Okres schematyczności i socrealizmu w literaturze polskiej. Proza i poezja lat 50. XX wieku

Transkrypt

1 Okres schematyczności i socrealizmu w literaturze polskiej Proza i poezja lat 50. XX wieku Eva Nunvářová

2 Osnowa Sytuacja literatury po II wojnie światowej Uznanie socrealizmu Podporządkowanie się pisarzy Propagacja socrealizmu i tendencyjności Schematy w prozie Schematy w poezji Samolikwidacja nurtu po burzliwych latach

3 Sytuacja literatury po 1945 roku Lata to okres sporów i dyskusji Poszukiwanie własnej drogi rozwojowej potrzeba realizmu w literaturze i sztuce, jednak nie wg stalinowskiej doktryny 1949 r.: IV zjazd ZZLP określenie nowego obowiązującego programu metody twórczej Socrealizm w literaturze radzieckiej już od 1934 r.

4 Charakterystyka literatury socrealizmu Odrzucenie eksperymentów artystycznych Stworzenie obowiązującego wzorca, wyrażającego interesy proletariatu Uczynienie z niej narzędzia ideologii i propagandy Ma kształtować system pożądanych postaw ludzkich Gotowe wzory i modele dostarczała literatura radziecka

5 Miejsce pisarza w socrealizmie Rola usługowa wobec ludu pracującego miast i wsi Pozytywne nastawienie do przemian politycznych i gospodarczych Negacja wrogiego ustroju kapitalistycznego Czynne uczestnictwo w budowaniu nowego ustroju

6 Krytyczne książki w nowym stylu» wykładały ogólne tezy» przynosiły ocenę bieżącej twórczości W. Sokorski Sztuka w walce o socjalizm 1950 r. M. Kierczyńska Spór o realizm 1951 r. J. Putrament Na literackim froncie 1953 r. G. Lasota Kierunek natarcia 1953 r.

7 Tematyka powieści Praca, rewolucja i współczesność Odbudowa kraju np. Nowy mur R. Hussarskiego Praca i wysiłek produkcyjny np. Lewanty A. Brauna Nr 16 produkuje J. Wilczyńskiego Przy budowie T. Konwickiego Problem walki klasowej np. Opowieść wierzbowa Z. Dróżdż-Satanowskiej

8 Bohaterowie powieści Bohater pozytywny - wzór wszystkich możliwych cnót - przy budowaniu stoczni, huty, fabryki czy zakładaniu spółdzielni produkcyjnych Bohater negatywny - upostaciowanie ohydy - wroga działalność, sabotażysta albo dywersant

9 wg schematu: Powieść produkcjyna» bohater kolektywny» walka klasowa» wykrycie wroga klasowego» klasa robotnicza wyścig w pracy rzeczywistość zideologizowana propagandowa konstrukcja» walka o plan» kończy schematem happy endu (wróg wykryty, ukarany, cnota nagrodzona, plan spełniony) np. Na przykład Plewa B. Hamery Węgiel A. Ścibora-Rylskiego

10 Powieść polityczna wyraźna teza jednoznaczne potępienie przeciwnika np. Władza T. Konwickiego Obywatele K. Brandysa Dni klęski W. Żukrowskiego utwory o dojrzewaniu świadomości klasowej bohaterów robotników np. Stare i nowe L. Rudnickiego Pamiątka z Celulozy I. Newerlego

11 Charakterystyka poezji socrealistycznej Tematyka współczesna Funkcja usługowa: reakcja na konkretne wydarzenia wg potrzeby aktualnej partii produkowanie nowych tekstów związanych z wydarzeniami i datami» np. zjazd partii, święto pierwszomajowe, 22 lipiec, obchody urodzin albo śmierci wielkich polityków

12 Język poezji socrealistycznej Podporządkowanie się wyłącznie celom propagandowym Utożsamienie z językiem propagandy Język nowomowy występował w postaci całkowicie odkrytej Tworzenie schematów i stereotypów

13 Jakość poezji Żarliwość ideowa Doświadczenie z ludem pracującym Właściwa metoda artystyczna tzn. realizm socjalistyczny Oparcie się na własnym dziedzictwie kulturowym, lecz tylko wg socjalistycznej perspektywy Krytyka oryginalności i liryki osobistej A. Ważyk: Uczucia człowieka socjalizmu są inne niż u dawnych ludzi, ale są to przecież uczucia powszechne, ludowe i powinny mieć odpowiedni wyraz.

14 Tematyka i przykłady Utwory rocznicowo-okolicznościowe» na cześć przywódców, świąt,... Utwory o tematyce wiejskiej Utwory o budowie socjalizmu» współczesność = czas nadzieji, budowy, stwarzania Utwory o walce o pokój przeciwko zamysłom imperialistów amerykańskich» walka z przeciwnikiem = imerialistą, przeciwko zachodnim politykom

15 Utwory rocznicowo-okolicznościowe np. uwielbienie dla wodza RZEKA Adam Ważyk SŁOWO O STALINIE Władysław Broniewski Mądrość Stalina, rzeka szeroka, w ciężkich turbinach, przetacza wody, płynąc wysiewa pszenicę w tundrach, zalesia stepy, stawia ogrody. Pędzi pociąg historii, błyska stulecie semafor. rewolucji nie trzeba glorii, nie trzeba szumnych metafor. Potrzebny jest Maszynista, którym jest On: towarzysz, wódz, komunista Stalin słowo jak dzwon!

16 Utwory o budowie socjalizmu WIECZÓR W JAWORZNIE Andrzej Mandalian Ruszy motor, chwycony za rzemień, będą chaty w nocy jak statki, w nocne łuny rozpali ziemię wielkie światło lamp sześciolatki. WIDOKÓWKA Z MIASTA SOCJALISTYCZNEGO Adam Ważyk O świcie niecierpliwa, niesyta swojego piękna, syczała lokomotywa nad dziewczyną, która uklękła. Ktoś, kto przelotnie zobaczył pogański profil dziewczyny, opacznie sobie tłumaczył, że modli się do maszyny. A jej tylko drgała warga, gdy ranną racją oliwy maściła, czuła kolejarka, tłoki lokomotywy.

17 Utwory o walce o pokój przeciwko zamysłom imperialistów amerykańskich COCA - COLA Adam Ważyk Dobrze wam było pić Coca - Cola. Ssaliście naszą cukrową trzcinę, zjadali nasze ryżowe pola, żuliście kauczuk, złoto, platynę, dobrze wam było pić Coca - Cola. My, co z bagnistych piliśmy studzien, dzisiaj pijemy wodę nadziei, męstwo, którego źródło jest w ludzie, pijemy wodę w górach Korei, my, co z bagnistych piliśmy studzien. [...] My, co pijemy wodę nadziei, wiemy, gdzie sięga dziś nasza wola: wyszliście z Chin, wyjdziecie z Korei, my wam przerwiemy sen Coca - Cola my, co pijemy wodę nadziei.

18 Samolikwidacja nurtu Śmierć Stalina w 1953 r. Strajki w Niemczech, na Węgrzech rozluźnienie ideologiczne A. Ważyk Poemat dla dorosłych 1955 r. Październik 56 odwilż Literatura debiuty, tłumaczenia, nurt rozrachunkowy

19 Bibliografia Burkot, Stanisław: Literatura polska po 1939 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Drewnowski, Tadeusz: Literatura polska Próba scalenia, Kraków Jarosiński, Zbigniew: Literatura lat , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Słownik literatury polskiej, Videograf II, Katowice Štěpán, Ludvík: Hledání tvaru, Masarykova univerzita, Brno Fragmenty utworów:

20 Dziękuję za uwagę