Ranking atrakcyjności powiatów województwa dolnośląskiego

Transkrypt

1 Ranking atrakcyjności powiatów województwa dolnośląskiego

2 Spis treści: Wprowadzenie... 3 Metodologia tworzenia rankingu powiatów województwa dolnośląskiego... 5 RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO WYNIKI ANALIZ Dolny Śląsk na tle pozostałych regionów Polski charakterystyka podstawowa Obszar 1: Kondycja lokalnego rynku pracy Obszar 2: Sytuacja mieszkaniowa Obszar 3: Poziom rozwoju infrastrukturalnego i aktywnośd władz samorządowych Obszar 4: Klimat i warunki do tworzenia i rozwijania przedsiębiorstw Obszar 5: Walory krajobrazowe i turystyczne Obszar 6: Oferta spędzania czasu wolnego Obszar 7: Oferta edukacyjna Zbiorcza analiza atrakcyjności powiatów dla powracających Próba segmentacji powiatów województwa dolnośląskiego Spis tabel, schematów, wykresów i map

3 WPROWADZENIE Zdecydowana większośd współczesnych zachowao migracyjnych ma wymiar ekonomiczny decyzja o wyjeździe podejmowana jest niejednokrotnie w sytuacji rozczarowania perspektywami zawodowymi i warunkami życia w kraju ojczystym z nadzieją na maksymalizację dochodów w kraju przyjmującym. Dominujący kierunek międzynarodowych emigracji zasobów ludzkich jest oczywisty z krajów o niższym do krajów o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego. Nie są już tak oczywiste kierunki reemigracji - w literaturze przedmiotu wyróżnia się różne typy powrotów: do miejsca urodzenia bądź zamieszkania przed wyjazdem czy nawet kraju pochodzenia przodków. Popularny jest również pogląd, że reemigracje są zjawiskiem typowo miejskim powracający osiedlają się w regionach posiadających na swym terenie dynamicznie rozwijające się aglomeracje 1. Sami migranci na forach internetowych deklarują, że przy wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie, obok względów osobistych (np. dołączenie do małżonka), kierują się takimi kryteriami jak np. sytuacja na lokalnym rynku pracy, oferta edukacyjna i oferta czasu wolnego. Tendencja ta szczególnie silna jest wśród osób młodych, wykazujących wysoką elastycznośd w odniesieniu do swoich planów zawodowych i migracyjnych. Pojawiają się więc zasadnicze pytania: Czy Dolny Śląsk ma szansę na przyciąganie pochodzących z innych regionów Polski reemigrantów? Jeśli tak, to których powiatów zjawisko to będzie dotyczyd w największym stopniu? Co region i jego poszczególne powiaty mają do zaoferowania migrantom powrotnym? Niniejszy raport prezentuje syntetyczną ocenę atrakcyjności oferty, którą potencjalnie mogą byd zainteresowani migranci powrotni, dostępnej w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego. Ofertę tę należy rozumied szeroko jako ogół czynników branych pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o reemigracji. Należy w tym miejscu wyraźnie zaznaczyd, że atrakcyjnośd tę budują wyłącznie tzw. obiektywne czynniki (głównie wskaźniki rozwoju gospodarczego i społecznego) analiza nie uwzględnia czynników przyciągających związanych z życiem osobistym 1 A. Fihel, J. Tyrowicz, P. Kaczmarczyk, Migracje powrotne Polaków, FISE, marzec 2008 r. 3

4 i rodzinnym migrantów (między innymi z tego powodu jej wyniki nie korespondują ze statystykami dotyczącymi skali reemigracji do poszczególnych dolnośląskich powiatów). Celem opracowania jest uchwycenie przestrzennego zróżnicowania potencjału powiatów województwa dolnośląskiego w dwóch aspektach: zdolności do przyciągania powracających oraz zdolności ułatwiania readaptacji przedstawicieli tej grupy do ponownego życia w kraju. Raport powstał w ramach współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu pn. Kierunek Dolny Śląsk - wpływ potencjału społeczno-ekonomicznego migrantów powrotnych na rozwój województwa dolnośląskiego w kontekście przygotowania regionu na przyjęcie powracających. Zasadniczym celem tego projektu jest opracowanie katalogu rekomendacji formułowanych dla dolnośląskich jednostek samorządu terytorialnego, wspomagających efektywne wykorzystanie potencjału ekonomicznego, kulturowego i społecznego powracających na Dolny Śląsk. Zaproponowanie tego typu rozwiązao nie jest możliwe bez rzetelnego rozpoznania oferty służącej nie tylko przyciąganiu powracających, ale także minimalizacji szoku poemigracyjnego i readaptacji do warunków życia w regionie. Raport składa się z 2 części. W części pierwszej opisana została metodologia tworzenia rankingu powiatów województwa dolnośląskiego, łącznie z wyborem obszarów tematycznych podlegających ocenie oraz opisem metody analizy wskaźnikowej. Częśd druga to identyfikacja kluczowych czynników branych pod uwagę przez reemigrantów przy podejmowaniu decyzji o osiedleniu się w konkretnym rejonie. Analiza czynników wpływających na decyzję o powrocie na Dolny Śląsk przeprowadzona została na podstawie wyników badao 4

5 METODOLOGIA TWORZENIA RANKINGU POWIATÓW WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Ranking atrakcyjności powiatów województwa dolnośląskiego opracowany został w oparciu o wyniki analizy wskaźnikowej o pozycji powiatu w zestawieniu decydowały wartości podstawowych wielkości charakteryzujących jego poziom rozwoju w określonej sferze społecznogospodarczej. Wybór obszarów tematycznych podlegających ocenie Punktem wyjścia tworzenia rankingu atrakcyjności powiatów z perspektywy powracających z zagranicy był wybór obszarów tematycznych, które poddane zostaną ocenie i analizie porównawczej. Wybór ten podyktowany był wskazaniami reemigrantów biorących udział w badaniach realizowanych w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) w przypadku badao ilościowych przeprowadzonych w okresie styczeo marzec 2009 r. na próbie 285 dolnośląskich migrantów powrotnych z wykorzystaniem metody wspomaganego komputerowo wywiadu telefonicznego pytano m.in. o powody, dla których osoby te zdecydowały się na powrót do kraju. Warto w tym miejscu zaznaczyd, że zdecydowana większośd respondentów stwierdziła, że podejmowała tę decyzję niejako w oderwaniu od atrakcyjności miejsca, do którego wraca aż 3/4 badanych zadeklarowało, że wróciło, gdyż upłynął czas, jaki planowali spędzid za granicą. Niemniej jednak, obok tych wskazao, pojawiały się również takie, które determinują w mniejszym lub większym stopniu wybór miejsca osiedlenia się po powrocie, np. chęd kontynuacji studiów. Sformułowany w efekcie realizacji badao ilościowych katalog czynników branych pod uwagę przy wyborze kierunków reemigracji uzupełniony został w toku badao jakościowych indywidualnych i grupowych wywiadów z migrantami powrotnymi. W wyniku ww. działao określono obszary, które poddane zostały ocenie w ramach tworzonego rankingu atrakcyjności miejsc osiedlania się po powrocie do kraju: sytuacja na lokalnym rynku pracy ( łatwośd znalezienia pracy, atrakcyjnośd miejsc pracy *m.in. poziom wynagrodzeo, podejście do pracownika+); 5

6 klimat i warunki do tworzenia i rozwijania przedsiębiorstw; poziom rozwoju inwestycyjnego danego miejsca (infrastruktura, aktywnośd władz lokalnych); sytuacja na rynku nieruchomości (m.in. ceny domów/mieszkao); oferta edukacyjna; oferta spędzania czasu wolnego; walory krajobrazowe i turystyczne. Dla stworzenia syntetycznego wskaźnika atrakcyjności powiatu konieczne było dokonanie doboru wag odzwierciedlających siłę wpływu sytuacji panującej w poszczególnych obszarach na decyzję o wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie. Działanie to zostało poprzedzone nadaniem rang zdefiniowanym obszarom tematycznym w tym miejscu ponownie oddano głos samym migrantom. W ramach realizowanego w okresie styczeo maj 2010 r. badania ankietowego na próbie 500 dolnośląskich emigrantów proszono o ocenę ważności poszczególnych obszarów dla podjęcia decyzji o miejscu osiedlenia się po powrocie do kraju. 2 Badani mogli nadad ocenianym obszarom rangi od 1 do 8, gdzie 1 oznaczało najważniejszy czynnik brany pod uwagę przy wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie do Polski, a 8 czynnik najmniej istotny. Rozkład preferencji dolnośląskich emigrantów prezentuje poniższa tabela: Tabela 1 Rangi nadane poszczególnym obszarom atrakcyjności przez przebadanych migrantów z Dolnego Śląska Ranga OBSZAR (obliczona jako średnia ważona) atrakcyjnośd miejsc pracy (np. poziom wynagrodzeo, podejście do 2,91 pracownika) łatwośd znalezienia pracy 2,96 sytuacja na rynku nieruchomości (np. ceny domów/mieszkao) 4,15 poziom rozwoju inwestycyjnego danego miejsca (infrastruktura, aktywnośd władz lokalnych) klimat i warunki do tworzenia i rozwijania przedsiębiorstw 4,72 walory krajobrazowe, turystyczne 5,30 4,55 2 Badanych poproszono aby nie brali pod uwagę powodów prywatnych, które w oczywisty sposób wpływają na decyzję o miejscu osiedlenia się, ale nie wpływają na atrakcyjnośd danego powiatu i z tego względu zostały przy analizie pominięte. 6

7 oferta spędzania czasu wolnego 5,32 oferta edukacyjna 6,06 Źródło: Opracowanie własne. Jak wspomniano wcześniej, rangi posłużyły do nadania wag poszczególnym obszarom tematycznym. Dla potrzeb dalszej analizy przeformułowano nazwy i połączono dwa obszary - atrakcyjnośd miejsc pracy i łatwośd znalezienia pracy ujmowane są łącznie jako kondycja lokalnego rynku pracy : Tabela 2.Wagi dla poszczególnych obszarów atrakcyjności obliczone w oparciu o rangi. Waga do obliczenia syntetycznych OBSZAR mierników atrakcyjności 1) kondycja lokalnego rynku pracy 1,6 2) sytuacja mieszkaniowa 1,5 3)poziom rozwoju infrastrukturalnego i aktywnośd władz samorządowych 4) klimat i warunki do tworzenia i rozwijania przedsiębiorstw 1,3 5) walory krajobrazowe i turystyczne 1,2 6) oferta spędzania czasu wolnego 1,1 7) oferta edukacyjna 1 Źródło: Opracowanie własne. 1,4 7

8 Metody analizy wskaźnikowej Określenie obszarów tematycznych podlegających ocenie w ramach tworzenia rankingu atrakcyjności powiatów pozwoliło na przejście do etapu kolejnego, tj. opracowania zestawu wskaźników, odzwierciedlających w możliwie najwierniejszym stopniu sytuację w analizowanym obszarze tematycznym. Wybór tych wskaźników dokonany został w drodze prac eksperckich przeprowadzonych z wykorzystaniem elementów Techniki Grup Nominalnych i podzielonych w związku z tym na dwie podstawowe fazy. W ramach fazy I każdy z ekspertów zapisywał jak najwięcej własnych propozycji wskaźników w obrębie zdefiniowanych obszarów tematycznych. Faza II to dyskusja nad poszczególnymi propozycjami (zgłaszanymi anonimowo na kartkach) i stworzenie listy rankingowej wskaźników każdy z ekspertów dokonał wyboru jego zdaniem najtrafniejszych pomysłów. Finalny zestaw wskaźników prezentuje się następująco: Tabela 3. Zestawienie wskaźników diagnostycznych wykorzystanych do tworzenia rankingu atrakcyjności dolnośląskich powiatów. OBSZAR I: KONDYCJA LOKALNEGO RYNKU PRACY Podobszar: Dostępnośd zatrudnienia stopa bezrobocia w powiecie (D 3 ) [dane za 2009 rok] odsetek długotrwale bezrobotnych wśród zarejestrowanych bezrobotnych (D) [2008] liczba nowo rejestrujących się w powiatowych urzędach pracy w stosunku do liczby ofert pracy zgłoszonych do tych instytucji (D) [2009] Podobszar: Atrakcyjnośd miejsc pracy przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2008 roku wskaźnik monofunkcyjności (D) [2009] zwolnienia z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy (na 1000 pracujących) (D) [2008] liczba firm w rankingu dziennika Rzeczpospolita : Lista 2000 (w przeliczeniu na firm w powiecie) [2008] liczba firm posiadających certyfikaty ISO (na firm w powiecie) [2010] Podobszar: Wsparcie instytucjonalne dla bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy liczba agencji zatrudnienia w powiecie (w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych) [2009] liczba działających w powiecie Ochotniczych Hufców Pracy (w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych w wieku do 25 lat) [2009] liczba organizacji działających na rzecz bezrobotnych i rynku pracy (w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych) [2009] 3 D oznacza destymulantę, zob. s. 11 8

9 OBSZAR II: SYTUACJA MIESZKANIOWA Podobszar: Dostępnośd mieszkao/domów liczba osób na 1 mieszkanie w powiecie (D) [2008] mieszkania oddane do użytkowania na ludności [ ] pozwolenia na budowę nowych budynków mieszkalnych na ludności [2009] budynki mieszkalne nowe oddane do użytkowania na ludności [2009] liczba ofert na mieszkaoców [2010] ceny mieszkao (D) [2010] ceny domów (D) [2010] relacja średniej ceny m 2 mieszkao do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (D) [2010] Podobszar: Standard mieszkao/domów średnia powierzchnia mieszkao w powiecie (m 2 ) [2008] odsetek mieszkao wyposażonych w podstawowe instalacje: sied wodociągową, centralne ogrzewanie, łazienkę [2008] OBSZAR III: POZIOM ROZWOJU INFRASTRUKTURALNEGO I AKTYWNOŚD WŁADZ SAMORZĄDOWYCH Podobszar: Aktywnośd władz samorządowych wielkośd pozyskanych przez jednostki samorządu terytorialnego środków z funduszy unijnych (na jednego mieszkaoca) [2009] wydatki inwestycyjne z budżetów JST (na jednego mieszkaoca) [2009] Podobszar: Poziom rozwoju infrastrukturalnego wskaźnik zagęszczenia dróg o nawierzchni twardej [2008] wskaźnik jakości sieci drogowej [2008] odsetek mieszkaoców powiatu korzystających z sieci wodociągowej, kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków [2008] liczba łóżek w szpitalach na mieszkaoców [2008] liczba miejsc w domach opieki społecznej podległych JST na 1000 mieszkaoców w wieku poprodukcyjnym [2008] OBSZAR IV: KLIMAT I WARUNKI DO TWORZENIA I ROZWIJANIA PRZEDSIĘBIORSTW Podobszar: Aktywnośd gospodarcza mieszkaoców regionu wskaźnik aktywności gospodarczej mieszkaoców [ ] Podobszar: Kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw wskaźnik poziomu kosztów [ ] rentownośd obrotu netto [ ] nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw [2008] wartośd środków trwałych [2008] Podobszar: Dostępnośd terenów inwestycyjnych powierzchnia działek inwestycyjnych [2010] powierzchnia lokalizacji inwestycji typu greenfield [2010] Podobszar: Wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorców instytucje otoczenia biznesu (sekcja J i K) [ ] OBSZAR V: WALORY KRAJOBRAZOWE I TURYSTYCZNE Podobszar: Zasoby przyrody zwiększające atrakcyjnośd turystyczną liczba rezerwatów przyrody [2008] udział powierzchni rezerwatu do ogólnej powierzchni powiatu [2008] liczba parków krajobrazowych [2008] 9

10 udział powierzchni parków do ogólnej powierzchni powiatu [2008] udział obszarów chronionego krajobrazu do ogólnej powierzchni powiatu [2008] lesistośd (%)[2008] liczba parków narodowych [2008] udział parków narodowych do powierzchni powiatu [2008] Podobszar: Zasoby dziedzictwa kulturowego liczba obiektów zabytkowych na 100 km 2 [ ] liczba muzeów i ich oddziałów [2008] liczba zwiedzających muzea (na mieszkaoców) [2008] Podobszar: Poziom rozwoju bazy turystycznej liczba obiektów noclegowych [ ] wskaźnik Baretje a-deferta [ ] wskaźnik intensywności ruchu turystycznego według Schneidera [ ] wskaźnik wykorzystania pojemności noclegowej [ ] wskaźnik gęstości ruchu [ ] wskaźnik gęstości bazy noclegowej [ ] wskaźnik rozwoju gęstości noclegowej [ ] OBSZAR VI: OFERTA CZASU WOLNEGO aktywnośd społeczna mieszkaoców powiatu (liczba organizacji na 1000 mieszkaoców) [2009] liczba bibliotek na ludności [2008] księgozbiór bibliotek na 1000 ludności [2008] czytelnicy na 1000 ludności [2008] imprezy kulturalno-oświatowe organizowane przez muzea na 1000 ludności [2008] liczba cyklicznych wydarzeo kulturalnych [2009] liczba wydarzeo międzynarodowych [2009] liczba galerii i salonów sztuki [2008] liczba seansów w kinach na 1000 ludności [2008] liczba widzów w kinach na 1000 ludności [2008] liczba domów i ośrodków kultury na ludności [2007] liczba klubów sportowych na ludności [2008] liczba basenów na ludności [2008] OBSZAR VII: OFERTA EDUKACYJNA liczba dzieci uczęszczających do żłobka (na 100 dzieci w wieku: 0-2 lata) [2008] liczba dzieci uczęszczających do przedszkola (na 100 dzieci w wieku: 3-6 lat) [2008] średni wynik punktowy na egzaminie gimnazjalnym w części humanistycznej [2009] średni wynik punktowy na egzaminie gimnazjalnym w części matematyczno-przyrodniczej [2009] liczba szkół w powiecie, które znajdują się w rankingu Rzeczpospolitej i Perspektyw [2009] zdawalnośd egzaminu maturalnego w liceach ogólnokształcących [2009] zdawalnośd egzaminu maturalnego w szkołach średnich ogółem [2009] liczba szkół wyższych w powiecie [2009] liczba uniwersytetów trzeciego wieku [2009] liczba instytucji szkoleniowych na mieszkaoców [2009] Źródło: Opracowanie własne. 10

11 Ww. wskaźniki posłużyły do stworzenie mierników atrakcyjności w każdym ze zdefiniowanych obszarów tematycznych. Dla obliczenia tych mierników posłużono się istniejącą już metodologią, wykorzystywaną do analizy porównawczej konkurencyjności powiatów województwa dolnośląskiego przez Urząd Statystyczny we Wrocławiu, co zostało szczegółowo opisane w publikacji Konkurencyjnośd powiatów województwa dolnośląskiego w latach Analiza przeprowadzona w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) opierała się w znacznej mierze na przedstawionej w ww. pracy metodologii jako narzędziu już sprawdzonym i umożliwiającym porównywanie powiatów między sobą. Zanim jednak obliczone zostały wskaźniki dla każdego z obszarów tematycznych, zmienne na podstawie których je obliczano należało poddad kilku operacjom umożliwiającym syntezę. Po pierwsze, w ramach poszczególnych obszarów wszystkie użyte wskaźniki traktowane były jako równoważne - innymi słowy wszystkim przypisana została waga równa 1. Następnie, aby umożliwid dokonywanie porównao zmiennych mierzonych za pomocą różnych jednostek, wszystkie wskaźniki zostały poddane standaryzacji 5. Dodatkowo, częśd wskaźników miała odwrotny charakter, tzn. mierzyła raczej nieatrakcyjnośd powiatów pod określonym względem (wskaźniki te określono mianem destymulant). Taki charakter miał dla przykładu wskaźnik z obszaru rynku pracy: stopa bezrobocia im wyższa wartośd tego wskaźnika tym gorsza sytuacja powiatu w tym obszarze. Takie zmienne odwrócono więc poprzez przemnożenie otrzymanych wartości przez (-1). 6 Posługując się w taki sposób przygotowanymi wskaźnikami obliczono dla każdego z powiatów zbiorczy miernik atrakcyjności w danym obszarze. Miernik ten obliczany był według wzoru: pi pmin mi 10 pkt, p p gdzie: max min m - wartośd miernika dla i-tego powiatu, i 4 Dokładny opis metodologii w publikacji: Konkurencyjnośd powiatów województwa dolnośląskiego w latach , Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław Zastosowana została standaryzacja typu z, w której wystandaryzowaną wartośd oblicza się poprzez odjęcie od wartości zmiennej średniej arytmetycznej,a następnie podzielenie przez odchylenie standardowe. 6 Wskaźniki te są wymienione przy okazji charakterystyki każdego z obszarów. 11

12 p - dla każdego i-tego powiatu suma wartości wskaźników w analizowanym obszarze, i pmin - suma wartości minimalnych wszystkich analizowanych wskaźników, teoretyczny antywzorzec atrakcyjności w danym obszarze, pmax - suma wartości maksymalnych wszystkich analizowanych wskaźników, teoretyczny wzorzec atrakcyjności w danym obszarze. W celu ułatwienia posługiwania się ww. miernikiem został on jeszcze pomnożony przez stałą wielkośd: 10 punktów. Dzięki temu zabiegowi miernik mógł przyjmowad wartości od 0 do 10, gdzie 0 oznaczało teoretyczną sytuację, w której wszystkie analizowane zmienne przyjmują wartości minimalne, a 10 równie teoretyczną sytuację, w której wszystkie analizowane wskaźniki przyjmują z kolei wartości maksymalne. Im wyższa wartośd miernika, tym bardziej atrakcyjny w danym obszarze jest badany powiat. Po zastosowaniu zdefiniowanych wag (Tabela 3) dla każdego powiatu obliczony został syntetyczny miernik atrakcyjności powiatu dla migrantów powracających z zagranicy. Miernik ten wyliczany był według przedstawionego już wcześniej wzoru, tj.: m s n i 1 m i n w i gdzie: ms - syntetyczny miernik atrakcyjności powiatu dla powracających (we wszystkich obszarach), mi - miernik atrakcyjności powiatu w jednym z obszarów, wi - waga dla tego obszaru nadana przez migrantów, n - liczba obszarów. Dodatkowo, na podstawie wartości wskaźnika syntetycznego podzielono powiaty na cztery grupy. Do wyodrębnienia grup posłużono się metodą trzech średnich. Procedura polega na uporządkowaniu wszystkich powiatów według malejących wartości syntetycznego miernika atrakcyjności i wyliczeniu średniej arytmetycznej m. Następnie dla powiatów, dla których mierniki 12

13 atrakcyjności były wyższe niż średnia m obliczona została kolejna średnia - m. Analogicznie - dla 1 powiatów, dla których mierniki rozwoju były mniejsze niż średnia m obliczono średnią m. 2 Wyodrębnione grupy przedstawiają się następująco: grupa I wysoki poziom atrakcyjności powiatu: miernik rozwoju powiatu m i m1 grupa II średni poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu m mi m1 grupa III niski poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu m 2 m i m grupa IV bardzo niski poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu m i m2. Wybór obszarów, dobór wag i w efekcie obliczenie wskaźników finalnych dokonywane było więc w oparciu o następujący schemat logiczny: 13

14 Schemat 1. Schemat działao dot. tworzenia rankingu atrakcyjności powiatów. Źródło: Opracowanie własne. 14

15 RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO WYNIKI ANALIZ DOLNY ŚLĄSK NA TLE POZOSTAŁYCH REGIONÓW POLSKI CHARAKTERYSTYKA PODSTAWOWA Położone w południowo-zachodniej Polsce województwo dolnośląskie (przy granicy z Niemcami oraz Czechami) zajmuje powierzchnię km² (co stanowi 6,1% ogólnej powierzchni kraju). Region zamieszkiwany jest przez osób 7 ; gęstośd zaludnienia wynosi 144 osoby/km² (jeden z wyższych wskaźników w skali kraju). W skład województwa wchodzi 26 powiatów ziemskich oraz trzy miasta na prawach powiatu (Wrocław, Jelenia Góra, Legnica). Województwo dolnośląskie na przestrzeni ostatnich kilku lat stale plasuje się w czołówce rankingów konkurencyjności regionów. W zestawieniu przygotowanym przez Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową prezentującym atrakcyjnośd inwestycyjną województw Dolny Śląsk zajął 2. lokatę (wyżej uplasowało się jedynie województwo śląskie). W przypadku Dolnego Śląska w analizie tej szczególnie wysoko zostały ocenione 8 : aktywnośd wobec inwestorów (mocne strony regionu w tym obszarze to: ponadprzeciętna liczba ofert inwestycyjnych, wysoka intensywnośd działalności informacyjnej oraz wysoki odsetek gmin-laureatów konkursu Gmina Fair Play); poziom rozwoju infrastruktury gospodarczej (atutami województwa w tym aspekcie są: dobrze rozwinięty sektor otoczenia biznesu, zasoby wolnych terenów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych); poziom rozwoju infrastruktury społecznej (województwo wysoką pozycję zawdzięcza bogatej ofercie życia kulturalnego oraz dobrze rozwiniętej infrastrukturze turystycznej); dostępnośd transportowa (na co ma wpływ bliskośd granicy zachodniej, ponadprzeciętny poziom rozwoju sektora transportu i logistyki, duża liczba międzynarodowych połączeo lotniczych). 7 Dane GUS za 2008 rok. 8 Atrakcyjnośd inwestycyjna województw w 2009 r., Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009 r. 15

16 Nisko oceniono natomiast aspekt bezpieczeostwa powszechnego; przeciętnie zaś: zasoby i koszty pracy oraz chłonnośd regionalnego rynku zbytu. Z wynikami rankingu korespondują podstawowe wskaźniki makroekonomiczne dla regionu oraz wyniki badao opinii społecznej z sondażu przeprowadzonego przez CBOS wynika, że Dolnoślązacy statystycznie rzadziej niż ogół mieszkaoców kraju deklarują niezadowolenie z materialnych warunków bytu swojej rodziny; częściej wskazują natomiast, że sytuacja w ich miejscu zamieszkania zmierza w dobrym kierunku (odpowiednio 52% i 50% wskazao) 9. Region wyróżnia relatywnie wysoki poziom PKB przypadający na jednego mieszkaoca w 2007 r. województwo uplasowało się na 2. pozycji w kraju, ustępując jedynie województwu mazowieckiemu. Trudno rozstrzygnąd jednoznacznie kwestię poczucia przywiązania mieszkaoców województwa dolnośląskiego do regionu na silną identyfikację z regionem wskazują poniższe wypowiedzi reemigrantów, zgromadzone w toku realizacji badao w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) : Jestem Dolnoślązakiem z urodzenia i nie widzę siebie gdziekolwiek indziej - w innym rejonie Polski czy świata. To jest piękny region, żyje mi się tu dobrze, wychowałem się tu, tu są same znajome miejsca. Mężczyzna, Niemcy, 4 miesiące Ja jestem w ogóle zakochany w Dolnym Śląsku. Tutaj się wychowałem, dorastałem. Wiem, że to jest taki lokalny patriotyzm. W Polsce trudno jest mi sobie wyobrazid lepsze miejsce do zamieszkania niż Wrocław. Mężczyzna, Irlandia, 24 miesiące Urodziłem się we Wrocławiu i jak wyjeżdżam na dłużej niż dwa tygodnie, to zaczynam tęsknid. Rodzice też mieli okazję żeby wyjechad, bo ciotka, która jest w Stanach uciekła z Polski w stanie wojennym i oni też mogli. I kiedyś, jak zapytałem dlaczego tego nie zrobili, to powiedzieli, że pieniądze to nie było dla nich wszystko. Może ja też mam taki charakter. Mężczyzna, USA, 12 miesięcy 9 Jak się żyje w województwie dolnośląskim?, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2008 r. 16

17 Z tymi wypowiedziami korespondują wyniki badania mieszkaocy województwa dolnośląskiego statystycznie częściej niż ogół mieszkaoców kraju wskazują, że czują silny związek ze swoim regionem (odpowiednio 74% i 70%) 10. Odmienny pogląd formułowany był natomiast przez częśd ekspertów biorących udział w dyskusji panelowej organizowanej w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) : Ludnośd w tym akurat regionie tym się różni od Wielkopolan czy od mieszkaoców świętokrzyskiego, Małopolski i wschodniej Opolszczyzny, że jest wyjątkowo mało przywiązana do regionu. To jest bardzo wyraźne. Ci ludzie są mało przywiązani do miejsca, z którego wyjechali i ten patriotyzm lokalny, to przywiązanie do korzeni, ono nie wynika z przekonao, tylko zazwyczaj z tego, że on nie ma gdzie mieszkad, więc przyjechał do rodziców. Z tego względu ci ludzie którzy wrócili są też dużo bardziej podatni, żeby wyjechad teraz stąd gdzieś indziej. Dużo bardziej podatni, niż ktoś kto wrócił na opolską wioskę, dużo bardziej niż ktoś kto mieszka w Poznaniu czy Wielkopolsce. Oni tu teraz jakiś czas są, albo znajdą sposób na życie albo wrócą za granicę albo wyjadą gdzieś indziej, do Warszawy na przykład Jak się żyje w województwie dolnośląskim?, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2008 r. 11 Wypowiedź w trakcie panelu ekspertów w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ), zarejestrowana r. 17

18 OBSZAR 1: KONDYCJA LOKALNEGO RYNKU PRACY Jak wynika z przytoczonych już wcześniej wyników badao przeprowadzonych w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) wśród dolnośląskich emigrantów (por. str. 5), kondycja lokalnego rynku pracy to najważniejszy czynnik, jaki brany jest pod uwagę przy wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie. Szereg emigrantów śledzi sytuację na krajowym rynku pracy przebywający za granicą rodacy interesują się realizowanymi w województwie inwestycjami, ale także losami zawodowymi znajomych, w tym również tych, którzy zdecydowali się na powrót do kraju. Sytuacja na zagranicznych i krajowym (a w szczególności lokalnym) rynku pracy jest często przedmiotem porównao dokonywanych przez migrantów powrotnych gdy porównanie to wypada na niekorzyśd Polski lub miejsca zamieszkania może pojawid się frustracja prowadząca do podjęcia decyzji o poszukiwaniu szczęścia w większym mieście lub ponownie za granicą. Niemal całkowite uzależnienie rozstrzygnięcia w kwestii ewentualnego wyjazdu od rozwoju sytuacji zawodowej (a ściślej zatrudnieniowej) prezentuje poniższa wypowiedzi (badania jakościowe reemigrantów w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk [...] 12 ): Najpierw będę próbowała szukad pracy tutaj, ale jak się nie uda to na pewno będę szukad jej za granicą. Kobieta, Hiszpania, 6 miesięcy 12 Więcej informacji na ten temat można znaleźd w raporcie: Migracja powrotna w województwie dolnośląskim. Skala zjawiska, potencjał oraz pogłębiona charakterystyka powracających, który dostępny jest na stronie internetowej Centrum Doradztwa Strategicznego s. c. D. Bieokowska, C. Ulasioski, J. Szymaoska ( ) 18

19 Jeżeli nie ułoży nam się tu, nie damy rady jeśli mój mąż nie znajdzie pracy czy ja nie znajdę pracy albo pod względem finansowym nam się nie będzie układad, to nie mówimy nie w kwestii wyjazdu. Jest to taka opcja, z której nie chcielibyśmy korzystad, ale kto wie? Jak trzeba będzie to się spakujemy po prostu i pojedziemy. Kobieta, Anglia, 72 miesiące Wychodząc z założenia, że rynek pracy to miejsce spotkania podaży i popytu na siłę roboczą, należy zauważyd, że z perspektywy migranta powrotnego kluczowe znaczenie ma sytuacja panującą po jego stronie popytowej, zarówno w ujęciu ilościowym (liczba zgłaszanych ofert pracy) jak i jakościowym (warunki pracy). Analizę porównawczą konkurencyjności rynków pracy poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego oparto więc przede wszystkim na ocenie: dostępności zatrudnienia (w ujęciu ilościowym) oraz atrakcyjności oferowanych miejsc pracy, uzupełniając ją dodatkowo o diagnozę oferty lokalnych instytucji rynku pracy. W raporcie przedstawiono również podstawowe informacje o stronie podażowej rynku pracy, m.in. stopieo natężenia problemu bezrobocia. Wielkości te definiują bezpośrednio lub pośrednio skalę trudności ze znalezieniem pracy w danym powiecie, wskazując na poziom nasilenia konkurencji wśród poszukujących zatrudnienia. Przy tworzeniu rankingu atrakcyjności dolnośląskich powiatów w obszarze: kondycja rynku pracy wykorzystano ostatecznie 11 wskaźników, które zebrano w trzy grupy: 19

20 Schemat 2. Wskaźniki obszaru kondycja rynku pracy. Źródło: Opracowanie własne. Ogólna charakterystyka województwa w obszarze: kondycja lokalnego rynku pracy Według danych GUS (badanie BAEL) na Dolnym Śląsku w IV kwartale 2009 r. zbiorowośd pracujących liczyła ok osób. Współczynnik aktywności zawodowej w tym okresie wyniósł 55% (wartośd niższa niż średnia krajowa, oscylująca w granicach 55,2%), wskaźnik zatrudnienia zaś: 49,8% (wartośd niższa o 0,6 punktu procentowego od średniej krajowej). W województwie dolnośląskim dominuje zatrudnienie w sektorze usług (55,37% ogółu pracujących *łącznie: w sektorze usług rynkowych i nierynkowych+ oraz w sektorze przemysłowym (35,15% ogółu zatrudnionych). W sektorze rolniczym pracuje jedynie 9,48%. 20

21 Analizując przestrzenne zróżnicowanie wartości współczynnika koncentracji pracujących 13 w poszczególnych sektorach ekonomicznych można wyróżnid: powiaty o charakterze rolniczym: górowski (udział zatrudnionych w tym sektorze w przypadku powiatu górowskiego jest ponad czterokrotnie wyższy w porównaniu z przeciętnym udziałem omawianego sektora w ogóle zatrudnionych w województwie), legnicki, strzelioski, trzebnicki, jaworski, ząbkowicki, złotoryjski; powiaty o charakterze usługowym najwyższy poziom koncentracji pracujących w sektorze usług rynkowych odnotowano w stolicy regionu oraz Legnicy i powiecie lubioskim. Jeśli zaś chodzi o usługi nierynkowe to największy współczynnik koncentracji odnotowano w powiecie kłodzkim (1,58), lubaoskim (1,35) oraz jeleniogórskim ziemskim (1,30); powiaty o charakterze przemysłowym: polkowicki (1,89), oławski (1,69), świdnicki (1,35). 13 Dla każdego powiatu jest on obliczany jako relacja stosunku udziału zatrudnionych w danym sektorze w ogólnej liczbie zatrudnionych w danym powiecie do stosunku analogicznego udziału w całym województwie. 21

22 Tabela 4. Współczynnik koncentracji pracujących według sektorów ekonomicznych. sektor sektor sektor usług sektor usług powiat rolniczy przemysłowy rynkowych nierynkowych DOLNOŚLĄSKIE bolesławiecki 1,73 1,23 0,68 0,81 dzierżoniowski 1,19 1,26 0,67 1,00 głogowski 0,89 1,09 0,92 1,02 górowski 4,06 0,61 0,43 1,15 jaworski 2,93 0,95 0,49 1,03 jeleniogórski 1,05 1,10 0,68 1,30 kamiennogórski 1,35 1,26 0,57 1,08 kłodzki 1,35 0,76 0,77 1,58 legnicki 3,78 0,79 0,50 0,89 lubaoski 1,42 0,89 0,76 1,35 lubioski 0,86 0,97 1,11 0,95 lwówecki 2,05 1,11 0,48 1,16 milicki 2,79 0,97 0,41 1,18 oleśnicki 2,04 1,26 0,54 0,83 oławski 1,04 1,69 0,54 0,57 polkowicki 0,81 1,89 0,53 0,37 strzelioski 3,48 0,77 0,61 0,89 średzki 2,51 1,32 0,42 0,73 świdnicki 1,11 1,35 0,70 0,85 trzebnicki 3,16 0,87 0,53 0,99 wałbrzyski 0,36 1,24 0,87 1,09 wołowski 1,78 1,05 0,58 1,21 wrocławski 1,98 1,33 0,77 0,40 ząbkowicki 2,93 0,85 0,63 0,96 zgorzelecki 0,59 1,26 0,89 0,92 złotoryjski 2,99 0,73 0,56 1,24 m. Jelenia Góra 0,08 0,93 1,18 1,22 m. Legnica 0,12 0,92 1,32 1,02 m. Wrocław 0,07 0,66 1,55 1,12 Źródło: Opracowanie własne. 22

23 Podobszar: dostępnośd zatrudnienia W podobszarze: dostępności zatrudnienia przeplatają się dwa zasadnicze elementy: liczba zgłaszanych ofert pracy oraz poziom natężenia konkurencji wśród poszukujących posady (o czym informują podstawowe wskaźniki dotyczące zjawiska bezrobocia). Oferty pracy Monitoring ofert pracy stanowi podstawowe narzędzie pomiaru rzeczywistego popytu na pracę w danym regionie. Nie istnieją statystyki publiczne prezentujące całościowo rzeczywiste zapotrzebowanie pracodawców na kwalifikacje, dlatego też poniższa analiza ofert pracy przeprowadzona została w oparciu o informacje o wolnych miejscach zatrudnienia przekazywane przez firmy do powiatowych urzędów pracy. Należy pamiętad, że jest to tylko częśd faktycznego popytu na pracę. W roku 2009 pracodawcy zgłosili łącznie do dolnośląskich powiatowych urzędów pracy oferty zatrudnienia. Najwięcej ofert napłynęło do powiatowych urzędów pracy we Wrocławiu (łącznie dla powiatu ziemskiego i grodzkiego ), w Wałbrzychu (7 417) oraz w Świdnicy (5 408). Najmniej ofert zgromadziły z kolei powiatowe urzędy pracy w Środzie Śląskiej (810), w Wołowie (843) oraz w Górze (918). W powiecie wołowskim odnotowano ponadto najbardziej niekorzystną w skali województwa relację liczby nowo rejestrujących się bezrobotnych do liczby zgłoszonych ofert pracy (5,48). Wskaźnik ten osiągnął również wysokie wartości w powiatach: lubaoskim (5,13) i jeleniogórskim ziemskim (5,08). O ile w przypadku powiatu wołowskiego ta niekorzystna relacja wynika z niskiej liczby oferowanych miejsc pracy, o tyle w powiatach jeleniogórskim ziemskim i lubaoskim jest ona pochodną dużego napływu bezrobotnych. Teoretycznie największe szanse na znalezienie zatrudnienia mają rejestrujący się bezrobotni w powiatach polkowickim, legnickim grodzkim oraz ząbkowickim dla tych powiatów wskaźnik napływu bezrobotnych przypadającego na jedną zgłoszoną ofertę pracy ukształtował się odpowiednio na poziomie: 1,91 oraz 2,09 (powiat ząbkowicki). 23

24 Tabela 5. Liczba ofert pracy zgłaszanych do powiatowych urzędów pracy (2009). powiat liczba ofert pracy wpływających do PUP liczba nowo rejestrujących się na 1 ofertę w PUP powiat liczba ofert pracy wpływających do PUP liczba nowo rejestrujących się na 1 ofertę w PUP bolesławiecki ,7 polkowicki ,91 dzierżoniowski ,43 strzelioski ,7 głogowski ,8 średzki 810 4,74 górowski 918 4,61 świdnicki ,54 jaworski ,48 trzebnicki ,87 jeleniogórski ,08 wałbrzyski kamiennogórski ,84 wołowski 843 5,48 kłodzki ,84 wrocławski ,53 legnicki ,04 ząbkowicki ,09 lubaoski ,13 zgorzelecki ,42 lubioski ,22 złotoryjski ,76 lwówecki ,98 m. Jelenia Góra milicki ,13 m. Legnica ,36 oleśnicki ,49 m. Wrocław ,06 oławski ,46 DOLNOŚLĄSKIE ,35 Źródło: Opracowanie własne. Stan i struktura bezrobocia Według stanu na dzieo 31 grudnia 2009 r. w powiatowych urzędach pracy województwa dolnośląskiego zarejestrowanych było łącznie osób bezrobotnych. Stopa bezrobocia w regionie w omawianym okresie ukształtowała się na poziomie 12,5% i była nieznacznie, bo tylko o ok. 0,6 punktu procentowego, wyższa od analogicznego wskaźnika dla kraju. Najwyższą stopę bezrobocia w województwie dolnośląskim odnotowano w powiecie złotoryjskim (26,1%). Wskaźnik ten przekroczył ponadto granicę 20% w ośmiu innych powiatach: lubaoskim (24,4%), górowskim (24%), dzierżoniowskim (23,1%), lwóweckim (23,1%), kłodzkim (23%), kamiennogórskim (22,4%), wołowskim (20,5%) oraz jaworskim (20,3%). 24

25 Najkorzystniejsza sytuacja, biorąc pod uwagę poziom natężenia problemu bezrobocia, panowała w aglomeracji wrocławskiej stopa bezrobocia w powiecie wrocławskim grodzkim i ziemskim ukształtowała się na poziomie odpowiednio 5% i 5,5%. Relatywnie niską stopę bezrobocia (poniżej 10%) odnotowano także w powiatach: lubioskim (8,1%), polkowickim (8,6%), legnickim grodzkim (8,6%) oraz jeleniogórskim grodzkim (9,5%). powiat Tabela 6. Stopa bezrobocia w powiatach województwa dolnośląskiego. stopa bezrobocia (2009 r.) zmiana w stosunku do 2008 r. powiat stopa bezrobocia (2009 r.) zmiana w stosunku do 2008 r. bolesławiecki 15,1 3,8 polkowicki 8,6 1,2 dzierżoniowski 23,1 2 strzelioski 17,2 4 głogowski 13,8 2,7 średzki 12,7 3,9 górowski 24 5,2 świdnicki 14,1 2,2 jaworski 20,3 4 trzebnicki 14,1 4 jeleniogórski 19,1 5,2 wałbrzyski 18,2 3,1 kamiennogórski 22,4 5,8 wołowski 20,5 4,7 kłodzki 23 1,4 wrocławski 5,5 2,1 legnicki 17,6 3,7 ząbkowicki 18,9 1,6 lubaoski 24,4 2,2 zgorzelecki 13,5 2,8 lubioski 8,1 1,7 złotoryjski 26,1 3,1 lwówecki 23,1 3,4 m. Jelenia Góra 9,5 3 milicki 17,1 2,9 m. Legnica 8,6 2,3 oleśnicki 14,5 3,1 m. Wrocław 5 1,7 oławski 11,3 3,6 DOLNOŚLĄSKIE 12,5 2,5 Źródło: Opracowanie własne. Na przestrzeni roku (31 grudnia 2008 r. 31 grudnia 2009 r.) stopa bezrobocia wzrosła we wszystkim powiatach województwa dolnośląskiego, przy czym w największym stopniu w powiecie kamiennogórskim (wzrost o 5,8 punktu procentowego) oraz jeleniogórskim ziemskim i górowskim (wzrost o 5,2 punktu procentowego). Problem bezrobocia w relatywnie najmniejszym stopniu nasilił się w powiecie polkowickim (wzrost omawianego wskaźnika o 1,2 punktu procentowego), kłodzkim (wzrost o 1,4 punktu procentowego), ząbkowickim (wzrost o 1,6 punktu procentowego) 25

26 oraz wrocławskim grodzkim i lubioskim ( w każdym z przypadków wzrost o 1,7 punktu procentowego). Warto zaznaczyd, że wyznacznikiem sytuacji panującej na lokalnym rynku pracy jest nie tylko sam poziom bezrobocia. Istotny jest również czas, jaki osoba aktywnie poszukująca zatrudnienia pozostaje w rejestrze powiatowego urzędu pracy - pośrednio świadczy o tym udział bezrobotnych długotrwale 14 w zbiorowości bezrobotnych ogółem w danym powiecie. Według stanu na dzieo 31 grudnia 2008 r. w województwie dolnośląskim osób pozostawało bez zatrudnienia dłużej niż 12 miesięcy. Najwyższy odsetek bezrobotnych długotrwale odnotowano w powiatach aglomeracji wrocławskiej 45,5% w ziemskim i 42,9% w grodzkim. Nasilony problem bezrobocia długotrwałego zaobserwowano również w powiatach: dzierżoniowskim (37,9%), trzebnickim (37,1%), polkowickim (36,8%). Relatywnie korzystna sytuacja w tym zakresie panowała w powiatach: lubioskim (11,7%), kamiennogórskim (14,4%) oraz świdnickim (16,1%). Należy zaznaczyd, że w stosunku do roku poprzedniego (2007 r.) we wszystkich powiatach województwa dolnośląskiego obniżył się odsetek długotrwale pozostających bez pracy. Najkorzystniejsze zmiany w tym zakresie odnotowano w powiatach: milickim (spadek o 20,9 punktu procentowego), bolesławieckim (spadek o 19,4 punktu procentowego), średzkim i strzelioskim (spadek o odpowiednio 18,9 i 18,7 punktu procentowego). Tabela 7. Odsetek długotrwale bezrobotnych w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat odsetek długotrwale bezrobotnych w 2008 r. powiat odsetek długotrwale bezrobotnych w 2008 r. bolesławiecki 18,6 polkowicki 36,8 dzierżoniowski 37,9 strzelioski 29,6 głogowski 32 średzki 23,6 górowski 26 świdnicki 16,1 14 Zgodnie z definicją ustawową (ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z późniejszymi zmianami) za osobę bezrobotną długotrwale należy uznad osobę bezrobotną pozostającą w rejestrze powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich dwóch lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych. 26

27 jaworski 28,2 trzebnicki 37,1 jeleniogórski 22,3 wałbrzyski 26,5 kamiennogórski 14,4 wołowski 33,6 kłodzki 34,5 wrocławski 45,5 legnicki 25,3 ząbkowicki 23,6 lubaoski 31,8 zgorzelecki 30,9 lubioski 11,7 złotoryjski 33,9 lwówecki 26,2 m. Jelenia Góra 18 milicki 29,7 m. Legnica 16,9 oleśnicki 26,7 m. Wrocław 42,9 oławski 25,9 Źródło: Urząd Statystyczny we Wrocławiu (stan na dzieo 31 grudnia 2008). Wyniki rankingu w podobszarze: dostępnośd zatrudnienia Z przeprowadzonej analizy wynika, że najkorzystniejsza sytuacja dla poszukujących pracy pod względem dostępności zatrudnienia panuje w powiatach: lubioskim (głównie dzięki relatywnie niskiej stopie bezrobocia i niskiemu natężeniu zjawiska bezrobocia długotrwałego), Legnicy oraz Jeleniej Górze i polkowickim. Najmniejszą dostępnością zatrudnienia charakteryzują się powiaty lubaoski (jedynie 2,03 punktu), i wołowski (2,11) oraz lwówecki (2,97). Zbiorcze zestawienie wystandaryzowanych wartości wskaźników (w tym wskaźnika syntetycznego) zaliczonych do podobszaru: dostępnośd zatrudnienia prezentuje poniższa tabela: 27

28 Tabela 8. Standaryzowane wartości wskaźników w podobszarze dostępnośd zatrudnienia. powiat stopa bezrobocia w 2009 w % Standaryzowane wartości wskaźników odsetek długotrwale bezrobotnych w 2008 r. liczba nowo rejestrujących się na ofertę pracy w PUP (2009) wskaźnik syntetyczny dla podobszaru: dostępnośd zatrudnienia bolesławiecki 0,18 1,11 0,01 6,13 dzierżoniowski -1,16-1,21 0,28 3,11 głogowski 0,40-0,51 0,92 5,70 górowski -1,31 0,22-0,91 3,19 jaworski -0,69-0,05 0,23 4,52 jeleniogórski -0,49 0,66-1,38 3,89 kamiennogórski -1,04 1,61-0,13 5,37 kłodzki -1,14-0,81-0,13 3,12 legnicki -0,24 0,30-0,33 4,73 lubaoski -1,38-0,48-1,44 2,03 lubioski 1,36 1,94 1,50 9,25 lwówecki -1,16 0,19-1,28 2,97 milicki -0,15-0,23 0,58 5,15 oleśnicki 0,28 0,13-0,79 4,63 oławski 0,82 0,23 0,25 6,13 polkowicki 1,27-1,08 1,82 6,76 strzelioski -0,17-0,22 0,01 4,63 średzki 0,59 0,51-1,04 5,03 świdnicki 0,35 1,41 0,17 6,69 trzebnicki 0,35-1,12-1,17 3,24 wałbrzyski -0,34 0,16 0,72 5,45 wołowski -0,72-0,70-1,79 2,11 wrocławski 1,79-2,13 0,18 4,83 ząbkowicki -0,46 0,51 1,63 6,47 zgorzelecki 0,45-0,37-0,72 4,40 złotoryjski -1,66-0,73 0,96 3,70 m. Jelenia Góra 1,12 1,18-0,29 6,76 m. Legnica 1,27 1,31 1,82 8,89 m. Wrocław 1,88-1,82 0,35 5,34 Źródło: Opracowanie własne. 28

29 Podobszar: atrakcyjnośd miejsc pracy Kwestia atrakcyjności oferowanych miejsc pracy jest znacznie szersza niż sama kwestia wynagrodzeo. Wstępne wyniki analiz przeprowadzonych w ramach projektu Praca wysokiej jakości. System identyfikacji dziedzin o dużych potencjałach wzrostu zatrudnienia wysokiej jakości w województwie śląskim mechanizmy, instrumenty i rozwiązania 15 wskazują na istotny, obok wysokich dochodów z pracy, element budujący atrakcyjnośd miejsca zatrudnienia, tj. ich trwałośd i komfort 16. Pojęcie trwałości miejsca pracy powiązad należy z bezpieczeostwem zatrudniania, natomiast komfort z takimi aspektami jak: harmonijne relacje z przełożonymi i współpracownikami, jasny podział obowiązków. Należy przypuszczad, że w grupie migrantów powrotnych oczekiwania co do organizacji miejsca pracy są wyższe niż wśród osób, które nie miały kontaktu z zachodnioeuropejskimi rynkami pracy respondenci biorący udział w badaniach realizowanych w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) podkreślali rolę profesjonalnego zorganizowania procesu produkcji i wysokich standardów zarządzania kadrami, z jakimi zetknęli się za granicą. Świadczą o tym liczne wypowiedzi migrantów powrotnych zbliżone wydźwiękiem do cytowanych poniżej: Sposób zarządzania za granicą był naprawdę profesjonalny. Tam wszystko grało, wszyscy byli poinformowani - tego u nas nie ma. Mężczyzna, Anglia, 30 miesięcy Miałam naprawdę fantastyczną szefową i do dzisiaj ją wspominam jako naprawdę wzorową. To była osoba nie tylko sympatyczna, ale potrafiła jednocześnie zachowad dystans, którego nikt nie przekraczał. Kobieta, Anglia, 42 miesiące 15 Projekt realizowany jest przez Regionalną Izbę Gospodarczą w Katowicach oraz Instytut Badao nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym. Celem projektu jest zbudowanie systemu pozwalającego na identyfikację dziedzin i przedsiębiorstw, które posiadają duży potencjał tworzenia miejsc pracy wysokiej jakości w województwie śląskim i zaproponowanie działao mających na celu większe wykorzystanie tych potencjałów

30 Tam zauważyłam ogólnie, że stosunek między pracownikami a pracodawcami jest taki bardziej luźny, że ludzie zwracają się do siebie na ty i tam są bardziej te relacje partnerskie. W Polsce jest zupełnie inaczej. Kobieta, Hiszpania, 6 miesięcy W pracy za granicą było bardzo przyjemnie. Nie było jakiejś presji, że czegoś się nie zdążyło zrobid. Wszyscy zawsze sobie pomagali, to było bardzo pozytywne. Kobieta, Irlandia, 4 miesiące Analiza atrakcyjności oferowanych miejsc pracy powinna objąd więc następujące elementy: analiza poziomu wynagrodzeo; analiza trwałości miejsc pracy; analiza jakości zarządzania. Istotny jest również aspekt heterogenicznośd miejsc pracy skutkującej popytem na różnorodne kwalifikacje. Poziom wynagrodzeo Pracujący w województwie dolnośląskim otrzymywali w roku 2008 ok. 99% przeciętnego krajowego wynagrodzenia. Wyżej wynagradzani byli mieszkaocy jedynie trzech województw: mazowieckiego, śląskiego i pomorskiego. W skali regionu najwyższą płacę (przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto według stanu z dnia 31 marca 2010 r.) otrzymywali mieszkaocy powiatu lubioskiego ok zł, czyli aż 172% średniej krajowej. 17 Kolejne miejsca w rankingu zajęły powiaty: zgorzelecki (ok zł), wrocławski grodzki (ok zł), polkowicki (ok zł), wałbrzyski (ok zł), wrocławski ziemski (ok zł). Najniżej opłacani byli mieszkaocy powiatów: lubaoskiego oraz jaworskiego, jeleniogórskiego ziemskiego, kamiennogórskiego, górowskiego. 17 W tym miejscu należy dodad, że wyniki osiągane w tym powiecie mogą byd tak wysokie ze względu na fakt, że Lubin jest siedzibą jednej z największych spółek skarbu paostwa KGHM Polska Miedź. 30

31 Tabela 9. Poziom wynagrodzeo w powiatach województwa dolnośląskiego ujęcie dynamiczne. powiat Wynagrodzenie 2008 Stosunek do średniej przyrost wynagrodzenia w stosunku do średniej w latach przyrost wynagrodzenia w % w stosunku do 2003 bolesławiecki 2 476,40 78,4-5,9 26,90 dzierżoniowski 2 489,40 78,8 1,7 39,46 głogowski 2 647,40 83,8-1,3 34,34 górowski 2 376,50 75,2-0,1 36,32 jaworski 2 368, ,3 34,07 jeleniogórski 2 369, ,8 35,04 kamiennogórski 2 374,80 75,2-2,1 32,72 kłodzki 2 511,40 79,5 0 36,50 legnicki 2 393,70 75,8-1,2 34,22 lubaoski 2 314,70 73,3-1,7 33,33 lubioski 5 432, ,42 lwówecki 2 487,10 78,7 0,3 37,08 milicki 2 397,00 75,9 1 38,28 oleśnicki 2 448,70 77,5 1,5 39,18 oławski 2 737,90 86,7-1,9 33,58 polkowicki 3 040,90 96,3 4,8 43,66 strzelioski 2 676,20 84,7-1,4 34,26 średzki 2 720,40 86,1-0,8 35,32 świdnicki 2 752,80 87,2 1,1 38,18 trzebnicki 2 668,10 84,5 1,7 39,25 wałbrzyski 2 952,00 93,5 4,2 42,76 wołowski 2 728,90 86,4 4,3 43,63 wrocławski 2 852,40 90,3-5,7 28,42 ząbkowicki 2 487,50 78,8-3,5 30,61 zgorzelecki 3 506, ,5 30,08 złotoryjski 2 733,10 86,5 4,7 44,34 m. Jelenia Góra 2 795,90 88,5-5,5 28,54 m. Legnica 2 543,40 80,5-4,1 29,87 m. Wrocław 3 415,40 108,1 5,8 44,27 Źródło: Opracowanie własne. Na przestrzeni lat największy przyrost wynagrodzeo odnotowano w powiecie lubioskim aż o 50%. Wysokie wartości tego wskaźnika wystąpiły również w powiatach: złotoryjskim i we wrocławskim grodzkim (po 44%), polkowickim (43,7%) oraz wołowskim (43,6%). 31

32 Najniższy wzrost wynagrodzeo w stosunku do roku bazowego odnotowano w powiecie bolesławieckim (26,9%), wrocławskim ziemskim (28,4%) oraz jeleniogórskim ziemskim (28,5%). Ciekawym wskaźnikiem jest wskaźnik prezentujący zmianę na przestrzeni ostatnich lat (2003 r r.) relacji poziomu wynagrodzeo w powiatach w odniesieniu do średniej krajowej. Relacja ta uległa pogorszeniu w 17 dolnośląskich powiatach, poprawiła się w 11, w tym w największym stopniu w powiecie lubioskim (zmiana in plus o 16 punktów procentowych); nie zmieniła jedynie w powiecie (kłodzkim). Trwałośd miejsc pracy Jako podstawowe wyznaczniki trwałości miejsc pracy w powiecie potraktowad można: stopieo nasilenia problemu zwolnieo pracowniczych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy 18 (relacja liczby tego typu zwolnieo do ogółu pracujących w powiecie); kondycję ekonomiczną funkcjonujących na terenie powiatu przedsiębiorstw. Biorąc pod uwagę kwestię zwolnieo z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy należy zaznaczyd, że najmniej korzystna sytuacja w tym zakresie panuje w powiatach: milickim (gdzie na zatrudnionych przypada prawie 20 takich osób), jeleniogórskim ziemskim (14,72) oraz dzierżoniowskim (14,47). Na przeciwległym biegunie znajdują się powiaty: lubioski (0,07), polkowicki (0,30), legnicki grodzkim (0,64), wrocławski ziemski (0,95). 18 Zgodnie z ustawą z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dziennik Ustaw Nr 112 poz. 980) zwolnienie z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy dotyczy takich sytuacji, w których zwolnienie następuje z powodu zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych lub w związku ze zmianami organizacyjnymi, produkcyjnymi albo technologicznymi, w tym także, gdy zmiany te następują w celu poprawy warunków pracy lub warunków środowiska naturalnego. 32

33 Tabela 10. Liczba osób zwolnionych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy na 1000 osób zatrudnionych w 2008 roku w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat liczba zwolnionych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy na osób zatrudnionych w 2008 r. powiat liczba zwolnionych z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy na osób zatrudnionych w 2008 r. bolesławiecki 1,56 polkowicki 0,30 dzierżoniowski 14,47 strzelioski 4,33 głogowski 4,68 średzki 4,09 górowski 8,72 świdnicki 5,90 jaworski 5,45 trzebnicki 3,53 jeleniogórski 14,72 wałbrzyski 2,92 kamiennogórski 12,63 wołowski 6,59 kłodzki 4,17 wrocławski 0,95 legnicki 2,81 ząbkowicki 1,00 lubaoski 7,32 zgorzelecki 5,51 lubioski 0,07 złotoryjski 2,06 lwówecki 10,43 m. Jelenia Góra 2,63 milicki 19,25 m. Legnica 0,64 oleśnicki 4,12 m. Wrocław 1,08 oławski 3,72 Źródło: Opracowanie własne Jak już wspomniano, istotnym wskaźnikiem pozwalającym wnioskowad na temat trwałości miejsc pracy oferowanych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego jest również wskaźnik prezentujący kondycję ekonomiczną funkcjonujących na tym terenie przedsiębiorstw. Oprócz typowych wskaźników dotyczących kondycji finansowej i majątkowej (zob. str. XX), jako wyznacznik kondycji firm można potraktowad relację liczby przedsiębiorstw, które znalazły się na Liście do ogółu podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w danym powiecie. Lista to przygotowany przez Rzeczpospolitą ranking najbardziej dynamicznych i ekspansywnych firm działających na krajowym rynku. Ranking tworzony jest w oparciu o wyniki ankiet oraz badania sprawozdao finansowych firm, które w skali roku osiągnęły przychody na poziomie co najmniej 80 mln zł. 33

34 W roku 2008 w zestawieniu Rzeczpospolitej znalazło się 135 dolnośląskich przedsiębiorstw, z czego aż 56% zlokalizowanych było na terenie powiatu wrocławskiego grodzkiego. Najwięcej takich firm przypadających na podmiotów gospodarczych odnotowano natomiast w powiecie polkowickim (bo aż 11,78). Relatywnie wysokie wartości tego wskaźnika wyróżniają również powiaty: wrocławski ziemski (8,59), wołowski (8,53) oraz wrocławski grodzki (7,43). W dziesięciu dolnośląskich powiatach nie zidentyfikowano żadnej firmy spełniającej kryteria umieszczenia w rankingu Rzeczpospolitej. Zbiorcze zestawienie prezentujące liczbę firm, które znalazły się w rankingu Rzeczpospolitej na podmiotów w powiecie przedstawia poniższa tabela: Tabela 11. Liczba firm, które znalazły się w rankingu Rzeczpospolitej w przeliczeniu na podmiotów gospodarczych w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat liczba firm, które znalazły się w rankingu Rzeczpospolitej na podmiotów w powiecie powiat liczba firm, które znalazły się w rankingu Rzeczpospolitej na podmiotów w powiecie bolesławiecki 4,30 polkowicki 11,78 dzierżoniowski 2,76 strzelioski 5,95 głogowski 0,00 średzki 6,62 górowski 0,00 świdnicki 3,39 jaworski 0,00 trzebnicki 1,35 jeleniogórski 0,00 wałbrzyski 4,84 kamiennogórski 0,00 wołowski 8,53 kłodzki 1,04 wrocławski 8,59 legnicki 0,00 ząbkowicki 0,00 lubaoski 1,85 zgorzelecki 2,41 lubioski 5,28 złotoryjski 2,44 lwówecki 0,00 m. Jelenia Góra 0,83 milicki 0,00 m. Legnica 4,63 oleśnicki 1,13 m. Wrocław 7,43 oławski 0,00 Źródło: Opracowanie własne. 34

35 Jakośd zarządzania Atrakcyjnośd oferowanych miejsc pracy można powiązad również ze skalą popularności systemów zapewnienia jakości wśród firm działających w danym powiecie. Pewnym wyznacznikiem tej popularności jest liczba przedsiębiorstw posiadających wdrożone systemy zarządzania jakością oparte na normach wydanych przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną (ang. International Organization for Standardization ISO) najbardziej rozpowszechnionych i zarazem wyróżniających się wysokim uniwersalizmem. Normy ISO opracowane zostały w celu harmonizacji wymagao odnośnie systemów jakości w skali międzynarodowej i umożliwieniu certyfikacji tych systemów przez niezależne podmioty 19. Wdrożenie tych norm to element budowania wizerunku firmy. Posiadanie certyfikatu podnosi wiarygodnośd przedsiębiorstwa zarówno w oczach odbiorców usług jak i kontrahentów, co wpływa pośrednio na trwałośd miejsc pracy. Warto również zaznaczyd, że wdrażanie systemu zarządzania jakością jest przejawem specyficznego sposobu myślenia o organizacji koncentracji nie tylko na wytwarzaniu, ale całości działao przedsiębiorstwa. Współczesne systemy zapewnienia jakości nawiązują do zasad ciągłego doskonalenia zarządzania przedsiębiorstw opracowanych przez Deminga, spośród których wymienid należy chociażby następujące: stwarzad warunki do pracy bez obaw i strachu, usuwad wszelkie przeszkody zabierające pracownikom prawo do dumy z dobrze wykonanej pracy, ustalad skuteczny program dokształcający związany z pracą i służący także rozwojowi osobistemu 20. Według danych GUS (stan na 31 marca 2010 r.) 625 dolnośląskich przedsiębiorstw posiada certyfikaty ISO. Aż 42,4% z nich funkcjonuje na terenie miasta Wrocław (265 firm). W czołówce znajdują się również powiaty: świdnicki (33), wrocławski ziemski (32), wałbrzyski i dzierżoniowski, legnicki grodzki (po 24), średzki (23). Ranking zamyka powiat górowski (1) oraz powiaty: złotoryjski i milicki (po 4). Najpopularniejszym systemem jest system oparty na normie ISO 9001:2000; częśd przedsiębiorstw wdrożyła również zintegrowane systemy zarządzania jakością (tj. powiązanie 19 Ministerstwo Gospodarki, Przewodnik ISO Tamże. 35

36 systemu opartego na normie ISO 9001:2000 z systemem zarządzania środowiskiem w oparciu o normę ISO 14001). Znacznie większą niż przestawienie analizowanej kwestii w wielkościach bezwzględnych wartośd poznawczą ma prezentacja relacji liczby firm posiadających certyfikat ISO do ogólnej liczby podmiotów zarejestrowanych w systemie REGON w danym powiecie. Najwyższy odsetek firm, które wdrożyły systemy zarządzania jakością w oparciu o normy ISO odnotowano w powiatach: średzkim (niemal 5 na zarejestrowanych podmiotów), wołowskim (3,12) oraz powiatach aglomeracji wrocławskiej (ziemskim: 3,05 i grodzkim: 2,77). Powyżej średniej dla regionu (oscylującej w okolicach 2 firm na podmiotów) uplasowały się również powiaty: oławski, dzierżoniowski i strzelioski odpowiednio: 2,67; 2,21 oraz 2,08. Ranking zamyka, podobnie jak w przypadku rankingu zbudowanego w oparciu o wielkości bezwzględne, powiat górowski (niespełna 0,4 firm posiadających ISO na podmiotów zarejestrowanych). Mniej niż jedna na firm posiada certyfikat ISO także w powiatach: jeleniogórskim ziemskim, ząbkowickim, kłodzkim i złotoryjskim. Tabela 12. Liczba firm posiadających certyfikat ISO (na 10 tys. firm). powiat Liczba firm posiadających certyfikat ISO na firm powiat Liczba firm posiadających certyfikat ISO na firm bolesławiecki 1,29 polkowicki 1,89 dzierżoniowski 2,21 strzelioski 2,08 głogowski 1,46 średzki 4,85 górowski 0,39 świdnicki 1,87 jaworski 1,28 trzebnicki 1,22 jeleniogórski 0,76 wałbrzyski 1,16 kamiennogórski 1,26 wołowski 3,13 kłodzki 0,83 wrocławski 3,06 legnicki 1,19 ząbkowicki 0,78 lubaoski 1,67 zgorzelecki 1,93 lubioski 1,79 złotoryjski 0,98 36

37 lwówecki 1,73 m. Jelenia Góra 1,17 milicki 1,34 m. Legnica 1,77 oleśnicki 1,58 m. Wrocław 2,77 oławski 2,67 Źródło: Opracowanie własne. 37

38 Różnorodnośd miejsc pracy wskaźnik monofunkcyjności Wyznacznikiem różnorodności dostępnych w powiecie miejsc pracy jest wskaźnik monofunkcyjności, czyli relacja liczby zatrudnionych w trzech największych firmach powiatu do ogółu pracujących w sektorze przemysłowym i usługowym 21 w danym powiecie. Podstawą do obliczenia wskaźnika monofunkcyjności są dane pozyskane z polskiej bazy firm BUSINESS oraz statystyki GUS. Należy przyjąd ogólną prawidłowośd, że im wyższa wartośd tego wskaźnika tym mniej zróżnicowane jest zapotrzebowanie pracodawców na kwalifikacje. Wyraźna dominacja kilku wiodących firm ogranicza w istotny sposób dostępne w powiecie, w tym także dla reemigrantów, opcje zatrudnieniowe. Warto zwrócid uwagę na niebezpieczeostwo jakie wiąże się z monofunkcyjnością, tj. silne uzależnienie sytuacji na lokalnym rynku pracy od kondycji ekonomicznej dominującego pracodawcy jak i koniunktury w branży, którą reprezentuje. Typowym przykładem monofunkcyjnego ośrodka przemysłowego jest Lubin, gdzie funkcjonuje największy pracodawca na Dolnym Śląsku KGHM Miedź S.A. - wskaźnik monofunkcyjności dla powiatu lubioskiego ukształtował się na rekordowym w skali regionu poziomie - 80,4%. Należy zaznaczyd, że niemal 5-krotnie przewyższył on średnią dla województwa dolnośląskiego (17,7%). Wartości przewyższające średnią wojewódzką osiągnął wskaźnik monofunkcyjności w przypadku pięciu kolejnych powiatów, tj: powiat zgorzelecki (28,3%); kamiennogórski (21,8%); legnicki grodzki (21,2%); średzki (19,8%); polkowicki (18,5%). 21 Przy obliczaniu wartości tego wskaźnika nie uwzględniono pracujących w sektorze rolniczym z uwagi na fakt, że wśród firm, które brano pod uwagę przy jego konstruowaniu nie wystąpiły przedsiębiorstwa działające w tej właśnie branży. 22 Polska baza firm Business 2009, Wydawnictwo HBI Polska, grudzieo 2009 r. 38

39 Natomiast najniższym, nieprzekraczającym 10% wskaźnikiem charakteryzują się powiaty: głogowski (6,0%), górowski (7,8%) i kłodzki (8,6%). Tabela 13. Wskaźnik monofunkcyjności w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat wskaźnik monofunckyjności powiat wskaźnik monofunckyjności bolesławiecki 14 polkowicki 18,5 dzierżoniowski 12,1 strzelioski 10 głogowski 6 średzki 19,8 górowski 7,8 świdnicki 16,3 jaworski 16,1 trzebnicki 10,7 jeleniogórski 12 wałbrzyski 15,6 kamiennogórski 21,8 wołowski 16,3 kłodzki 8,6 wrocławski 16,3 legnicki 10,2 ząbkowicki 13,5 lubaoski 12,2 zgorzelecki 28,3 lubioski 80,4 złotoryjski 10,7 lwówecki 14,1 m. Jelenia Góra 11,5 milicki 13,3 m. Legnica 21,2 oleśnicki 17,4 m. Wrocław 15,2 oławski 15,8 Źródło: Opracowanie własne. 39

40 Na przestrzeni lat największy wzrost wskaźnika monofunkcyjności zaobserwowano w powiecie wrocławskim ziemskim (wzrost o 9,6 punktu procentowego), legnickim grodzkim (wzrost o 8,4 punktu procentowego), średzkim (o 7,1 punktu procentowego), kamiennogórskim (przyrost o 6,8 punktu procentowego), polkowickim (6,5 punktu procentowego) oraz wałbrzyskim (5,5 punktu procentowego). Prawdopodobnie jest to częściowo związane z rozwojem trzech dolnośląskich specjalnych stref ekonomicznych, które działają m.in. w wyżej wymienionych powiatach. Powstało tam kilka dużych zakładów pracy, które zatrudniają wyspecjalizowaną siłę roboczą (na przykład w powiecie kamiennogórskim BO-WA-DE 2, Takata-Petri Parts, SOPP Polska, w powiecie polkowickim NGZ SA, SITECH, Volkswagen, oraz w powiecie wałbrzyskim FAURECIA i Toyota Motor). Z kolei do powiatów, gdzie odnotowano największy spadek wskaźnika monofunkcyjności w omawianym okresie należą: lubioski (spadek o 10,3%), zgorzelecki (5,3%), strzelioski (4,8%) oraz złotoryjski (4,6%). Wyniki rankingu w podobszarze: atrakcyjnośd miejsc pracy Z przeprowadzonej analizy wynika, że najatrakcyjniejsze miejsca pracy oferowane są w stolicy regionu (Wrocław osiągnął wysokie wartości wszystkich branych pod uwagę wskaźników) oraz w powiatach: średzkim (głównie dzięki wysokiej liczbie firm posiadających certyfikat ISO i tych sklasyfikowanych w rankingu Rzeczpospolitej ) i wrocławski. Najsłabsze wyniki w podobszarze: atrakcyjności miejsc pracy uzyskały powiaty: milicki, jeleniogórski ziemski oraz kamiennogórski (w każdym z przypadków wskaźnik syntetyczny niższy niż 3). Wystandaryzowane wartości zgromadzonych wskaźników w podobszarze: atrakcyjnośd miejsc pracy prezentuje poniższa tabela: 40

41 powiat Tabela 14. Standaryzowane wartości wskaźników w podobszarze atrakcyjnośd miejsc pracy Podobszar: atrakcyjnośd miejsc pracy przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2008 r. liczba zwolnionych z przyczyn zakładu pracy na 1000 zatrudnionych liczba firm w rankingu Rz na podmiotów w powiecie Źródło: Opracowanie własne. liczba firm z ISO na podmiotów w powiecie wskaźnik monofunkcyjności wskaźnik syntetyczny dla podobszaru: atrakcyjnośd miejsc pracy bolesławiecki -0,46 0,79 0,42-0,48 0,21 4,83 dzierżoniowski -0,44-1,89-0,05 0,53 0,35 3,99 głogowski -0,17 0,14-0,90-0,30 0,82 4,46 górowski -0,63-0,70-0,90-1,48 0,68 3,34 jaworski -0,64-0,02-0,90-0,49 0,05 3,77 jeleniogórski -0,64-1,94-0,90-1,07 0,36 2,84 kamiennogórski -0,63-1,51-0,90-0,52-0,39 2,95 kłodzki -0,40 0,25-0,58-0,99 0,62 4,16 legnicki -0,60 0,53-0,90-0,59 0,50 4,18 lubaoski -0,73-0,41-0,33-0,06 0,35 4,12 lubioski 4,52 1,10 0,72 0,07-4,86 5,29 lwówecki -0,44-1,05-0,90 0,00 0,20 3,69 milicki -0,59-2,88-0,90-0,43 0,26 2,69 oleśnicki -0,51 0,26-0,55-0,16-0,05 4,20 oławski -0,02 0,34-0,90 1,04 0,07 4,86 polkowicki 0,49 1,05 2,70 0,18-0,13 6,46 strzelioski -0,12 0,22 0,92 0,39 0,52 5,44 średzki -0,05 0,26 1,13 3,45-0,23 6,57 świdnicki 0,01-0,11 0,14 0,16 0,03 4,73 trzebnicki -0,13 0,38-0,48-0,56 0,46 4,48 wałbrzyski 0,35 0,51 0,58-0,63 0,09 5,01 wołowski -0,03-0,25 1,71 1,55 0,03 5,91 wrocławski 0,18 0,92 1,73 1,47 0,03 6,47 ząbkowicki -0,44 0,91-0,90-1,05 0,25 4,10 zgorzelecki 1,28-0,03-0,16 0,22-0,88 4,81 złotoryjski -0,03 0,69-0,15-0,83 0,46 4,69 m. Jelenia Góra 0,08 0,57-0,64-0,62 0,40 4,54 m. Legnica -0,35 0,98 0,52 0,05-0,34 4,99 m. Wrocław 1,12 0,89 1,37 1,15 0,12 6,61 41

42 Podobszar: wsparcie instytucjonalne dla poszukujących zatrudnienia Sytuację osób poszukujących zatrudnienia (w tym bezrobotnych) może poprawiad obecnośd i sprawne funkcjonowanie w powiecie instytucji rynku pracy. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy pojęcie: instytucja rynku pracy rozumied należy szeroko obejmuje ono publiczne służby zatrudnienia (w tym powiatowe urzędy pracy), Ochotnicze Hufce Pracy, agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe (publiczne i niepubliczne podmioty prowadzące edukację pozaszkolną) instytucje dialogu społecznego (organizacje i instytucje zajmujące się problematyką rynku pracy) a także instytucje partnerstwa lokalnego. 23 Przy tworzeniu rankingu dolnośląskich powiatów w obszarze: wsparcie instytucjonalne dla poszukujących zatrudnienia odwołano się wyłącznie do analizy ilościowej o lokacie danego powiatu w wyżej wymienionym zestawieniu decydowała liczba funkcjonujących na tym terenie instytucji rynku pracy. W celu identyfikacji instytucji rynku pracy wykorzystano następujące bazy danych: baza placówek Ochotniczych Hufców Pracy (OHP); Krajowy Rejestr Agencji Zatrudnienia; baza stowarzyszenia Klon/Jawor jako największa i najbardziej kompleksowa baza organizacji pozarządowych. Przy tworzeniu rankingu dolnośląskich powiatów uwzględniono wyłącznie organizacje działające w obszarze rynku pracy (figurujące w bazie jako podmioty przeciwdziałające bezrobociu i wspierające rozwój gospodarczy). Przy tworzeniu zestawienia nie zostały uwzględnione Powiatowe Urzędy Pracy ponieważ ich funkcjonowanie jest zagwarantowane ustawowo w każdym z powiatów. 23 Ustawa z dnia o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dziennik Ustaw z 2004 r. Nr 99 poz

43 Ochotnicze Hufce Pracy Zgodnie z przytoczoną wcześniej ustawą, OHP to paostwowe jednostki wyspecjalizowane w działaniach na rzecz młodzieży, w szczególności zagrożonej wykluczeniem społecznym, a także bezrobotnych do 25. roku życia. Pod wspólną nazwą: Ochotnicze Hufce Pracy kryje się szereg działao i instytucji - OHP obejmują Centra Edukacji i Pracy Młodzieży, Młodzieżowe Biura Pracy, Kluby Pracy, Mobilne Centra Informacji Zawodowej, Młodzieżowe Centra Kariery, Ośrodki Szkolenia i Wychowania, Ochotnicze Hufce Pracy, Środowiskowe Hufce Pracy a także Punkty Pośrednictwa Pracy. Jako wskaźnik przy tworzeniu rankingu wykorzystana została liczba podmiotów OHP w powiecie przypadającą na bezrobotnych poniżej 25. roku życia (przyjęcie cenzusu wiekowego podyktowane jest specyfiką działalności OHP). Najwięcej jednostek OHP w przeliczeniu na bezrobotnych do 25. roku życia działa w Jeleniej Górze (11,19), Legnicy (7,45) oraz w powiecie wałbrzyskim (4,62). W pięciu dolnośląskich powiatach nie działają żadne jednostki OHP (głogowski, legnicki ziemski, lubioski, milicki oraz złotoryjski). Tabela 15. Liczba Ochotniczych Hufców Pracy działających w powiecie przeliczeniu na 1000 bezrobotnych w wieku poniżej 25 lat. powiat liczba OHP na bezrobotnych poniżej 25. roku życia powiat liczba OHP na bezrobotnych poniżej 25. roku życia bolesławiecki 0,80 polkowicki 2,69 dzierżoniowski 1,54 strzelioski 1,85 głogowski 0,00 średzki 3,70 górowski 4,21 świdnicki 1,30 jaworski 2,36 trzebnicki 1,24 jeleniogórski 3,91 wałbrzyski 4,62 kamiennogórski 1,65 wołowski 3,41 kłodzki 2,10 wrocławski 2,12 legnicki 0,00 ząbkowicki 4,42 lubaoski 1,11 zgorzelecki 1,89 43

44 lubioski 0,00 złotoryjski 0,00 lwówecki 1,58 m. Jelenia Góra 11,19 milicki 0,00 m. Legnica 7,45 oleśnicki 0,80 m. Wrocław 3,35 oławski 1,25 Źródło: Opracowanie własne. 44

45 Niepubliczne Agencje Zatrudnienia Z danych zebranych w Krajowym Rejestrze Agencji Zatrudnienia wynika, że aż w pięciu powiatach województwa dolnośląskiego nie działają żadne agencje zatrudnienia - są to powiaty: jaworski, lubioski, lwówecki, milicki oraz wołowski. O największej dostępności do usług pośrednictwa pracy poza systemem publicznych służb zatrudnienia można natomiast mówid w przypadku powiatów aglomeracji wrocławskiej (odpowiednio w powiecie grodzkim i ziemskim: 9,39 i 5,00) oraz w powiecie jeleniogórskim grodzkim (3,39 agencji/1000 bezrobotnych). Tabela 16. Liczba niepublicznych agencji zatrudnienia działających w powiecie w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych. powiat niepubliczne agencje zatrudnienia na bezrobotnych powiat niepubliczne agencje zatrudnienia na bezrobotnych bolesławiecki 0,21 polkowicki 0,31 dzierżoniowski 0,74 strzelioski 0,77 głogowski 1,09 średzki 0,43 górowski 0,70 świdnicki 0,96 jaworski 0,00 trzebnicki 0,28 jeleniogórski 1,56 wałbrzyski 0,41 kamiennogórski 0,29 wołowski 0,00 kłodzki 0,30 wrocławski 5,00 legnicki 0,34 ząbkowicki 0,64 lubaoski 1,31 zgorzelecki 0,64 lubioski 0,00 złotoryjski 0,24 lwówecki 0,00 m. Jelenia Góra 3,39 milicki 0,00 m. Legnica 1,68 oleśnicki 0,74 m. Wrocław 9,39 oławski 1,41 Źródło: Opracowanie własne. 45

46 Pozostałe organizacje działające na rzecz poszukujących zatrudnienia Obok niepublicznych agencji zatrudnienia oraz jednostek OHP istotne wsparcie dla osób poszukujących pracy oferuje szereg stowarzyszeo, fundacji i innych organizacji (w tym pozarządowych) działających w obszarze rynku pracy i przedsiębiorczości, tj. zajmujących się m.in.: promocją zatrudniania i aktywizacją osób pozostających bez pracy; integracją i reintegracją zawodową i społeczną osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; stymulowaniem rozwoju regionu w kontekście sytuacji zatrudnieniowej. Najwięcej tego typu organizacji (na podstawie bazy stowarzyszenia Klon/Jawor) funkcjonuje we Wrocławiu (aż 74), w powiecie wałbrzyskim (24) oraz w Legnicy (12). Nie odnotowano obecności wyżej wymienionych podmiotów w trzech powiatach: złotoryjskim, wołowskim oraz jaworskim. Informacja o liczbie organizacji oczywiście niewiele mówi bez kontekstu, jakim jest liczba bezrobotnych zarejestrowanych w danym powiecie, na rzecz których organizacje te działają. Jako wskaźnik prezentujący poziom dostępu do usług wyżej wymienionych organizacji wykorzystana została liczba tych organizacji przypadająca na bezrobotnych. Bazując na tym wskaźniku należy stwierdzid, że najlepszy dostęp do usług omawianych organizacji mają pozostający bez pracy mieszkaocy powiatów grodzkich we Wrocławiu na 1000 zarejestrowanych bezrobotnych przypada 4,57 organizacji; analogiczna relacja w Legnicy i Jeleniej Górze ukształtowała się na poziomie: 2,88 i 2,26. Szczegółowe informacje na temat poziomu dostępu do usług organizacji działających w obszarze rynku pracy i przedsiębiorczości przedstawia poniższa tabela: 46

47 Tabela 17 Liczba organizacji działających na rzecz rynku pracy w powiecie w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych. powiat organizacje działające na rzecz rynku pracy na 1000 bezrobotnych powiat organizacje działające na rzecz rynku pracy na 1000 bezrobotnych bolesławiecki 0,63 polkowicki 0,94 dzierżoniowski 0,87 strzelioski 1,16 głogowski 0,65 średzki 0,43 górowski 0,70 świdnicki 1,20 jaworski 0,00 trzebnicki 1,12 jeleniogórski 0,52 wałbrzyski 1,95 kamiennogórski 0,88 wołowski 0,00 kłodzki 0,37 wrocławski 1,54 legnicki 0,68 ząbkowicki 0,21 lubaoski 0,44 zgorzelecki 1,28 lubioski 1,59 złotoryjski 0,00 lwówecki 0,83 m. Jelenia Góra 2,26 milicki 0,45 m. Legnica 2,88 oleśnicki 0,74 m. Wrocław 4,57 oławski 0,56 Źródło: Opracowanie własne. Wyniki rankingu powiatów w podobszarze: wsparcie instytucjonalne na rzecz poszukujących zatrudnienia Na najszersze wsparcie ze strony podmiotów działających w obszarze rynku pracy i przedsiębiorczości mogą liczyd poszukujący pracy mieszkaocy powiatów grodzkich: Wrocławia (lider rankingu zdobył 7,73 punktu), Jeleniej Góry (6,12 punktu) oraz Legnicy (4,87 punktu). Na przeciwległym biegunie znajdują się powiaty: złotoryjski (który zdobył zaledwie 0,09 punktu, osiągając niskie wartości wszystkich analizowanych wskaźników), milicki (0,33 punktu) oraz legnicki (0,62 punktu). Zbiorcze zestawienie prezentuje poniższa tabela: 47

48 Tabela 18. Standaryzowane wartości wskaźników w podobszarze wsparcie instytucjonalne na rzecz poszukujących zatrudnienia Podobszar: wsparcie instytucjonalne na rzecz poszukujących zatrudnienia pozostałe organizacje powiat niepubliczne działające na rzecz wskaźnik agencje OHP poszukujących syntetyczny dla zatrudnienia zatrudnienia na podobszaru bezrobotnych bolesławiecki -0,48-0,68-0,40 0,77 dzierżoniowski -0,20-0,37-0,15 1,35 głogowski -0,02-1,01-0,38 0,87 górowski -0,23 0,74-0,33 1,98 jaworski -0,59-0,03-1,06 0,68 jeleniogórski 0,22 0,61-0,52 2,08 kamiennogórski -0,44-0,32-0,14 1,22 kłodzki -0,43-0,14-0,68 0,98 legnicki -0,41-1,01-0,35 0,62 lubaoski 0,09-0,55-0,60 1,12 lubioski -0,59-1,01 0,60 1,16 lwówecki -0,59-0,35-0,19 1,06 milicki -0,59-1,01-0,59 0,33 oleśnicki -0,20-0,68-0,29 1,04 oławski 0,15-0,49-0,48 1,28 polkowicki -0,43 0,11-0,08 1,58 strzelioski -0,19-0,24 0,15 1,66 średzki -0,37 0,53-0,61 1,54 świdnicki -0,09-0,47 0,19 1,60 trzebnicki -0,45-0,49 0,11 1,28 wałbrzyski -0,38 0,91 0,98 2,91 wołowski -0,59 0,40-1,06 0,98 wrocławski 2,02-0,13 0,55 3,56 ząbkowicki -0,26 0,82-0,84 1,66 zgorzelecki -0,26-0,22 0,28 1,71 złotoryjski -0,47-1,01-1,06 0,09 m. Jelenia Góra 1,18 3,63 1,30 6,12 m. Legnica 0,29 2,08 1,95 4,87 m. Wrocław 4,32 0,38 3,72 7,73 Źródło: Opracowanie własne. 48

49 Wyniki rankingu powiatów w obszarze: kondycja lokalnego rynku pracy Z przeprowadzonych analiz wynika, że największe szanse na udany start na rynku pracy po powrocie na terenie województwa dolnośląskiego mają powracający do dużych miast na prawach powiatu - na pierwszych trzech miejscach w rankingu uplasowały się: Wrocław (6,65 punktu), Legnica (5,85 punktu) oraz Jelenia Góra (5,51 punktu). Najlepszy wynik powiat wrocławski grodzki zawdzięcza relatywnie niskiej stopie bezrobocia, wysokiej atrakcyjności oferowanych miejsc pracy, licznym podmiotom oferującym wsparcie poszukującym zatrudnienia. Warto również odnotowad wysoką pozycję powiatu wrocławskiego ziemskiego oraz polkowickiego, która prawdopodobnie w dużej mierze jest wynikiem działalności na obszarze obu powiatów specjalnych stref ekonomicznych. Wysokie miejsce powiatu lubioskiego może z kolei tłumaczyd fakt, że w Lubinie swoją siedzibę ma największy pracodawca na terenie Dolnego Śląska KGHM Polska Miedź S.A. Bazując na wynikach rankingu należy stwierdzid, że najmniejsze szanse (w skali regionu) na udany start na rynku pracy po powrocie do kraju mają reemigrujący do powiatów: milickiego (2,56 punktu), lwóweckiego (2,76 punktu), lubaoskiego (2,77 punktu). Tak niska pozycja tych powiatów w rankingu wynika z najniższych wartości wskaźników w prawie wszystkich analizowanych obszarach. Syntetyczne wartości wskaźnika w obszarze: kondycja lokalnego rynku pracy dla poszczególnych powiatów województwa dolnośląskiego przedstawia Tabela

50 bardzo niskie wartości wskaźnika niskie wartości wskaźnika średnie wartości wskaźnika wysokie wartości wskaźnika Tabela 19. Syntetyczny wskaźnik w obszarze kondycja lokalnego rynku pracy. syntetyczny wskaźnik w obszarze: powiat kondycja lokalnego rynku pracy m. Wrocław 6,65 m. Legnica 5,85 m. Jelenia Góra 5,51 wrocławski 5,25 polkowicki 5,10 lubioski 4,99 średzki 4,75 wałbrzyski 4,50 świdnicki 4,26 strzelioski 4,15 oławski 4,10 bolesławiecki 3,94 ząbkowicki 3,93 zgorzelecki 3,81 głogowski 3,69 wołowski 3,60 oleśnicki 3,37 legnicki 3,26 trzebnicki 3,26 złotoryjski 3,12 jaworski 3,04 dzierżoniowski 3,02 kamiennogórski 3,00 kłodzki 2,99 górowski 2,91 jeleniogórski 2,86 lubaoski 2,77 lwówecki 2,76 milicki 2,56 Źródło: Opracowanie własne. 50

51 OBSZAR 2: SYTUACJA MIESZKANIOWA Wyniki ankiety przeprowadzonej w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) wśród dolnośląskich emigrantów jednoznacznie wskazują na istotny wpływ sytuacji panującej na lokalnym rynku nieruchomości na wybór miejsca osiedlenia się po powrocie obszar ten plasuje się na 2. miejscu w hierarchii ważności czynników budujących atrakcyjnośd danego powiatu w opinii migrantów (zaraz po kondycji lokalnego rynku pracy). Wysoka pozycja tego czynnika nie powinna dziwid zdecydowana większośd migrantów to osoby młode, usamodzielniające się i zakładające rodziny po powrocie do kraju. Z wywiadów przeprowadzonych z dolnośląskimi reemigrantami wynika, że wyjazd zagraniczny to często krok ku realizacji marzeo o własnym mieszkaniu/domu; wniosek ten potwierdzają wyniki badao ilościowych - 6,5% dolnośląskich reemigrantów, którzy zgromadzili za granicą oszczędności, przeznaczyło je (w całości lub częściowo) na zakup mieszkania/działki lub budowę domu po powrocie do kraju. Podstawą do tworzenia rankingu dolnośląskich powiatów w obszarze: sytuacja mieszkaniowa będą mierniki, które można umownie podzielid na dwie grupy: wskaźniki charakteryzujące dostępnośd mieszkao/domów poziom cen nieruchomości mieszkaniowych, istniejące zasoby mieszkaniowe, deweloperska i indywidualna aktywnośd inwestycyjna (budynki mieszkalne nowe w stosunku do liczby ludności, wydane pozwolenia na budowę w stosunku do liczby ludności); wskaźniki charakteryzujące standard mieszkao/domów - przeciętna powierzchnia mieszkania, poziom wyposażenia w instalacje techniczno-sanitarne. Przy ocenie atrakcyjności poszczególnych powiatów zdecydowano się wziąd pod uwagę zarówno sytuację panującą na wtórnym jak i pierwotnym rynku nieruchomości. 51

52 Podobszar: dostępnośd mieszkao/domów Jak już wspomniano powyżej, kwestia dostępności mieszkao związana jest z dwoma elementami: dostępnośd w rozumieniu dosłownym istniejące i powstające zasoby mieszkaniowe, mieszkania wystawione na sprzedaż; dostępnośd w ujęciu cenowym poziom stawek za m 2 nieruchomości, relacja poziomu cen do poziomu wynagrodzeo. Największymi zasobami mieszkaniowymi (z uwzględnieniem potencjału ludnościowego) dysponowały w 2008 r. powiaty: miasto Wrocław (2,44 osób/1 mieszkanie), powiat oleśnicki i wołowski (w obu przypadkach: 2,51 osoby/1 mieszkanie). Statystycznie najgęściej zaludnione są mieszkania w powiatach: lwóweckim (3,44 osoby/1 mieszkanie), ząbkowickim i świdnickim (w obu przypadkach: 3,28 osoby/mieszkanie). Zbiorcze informacje dotyczące istniejących zasobów mieszkaniowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego prezentuje poniższa tabela: Tabela 20. Liczba osób na 1 mieszkanie ujęcie powiatowe (dane za 2008) powiat liczba osób na 1 mieszkanie (D) powiat liczba osób na 1 mieszkanie (D) DOLNOŚLĄSKIE 2,77 oławski 2,95 bolesławiecki 2,77 polkowicki 3,27 dzierżoniowski 2,99 strzelioski 2,93 głogowski 3,08 średzki 2,84 górowski 2,88 świdnicki 3,28 jaworski 2,87 trzebnicki 3,04 jeleniogórski 2,71 wałbrzyski 2,80 kamiennogórski 2,95 wołowski 2,51 kłodzki 3,17 wrocławski 2,58 legnicki 3,09 ząbkowicki 3,28 lubaoski 2,86 zgorzelecki 2,79 lubioski 3,02 złotoryjski 2,70 lwówecki 3,44 m. Jelenia Góra 3,19 milicki 2,81 m. Legnica 3,11 oleśnicki 2,51 m. Wrocław 2,44 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS W województwie dolnośląskim w 2009 r. oddano do użytkowania nowych budynków mieszkalnych wzrost o 6,5% w stosunku do roku poprzedniego. Najwięcej budynków mieszkalnych oddano do użytkowania w powiecie wrocławskim ziemskim (1 257), mieście 52

53 Wrocławiu (430) oraz powiecie trzebnickim (310). Według opracowania GUS pn. Gospodarka mieszkaniowa w województwie dolnośląskim w latach przeciętny cykl budowy nowych budynków mieszkalnych w 2008 r. trwał 26 miesięcy 24. Tabela 21. Budynki mieszkalne oddane do użytkowania w powiatach województwa dolnośląskiego w latach 2008 i powiat powiat DOLNOŚLĄSKIE oławski bolesławiecki polkowicki dzierżoniowski strzelioski głogowski średzki górowski świdnicki jaworski trzebnicki jeleniogórski wałbrzyski kamiennogórski wołowski kłodzki wrocławski legnicki ząbkowicki lubaoski zgorzelecki lubioski złotoryjski lwówecki m. Jelenia Góra milicki m. Legnica oleśnicki m. Wrocław Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując poszczególne typy aktywności inwestycyjnej na rynku nieruchomości należy stwierdzid, że największa deweloperska aktywnośd inwestycyjna w obszarze budownictwa mieszkaniowego wyróżnia powiaty aglomeracji wrocławskiej w 2009 roku w powiecie wrocławskim oddano do użytkowania 185,4 mieszkao/ mieszkaoców powiatu; w przypadku miasta Wrocław analogiczna relacja ukształtowała się na poziomie: 93,1. W czołówce powiatów pod kątem aktywności deweloperskiej (już dużo słabszej niż w przypadku aglomeracji wrocławskiej) znalazły się powiaty: oławski (81,5 oddanych mieszkao/ mieszkaoców powiatu), średzki (61,5) oraz trzebnicki (53,1 oddanych mieszkao/ mieszkaoców powiatu. Statystycznie najmniej mieszkao buduje się w powiatach: wałbrzyskim (6,0 oddanych mieszkao/ mieszkaoców powiatu), lwóweckim (7,6) oraz górowskim (7,7). Powiat wałbrzyski należy również do grupy powiatów o najniższym poziomie aktywności w zakresie budownictwa indywidualnego w 2009 roku wydano tu jedynie 6 pozwoleo na budowę Gospodarka mieszkaniowa w województwie dolnośląskim w latach , Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław

54 w przeliczeniu na mieszkaoców powiatów. Gorszy wynik odnotowano jedynie w dwóch powiatach grodzkich: Legnicy (2,8) oraz Wrocławiu (4,4), gdzie wyraźnie dominuje budownictwo przeznaczone na sprzedaż lub wynajem (aktywnośd deweloperska). Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 nieruchomości mieszkaniowej oddanej do użytkowania w 2008 r. wyniosła 96,4 m 2, przy czym w budownictwie indywidualnym wyniosła ona 145,6 m 2 ; w budownictwie przeznaczonym na sprzedaż lub wynajem 26 zaś 68,8 m 2. Zbiorcze informacje dotyczące powstałych w 2009 r. zasobów mieszkaniowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego prezentuje poniższa tabela: Tabela 22. Zasoby mieszkalne powiatów województwa dolnośląskiego (dane za 2009 r.) powiat budynki mieszkalne nowe na ludności mieszkania oddane do użytkowania na ludności pozwolenia na budowę nowych budynków mieszkalnych na ludności DOLNOŚLĄSKIE 17,8 49,2 21,3 bolesławiecki 21,2 27,4 23,8 dzierżoniowski 8,0 14,6 15,3 głogowski 16,2 36,1 21,7 górowski 6,3 7,7 18,4 jaworski 10,1 13,6 15,7 jeleniogórski 31,6 51,9 31,3 kamiennogórski 6,4 13,4 19,1 kłodzki 13,8 25,6 14,0 legnicki 27,2 34,2 56,9 lubaoski 7,3 9,6 15,2 lubioski 25,2 45,8 27,4 lwówecki 7,0 7,6 18,4 milicki 24,0 40,9 27,5 oleśnicki 23,5 36,5 37,6 oławski 33,4 81,5 37,0 polkowicki 17,2 36,5 33,8 strzelioski 9,6 14,1 25,3 średzki 54,7 61,5 63,8 świdnicki 14,4 35,4 15,1 trzebnicki 39,2 53,1 59,7 wałbrzyski 3,1 6,0 6,1 wołowski 18,6 30,0 23,4 25 Pozwolenia na budowę nowych budynków mieszkalnych na ludności budynki ogółem (jednorodzinne, o dwóch mieszkaniach i wielomieszkaniowe, o dwóch mieszkaniach, o trzech i więcej mieszkaniach, budynki zbiorowego zamieszkania) 26 Gospodarka mieszkaniowa w województwie dolnośląskim w latach , Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Wrocław

55 wrocławski 113,2 185,4 98,0 ząbkowicki 11,2 16,0 11,4 zgorzelecki 10,8 10,8 19,5 złotoryjski 11,2 15,0 17,2 m.jelenia Góra 7,6 47,7 9,3 m. Legnica 3,6 20,7 2,8 m. Wrocław 6,8 93,1 4,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Oferty mieszkania wystawione na sprzedaż Według danych pochodzących z głównych serwisów internetowych zajmujących się rynkiem nieruchomości (gratka.pl; mbaza.pl) zarówno na rynku wtórnym, jak i pierwotnym, na dzieo 26 marca 2010, dostępnych było ofert mieszkao wystawionych na sprzedaż. Zdecydowana większośd, bo aż 73,5% dotyczyło stolicy regionu. Relatywnie dużo ofert pochodziło z powiatu wałbrzyskiego (1182 ofert), wrocławskiego ziemskiego (705) oraz jeleniogórskiego ziemskiego (574). Zestawienie ofert sprzedaży mieszkao w przeliczeniu na liczbę mieszkaoców powiatu pozwala określid stopieo nasycenia rynku nieruchomości ofertami sprzedaży mieszkao uwzględniając realne zapotrzebowanie mieszkaoców konkretnego powiatu. Struktura powiatowa w takim zestawieniu przedstawia się nieco inaczej co prawda liderem nadal jest powiat wrocławski grodzki (2078,5 oferty/ mieszkaoców powiatu), ale na drugiej pozycji uplasował się powiat jeleniogórski grodzki (884). Na uwagę zasługuje także wysokie miejsce powiatu świdnickiego, gdzie na 100 tys. mieszkaoców przypada 718,3 ofert sprzedaży mieszkao (na rynku pierwotnym, jak i wtórnym). Tabela 23. Liczba ofert sprzedaży mieszkao na rynku pierwotnym i wtórnym w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat liczba ofert na 100 tys. mieszkaoców powiat liczba ofert na 100 tys. mieszkaoców DOLNOŚLĄSKIE 621,4 oławski 174,7 bolesławiecki 12,4 polkowicki 1,9 dzierżoniowski 225,6 strzelioski 33,5 głogowski 60,6 średzki 40,9 górowski 11,4 świdnicki 718,3 jaworski 2,9 trzebnicki 337,2 jeleniogórski 654,4 wałbrzyski 741,9 kamiennogórski 74,3 wołowski 39 55

56 kłodzki 255,3 wrocławski 676,7 legnicki 19,1 ząbkowicki 13,9 lubaoski 91,1 zgorzelecki 48,3 lubioski 232,2 złotoryjski 8,6 lwówecki 56,4 m. Jelenia Góra 884 milicki 5,6 m. Legnica 156,2 oleśnicki 659 m. Wrocław 2078,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie gratka.pl, mbaza.pl Dostępnośd cenowa Najwyższy poziom cen ofertowych (zarówno mieszkao jak i domów łącznie na rynku wtórnym i pierwotnym) odnotowano w stolicy regionu (w przypadku mieszkao: 7 121zł/m 2 ; w przypadku domów: zł/m 2 ) oraz w powiatach: oławskim (odpowiednio: zł/m 2 i zł/m 2 ), lwóweckim (odpowiednio: zł/m 2 i zł/m 2 ) i ząbkowickim (odpowiednio: zł/m 2 i zł/m 2 ). Najtaniej mieszkanie można nabyd w powiecie legnickim (2 079 zł/m 2 ), kamiennogórskim (2 190 zł/m 2 ) i lubaoskim (2 230 zł/m 2 ). Szczegółowe informacje na temat poziomu cen ofertowych nieruchomości mieszkaniowych w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego prezentuje poniższa tabela: 56

57 Tabela 24. Ceny mieszkao i domów (za m 2 ) w powiatach woj. dolnośląskiego (dane za rok 2009). powiat cena m 2 mieszkania w zł (D) cena m 2 domu w zł (D) średnia cena m 2 /przeciętne wynagrodzenie miesięczne DOLNOŚLĄSKIE ,01 bolesławiecki ,09 dzierżoniowski ,71 głogowski ,04 górowski ,74 jaworski ,84 jeleniogórski ,72 kamiennogórski ,32 kłodzki ,05 legnicki ,34 lubaoski ,15 lubioski ,90 lwówecki ,53 milicki ,05 oleśnicki ,14 oławski ,51 polkowicki ,72 strzelioski ,10 średzki ,97 świdnicki ,83 trzebnicki ,97 wałbrzyski ,77 wołowski ,77 wrocławski ,90 ząbkowicki ,72 zgorzelecki ,22 złotoryjski ,94 m.jelenia Góra ,04 m.legnica ,78 m.wrocław ,56 Źródło: Opracowanie własne. Biorąc pod uwagę średnią wojewódzką należy stwierdzid, że przeciętna cena m 2 nieruchomości mieszkaniowej (łącznie: mieszkania i domy) oscyluje w granicach przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia płaca otrzymywana przez statystycznego mieszkaoca regionu pozwala na nabycie 1,01 m2 nieruchomości. Relacja ta najkorzystniej (z perspektywy potencjalnego nabywcy) kształtuje się w powiatach: milickim (gdzie średnia miesięczna pensja pozwala na zakup ponad 2 m 2 ) oraz legnickim (1,34) i kamiennogórskim (1,32). Najdłużej na sfinansowanie zakupu m 2 57

58 nieruchomości pracowad należy w powiecie oławskim (niemal 2 miesiące), lwóweckim oraz w stolicy regionu. Z przytoczonych danych wynika, że na zakup 50-metrowego mieszkania w wyżej wymienionych. powiatach należy przeznaczyd całośd wynagrodzeo (przy założeniu, że otrzymuje się średnie wynagrodzenia dla danego powiatu) z niemal 10 lat (powiat oławski), nieco ponad 9,5 lat (powiat lwówecki) i 8,69 lat (Wrocław). powiat Tabela 25. Ile lat trzeba pracowad na 50-m2 mieszkanie? ile lat trzeba pracowad na 50- m 2 mieszkanie powiat ile lat trzeba pracowad na 50-m 2 mieszkanie DOLNOŚLĄSKIE 4,52 oławski 9,93 bolesławiecki 4,44 polkowicki 6,88 dzierżoniowski 6,18 strzelioski 4,26 głogowski 4,91 średzki 4,66 górowski 5,86 świdnicki 5,65 jaworski 5,50 trzebnicki 5,19 jeleniogórski 6,24 wałbrzyski 6,01 kamiennogórski 2,60 wołowski 6,09 kłodzki 4,38 wrocławski 4,55 legnicki 3,10 ząbkowicki 6,41 lubaoski 3,51 zgorzelecki 3,55 lubioski 4,58 złotoryjski 4,74 lwówecki 9,59 m. Jelenia Góra 4,27 milicki 2,25 m. Legnica 5,97 oleśnicki 3,89 m. Wrocław 8,69 Źródło: Opracowanie własne. Wyniki rankingu w podobszarze: dostępnośd mieszkao/domów Wyniki rankingu według wskaźników charakteryzujących dostępnośd mieszkao/domów w województwie dolnośląskim pozwalają wyróżnid grupę 6 powiatów, które odznaczają się najbardziej atrakcyjną ofertą wśród nich szczególnie wyróżnia się powiat wrocławski ziemski, którego wartości wskaźnika w tym podobszarze ukształtowały się na poziomie 7,31. Poza nim w grupie tej znalazły się także powiaty: milicki (5,18), legnicki ziemski (4,88), średzki (4,81), trzebnicki (4,67) oraz oleśnicki (4,38). Warto zwrócid uwagę na homogeniczny charakter tych 5 powiatów zróżnicowanie wskaźników tych powiatów wyniosło jedynie 0,8. Natomiast do grupy o bardzo niskiej atrakcyjności związanej z dostępnością mieszkao lub domów zaliczyd należy 5 58

59 powiatów, w tym powiat: lwówecki (1,94), ząbkowicki (2,02), legnicki grodzki (2,21), oławski (2,54) i dzierżoniowski (2,58). powiat Tabela 26. Syntetyczne wartości wskaźników w podobszarze dostępnośd mieszkao/domów liczba osób na 1 mieszk anie budynki mieszkal ne nowe na ludności mieszkan ia oddane do użytkowa nia na ludności Podobszar: dostępnośd mieszkao/domów pozwolenia na budowę nowych budynków mieszkalny ch na ludności liczba ofert na 100 tys. mieszkao ców cena m 2 mieszka nia w zł cena m 2 domu w zł średnia cena m 2 /prze ciętne wynagro dzenie miesięcz ne wskaźnik syntetycz ny dla podobsza ru bolesławiecki -0,23 0,06-0,28-0,13-0,65 0,68 1,32 0,47 3,92 dzierżoniowski -0,60-0,57-0,64-0,55-0,16-0,09-0,50-0,79 2,58 głogowski 0,21-0,18-0,04-0,23-0,54 0,54 1,46 0,31 4,00 górowski 0,25-0,65-0,84-0,39-0,65 0,06-0,46-0,69 2,71 jaworski 0,89-0,47-0,67-0,53-0,67 0,31 0,46-0,36 3,33 jeleniogórski -0,07 0,55 0,41 0,24 0,81-0,28-0,65-0,76 3,66 kamiennogórski -0,96-0,64-0,68-0,36-0,51 1,07-0,51 1,24 3,25 kłodzki -0,64-0,29-0,33-0,61-0,10 0,47 0,66 0,34 3,47 legnicki 0,29 0,34-0,09 1,51-0,64 1,17 1,01 1,30 4,88 lubaoski -0,35-0,60-0,78-0,55-0,47 1,04 0,58 0,67 3,47 lubioski -2,04 0,25 0,24 0,05-0,15 0,70 0,18-0,16 3,35 lwówecki 0,49-0,62-0,84-0,39-0,55-1,86-1,16-1,39 1,94 milicki 1,70 0,19 0,10 0,06-0,67 0,41 0,61 3,66 5,18 oleśnicki -0,07 0,17-0,02 0,56 0,82 0,50 0,40 0,64 4,38 oławski -0,68 0,63 1,25 0,53-0,28-2,35-1,68-1,45 2,54 polkowicki -1,36-0,13-0,02 0,37-0,67-0,62-0,05-0,76 2,75 strzelioski 0,01-0,49-0,66-0,05-0,60 0,74 1,17 0,51 3,76 średzki 0,37 1,64 0,68 1,85-0,59 0,29 0,31 0,07 4,81 świdnicki -1,40-0,27-0,06-0,56 0,96-0,53-0,42-0,39 2,90 trzebnicki -0,43 0,91 0,44 1,65 0,09 0,27 1,08 0,07 4,67 wałbrzyski 0,53-0,80-0,89-1,00 1,01-0,05 0,02-0,59 3,14 wołowski 1,70-0,07-0,21-0,15-0,59-0,15-0,03-0,59 3,58 wrocławski 1,42 4,41 4,18 3,54 0,86 0,37-0,44-0,16 7,31 ząbkowicki -1,40-0,42-0,60-0,74-0,65-0,63-0,84-0,76 2,02 zgorzelecki 0,57-0,44-0,75-0,34-0,57 0,96 0,96 0,90 3,94 złotoryjski 0,93-0,42-0,63-0,45-0,66 0,33 0,18-0,03 3,40 m. Jelenia Góra -1,04-0,59 0,29-0,84 1,34 0,54 0,47 0,31 3,72 59

60 m. Legnica -0,72-0,78-0,47-1,16-0,32-0,60-0,70-0,56 2,21 m. Wrocław 1,98-0,62 1,58-1,08 4,06-3,28-3,44-1,29 3,05 Źródło: Opracowanie własne. Podobszar: standard mieszkao/domów Z badao przeprowadzonych przez CBOS wynika, że ok. 41% mieszkaoców województwa dolnośląskiego uważa, że posiadana przez nich liczba pokoi jest zbyt mała; przeciwnego zdania jest ok. 56% respondentów. Najmniejszy średni metraż mieszkao odnotowano w powiatach: milickim (56,5 m 2 ), wrocławskim grodzkim (60,1 m 2 ) oraz zgorzeleckim (61,1 m 2 ); na przeciwległym biegunie znajdują się powiaty: oławski (92,6 m 2 ), ząbkowicki (83m 2 ) oraz świdnicki (79,8 m 2 ). Wyciągając wartośd średnią z udziału procentowego nieruchomości wyposażonych w poszczególne typy instalacji i urządzeo (tj. podłączenie do sieci wodociągowej, CO, posiadanie łazienki) należy stwierdzid, że najkorzystniejsza sytuacja w tym zakresie występuje w stolicy regionu oraz powiatach lubioskim i głogowskim. W wyżej wymienione instalacje statystycznie najrzadziej wyposażone są nieruchomości w powiatach: lwówecki, ząbkowickim i kamiennogórskim. Wartości wskaźników związanych ze standardem mieszkao dla ogółu powiatów województwa dolnośląskiego przedstawia poniższa tabela: 60

61 Tabela 27. Standard mieszkao/domów w powiatach województwa dolnośląskiego. instalacje i urządzenia powiat średnia powierzchnia mieszkania wodociągi - % w ogóle mieszkao łazienka - % w ogóle mieszkao CO - % w ogóle mieszkao średnia instalacje i urządzenia DOLNOŚLĄSKIE 66,8 97,83% 87,02% 76,83% 87,23% bolesławiecki 73,9 97,64% 90,32% 74,79% 87,58% dzierżoniowski 69,4 96,39% 82,13% 71,48% 83,33% głogowski 68,6 99,19% 96,35% 92,95% 96,16% górowski 63,8 95,60% 81,80% 67,08% 81,49% jaworski 62,0 96,75% 85,49% 69,18% 83,81% jeleniogórski 63,5 96,55% 81,48% 71,65% 83,23% kamiennogórski 73,1 96,95% 77,73% 66,99% 80,56% kłodzki 74,8 96,49% 81,84% 69,81% 82,71% legnicki 74,3 96,92% 83,70% 67,39% 82,67% lubaoski 70,9 95,76% 79,13% 70,77% 81,89% lubioski 79,2 99,06% 95,60% 92,50% 95,72% lwówecki 76,6 92,85% 79,48% 67,08% 79,80% milicki 56,5 95,52% 86,76% 71,12% 84,47% oleśnicki 68,9 96,64% 88,42% 76,51% 87,19% oławski 92,6 97,54% 90,21% 83,48% 90,41% polkowicki 73,2 98,83% 91,85% 83,27% 91,32% strzelioski 74,6 94,65% 83,49% 69,77% 82,64% średzki 67,8 96,46% 83,36% 71,36% 83,73% świdnicki 79,8 98,15% 83,51% 70,66% 84,11% trzebnicki 70,7 96,62% 86,16% 76,52% 86,43% wałbrzyski 65,4 98,47% 74,70% 69,06% 80,74% wołowski 63,4 96,81% 87,18% 78,90% 87,63% wrocławski 62,8 96,28% 88,43% 79,49% 88,07% ząbkowicki 83,0 95,97% 80,97% 62,93% 79,96% zgorzelecki 61,1 98,00% 87,50% 76,57% 87,36% złotoryjski 66,6 96,49% 85,00% 70,11% 83,87% m. Jelenia Góra 79,2 99,34% 88,27% 77,48% 88,36% m. Legnica 69,8 99,47% 86,65% 75,86% 87,33% m. Wrocław 60,1 99,26% 93,16% 83,84% 92,09% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

62 Wyniki rankingu w podobszarze: standard mieszkao/domów Wyniku rankingu w podobszarze charakteryzującym standard mieszkao/domów przedstawia Tabela 28. Najlepsze wyniku pod względem warunków mieszkaniowych osiągnął powiat lubioski, a następnie powiaty głogowski, oławski i polkowicki. Grupę powiatów o bardzo niskim poziomie standardu mieszkao (a więc przeciętna powierzchnia mieszkania i poziom wyposażenia w instalacje techniczno-sanitarne) stanowi natomiast aż 9 powiatów, z czego najsłabsze wyniki uzyskały powiaty: lwówecki, górowski i milicki. Warto ponadto zwrócid uwagę, iż zróżnicowanie całego województwa w badanym aspekcie jest dośd wysokie różnica między wskaźnikami, jakie osiągnęły dwa skrajne powiaty wyniosła aż 6,4. powiat Tabela 28. Wyniki rankingu w podobszarze: standard mieszkao/domów. Standaryzowane wartości wskaźników średnia powierzchnia mieszkania wodociągi - % w ogóle mieszkao łazienka - % w ogóle mieszkao CO - % w ogóle mieszkao wskaźnik syntetyczny dla podobszaru: dostępnośd zatrudnienia bolesławiecki 0,45 0,37 0,93 0,04 5,80 dzierżoniowski -0,13-0,46-0,68-0,42 3,81 głogowski -0,23 1,39 2,12 2,54 8,12 górowski -0,86-0,98-0,75-1,03 2,71 jaworski -1,09-0,22-0,02-0,74 3,60 jeleniogórski -0,89-0,35-0,81-0,40 3,37 kamiennogórski 0,35-0,09-1,55-1,04 3,44 kłodzki 0,57-0,39-0,74-0,65 4,08 legnicki 0,50-0,11-0,37-0,98 4,23 lubaoski 0,06-0,87-1,27-0,52 3,29 lubioski 1,14 1,31 1,97 2,48 8,73 lwówecki 0,80-2,79-1,20-1,03 2,36 milicki -1,80-1,03 0,23-0,47 3,02 oleśnicki -0,20-0,29 0,56 0,28 4,98 oławski 2,87 0,30 0,91 1,24 7,83 polkowicki 0,36 1,15 1,23 1,21 7,05 strzelioski 0,54-1,61-0,41-0,65 3,56 średzki -0,34-0,41-0,44-0,44 3,85 świdnicki 1,21 0,70-0,41-0,53 5,34 trzebnicki 0,04-0,31 0,11 0,28 4,85 wałbrzyski -0,65 0,92-2,15-0,75 3,27 wołowski -0,91-0,18 0,31 0,61 4,68 62

63 wrocławski -0,98-0,53 0,56 0,69 4,63 ząbkowicki 1,63-0,73-0,91-1,60 3,85 zgorzelecki -1,20 0,61 0,38 0,28 4,81 złotoryjski -0,49-0,39-0,12-0,61 3,86 m. Jelenia Góra 1,14 1,49 0,53 0,41 6,82 m. Legnica -0,08 1,58 0,21 0,19 5,86 m. Wrocław -1,33 1,44 1,49 1,29 6,43 Źródło: Opracowanie własne. Wyniki rankingu w obszarze: sytuacja mieszkaniowa Jak wspomniano na początku tego podrozdziału, podstawą do stworzenia rankingu dolnośląskich powiatów w obszarze sytuacja mieszkaniowa były dwie grupy mierników wskaźniki, które charakteryzują ogólnie pojętą dostępnośd mieszkao/domów oraz dotyczące standardu mieszkao. Poniżej znajdują się syntetyczne wyniki rankingu, które łączą opisane wyżej dwa podobszary. W wyniku przeprowadzonej analizy można stwierdzid, że zróżnicowanie powiatów województwa dolnośląskiego pod względem ogólnego miernika związanego z sytuacją mieszkaniową na Dolnym Śląsku było relatywnie niewielkie (porównując ze zróżnicowaniem w poszczególnych podobszarach). Można wyodrębnid cztery grupy powiatów charakteryzujące się podobnym poziomem atrakcyjności w obszarze: sytuacja mieszkaniowa : wysoki poziom atrakcyjności: wrocławski ziemski, głogowski, lubioski, trzebnicki, jeleniogórski grodzki; średni poziom atrakcyjności: legnicki ziemski, oleśnicki, bolesławiecki, średzki, milicki, zgorzelecki, oławski, wrocławski grodzki, polkowicki; niski poziom atrakcyjności: wołowski, strzelioski, świdnicki, kłodzki, jeleniogórski, złotoryjski, lubaoski, jaworski, legnicki grodzki, kamiennogórski; bardzo niski poziom atrakcyjności: wałbrzyski, dzierżoniowski, górowski, ząbkowicki, lwówecki. 63

64 bardzo niskie wartości wskaźnika niskie wartości wskaźnika średnie wartości wskaźnika wysokie wartości wskaźnika Wyniki rankingu w obszarze: sytuacja mieszkaniowa syntetyczny wskaźnik w powiat obszarze: sytuacja mieszkaniowa wrocławski 6,47 głogowski 5,29 lubioski 5,04 trzebnicki 4,72 m. Jelenia Góra 4,69 legnicki 4,68 oleśnicki 4,57 bolesławiecki 4,51 średzki 4,51 milicki 4,50 zgorzelecki 4,21 oławski 4,20 m. Wrocław 4,11 polkowicki 4,10 wołowski 3,92 strzelioski 3,70 świdnicki 3,66 kłodzki 3,66 jeleniogórski 3,57 złotoryjski 3,55 lubaoski 3,42 jaworski 3,41 m. Legnica 3,35 kamiennogórski 3,31 wałbrzyski 3,18 dzierżoniowski 2,96 górowski 2,71 ząbkowicki 2,59 lwówecki 2,07 Źródło: Opracowanie własne. 64

65 OBSZAR 3: POZIOM ROZWOJU INFRASTRUKTURALNEGO I AKTYWNOŚD WŁADZ SAMORZĄDOWYCH Obszar związany z działalnością władz lokalnych uplasował się zaskakująco wysoko w rankingu czynników branych przez emigrantów pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o ewentualnym kierunku reemigracji (3. lokata) niemal co dziesiąta osoba, wskazała ten obszar na 1. miejscu. Respondenci zwracali uwagę, że szczególnie istotny jest poziom rozwoju już istniejącej infrastruktury (szczególnie drogowej), ale także aktywnośd władz samorządowych w zakresie jej rozbudowy i modernizacji (pojęcie to określił jeden z reemigrantów jako poczucie, że ciągle coś się zmienia na lepsze ): Przygotowujemy się do Euro 2012 budowane są stadiony. Co chwilę coś się rozbudowuje, dzięki temu jest praca dla ludzi. Idziemy na pewno do przodu, no na pewno są mniejsze problemy niż w innych regionach. Mężczyzna, Anglia, 46 miesięcy Wrocław jest takim magnesem życia. Ma byd Euro 2012, coś tutaj się dzieje. Ci, którzy od wielu lat mieszkają za granicą, jak przyjeżdżają to mówią, że wciąż coś nowego tu powstaje, jakieś kamieniczki odnowione, różne inne rzeczy. Kobieta, Anglia, 30 miesięcy Do stworzenia rankingu dolnośląskich powiatów w obszarze związanym z działalnością władz samorządowych wykorzystano szereg wskaźników: w podobszarze: poziom rozwoju infrastrukturalnego - wskaźnik dostępności transportowej (wskaźnik zagęszczenia dróg o nawierzchni twardej oraz jakości sieci drogowej), wskaźniki mierzące odsetek korzystających z kanalizacji, wodociągów oraz oczyszczalni ścieków, wskaźnik miejsc w domach opieki społecznej oraz łóżek w szpitalach a także dochody gmin i powiatów przypadające na jednego mieszkaoca. w podobszarze: aktywnośd władz samorządowych - wskaźniki dotyczące aktywności na polu pozyskiwania środków z funduszy unijnych oraz aktywności inwestycyjnej jednostek samorządu terytorialnego (JST). 65

66 Podobszar: poziom rozwoju infrastrukturalnego Nie ulega wątpliwości, że rozwinięta infrastruktura gospodarcza i społeczna podnosi ogólną jakośd życia w powiecie i jest jednym z najistotniejszych czynników stymulujących jego rozwój - przekłada się na zdolnośd do przyciągania inwestycji i w efekcie generowania nowych miejsc pracy jak i utrzymywania już istniejących. Infrastruktura drogowa Analizę dostępności transportowej (rozwoju infrastruktury drogowej) dokonano na podstawie wskaźnika zagęszczenia dróg o nawierzchni twardej oraz wskaźnika jakości sieci drogowej (udział dróg o nawierzchni twardej ulepszonej). I tak, najwyższym poziomem wskaźnika gęstości dróg charakteryzują się, co zrozumiałe z uwagi na rangę i zurbanizowany charakter, wszystkie miasta na prawach powiatu tj. m. Legnica (gęstośd dróg ukształtowała się na poziomie 342,1), m. Wrocław (257,2) oraz m. Jelenia Góra (182,8). Wysokimi wartościami tego wskaźnika pochwalid się mogą także powiaty: jeleniogórski ziemski (102,5) oraz powiat wałbrzyski (102,1). Natomiast najmniejszą gęstością dróg o twardej nawierzchni odznaczają się powiaty: bolesławiecki (41), wołowski (46,9) i polkowickim (49,3). O wysokiej jakości infrastruktury drogowej w danym powiecie informuje odsetek dróg o nawierzchni twardej ulepszonej biorąc ten aspekt pod uwagę w czołówce rankingu plasują się powiaty: wrocławski grodzki (98,8% dróg stanowią drogi o nawierzchni ulepszonej), bolesławiecki (98,7%) oraz oławski (97,3%). Najniższy udział tego rodzaju dróg występuje w powiatach: górowskim (80,8%), lubaoskim (81,5%) oraz lwóweckim (82,5%). 66

67 Tabela 29. Infrastruktura drogowa w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego (dane za rok 2008). drogi publiczne o twardej nawierzchni 2008 w km wskaźnik gęstości (na 100 km 2 ) drogi o nawierzchni ulepszonej udział % dróg o nawierzchni ulepszonej w ogóle dróg DOLNOŚLĄSKIE 14502,6 72, ,3 90,8% bolesławiecki 534,5 41,0 527,3 98,7% dzierżoniowski 438,3 91,5 423,0 96,5% głogowski 303,6 68,5 283,1 93,2% górowski 417,5 56,6 337,2 80,8% jaworski 464,7 79,8 393,8 84,7% jeleniogórski 642,6 102,5 595,6 92,7% kamiennogórski 320,5 80,9 295,3 92,1% kłodzki 1300,0 79,2 1110,5 85,4% legnicki 451,3 60,7 432,9 95,9% lubaoski 429,8 100,4 350,3 81,5% lubioski 382,3 53,7 367,4 96,1% lwówecki 564,3 79,5 465,4 82,5% milicki 362,8 50,7 349,8 96,4% oleśnicki 704,8 67,2 657,4 93,3% oławski 314,3 60,0 305,7 97,3% polkowicki 384,3 49,3 367,5 95,6% strzelioski 488,0 78,5 446,9 91,6% średzki 422,4 60,0 374,0 88,5% świdnicki 682,0 92,0 648,6 95,1% trzebnicki 554,8 54,1 496,1 89,4% wałbrzyski 525,6 102,1 497,0 94,6% wołowski 316,4 46,9 291,9 92,3% wrocławski 937,0 83,8 812,0 86,7% ząbkowicki 542,5 67,6 488,8 90,1% zgorzelecki 489,3 58,3 421,2 86,1% złotoryjski 384,6 66,8 318,3 82,8% m. Jelenia Góra 199,3 182,8 191,3 96,0% m. Legnica 191,6 342,1 181,4 94,7% m. Wrocław 753,5 257,2 744,6 98,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 67

68 Infrastruktura sanitarna O poziomie rozwoju infrastruktury w powiatach związanej z ogólną jakością życia wiele mówią wskaźniki dotyczące dostępu mieszkaoców do sieci wodociągowych, kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków. Najlepszym miernikiem dostępności tej infrastruktury, którą można określid mianem sanitarnej, jest odsetek mieszkaoców powiatu, którzy z tych sieci korzystają. Nie jest specjalnie zaskakujące, że największy odsetek korzystających z oczyszczalni (wszyscy lub prawie wszyscy mieszkaocy) odnotowano w największych miastach województwa dolnośląskiego: we Wrocławiu i Legnicy. Na trzecim miejscu pod względem dostępności oczyszczalni ścieków znajduje się powiat lubioski. Na przeciwległym biegunie znajdują się powiaty: wołowski (gdzie niewiele ponad jedna czwarta mieszkaoców korzysta z oczyszczalni ścieków), strzelioski (35,4% korzystających) oraz górowski (38,49%). Podobnie wygląda sytuacja, jeśli chodzi o odsetek mieszkaoców korzystających z kanalizacji. Stosunkowo najwięcej mieszkaoców ma dostęp do kanalizacji w powiecie lubioskim, legnickim grodzkim, oraz we Wrocławiu (odpowiednio 91,6%, 90,5% oraz 88,3%); najmniej zaś ponownie w powiatach: strzelioskim (34,8%), górowskim (35,3%), oraz w powiecie średzkim (35,5%). W przypadku dostępności sieci wodociągowej wyniki również są podobne, tzn. największy odsetek korzystających z wodociągów znajduje się w dużych miastach (Legnica 98,2%, Jelenia Góra 96,2%) oraz powiecie lubioskim (98,1%). Najwięcej mieszkaoców nie korzystających z sieci wodociągowej znajduje się za to w powiatach lwóweckim, jeleniogórskim oraz lubaoskim (odpowiednio 70,8%, 75,2% oraz 76,6%). Warto również odnotowad, że w przypadku sieci wodociągowej zdecydowana większośd mieszkaoców we wszystkich powiatach ma do niej dostęp i różnice pomiędzy powiatem o najlepszym dostępie a powiatem o najgorszym dostępie, są dużo mniejsze niż w przypadku sieci kanalizacyjnej czy dostępności oczyszczalni. 68

69 Tabela 30.Odsetek korzystających z infrastruktury sanitarnej w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat % korzystających z oczyszczalni % korzystających z sieci wodociągowej % korzystających z kanalizacji bolesławiecki 77,2 91,2 68,6 dzierżoniowski 83,8 86,7 66,5 głogowski 88,3 95,6 83,9 górowski 38,5 92,2 35,3 jaworski 74,8 86,3 65,8 jeleniogórski 55,6 75,2 38,4 kamiennogórski 74,8 87,1 59,5 kłodzki 69,7 81,6 54,9 legnicki 62,8 88,8 59,6 lubaoski 67,7 76,6 50,1 lubioski 94,1 98,1 91,6 lwówecki 55,7 70,8 46,8 milicki 53,9 86,5 42,7 oleśnicki 64, ,8 oławski 72,5 93,2 67,6 polkowicki 79,1 95,9 74,4 strzelioski 35,4 89,3 34,8 średzki 43,8 94,7 35,5 świdnicki 65,3 93,5 64,1 trzebnicki 40 91,7 40,2 wałbrzyski 85,8 94,8 64,7 wołowski 27 93,6 57,9 wrocławski 39,1 88,3 40,4 ząbkowicki 50, ,2 zgorzelecki 72,6 93,1 66,9 złotoryjski 64 82,8 58,3 m.jelenia Góra 93,1 96,2 82,3 m.legnica ,2 90,5 m.wrocław ,3 Źródło: Opracowanie własne. 69

70 Podstawowa infrastruktura społeczna sied szpitali i domów opieki społecznej Kolejne wskaźniki analizowane w podobszarze: poziom rozwoju infrastruktury to dostęp mieszkaoców do opieki medycznej i opieki społecznej. Ten pierwszy mierzony jest liczbą miejsc w szpitalach (innymi słowy: liczbą łóżek) na 10 tysięcy ludności. Pod tym względem w najlepszej sytuacji są mieszkaocy powiatu jeleniogórskiego ziemskiego, gdzie na 10 tysięcy ludności przypada ponad 109 łóżek szpitalnych (bardzo dobry wynik można po części wytłumaczyd dużą liczbą uzdrowisk w tym powiecie). Niewiele mniej niż 100 miejsc w szpitalach na 10 tysięcy ludności jest w powiecie kamiennogórski (97,3), a następnie we Wrocławiu (76,2 łóżek). Teoretycznie w najgorszej sytuacji, wynikającej z braku szpitala, znajdują się mieszkaocy powiatów wrocławskiego ziemskiego, legnickiego ziemskiego oraz polkowickiego. W rankingu uwzględnione zostały także miejsca w placówkach opieki społecznej przypadające na mieszkaoców powiatu w wieku poprodukcyjnym (pod uwagę brane były placówki podległe władzom samorządowym) - tym razem w najlepszej sytuacji są mieszkaocy powiatów legnickiego ziemskiego (71,64 miejsca), milickiego (49,19) oraz ząbkowickiego (42,05). Z kolei najgorsza sytuacja jest w powiatach: bolesławieckim, lubaoskim, strzelioskim, średzkim, wołowskim oraz wrocławskim ziemskim, gdzie w ogóle nie ma miejsc w domach opieki społecznej podległych samorządom. Tabela 31. Dostęp do podstawowej infrastruktury społecznej w powiatach województwa dolnośląskiego. miejsca w domach opieki łóżka w szpitalach powiat społecznej na 1000 ludności w na 10 tys. ludności wieku poprodukcyjnym bolesławiecki 23,6 0,00 dzierżoniowski 24,0 6,76 głogowski 35,1 19,47 górowski 35,7 11,21 jaworski 20,1 23,39 jeleniogórski 109,6 32,04 kamiennogórski 97,3 18,73 kłodzki 46,5 16,47 legnicki 0,0 71,64 lubaoski 45,0 0,00 lubioski 61,3 2,35 lwówecki 21,9 33,00 milicki 56,4 49,19 oleśnicki 28,1 20,08 oławski 36,3 10,78 70

71 polkowicki 0,0 2,83 strzelioski 27,5 0,00 średzki 22,3 0,00 świdnicki 30,0 2,74 trzebnicki 49,6 22,49 wałbrzyski 43,9 1,78 wołowski 27,5 0,00 wrocławski 0,0 0,00 ząbkowicki 14,0 42,05 zgorzelecki 61,0 19,78 złotoryjski 59,6 0,00 m. Jelenia Góra 62,2 5,33 m. Legnica 57,6 10,13 m. Wrocław 76,2 5,35 Źródło: Opracowanie własne. Wyniki rankingu w podobszarze: poziom rozwoju infrastruktury Podsumowując analizę powiatów pod kątem rozwoju i dostępności infrastruktury gospodarczej i społecznej trzeba wyraźnie zaznaczyd, że najlepsze warunki w tym aspekcie stwarzają miasta na prawach powiatu (Legnica -7,66 pkt, Wrocław - 7,45, Jelenia Góra - 6,4 pkt). Nie jest to specjalnie zaskakujące, biorąc pod uwagę, że dostarczenie różnego rodzaju usług jest trudniejsze w przypadku powiatów obejmujących swoim zasięgiem rozproszone skupiska ludzi. Zestawienia zamykają powiaty: wrocławski ziemski (niecałe 2 pkt), lwówecki (2,13 pkt) oraz górowski (2,17 pkt). 71

72 powiat Tabela 32. Wyniki rankingu w podobszarze poziom rozwoju infrastruktury. Łóżka w szpitalach na ludności Miejsca w domach opieki społecznej na 1000 ludności w wieku poprodukcyjny m Standaryzowane wartości wskaźników % korzystając ych z kanalizacji % korzystając ych z sieci wodociągo wej % korzystając ych z oczyszczaln i ścieków Wskaźnik gęstości na 100 km2 % dróg o nawierzchni ulepszonej wskaźnik syntetyczny bolesławiecki -0,64-0,85 0,51 0,28 0,53-0,76 1,34 4,27 dzierżoniowski -0,62-0,46 0,39-0,37 0,86 0,02 0,95 4,4 głogowski -0,20 0,27 1,41 0,90 1,08-0,33 0,35 5,4 górowski -0,18-0,20-1,43 0,41-1,40-0,52-1,95 2,17 jaworski -0,77 0,50 0,35-0,43 0,41-0,16-1,22 3,63 jeleniogórski 2,61 1,00-1,25-2,02-0,54 0,19 0,24 4,2 kamiennogórski 2,15 0,23-0,02-0,31 0,41-0,14 0,14 5,02 kłodzki 0,23 0,10-0,28-1,11 0,16-0,17-1,09 3,31 legnicki -1,53 3,27-0,01-0,08-0,18-0,45 0,84 4,8 lubaoski 0,17-0,85-0,56-1,82 0,06 0,16-1,81 2,4 lubioski 0,79-0,71 1,85 1,27 1,37-0,56 0,87 5,92 lwówecki -0,70 1,05-0,76-2,65-0,54-0,16-1,63 2,13 milicki 0,60 1,98-1,00-0,41-0,63-0,61 0,93 4,44 oleśnicki -0,47 0,31 0,00 0,09-0,10-0,35 0,35 4,06 oławski -0,16-0,23 0,46 0,56 0,29-0,46 1,09 4,69 polkowicki -1,53-0,69 0,85 0,94 0,62-0,63 0,79 4,25 strzelioski -0,49-0,85-1,46 0,00-1,55-0,18 0,04 2,46 średzki -0,68-0,85-1,42 0,77-1,13-0,46-0,52 2,53 świdnicki -0,39-0,69 0,25 0,60-0,06 0,03 0,69 4,27 trzebnicki 0,35 0,45-1,14 0,35-1,32-0,55-0,36 3,29 wałbrzyski 0,13-0,75 0,29 0,79 0,96 0,18 0,59 4,93 wołowski -0,49-0,85-0,11 0,61-1,97-0,67 0,17 2,9 wrocławski -1,53-0,85-1,13-0,14-1,36-0,10-0,86 1,91 ząbkowicki -1,00 1,57-0,91-1,05-0,79-0,35-0,23 3,1 zgorzelecki 0,78 0,29 0,42 0,54 0,30-0,49-0,97 4,44 złotoryjski 0,72-0,85-0,09-0,93-0,12-0,36-1,58 2,93 m. Jelenia Góra 0,82-0,54 1,31 0,99 1,32 1,43 0,85 6,4 m. Legnica 0,65-0,27 1,79 1,27 1,67 3,88 0,61 7,66 m. Wrocław 1,35-0,54 1,66 0,96 1,66 2,57 1,37 7,45 Źródło: Opracowanie własne. 72

73 Podobszar: aktywnośd władz samorządowych Biorąc pod uwagę wyniki rankingu Gazety Prawnej 27 należy stwierdzid, że największymi w skali województwa dolnośląskiego osiągnięciami w pozyskiwaniu środków na inwestycje z funduszy unijnych mogą pochwalid się władze samorządowe działające na terenie powiatu jeleniogórskiego ziemskiego (ujęto łącznie wielkośd środków pozyskanych przez władze gminne jak i powiatowe) do kwietnia 2009 r. samorządy te pozyskały łącznie w przeliczeniu na 1 mieszkaoca powiatu 3 485,07 zł. Kolejne miejsca w rankingu zajmuje Wrocław (2 864,6 zł) oraz Jelenia Góra (1 999,3 zł). Stawkę zamykają powiaty: głogowski (jedynie 389,4 zł na mieszkaoca) oraz lubioski i lwówecki (odpowiednio 437,0 zł i 483,5 zł). Szczegółowe informacje dotyczące osiągnięd władz samorządowych w pozyskiwaniu funduszy unijnych prezentuje poniższa tabela: Tabela 33.Wartośd środków pozyskanych z funduszy unijnych w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat wartośd pozyskanych funduszy unijnych (zł) powiat wartośd pozyskanych funduszy unijnych (zł) bolesławiecki 897,4 polkowicki 986,5 dzierżoniowski 612,6 strzelioski 842,8 głogowski 389,4 średzki 833,5 górowski 789,0 świdnicki 605,7 jaworski 666,0 trzebnicki 1228,3 jeleniogórski 3485,1 wałbrzyski 1707,8 kamiennogórski 719,1 wołowski 670,1 kłodzki 980,2 wrocławski 1112,4 legnicki 775,3 ząbkowicki 621,2 lubaoski 870,6 zgorzelecki 864,9 lubioski 437,0 złotoryjski 1225,8 27 Przy tworzeniu w rankingu Gazety Prawnej brano są pod uwagę wszystkie programy pomocowe, których beneficjentami są zarówno władze samorządowe, jak i przedsiębiorstwa, rolnicy i organizacje społeczne. Ranking obejmuje zarówno stare, jak i nowe środki (z unijnego budżetu ). Podstawą do oceny jest wartośd przyznanej pomocy z UE, liczba realizowanych projektów oraz liczba mieszkaoców według GUS. Dane pochodzą z dokumentacji Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oraz Agencji Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa i obejmują umowy podpisane do połowy kwietnia 2009 r. (bez programów przedakcesyjnych). Pominięte zostały niektóre ogólnopolskie projekty drogowe, które trudno przyporządkowad poszczególnym jednostkom samorządowym. 73

74 lwówecki 483,5 m. Jelenia Góra 1999,3 milicki 1318,1 m. Legnica 657,5 oleśnicki 683,9 m. Wrocław 2864,6 oławski 568,4 Źródło: Opracowanie własne. Z przedstawionym powyżej wskaźnikiem koresponduje wskaźnik odzwierciedlający aktywnośd inwestycyjną jednostek samorządu terytorialnego. Bazując na statystykach przedstawionych w tabeli 30 należy stwierdzid, że liderem zestawienia gmin i powiatów (ujęcie łączne) pod kątem wysokości wydatków majątkowych inwestycyjnych przypadających na jednego mieszkaoca powiatu jest Wrocław na głowę mieszkaoca przypada tu 1 608,7 zł przeznaczonych na inwestycje. Stolica regionu wyprzedziła nieznacznie powiat wrocławski ziemski (1 481,1 zł) oraz powiat milicki ( 1 258,5 zł). Najmniejsze środki na inwestycje przeznaczyły samorządy funkcjonujące na terenie powiatu ząbkowickiego (jedynie 322,8 zł na jednego mieszkaoca), kamiennogórskiego i wałbrzyskiego (odpowiednio 355,1 zł oraz 362,1 zł). Szczegółowe informacje dotyczące wartości wydatków inwestycyjnych w poszczególnych powiatach prezentuje poniższa tabela: 74

75 Tabela 34.Wartośd wydatków inwestycyjnych w budżetach jednostek samorządu terytorialnego w powiatach województwa dolnośląskiego. powiat wartośd wydatków inwestycyjnych w budżetach JST na mieszkaoca powiat wartośd wydatków inwestycyjnych w budżetach JST na mieszkaoca bolesławiecki 700,1 polkowicki 956,1 dzierżoniowski 487,5 strzelioski 406,9 głogowski 745,2 średzki 778,9 górowski 545,6 świdnicki 557,5 jaworski 631,3 trzebnicki 837,1 jeleniogórski 493,8 wałbrzyski 362,1 kamiennogórski 355,1 wołowski 640,7 kłodzki 537,2 wrocławski 1481,1 legnicki 610,1 ząbkowicki 322,8 lubaoski 386,2 zgorzelecki 667,5 lubioski 970,2 złotoryjski 460,4 lwówecki 527,9 m. Jelenia Góra 797,1 milicki 1258,5 m. Legnica 504,9 oleśnicki 674,5 m. Wrocław 1608,7 oławski 650,3 Źródło: Opracowanie własne. 75

76 Wyniki rankingu w podobszarze: aktywności władz samorządowych Z przeprowadzonej analizy wynika, że najwyżej ocenid należy aktywnośd władz lokalnych działających na terenie Wrocławia (na tę ocenę wpływa przede wszystkim ponadprzeciętna w skali regionu aktywnośd inwestycyjna). Kolejny w rankingu powiat jeleniogórski ziemski tak wysoką ocenę zawdzięcza z kolei sukcesom na polu pozyskiwania funduszy unijnych. Mniej niż jeden punkt zdobyły aż cztery powiaty, przy czym najsłabszy wynik osiągnął powiat ząbkowicki, który zdobył łącznie 0,39 punktu. Tak niska ocena to przede wszystkim konsekwencja najniższych w skali regionu wydatków inwestycyjnych przypadających na jednego mieszkaoca powiatu. Tabela 35. Standaryzowane wartości wskaźników i wyniki rankingu w podobszarze aktywnośd władz lokalnych. Standaryzowane wartości wskaźników Wartośd wskaźnik syntetyczny powiat Fundusze wydatków dla podobszaru: unijne inwestycyjnych aktywnośd władz pozyskane na 1 mieszkaoca w budżetach JST na 1 mieszkaoca lokalnych bolesławiecki -0,19 0,04 2,26 dzierżoniowski -0,60-0,64 0,99 głogowski -0,92 0,18 1,58 górowski -0,35-0,45 1,5 jaworski -0,52-0,18 1,62 jeleniogórski 3,52-0,62 5,84 kamiennogórski -0,45-1,06 0,68 kłodzki -0,07-0,48 1,79 legnicki -0,37-0,25 1,72 lubaoski -0,23-0,96 1,05 lubioski -0,85 0,89 2,49 lwówecki -0,78-0,51 0,92 milicki 0,41 1,81 5,05 oleśnicki -0,50-0,04 1,81 oławski -0,66-0,12 1,52 polkowicki -0,06 0,85 3,36 strzelioski -0,27-0,89 1,08 średzki -0,28 0,29 2,45 świdnicki -0,61-0,41 1,24 76

77 trzebnicki 0,28 0,47 3,33 wałbrzyski 0,97-1,03 2,37 wołowski -0,52-0,15 1,66 wrocławski 0,12 2,52 5,53 ząbkowicki -0,59-1,16 0,39 zgorzelecki -0,24-0,07 2,09 złotoryjski 0,28-0,72 1,92 m. Jelenia Góra 1,39 0,35 4,48 m. Legnica -0,53-0,58 1,13 m. Wrocław 2,63 2,92 8,95 Źródło: Opracowanie własne. Wyniki rankingu powiatów w obszarze: aktywnośd władz samorządowych i poziom rozwoju infrastruktury Najwyższe w skali województwa oceny obszaru związanego z działalnością władz lokalnych uzyskały miasta na prawach powiatu, przy czym zdecydowanym liderem rankingu jest stolica regionu. Wysoka lokata Wrocławia to przede wszystkim konsekwencja aktywności inwestycyjnej władz lokalnych oraz poziomu rozwoju infrastruktury drogowej i sanitarnej. Zestawienia zamyka powiat lwówecki (który zdobył mniej niż 2 pkt), górowski oraz lubaoski (odpowiednio 2,01 pkt oraz 2,07 pkt). 77

78 bardzo niskie wartości wskaźnika niskie wartości wskaźnika średnie wartości wskaźnika wysokie wartości wskaźnika Tabela 36. Wyniki rankingu w obszarze aktywnośd władz samorządowych i poziom rozwoju infrastruktury syntetyczny wskaźnik w obszarze: powiat aktywnośd władz samorządowych i poziom rozwoju infrastruktury m. Wrocław 7,81 m. Legnica 6,10 m. Jelenia Góra 5,94 lubioski 5,10 jeleniogórski 4,60 milicki 4,59 głogowski 4,48 wałbrzyski 4,31 legnicki 4,07 polkowicki 4,04 kamiennogórski 3,98 oławski 3,93 zgorzelecki 3,87 bolesławiecki 3,79 dzierżoniowski 3,58 świdnicki 3,55 oleśnicki 3,52 trzebnicki 3,30 jaworski 3,15 kłodzki 2,95 wrocławski 2,78 złotoryjski 2,69 wołowski 2,60 średzki 2,51 ząbkowicki 2,45 strzelioski 2,13 lubaoski 2,07 górowski 2,01 lwówecki 1,84 Źródło: Opracowanie własne. 78

79 OBSZAR 4: KLIMAT I WARUNKI DO TWORZENIA I ROZWIJANIA PRZEDSIĘBIORSTW Z badao przeprowadzonych wśród dolnośląskich reemigrantów w ramach projektu Kierunek Dolny Śląsk ( ) wynika, że emigracja uczy samodzielności, wyzwala ducha przedsiębiorczości - warto zaznaczyd, że przed wyjazdem jedynie co setny badany prowadził swoją firmę; po powrocie zaś już ok. 12% 28. Nie dziwi więc fakt, że także osoby przebywające wciąż na emigracji wskazują na klimat i warunki do zakładania nowych firm jako jeden z najważniejszych czynników, jaki brany jest pod uwagę przy wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie (8,8% ankietowanych wskazało go na pierwszym miejscu). Wobec powyższego, rozdział ten został poświęcony analizie szeroko rozumianej sfery przedsiębiorczości. Dla stworzenia rankingu powiatów w tym obszarze zdecydowano się na podział wskaźników na cztery podobszary: aktywnośd gospodarcza mieszkaoców danego powiatu wskaźnik aktywności gospodarczej; kondycja ekonomiczna firm wskaźniki poziomu kosztów, rentowności obrotu netto, wartośd brutto środków trwałych, nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw; dostępnośd terenów inwestycyjnych powierzchnia działek inwestycyjnych oraz powierzchnia lokalizacji inwestycji typu greenfield; wsparcia instytucjonalnego dla przedsiębiorców poziom rozwoju sieci instytucji otoczenia biznesu (ujęcie wąskie i szerokie). Dodatkowo, zdecydowano się także na prezentację istniejących na terenie Dolnego Śląska Specjalnych Stref Ekonomicznych (SSE) aspekt ten nie został poddany analizie wskaźnikowej z uwagi na wybiórczy charakter danych, które udało się zgromadzid (brak szczegółowych danych dotyczących niektórych podstref). 28 Więcej informacji na ten temat można znaleźd w raporcie: Migracja powrotna w województwie dolnośląskim. Skala zjawiska, potencjał oraz pogłębiona charakterystyka powracających, dostępnym na stronie internetowej Centrum Doradztwa Strategicznego s. c. ( 79

80 Podobszar: Aktywnośd gospodarcza mieszkaoców Wskaźnik aktywności gospodarczej, prezentujący liczbę podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON przypadających na mieszkaoców, informuje o poziomie rozwoju przedsiębiorczości w powiecie w ujęciu ilościowym. Wysoka wartośd tego wskaźnika świadczyd może zarówno o istotnej sile przyciągania inwestorów zewnętrznych (spoza powiatu) jak i skłonności jego mieszkaoców do zakładania własnych firm w odpowiedzi na relatywnie korzystne warunki do prowadzenia działalności gospodarczej. Opierając się na wartościach ww. wskaźnika (według stanu na dzieo 31 grudnia 2009 r.), mianem najbardziej przedsiębiorczych określid należy mieszkaoców powiatów grodzkich województwa dolnośląskiego, tj. m. Wrocław (gdzie na mieszkaoców przypada najwięcej, bo ok. 154 podmiotów gospodarczych) oraz m. Jelenia Góra (niemal 144) i m. Legnica (ok. 125). Wysoki poziom aktywności gospodarczej odnotowano również w powiecie jeleniogórskim ziemskim ok. 126 (zob. Tabela 37). Na przeciwległym biegunie znalazły się powiaty: polkowicki, górowski i lwówecki w przypadku tych powiatów wskaźnik aktywności gospodarczej osiągnął najniższe w skali województwa wartości (odpowiednio ok. 71, 74 oraz 75). Na przestrzeni roku (porównanie danych dotyczących roku 2008 i 2009) w większości powiatów województwa dolnośląskiego odnotowano wzrost poziomu aktywności gospodarczej w największym stopniu w powiatach: jeleniogórskim grodzkim, wrocławskim ziemskim, trzebnickim oraz górowskim (w przypadku tego ostatniego jest to optymistyczna sytuacja z uwagi na jeden z najniższych wskaźników w latach ). Zwraca uwagę równomierny (i przy tym relatywnie duży) spadek poziomu rozwoju przedsiębiorczości w podregionie wałbrzyskim we wszystkich powiatach zaliczanych do tego podregionu odnotowano w roku 2009 wyraźne obniżenie wartości wskaźnika w porównaniu do roku poprzedniego. W żadnym z powiatów położonych w jego obrębie wskaźnik aktywności gospodarczej nie przekroczył średniej wojewódzkiej (czyli ok. 110). Największy spadek poziomu aktywności gospodarczej pojawił się w powiatach kłodzkim i dzierżoniowskim. 80

81 Tabela 37. Wskaźnik aktywności gospodarczej mieszkaoców w ujęciu dynamicznym (lata ) Podregion 1 - jeleniogórski 94,45 98,18 100,50 2,32 bolesławiecki 76,24 78,45 80,61 2,16 jaworski 86,52 90,34 93,04 2,70 jeleniogórski 117,28 123,59 126,31 2,72 kamiennogórski 81,51 87,07 89,07 2,00 lubaoski 91,99 95,68 97,58 1,90 lwówecki 67,96 73,07 75,67 2,60 zgorzelecki 85,53 88,75 89,46 0,71 złotoryjski 87,02 90,10 93,24 3,14 m.jelenia Góra 138,05 140,68 144,51 3,83 Podregion 2 - legnicko-głogowski 91,28 92,90 94,20 1,30 głogowski 92,93 93,70 93,10-0,60 górowski 66,56 71,30 74,76 3,46 legnicki 76,21 78,44 80,29 1,85 lubioski 89,25 90,05 90,95 0,89 polkowicki 68,38 69,05 71,34 2,29 m. Legnica 121,59 124,04 125,85 1,81 Podregion 3 - wałbrzyski 108,15 110,44 102,79-7,65 dzierżoniowski 101,88 104,55 92,23-12,33 kłodzki 115,03 116,69 103,84-12,84 świdnicki 108,43 110,89 107,08-3,80 wałbrzyski 112,85 114,32 109,66-4,66 ząbkowicki 88,11 93,16 88,24-4,92 Podregion 4 - wrocławski 84,30 88,53 91,19 2,67 milicki 78,43 80,69 81,46 0,77 oleśnicki 82,11 85,37 87,32 1,95 oławski 90,66 93,90 94,37 0,47 strzelioski 70,51 76,39 79,00 2,61 średzki 86,96 90,95 93,48 2,52 trzebnicki 88,45 94,06 97,49 3,43 wołowski 72,02 74,35 76,76 2,41 wrocławski 91,06 96,63 101,46 4,83 Podregion 5 - m. Wrocław 148,17 151,23 154,39 3,16 m. Wrocław 148,17 151,23 154,39 3,16 DOLNOŚLĄSKIE 107,11 110,08 110,13 0,05 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Analizując strukturę wielkościową przedsiębiorstw funkcjonujących w poszczególnych powiatach województwa dolnośląskiego, powiaty te można pogrupowad na obszary koncentracji 29 : 29 Podstawą pogrupowania powiatów są wartości współczynnika koncentracji dla każdego powiatu jest on obliczany jako relacja stosunku udziału podmiotów według wielkości zatrudnienia w ogólnej liczbie podmiotów gospodarki narodowej działających w danym powiecie do stosunku analogicznego udziału w całym województwie. 81

82 tzw. małej przedsiębiorczości (koncentracja firm zatrudniających pracowników): powiat górowski (wskaźnik koncentracji na poziomie 1,52), bolesławiecki (1,36), świdnicki (1,22); średniej przedsiębiorczości (koncentracja firm zatrudniających pracowników): strzelioski (1,41), milicki (1,37), oławski (1,28); dużej przedsiębiorczości (koncentracja firm zatrudniających pracowników): wołowski (1,85), polkowicki (1,31), lubioski (1,30); wielkiej przedsiębiorczości (koncentracja firm zatrudniających powyżej 1000 pracowników): polkowicki (4,65), lubioski (2,14) oraz wrocławski grodzki (1,83). o charakterze mieszanym: kamiennogórski, lwówecki, złotoryjski. Szczegółowe informacje o wartościach współczynnika koncentracji przedsiębiorczości według wielkości firm prezentuje poniższa tabela: Tabela 38. Współczynnik koncentracji przedsiębiorczości według wielkości zatrudnienia w firmach i więcej DOLNOŚLĄSKIE bolesławiecki 0,99 1,36 1,24 1,20 1,42 dzierżoniowski 0,99 1,30 1,11 0,90 0,00 głogowski 1,00 0,99 1,05 0,47 0,00 górowski 0,98 1,52 1,04 0,00 0,00 jaworski 1,00 0,88 0,99 0,80 0,00 jeleniogórski 1,01 0,88 0,70 0,71 0,00 kamiennogórski 1,00 1,05 1,17 1,18 1,26 kłodzki 1,00 1,00 0,88 0,68 0,00 legnicki 1,00 1,12 0,79 0,45 0,00 lubaoski 0,99 1,16 1,00 1,05 0,00 lubioski 1,00 0,95 0,96 1,30 2,14 lwówecki 1,00 1,10 1,12 1,08 0,00 milicki 0,99 1,15 1,37 0,95 0,00 oleśnicki 0,99 1,18 0,90 1,16 0,56 oławski 1,00 1,04 1,28 1,27 0,75 polkowicki 0,99 1,12 1,25 1,31 4,65 strzelioski 0,99 1,20 1,41 0,28 0,00 średzki 1,00 1,00 1,11 0,82 0,00 świdnicki 0,99 1,22 1,08 0,84 0,00 trzebnicki 1,00 1,11 0,94 0,50 0,00 wałbrzyski 1,00 0,94 0,77 0,83 1,04 wołowski 0,99 1,08 1,30 1,85 0,00 82

83 wrocławski 0,99 1,19 1,12 1,19 1,36 ząbkowicki 0,99 1,19 1,08 0,48 0,00 zgorzelecki 1,00 0,97 1,07 0,92 1,23 złotoryjski 1,00 0,97 0,98 0,45 0,00 m. Jelenia Góra 1,01 0,77 0,85 0,86 0,42 m. Legnica 1,01 0,83 1,03 0,73 1,56 m. Wrocław 1,00 0,88 0,98 1,29 1,83 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W ramach analizy struktury wielkościowej dolnośląskich przedsiębiorstw warto zwrócid szczególną uwagę na mikroprzedsiębiorstwa. W literaturze przedmiotu podkreślane są społeczne i ekonomiczne funkcje pełnione przez te podmioty. Wśród cech charakteryzujących mikroprzedsiębiorstwa wymienia się kreatywnośd, efektywnośd oraz innowacyjnośd i elastycznośd w podejmowaniu decyzji w ramach zmiennego otoczenia gospodarczego. Ich znaczenie przejawia się również w ograniczaniu bezrobocia - możliwośd założenia działalności gospodarczej kształtuje postawy przedsiębiorcze i jest szansą dla osób bezrobotnych na samozatrudnienie. Duża ilośd sprawnie działających, ale niewielkich przedsiębiorstw jest przejawem konkurencyjności danego rynku 30. Zgodnie z definicją ustawową 31, mianem mikroprzedsiębiorcy określa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników, a jego przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekroczył 2 mln euro i/lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyła 2 mln euro 32. Pod względem liczby funkcjonujących mikroprzedsiębiorstw Dolny Śląsk zajmuje 4. lokatę w kraju ( podmiotów, co stanowi 8,5% firm w całej Polsce), tuż za województwami: mazowieckim (17,3%), śląskim (11,4%) i wielkopolskim (9,5%). Średnia udziału mikroprzedsiębiorstw w ogóle podmiotów gospodarczych działających w województwie dolnośląskim jest nieco wyższa niż średnia krajowa i wynosi 95,8%. Warto 30 M. Okręglicka, Finansowanie działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw [w:] Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, pod red. E. Okoo-Horodyoskiej, A. Czachorowska- Mazurkiewicz, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2007; Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, pod red. J. Adamczyk, P. Bartkowiak, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej uchwalona 2 lipca 2004 r. - zgodnie z Rekomendacją Komisji Europejskiej z dnia 6 maja 2003 r. (UE.2003/361/EC) 32 Rafał Majewski, Konkurencyjnośd dolnośląskich mikroprzedsiębiorstw na jednolitym rynku europejskim, [w:] Stosunki ekonomiczne w rozszerzonej Unii Europejskiej - Economic Relations in the EU Enlarged, pod red. J. Kundery, Kolonia Limited, Wrocław

84 podkreślid, że do powiatów charakteryzujących się najwyższym poziomem analizowanego wskaźnika należą przede wszystkim trzy powiaty grodzkie oraz powiat jeleniogórski ziemski, jaworski i wałbrzyski (udział mikroprzedsiębiorstw oscyluje w graniach 96,5%). Z kolei najniższe wartości tego wskaźnika odnotowano w trzech powiatach: górowskim (94,1%), bolesławieckim (94,3%) oraz dzierżoniowskim (94,7%).Szczegółowe informacje o udziale mikroprzedsiębiorstw w ogóle firm działających w danym powiecie prezentuje poniższa tabela: Tabela 39. Udział mikroprzedsiębiorstw w powiatach województwa dolnośląskiego w latach powiat powiat DOLNOŚLĄSKIE 95,90% 95,80% oławski 95,60% 95,40% bolesławiecki 94,20% 94,30% polkowicki 95,20% 95,10% dzierżoniowski 95,50% 94,70% strzelioski 94,70% 94,90% głogowski 95,80% 95,80% średzki 95,70% 95,70% górowski 94,00% 94,10% świdnicki 95,20% 95,00% jaworski 96,30% 96,20% trzebnicki 95,50% 95,50% jeleniogórski 96,60% 96,40% wałbrzyski 96,40% 96,10% kamiennogórski 95,50% 95,50% wołowski 95,10% 95,20% kłodzki 96,40% 95,90% wrocławski 95,00% 95,00% legnicki 95,50% 95,60% ząbkowicki 95,30% 95,10% lubaoski 95,40% 95,20% zgorzelecki 96,00% 95,80% lubioski 96,10% 95,90% złotoryjski 95,70% 96,00% lwówecki 95,50% 95,40% m.jelenia Góra 96,60% 96,70% milicki 94,90% 95,00% m.legnica 96,50% 96,40% oleśnicki 95,20% 95,20% m.wrocław 96,20% 96,10% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Dolnośląskie mikroprzedsiębiorstwa działają w zdecydowanej większości (96,3%) w sektorze prywatnym, a niewielki odsetek (zaledwie 3,7%) należy do sektora publicznego. Odróżnia to omawianą grupę od większych podmiotów, gdzie udział przedsiębiorstw publicznych jest znacznie większy (27,7% średnio dla małych, średnich i dużych podmiotów gospodarki narodowej łącznie). Na przestrzeni roku (porównanie danych z lat 2008 i 2009) liczba mikroprzedsiębiorstw w województwie dolnośląskim zmniejszyła się o 293 podmioty, z czego zdecydowana większośd zlikwidowanych działała w sektorze publicznym (niemal 80%). Istotnym wyznacznikiem klimatu i warunków do prowadzenia działalności gospodarczej jest wskaźnik informujący o sile przyciągania kapitału zagranicznego. 84

85 Województwo dolnośląskie znajduje się w ścisłej czołówce jeśli chodzi o liczbę funkcjonujących spółek z udziałem kapitału zagranicznego (wyprzedzają go tylko 3 województwa: lubuskie, zachodniopolskie i mazowieckie zob. Tabela 40). Tabela 40. Udział podmiotów z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie spółek handlowych ujęcie ogólnopolskie (dane za lata 2008 i 2009) województwo 2008 województwo 2009 lubuskie 38,3% lubuskie 37,3% zachodniopomorskie 32,4% zachodniopomorskie 31,6% mazowieckie 30,3% mazowieckie 29,4% dolnośląskie 28,0% dolnośląskie 27,4% opolskie 27,1% opolskie 26,6% Polska - ogółem 23,7% Polska - ogółem 23,2% wielkopolskie 23,1% wielkopolskie 22,2% łódzkie 20,1% łódzkie 19,9% pomorskie 19,6% pomorskie 19,4% śląskie 17,9% śląskie 17,5% małopolskie 17,4% małopolskie 17,1% warmiosko-mazurskie 16,8% warmiosko-mazurskie 16,3% kujawsko-pomorskie 15,5% kujawsko-pomorskie 15,2% podkarpackie 13,0% podkarpackie 13,0% lubelskie 12,4% lubelskie 12,2% świętokrzyskie 12,1% świętokrzyskie 12,2% podlaskie 11,4% podlaskie 11,4% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W roku 2009 na terenie całego województwa dolnośląskiego funkcjonowało spółek z udziałem kapitału zagranicznego (o 168 więcej niż w roku poprzednim). Biorąc pod uwagę liczbę tych spółek na 10 tys. ludności można stwierdzid, że największy stopieo nasycenia gospodarki powiatu tego typu firmami odnotowano w powiatach: wrocławskim grodzkim (48,2), jeleniogórskim grodzkim (36,9), jeleniogórskim ziemskim (33,5) oraz wrocławskim (27,2). Na przeciwległym biegunie znalazły się cztery powiaty z podregionu legnicko-głogowskiego, którego średnia (10,2) jest dwa razy niższa od średniej wojewódzkiej (22,1) tj. powiat: górowski, lubioski, polkowicki, legnicki, a także powiat milicki. Tabela 41. Podmioty z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. ludności DOLNOŚLĄSKIE 22,1 oławski 14,8 bolesławiecki 17,1 polkowicki 8 dzierżoniowski 10,9 strzelioski 16,6 85

86 głogowski 10,5 średzki 15,8 górowski 5,8 świdnicki 17,6 jaworski 12,4 trzebnicki 12,8 jeleniogórski 33,5 wałbrzyski 10,9 kamiennogórski 14,9 wołowski 11,2 kłodzki 10,8 wrocławski 27,2 legnicki 8,8 ząbkowicki 8,7 lubaoski 18,7 zgorzelecki 16,8 lubioski 7,6 złotoryjski 11 lwówecki 13,1 m.jelenia Góra 36,9 milicki 7 m.legnica 16,1 oleśnicki 9 m.wrocław 48,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Na przestrzeni roku (dane z lat 2008 i 2009) w zasadzie w każdym z powiatów województwa dolnośląskiego nastąpił wzrost liczby spółek handlowych oraz podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego (w wartościach bezwzględnych). Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, jeśli chodzi o udział firm z kapitałem zagranicznym - jedynie w ośmiu powiatach zanotowano dodatnią zmianę związaną z udziałem podmiotów z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie spółek handlowych. Największa zmiana in plus miała miejsce w powiecie jeleniogórskim ziemskim (1,8 punktu procentowego), zgorzeleckim (1,2) oraz głogowskim (1,1). Największy spadek charakteryzował powiaty: oławski (-2,5 punktu procentowego), strzelioski, dzierżoniowski, złotoryjski (po -1,7) oraz lwówecki i jaworski (-1,6). Szczegółowe informacje prezentuje poniższa tabela: Tabela 42. Spółki handlowe działające na terenie województwa dolnośląskiego. spółki handlowe spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego udział jednostek z kapitałem zagranicznym w ogólnej liczbie spółek handlowych zmiana DOLNOŚLĄSKIE ,0% 27,4% -0,6% bolesławiecki ,4% 39,6% 0,2% dzierżoniowski ,0% 23,3% -1,7% głogowski ,0% 21,1% 1,1% górowski ,2% 19,6% 0,4% jaworski ,0% 32,5% -1,6% jeleniogórski ,5% 46,3% 1,8% kamiennogórski ,3% 31,8% 0,5% kłodzki ,3% 28,8% -0,5% legnicki ,7% 27,5% -0,2% lubaoski ,8% 40,9% 1,0% lubioski ,2% 17,4% -0,8% lwówecki ,4% 42,8% -1,6% milicki ,1% 28,6% -1,5% 86

87 oleśnicki ,9% 24,5% -1,4% oławski ,1% 28,6% -2,5% polkowicki ,1% 24,0% -1,1% strzelioski ,6% 39,9% -1,7% średzki ,8% 32,5% -1,3% świdnicki ,4% 26,8% -0,5% trzebnicki ,8% 31,5% -1,3% wałbrzyski ,4% 19,1% -0,3% wołowski ,5% 34,6% 0,2% wrocławski ,0% 31,8% -0,2% ząbkowicki ,3% 22,6% -0,7% zgorzelecki ,4% 39,6% 1,2% złotoryjski ,0% 25,3% -1,7% m.jelenia Góra ,9% 30,3% -0,6% m.legnica ,5% 22,4% -1,0% m.wrocław ,0% 26,1% -0,8% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 87

88 Wyniki rankingu w podobszarze: aktywnośd gospodarcza mieszkaoców Tabela 43 przedstawia wyniki rankingu powiatów województwa dolnośląskiego w podobszarze aktywnośd gospodarcza mieszkaoców. Z uwagi fakt, iż tylko jeden wskaźnik z tego podobszaru jest częścią składową całego rankingu, zrozumiałe jest, że obserwuje się bardzo duże zróżnicowanie wartości wskaźnika syntetycznego. Powiat wrocławski grodzki, który charakteryzuje się najwyższą wartością wskaźnika aktywności gospodarczej, uzyskał 10 punktów. Natomiast powiat polkowicki, który w analizowanym zakresie osiągnął najniższy wynik w skali całego województwa, w koocowym rankingu dla podobszaru dostał najniższą notę 0. Tabela 43. Wyniki rankingu w podobszarze aktywnośd gospodarcza mieszkaoców. Podobszar: aktywnośd gospodarcza mieszkaoców powiat wskaźnik aktywności wskaźnik syntetyczny dla gospodarczej podobszaru bolesławiecki -0,79 1,12 dzierżoniowski -0,20 2,52 głogowski -0,16 2,62 górowski -1,08 0,41 jaworski -0,16 2,61 jeleniogórski 1,51 6,62 kamiennogórski -0,36 2,13 kłodzki 0,38 3,91 legnicki -0,80 1,08 lubaoski 0,06 3,16 lubioski -0,27 2,36 lwówecki -1,04 0,52 milicki -0,75 1,22 oleśnicki -0,45 1,92 oławski -0,10 2,77 polkowicki -1,25 0,00 strzelioski -0,87 0,92 średzki -0,14 2,67 świdnicki 0,54 4,30 trzebnicki 0,06 3,15 wałbrzyski 0,67 4,61 wołowski -0,98 0,65 wrocławski 0,26 3,63 88

89 ząbkowicki -0,40 2,03 zgorzelecki -0,34 2,18 złotoryjski -0,15 2,64 m. Jelenia Góra 2,42 8,81 m. Legnica 1,48 6,56 m. Wrocław 2,92 10,00 Źródło: Opracowanie własne. 89

90 Podobszar: kondycja ekonomiczna firm Z perspektywy migranta rozważającego możliwośd uruchomienia własnej działalności gospodarczej po powrocie do kraju istotnych wskazówek przy wyborze lokalizacji inwestycji dostarczają dane dotyczące sytuacji kapitałowo-majątkowej już istniejących firm, mogące świadczyd np. o chłonności lokalnego rynku zbytu, zasobach kapitału ludzkiego. Na ocenę kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw składa się ocena kondycji finansowej (analiza podstawowych wskaźników: poziomu kosztów, rentowności, płynności finansowej) oraz kondycji majątkowej (wartośd brutto posiadanych przez przedsiębiorstwa środków trwałych, aktywnośd inwestycyjna). Kondycja finansowa przedsiębiorstw Jak już wspomniano, spośród wskazanych powyżej wskaźników kondycji finansowej przedsiębiorstw w ramach tworzenia rankingu atrakcyjności dolnośląskich powiatów wykorzystano następujące wskaźniki: poziomu kosztów z całokształtu działalności oraz rentowności obrotu netto. W opracowaniu przedstawiono również wartości wskaźników rentowności sprzedaży produktów, towarów i materiałów, rentowności obrotu brutto, płynności finansowej (I, II i III stopnia), które jednak nie zostały uwzględnione w rankingu ze względu na bądź to zbliżony charakter dostarczanych informacji (wskaźniki rentowności sprzedaży, obrotu brutto i netto) bądź też niemożnośd hierarchizacji ich wartości (wskaźniki płynności - pożądane wartości wskaźników należą do pewnych przedziałów brak prostej zależności interpretacyjnej). Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności, według definicji Głównego Urzędu Statystycznego, to wyrażona w procentach relacja kosztów uzyskania przychodów do przychodów z całokształtu działalności. W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznego określenia wartości normatywu, w jakim powinien znajdowad się ten wskaźnik. Niemniej jednak, ogólnie przyjmuje się, że powinien byd mniejszy niż 100%, a im jest on mniejszy, tym warunki funkcjonowania firmy są lepsze. Spadek wartości wskaźnika należy interpretowad jako pozytywne zjawisko, świadczy bowiem o większym wzroście przychodów niż wzrost kosztów ich uzyskania. Biorąc pod uwagę wartości wskaźnika poziomu kosztów (Tabela 44) należy stwierdzid, że zdecydowanie lepiej radzą sobie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 49 osób niż przedsiębiorstwa mniejsze: 90

91 Tabela 44. Wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego według wielkości zatrudnienia (lata 2008 i 2009) pow pow DOLNOŚLĄSKIE 94 94,7 94,8 93,7 oławski 96,5 93,3 93,8 93 bolesławiecki 98,3 93,7 97,0 95,2 polkowicki 95,5 92,5 93,8 94,9 dzierżoniowski 97 96,6 104,3 96,6 strzelioski 94,1 99,1 93,2 96,9 głogowski 93 93,9 102,9 97,5 średzki 95 98,7 95,9 93,5 górowski 100,3 97,4 103,2 107,2 świdnicki 97,1 96,9 99,8 97,5 jaworski 95, ,7 99,1 trzebnicki 82,8 80,4 95,7 97,2 jeleniogórski 91 90,8 96,0 96,5 wałbrzyski 89,6 94,7 94,8 90,8 kamiennogórski 94,7 93,9 95,0 83 wołowski 93,4 94,3 93,8 93,3 kłodzki 95,7 96,4 96,7 98,3 wrocławski 91 96,3 100,2 96,5 legnicki 93 93,3 94,2 90,1 ząbkowicki 94,9 96,4 97,5 93,2 lubaoski 95, ,4 93,7 zgorzelecki 98,3 97,4 95,5 92 lubioski 94,2 105,7 99,4 107,6 złotoryjski 95 95,9 97,8 96,7 lwówecki 95,3 95,3 93,5 96,8 m.jelenia Góra 93,8 93,6 100,3 95,4 milicki 99,7 100,3 74,4 77,6 m.legnica 92,2 89,3 99,7 97,2 oleśnicki 94,5 95,5 96,6 96,9 m.wrocław 94 94,1 97,4 96,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS Wrocław. Wskaźnik poziomu kosztów dla całego województwa w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 49 pracowników w roku 2009 obniżył się o ponad 1% w porównaniu do roku poprzedniego, podczas gdy w małych i średnich przedsiębiorstwach funkcjonujących na terenie województwa nastąpiła sytuacja odwrotna (wskaźnik poziomu kosztów wzrósł z poziomu 94% w roku 2008, do poziomu 94,7% w roku następnym). Dokonując analizy dolnośląskich powiatów uwagę zwraca przede wszystkim powiat lubioski, w którym zarówno małe i średnie (ujęcie łączne) jak i duże przedsiębiorstwa zanotowały bardzo wyraźny wzrost poziomu kosztów (porównanie danych z roku 2008 i 2009) - odpowiednio 11,5 i 8,2 punktów procentowych. Duży wzrost poziomu kosztów pojawił się także wśród firm sektora MSP w powiatach wrocławskim ziemskim i wałbrzyskim. Pozytywne zmiany wartości wskaźnika poziomu kosztów charakteryzują (szczególnie jeśli chodzi o duże przedsiębiorstwa) natomiast firmy działające na terenie powiatów: kamiennogórskiego (spadek wartości wskaźnika w przypadku przedsiębiorstw dużych o 12 punktów procentowych), dzierżoniowskim (-7,7) i głogowskim (-5,4). Warto także podkreślid relatywnie dobre wyniki przedsiębiorstw funkcjonujących we wszystkich miastach na prawach powiatu. 91

92 W ramach tworzonego rankingu atrakcyjności dolnośląskich powiatów uśredniono wskaźniki poziomu kosztów dla firm małych, średnich i dużych (przy użyciu średniej ważonej według liczby małych i średnich przedsiębiorstw i dużych spółek w 2009 r.). Wskaźnik rentowności obrotu brutto i netto to podstawowe wskaźniki wykorzystywane do analizy rentowności firm. Informują o udziale zysku (odpowiednio: przed i po opodatkowaniu) w wartości przychodów - inaczej mówiąc, wskaźnik ten pokazuje o ile procent całkowite przychody (zysk) są wyższe od całkowitych kosztów. Analizując dane zgromadzone w tabeli 41, można wskazad te powiaty, w których funkcjonujące przedsiębiorstwa wykazują największą rentownośd jak widad, niemal wszystkie powiaty wymienione w przypadku poprzedniego wskaźnika (rentowności sprzedaży) pojawiają się i w tym przypadku, co tylko potwierdza dobrą sytuację przedsiębiorstw działających na terenie tych powiatów. Na uwagę jeszcze zasługuje po raz kolejny niepokojąca sytuacja w powiecie lubioskim (por. wskaźnik poziomu kosztów, s. 91), gdzie zarówno wskaźniki rentowności sprzedaży, jak i obrotu netto i brutto spadły gwałtownie w roku 2009 (nawet o 12 punktów procentowych), osiągając wartości znacznie poniżej 0. Szczegółowe informacje na temat wartości wskaźników rentowności obrotu prezentuje poniższa tabela: Tabela 45. Wskaźnik rentowności obrotu brutto i netto przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego według wielkości zatrudnienia (lata 2008 i 2009) pow. 49 rentowności obrotu brutto rentowności obrotu netto rentowności obrotu brutto rentowności obrotu netto DOLNOŚLĄSKIE 6 5,3 5 4,3 5,2 6,3 4,1 5,2 bolesławiecki 1,7 6,3 1 5,4 3,4 4,8 2,7 3,8 dzierżoniowski 3 3,4 2,3 2,8-4,3 3,4-4,1 2,5 głogowski 7 6,1 5,9 5,1-2,9 2,5-3,0 2,2 górowski -0,3 2,6-0,8 2,2-3,2-7,2-3,4-7,5 jaworski ,8-0,7 0,9-1,6 0,1 jeleniogórski 9 9,2 8,2 8,4 4,0 3,5 3,5 2,9 kamiennogórski 5,3 6,1 4,1 4,9 5,0 17,0 3,9 14,0 kłodzki 4,3 3,6 3,6 3 3,3 3,6 2,5 1,9 legnicki 5,2 6,7 3,6 5,7 5,8 9,9 5,0 8,3 lubaoski 4,3 3 3,3 2,4 7,6 6,2 6,0 5,1 lubioski 6,4-5,7 4,8-6,7 0,6-7,6 0,4-7,5 lwówecki 4,7 4,7 3,7 3,8 6,5 3,2 6,1 2,1 milicki 0,3-0,3 0,1-0,6 25,6 22,4 21,1 18,5 oleśnicki 5,5 4,5 4,8 3,9 3,4 3,1 3,0 2,9 oławski 3,6 6,7 2,7 5,6 6,3 7,0 5,2 6,5 polkowicki 4,5 7,5 3,6 6,5 6,2 5,1 5,3 4,4 92

93 strzelioski 4,2 0,9 4,9 0,4 6,8 3,0 5,8 2,1 średzki 5 1,3 3,9 0,6 4,1 6,5 2,9 5,6 świdnicki 2,9 3,1 2,4 2,6 0,2 2,4-0,4 2,0 trzebnicki 17,2 19,6 16,2 18,7 4,3 2,8 3,4 2,0 wałbrzyski 10,4 5,3 9,4 4,6 5,1 9,2 4,3 8,0 wołowski 6,6 5,7 5,7 5,1 6,2 6,7 5,5 5,4 wrocławski 9 3,7 7,3 2,9-0,2 3,5-0,8 2,9 ząbkowicki 5,3 3,6 4,8 3,2 2,5 6,8 1,9 5,8 zgorzelecki 1,7 2,6 1,4 2,2 4,5 8,0 3,4 6,9 złotoryjski 5 4,1 4,1 3,4 2,2 3,3 2,0 3,0 m. Jelenia Góra 6,2 6,4 5,1 5,5-0,3 4,6-0,8 4,0 m. Legnica 7,8 10,7 6,6 8,7 0,3 2,8 0,0 2,9 m. Wrocław 6 5,9 4,9 4,8 2,6 3,6 1,8 2,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobnie jak w przypadku wskaźnika poziomu kosztów, w ramach tworzonego rankingu atrakcyjności dolnośląskich powiatów uśredniono wskaźniki rentowności obrotu netto dla firm małych, średnich i dużych (przy użyciu średniej ważonej według liczby małych i średnich przedsiębiorstw i dużych spółek w 2009 r.). Jak już wspomniano, w ramach analizy podstawowych wskaźników kondycji finansowej przedsiębiorstw przedstawione zostaną także wskaźniki płynności finansowej oraz rentowności sprzedaży, bez włączenia ich jednak do rankingu atrakcyjności powiatów w podobszarze: kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw. Podstawową charakterystykę wskaźników płynności przedstawia poniższa tabela: 93

94 wskaźnik płynności I stopnia II stopnia III stopnia Tabela 46. Charakterystyka wskaźników płynności finansowej charakterystyka cash ratio wskaźnik natychmiastowy, płatności gotówkowej; określa zdolnośd przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobowiązao w bardzo krótkim okresie; quick ratio wskaźnik szybki; świadczy o zdolności przedsiębiorstwa do pokrywania zobowiązao w terminie ich wymagalności current ratio wskaźnik bieżący; informuje o zdolności przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązao w oparciu o wszystkie aktywa obrotowe ogólna wartośd normatywu 10%-20% (częśd autorów nie określa wartości normatywu) ok. 100% 130%-200% Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, PWN, Warszawa, 2005 r. Mając na uwadze ogólnie przyjęte wartości (służące poprawnej interpretacji uzyskanych wyników przez dane przedsiębiorstwa), w jakich powinien oscylowad wskaźnik dotyczący płynności finansowej I stopnia, można wskazad powiaty, na których terenie przedsiębiorstwa osiągnęły najlepsze wyniki. Wśród małych i średnich przedsiębiorstw w tzw. korytarzu (10%-20%) znalazły się tylko trzy powiaty jeleniogórski ziemski (13%), wałbrzyski (17,6%) i dzierżoniowski (17,7%) chod warto też wspomnied o powiecie jaworskim, w którym wskaźnik cash ratio tylko nieznacznie przekroczył rekomendowane wartości i wyniósł 20,4%. Jeśli chodzi o duże przedsiębiorstwa, do powiatów o najlepszym wskaźniku płatności gotówkowej zaliczyd należy ponownie powiat jeleniogórski ziemski, wałbrzyski i jaworski, a także górowski, wołowski oraz jeleniogórski grodzki. Biorąc pod uwagę wartości wskaźnika płynności finansowej II stopnia należy stwierdzid, że najbliżej optymalnej wartości w przypadku sektora MSP znalazły się firmy funkcjonujące w powiatach wałbrzyskim (98,1%), wołowskim (98,8%) oraz wrocławskim ziemskim (105,6%); w sektorze przedsiębiorstw dużych w czołówce znalazły się powiaty: bolesławiecki (99,8%), zgorzelecki (100,4%), kłodzki (104,8%), strzelioski (104,9%), wrocławski grodzki (95,8%). Z kolei analiza wartości wskaźnika płynności finansowej III stopnia wykazuje, że niepokojące sygnały dotyczące zdolności firm do regulowania swoich zobowiązao w oparciu o wszystkie aktywa obrotowe pojawiają się w przypadku sektora MSP przede wszystkim w powiatach: ząbkowickim (75,6%), złotoryjskim (266,7%), lwóweckim (225,2%), lubioskim (215,8%); w przypadku sektora przedsiębiorstw dużych zaś w powiatach: dzierżoniowskim (73,8%), jeleniogórskim grodzki (78,5%), 94

95 lubioskim (85,5), milickim (286,2). Warto zaznaczyd, że w przypadku zdecydowanej większości dolnośląskich powiatów wartości przeciętne omawianego wskaźnika mieszczą się w granicach normatywu (130%-200%). Szczegółowe informacje przedstawia poniższa tabela: Tabela 47. Wskaźnik płynności finansowej przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego według wielkości zatrudnienia (lata 2008 i 2009) I stopnia (cash ratio) II stopnia (quick ratio) III stopnia (current ratio) pow pow pow. 49 DOLNOŚLĄSKIE 39,6 33,1 107,6 101,8 162,3 143,3 bolesławiecki 47,2 43,2 124,2 99,8 199,2 156,3 dzierżoniowski 17,7 5,0 73,7 45,0 170,5 73,8 głogowski 100,5 20,2 164,0 75,6 183,4 118,5 górowski 45,4 13,4 116,5 70,8 150,4 104,2 jaworski 20,4 18,6 85,8 86,1 123,1 111,4 jeleniogórski 13,0 18,6 85,9 77,2 125,5 125,6 kamiennogórski 72,6 93,4 157,4 146,3 203,4 173,0 kłodzki 37,1 30,0 88,0 104,8 134,9 177,0 legnicki 42,9 46,7 124,4 123,4 182,4 168,4 lubaoski 55,0 65,3 137,9 122,8 198,2 147,2 lubioski 36,7 8,9 131,9 43,1 215,8 85,8 lwówecki 41,1 5,3 124,3 89,3 225,2 156,3 milicki 57,2 78,4 119,9 170,2 155,1 286,2 oleśnicki 76,6 23,1 146,2 82,8 206,3 142,6 oławski 23,6 81,6 72,7 175,3 165,0 231,0 polkowicki 23,4 27,4 85,6 141,0 145,7 196,4 strzelioski 43,7 55,4 108,2 104,9 150,9 131,5 średzki 23,8 37,1 75,4 121,8 114,7 177,1 świdnicki 63,2 22,6 152,7 104,7 221,3 141,1 trzebnicki 20,6 6,3 87,0 75,5 143,0 138,0 wałbrzyski 17,6 12,8 98,1 58,2 134,1 126,7 wołowski 32,7 12,8 98,8 85,1 163,0 144,3 wrocławski 36,2 22,0 105,6 71,2 163,4 107,4 ząbkowicki 8,8 22,0 43,9 111,0 75,6 183,3 zgorzelecki 26,0 21,9 89,0 100,4 128,9 157,0 złotoryjski 66,9 8,9 162,7 74,5 266,7 121,4 m.jelenia Góra 28,9 10,2 94,1 49,1 133,2 78,5 m.legnica 35,0 28,0 132,9 92,3 184,0 118,3 m.wrocław 42,6 28,2 108,4 95,8 161,9 129,9 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Wskaźnik rentowności sprzedaży to jeden z częściej wykorzystywanych wskaźników do prezentacji efektów finansowych przedsiębiorstw uzyskanych ze sprzedaży. Tendencja rosnąca (lub dodatnie odchylenie) tego wskaźnika przy porównaniach dwóch okresów (w tym przypadku lat 2008 i 2009) 95

96 świadczyd może o rozszerzaniu działalności gospodarczej przez wzrost sprzedaży i jej odpowiednią strukturę asortymentową, a także o osiąganiu korzystniejszych cen sprzedaży i obniżaniu jednostkowych kosztów własnych. Analiza zmian wartości tego wskaźnika w omawianym okresie prowadzi do analogicznych wniosków, co analiza wskaźnika poziomu kosztów - poprawę wskaźnika rentowności sprzedaży odnotowały przede wszystkim duże przedsiębiorstwa województwa dolnośląskiego (niemal o 1 punkt procentowy), podczas gdy przeciętnie w skali kraju wartośd tego wskaźnika nie uległa zmianie. Największa zmiana in plus pojawiła się w powiatach: kamiennogórskim (6 punktów procentowych), ząbkowickim (5,2) oraz wałbrzyskim (4,3). Sektor MSP, również i w tym przypadku, odnotował spadek rentowności sprzedaży (o 1,2 punktów procentowych). Szczególnie negatywna zmiana nastąpiła w powiatach: strzelioskim (-8,1), lubioskim (-6,1) i wrocławskim ziemskim (-5,2). Biorąc pod uwagę najnowsze dane (za rok 2009) dotyczące rentowności sprzedaży można wskazad powiaty, które charakteryzują się najwyższymi wartościami tego wskaźnika. I tak, najlepsze wyniki w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw uzyskały powiaty: trzebnicki (18,2%), legnicki grodzki (11%) i jeleniogórski ziemski (9%); w przypadku dużych firm zaś najlepszymi okazały się powiaty: milicki (24,9%), kamiennogórski (18,7%), legnicki ziemski (11%) i wałbrzyski (10,8%). Szczegółowe informacje prezentuje poniższa tabela: Tabela 48. Wskaźnik rentowności sprzedaży produktów, towarów i materiałów przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego według wielkości zatrudnienia (lata 2008 i 2009) pow pow DOLNOŚLĄSKIE 6,4 5,2 6,8 7,7 oławski 5,1 6,5 4,0 5,5 bolesławiecki 3,8 6 3,3 5,3 polkowicki 3,9 7,9 6,4 6,6 dzierżoniowski 4,3 3-0,4 2,8 strzelioski 9,2 0,3 4,3 4,3 głogowski 7,9 6,2 0,4 2,5 średzki 4,9 2,3 5,6 8,7 górowski 1,2 2-1,1-1,1 świdnicki 3 2,7 2,5 4,2 jaworski 6,5 6,1 2,7 0,5 trzebnicki 16,9 18,2 5,6 3,6 jeleniogórski 9 9 3,9 4,1 wałbrzyski 1,7 3,3 6,5 10,8 kamiennogórski 8,6 7,9 12,7 18,7 wołowski 6,6 5,1 6,9 8,2 kłodzki 3,6 3,8 8,4 6,2 wrocławski 9,4 4,2 2,8 5,3 legnicki 6,3 6,7 10,9 11,0 ząbkowicki 4,9 2,9 3,4 8,6 lubaoski 3,6 3,6 6,8 7,5 zgorzelecki 1,6 2,1 7,1 9,8 lubioski 5,5-0,6-0,3-6,7 złotoryjski 4,4 4,2 3,0 3,6 lwówecki 3,9 5,1 7,8 4,1 m.jelenia Góra 6 4,8 4,0 5,5 milicki -0,5-1 25,5 24,9 m.legnica 13,8 11 4,1 4,0 oleśnicki 6,2 5,1 4,3 3,6 m.wrocław 6,6 5,7 3,8 5,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 96

97 Kondycja majątkowa i aktywnośd inwestycyjna przedsiębiorstw Jako podstawowy wyznacznik kondycji majątkowej przedsiębiorstw potraktowany został wskaźnik wartości brutto środków trwałych (dane z 2008 r.) przypadających na jedno przedsiębiorstwo 33 funkcjonujących na terenie danego powiatu. Z kolei wyznacznikiem aktywności inwestycyjnej firm jest relacja wielkości nakładów inwestycyjnych ogółem oraz liczby firm. Przyjęto ogólne założenie, że przedsiębiorstwa o najlepszej kondycji ekonomicznej charakteryzują się zarówno wysokimi wartościami brutto środków trwałych, jak i wysokimi nakładami inwestycyjnymi (powyżej średniej wojewódzkiej), które służą (bezpośrednio lub pośrednio) powiększaniu i modernizacji zasobów środków trwałych (budowa obiektów, kupno maszyn i urządzeo do produkcji, etc.). Niekwestionowanym liderem rankingu pod względem posiadanych zasobów majątkowych trwałych jest powiat polkowicki jedno przedsiębiorstwo funkcjonujące na terenie tego powiatu posiada statystycznie środki trwałe o wartości ok. 46,22 mln zł. Kolejne miejsca w rankingu zajęły powiaty: zgorzelecki (ponad 35 mln zł), lubioski (nieco ponad 13 mln zł), oławski (niemal 13 mln zł). Na przeciwległym biegunie znalazł się powiat górowski (jedynie 1,28 mln zł), a także lwówecki (2,33 mln zł) i złotoryjski (2,4 mln zł). Powiat polkowicki jest także powiatem, w którym odnotowano najwyższą aktywnośd gospodarczą przedsiębiorstw w 2008 roku statystyczna firma działająca na terenie powiatu przeznaczyła 5,09 mln zł na inwestycje. Zestawienie zamyka ponowie powiat górowski z wartością 0,12 mln zł. Szczegółowe informacje na temat aktywności inwestycyjnej i wartości brutto środków trwałych prezentuje poniższa tabela: Tabela 49. Nakłady inwestycyjne i wartośd środków trwałych przedsiębiorstw województwa dolnośląskiego w 2008 r. ujęcie powiatowe. nakłady inwestycyjne wartośd brutto środków trwałych średnia na 1 podmiot udział udział ogółem ogółem nakłady środki sektora sektora (mln zł) (mln zł) inw. trwałe prywatnego prywatnego DOLNOŚLĄSKIE 11659,3 78,41% ,7 0,89 8,27 bolesławiecki 260,3 64,62% 2360,2 82,80% 0,64 5,83 dzierżoniowski 194,1 90,31% 1513,6 81,05% 0,39 3,06 głogowski 488,9 70,85% 3780,5 85,16% 1,43 11,05 górowski 18,7 75,94% 198,5 79,29% 0,12 1,28 33 Uwzględniono wyłącznie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 9 osób ze względu na fakt, że statystyki dotyczące wartości brutto środków trwałych odnoszą się do takiej właśnie kategorii wielkościowej firm. 97

98 jaworski 51,9 73,41% 590,1 86,02% 0,30 3,41 jeleniogórski 158,5 48,96% 1090,9 73,34% 0,60 4,13 kamiennogórski 46 72,39% 554,5 65,45% 0,25 3,06 kłodzki 196,3 47,63% 2253,1 51,51% 0,28 3,27 legnicki 134,2 51,19% 780,7 93,29% 0,71 4,13 lubaoski 54,3 76,80% 672,4 45,75% 0,22 2,73 lubioski 520,4 83,57% 4806,7 87,48% 1,41 13,03 lwówecki 32,3 92,26% 363,8 77,71% 0,21 2,33 milicki 40,2 86,82% ,29% 0,26 2,95 oleśnicki 207,7 79,68% 1782,8 77,48% 0,49 4,18 oławski 347,5 79,17% ,10% 1,16 12,91 polkowicki ,64% 9429,2 96,05% 5,09 46,22 strzelioski ,50% 1042,5 81,12% 0,61 5,86 średzki 136,5 57,58% 1314,3 78,67% 0,69 6,67 świdnicki 419,8 89,16% ,78% 0,50 4,36 trzebnicki 112,5 65,42% 951,7 75,84% 0,34 2,87 wałbrzyski 715,6 78,54% ,45% 0,96 7,77 wołowski 350,5 93,10% 1384,2 90,76% 2,04 8,05 wrocławski 1291,3 92,78% 5815,8 97,95% 2,46 11,08 ząbkowicki 103,3 88,29% 749,5 81,16% 0,35 2,51 zgorzelecki 453,6 16,36% 11749,6 9,59% 1,36 35,18 złotoryjski 56,4 84,75% 427,1 76,70% 0,32 2,40 m. Jelenia Góra 160,9 60,41% 2551,8 64,74% 0,40 6,33 m. Legnica 401,8 85,69% 3629,5 77,04% 0,89 8,07 m. Wrocław 3557,8 78,17% 34353,2 77,36% 0,97 9,41 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 98

99 Wyniki rankingu w podobszarze: kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw Tabela 50 zawiera wystandaryzowane wartości wskaźników, które zostały poddane analizie przy ocenie kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw w powiatach województwa dolnośląskiego. Do grupy powiatów, które charakteryzują się najwyższymi wskaźnikami w badanym podobszarze zaliczyd można aż 7 powiatów: wrocławski ziemski, trzebnicki, polkowicki, zgorzelecki oraz trzy miasta na prawach powiatu. Na przeciwległym biegunie w zakresie kondycji firm znajdują się powiaty górowski, milicki, lwówecki, strzelioski, ząbkowicki oraz lubioski. Warto także zwrócid uwagę na relatywnie niewielkie zróżnicowanie syntetycznego wskaźnika dwa skrajne powiaty (wrocławski ziemski i górowski) dzieli różnica zaledwie 4 punktów. powiat Tabela 50. Wyniki rankingu w podobszarze kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw. poziom kosztów kondycja finansowa rentownośd obrotu netto kondycja ekonomiczna nakłady inwestycyjne kondycja majątkowa wartośd środków trwałych wskaźnik syntetyczny dla podobszaru bolesławiecki 0,34 0,31-0,24-0,23 2,43 dzierżoniowski -0,42-0,36-0,49-0,51 1,57 głogowski 0,37 0,3 0,56 0,31 2,37 górowski -1,14-1,01-0,77-0,7 0,62 jaworski 0,16 0,06-0,58-0,48 1,53 jeleniogórski 1,02 1,07-0,28-0,4 2,62 kamiennogórski -0,52-0,59-0,63-0,51 1,72 kłodzki -0,46-0,42-0,6-0,49 1,74 legnicki 0,4 0,35-0,17-0,41 1,95 lubaoski -0,74-0,69-0,67-0,55 1,44 lubioski -1,59-1,87 0,54 0,51 1,41 lwówecki -0,16-0,17-0,68-0,59 1,10 milicki -1,05-0,97-0,62-0,53 0,80 oleśnicki -0,05-0,01-0,39-0,4 1,82 oławski 0,32 0,27 0,28 0,5 2,70 polkowicki 0,5 0,51 4,26 3,92 3,99 strzelioski -0,94-0,88-0,27-0,23 1,23 średzki -0,76-0,76-0,19-0,14 2,39 świdnicki -0,42-0,35-0,38-0,38 2,98 trzebnicki 3,85 3,94-0,55-0,54 4,03 wałbrzyski -0,04 0,01 0,08-0,03 3,07 wołowski 0,15 0,23 1,17 0 2,34 99

100 wrocławski -0,46-0,41 1,6 0,31 4,60 ząbkowicki -0,48-0,37-0,54-0,57 1,28 zgorzelecki 0,17 0,14 0,49 2,79 3,34 złotoryjski -0,41-0,33-0,57-0,58 1,77 m. Jelenia Góra 1,56 1,32 0,02 0 3,38 m. Legnica 0,67 0,62-0,48-0,18 3,90 m. Wrocław 0,13 0,07 0,1 0,14 3,53 Źródło: Opracowanie własne. Podobszar: Dostępnośd terenów inwestycyjnych Dostępnośd terenów inwestycyjnych to bez wątpienia jeden z głównych czynników sprzyjających lokalizacji przedsiębiorczości na danym terenie. Według danych internetowego serwisu szybko.pl na Dolnym Śląsku (stan na dzieo 31 marca 2010 r.) na sprzedaż wystawionych było 287 działek inwestycyjnych - najwięcej na terenie powiatu wrocławskiego ziemskiego (88 działek) i samego Wrocławia (73). Powiaty te zajmują również czołowe pozycje pod względem łącznej powierzchni działek przeznaczonych na inwestycje odpowiednio 219 ha i 80 ha. Relatywnie dużą powierzchnię wolnych terenów inwestycyjnych odnotowano też w powiecie: świdnickim (81,8 ha) oławskim (79 ha), trzebnickim (74 ha) oraz średzki m (74 ha). W odniesieniu do ogólnej powierzchni powiatu najwięcej wolnych terenów inwestycyjnych wystawione jest na sprzedaż w stolicy regionu - na 100 ha przypada tutaj 0,28 ha działek inwestycyjnych. Pod tym względem wyróżniają się jeszcze powiat wrocławski ziemski (0,20 ha na 100 ha powierzchni powiatu) oraz powiat oławski (0,15 ha na 100 ha powierzchni powiatu). 100

101 Tabela 51. Działki inwestycyjne wystawione na sprzedaż (serwis szybko.pl) ilośd na 100 ilośd powiat powierzchnia powiat powierzchnia na 100 ha działek ha działek DOLNOŚLĄSKIE ,22 0,04 oławski 7 79,11 0,15 bolesławiecki 2 6,58 0,01 polkowicki 2 4,58 0,01 dzierżoniowski 7 4,94 0,01 strzelioski 4 3,25 0,01 głogowski 0 0 0,00 średzki 21 63,47 0,09 górowski 0 0 0,00 świdnicki 13 81,8 0,11 jaworski 1 2,47 0,00 trzebnicki 19 74,38 0,07 jeleniogórski 3 4,34 0,01 wałbrzyski 10 11,47 0,02 kamiennogórski 2 2,22 0,01 wołowski 0 0 0,00 kłodzki 8 12,45 0,01 wrocławski ,53 0,20 legnicki 5 29,11 0,04 ząbkowicki 0 0 0,00 lubaoski 2 2,14 0,00 zgorzelecki 5 11,26 0,01 lubioski 1 3 0,00 złotoryjski 0 0 0,00 lwówecki 0 0 0,00 m. Jelenia Góra 4 5,77 0,05 milicki 0 0 0,00 m. Legnica 3 4,2 0,07 oleśnicki 7 30,33 0,03 m. Wrocław 73 80,82 0,28 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych szybko.pl. Osobną grupę działek inwestycyjnych stanowią te przeznaczone pod inwestycje typu greenfield. Na terenie województwa dolnośląskiego, niemal we wszystkich powiatach (z wyjątkiem powiatu lubaoskiego i jeleniogórskiego ziemskiego) znajduje się łącznie 183 lokalizacji pod inwestycje typu greenfield o łącznej powierzchni 3905,3 ha 1/3 tych terenów leży na obszarze specjalnych stref ekonomicznych (14,8% LSSE, 14,8% WSSE, 3,8% KSSE) 34. Najwięcej lokalizacji dla inwestycji greenfield znajduje się w powiecie wrocławskim ziemskim (24 lokalizacje), świdnickim (18), legnickim grodzkim i ziemskim (po 17). Powiat wrocławski ziemski jest również liderem pod kątem powierzchni terenów pod inwestycję greenfield (ok. 761 ha). Biorąc natomiast pod uwagę udział ww. lokalizacji w ogólnej powierzchni powiatu należy stwierdzid, że ścisłą czołówkę tworzą powiaty: Legnica miasto (gdzie na 100 ha powierzchni powiatu aż 1,4 ha to tereny pod inwestycje greenfield), średzki (0,76) oraz ponownie wrocławski ziemski. 34 Obliczenia własne na podstawie bazy danych PAIiIZ (stan na 1 czerwca 2010). 101

102 Tabela 52. Lokalizacje pod inwestycje typu greenfield. ilośd powierzchnia średnia lokalizacji (ha) powierzchnia na 100 ha ile w SSE bolesławiecki ,95 35,20 0,27 2 w WSSE dzierżoniowski 4 17,34 4,34 0,04 2 w WSSE głogowski 10 87,88 8,79 0,20 6 w WSSE górowski 1 2,25 2,25 0,00 jaworski 5 48,6 9,72 0,08 1 w KSSE jeleniogórski 0 0 0,00 0,00 kamiennogórski 3 36,12 12,04 0,09 3 w KSSE kłodzki 9 21,6 2,40 0,01 7 w WSSE legnicki ,01 12,82 0,29 13 w LSSE lubaoski 0 0 0,00 0,00 lubioski 3 99,75 33,25 0,14 1 w LSSE lwówecki 1 13,3 13,30 0,02 milicki ,00 0,12 oleśnicki 5 119,44 23,89 0,11 oławski 5 72,52 14,50 0,14 1 w WSSE polkowicki 5 42,6 8,52 0,05 2 w LSSE strzelioski 2 241,85 120,93 0,39 1 w WSSE średzki 8 536,92 67,12 0,76 świdnicki ,09 19,12 0,46 8 w WSSE trzebnicki 1 17,3 17,30 0,02 1 w KSSE wałbrzyski ,86 12,09 0,23 2 w WSSE wołowski 4 120,54 30,14 0,18 1 w WSSE wrocławski ,31 31,72 0,68 ząbkowicki 4 19,85 4,96 0,02 2 w WSSE zgorzelecki 5 211,05 42,21 0,25 złotoryjski 3 187,95 62,65 0,33 m.jelenia Góra 5 28,12 5,62 0,26 2 w KSSE m.legnica 17 78,72 4,63 1,40 4 w LSSE m.wrocław 3 22,38 7,46 0,08 2 w WSSE DOLNOŚLĄSKIE ,3 21,34 0,20 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PAIiIZ. 102

103 Wyniki rankingu w podobszarze: dostępnośd terenów inwestycyjnych Poniżej zaprezentowany został wskaźnik syntetyczny dla podobszaru dostępnośd terenów inwestycyjnych. Do grupy powiatów o najwyższych wartościach w tym zakresie zaliczyd można jedynie 3 powiaty: wrocławski ziemski (zdecydowany lider maksymalna ilośd punktów), średzki i świdnicki. Natomiast aż 11 powiatów można zaklasyfikowad do najsłabszej grupy, w której najgorsze wyniki osiągnęły powiaty: górowski (0,01), lubaoski (0,05) oraz lwówecki (0,08). Tabela 53. Wyniki rankingu w podobszarze dostępnośd terenów inwestycyjnych. Podobszar: dostępnośd terenów inwestycyjnych powiat działki inwestycje wskaźnik syntetyczny dla inwestycyjne greenfield podobszaru bolesławiecki -0,40 1,24 2,38 dzierżoniowski -0,44-0,67 0,23 głogowski -0,55-0,27 0,55 górowski -0,55-0,76 0,01 jaworski -0,49-0,49 0,37 jeleniogórski -0,45-0,77 0,10 kamiennogórski -0,50-0,56 0,28 kłodzki -0,28-0,65 0,43 legnicki 0,08 0,48 2,06 lubaoski -0,50-0,77 0,05 lubioski -0,48-0,20 0,70 lwówecki -0,55-0,69 0,08 milicki -0,55-0,30 0,52 oleśnicki 0,11-0,09 1,47 oławski 1,15-0,36 2,33 polkowicki -0,45-0,53 0,38 strzelioski -0,48 0,61 1,60 średzki 0,82 2,30 4,89 świdnicki 1,21 1,20 4,11 trzebnicki 1,05-0,67 1,87 wałbrzyski -0,30-0,08 1,03 wołowski -0,55-0,08 0,76 wrocławski 4,16 3,58 10,00 ząbkowicki -0,55-0,66 0,13 zgorzelecki -0,30 0,44 1,60 103

104 złotoryjski -0,55 0,30 1,19 m. Jelenia Góra -0,42-0,61 0,60 m. Legnica -0,46-0,32 2,05 m. Wrocław 1,19-0,64 0,31 Źródło: Opracowanie własne. Podobszar: wsparcie instytucjonalne - instytucje otoczenia biznesu Instytucje otoczenia biznesu to, najogólniej rzecz ujmując, instytucje oferujące przedsiębiorcom różnorodne usługi wspierające. W szerokim ujęciu pod pojęciem tym należy rozumied każdy podmiot, w tym także firmy prywatne, stanowiący zaplecze i bazę dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości. W literaturze przedmiotu mianem instytucji otoczenia biznesu w tak szerokim ujęciu określane są podmioty należące do sekcji J 35 i K 36 Polskiej Klasyfikacji Działalności, tj. świadczące usługi przede wszystkim z takich dziedzin jak: bankowośd, marketing i reklama, obsługa prawna i księgowa, doradztwo finansowe i ubezpieczeniowe, ale także transport, obsługa nieruchomości 37. W ramach tak szeroko zdefiniowanej palety usług wspierających firmy należy wyróżnid te służące bezpośrednio stymulowaniu ich tworzenia i utrzymywaniu na rynku, świadczone m. in. przez takie instytucje jak: ośrodki szkoleniowo-doradcze, centra transferu technologii, parabankowe fundusze pożyczkowe i poręczeniowe, inkubatory przedsiębiorczości, stowarzyszenia przedsiębiorców. Większośd z tych usług świadczona jest niekomercyjnie; kierowane są przede wszystkim do firm rozpoczynających działalnośd gospodarczą, które ze względów głównie finansowych, nie są w stanie korzystad z pomocy podmiotów komercyjnych. Typy instytucji otoczenia biznesu sensu stricte (wyróżnione ze względu na pełnione funkcje) prezentuje poniższa tabela: 35 W skład sekcji J wchodzą: dział 65 pośrednictwo finansowe z wyłączeniem ubezpieczeo i funduszy emerytalno-rentowych, dział 66 ubezpieczenia oraz fundusze emerytalno-rentowe, bez gwarantowanej prawnie opieki społecznej, dział 67 działalnośd pomocnicza związana z pośrednictwem finansowym i ubezpieczeniami (PKD, 2004). 36 Sekcja K to: dział 70 obsługa nieruchomości, dział 71 wynajem maszyn i urządzeo bez obsługi oraz wypożyczenie artykułów użytku osobistego i domowego dział 72 informatyka, dział 73 działalnośd badawczo-rozwojowa, dział 74 działalnośd gospodarcza pozostała (PKD, 2004). 37 Na podstawie: dr S. Dołzbłasz, Instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki sfery B+R na obszarze województwa dolnośląskiego. 104

105 FUNKCJA Doradzanie, informowanie Udzielanie pożyczek, poręczeo i gwarancji Wspieranie uruchamiania własnej działalności Dostarczanie i transfer zaawansowanych rozwiązao technicznych i technologicznych Tabela 54. Typy instytucji otoczenia biznesu ujęcie wąskie. RODZAJE INSTYTUCJI agencje rozwoju regionalnego; ośrodki/kluby wspierania przedsiębiorczości funkcjonujące np. w ramach fundacji i stowarzyszeo, struktur izb przemysłowohandlowych, rzemieślniczych, związków pracodawców; centra wspierania biznesu. lokalne fundusze pożyczkowe; fundusze gwarancyjne; fundusze poręczeo kredytowych inkubatory przedsiębiorczości; inkubatory technologiczne; inkubatory akademickie centra transferu technologii; parki technologiczne i przemysłowe, w tym parki naukowe, parki naukowo-technologiczne; inkubatory technologiczne Dostarczanie kapitału wysokiego fundusze venture capital ryzyka Źródło: Na podstawie dr S. Dołzbłasz, Instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki sfery B+R na obszarze województwa dolnośląskiego. Z punktu widzenia celów tego opracowania zasadne jest przeprowadzenie analizy przestrzennego zróżnicowania instytucji otoczenia biznesu zarówno sensu stricte jak i largo. Przy tworzeniu rankingu dolnośląskich powiatów w obszarze: wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorców odwołano się, podobnie jak w przypadku podobszaru: wsparcie instytucjonalne dla poszukujących zatrudnienia wyłącznie do analizy ilościowej o lokacie danego powiatu w wyżej wymienionym zestawieniu decydowała liczba funkcjonujących na tym terenie instytucji otoczenia biznesu. 105

106 Instytucje otoczenie biznesu - ujęcie szerokie Stopieo nasycenia lokalnej gospodarki usługami sekcji J i K 38 (liczba podmiotów należących do wyżej wymienionych sekcji w odniesieniu do ogółu podmiotów zarejestrowanych w REGON z wyłączeniem sekcji J i K) to jeden z podstawowych mierników poziomu zróżnicowania przestrzennego rozwoju instytucji otoczenia biznesu w ujęciu szerokim. Wskaźnik ten z jednej strony określa poziom dostępności szeroko rozumianych usług wspierających biznes, z drugiej zaś charakteryzuje w pewnym stopniu potencjał lokalnych firm korzystanie z takich usług jak reklama, public relations, prace badawczo-rozwojowe świadczy o relatywnie dobrej kondycji finansowej i jest przejawem profesjonalizacji procesów zarządczych. Wskaźnik ten dotyka więc kwestii rozwoju przedsiębiorczości w ujęciu jakościowym. W roku 2009 w województwie dolnośląskim zarejestrowanych było podmiotów należących do sekcji J i K, z czego aż ok. 37% w powiecie wrocławskim grodzkim. Powiat ten znalazł się również w czołówce rankingu powiatów o najwyższym udziale instytucji otoczenia biznesu sensu largo w stosunku do ogółu pozostałych przedsiębiorstw (2. lokata); liderem zestawienia był natomiast powiat wałbrzyski (w przypadku tego powiatu ok. 490 na 1000 zarejestrowanych w REGON podmiotów należy do sekcji J lub K). Wysoki udział podmiotów otoczenia biznesu w ogóle podmiotów powiatu wałbrzyskiego jest najprawdopodobniej wynikiem przemian restrukturyzacyjnych, które objęły sektor górnictwa i kopalnictwa tego obszaru wiele usług tego typu powstawało w miejscu likwidowanych zakładów produkcyjnych 39. Tabela 55. Instytucje otoczenia biznesu podmioty należące do sekcji J i K w województwie dolnośląskim (dane za 2008 i 2009) IOB ujęcie szerokie IOB ujęcie szerokie na 1000 podmiotów 2008 udział % 2009 udział % zmiana DOLNOŚLĄSKIE ,8 351,3 7,4 bolesławiecki ,0% ,0% 307,7 304,9-2,8 dzierżoniowski ,8% ,7% 261,3 306,3 45,0 głogowski ,1% ,0% 258,2 258,2 0,1 górowski 469 0,6% 547 0,7% 220,5 252,3 31,8 jaworski 751 0,9% 828 1,0% 191,3 208,5 17,2 jeleniogórski ,9% ,9% 244,3 245,1 0,8 kamiennogórski ,4% ,4% 390,0 398,3 8,3 38 Na podstawie: dr S. Dołzbłasz, Instytucje otoczenia biznesu oraz jednostki sfery B+R na obszarze województwa dolnośląskiego. 39 Ibidem 106

107 kłodzki ,3% ,9% 287,6 313,0 25,4 legnicki 683 0,8% 667 0,8% 194,6 183,3-11,3 lubaoski ,6% ,6% 327,5 329,4 1,9 lubioski ,6% ,6% 284,3 281,5-2,8 lwówecki 631 0,8% 663 0,8% 222,1 228,0 5,9 milicki 489 0,6% 519 0,6% 196,7 207,8 11,1 oleśnicki ,0% ,1% 226,0 237,9 11,9 oławski ,6% ,6% 238,7 238,3-0,4 polkowicki 809 1,0% 852 1,0% 235,6 240,4 4,8 strzelioski 544 0,7% 580 0,7% 193,2 201,0 7,8 średzki 829 1,0% 842 1,0% 223,9 219,1-4,8 świdnicki ,8% ,6% 365,1 374,0 8,9 trzebnicki ,7% ,8% 229,5 236,7 7,1 wałbrzyski ,2% ,9% 474,3 490,2 15,9 wołowski 811 1,0% 839 1,0% 299,5 300,2 0,7 wrocławski ,5% ,8% 244,9 259,5 14,7 ząbkowicki ,6% ,5% 256,0 257,0 1,0 zgorzelecki ,5% ,5% 320,9 328,2 7,3 złotoryjski 943 1,2% 985 1,2% 299,2 303,5 4,3 m.jelenia Góra ,3% ,3% 412,4 409,1-3,3 m.legnica ,6% ,6% 398,5 403,6 5,1 m.wrocław ,8% ,2% 454,0 456,7 2,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Silna koncentracja instytucji otoczenia biznesu wyróżniała również powiaty: jeleniogórski grodzki, kamiennogórski, legnicki grodzki. Zestawienie powiatów w roku 2009 zamykają natomiast powiaty: legnicki ziemski (funkcjonuje tam jedynie ok. 183 podmiotów sekcji J lub K na 1000 zarejestrowanych w REGON podmiotów), strzelioski (ok. 201 podmiotów) oraz milicki (ok. 207). Dokonując porównania udziału instytucji otoczenia biznesu w ogólnej liczbie podmiotów zarejestrowanych w REGON w dwóch ostatnich latach (tj i 2009) zwraca uwagę przede wszystkim wysoka dodatnia zmiana, która pojawiła się w powiecie dzierżoniowskim (+45), górowskim (+31,8), kłodzkim (+25,4) oraz jaworskim (+17,2). W przypadku tego ostatniego, zmiana jest o tyle istotna, że jeszcze w roku 2008 powiat jaworski zajmował ostatnie miejsce koncentracji badanych instytucji. pod względem 107

108 Instytucje otoczenie biznesu - ujęcie wąskie Według danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości 40 w roku 2009 na obszarze województwa dolnośląskiego funkcjonowało 50 ośrodków innowacji i przedsiębiorczości, co stanowiło niemal 7% tych instytucji w całym kraju. Poniżej znajdują się podstawowe informacje o głównych typach ośrodków. Szczegółowy opis dolnośląskich ośrodków innowacji i przedsiębiorczości został zamieszczony w aneksie. Tabela 56. Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w województwie dolnośląskim. TYP LICZBA OŚRODKÓW Parki technologiczne 4 (+3 w fazie przygotowawczej) Preinkubatory Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości 7 Inkubatory Przedsiębiorczości 2 Centra Transferu Technologii 5 Fundusze kapitału Zalążkowego 1 Lokalne i regionalne Fundusze Pożyczkowe 6 Fundusze Poręczeo Kredytowych 5 Ośrodki Szkoleniowo-Doradcze 17 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Park technologiczny to najbardziej rozwinięty organizacyjnie i koncepcyjnie typ ośrodków innowacji i przedsiębiorczości. Często łączy w swej strukturze funkcje pozostałych jednostek, a dodatkowo nagromadzenie na danym obszarze przedsiębiorstw i usług okołobiznesowych wywołuje efekt synergii. Innymi słowy, park technologiczny to zorganizowany kompleks gospodarczy, który łączy na jednym terenie: instytucje naukowo-badawcze (nowe rozwiązania technologiczne i szanse rozwoju); bogate otoczenie biznesu w zakresie finansowania, doradztwa i wspierania rozwoju innowacyjnych firm; finansowe instytucje wysokiego ryzyka (venture capital); wysoką jakośd infrastruktury i walory otoczenia (przyjemne miejsce do zamieszkania i spędzania wolnego czasu); wysoki potencjał przedsiębiorczości i klimat biznesu przyciągający kreatywne osoby z innych regionów; 40 Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

109 rządowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsiębiorczości, transferu technologii i rozwoju nowych technologicznych firm 41. Na terenie aktywnie działających parków technologicznych (4., trzy kolejne w przygotowaniu) na Dolnym Śląsku funkcjonuje 121 podmiotów, zatrudniających łącznie osoby. Zdecydowanie największym pod względem liczby podmiotów i wielkości zatrudnienia jest Wrocławski Park Technologiczny. Tabela 57. Parki technologiczne na terenie województwa dolnośląskiego. nazwa ośrodka powiat ilośd podmiotów zatrudnienie KGHM LETIA LEGNICKI PARK TECHNOLOGICZNY m. Legnica DOLNOŚLĄSKI PARK TECHNOLOGICZNY T-PARK wałbrzyski WROCŁAWSKI PARK TECHNOLOGICZNY m. Wrocław WROCŁAWSKI MEDYCZNY PARK NAUKOWO-TECHNOLOGICZNY m. Wrocław 7 21 ChemiPark Technologiczny* wołowski - - Bogatyosko-Zgorzelecki Park Przemysłowo-Technologiczny* zgorzelecki - - Regionalny Park Przemysłowo-Technologiczny w Polkowicach* polkowicki - - * - w fazie przygotowawczej Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Podkreśla się silne oddziaływanie parków technologicznych na rozwój danego regionu - po pierwsze funkcjonujące w parku technologicznym firmy zmieniają strukturę gospodarczą miasta i regionu oraz wpływają na poprawę jej pozycji konkurencyjnej i zdolności innowacyjnych (oddziaływanie bezpośrednie). Z drugiej strony pojawia się też oddziaływanie pośrednie ten charakter oddziaływania ma przede wszystkim społeczny wymiar i związany jest z rozwojem zasobów ludzkich w regionie, ich zdolności i umiejętności, wiedzy, z rozwojem sieci powiązao, poprawą wizerunku miasta i regionu. Kolejnym prężnie działającym typem ośrodków innowacji i przedsiębiorczości są tzw. preinkubatory, czyli akademickie inkubatory przedsiębiorczości. Tworzy się je w celu wsparcia działalności gospodarczej środowiska akademickiego (w tym pracowników uczelni i studentów będących przedsiębiorcami). Preinkubatory istnieją w każdym województwie, zdecydowanie najwięcej z nich zlokalizowanych jest w Warszawie i właśnie we Wrocławiu (po 7). Na szczególną uwagę zasługuje wrocławska sied, która charakteryzuje się dużą różnorodnością organizacyjną dwie jednostki 41 Ibidem 109

110 działające w ramach Fundacji Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości, trzy akademickie inkubatory funkcjonujące przy wrocławskich uczelniach (Uniwersytet Wrocławski, Akademia Ekonomiczna i Uniwersytet Przyrodniczy) oraz dwa działające w ramach Parków i Inkubatorów Technologicznych (Tabela 58). Nie zidentyfikowano preinkubatorów w pozostałych powiatach województwa dolnośląskiego. Tabela 58. Preinkubatory funkcjonujące na terenie województwa dolnośląskiego. nazwa ośrodka lokalizacja powiat AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Wrocław m. Wrocław AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZY WROCŁAWSKIM MEDYCZNYM PARKU NAUKOWO- TECHNOLOGICZNYM AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZY AKADEMII EKONOMICZNEJ IM. OSKARA LANGEGO AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZY WYŻSZEJ SZKOLE BANKOWEJ AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZY UNIWERSYTECIE PRZYRODNICZYM DOLNOŚLĄSKI AKADEMICKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI PRZY WROCŁAWSKIM PARKU TECHNOLOGICZNYM Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości *Politechnika Wrocławska+ Wrocław Wrocław Wrocław Wrocław Wrocław Wrocław m. Wrocław m. Wrocław m. Wrocław m. Wrocław m. Wrocław m. Wrocław Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Inkubator przedsiębiorczości to specjalnie zorganizowana przestrzeo posiadająca charakter lokalny, służąca do kreowania, stymulowania i wspierania młodych przedsiębiorstw. Wsparcie dla inkubowanego przedsiębiorstwa najczęściej wyraża się w: wynajmie powierzchni poniżej ceny rynkowej, zapewnieniu obsługi administracyjnej, udostępnieniu infrastruktury technicznoserwisowej, doradztwie prawno-podatkowym czy pomocy w nawiązywaniu kontaktów gospodarczych, etc. Na terenie województwa dolnośląskiego zidentyfikowano dwa inkubatory przedsiębiorczości w powiecie dzierżoniowskim oraz kłodzkim (Tabela 59). Tabela 59. Inkubatory przedsiębiorczości na terenie województwa dolnośląskiego. nazwa ośrodka lokalizacja powiat DZIERŻONIOWSKI INKUBATOR PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Dzierżoniów dzierżoniowski Noworudzki Inkubator Przedsiębiorczości *Agencja Rozwoju Regionalnego AGROREG SA+ Nowa Ruda kłodzki Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa

111 Centra Transferu Technologii (CTT) to z kolei zróżnicowana organizacyjnie grupa nie nastawionych na zysk jednostek doradczych, szkoleniowych i informacyjnych, realizujących programy wsparcia transferu i komercjalizacji technologii i wszystkich towarzyszących tym procesom zadao. Działalnośd CTT na styku sfery nauki i biznesu (stąd częsta nazwa jednostki pomostowe), ma zaowocowad adaptacją nowoczesnych technologii przez działające w regionie małe i średnie firmy, a tym samym przyczynid się do podniesienia innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw oraz regionalnych struktur gospodarczych. Podstawowe cele działalności CTT to: waloryzacja potencjału naukowo-innowacyjnego w regionie, tworzenie baz danych i rozwijanie sieci kontaktów między światem nauki i gospodarki; opracowywanie studiów przedinwestycyjnych; identyfikacja potrzeb innowacyjnych podmiotów gospodarczych (audyt technologiczny); popularyzacja, promocja i rozwój przedsiębiorczości technologicznej. CTT są naturalnym partnerem parków i inkubatorów technologicznych, preinkubatorów, funduszy ryzyka i innych instytucji, w realizacji programów wspierania innowacyjności gospodarki 42. Na terenie województwa dolnośląskiego zidentyfikowano pięd tego typu podmiotów, zlokalizowanych w powiatach grodzkich: wrocławskim i legnickim oraz w powiecie świdnickim (Tabela 60). 42 Pakiet informacyjny Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Co to są Centra Transferu Technologii?, Warszawa

112 Tabela 60. Centra Transferu Technologii na terenie województwa dolnośląskiego. nazwa ośrodka lokalizacja powiat WROCŁAWSKIE CENTRUM TRANSFERU TECHNOLOGII Wrocław m. Wrocław Ośrodek Innowacji NOT *Federacja Stowarzyszeo Naukowo- Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna] Legnica m. Legnica Ośrodek Innowacji NOT *Federacja Stowarzyszeo Naukowo- Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna] Medyczne Centrum Transferu Technologii, Centrum Doradztwa Biznesowego i Patentowego *Wrocławski Medyczny Park Naukowo-Technologiczny] Wrocław Wrocław m. Wrocław m. Wrocław Ośrodek Innowacji NOT *Federacja Stowarzyszeo Naukowo- Technicznych Naczelna Organizacja Techniczna] Świdnica świdnicki Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Fundusze kapitału zalążkowego to fundusze kapitału podwyższonego ryzyka (venture capital) inwestujące w spółki posiadające innowacyjny projekt, który dzięki inwestycji funduszu pozwoli finansowanej spółce osiągnąd trwały i dynamiczny rozwój oraz wzrost wartości rynkowej. Fundusze kapitału zalążkowego są właściwym źródłem kapitału dla młodej lub dopiero zakładanej spółki, która nie jest w stanie pozyskad kredytu bankowego ze względu na brak zabezpieczeo i brak historii kredytowej, a pozyskanie środków z rynku giełdowego nie jest możliwe ze względu na relatywnie niewielką kwotę potrzebnego kapitału. Kapitał oferowany przez fundusze kapitału zalążkowego to kapitał długoterminowy (zazwyczaj 3 do 7 lat), z którego korzystanie nie jest obciążone bieżącą spłatą odsetek, co daje możliwośd utrzymania płynności finansowej młodym, szybko rozwijającym się, ale kapitałochłonnym spółkom (szczególnie tym działającym w obszarach nowych technologii). Fundusze mogą dokonywad inwestycji w mikro, małych i średnich przedsiębiorców znajdujących się we wczesnej fazie rozwoju prowadzonej działalności, czyli takich, którzy opracowują nowy produkt lub usługę albo sprzedają ten produkt lub usługę w niewielkiej skali nie przynoszącej jeszcze zysków. Fundusze dokonują inwestycji głównie poprzez objęcie udziałów lub akcji finansowanej spółki. Maksymalna wielkośd inwestycji w złotych wynosi równowartośd 1 mln euro. Fundusze chętnie podejmują wspólne inwestycje z inwestorami prywatnymi (aniołami biznesu) i innymi inwestorami finansowymi (np. funduszami venture capital) 43. Na terenie województwa dolnośląskiego zidentyfikowano tylko jeden fundusz kapitału zalążkowego, funkcjonujący we Wrocławiu. 43 Według informacji PARP, 112

113 Z kolei Lokalne i Regionalne Fundusze Pożyczkowe to parabankowe jednostki, wspomagające lokalny rozwój społeczno-ekonomiczny poprzez kreowanie nowych podmiotów gospodarczych i miejsc pracy, jak również postaw sprzyjających przedsiębiorczości. Fundusze świadczą pomoc finansową w formie pożyczek na preferencyjnych warunkach dla rozpoczynających działalnośd gospodarczą oraz małych, rozwojowych firm nie posiadających wystarczającej historii kredytowej dla banku komercyjnego. Z przeprowadzonej analizy wynika, że na terenie województwa dolnośląskiego zlokalizowanych jest sześd (Tabela 61) funduszy pożyczkowych (Wrocław, Jelenia góra oraz powiaty: wałbrzyski, kłodzki i świdnicki). Fundusze Poręczeo Kredytowych są instytucjami otoczenia biznesu, których głównym zadaniem jest wspieranie podmiotów gospodarczych poprzez udzielane wsparcie w pozyskiwaniu finansowania ich działalności. Świadczą pomoc finansową w formie poręczeo dla małych, rozwojowych firm nie posiadających wystarczającej historii kredytowej lub wymaganych przez bank komercyjny zabezpieczeo. Fundusze kierują swoją ofertę głównie do już istniejących firm, ale także do osób bezrobotnych zakładających własne firmy, przedsiębiorstw uznawanych za kluczowe dla regionu, wdrażające nowe technologie i produkty czy do absolwentów zakładających własną działalnośd gospodarczą. Na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonuje pięd funduszy poręczeo kredytowych, zlokalizowanych we Wrocławiu, Jeleniej Górze oraz powiatach: dzierżoniowskim, strzelioskim i złotoryjskim (Tabela 61). Tabela 61. Fundusze według typu na terenie województwa dolnośląskiego. rodzaj ośrodka nazwa ośrodka powiat fundusze kapitału zalążkowego MCI.BIO VENTURES m. Wrocław fundusze pożyczkowe FUNDUSZ REGIONU WAŁBRZYSKIEGO wałbrzyski fundusze pożyczkowe FUNDUSZ ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI wałbrzyski fundusze pożyczkowe SUBREGIONALNY FUNDUSZ POŻYCZKOWY DOLNY ŚLĄSK m. Wrocław fundusze pożyczkowe* Fundusz Pożyczkowy *Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego SA] m. Jelenia Góra fundusze pożyczkowe* Dolnośląski Regionalny Fundusz Pożyczkowy kłodzki fundusze pożyczkowe* fundusz poręczeo kredytowych fundusz poręczeo kredytowych fundusz poręczeo kredytowych Sudeckie Stowarzyszenie Inicjatyw Gospodarczych FUNDUSZ PORĘCZEO KREDYTOWYCH POWIATU DZIERŻONIOWSKIEGO FUNDUSZ PORĘCZEO KREDYTOWYCH SAMORZĄDOWY FUNDUSZ PORĘCZEO KREDYTOWYCH świdnicki dzierżoniowski m. Jelenia Góra strzelioski 113

114 fundusz poręczeo kredytowych DOLNOŚLĄSKI FUNDUSZ GOSPODARCZY m. Wrocław fundusz poręczeo kredytowych FUNDUSZ PORĘCZEO KREDYTOWYCH złotoryjski Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Ostatnią grupą ośrodków innowacji i przedsiębiorczości, którą warto przedstawid w ramach analizy wsparcia instytucjonalnego dla osób planujących założyd lub prowadzących już własną działalnośd gospodarczą są ośrodki szkoleniowo-doradcze - nie nastawione na zysk jednostki doradcze, informacyjne i szkoleniowe, pracujące na rzecz rozwoju przedsiębiorczości i samozatrudnienia oraz poprawy konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw. Ośrodki te stanowią na Dolnym Śląsku 34% wszystkich aktywnie działających instytucji otoczenia biznesu w wąskim ujęciu (w przypadku całego kraju niemal 45%) typ ten jest najłatwiejszy do uruchomienia, m. in. ze względu na relatywnie niskie nakłady finansowe wymagane na starcie. Analizując przestrzenne rozmieszczenie ośrodków szkoleniowo-doradczych na Dolnym Śląsku należy zwrócid uwagę, że większośd z nich funkcjonuje w centralnej i południowej części regionu: Tabela 62. Ośrodki szkoleniowo-doradcze na terenie województwa dolnośląskiego. nazwa ośrodka lokalizacja powiat AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO ARLEG Legnica m. Legnica FUNDUSZ REGIONU WAŁBRZYSKIEGO Wałbrzych wałbrzyski WROCŁAWSKA AGENCJA ROZWOJU REGIONALNEGO Wrocław m. Wrocław Punkt Konsultacyjny *Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA] Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego *Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych+ Lokalny Punkt Konsultacyjny [Karkonoska Agencja Rozwoju Regionalnego SA] Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego [Agencja Rozwoju Regionalnego ARLEG SA] Głogów Jelenia Góra Jelenia Góra Legnica głogowski m. Jelenia Góra m. Jelenia Góra m. Legnica Centrum Wspierania Przedsiębiorczości i Doradztwa Zawodowego dla Bezrobotnych *Federacja Pracodawców Polski Zachodniej] Centrum Wpierania Biznesu *Oddział Terenowy Stowarzyszenia Wola Przedsiębiorczośd Centrum Wspierania Biznesu Gminne Infocentrum Przedsiębiorczości *Federacja Pracodawców Polski Zachodniej+ Legnica Świdnica Świerzawa m. Legnica świdnicki złotoryjski 114

115 Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości *Fundacja Wałbrzych Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego *Stowarzyszenie Unia Przedsiębiorców Dolnego Śląska+ Wałbrzych Wałbrzych wałbrzyski wałbrzyski Stowarzyszenie Rozwoju Przedsiębiorczości Wrocław m. Wrocław Centrum Obsługi Przedsiębiorcy *Dolnośląska Izba Gospodarcza] Regionalny Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego [Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych+ Punkt Konsultacyjny dla MSP *Dolnośląska Agencja Współpracy Gospodarczej Sp. z o.o.+ Wrocław Wrocław Wrocław m. Wrocław m. Wrocław m. Wrocław Gminne Infocentrum Przedsiębiorczości *Urząd Gminy Złotoryja+ Złotoryja złotoryjski Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ośrodki Innowacji i Przedsiębiorczości w Polsce w 2009 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2009 Wyniki rankingu w podobszarze: wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorców Tabela 63 prezentuje wyniki rankingu w podobszarze wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorców. Wskaźnik syntetyczny obliczony został na podstawie tylko jednego wskaźnika w związku z czym odzwierciedla klasyfikację powiatów pod względem ilości funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu na 1000 podmiotów. Najlepiej w tym zestawieniu wypadł powiat wałbrzyski, najsłabiej zaś powiat legnicki ziemski. Tabela 63. Wyniki rankingu w podobszarze wsparcie instytucjonalne dla przedsiębiorców. powiat Podobszar: wsparcie instytucjonalne instytucje otoczenia biznesu na 1000 podmiotów wskaźnik syntetyczny dla podobszaru bolesławiecki 0,16 3,96 dzierżoniowski 0,18 4,01 głogowski -0,43 2,44 górowski -0,50 2,25 jaworski -1,05 0,82 jeleniogórski -0,59 2,01 kamiennogórski 1,34 7,01 kłodzki 0,26 4,23 legnicki -1,37 0,00 lubaoski 0,47 4,76 115

116 lubioski -0,13 3,20 lwówecki -0,81 1,46 milicki -1,06 0,80 oleśnicki -0,68 1,78 oławski -0,68 1,79 polkowicki -0,65 1,86 strzelioski -1,15 0,58 średzki -0,92 1,17 świdnicki 1,03 6,21 trzebnicki -0,70 1,74 wałbrzyski 2,49 10,00 wołowski 0,10 3,81 wrocławski -0,41 2,48 ząbkowicki -0,44 2,40 zgorzelecki 0,45 4,72 złotoryjski 0,14 3,92 m. Jelenia Góra 1,47 7,18 m. Legnica 1,40 8,91 m. Wrocław 2,07 7,36 Źródło: Opracowanie własne. 116

117 Efekty funkcjonowania SSE Funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych (SSE) na danym terenie jest istotne z punktu widzenia dwóch aspektów. Po pierwsze, podstawowym celem ich utworzenia jest przyciągnięcie kapitału (szczególnie zagranicznego) dla aktywizacji gospodarczej tego terenu głównie dzięki różnego rodzaju rozwiązaniom instytucjonalnym obejmującym np. zwolnienia podatkowe, ulgi, itp. Najbardziej wymiernym efektem SSE jest tworzenie miejsc pracy na lokalnych rynkach pracy (zwłaszcza na obszarach dotkniętych i zagrożonych wysokim bezrobociem) oraz restrukturyzacja starych okręgów przemysłowych. Inwestorzy w dolnośląskich SSE stworzyli niemal 34 tys. nowych miejsc pracy. Po drugie, należy podkreślid generowanie pewnego rodzaju sieci dzięki kooperacji dużych firm w tym wypadku mamy do czynienia z wielowymiarowymi efektami funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w wyniku mechanizmów interakcji i synergii, które istotnie wpływają na poprawę pozycji konkurencyjnej w wymiarze lokalnym i regionalnym. Jak wynika z danych z raportu Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski w zakresie aktywności województw wobec inwestorów istnieje bardzo wyraźna i trwała dominacja trzech regionów, w tym Dolnego Śląska dysponuje on ponadprzeciętną liczbą ofert inwestycyjnych. Do atutów tego regionu zaliczyd też należy wysoką intensywnośd działalności informacyjnej, dobrze rozwinięty sektor otoczenia biznesu (por. s. 104), duże zasoby wolnych terenów pod SSE oraz ponadprzeciętną dynamikę sektora B+R. Województwo dolnośląskie charakteryzuje się bardzo wysoką podażą obszarów wchodzących w skład specjalnych stref ekonomicznych na 29 powiatów województwa podstrefy specjalnych stref ekonomicznych znajdowały się aż w 26. Wobec powyższego województwo dolnośląskie należy do regionów o najwyższym stopniu koncentracji podstref w Polsce. Warto podkreślid, iż na obszarze województwa funkcjonuje dodatkowo podstrefa będąca częścią tarnobrzeskiej SSE, zlokalizowana w Biskupicach Podgórnych na obszarze gminy Kobierzyce w powiecie wrocławskim. Powstała ona w związku z ulokowaniem w pobliżu Wrocławia jednej z największych bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce, jaką jest wytwórnia ekranów ciekłokrystalicznych międzynarodowego koncernu LG Philips Atrakcyjnośd inwestycyjna województw i podregionów Polski 2009, pod redakcją M. Nowickiego, Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową, Gdaosk P. Bezdeo, W. Spallek, Specjalne strefy ekonomiczne w przestrzeni gospodarczej województwa dolnośląskiego, Prace Komisji Geografii Przemysłu, Warszawa-Kraków

118 Poniżej przedstawiono podstawowe informacje na temat funkcjonowania poszczególnych podstref wszystkich specjalnych stref ekonomicznych działających na terenie województwa dolnośląskiego (z uzyskanych danych wyłączono te podstrefy, które znajdują się poza województwem) z podziałem na powiaty. Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości powstała w 1994 r. i funkcjonowad będzie do 1 grudnia 2017 r. Główną przyczyną powołania strefy była próba obniżenia wysokiej stopy bezrobocia strukturalnego 46. Na terenie województwa dolnośląskiego znajduje się 12 podstref SSEMP, obejmując łącznie 9 powiatów. Według danych na koniec I kwartału 2010 r. w strefie tej działa 40 inwestorów, którzy ponieśli nakłady inwestycyjne w wysokości 1,46 mld zł (łącznie), zatrudniając 3943 pracowników. Mapa 1. Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości (stan na 2009 r.) Źródło: Przewodnik po specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce 2009, KPMG, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Do głównych atutów strefy zalicza się przede wszystkim graniczenie z Republiką Federalną Niemiec i Republiką Czeską, różnorodnośd terenów inwestycyjnych, dobrze rozwiniętą sied komunikacyjną (szlaki transportowe północ-południe, wschód-zachód) oraz bogate zasoby surowców naturalnych. Przedsiębiorcy działający na terenie strefy mogą liczyd na szereg preferencyjnych warunków 46 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia specjalnej strefy ekonomicznej w Kamiennej Górze, Dz. U. z 1997, nr 135, poz

119 dotyczących prowadzenia działalności, m.in. zwolnienie z podatku dochodowego do 50% nakładów inwestycyjnych, zwolnienia z 50% wartości dwuletnich kosztów nowo zatrudnionych pracowników czy zwolnienia z podatku od nieruchomości. Tabela 64. Efekty funkcjonowania podstref Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości w woj. dolnośląskim (według stanu na r.) LP podstrefa powiat ilośd zezwoleo wielkośd zatrudnienia Inwestycje zrealizowane (mln zł) 1 Kamienna Góra kamiennogórski ,47 2 Krzeszów kamiennogórski Lubawka kamiennogórski ,42 4 Nowogrodziec bolesławiecki ,74 5 Lubao lubaoski ,25 6 Jawor jaworski Piechowice jeleniogórski ,95 8 Janowice Wielkie jeleniogórski ,29 9 Kowary jeleniogórski Jelenia Góra m. Jelenia Góra Raczyce jaworski Gryfów Śląski lwówecki 1 4 0,00 13 Dobroszyce oleśnicki Prusice trzebnicki Żmigród trzebnicki SUMA ,12 Źródło: Opracowanie własne. Do głównych inwestorów SSEMP należą takie firmy jak: Takata-Petri Part, Soop Polska, czy Bo-Wa-De, którzy są jednocześnie największymi pracodawcami w powiecie kamiennogórskim (por. wskaźnik monofukcyjności, s. 38). Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna została powołana w 1997 r. na okres do 31 grudnia 2020 r. w celu przeciwdziałania bezrobociu, dywersyfikacji struktury gospodarczej regionu 47 z uwagi na monokulturę przemysłu, związanego z eksploatacją i przetwórstwem złóż miedzi, zagospodarowania znacznych powierzchni produkcyjnych i istniejących urządzeo infrastruktury technicznej, a także wsparcia funkcjonujących już w regionie podmiotów gospodarczych poprzez stworzenie możliwości kooperacyjnych z podmiotami działającymi na terenie LSSE. Atutami tej strefy jest także położenie geograficzne (sąsiedztwo z Niemcami i Czechami), bardzo dobra infrastruktura komunikacyjna 47 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia legnickiej specjalnej strefy ekonomicznej, Dz. U. z 1997, nr 44, poz. 274, oraz Dz. U. z 2000, nr 66, poz

120 (2 lotniska krajowe oraz bliskośd Międzynarodowego Portu Lotniczego Strachowice) oraz bogate zasoby surowców naturalnych. LSSE w całości swym zasięgiem obejmuje tereny woj. dolnośląskiego 12 podstref znajduje się łącznie w 8 powiatach. Mapa 2. Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (stan na 2009 r.) Źródło: Przewodnik po specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce 2009, KPMG, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Według danych na koniec 2009 r. w LSSE wydano 53 zezwoleo dla inwestorów, którzy ponieśli nakłady inwestycyjne w wysokości 4,25 mld złotych, dając przy tym zatrudnienie ponad 8 tys. osób. Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna oferuje przedsiębiorcom pomoc publiczną w postaci zwolnienia z podatku dochodowego oraz wysokiej jakości tereny inwestycyjne przygotowane do prowadzenia działalności gospodarczej, przeznaczone pod zabudowę przemysłową i usługową, wyposażone w infrastrukturę techniczną. Wśród wielu inwestorów LSSE znajdują się: Viessmann, Volkswagen, Faurecia, Winkelman. Tabela 65. Efekty funkcjonowania podstref Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (według stanu na r.) LP podstrefa powiat ilośd zezwoleo wielkośd zatrudnienia Inwestycje zrealizowane (mln zł) 1 Chojnów legnicki ,7 2 Gromadka bolesławiecki ,6 3 Legnica m. Legnica Legnickie Pole legnicki ,2 5 Polkowice polkowicki Środa Śląska średzki ,7 120

121 7 Złotoryja złotoryjski ,9 8 Głogów głogowski Krzywa złotoryjski Lubin lubioski Prochowice legnicki Przemków polkowicki SUMA ,1 Źródło: Opracowanie własne. Największą strefą ekonomiczną działającą na terenie Dolnego Śląska jest Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park, która została utworzona w 1997 roku na okres do kooca roku 2020 w celu restrukturyzacji przemysłu wydobywczego węgla kamiennego i związanego z nim kompleksu przemysłu ciężkiego zlikwidowanego zagłębia dolnośląskiego 48. Swoim zasięgiem obejmuje też tereny woj. opolskiego i wielkopolskiego. Jednak największy obszar WSSE znajduje się na terenie Dolnego Śląska łącznie 24 podstrefy w 12 powiatach. Głównymi atutami strefy są przygraniczne położenie (granica z Republiką Czeską i bliskośd granicy z Niemcami), dobrze rozwinięta infrastruktura transportowa zarówno wewnątrz podstref, jak i z największymi ośrodkami przemysłowymi w Polsce i Europie, bliskośd Portu Lotniczego we Wrocławiu oraz lotniska dyspozycyjnego w Świebodzicach, koszty pracy relatywnie niższe niż w innych regionach Polski głównie dzięki łatwemu dostępowi do wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Na terenie WSSE zainwestowali m.in.: Toyota, Electrolux, Cersanit, Whirlpool, Colgate Palmolive Manufacturing Poland. 48 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia wałbrzyskiej specjalnej strefy ekonomicznej, Dz. U. z 1997, nr 46, poz. 290, oraz Dz. U. z 1999, nr 53, poz

122 Mapa 3. Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Invest-Park Źródło: Przewodnik po specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce 2009, KPMG, Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych Łączna liczba firm, które podjęły działalnośd wyłącznie w podstrefach znajdujących się na terenie województwa dolnośląskiego wynosi 131, łączna suma nakładów inwestycyjnych 9,62 mld złotych, a zatrudnienie niemal 22 tys. WSSE oferuje pomoc publiczną w podobnym zakresie, co dwie poprzednio opisane strefy. 122