ELEMENTY JAKOŚCI, BUDOWY I KONSTRUKCJI ORAZ WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH ŚRODKÓW BOJOWYCH
|
|
- Małgorzata Woźniak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 dr inż. Leszek STĘPIEŃ mgr inż. Piotr FONROBERT ppłk dr inż. Jacek BORKOWSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ELEMENTY JAKOŚCI, BUDOWY I KONSTRUKCJI ORAZ WŁAŚCIWOŚCI MATERIAŁÓW WYBUCHOWYCH ŚRODKÓW BOJOWYCH Streszczenie: W artykule przedstawiono najważniejsze cechy jakościowe środków bojowych (ŚB) istotne z punktu widzenia użytkowników w procesie eksploatacji, jak też zwrócono uwagę na właściwości eksploatacyjne, które kreuje się podczas projektowania i zaprogramowuje w procesie produkcji. Dokonano opisu budowy i konstrukcji zapalników i zapłonników artyleryjskich, zwracając w ten sposób uwagę na elementy, które mają istotne znaczenie dla określenia cech i parametrów badanych po długoletnim przechowywaniu, jak też elementy, na które powinni zwracać uwagę konstruktorzy. Przedstawiono właściwości materiałów wybuchowych takie jak wrażliwość i trwałość mające bardzo istotne znaczenie w aspekcie bezpieczeństwa eksploatacji ŚB. Słowa kluczowe: eksploatacja, środki bojowe, diagnostyka THE PROPERTIES OF THE AMMUNITION EXPLOSIVE MATERIALS - ASPECTS OF QUALITY, DESIGN AND CONSTRUCTION Abstract: This paper presents the main characteristics of ammunition which meet exploitation needs of users. It also underlines the characteristics of ammunition created during its designing processes and production. The structure and construction of artillery fuses and detonators has been described, with focus on the elements that are important for determining the characteristics and parameters diagnosed after long storage, as well as the elements which designers should pay attention to. The properties of explosives, such as sensitivity and stability, which are essential for safety and reliability munitions also have been shown. Keywords: exploatation, ammunition, diagnosis 1. Wstęp Istotnym wskaźnikiem gotowości bojowej wojsk są odpowiednio duże zasoby bezpiecznie i niezawodnie działających środków bojowych (ŚB) zabezpieczających zapotrzebowanie pierwszego okresu ewentualnego konfliktu zbrojnego. Wielkość ich jest uwarunkowana z jednej strony przewidywanym zużyciem ŚB na polu walki, z drugiej zaś strony takimi czynnikami jak: terminy i ilości dostaw z przemysłu mierzone od chwili podjęcia działań bojowych; 73
2 przewidywane straty w transporcie i składowaniu podczas wojny; wielkości wynikające z działalności szkoleniowej i gospodarczej, prowadzonej w okresie pokoju oraz uczestnictwa w misjach pokojowych; trwałość ŚB składowanych w różnych warunkach i różnych stanach gotowości. Środki bojowe to wyroby i ich elementy (moduły) wszelkiego typu i rodzaju amunicja, środki minersko-zaporowe, środki bojowe obrony przed bronią masowego rażenia, lotnicze i morskie środki bojowe oraz rakiety i ich elementy, między innymi środki zapalające, sygnalizacyjne, chemiczne, oświetlające, dymne oraz inne, zawierające materiały wybuchowe lub substancje o podobnym przeznaczeniu. Środki bojowe mogą występować jako skompletowane w jedną całość (wyrób) lub w elementach. Podczas długoletniego przechowywania ŚB podlegają procesom naturalnego starzenia w wyniku których tracą w różnym stopniu i różnym czasie pierwotne właściwości stając się nieprzydatnymi do użytku bojowego. Zestaw właściwości charakteryzujących jakość ŚB wybranych na podstawie wymagań rysunków konstrukcyjnych, warunków technicznych, badań własnych oraz opracowanych na tej podstawie metodyk i procedur badawczych umożliwia przeprowadzenie badań, prób i sprawdzeń, których wyniki i przypisane im klasy są wystarczającą podstawą do oceny jakości ŚB, szczególnie w zakresie bezpieczeństwa i niezawodności działania oraz trwałości tj. odporności na warunki występujące podczas długotrwałej eksploatacji. 2. Jakość środków bojowych Najważniejsze cechy (z punktu widzenia użytkowników), jakimi powinny charakteryzować się ŚB to ogólnie - bezpieczeństwo, niezawodność działania, trwałość i podatność obsługowa. Szczegółowo to bezpieczeństwo zagwarantowane podczas produkcji detali i zespołów, montażu, kontroli i badań odbiorczych. W procesie eksploatacji - podczas strzelań, długoletniego przechowywania, konserwacji, regulacji, napraw, załadunków, rozładunków i przemieszczeń różnymi środkami transportu lądowego, wodnego i powietrznego. Niezawodność działania to ogólna właściwość obejmująca (z określonym prawdopodobieństwem) inicjowanie działania pocisku, rakiety itp. i kontrolowanie działania w celu lub jego pobliżu oraz samolikwidację zgodną z programem. Trwałość traktowana jako odporność na warunki występujące podczas eksploatacji to zachowanie bezpieczeństwa i wymaganej niezawodności działania podczas długoletniego składowania w magazynach, pod wiatami i w wozach bojowych przy naturalnym zmianach atmosferycznych temperatury i wilgotności, po przewożeniu, załadowaniu i rozładowaniu na środki transportu (udział w ćwiczeniach) oraz podczas i po konserwacjach, obsługiwaniach, regulacjach i naprawach. Właściwości charakteryzujące ŚB to te osiągnięte, realnie istniejące, badane w sposób empiryczny. Wśród tych cech te pożądane przez użytkowników tzw. własności eksploatacyjne. Właściwości te mają znaczenie w procesie eksploatacji, na który składają się dwa współzależne procesy użytkowania i obsługiwania ŚB. Cechy eksponowane w procesie użytkowania nazywa się cechami użytkowymi, natomiast właściwości eksponowane w procesie obsługiwania obsługowymi. Podczas eksploatacji wiele tych samych cech może być ważnych w obu wymienionych procesach. Właściwości eksploatacyjne kreuje się podczas procesu twórczego projektowania i zaprogramowuje niejako w ŚB w procesie produkcji. Podczas eksploatacji możliwe jest tylko 74
3 podtrzymanie właściwości zaprogramowanych w czasie wytwarzania, przez kształtowanie środowiska, w którym są długotrwale przechowywane. Systematyczna kontrola stanu technicznego, obsługiwania, badania i regulacje pozwalają zachować wymaganą jakość zasobów ŚB. Rozwinięcie proceduralne doboru i kształtowania właściwości eksploatacyjnych ŚB obejmuje fazy projektowania i wytwarzania, fazę eksploatacji początkowej i właściwej oraz fazę eksploatacji alternatywnej, w której realizuje się: naprawy i modernizację, likwidację, wtórne wykorzystanie i niszczenie. W obszarach problemowych pojawiają się główne właściwości eksploatacyjne ŚB - odpowiednio: podatność magazynowa i przewozowa, przydatność użytkowa, podatność obsługowa (konserwacyjna, diagnostyczna, regulacyjna, naprawcza, naprawczo-modernizacyjna), kasacyjna (likwidacja, niszczenie i utylizacja bez zanieczyszczania środowiska). Środki bojowe, jak wszystkie urządzenia techniczne, podlegają procesom starzenia prowadzącym w konsekwencji do spadku ich przydatności do użycia i dalszego przechowywania. Koniecznym zatem jest określenie okresu przechowywania ŚB, w którym zapewniać będą wykonywanie stawianego im zadania oraz pełne bezpieczeństwo podczas składowania, przemieszczania i obsługiwania. 3. Ogólny opis budowy i konstrukcji wybranych ŚB oraz właściwości materiałów wybuchowych 3.1. Opis budowy i konstrukcji zapalników Zapalniki są najbardziej złożonym, precyzyjnym elementem naboju artyleryjskiego. W celu zobrazowania powyższego dokonano ogólnego opisu ich budowy i konstrukcji. Zapalniki artyleryjskie są to precyzyjne elementy amunicji przeznaczone do inicjowania działania pocisków w celu lub na torze lotu w czasie założonym konstrukcyjnie lub zaprogramowanym przed wystrzałem. Spełniają one również funkcje zabezpieczające przed niekontrolowanym wybuchem. Wszystkie zapalniki wyposażone są w urządzenia i mechanizmy służące do zapalenia (pobudzenia) spłonek uruchamiających łańcuch ogniowy oraz zabezpieczające. Ponadto w skład zapalników mogą wchodzić urządzenia i mechanizmy działania bocznego, nastawcze, uzbrojenia i działania odległościowego, działania opóźnionego, zapalające lub pobudzające oraz samolikwidacji. Mechanizmy uderzeniowe typu wtłoczeniowego działają wskutek reakcji przeszkody, natomiast bezwładnikowe działają pod wpływem siły bezwładności wywołanej hamowaniem pocisku podczas ruchu w przeszkodzie. Połączenie mechanizmu uderzeniowego, wtłoczeniowego i bezwładnikowego daje tzw. mechanizm wtłoczeniowo - bezwładnikowy, pozwalający dokonywać przed wystrzałem nastawy zapalników na jedno z działań lub obu jednocześnie. Przyjmuje się, że jeżeli czas od chwili zetknięcia się pocisku z przeszkodą do chwili jego wybuchu wynosi nie więcej niż 0,001 s to mechanizm uderzeniowy daje tzw. działanie natychmiastowe. Działanie to wymaga zastosowania mechanizmów zapalających typu wtłoczeniowego działających wskutek reakcji przeszkody. Jeżeli czas ten ma być większy od 0,001 s, to w celu uzyskania żądanego działania zapalnika, a tym samym pocisku, stosuje się 75
4 mechanizmy zapalające typu bezwładnościowego, w których części przemieszczają się pod wpływem bezwładności powstałej wskutek opóźnienia, jakiego doznaje pocisk przy zagłębieniu się w przeszkodę. W przypadku, kiedy wybuch pocisku powinien nastąpić po całkowitym zagłębieniu w przeszkodę, mechanizmy uderzeniowe zaopatruje się zwykle w opóźniacze prochowe, których czas działania zależy od kalibru i ciężaru pocisku oraz od oporu przeszkody. Czas ten wahać się może w granicach 0,01 do 0,05 s i więcej. Mechanizmy opóźniające służą do uzyskania różnych czasów opóźnionego działania zapalników w zależności od nastawy dokonywanej przed strzelaniem. Stosowane są również mechanizmy pozwalające uzyskać opóźnione działanie zapalników w sposób automatyczny, zależnie od grubości i rodzaju materiału przeszkody. Urządzenia i mechanizmy zapewniające bezpieczeństwo zapalników w warunkach eksploatacji połączone są częściami, od których zależy działanie zapalnika i które powinny się odbezpieczyć lub uzbroić jedynie pod względem sił działających na nie w chwili wystrzału lub na torze lotu pocisku. W celu zapewnienia bezpieczeństwa zapalników podczas obsługiwania, transportu i wystrzału obie spłonki, zapalająca i pobudzająca lub jedna z nich mogą być odizolowane od pobudzacza. Izolacje tą osiąga się za pomocą urządzeń, które włączają spłonkę w łańcuch ogniowy lub detonacyjny dopiero po wylocie pocisku z lufy. W zależności od tego, które ze spłonek i w jaki sposób zostały odizolowane zapalniki są: bez zabezpieczenia, z częściowym zabezpieczeniem i całkowitym zabezpieczeniem. W zapalnikach występują bezpieczniki mechaniczne i pirotechniczne. Bezpiecznikami mechanicznymi są różnego rodzaju sprężyny, tulejki z łapkami zatrzaskowymi, taśmy, pierścienie, przetyczki, kołki itp.. Bezpieczniki pirotechniczne wykonywane są z mas pirotechnicznych, w postaci sprasowanych słupków umieszczonych w kanałach ogniowych zapalników. Zapalenie ich następuje w czasie strzału przez spłonki zapalające lub zespoły elektryczne. Bezpieczniki tego typu stosowane są w większości przypadków jako elementy odległościowego uzbrajania zapalników. Zależnie od rodzaju bezwładności, pod wpływem której następuje działanie bezpieczników mechanicznych podczas strzału i przy uderzeniu pocisku w przeszkodę, rozróżnia się bezpieczniki osiowe i odśrodkowe. Bezpieczniki osiowe zmieniają swoje położenie pod wpływem osiowych sił bezwładności, pojawiających się w wyniku przyśpieszenia osiowego pocisku, natomiast bezpieczniki odśrodkowe działają pod wpływem sił odśrodkowych, pojawiających się w wyniku ruchu obrotowego pocisku. Do zabezpieczania przemieszczeniom się części i zespołów zapalników na torze lotu pod wpływem sił nabiegania stosuje się bezpieczniki torowe. Uzbrajanie zapalników w ustalonych przedziałach odległości lub czasu stosuje się w celu zapewnienia całkowitego bezpieczeństwa w czasie strzelań. Zapobiega to przedwczesnemu zadziałaniu zapalnika w lufie lub na torze lotu pocisku. Mechanizmy uzbrojenia w bliskiej odległości najczęściej uzbrajają zapalniki po wylocie pocisku z lufy lub w odległości m od działa w zależności od kalibru pocisku. Daleki przedział odległości uzbrojenia zapalników ustala się w oparciu o zasadę najmniejszej odległości strzelania. Zapalniki z tego rodzaju mechanizmami stosuje się przeważnie w pociskach artylerii dalekiego zasięgu lub rakietach. Innego rodzaju urządzenia odległościowe przeznaczone są do odmierzania zadanego czasu lotu pocisku i spowodowania zadziałania łańcucha ogniowego zapalnika. W zapalnikach artyleryjskich znalazły zastosowanie głównie urządzenia odległościowe typu pirotechnicznego i mechanicznego. Mechanizmy samolikwidacji służą do wywołania wybuchów pocisków (głowic) po pewnym czasie lotu wtedy, kiedy pociski nie trafiają w cel, wyjdą z pod kontroli lub w przypadku zakłóceń i awarii. Stosowane są one głównie w pociskach artylerii przeciwlotniczej i rakietowej oraz działek lotniczych. Mogą być również stosowane w zapalnikach artylerii polowej używanych podczas ćwiczeń na skróconych poligonach. 76
5 Stosowane są mechanizmy samolikwidacji pirotechniczne - wykonywane w postaci ścieżek prochowych zapalanych przez mechanizmy zapalające podczas strzału z konstrukcyjnie zaprogramowanym czasem wybuchu pocisku na torze lotu, lub mechaniczne - w postaci urządzeń zwalniających mechanizmy zapalające wskutek spadku prędkości kątowej pocisku w czasie lotu bądź po upływie określonego czasu pracy mechanizmu zegarowego, uruchamianego podczas strzału. Mechanizmy zapalające wywołują impuls ogniowy drogą nakłucia spłonki iglicą, stosuje się je do zapalenia elementów pirotechnicznych wchodzących w skład mechanizmów zabezpieczających odległościowego uzbrajania i samolikwidacji. Urządzenia nastawcze przeznaczone są do dokonywania przed strzelaniem odbezpieczenia nastawy czasu i działania zapalnika przy spotkaniu z celem, czasu odległościowego działania, odległości uzbrojenia oraz głębokości lub wysokości zadziałania. W zależności od typu zapalników i konstrukcji mechanizmów nastawczych, nastawy zapalnika mogą być dokonywane mechanicznie przy pomocy automatycznych urządzeń nastawczych oraz ręcznie za pomocą specjalnych kluczy. Niektóre typy zapalników wyposażone są w mechanizmy działania bocznego, które powodują zadziałanie zapalnika przy niewielkim kącie spotkania pocisku z celem wtedy, kiedy działają tylko siły poprzeczne (boczne) lub łącznie siły poprzeczne i osiowe. Mechanizm ten przeważnie wchodzi w skład mechanizmu uderzeniowego zapalnika typu bezwładnikowego. Urządzenia pobudzające w zapalnikach wytwarzają impuls wybuchowy o takiej sile by następowała niezawodna detonacja ładunku kruszącego pocisku. W skład urządzenia może wchodzić spłonka pobudzająca, łącznik pobudzający i pobudzacz. W zapalnikach nie muszą występować wszystkie elementy ogniowe. Istnieją rozwiązania konstrukcyjne bez łącznika pobudzającego i pobudzacza. O jakości zapalników decyduje ich niezawodne działanie, bezpieczeństwo podczas eksploatacji oraz trwałość podczas długoletniego składowania w wojskach Ogólny opis budowy i konstrukcji zapłonników W zbiorze środków zapłonowych dominujący zbiór stanowią zapłonniki. Są to urządzenia wielozespołowe z elementami inicjującymi ogniowymi i uszczelniającymi. W porównaniu z nabojowymi spłonkami zapalającymi (stosowanymi w amunicji strzeleckiej) mają wielokrotnie silniejszy impuls zapłonowy. Jest to związane z przeznaczeniem ich do inicjowania zapłonu mas pirotechnicznych ładunków miotających w nabojach działowych i ładunków napędowych w pociskach rakietowych na paliwo stałe. Ze względu na sposób inicjowania zapłonu rozróżnia się: zapłonniki uderzeniowe, działające od uderzenia iglicy, w wyniku którego następuje zgniot i zapłon spłonki zapalającej, zapłonniki elektryczne 1, działające od impulsu elektrycznego, zapłon spłonki powoduje przeskok iskry elektrycznej lub rozgrzany prądem elektrycznym element żarzący, zapłonniki elektryczno-uderzeniowe, zwane również zapłonnikami podwójnego działania, mające elementy zapłonnika elektrycznego i uderzeniowego. Zapłonniki uderzeniowe stosuje się powszechnie w większości amunicji działowej. Zapłonniki elektryczne i elektryczno-uderzeniowe stosuje się w nabojach do dział szybkostrzelnych oraz do dział strzelających w ruchu do celów ruchomych (działa morskie i czołgowe), jako sposób zdalnego i przyśpieszonego odpalania. 1 Niektóre typy zapłonników elektrycznych nazywa się elektrozapałami 77
6 Ze względu na sposób połączenia zapłonnika z nabojem rozróżnia się: zapłonniki wkręcane w dno łuski naboju, zapłonniki wprasowywane w otwór dna łuski, zapłonniki wkładane w zamek stosowane w nabojach bezłuskowych. Zapłonniki wkręcane i wprasowywane są trwale połączone z nabojem za pomocą gwintu lub wcisku, natomiast zapłonniki wkładane stanowią do chwili załadowania działa - oddzielny element naboju. Bez względu na rozwiązania konstrukcyjne wszystkie rodzaje i typy zapłonników składają się z kadłuba, spłonki zapalającej i ładunku zapalającego. Kadłub łączy wszystkie części i zespoły zapłonnika w jedną całość i zabezpiecza je przed uszkodzeniami oraz działaniem czynników atmosferycznych, szczególnie wilgoci. Spłonka zapalająca nakłuciowa w zapłonniku uderzeniowym lub elektryczna w zapłonniku elektrycznym, bądź obydwie w zapłonniku elektryczno-uderzeniowym stanowią pierwszy inicjujący element w łańcuchu ogniowym, od którego następuje zapłon pozostałych części ładunku zapalającego. Prochowy ładunek zapalający występuje w postaci sprasowanej petardy i luźno nasypanego prochu czarnego lub jednego z tych elementów. Służą one do wytworzenia odpowiedniej temperatury strumienia ognia gwarantującego niezawodne zapalenie ładunku miotającego. W zapłonnikach uderzeniowych i elektryczno-uderzeniowych jest umieszczone urządzenie uszczelniające w postaci kulki lub stożka działające na zasadzie zaworu jednokierunkowego, przepuszczającego gorące gazy ze spłonki zapalającej do petardy prochowej i nie przepuszczające gazów prochowych o wysokim ciśnieniu w kierunku przeciwnym. Ma to na celu niedopuszczenie do przerwania dna zapłonnika w najsłabszym miejscu, nakłutym przez iglicę i wydostania się gazów o wysokim ciśnieniu na zewnątrz Właściwości materiałów wybuchowych Materiałami wybuchowymi nazywa się grupę substancji (związków chemicznych i mieszanin) zdolnych pod wpływem określonych oddziaływań zewnętrznych (uderzenie, nakłucie, ogrzanie itp.) do bardzo szybkich, egzotermicznych reakcji chemicznych z wydzieleniem dużej ilości ogrzanych gazów. Reakcję taką nazywa się reakcją wybuchową, a często w skrócie - wybuchem. Cechą charakterystyczną wybuchu jest nagły i szybki wzrost ciśnienia w otaczającym ośrodku. Duże ciśnienie produktów wybuchu może być czynnikiem niszczącym. Dlatego materiały wybuchowe znalazły szerokie zastosowanie w technice wojskowej, a szczególnie w amunicji. Substancje będące materiałami wybuchowymi muszą spełniać następujące warunki: ulegać po zainicjowaniu samorzutnej i bardzo szybkiej reakcji chemicznej; w czasie przemiany chemicznej wydzielać duże ilości ciepła i produktów gazowych. Najbardziej charakterystycznym czynnikiem jest prędkość procesu, wyrażająca się w odniesieniu do rozmaitych materiałów wybuchowych wielkościami od ułamków do tysięcy metrów na sekundę. Im większa prędkość przemiany wybuchowej, tym gwałtowniej wzrasta ciśnienie. Prędkość wzrostu ciśnienia określa charakter pracy mechanicznej towarzyszącej wybuchowi. Istnieją dwa rodzaje przemian wybuchowych - spalanie wybuchowe i detonacja. Spalanie wybuchowe cechuje niewielka prędkość, wyrażająca się ułamkami metra i metrami na sekundę, zależna od warunków zewnętrznych, głównie ciśnienia. W ciśnieniu atmosferycznym proces ten przebiega powoli i towarzyszy mu nieznaczny efekt dźwiękowy, np. spalanie ziaren prochowych. 78
7 W przestrzeni zamkniętej, np. w komorze nabojowej działa, spalanie przebiega znacznie prędzej, następuje gwałtowny równomierny wzrost ciśnienia gazów, które wykonują określoną pracę, np. miotanie pocisku. Zamiast spalanie wybuchowe używa się często terminu deflagracja. Natomiast o detonacji mówimy wtedy, gdy prędkość wybuchu jest stała, niezależna od ciśnienia i wdanych warunkach maksymalna. Cechą charakterystyczną detonacji jest zjawisko fizyko-chemiczne zwane falą detonacji, która przechodząc przez ładunek materiału wybuchowego zachowuje u czoła stałą wartość parametrów (ciśnienie, temperaturę, prędkość) dzięki wydzielaniu się energii reakcji chemicznej, wywołanej działaniem fali. Po przejściu przez ładunek materiału wybuchowego fala detonacji przechodzi w falę uderzeniową i wygasa w miarę oddalania się od ładunku. Prędkość detonacji można traktować jako prędkość rozchodzenia się fali uderzeniowej w ładunku materiału wybuchowego. Detonacja jest najodpowiedniejszym rodzajem przemiany wybuchowej, zdolnym do wywołania maksymalnego efektu burzącego. Podstawowymi własnościami warunkującymi użyteczność materiałów wybuchowych są: dostateczny zasób energii, zapewniający skuteczne działanie miotające lub kruszące; określony zakres wrażliwości na oddziaływanie zewnętrzne, zapewniające bezpieczeństwo podczas użytkowania materiału, a jednocześnie gwarantujący łatwość pobudzenia go do wybuchu; dostateczna trwałość, to jest zdolność zachowywania w ciągu długiego czasu w stanie niezmienionym swych własności fizyko-chemicznych i wybuchowych; dostępność materiałów wyjściowych (surowców), łatwa i bezpieczna produkcja i w związku z tym dostateczna opłacalność; szereg specjalnych własności wynikających z konkretnych warunków zastosowania poszczególnych grup materiałów wybuchowych, np. zdolność topienia się bez rozkładu - w odniesieniu do materiałów wybuchowych stosowanych do napełniania przez zalewanie, brak gazów trujących, powstających w wyniku wybuchu - w odniesieniu do materiałów wybuchowych stosowanych do robót podziemnych, bezpłomienność - w odniesieniu do prochów, duża termostabilność - w odniesieniu do materiałów stosowanych do ładunków narażonych na działanie wysokiej temperatury itd. Materiały wybuchowe używane w praktyce można podzielić ze względu na zastosowanie na cztery grupy: materiały inicjujące; materiały kruszące; materiały miotające - prochy i paliwa rakietowe; masy pirotechniczne Wrażliwość materiałów wybuchowych Materiały wybuchowe są substancjami o dużej ilości energii skumulowanej w stosunkowo małej objętości. Z tego też względu uważane są za układy nietrwałe chemicznie, mają jednak pewną odporność na oddziaływania zewnętrzne tzn., że dla zapoczątkowania reakcji wybuchowej należy dostarczyć do materiału odpowiednią ilość energii ze źródła zewnętrznego. Wrażliwość materiałów wybuchowych jest to zdolność do ulegania rozkładowi wskutek impulsu zewnętrznego. Najmniejszą ilość energii, jaką należy dostarczyć z zewnątrz, aby wywołać reakcję wybuchową, nazywa się zwykle impulsem inicjującym. Im mniejszy jest impuls inicjujący, tym wrażliwszy jest materiał wybuchowy. 79
8 Oddziaływanie inicjujące może być różne: mechaniczne (uderzenie, nakłucie, tarcie), cieplne (ogrzanie, płomień), elektryczne (żarzenie, wyładowanie), a także wybuchowe (wybuch innego materiału). Rodzaj impulsu wpływa na charakter i przebieg reakcji wybuchowej, np. trotyl zapalony pali się spokojnie, natomiast pod działaniem spłonki pobudzającej detonuje. Materiały wybuchowe mają zdolność specyficznego reagowania na określone rodzaje oddziaływań, np. azydek ołowiu, w porównaniu z trójnitrorezorcynianem ołowiu jest bardziej wrażliwy na oddziaływanie mechaniczne, a mniej na cieplne. Materiały wybuchowe stosowane w praktyce powinny mieć określony zakres wrażliwości zarówno ze względu na bezpieczeństwo w posługiwaniu się nimi (nie mogą być zbyt wrażliwe), jak i na niezawodność działania (zbyt mało wrażliwe wymagają dostarczenia dużej ilości energii dla wywołania wybuchu). Znaczny wpływ na wrażliwość materiałów wybuchowych mają zawarte w nich domieszki. Zależnie od własności domieszek wrażliwość materiałów wybuchowych może wzrastać lub zmniejszać się. Domieszki, których twardość przewyższa twardość substancji wybuchowej, w zasadzie zwiększają wrażliwość, zaś domieszki mające mniejszą twardość - zmniejszają wrażliwość. Do substancji podwyższających wrażliwość, zwanych sensybilizatorami, należą opiłki metalowe, szkło mielone, piasek itp. Domieszki zmniejszające wrażliwość materiałów wybuchowych, zwane flegmatyzatorami, są substancjami mazistymi lub cieczami oleistymi. Należą do nich: wazelina, parafina, cerezyna, oleje, woski itp. Ponieważ wrażliwość na działanie różnych impulsów zewnętrznych nie jest jednakowa dla różnych materiałów, w praktyce wprowadzono oznaczanie wrażliwości względem każdego rodzaju oddziaływania z osobna, w ściśle określonych warunkach. Wrażliwość materiałów wybuchowych na ogrzewanie określa się najczęściej przez pomiar temperatury pobudzenia. Jest to taka temperatura, w której zapłon lub wybuch próbki materiału wybuchowego następuje po upływie jednej sekundy. Temperatura pobudzenia nie jest temperaturą początku samorzutnego rozkładu materiału wybuchowego, gdyż zachodzi on w temperaturach znacznie niższych. Prędkość rozkładu zależy od temperatury. Im niższa temperatura, tym materiał rozkłada się wolniej Trwałość materiałów wybuchowych Trwałość materiałów wybuchowych, to ich zdolność zachowywania w ciągu długiego okresu czasu (nawet kilkudziesięciu lat) własności fizycznych, chemicznych i wybuchowych. W normalnych warunkach przechowywania materiały wybuchowe, będące układami w pewnym stopniu nietrwałymi, rozkładają się z większą lub mniejszą prędkością. Na początku rozkład przebiega z bardzo małą, prawie niedostrzegalną prędkością. Po pewnym jednak czasie następuje samorzutne przyspieszenie procesu, mogące doprowadzić nawet do zapalenia i wybuchu. Rozróżnia się fizyczną i chemiczną trwałość materiałów wybuchowych. Trwałość fizyczna zależy od własności fizycznych materiału, takich jak: higroskopijność, lotność, wytrzymałość mechaniczna, tzn. od zdolności zachowywania stanu fizycznego. Liczne materiały wybuchowe nie mają dostatecznej trwałości fizycznej. Na przykład materiały oparte na saletrze amonowej (amonity) są higroskopijne, skawalają się; dynamity wypacają nitroglicerynę (kropelki nitrogliceryny zraszają ładunek), wskutek czego tracą plastyczność, zamarzają i staja się bardziej niebezpieczne w użyciu. Materiały tego typu nie mogą być zbyt długo przechowywane. W celu określenia trwałości fizycznej stosuje się zwykle fizyczne metody oznaczania higroskopijności, lotności, temperatury topnienia, temperatury krzepnięcia itp. Trwałość chemiczna zależy od natury chemicznej materiału wybuchowego, tj. od reaktywności substancji i obecności niektórych domieszek. 80
9 Wiadomo na przykład, że estry kwasu chlorowego (chlorany) są mniej trwałe niż odpowiednie estry kwasu azotowego (azotany). Trwalsze od azotanów są nitrozwiązki. Ponadto im więcej jest w cząsteczce położonych obok siebie jednakowych grup funkcyjnych (azotanowych, nitrowych itp.), tym cząsteczka ma mniejszą trwałość. Z dwu cząsteczek o tej samej liczbie jednakowych grup funkcyjnych trwalsza jest ta, która ma budowę symetryczną. Wpływ domieszek na trwałość materiałów wybuchowych jest różny w zależności od własności domieszek. Domieszki zmniejszające trwałość działają katalitycznie (przyspieszająco) na reakcję rozkładu materiałów wybuchowych. Należą do nich przede wszystkim ślady wolnych kwasów, powodujące hydrolizę azotanów (w podwyższonej temperaturze nawet częściowo wewnątrzcząsteczkowe utlenienie), a także produkty rozkładu materiałów wybuchowych, głównie tlenki azotu, wywierające wpływ autokatalityczny na rozkład. Działanie domieszek hamujących rozkład polega na tym, że łatwo reagują one ze związkami (substancjami) przyspieszającymi proces rozkładu, np. z resztkami kwasów lub produktami rozkładu. Unieszkodliwiają one domieszki przyspieszające, lecz nie hamują samego rozkładu cząsteczek materiału wybuchowego. Działają jedynie hamująco na przyspieszenie procesu rozkładu. Domieszki takie nazywa się stabilizatorami. Zalicza się do nich dwufenyloaminę, centralit, alkohole, aceton, a także inne substancje organiczne. Metody oznaczania trwałości opierają się na sztucznym przyspieszeniu procesów rozkładu materiałów wybuchowych przez ogrzewanie. Procesy te, przebiegające w normalnych warunkach przechowywania bardzo wolno, stają się wówczas łatwiej wykrywalne. 4. Podsumowanie Dokładna znajomość budowy i konstrukcji ŚB i ich elementów oraz właściwości zastosowanych w nich materiałów wybuchowych (inicjujących, kruszących, miotających prochów i paliw rakietowych oraz mas pirotechnicznych) pozwala właściwie wyspecyfikować parametry i cechy poddawane badaniom i ocenie podczas badań w procesie eksploatacji, tak aby zapewnić bezpieczeństwo podczas użytkowania, przechowywania, transportu, obsługi i napraw oraz niezawodność w czasie wystrzału i na torze lotu. Istotne wspomaganie w tym zakresie stanowi znajomość Warunków Technicznych (WT) stosowanych podczas produkcji partii określonego rodzaju i typu ŚB (jego elementu). Literatura [1] Knychała J., Fonrobert P., Stępień L. i in., Amunicja wojsk lądowych, Uzbr. 2307/86, [2] Knychała J., Rudzki W., Analiza jakości zapalników artyleryjskich w procesie eksploatacji, PTU WITU Zeszyt r. [3] Rozwadowski T., Diagnostyka techniczna, WAT 1983 r., [4] Zamojski W., Teoria i technika niezawodności, Politechnika Warszawska 1976 r., [5] Rysunki konstrukcyjne i WT wybranych elementów amunicji Archiwum WITU. 81
Materiały wybuchowe. Katarzyna Machnikowska
Materiały wybuchowe Katarzyna Machnikowska Najpopularniejsze materiały wybuchowe Wybuch Trotyl Karbonit Podział materiałów wybuchowych Dynamit Eksplozje chemiczne Piorunian rtęci Proch Bomba Granat ręczny
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 3 marca 2005 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie sposobu prowadzenia identyfikacji wyrobów piro i amunicji dla potrzeb obrotu materiałami wybuchowymi i ich kontroli 2) Na
SAFETY AND ARMING DEVICES IN PROXIMITY FUSING SYSTEM
mjr dr inż. Rafał BAZELA mgr inż. Jacek SZAJNA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia URZĄDZENIE ZABEZPIECZAJĄCO UZBRAJAJĄCE DO MOŹDZIERZOWEGO ZAPALNIKA ZBLIŻENIOWEGO Streszczenie: W artykule przedstawiono
CHARACTERISTICS OF PYROTECHNIC DELAY SYSTEMS USED IN COMBAT MEANS
dr inż. Marcin NITA kpt. mgr inż. Radosław WARCHOŁ Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia CHARAKTERYSTYKA PIROTECHNICZNYCH UKŁADÓW OPÓŹNIAJĄCYCH STOSOWANYCH W ŚRODKACH BOJOWYCH Streszczenie: W artykule
Technologie Materiałowe II Spajanie materiałów
KATEDRA INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ I SPAJANIA ZAKŁAD INŻYNIERII SPAJANIA Technologie Materiałowe II Spajanie materiałów Wykład 11 Zgrzewanie metali dr inż. Dariusz Fydrych Kierunek studiów: Inżynieria Materiałowa
Materiały wybuchowe przeznaczone do użytku cywilnego
1 PN-EN 13630-1:2005 i prochowe Część 1: Wymagania EN 13630-1:2003 2 PN-EN 13630-2:2004 i prochowe Część 2: Oznaczanie stabilności termicznej lontów detonujących i prochowych EN 13630-2:2002 3 PN-EN 13630-3:2004
ELEKTRONICZNY ZAPALNIK ROZCALAJĄCY MZR-60
kpt. mgr inŝ. Rafał BAZELA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ELEKTRONICZNY ZAPALNIK ROZCALAJĄCY MZR-60 W artykule przedstawiono informacje na temat przeznaczenia i budowy elektronicznego zapalnika
ZAPALNIKI DEFINICJE I PODZIAŁ FUSES DEFINITIONS AND CLASSIFICATION
mjr dr inż. Rafał BAZELA inż. Lech CYKIER Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ZAPALNIKI DEFINICJE I PODZIAŁ Streszczenie: W artykule przedstawiono definicje, klasyfikację oraz przykłady zapalników
KLASYFIKACJA BRONI STRZELECKIEJ.
Autor: Marek Kaszczyk KLASYFIKACJA BRONI STRZELECKIEJ. 1. Broń palna. Bronią palną jest urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest
Koncepcja zapalnika czasowego do amunicji specjalnej wystrzeliwanej ze 120 mm samobieżnego moździerza RAK *
PROBLEMY MECHATRONIKI UZBROJENIE, LOTNICTWO, INŻYNIERIA BEZPIECZEŃSTWA ISSN 2081-5891 4, 4 (14), 2013, 93-100 Koncepcja zapalnika czasowego do amunicji specjalnej wystrzeliwanej ze 120 mm samobieżnego
ZAKRES AKREDYTACJI JEDNOSTKI CERTYFIKUJĄCEJ WYROBY Nr AC 027
ZAKRES AKREDYTACJI JEDNOSTKI CERTYFIKUJĄCEJ WYROBY Nr AC 027 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-82 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 8 Data wydania: 26 lutego 2014 r. AC 027 Nazwa i adres
Z HISTORII ZAPALNIKÓW ARTYLERYJSKICH EXCERPTS FROM THE ARTILLERY FUSES
mjr dr inż. Rafał BAZELA inż. Lech CYKIER Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia Z HISTORII ZAPALNIKÓW ARTYLERYJSKICH Streszczenie: W artykule przedstawiono zarys historii powstania i rozwoju zapalników
BADANIA POLIGONOWE PARTII PROTOTYPOWEJ NABOI Z POCISKIEM DYMNYM DO 98 mm MOŹDZIERZA M-98
mjr dr inż. Rafał BAZELA mgr inż. Tadeusz KUŚNIERZ ppłk dr inż. Mariusz MAGIER Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia BADANIA POLIGONOWE PARTII PROTOTYPOWEJ NABOI Z POCISKIEM DYMNYM DO 98 mm MOŹDZIERZA
WYKONANIE BADAŃ POLIGONOWYCH DEMONSTRATORÓW TECHNOLOGII ZAPALNIKÓW Z SAMOLIKWIDATOREM DCR-2 DO AMUNICJ I GRANATNIKÓW RPG-76 KOMAR CZĘŚĆ I
mjr dr inż. Rafał BAZELA mgr inż. Zbigniew KUPIDURA mgr inż. Józef LEGIEĆ ppłk dr inż. Mariusz MAGIER Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WYKONANIE BADAŃ POLIGONOWYCH DEMONSTRATORÓW TECHNOLOGII ZAPALNIKÓW
Spalanie detonacyjne - czy to się opłaca?
Spalanie detonacyjne - czy to się opłaca? Mgr inż. Dariusz Ejmocki Spalanie Spalanie jest egzotermiczną reakcją chemiczną syntezy, zdolną do samoczynnego przemieszczania się w przestrzeni wypełnionej substratami.
PEWNE ASPEKTY RENTGENOGRAFICZNYCH BADAŃ ZAPALNIKÓW ARTYLERYJSKICH CERTAIN ASPECTS OF TESTING ARTILLERY FUSES BY X-RAY
ppłk rez. dr inż. Maciej MISZCZAK kpt. mgr inż. Mariusz DRWAL kpt. mgr inż. Dariusz DANIELEWICZ Wojskowy Instytutu Techniczny Uzbrojenia PEWNE ASPEKTY RENTGENOGRAFICZNYCH BADAŃ ZAPALNIKÓW ARTYLERYJSKICH
Przy prawidłowej pracy silnika zapłon mieszaniny paliwowo-powietrznej następuje od iskry pomiędzy elektrodami świecy zapłonowej.
TEMAT: TEORIA SPALANIA Spalanie reakcja chemiczna przebiegająca między materiałem palnym lub paliwem a utleniaczem, z wydzieleniem ciepła i światła. Jeżeli w procesie spalania wszystkie składniki palne
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
C 221/2 Komunikat Komisji w ramach wdrażania dyrektywy 93/15/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie harmonizacji przepisów dotyczących wprowadzania do obrotu i kontroli materiałów wybuchowych przeznaczonych
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 29 lipca 2005 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie wykazu wyrobów pirotechnicznych, na których nabywanie, przechowywanie lub używanie nie jest wymagane uzyskanie pozwolenia
UKŁADY ZAPŁONOWE ARTYLERYJSKIEJ AMUNICJI CZOŁGOWEJ THE IGNITION SYSTEMS FOR TANK GUN AMMUNITION
dr inż. Zygmunt PANKOWSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia UKŁADY ZAPŁONOWE ARTYLERYJSKIEJ AMUNICJI CZOŁGOWEJ Streszczenie: W artykule przedstawiono budowę różnych typów układów zapłonowych stosowanych
PL B1. Sposób pozyskiwania węglowodorów z podziemnych złóż poprzez częściowe spalanie złoża BUP 26/11. BEDNARCZYK ADAM, Warszawa, PL
PL 222362 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 222362 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 391500 (51) Int.Cl. C10G 1/00 (2006.01) E21B 43/243 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej
EWOLUCJA ZAPALNIKÓW CZASOWYCH EVOLUTION OF TIME FUSES
mjr dr inż. Rafał BAZELA inż. Lech CYKIER Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia EWOLUCJA ZAPALNIKÓW CZASOWYCH Streszczenie: W artykule przedstawiono rozwój zapalników czasowych w kontekście zmieniającego
WYMAGANIA STAWIANE PRZED AMUNICJĄ Z ĆWICZEBNYMI POCISKAMI PODKALIBROWYMI DO ARMAT CZOŁGOWYCH REQUIREMENTS FOR APFSDS TRAINING AMMUNITION FOR TANK GUNS
mgr inż. Tadeusz KUŚNIERZ Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WYMAGANIA STAWIANE PRZED AMUNICJĄ Z ĆWICZEBNYMI POCISKAMI PODKALIBROWYMI DO ARMAT CZOŁGOWYCH Streszczenie. W artykule dokonano analizy
ROCKSPLITTER. Nowa niewybuchowa technologia wydobywania kamienia blocznego i odspajania skał
Nowa niewybuchowa technologia wydobywania kamienia blocznego i odspajania skał Przeznaczenie oraz sposób działania Cebar-DG ma zaszczyt przedstawić urządzenie jako nową niewybuchową technologię wydobywania
INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH
INSTYTUT MASZYN I URZĄDZEŃ ENERGETYCZNYCH Politechnika Śląska w Gliwicach INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ LABORATORYJNYCH BADANIE TWORZYW SZTUCZNYCH OZNACZENIE WŁASNOŚCI MECHANICZNYCH PRZY STATYCZNYM ROZCIĄGANIU
ENERGOCHŁONNOŚĆW TRANSPORCIE LĄDOWYM
ENERGOCHŁONNOŚĆW TRANSPORCIE LĄDOWYM Przez oszczędność energii w transporcie lądowym należy rozumieć zmniejszenie energochłonności skumulowanej jak i energii w procesie wytwarzania i eksploatacji. Jednostki
Komunikat Prasowy Fabryka Broni dostarczy Wojsku nową partię Beryli
Radom, 20 września 2016 r. Komunikat Prasowy Fabryka Broni dostarczy Wojsku nową partię Beryli Adam Suliga, prezes zarządu Fabryki Broni i płk Piotr Imański, I Zastępca Szefa Inspektoratu Uzbrojenia podpisali
(Publikacja tytułów i odniesień do norm zharmonizowanych na mocy prawodawstwa harmonizacyjnego Unii) (Tekst mający znaczenie dla EOG) (2017/C 118/02)
C 118/4 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 12.4.2017 Komunikat Komisji w ramach wdrażania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/28/UE w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich
TEMAT IV: TEORIA I ZASADY STRZELANIA
TEMAT IV: TEORIA I ZASADY STRZELANIA BALISTYKA Jest nauką o ruchu pocisku Ruch pocisku dzielimy na dwa etapy: 1) ruch pocisku w przewodzie lufy pod wpływem działania gazów prochowych powstałych podczas
LABORATORIUM SPALANIA I PALIW
1. Wprowadzenie 1.1.Podstawowe definicje Spalanie egzotermiczna reakcja chemiczna przebiegająca między paliwem a utleniaczem. Mieszanina palna mieszanina paliwa i utleniacza w której płomień rozprzestrzenia
Urządzenia zabezpieczająco-uzbrajające w zapalnikach *
PROBLEMY MECHATRONIKI UZBROJENIE, LOTNICTWO, INśYNIERIA BEZPIECZEŃSTWA ISSN 208-589 3 (5), 20, 83-96 Urządzenia zabezpieczająco-uzbrajające w zapalnikach * Rafał BAZELA, Mariusz MAGIER Zakład Uzbrojenia
Koncepcja zapalnika uderzeniowego do amunicji odłamkowo-burzącej wystrzeliwanej ze 120 mm samobieżnego moździerza RAK *
PROBLEMY MECHATRONIKI UZBROJENIE, LOTNICTWO, INŻYNIERIA BEZPIECZEŃSTWA ISSN 2081-5891 4, 4 (14), 2013, 85-92 Koncepcja zapalnika uderzeniowego do amunicji odłamkowo-burzącej wystrzeliwanej ze 120 mm samobieżnego
mgr inż. Aleksander Demczuk
ZAGROŻENIE WYBUCHEM mgr inż. Aleksander Demczuk mł. bryg. w stanie spocz. Czy tylko po??? ZAPEWNENIE BEZPIECZEŃSTWA POKÓJ KRYZYS WOJNA REAGOWANIE PRZYGOTOWANIE zdarzenie - miejscowe zagrożenie - katastrofa
ZASADY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ (NP. POŻARU, AWARII) Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe robotników 79
ZASADY POSTĘPOWANIA W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ (NP. POŻARU, AWARII) Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe robotników 79 Charakterystyka pożarowa materiałów Aby mogło dojść do zjawiska spalania, konieczne
Rodzaj nadawanych uprawnień: obsługa, konserwacja, remont, montaż, kontrolnopomiarowe.
Kurs energetyczny G2 (6 godzin zajęć) Rodzaj nadawanych uprawnień: obsługa, konserwacja, remont, montaż, kontrolnopomiarowe. Zakres uprawnień: a. piece przemysłowe o mocy powyżej 50 kw; b. przemysłowe
Wiadomości pomocne przy ocenie zgodności - ATEX
Wiadomości pomocne przy ocenie zgodności - ATEX 1. Przestrzeń zagrożona wybuchem i źródła zapłonu W myśl dyrektywy 94/9/WE (ATEX), przestrzeń zagrożona wybuchem jest to przestrzeń, w której zależnie od
OPIS OCHRONNY PL 60494
- EGZEMPLARZ ARCHIWALNY RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej OPIS OCHRONNY PL 60494 WZORU UŻYTKOWEGO Y1 (2\J Numer zgłoszenia: 109566 @ Data zgłoszenia: 28.04.1999 @ Intel7:
AMUNICJA Z ĆWICZEBNYMI P0CISKAMI PODKALIBROWYMI DO ARMAT CZOŁGOWYCH
mgr inŝ. Tadeusz KUŚNIERZ Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia AMUNICJA Z ĆWICZEBNYMI P0CISKAMI PODKALIBROWYMI DO ARMAT CZOŁGOWYCH 1. Wstęp Do końca lat sześćdziesiątych 20-go wieku czołgi były uzbrojone
Dziennik Urzêdowy Komendy G³ównej Stra y Granicznej Nr 15 376 Poz. 89. I. Magazyny bazowe
Komendy G³ównej Stra y Granicznej Nr 15 376 Poz. 89 Za³¹czniki do zarządzenia nr 90 Komendanta G³ównego Stra y Granicznej z dnia 26 listopada 2009 r. Za³¹cznik nr 1 WARUNKI LOKALIZACJI OBIEKTÓW MAGAZYNOWYCH,
ZAPALNIKI ELEKTRONICZNE ELECTRONIC FUSE
mjr dr inż. Rafał BAZELA mgr inż. Jacek SZAJNA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ZAPALNIKI ELEKTRONICZNE Streszczenie: W pracy przedstawiono informacje na temat budowy i przeznaczenia zapalników
Materiał porównawczy do ustawy z dnia 3 października 2008 r.
BIURO LEGISLACYJNE/ Materiał porównawczy Materiał porównawczy do ustawy z dnia 3 października 2008 r. o zmianie ustawy o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami
Podstawy diagnostyki środków transportu
Podstawy diagnostyki środków transportu Diagnostyka techniczna Termin "diagnostyka" pochodzi z języka greckiego, gdzie diagnosis rozróżnianie, osądzanie. Ukształtowana już w obrębie nauk eksploatacyjnych
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 4 lipca 2005 r.
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 4 lipca 2005 r. w sprawie szkolenia i egzaminowania osób mających dostęp do przeznaczonych do użytku cywilnego Na podstawie art. 20 ust. 6 ustawy z
NOWOCZESNE KOMORY SPALANIA BIOMASY - DREWNA DREWNO POLSKIE OZE 2016
NOWOCZESNE KOMORY SPALANIA BIOMASY - DREWNA 2016 OPAŁ STAŁY 2 08-09.12.2017 OPAŁ STAŁY 3 08-09.12.2017 Palenisko to przestrzeń, w której spalane jest paliwo. Jego kształt, konstrukcja i sposób przeprowadzania
S Y L A B U S P R Z E D M I O T U. Konstrukcja środków bojowych
"Z A T W I E R D Z A M Prof. dr hab. inż. Radosław TRĘBIŃSKI Dziekan Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa Warszawa, dnia... S Y L A B U S P R Z E D M I O T U NAZWA PRZEDMIOTU: Wersja anglojęzyczna: Konstrukcja
Wiadomości pomocne przy ocenie zgodności - ATEX
Wiadomości pomocne przy ocenie zgodności - ATEX 1. Atmosfera wybuchowa i źródła zapłonu W myśl dyrektywy 2014/34/UE (ATEX), Atmosfera wybuchowa oznacza mieszaninę z powietrzem, w warunkach atmosferycznych,
NADZOROWANIE EKSPLOATACJI SYSTEMÓW OBRONY POWIETRZNEJ POD KĄTEM ICH NIEZAWODNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA
Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia NADZOROWANIE EKSPLOATACJI SYSTEMÓW OBRONY POWIETRZNEJ POD KĄTEM ICH NIEZAWODNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA Streszczenie: W artykule przedstawiono warunki efektywnego funkcjonowania
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA TECHNOLOGII POLIMERÓW
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA TECHNOLOGII POLIMERÓW PRZETWÓRSTWO TWORZYW SZTUCZNYCH I GUMY Lab 8. Wyznaczanie optimum wulkanizacji mieszanek kauczukowych na reometrze Monsanto oraz analiza
Statyka Cieczy i Gazów. Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał
Statyka Cieczy i Gazów Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał 1. Podstawowe założenia teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał: Ciała zbudowane są z cząsteczek. Pomiędzy cząsteczkami
SYMULACYJNE BADANIE SKUTECZNOŚCI AMUNICJI ODŁAMKOWEJ
Dr inż. Maciej PODCIECHOWSKI Dr inż. Dariusz RODZIK Dr inż. Stanisław ŻYGADŁO Wojskowa Akademia Techniczna SYMULACYJNE BADANIE SKUTECZNOŚCI AMUNICJI ODŁAMKOWEJ Streszczenie: W referacie przedstawiono wyniki
MESKO Spółka Akcyjna Ul. Legionów 122, Skarżysko-Kamienna
MESKO Spółka Akcyjna 1 PRZEZNACZENIE PRODUKTU 23x151 mm naboje z pociskiem przeciwpancerno-zapalająco-smugowym BZT przeznaczone są do rażenia samolotów oraz śmigłowców z: armaty ZU-23; armaty ZSU-23-4;
Magazynowanie cieczy
Magazynowanie cieczy Do magazynowania cieczy służą zbiorniki. Sposób jej magazynowania zależy od jej objętości i właściwości takich jak: prężność par, korozyjność, palność i wybuchowość. Zbiorniki mogą
TERMODYNAMIKA I TERMOCHEMIA
TERMODYNAMIKA I TERMOCHEMIA Termodynamika - opisuje zmiany energii towarzyszące przemianom chemicznym; dział fizyki zajmujący się zjawiskami cieplnymi. Termochemia - dział chemii zajmujący się efektami
Dziennik Ustaw Nr 46 2961 Poz. 437 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 3 marca 2005 r.
Dziennik Ustaw Nr 46 2961 Poz. 437 437 ROZPORZÑDZENIE MINISTRA GOSPODARKI I PRACY 1) z dnia 3 marca 2005 r. w sprawie sposobu prowadzenia identyfikacji wyrobów pirotechnicznych i amunicji dla potrzeb obrotu
AKTUALNE PROBLEMY I UWARUNKOWANIA W ZAKRESIE EKSPLOATACJI ZASOBÓW ŚRODKÓW BOJOWYCH
dr inż. Leszek STĘPIEŃ mjr mgr inż. Wojciech GORYCA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia AKTUALNE PROBLEMY I UWARUNKOWANIA W ZAKRESIE EKSPLOATACJI ZASOBÓW ŚRODKÓW BOJOWYCH Przedstawiono zagrożenia,
WYKORZYSTANIE FUNKCJI NIEZAWODNOŚCI W SYSTEMIE OCENY MAGAZYNOWANEJ AMUNICJI
mgr inŝ. Dariusz AMPUŁA prof.dr hab.inŝ. Jan FIGURSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WYKORZYSTANIE FUNKCJI NIEZAWODNOŚCI W SYSTEMIE OCENY MAGAZYNOWANEJ AMUNICJI W artykule przedstawiono dotychczas
WYTYCZNE DO PROWADZENIA PRAC NIEBEZPIECZNYCH POŻAROWO NA AGH
WYTYCZNE DO PROWADZENIA PRAC NIEBEZPIECZNYCH POŻAROWO NA AGH Dział Budowlany AGH Kraków, marzec 2016 Wytyczne do prowadzenia prac niebezpiecznych pożarowo dotyczą zarówno wykonawców obcych oraz pracowników
Dz.U Nr 64 poz. 737 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI
Kancelaria Sejmu s. 1/1 Dz.U. 1999 Nr 64 poz. 737 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI z dnia 20 lipca 1999 r. w sprawie rozbiórek obiektów budowlanych wykonywanych metoda wybuchową.
Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe
Dr inż. Mariusz Szewczyk Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza Wydział Budowy Maszyn i Lotnictwa Katedra Termodynamiki 35-959 Rzeszów, ul. W. Pola 2 Energia słoneczna i cieplna biosfery Pojęcia podstawowe
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 171
ZAKRES AKREDYTACJI LABORATORIUM BADAWCZEGO Nr AB 171 wydany przez POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI 01-382 Warszawa, ul. Szczotkarska 42 Wydanie nr 7 Data wydania: 12 lipca 2012 r. AB 171 Nazwa i adres: WOJSKOWY
Budowa i zasada działania broni kulowej z czterotaktowym zamkiem ślizgowo-obrotowym.
Budowa i zasada działania broni kulowej z czterotaktowym zamkiem ślizgowo-obrotowym. 1.1. Budowa i zasada działania broni z zamkiem czterotaktowym na przykładzie klasycznego Mausera.Najważniejszym elementem
Wpływ promieniowania na wybrane właściwości folii biodegradowalnych
WANDA NOWAK, HALINA PODSIADŁO Politechnika Warszawska Wpływ promieniowania na wybrane właściwości folii biodegradowalnych Słowa kluczowe: biodegradacja, kompostowanie, folie celulozowe, właściwości wytrzymałościowe,
CIEPLNE I MECHANICZNE WŁASNOŚCI CIAŁ
CIEPLNE I MECHANICZNE WŁASNOŚCI CIAŁ Ciepło i temperatura Pojemność cieplna i ciepło właściwe Ciepło przemiany Przejścia między stanami Rozszerzalność cieplna Sprężystość ciał Prawo Hooke a Mechaniczne
Spis treści. Oferta jednostek naukowych i naukowo-badawczych. Referaty naukowe
Spis treści Oferta jednostek naukowych i naukowo-badawczych Referaty naukowe Streszczenia artykułów Konferencja Naukowo-Techniczna Wspólne działanie Nauki Polskiej dla Obronności Kraju Wojciech SATKOWSKI
STOPY Z PAMIĘCIA KSZTAŁTU
STOPY Z PAMIĘCIA KSZTAŁTU NiTi 53-57% Ni, Ti50Ni48,5Co1,5 Przemiana martenzytyczna termosprężysta: wyniku wzajemnego dopasowania sieci macierzystej i tworzącego się martenzytu zachodzi odkształcenie sprężyste.
Pytanie zaczerpnięte ze strony: www.malopolska.policja.gov.pl/pl/content/pytanie-pozwolenie
Pytanie zaczerpnięte ze strony: www.malopolska.policja.gov.pl/pl/content/pytanie-pozwolenie Pozwolenie na broń wydane w celu ochrony osobistej, uprawnia m.in. do posiadania następujących rodzajów broni:
Podstawowe wiadomości o zagrożeniach
1. Proces Palenia Spalanie jest to proces utleniania (łączenia się materiału palnego z tlenem) z wydzielaniem ciepła i światła. W jego wyniku wytwarzane są także produkty spalania: dymy i gazy. Spalanie
ZASADY POSTĘPOWANIA W SYTUACJI ZAGROŻEŃ. Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe pracowników administracyjno-biurowych 178
ZASADY POSTĘPOWANIA W SYTUACJI ZAGROŻEŃ Szkolenia bhp w firmie szkolenie okresowe pracowników administracyjno-biurowych 178 Trzy czynniki umożliwiające spalanie Aby mogło dojść do zjawiska spalania, konieczne
WYBRANE ASPEKTY WYKORZYSTANIA OPERACYJNEGO AMUNICJI GRANATNIKOWEJ THE CHOSEN ASPECTS OF GRENADE LAUNCHER AMMUNITION OPERATING USAGE
Piotr FONROBERT, Bogdan KRYSIŃSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, Zielonka WYBRANE ASPEKTY WYKORZYSTANIA OPERACYJNEGO AMUNICJI GRANATNIKOWEJ Streszczenie: W artykule przedstawiono wpływ wad występujących
S Y L A B U S P R Z E D M I O T U
"Z A T W I E R D Z A M Prof. dr hab. inż. Radosław TRĘBIŃSKI Dziekan Wydziału Mechatroniki i Lotnictwa Warszawa, dnia... NAZWA PRZEDMIOTU: Wersja anglojęzyczna: Kod przedmiotu: S Y L A B U S P R Z E D
INFRA SPRAWNOŚĆ RADIACYJNA DO 75% CLIMATE TECHNOLOGY FEELS BETTER, WORKS BETTER.
INFRA UPGRADE SPRAWNOŚĆ RADIACYJNA DO 75% CLIMATE TECHNOLOGY FEELS BETTER, WORKS BETTER. www.markpolska.pl INFRA Promiennik, który rozgrzewa! Promiennik gazowy Mark Infra to innowacyjne urządzenie mające
INFRA SPRAWNOŚĆ RADIACYJNA DO 75% CLIMATE TECHNOLOGY FEELS BETTER, WORKS BETTER.
INFRA UPGRADE SPRAWNOŚĆ RADIACYJNA DO 75% CLIMATE TECHNOLOGY FEELS BETTER, WORKS BETTER. WWW.MARKPOLSKA.PL INFRA Promiennik, który rozgrzewa! Promiennik gazowy Mark Infra to innowacyjne urządzenie mające
SPALANIE PALIW GAZOWYCH
SPALANIE PALIW GAZOWYCH MIESZANKA PALNA Mieszanka palna to mieszanina powietrza z paliwem, w której: po zniknięciu źródła zapłonu proces spalania rozwija się w niej samorzutnie. RODZAJE MIESZANEK PALNYCH
4) Narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu:
Kryminalistyczna problematyka broni palnej podstawa prawna Ustawa z dnia 21 maja 1999 roku o broni i amunicji (t.j. Dz.U. z 2004 roku nr 52, poz. 525 z późn. zm.) art. 4 ust. 1 1) Broń palna, 2) Broń pneumatyczna,
PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ ORAZ POSTĘPOWANIA W RAZIE POŻARU. Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 147
PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ ORAZ POSTĘPOWANIA W RAZIE POŻARU Szkolenia bhp w firmie szkolenie wstępne ogólne 147 Odporność pożarowa budynków wysokość obiektu kategoria zagrożenia ludzi odporność
MESKO Spółka Akcyjna Ul. Legionów 122, Skarżysko-Kamienna
1 2 PRZEZNACZENIE PRODUKTU 23x151 mm naboje z pociskiem przeciwpancerno-zapalająco-smugowym BZT przeznaczone są do rażenia samolotów oraz śmigłowców z: armaty ZU-23; armaty ZSU-23-4; armaty ZSU-23-4M;
WYBRANE SPOSOBY WYTWARZANIA CIŚNIENIA ROZCALAJĄCEGO KASETĘ 98 MM POCISKU MOŹDZIERZOWEGO
mgr inż. Bohdan ZARZYCKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WYBRANE SPOSOBY WYTWARZANIA CIŚNIENIA ROZCALAJĄCEGO KASETĘ 98 MM POCISKU MOŹDZIERZOWEGO Streszczenie: W artykule zaprezentowano wybrane
2. Badanie trwałości fizykochemicznej kruszących - pobudzających materiałów wybuchowych stosowanych w artyleryjskich układach zapalnikowych
ppłk rez. dr inŝ. Maciej MISZCZAK mjr mgr inŝ. Wojciech GORYCA kpt. rez. mgr inŝ. Marek PIECUCH mgr inŝ. Sławomir GRYKA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ANALIZA METOD BADANIA TRWAŁOŚCI FIZYKOCHEMICZNEJ
Sonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym?
Schemat 1 Strefy reakcji Rodzaje efektów sonochemicznych Oscylujący pęcherzyk gazu Woda w stanie nadkrytycznym? Roztwór Znaczne gradienty ciśnienia Duże siły hydrodynamiczne Efekty mechanochemiczne Reakcje
BADANIA WŁAŚCIWOŚCI ZESPOŁÓW NAPĘDOWYCH RAKIET OSA
dr inż. Marian STUDENCKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia BADANIA WŁAŚCIWOŚCI ZESPOŁÓW NAPĘDOWYCH RAKIET OSA W artykule przedstawiono wybrane problemy dotyczące badań zespołów napędowych rakiet
SZKOLENIE PODSTAWOWE STRAŻAKÓW RATOWNIKÓW OSP Temat 11: Spalanie wybuchowe. Piotr Wójcik
SZKOLENIE PODSTAWOWE STRAŻAKÓW RATOWNIKÓW OSP Temat 11: Spalanie wybuchowe Piotr Wójcik 2T Eksplozja Eksplozja - gwałtowny wybuch powodujący powstanie fali uderzeniowej rozchodzącej się z prędkością powyżej
PEŁZANIE WYBRANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH
Mechanika i wytrzymałość materiałów - instrukcja do ćwiczenia laboratoryjnego: Wprowadzenie PEŁZANIE WYBRANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH Opracowała: mgr inż. Magdalena Bartkowiak-Jowsa Reologia jest nauką,
BEZPIECZEŃSTWO EKSPLOATACJI AMUNICJI MORSKIEJ OPERATING SAFETY OF NAVAL AMMUNITION
kpt. mgr inż. Radosław WARCHOŁ mgr inż. Bogdan KRYSIŃSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia, Zielonka BEZPIECZEŃSTWO EKSPLOATACJI AMUNICJI MORSKIEJ Streszczenie. W artykule przedstawiono negatywne
Spotkania z fizyka 2. Rozkład materiału nauczania (propozycja)
Spotkania z fizyka 2. Rozkład materiału nauczania (propozycja) Temat lekcji Siła wypadkowa siła wypadkowa, składanie sił o tym samym kierunku, R składanie sił o różnych kierunkach, siły równoważące się.
Pierwszy olej zasługujący na Gwiazdę. Olej silnikowy marki Mercedes Benz.
Pierwszy olej zasługujący na Gwiazdę. Olej silnikowy marki Mercedes Benz. Oryginalny olej silnikowy marki Mercedes Benz. Opracowany przez tych samych ekspertów, którzy zbudowali silnik: przez nas. Kto
ANALIZA STANU TECHNICZNEGO WYBRANYCH RODZAJÓW ARTYLERYJSKICH ŁADUNKÓW MIOTAJĄCYCH PO DŁUGOLETNIM PRZECHOWYWANIU
dr inż. Dariusz AMPUŁA Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia ANALIZA STANU TECHNICZNEGO WYBRANYCH RODZAJÓW ARTYLERYJSKICH ŁADUNKÓW MIOTAJĄCYCH PO DŁUGOLETNIM PRZECHOWYWANIU Streszczenie: W artykule przedstawiono
WPŁYW WARUNKÓW EKSPLOATACJI NA STAN TECHNICZNY AMUNICJI AN INFLUENCE OF SERVICE CONDITIONS ON TECHNICAL STATE OF AMMUNITION
dr inż. Leszek STĘPIEŃ ppłk dr inż. Jacek BORKOWSKI Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia WPŁYW WARUNKÓW EKSPLOATACJI NA STAN TECHNICZNY AMUNICJI Streszczenie: W artykule scharakteryzowano wymuszenia
GRANATNIKI PRZECIWPANCERNE Z CZECH. POTENCJALNA BROŃ DLA WOT
aut. Paweł Ziemnicki 31.07.2017 GRANATNIKI PRZECIWPANCERNE Z CZECH. POTENCJALNA BROŃ DLA WOT Na poligonie w Zielonce odbyła się prezentacja możliwości bezodrzutowych wyrzutni pocisków RTG (RPG-75-TB),
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI. z dnia 8 lipca 2010 r.
Dz.U.2010.138.931 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie minimalnych wymagań, dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z możliwością wystąpienia w miejscu pracy
dr inż. Gerard Kałuża Konstrukcja i badania zatapialnych pomp wirowych przeznaczonych do pracy w przestrzeni zagrożonej wybuchem.
dr inż. Gerard Kałuża Konstrukcja i badania zatapialnych pomp wirowych przeznaczonych do pracy w przestrzeni zagrożonej wybuchem. I. Wstęp II. III. Pompa zatapialna jest urządzeniem elektryczno-mechanicznym.
Temat: Systemy do precyzyjnej regulacji temperatury w obiektach chłodzonych o dużej i małej pojemności cieplnej.
Temat: Systemy do precyzyjnej regulacji temperatury w obiektach chłodzonych o dużej i małej pojemności cieplnej. Paweł Paszkowski SUChiKl Semestr IX Rok akademicki 2010/2011 SPIS TREŚCI Regulacja temperatury
Dwustopniowy reduktor ciśnienia
O. M T.. T A R T A R INI Dwustopniowy reduktor ciśnienia Serii R25 - Wewnętrzny zawór wydmuchowy - Zawór szybko zamykający na wzrost ciśnienia - Zawór szybko zamykający na spadek ciśnienia - Maksymalna
AMUNICJA Z POCISKAMI ODŁAMKOWO-BURZĄCYMI DO CZOŁGÓW LEOPARD 2A EKSPLOATOWANYCH W WOJSKU POLSKIM
mgr inż. Tadeusz KUŚNIERZ Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia AMUNICJA Z POCISKAMI ODŁAMKOWO-BURZĄCYMI DO CZOŁGÓW LEOPARD 2A EKSPLOATOWANYCH W WOJSKU POLSKIM Streszczenie: W arty kule przedstawiono
Odwracalność przemiany chemicznej
Odwracalność przemiany chemicznej Na ogół wszystkie reakcje chemiczne są odwracalne, tzn. z danych substratów tworzą się produkty, a jednocześnie produkty reakcji ulegają rozkładowi na substraty. Fakt
DIAGNOSTIC TESTS OF SR(M)LWD MOTORS. SERVICE PROBLEMS DURING EXPLOITATION
mgr inż. Izabela MAZUR mgr inż. Piotr KASPRZAK Wojskowy Instytut Techniczny Uzbrojenia BADANIA DIAGNOSTYCZNE SILNIKÓW RAKIETOWYCH ŁWD W PROCESIE EKSPLOATACJI Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki
Technik mechanik 311504
Technik mechanik 311504 Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik mechanik powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: 1) wytwarzania części maszyn i urządzeń; 2) dokonywania
Projektowanie łańcuchów ogniowych w zapalnikach
PROBLEMY MECHATRONIKI UZBROJENIE, LOTNICTWO, INŻYNIERIA BEZPIECZEŃSTWA ISSN 2081-5891 6, 2 (20), 2015, 113-122 Projektowanie łańcuchów ogniowych w zapalnikach Grzegorz JĄCZEK 1*, Józef GACEK 2, Eva FRIIS
Wyznaczanie prędkości dźwięku
Wyznaczanie prędkości dźwięku OPRACOWANIE Jak można wyznaczyć prędkość dźwięku? Wyznaczanie prędkości dźwięku metody doświadczalne. Prędkość dźwięku w powietrzu wynosi około 330 m/s. Dokładniejsze jej
2. Przewożone są towary niebezpieczne oznaczone nalepkami
1 S t r o n a 1. Czy osoby zajmujące się przewozem towarów niebezpiecznych pakowanych w ilościach ograniczonych muszą przechodzić szkolenie: a. Tak muszą przechodzić szkolenie kursowe i zdawać egzamin
Analiza ryzyka jako metoda obniżająca koszty dostosowania urządzeń nieelektrycznych do stref zagrożenia wybuchem.
Analiza ryzyka jako metoda obniżająca koszty dostosowania urządzeń nieelektrycznych do stref zagrożenia wybuchem. Dyrektywa 2014/34/UE (ATEX 114) Urządzeniami według definicji 2014/34/UE są maszyny, urządzenia