c. Co z procedurą cywilną? Wymaga zasadniczych zmian w kierunku przyspieszenia, uproszczenia i większego zaufania do sędziego w kierowaniu procesem. Trzeba też wzmocnić lojalność sądu wobec stron. Niepokojąca jest liczba interwencji TK w k.p.c. Obecna procedura jest zbyt szczegółowa, za wiele w niej formalizmu, ale także możliwości odwoływania się. Nie da się tego zmienić przez cząstkowe nowelizacje. Trzeba wyjść z nowych założeń konstytucyjnych, mieć wizję k.p.c. i uwzględnić w niej prawo UE. Czy zapadła decyzja o pisaniu nowego k.p.c.? Zapadła, ale nie jest wykonywana. Byłoby dobrze, gdyby prace nad k.p.c. prowadzono równolegle z k.c. Za wzór powinna posłużyć najnowsza kodyfikacja szwajcarska, która w 500 artykułach załatwia to, co polski kodeks w Na etapie uzgodnień międzyresortowych znajduje się obszerna nowelizacja k.p.c. autorstwa Komisji. Jej porównanie z pierwotnym projektem wskazuje, że wypadły regulacje dotyczące pełnomocnika, przymusu adwokackiego, obowiązkowej odpowiedzi na pozew. Mogła być rewolucja, jest lifting. Komisja uznaje celowość rozwiązań, które przedstawiła. Zaproponowana przez nas koncepcja zmian w zakresie reprezentacji stron przegrała z projektem ustawy o państwowych zawodach prawniczych. Czy nie obawia się Pan, że nowy kodeks cywilny zostanie wypaczony w toku prac parlamentarnych? Jest to problem każdego kodyfikatora, ale widzę wyjście z tego problemu. Podczas prac nad k.s.h. wypracowaliśmy model współpracy z Sejmem. Powołano podkomisję, która pracowała z członkami Komisji Kodyfikacyjnej. Tylko wspólna praca może doprowadzić do realizacji tak dużego projektu. Rozmawiał sędzia Rafał Reiwer dziernika 2008 r.), wykonywania praw akcjonariuszy (Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, Dz. U. z 2009 r., nr 13, poz. 69, ustawa weszła w życie w dwóch etapach: 28 lutego 2009 r. i 3 sierpnia 2009 r.), efektywności postępowania upadłościowego i naprawczego (Ustawa z dnia 6 marca 2009 r. o zmianie ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz. U. Nr 53 poz. 434, ustawa weszła w życie 2 maja 2009 r.), przesłanek odpowiedzialności sprzedawcy w sprzedaży konsumenckiej (Ustawa z dnia 21 maja 2009 r. o zmianie ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu Cywilnego, Dz. U. Nr 115, poz. 960, ustawa weszła w życie 21 sierpnia 2009 r.), modernizacji hipoteki (Ustawa z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 131, poz. 1075, ustawa wejdzie w życie 20 lutego 2011 r.), postępowania grupowego czyli pozwów zbiorowych (Ustawa z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 44, ustawa weszła w życie 18 lipca 2010 r.), organizacji procesu cywilnego, w tym nowych rozwiązań w zakresie pomocy prawnej z urzędu (Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2010 r. nr 7, poz. 45, Ustawa weszła w życie 18 kwietnia 2010 r.), odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone wydaniem prawomocnego orzeczenia niekończącego postępowania (ustawa z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, podpisana przez Prezydenta 11 sierpnia 2010 r.). Od dwóch lat w Sejmie toczą się prace nad przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną projektem ustawy Prawo prywatne międzynarodowe (druk sejmowy 1277). W ostatnim czasie Rząd skierował do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego dotyczący wykonywania orzeczeń w sprawach dotyczących kontaktów z małoletnim dzieckiem (druk sejmowy 3063). Przedmiotem uzgodnień wewnątrz- i międzyresortowych są obecnie projekty Komisji dotyczące: spółek publicznych (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych), holdingów czyli zgrupowań spółek (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych i ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym), prawa zabudowy (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw), doprecyzowania regulacji urządzeń przesyłowych (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny), rzeczy znalezionych (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny i ustawy o ochronie zabytków) oraz dalszej modernizacji i uproszczenia postępowania cywilnego, w tym uchylenia przepisów regulujących postępowanie w sprawach gospodarczych jako postępowanie odrębne (projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw). Robert Zegadło Autor jest sędzią, sekretarzem KKPC 17

20 Wokanda Koniec unii personalnej Po latach politycznych obietnic, rozdział urzędów Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości stał się faktem. Prokuratorzy, wraz z wejściem w życie znowelizowanej ustawy o prokuraturze, dostali realne gwarancje większej niezależności. Które z przepisów mają szansę przyczynić się do naprawy polskiej prokuratury? Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1375) obowiązuje od pięciu miesięcy (weszła w życie 31 marca 2010 r.). Ma przynieść, jak zapisano w uzasadnieniu do jej projektu, wyeliminowanie pozaprocesowych możliwości kierowania biegiem konkretnych spraw dla doraźnych celów politycznych. Zakłada zatem niezależność Prokuratora Generalnego i podległych mu prokuratorów. Niezależność, która ma służyć nie tyle im samym, co stanowić tarczę chroniącą społeczeństwo przed ewentualnym bezprawiem i nadużyciami władzy. Wraz z zakończeniem trwającej od 1990 r. unii personalnej Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego, zmianie uległ sposób widzenia prokuratury w systemie władzy. Podporządkowanie jej Ministrowi Sprawiedliwości, którego urząd od lat powierzany jest przede wszystkim politykom, wpisywało ją w struktury władzy wykonawczej i otwierało pole do dyskusji nad politycznymi motywami niektórych decyzji prokuratorskich. Sprawę komplikował fakt, że jak dotąd rola prokuratury i status prokuratorów nie zostały określone w Konstytucji RP. Niezależny szef, niezależny podwładny Odpowiedzią ustawodawcy na ten stan rzeczy jest oddanie władzy nad prokuraturą apolitycznemu i profesjonalnemu naczelnemu jej organowi Prokuratorowi Generalnemu. Określając wymogi stawiane osobie ubiegającej się o to stanowisko, podkreślono stałość kariery zawodowej kandydata, który musi wyróżniać się co najmniej dziesięcioletnim doświadczeniem prokuratorskim. Dopuszczono również kandydowanie sędziów Izby Karnej lub Izby Wojskowej Sądu Najwyższego oraz sędziów sądów powszechnych i wojskowych, z co najmniej dziesięcioletnim stażem w sprawach karnych (art. 10a ust. 3 znowelizowanej ustawy). Wymóg wysokich kwalifikacji zawodowych oznacza faktyczne wzmocnienie pozycji szefa prokuratury, szczególnie istotne w systemie hierarchicznego podporządkowania, który obowiązuje w prokuraturze. W świetle wprowadzonych zmian nie powinno być już wątpliwości, w szczególności przy okazji trudnych i bulwersujących opinię publiczną spraw, co do ewentualnych pozamerytorycznych motywów decyzji osoby kierującej prokuraturą, jak też jej wiedzy i doświadczenia. W trosce o niezależność urzędu na wzór rozwiązania przyjętego w art. 178 ust. 3 Konstytucji wobec sędziów założono, że Prokurator Generalny nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Zgłoszenie kandydatów na to stanowisko powierzono Krajowej Radzie Sądownictwa oraz powołanej ustawą Krajowej Radzie Prokuratury, co daje rękojmię wyłaniania osób o rzeczywiście najwyższych kwalifikacjach zawodowych, posiadających autorytet w środowisku. Szefa prokuratury powołuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów zgłaszanych przez KRS i KRP (w przypadku pierwszego powołania kandydatów przedstawiła tylko KRS). Nominacja z rąk Prezydenta RP, który odbiera od szefa prokuratury ślubowanie, stanowi upoważnienie i zobowiązanie do rzeczywistej niezależności. Prokurator Generalny powoływany jest na długą, sześcioletnią kadencję, bez możliwości jej powtórzenia. Rozwiązanie to ma chronić piastuna urzędu również przed podejrzeniem o ewentualne działania na pokaz, w celu uzyskania powołania na kolejną kadencję. Czynnikiem sprzyjającym rzeczywistej niezależności tak od polityków, jak i środowisk, z których będą wywodzić się szefowie tego urzędu, będzie możliwość przejścia w stan spoczynku po zakończeniu kadencji, bez dodatkowych warunków. Nadzór w niezbędnym minimum Postulowana niezależność szefa polskiej prokuratury nie wyklucza kontroli właściwego sprawowania jego urzędu. Zgodnie z art. 146 ust. 4 pkt 7 Konstytucji RP, do Rady Ministrów należy zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i porządku publicznego. Premier został więc wyposażony w instrumenty kontroli i oceny Prokuratora Generalnego. Pośród nich należy wymienić kontrasygnatę na akcie powołania i odwołania Prokuratora Generalnego przez Prezydenta RP (art. 144 ust. 2 Konstytucji RP), jak również możliwość wystąpienia do Sejmu o odwołanie szefa prokuratury w razie odrzucenia przez Sejm rocznego sprawozdania z działalności prokuratury. Nadto Premier będzie mógł w każdym czasie żądać od Prokuratora Generalnego przedstawienia informacji na temat związany ze strzeżeniem praworządności i czuwaniem nad ściganiem przestępstw. Premier wyposażony został również w prawo kierowania do Sejmu wniosku o odwołanie Prokuratora Generalnego przed upływem kadencji, gdyby ten sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu (art. 10f ust. 1 ustawy o prokuraturze). Uprawnienia o charakterze quasi kontrolnym i koordynującym w stosunku do Prokuratora Generalnego ma również Minister Sprawiedliwości tak samodzielne, jak i związane z uczestniczeniem w organach kolegialnych KRS i KRP. Są nimi: udział w procedurze wyłaniania kandydata na stanowisko Prokuratora Generalnego i jego odwołania, opiniowanie rocznego sprawozdania Prokuratora Generalnego, wnioskowanie o zezwolenie przez sąd dyscyplinarny na pociągnięcie szefa prokuratury do odpowiedzialności karnej lub dyscyplinarnej. Nadto Ministrowi powierzono wydawanie aktów wykonawczych z zakresu działania prokuratury, przede wszystkim zaś określenie regulaminu urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. Opisane wyżej instrumenty nadzoru i kontroli winny okazać się dostateczne dla osiągnięcia celu związanego z prawidłowym wykonywaniem obowiązków przez Prokuratora Generalnego. Jednocześnie wydają się umiarkowane, skonstruowane z poszanowaniem niezależności naczelnego organu prokuratury. Pewne wątpliwości może budzić jedynie nieprecyzyjne 18