iphone y abc inwestowania nr ORŁOWSKI GADOMSKI PUBLICEWICZ fundujemy o ratingach O recepcie na jutro O kryzysie Analiza gospodarcza EURO 2012

Transkrypt

1 GADOMSKI O recepcie na jutro PUBLICEWICZ o ratingach ORŁOWSKI O kryzysie nr abc inwestowania Magazyn o oszczędz a niu i inwestowaniu uwaga! fundujemy iphone y i ponad 500 innych gwarantowanych nagród! Tylko u nas: EURO 2012 Miliony od UEFA dla polskich kibiców TRENDY W INWESTOWANIU Powierz majątek firmie typu asset management lub kręć filmy! surowce jako inwestycje Analiza gospodarcza INDYWIDUALNE KONTA EMERYTALNE Już dzisiaj pomyśl o jesieni życia

2

3 funduj magazyn O OSZCZĘDZANIU I INWESTOWANIU abc inwestowania wywiad numeru FOTo: Maciej Biedrzycki/FORUM zdobywca Grand prix szpalt roku 2010 MAGAZYN FUNDUJ. ABC INWESTOWANIA WYDAWCA: Direct Publishing Group SA ul. Genewska 37, Warszawa tel./fax biuro@dp-group.com.pl Prezes zarządu: Michał Sztand Dyrektor projektu: Agnieszka Ziółkowska-Szulczyk Redaktor prowadzący: Jan Rudak Redaktor naczelny: Andrzej Opala Nr 8 / 2012 nr końca świata (raczej) nie będzie Dyrektor artystyczny: Tomasz Jagodziński Dyrektor wydawniczy: Adam Piosik Autorzy tekstów: Dariusz Duma, Witold Gadomski, Wojciech Kwinta, Adam Maciejewski, Witold Orłowski, Tomasz Publicewicz, Sebastian Stodolak, Michał J. Wiśniewski Reklama: Gabriela Bajer (g.bajer@dp-group.com.pl) BPH Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA Warszawa ul. Bonifraterska 17 info@bphtfi.pl Konsultacja merytoryczna BPH TFI SA Marcin Bednarek Magdalena Walada Okładka: Andrzej Gutkowski w numerze 5 Edytorial Od redakcji 6 Aktualności Flesz Budżet Wywiad W 2012 końca świata (raczej) nie będzie 10 Raport Polacy zadowoleni z prezydencji 12 Raport Polska gospodarka 2012: Wybrane prognozy 14 Ekspert odpowiada Co źle poszło, co jeszcze źle pójdzie? 16 Felieton gospodarczy Błędne diagnozy, złe recepty 19 Dla każdego Pieniądze jak dzieła sztuki 20 Ekspert odpowiada Nie jesteśmy agencją ratingową, ale 22 Raport Agencje mało towarzyskie 25 Raport Rynek nieruchomości 26 Dla każdego/ike Wiosną o jesieni życia 28 Raport/ZUS Jak żyć na emeryturze? 30 trendy w inwestowaniu Surowce to zawsze dobra inwestycja 32 Ekspert odpowiada Nowa energetyka na horyzoncie 34 EURO 2012 Pięć milionów od UEFA 36 trendy w inwestowaniu Nakręcany biznes 38 trendy w inwestowaniu Aktywne zarządzanie inwestycjami 40 Psychologia Zasoby na trudne czasy 42 Dla każdego Luksus lekarstwem na kryzys 43 Trochę kultury 3

4 FUNDUSZE INWESTYCYJNE Indywidualne Konto Emerytalne (IKE) Ja już mam. Kto jeszcze chce mieć wyższą emeryturę? Dzięki IKE podatek zostaje w Twojej kieszeni. Czy wiesz, jak dużo można w ten sposób zaoszczędzić? Sprawdź na Inwestujemy w relacje info: Połączenie z infolinią jest bezpłatne. Zasady oszczędzania na Indywidualnym Koncie Emerytalnym reguluje Umowa o prowadzenie Indywidualnego Konta Emerytalnego zawierana pomiędzy Oszczędzającym a BPH FIO Parasolowym. Zaoszczędzony podatek od zysków kapitałowych związany jest z oszczędzaniem w ramach IKE pod warunkiem posiadania IKE w okresie zgodnym z Ustawą o IKE z 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 1116, poz ze zm.). Niniejszy dokument został przygotowany przez BPH TFI SA (BPH TFI) zgodnie ze stanem na r. Materiał ma charakter promocyjny i nie stanowi wystarczającej podstawy do podjęcia decyzji inwestycyjnej. Prezentowane informacje finansowe nie stanowią gwarancji osiągnięcia podobnych wyników w przyszłości. Indywidualna stopa zwrotu Uczestnika nie jest tożsama z wynikami inwestycyjnymi danego Subfunduszu i jest uzależniona od dnia zbycia i odkupienia jednostek uczestnictwa przez Fundusz oraz od poziomu pobranych opłat manipulacyjnych oraz zapłaconego podatku bezpośrednio obciążającego dochód z inwestycji w fundusz, w szczególności podatku od dochodów kapitałowych. W zależności od odpowiednich obowiązków podatkowych Uczestnik może być również zobowiązany do zapłacenia podatku bezpośrednio obciążającego dochód z inwestycji w Fundusz. Ze względu na skład portfela wartość aktywów netto danego Subfunduszu cechuje się dużą zmiennością należy liczyć się z możliwością utraty części wpłaconego kapitału. W Prospekcie informacyjnym zamieszczone są informacje o czynnikach ryzyka powodujących, że Fundusz nie gwarantuje realizacji celu inwestycyjnego oraz osiągnięcia określonego wyniku. BPH TFI rekomenduje zapoznanie się z informacjami wymaganymi przez prawo w zakresie Funduszu, w tym z opisem czynników ryzyka oraz wskazaniem opłat manipulacyjnych, opisanych w Prospekcie, Tabeli Opłat, dostępnych w BPH TFI; u Dystrybutorów; na Fundusz może lokować powyżej 35% wartości aktywow każdego z subfunduszy w papiery wartościowe wyemitowane przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, a także w papiery wartościowe emitowane, przez Państwo Członkowskie lub jedno z państw należące do OECD, wskazane w Prospekcie, inne niż Rzeczypospolita Polska. Fundusz może lokować powyżej 35% wartości aktywów wskazanych w Prospekcie subfunduszy w papiery wartościowe poręczone lub gwarantowane przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski, a także w papiery wartościowe poręczone lub gwarantowane przez Państwo Członkowskie lub jedno z państw należące do OECD, wskazane w Prospekcie, inne niż Rzeczypospolita Polska. Aktualne informacje finansowe dotyczące Funduszu oraz Subfunduszy dostępne są na stronie internetowej

5 od redakcji Drodzy Czytelnicy! O ile rok 2010 upływał pod znakiem globalnego kryzysu, o tyle miniony 2011 kojarzyć się będzie w Europie z burzliwym kryzysem w Grecji, który odbił się echem w całej Unii i zatrząsł jej posadami gospodarczymi. O przyczynach kryzysu pisze w naszym magazynie prof. Witold Orłowski, a o podanie recepty pokusił się red. Witold Gadomski. Zachęcamy do zapoznania się z tymi artykułami, bo okazuje się, że lekarstwa można szukać w czasach Wielkiego Kryzysu Prognozie na rok 2012 poświęcony jest też wywiad z prof. Andrzejem Bratkowskim, członkiem Rady Polityki Pieniężnej, byłym wiceprezesem Narodowego Banku Polskiego. Przyznaje on, że ryzyko wybuchu kolejnego kryzysu jest niepokojące i trzeba być czujnym. Nie jest to jednak rozmowa przepełniona czarnowidztwem. Prof. Bratkowski przychyla się raczej do tezy, że nowego kryzysu i końca świata nie będzie, a raczej utrzyma się obecna niepewność i duże wahania rynku. Druga połowa roku przyniosła wybory w Polsce, a nowy-stary rząd Donalda Tuska opracował założenia budżetu na czas przejścia przez kolejne fale kryzysu. Być może zainteresują Państwa komentarze prezesa NBP Marka Belki do zapowiedzi rządu i exposé premiera. Żywimy nadzieję, że działania planowane przez ministra finansów dadzą rzeczywiście spodziewany efekt. W naszym magazynie prezentujemy kilka podstawowych prognoz gospodarczych na rok Rozpoczynający się rok to także czas wielkiego wydarzenia sportowego, jakie czeka Polskę. Mistrzostwa Europy w piłce nożnej mogą stać się okazją do wypromowania naszego kraju, co w przyszłości zaowocuje być może napływem milionów turystów i stanie się asumptem rozwoju gospodarczego, a przynajmniej bodźcem dynamicznego rozwoju branży turystycznej. Dużo miejsca poświęcamy w tym wydaniu agencjom ratingowym. Z jednej strony robimy to słowami eksperta, Tomasza Publice- wicza. Z drugiej, próbujemy naszkicować w ogólnym zarysie, czym są agencje ratingowe i jak wpływają na losy światowej gospodarki. Lub inaczej: jak chciałyby wpływać, jak mogą to robić i czy zawsze trzeba im wierzyć. Wiele miejsca poświęcamy w tym numerze sprawom związanym z surowcami. Ekspert tego rynku, Michał J. Wiśniewski, polski analityk pracujący w Hadze, wskazuje ogólne tendencje i zachowania rynku surowców z punktu widzenia wielkich giełd i potężnych firm. Do innego spojrzenia na kwestie związane z inwestowaniem w ten rynek zachęciły nas doniesienia na temat przyszłości polskiego gazu łupkowego. Podjęliśmy próbę wskazania potencjalnych szans inwestycyjnych w całym sektorze odnawialnych źródeł energii. Naukowcy i eksperci wiążą jego przyszłość nie tylko z gazem łupkowym, ale wskazują m.in. na ciekawy inwestycyjnie sektor biomasy. Ktoś musi założyć plantacje, z których pozyskiwać będziemy paliwo do kotłów energetycznych na biomasę. A może przyszłością energetyki niezatruwającej środowiska są wiatraki? Tradycyjnie już polecamy niestandardowe inwestowanie. Tym razem piszemy o tym, w co inwestują nasz majątek firmy typu asset management. Okazuje się, że zarabiają one dosłownie na wszystkim. Na skrzypcach Stradivariusa, dziełach sztuki i prawach do nagrań Michaela Jacksona. Nawet na bieliźnie Madonny. Inna wiadomość związana z tymi firmami jest już mniej przyjemna zarządzają one naprawdę dużymi majątkami. Dariusz Duma pyta, czy jest metoda pozwalająca uchronić naszą psychikę od nacisków kryzysu. Na szczęście, jak zwykle, ten znakomity psycholog biznesu daje Czytelnikom magazynu Funduj mądre rady i wskazuje na lekarstwo, jak ochronić się przed atakami sytuacji trudnych i kryzysowych. redakcja Wszystkim Czytelnikom naszego magazynu pragniemy złożyć najserdeczniejsze życzenia noworoczne. Niech rok 2012 stanie się czasem trafnych decyzji gospodarczych rządu z pożytkiem dla nas wszystkich. Życzymy Państwu udanych inwestycji i okazji do pomnażania oszczędności. Jesteśmy przekonani, że także dzięki BPH TFI. Nr 8 /

6 aktualności gospodarcze FLESZ Prezydent Komorowski w Chinach Podczas swojej pierwszej oficjalnej wizyty w Chinach prezydent Bronisław Komorowski spotkał się 20 grudnia 2011 w Pekinie z przewodniczącym ChRL Hu Jintao. Była to pierwsza od 14 lat wizyta polskiego prezydenta w tym kraju. Szefowie państw podpisali wspólne oświadczenie o strategicznym partnerstwie między oboma krajami. Pekin m.in. zwiększy import polskich towarów, a Warszawa zapewni wsparcie firmom chińskim chcącym wejść na rynek polski i europejski. Strony zobowiązały się m.in. do pogłębienia współpracy w dziedzinach finansów, nauki i techniki, rolnictwa, transportu, turystyki, szkolnictwa wyższego oraz górnictwa, a także do zwiększenia wymiany młodzieży i studentów. Podpisano też memorandum o porozumieniu w sprawie ustanowienia centrów kultury. Sejm przyjął nowelę dotyczącą składki rentowej Chodzi o zmiany w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z nowelą od 1 lutego 2012 składka rentowa ma zostać podwyższona o 2 pkt proc. po stronie pracodawcy. Pracownik, tak jak dotychczas, będzie płacił 1,5 proc. pensji brutto, natomiast pracodawca 6,5 proc. Według rządu rozwiązanie to powinno zapewnić już w 2012 poprawę sytuacji sektora finansów publicznych. Zmiana ma też wpłynąć na ograniczenie deficytu funduszu rentowego o ok. 7 mld zł w skali roku oraz zwiększyć pokrycie wydatków tego funduszu wpływami ze składek z niespełna 60 do ok. 75 proc. w Polski list do Olli Rehna Minister finansów Jacek Rostowski poinformował tuż przed Bożym Narodzeniem, że Polska wysłała list do unijnego komisarza ds. gospodarczych i walutowych Olli Rehna, w którym zostały zaprezentowane dodatkowe działania mające na celu obniżenie deficytu sektora finansów publicznych w 2012 do ok. 3 proc. PKB. Szczyt UE 30 stycznia Na szczycie 8 i 9 grudnia państwa UE uzgodniły nowy pakt fiskalny, który ma wzmocnić dyscyplinę finansów publicznych państw strefy euro. Umowę międzyrządową zawrą państwa eurostrefy i inne chętne spoza niej m.in. Polska. Pakt fiskalny ma być podpisany do marca. Kolejny szczyt Unii Europejskiej odbędzie się 30 stycznia poinformował pod koniec grudnia przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy. Oficjalnie szczyt będzie poświęcony zatrudnieniu, ale spotkanie zdominuje zapewne kwestia kryzysu w strefie euro. Rada Ministrów przyjęła 6 grudnia projekt budżetu na W dokumencie założono, że w przyszłym roku wzrost gospodarczy wyniesie 2,5 proc., deficyt budżetowy nie przekroczy 35 mld zł, a deficyt sektora finansów publicznych nie przekroczy 3 proc. Premier Donald Tusk zapewnił po posiedzeniu rządu, że budżet na przyszły rok będzie skrajnie odpowiedzialny i nie zawiera rozwiązań radykalnych. Kryzys to nie jest czas na rewolucje, kryzys to czas odpowiedzialnych działań powiedział szef rządu. Dodał, że minister finansów Jacek Rostowski podziela tę opinię. Podczas wygłaszania exposé premier zapowiedział m.in., że rząd PO i PSL będzie kontynuował program dyscypliny finansowej i ograniczania deficytu finansów publicznych oraz deficytu budżetowego. Rząd zakłada m.in. wzrost składki rentowej oraz podniesienie wieku emerytalnego, pozostawi natomiast ulgę podatkową na dzieci. W planie na najbliższe cztery lata znalazły się także zapowiedzi ograniczenia przywilejów emerytalnych w służbach mundurowych oraz w górnictwie, nowe zasady płacenia składek dla rolników, stopniowe odchodzenie od KRUS, a także wprowadzenie do powszechnego systemu emerytalnego duchownych. Zdaniem premiera, proponowany przez rząd projekt budżetu będzie chronił ludzi przed najbardziej bolesnymi skutkami kryzysu. Minister finansów Jacek Rostowski powiedział, że wydatki budżetu państwa wyniosą maksymalnie 328 mld 847 mln zł, a przychody 293 mld 847 mln zł. Marek Belka: Wytyczne dla rządu Dobrze oceniam exposé premiera Donalda Tuska, bo było ono skoncentrowane na sytuacji finansowej kraju. Po pierwsze, podjęło szereg problemów strukturalnych, premier obiecał reformy. Po drugie, potwierdziło ścieżkę konsolidacji fiskalnej. Po trzecie, przedstawiono w nim katalog rozwiązań, które mają pomóc w realizacji tego celu. No i społecznie właściwie nic nie można zarzucić temu planowi. Rząd powinien dokonać kolejnego kroku w konsolidacji finansów publicznych, reformując m.in. emerytury mundurowe oraz KRUS, unikając jednocześnie podnoszenia podatków. Bank centralny wesprze działania rządu, prowadząc odpowiedzialną politykę monetarną oraz chroniąc walutę przez atakami spekulacyjnymi. Okres powyborczy to dobry moment na przedstawienie oczekiwań banku centralnego wobec przyszłej polityki gospodarczej. Liczę na zapowiedziane przez premiera Donalda Tuska wzmocnienie Komitetu Stabilności Finansowej, powołanego do zarządza- nia kryzysem. ( ) Oczekuję też szybkich działań zmierzających do stworzenia Rady Ryzyka Systemowego z udziałem ministra finansów i wiodącą rolą prezesa NBP. Liczę na kolejny znaczący krok w konsolidacji finansów publicznych, ale nie na radykalną reformę, bo taka już była w 1990 i dziś w Europie potrzebuje jej Grecja, a nie Polska. Oczekuję konsekwentnej realizacji budżetu państwa w 2011 i mam nadzieję, że wynik sektora publicznego tak jak zapowiadano będzie znacznie lepszy od planowanego. To da nam dobry punkt wyjścia dla budżetu na 2012, szczególnie że zakładany jest 4-proc. wzrost PKB, podczas gdy na horyzoncie widać spowolnienie. Przypominam, że Instytut Ekonomiczny NBP prognozuje wzrost PKB na poziomie 3,2 proc. w Po stronie wydatkowej należy rozpocząć kilka reform, nawet jeśli nie przyniosą efektów od razu. Trzeba rozwiązać problem emerytur mundurowych, zracjonalizować wydatki Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS), uwalniając ją z pew- 6 a.pl

7 nych narosłych latami nadmiarowych świadczeń. Cieszy mnie, że rząd nie planuje podwyżek podatków pośrednich. Gdyby do tego doszło, byłby to impuls proinflacyjny, a podwyżka składki rentowej w perspektywie i podatków dochodowych to rozwiązania neutralne dla inflacji. To nigdy nie jest dobre dla rozwoju gospodarczego, ale też istnieją wciąż kosztowne dla budżetu ulgi o nikłej społecznej efektywności. Choćby ta na internet, kosztująca budżet 2,7 mld zł rocznie to równowartość połowy dochodu z 1-proc. podwyżki VAT. Trzeba jednak powiedzieć, że w Polsce takich nieefektywnych ulg jest stosunkowo niewiele. Istotna jest zapowiedź wprowadzenia podatku od kopalin. Jeżeli traktujemy poważnie perspektywę wydobycia gazu z łupków, to taka danina jest absolutnie niezbędna. I trzeba ją wprowadzać teraz, a nie wtedy, kiedy wydobycie będzie już zaawansowane. Państwo musi być do tego przygotowane. NBP może wesprzeć działania rządu, prowadząc stabilną politykę pieniężną. W ogarniętym kryzysem świecie powinna być zorientowana długofalowo i przyczyniać się do zwiększenia stabilności. Powinniśmy walczyć z inflacją, ale nie szarpiąc się nie podkręcać śruby za mocno, by jej za chwilę zbyt mocno nie luzować. Powinniśmy unikać skrajności, ale jednocześnie konsekwentnie dążyć do sprowadzenia inflacji do celu średnioterminowego NBP 2,5 proc. w paśmie wahań ±1 pkt proc. Bardziej zdyscyplinowana polityka budżetowa otwiera możliwości poluzowania polityki pieniężnej w jakiejś perspektywie. To podręcznikowa zależność. Nie chcę składać jakichś konkretnych deklaracji, ale niewykluczone, że tak. Dziś jesteśmy w takiej sytuacji, jeśli chodzi o politykę stóp procentowych, w której możliwe jest zarówno obniżanie stóp, jak i ich podwyższanie. Dobry projekt budżetu na 2012 i jego dobra implementacja, zwiększa prawdopodobieństwo obniżek stóp. To był jeden z głównych powodów naszych interwencji na rynku walutowym. Słabszy złoty oznacza trudniejszą dezinflację. Inflacja spada powoli, ale tego się spodziewaliśmy, co widać w naszych projekcjach inflacyjnych. Faktem jest, że inflacja jest ciągle wysoka i dlatego nie powinno nikogo dziwić, że Rada Polityki Pieniężnej nie obniża stóp procentowych, choć wszyscy spodziewają się pogorszenia koniunktury. Opr. AO Nr 8 /

8 rozmowa biznesowa W 2012 końca świata (raczej) nie będzie Rozmowa z dr. Andrzejem Bratkowskim, członkiem Rady Polityki Pieniężnej, byłym wiceprezesem NBP. ROZMAWIAŁ Sebastian Stodolak Nad światową gospodarką zbierają się czarne chmury? Ostatnio przekonuje o tym nawet Christine Lagarde, szefowa Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Czy rzeczywiście jest się czego bać? Dr Andrzej Bratkowski: Ryzyko wybuchu kolejnego kryzysu w 2012 jest niepokojąco wysokie. Nie jest to może prawdopodobieństwo aż 50-procentowe, ale biorąc pod uwagę skalę zagrożenia, trzeba być czujnym. Jak ta gospodarcza burza może wyglądać? Wyobraźmy sobie, że Europie nie starcza pomysłów, a przede wszystkim woli politycznej, żeby uspokoić rynki finansowe. Nie udaje się też stworzyć mechanizmu, który ograniczałby rozlewanie się kryzysu z jednego kraju na inne. Najpierw na celownik spekulanci biorą Włochy, nikt nie chce kupować włoskich obligacji, a unijne fundusze gwarancyjne są za małe, by pokryć w 100 proc. potrzeby pożyczkowe Włoch. Europejski Bank Centralny nie decyduje się na ostrą interwencję. Italia okazuje się w końcu niewypłacalna, co w rezultacie uderza w system bankowy najpierw Francji, potem Niemiec. Po drodze obrywają Hiszpania, Belgia, Portugalia. Mamy efekt domina. Europejski system bankowy przeżywa załamanie, to przekłada się na gorsze wyniki banków amerykańskich, wstrzymują akcję kredytową i z europejskiego kryzysu robi się nam kryzys globalny. Upadek Lehman Brothers to przy tym lekkie załamanie. W tym czarnym scenariuszu recesja na poziomie 5-7 proc. spadku PKB jest gwarantowana, bo przecież kryzys finansów szybko infekuje też tzw. realną gospodarkę. A jak to wszystko może odbić się na Polsce? Z kryzysu 2008 wyszliśmy obronną ręką dzięki pewnemu splotowi przypadków i zręcznym posunięciom rządu. Złoty jest słaby, nadal brak radykalnych cięć wydatków publicznych, więc jeśli strefa euro się zawali, to tym razem się nam nie upiecze. Nasz PKB też zacznie spadać w tempie ok. 2 proc. Co prawda rząd ma otwartą elastyczną linię kredytową w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, która pozwoli jakoś wybronić się w razie wzrostu kosztów obsługi zadłużenia, ale gospodarka zastopuje mimo to. Jesteśmy w końcu w globalnym systemie i nasz dobrobyt zależy od prosperity innych. Czy strefa euro to jedyne zagrożenie dla globalnego systemu? A USA? Wielu ekonomistów twierdzi, że tam kryzys się jeszcze nie skończył i czeka nas jego drugie uderzenie. USA zdaje się powoli, ale konsekwentnie z załamania wychodzić. Maleje bezrobocie... Może to ozdrowienie to tylko złudzenie? Oczywiście lekarstwo, które zaaplikowano Stanom Zjednoczonym, tamtejszym bankom, czyli ogromne zastrzyki pieniężne, pozwalające utrzymać płynność, nie jest idealne. Możliwe, że było nawet zbyt radykalne, prawdopodobnie czasy dynamicznego rozwoju nieprędko powrócą, USA czeka swego rodzaju stagnacja, ale mimo wszystko sądzę, że koszty zaniechania i niepodjęcia jakichkolwiek działań byłyby o wiele większe. Gdyby nie stymulowano gospodarki USA, doszłoby do o wiele gwałtowniejszego załamania. Z drugiej strony oczywiście nikt nie jest w stanie ocenić dokładnie, jak ta stymulacja wpływa na poziom cen, ale że wpływa to pewne. Podobno ceny w USA wzrosły jedynie o 4-5 proc. w ciągu ostatnich 3 lat. Ceny konsumenckie tak. Ale co z cenami surowców? Np. paliw. To przecież właśnie 8 a.pl

9 FOTo: Grzegorz Kawecki/Puls Biznesu/FORUM Polska gospodarka będzie rozwijać się w tempie od 2,5 proc. do 3,5 proc. Nowego kryzysu i końca świata w 2012 nie będzie, ale raczej utrzyma się obecny poziom niepewności i dużych wahań na rynku. dodruk pieniądza za oceanem sprawił, że w ciągu roku cena benzyny w Polsce skoczyła o ok. złotówkę. I w 2012 będzie nadal rosła? Przy wolnym wzroście gospodarki światowej jest to mało prawdopodobne, ale niewykluczone. Jeśli cena paliw będzie rosła, to rosnąć będą również ceny innych dóbr. Proszę zauważyć, że siła nabywcza światowych walut spada. To znaczy, że nasze portfele chudną. Wzrosty cen surowców odczuwają zwłaszcza kraje biedne i rozwijające się jak Polska. A Chiny? To jedyny stabilny punkt na mapie świata, czy może tam też szykuje się zamieszanie? Co do Chin, wiem, że wielu twierdzi, że ten rynek to również tykająca bomba, że tam też powstała bańka, m.in. w sektorze nieruchomości. Ja również skłaniałbym się do takiego twierdzenia, ale nie sądzę, że ten wybuch nastąpi w tym roku. Chiny są w stanie, używając swoich rezerw gotówkowych, podtrzymać sztuczny wzrost przez najbliższe 5, a nawet 10 lat. To jest wciąż gospodarka nakazowa, wbrew pozorom nie do końca połączona ze światowym systemem finansowym. Oni mają swoje banki, którym brak płynności na razie nie zagraża. Jak załamanie strefy euro i recesję w Europie mógłby odczuć przeciętny Kowalski? Recesja oznacza konieczność nagłych cięć w budżecie, więc jeśli Kowalski pobiera jakieś świadczenia socjalne, to w zależności od ich rodzaju mogą zostać zmniejszone albo zamrożone. Poza tym wzrosną podatki, żeby zbilansować budżet. Oczywiście trudniej byłoby też o pracę, płace w realnej gospodarce spadłyby. Z drugiej strony te efekty byłyby amortyzowane przez słabszą złotówkę, która byłaby na rękę eksporterom. A co z tymi, którzy wzięli kredyty we frankach szwajcarskich? Wysokość rat wzrośnie, bo złoty się osłabi. Dosyć czarnowidztwa. Załóżmy, że nowego kryzysu w przyszłym roku nie będzie... Do takiej właśnie tezy bym się mimo wszystko przychylał. Polska gospodarka będzie rozwijać się w tempie od 2,5 proc. do 3,5 proc. Nowego kryzysu i końca świata w 2012 nie będzie, ale raczej utrzyma się obecny poziom niepewności i dużych wahań na rynku. Czego Kowalski może spodziewać się w takiej sytuacji? Rząd będzie oszczędzał, ale nie tak mocno, wzrośnie składka rentowa. To zresztą zapowiedział premier w exposé. No i spodziewałbym się to dobra informacja dla tych, co mają kredyty we frankach że w wyniku delikatnej aprecjacji złotego stanieje frank. Sądzę, że szczególnie czujny będzie tu Narodowy Bank Polski. Niewykluczone, że od czasu do czasu w odpowiedzi na nagłe wahania kursów walut, które w czasie niepewności są dość prawdopodobne, będzie interweniował. Choć oczywiście, gdyby spekulanci postanowili przypuścić na złotego zmasowany atak, nie mielibyśmy szans. Frank wróci do poziomów poniżej 3,2 zł? Euro do 4 zł? Dolar do 2,8 zł? Nie w najbliższym czasie. Tak mogłoby się stać, gdyby Unii Europejskiej udało się zażegnać problemy na dobre, a na to się nie zanosi. Wystarczy spojrzeć na tempo, w jakim przeprowadzane są reformy. Ja mam natomiast nadzieję, że rząd zajmie się w tym roku najważniejszą obecnie w mojej opinii kwestią, czyli trwałą regułą wydatkową zastępującą obecne rozwiązania przejściowe. Trzeba stworzyć wreszcie mechanizm blokujący rozrost wydatków budżetowych, to będzie sygnał dla rynków, że dbamy o swoje finanse. Nie jesteśmy Szwajcarią, musimy wciąż przekonywać innych o naszej solidności i pokazywać, że mamy się lepiej niż inni pod względem budżetowym. Ktoś, kto chce zainwestować oszczędności, musi mieć niezły mętlik w głowie: giełdy nie dają zarobić, obligacje to wielka niewiadoma, nawet cena złota przestała ostatnio rosnąć to dobry okres na inwestowanie? To zależy od wielu czynników. Od konkretnych przypadków. Jeżeli ktoś chce zainwestować, ale dopuszcza możliwość, że będzie musiał wyjść z inwestycji w ciągu najbliższych kilku lat, to zalecałbym ostrożność. Ale z drugiej strony, jeśli ktoś myśli o oszczędzaniu długoterminowym, na przykład na emeryturę, poza systemem, poza ZUS, to sądzę, że tradycyjne podejście inwestycyjne może się sprawdzić. To znaczy? Część pieniędzy w obligacje, np. dość dobrze oprocentowane dziesięciolatki, a część w akcje. Jest mało prawdopodobne, że w długim okresie można w ten sposób stracić. W przypadku akcji trzeba rzecz jasna badać dokładnie, w jakie firmy inwestujemy. Istnieje tu ryzyko, że jakaś nie przetrwa, że zbankrutuje, a to oznacza stratę. W przypadku naszego lokalnego parkietu może być tak, że tych firm pewnych i dużych będzie za mało, że w pewnym sensie nie będzie w co inwestować. Za kilka lat trzeba będzie zacząć rozglądać się za rynkami zagranicznymi. Obecnie jednak zwłaszcza gospodarki wschodzące są jeszcze mocno niepewne. Chiny, Brazylia, Indie, Rosja to wciąż rynki przede wszystkim spekulacyjne, zaangażowanie tam kapitału może być zdradliwe. Mimo wszystko warto oszczędzać i inwestować. Swoją drogą polskie gospodarstwa domowe cechuje umiarkowana stopa oszczędności, przydałoby się ich trochę więcej. Doświadczeni biznesmeni mawiają, że najlepszą inwestycją i zabezpieczeniem na przyszłość jest inwestycja w siebie, we własną działalność... Tyle że jesteśmy jednym z krajów z największą liczbą regulacji i przepisów utrudniających start w biznesie. Sądzi pan, że można się spodziewać rządowych zmian w tych kwestiach? W pewnym sensie trudno się dziwić, że ministrowie ostatnio zamiast upraszczać przepisy, jeździli na szczyty do Brukseli. Tam trzeba było być, tam zapadają najważniejsze decyzje. Trochę zabrakło czasu na sprzątanie własnego podwórka. A wbrew pozorom to sprzątanie również nie może być przeprowadzone bez planu, na ślepo. Tutaj potrzeba mechanizmów, które wychwytywałyby absurdy, wskazywały je odpowiednim ludziom i dawały takie narzędzia, żeby ci ludzie mogli coś rzeczywiście zmienić. To jest problem menedżersko-intelektualny. A Komisja Przyjazne Państwo? Czemu nie spełniła swojej roli? To instytucja z cyklu miło by było, gdyby było lepiej. Łatwo stwierdzić, że coś nie działa, ale przecież nie o to chodzi. Chodzi, jak powiedziałem, o skuteczny mechanizm naprawy tego czegoś. Prawdą jest jednak, że zawierucha w Europie nie daje całkowitego usprawiedliwienia naszym politykom nie stworzyli takiego mechanizmu, ba!, nawet nie zaczęli nad nim pracować. Nr 8 /

10 raport polska prezydencja Polacy zadowoleni z prezydencji Naszą prezydencję pozytywnie ocenia 68 proc. Polaków badanych przez OBOP. Negatywnie o naszym półrocznym przewodnictwie w Radzie Europy wypowiedziało się 28 proc. Minister ds. europejskich Mikołaj Dowgielewicz wskazał trzy największe sukcesy polskiej prezydencji. Za najważniejszy uznał ostateczne przyjęcie pakietu sześciu aktów legislacyjnych wzmacniających dyscyplinę finansową w UE i strefie euro. Po drugie, sukcesem jest oparcie negocjacji nad nowym wieloletnim budżetem UE na wyjściowej propozycji Komisji Europejskiej z czerwca br. Trzecim sukcesem polskich polityków jest utrzymanie idei rozszerzenia UE. Polska pokazała, że bardzo zależy jej na jedności UE (...). Po drugie, dobrze wypełniła swoją rolę kraju, który stara się, by drzwi do Unii były otwarte. Po trzecie, uważam, że udało się pokazać Polskę jako dynamiczny kraj, który kojarzy się z nowoczesną gospodarką i rozwojem gospodarczym powiedział minister Dowgielewicz na specjalnej konferencji. Minister zaapelował też do dziennikarzy o cierpliwość w dwóch sprawach kształtu nowej fiskalnej umowy międzyrządowej negocjowanej w UE oraz polskich zobowiązań w ramach wzmacniania Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Dajmy sobie jeszcze trochę czasu na to, aby zdefiniować, jakie są nasze możliwości powiedział mediom. Zobaczymy, jak ten wspólny wysiłek unijny będzie wyglądał po Nowym Roku. Kilka pomysłów, które wprowadziliśmy do krwiobiegu UE pozostanie, jak chociażby Europejski Fundusz na rzecz Demokracji czy otwarcie Partnerstwa Wschodniego na 10 a.pl

11 nowe inicjatywy podsumował minister. Pytany o porażki przyznał, że politycy sprawujący prezydencję byli rozczarowani negatywnym stanowiskiem Holandii podczas głosowania w sprawie ostatecznej zgody na przyjęcie Rumunii i Bułgarii do strefy Schengen. Jeśli jednak Holandia wycofa swoje weto, oba kraje mają szansę wejść do strefy już na wiosnę optymistycznie dodał minister Mikołaj Dowgielewicz. 1 stycznia przewodnictwo w Radzie UE przejęła Dania. Podczas polskiej prezydencji podpisane zostały 53 akty prawne (w czasie węgierskiej - 33). Reprezentowaliśmy Europę na szczycie w Durbanie Między 28 listopada a 11 grudnia 2011 w Durbanie (Republika Południowej Afryki) odbywała się konferencja klimatyczna ONZ. Ponad 190 krajów, które podpisały Konwencję klimatyczną ONZ, zgodziło się na plan dojścia do nowego globalnego porozumienia o ochronie klimatu do czego dążyła Unia Europejska. To historyczny przełom w walce ze zmianami klimatu skomentował wyniki szczytu Marcin Korolec, polski minister środowiska odpowiedzialny za negocjacje w imieniu prezydencji. Organizacje ekologiczne także doceniły starania Polski, podkreślając, że osiągnięcie tak istotnego porozumienia możliwe było dzięki działaniom Unii Europejskiej. Potrafiła ona przekonać Chiny, Indie i Brazylię do zobowiązania, że po 2020 także te kraje zdecydują się na redukcję emisji gazów cieplarnianych. Ma to kluczowe znaczenie nie tylko dla skutecznej ochrony klimatu, ale także dla przystąpienia Stanów Zjednoczonych do przyszłego porozumienia. Przyjęty w Durbanie plan działania doprowadzi najpóźniej do 2015 do stworzenia nowego prawnie wiążącego porozumienia, które obejmie wszystkie kraje Konwencji klimatycznej. Dotychczas obowiązujący Protokół z Kioto nakładał obowiązki redukcyjne tylko na grupę krajów rozwiniętych. dużym sukcesem polskiej prezydencji jest przyjęcie tzw. sześciopaku, czyli pakietu sześciu aktów legislacyjnych wzmacniających dyscyplinę finansową w UE To porozumienie kosztowało nas mnóstwo pracy. Bez wstydu można powiedzieć, że to sukces polskiej prezydencji, sukces Unii i światowej społeczności podsumowuje szczyt minister Marcin Korolec, który W budżecie prezydencji, na który z kasy państwa przeznaczono 380 mln zł, zaoszczędzono ok. 10 mln. prowadził negocjacje w Durbanie razem z unijną komisarz ds. klimatu, pochodzącą z Danii Connie Hedegaard. Polska prezydencja uzgadniała stanowisko z Komisją Europejską i wspólnie prezentowała je na forum globalnym. Polska była też organizatorem logistycznego centrum zarządzania pracami Unii Europejskiej na szczycie tworząc miejsce do całodobowych negocjacji około tysiąca osób reprezentujących Unię podczas kilkunastotysięcznego szczytu. Program Kulturalny Polskiej Prezydencji Sukcesem zakończył się też program kulturalny, na który złożyło się tysiąc projektów artystycznych w kraju, przebiegających pod hasłem Kultura dla zmiany społecznej. Realizowane były one w Sopocie, Wrocławiu, Krakowie, Poznaniu i Warszawie oraz w Lublinie, Białymstoku, Katowicach i Krasnogrudzie, czyli tam, gdzie miały miejsce ważne spotkania europejskiej społeczności kulturalnej. Niezwykle istotne było również ponad 400 Ponad 100 spraw zostało skonkludowanych na poziomie Rady UE. wydarzeń poza naszymi granicami. Organizowane je pod wspólnym hasłem I, CUL- TURE. Program promocji polskiej kultury największy z dotychczas realizowanych obejmował też 10 stolic: Brukselę, Berlin, Londyn, Madryt, Paryż, Mińsk, Kijów, Warszawę, Pekin i Tokio. Do sukcesów należy zaliczyć wystawy Złote Czasy Rzeczypospolitej w Pałacu Królewskim w Madrycie (obejrzało ją 95 tys. widzów) i Obok. Polska-Niemcy lat historii w sztuce zorganizowaną w Martin- -Gropius-Bau w Berlinie (odwiedziło ją ponad 50 tys. widzów). Plenerowy spektakl Teatru Biuro Podróży pt. Planeta Lem obejrzało w Europie ponad 12 tys. widzów, a koncertów I, CULTURE Orchestra wysłuchało 7 tys. melomanów. Jednym z najważniejszych punktów był Europejski Kongres Kultury we Wrocławiu (8-11 września 2011), który gościł 300 artystów, naukowców, filozofów i aktywistów. Wszystkie wydarzenia kongresowe obejrzało prawie 200 tys. osób. Materialną pamiątką po prezydencji jest napisana specjalnie na EKK książka wybitnego filozofa i socjologa prof. Zygmunta Baumana Kultura w płynnej nowoczesności. Pozostanie nią także III Symfonia Pawła Mykietyna na głos i orkiestrę, której prawykonanie odbyło się 1 lipca 2011 w Filharmonii Narodowej w Warszawie, podczas oficjalnej inauguracji polskiej prezydencji. Opr. AO Nr 8 /

12 raport gospodarka POLSKA GOSPODARKA 2012 Wybrane prognozy Podstawy gospodarki, z którymi weszliśimy w 2012, są pomyślne. Stale jednak powiększa się niepewność dotycząca popytu zewnętrznego i nakładów inwestycyjnych, czyli tych elementów, które mogą napędzać naszą gospodarkę. Wiele będzie zależeć od sytuacji zarówno w strefie euro, jak i w całej Unii Europejskiej. Prywatyzacja Ministerstwo Skarbu Państwa, już pod wodzą nowego ministra skarbu Mikołaja Budzanowskiego, chce w 2012 sprzedać ok. 300 spółek Skarbu Państwa, w tym część przez GPW. W pierwszej połowie 2012 będzie to posiadający nieruchomości warte 2,3 mld zł Polski Holding Nieruchomości, powstały na bazie m.in. Intraco, Budexpo, Składnicy Księgarskiej, Dipservice u i Towarzystwa Obrotu Nieruchomościami Agro. W krótkim czasie ministerstwo chce sprywatyzować Lotos (do wzięcia jest pakiet 53,19 proc. akcji w jednej transzy). Skarb państwa ma zamiar zakończyć w 2012 procesy prywatyzacji spółek chemicznych Azotów Puławy, Ciechu i ZAK (Zakładów Azotowych Kędzierzyn). Minister Budzanowski liczy też na dokończenie sprzedaży grupy energetycznej Enea oraz finalizację kwestii przejęcia grupy Energa przez Polską Grupę Energetyczną (PGE). Inflacja Zdaniem większości ekspertów rządowa prognoza średniorocznej inflacji 2012 na poziomie 2,8 proc. jest optymistyczna. Manewry do obniżania inflacji są ograniczone. Cześć ekspertów wskazuje kurs złotego jako największe zagrożenie dla inflacji. Nasza waluta, wobec dużej niepewności na świecie, może w przyszłym roku pozostawać na wysokich poziomach, co będzie istotnym czynnikiem proinflacyjnym, bo ceny towarów importowanych będą wyższe. Oprócz kursu złotego elementami podnoszącymi inflację będą też np. ceny surowców oraz produktów rolnych na rynku globalnym. Składka rentowa wyższa Rząd zamierza w 2012 podnieść składkę rentową o 2 pkt proc. po stronie pracodawcy. Podwyżka ta jest jednym z elementów bu- dżetu na Ma pozwolić na ograniczenie deficytu FUS mniej więcej o 13 mld zł rocznie. Minister finansów Jacek Rostowski poinformował, że zapowiedziane w exposé zmiany w podatkach dochodowych i ulgach nastąpią w 2013 i nie wejdą do budżetu na 2012, natomiast podniesienie składki rentowej może nastąpić jeszcze w tym roku, nawet wcześniej niż w trzecim kwartale Rostowski przypomniał, że podniesienie składki rentowej nie jest żadną rewolucją, a tylko powrotem do jej poprzedniego poziomu płaconego przez przedsiębiorców. Minister finansów powiedział także, że rekompensatą za wzrost kosztów pracy może być obniżenie odpisu na Fundusz Pracy, jednak prawdopodobnie nie nastąpi to wcześniej niż pod koniec kadencji obecnego rządu. Zdaniem ekspertów, zmiana ustawy podnosząca składkę rentową po stronie pracodawcy nie wpłynie zauważalnie na stopę bezrobocia rejestrowanego. Nie wpłynie na liczbę pracujących, więc podniesienie składki będzie dla rynku pracy neutralne a.pl

13 Ceny paliw Nie mamy dobrych prognoz. Ceny paliw biją bowiem wszelkie rekordy, a od 10 października 2011 poznaliśmy obcy nam trend, czyli cenę oleju napędowego większą od ceny benzyny. Tylko nasz największy koncern paliwowy, Orlen, pobił rekord jako mln zł. W 2012 aż o 16 gr wzrośnie akcyza doliczana do litra oleju napędowego. Pesymistycznie nastawieni eksperci twierdzą, że już w I kwartale 2012 zapłacimy 6 zł za litr paliwa do aut z silnikiem Diesla. w gdańskiej Enerdze. Poznańska Enea podwyższy stawki o 4,86 proc., natomiast Polska Grupa Energetyczna o 4,46 proc. pierwsza firma w historii Polski miał ponad 100 mld zł przychodów w jednym roku. I to mimo znanej prawidłowości, że gdy ropa gwałtownie drożeje, natychmiast topnieją zyski rafinerii z produkcji paliw. Do końca listopada litr benzyny 95 zdrożał o 15 gr i cena wyniosła średnio 5,35 zł, a oleju napędowego o 24 gr do 5,40 zł. Na niektórych stacjach ceny poszybowały jeszcze wyżej. Oszczędności z tytułu zamrożenia płac sędziowskich i prokuratorskich wyniosą ok. 140 mln zł. Nie będzie można też ominąć tzw. podatku Belki, czyli płacenia 19-proc. podatku od zysków z lokat. Dzięki temu do budżetu będzie wpływać ok. 380 mln zł rocznie. Był to szok dla kierowców, gdyż miesiąc wcześniej można było kupić benzynę 95 po 5,09 zł za litr. Nasze koncerny paliwowe z niepokojem patrzą na początek Najpierw, od połowy 2011, rząd zlikwidował ulgi w podatku akcyzowym na biokomponenty dolewane obowiązkowo do paliw i na same biopaliwa. W pierwszym kwartale bez ulg kosztowało to Orlen ponad 300 mln zł, a Lotos Wzrost podatku akcyzowego Aby zapewnić stabilność finansów publicznych, rząd przyjął rozwiązania umożliwiające zahamowanie szybkiego wzrostu długu publicznego, który niesie ryzyko przekroczenia drugiego progu ostrożnościowego (55 proc.) w Rząd przyjął ustawę okołobudżetową, która ma w 2012 zahamować szybki wzrost długu publicznego. Podwyższona zostanie akcyza na olej napędowy, a do budżetu trafi z tego tytułu ok. 2,2 mld zł. O 4 proc. wzrośnie akcyza na wyroby tytoniowe, dzięki czemu do budżetu wpłynie ok. 245 mln zł. Nie zwiększy się fundusz wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, sędziów i prokuratorów. Oszczędności z tytułu zamrożenia płac sędziowskich i prokuratorskich wyniosą ok. 140 mln zł. Nie będzie można też ominąć tzw. podatku Belki, czyli płacenia 19-proc. podatku od zysków z lokat. Dzięki temu do budżetu będzie wpływać ok. 380 mln zł rocznie. Wzrost cen energii elektrycznej Prezes Urzędu Regulacji Energetyki zatwierdził jeszcze przed świętami Bożego Narodzenia taryfy dla wszystkich największych sprzedawców energii elektrycznej Energi Obrót, Enei, PGE oraz Taurona Sprzedaż. Podwyżki są na poziomie zbliżonym do inflacji. Średni wzrost cen energii elektrycznej, dla odbiorców w gospodarstwach domowych (w tzw. taryfie G), wyniesie 5,1 proc. Nowe taryfy zaczęły obowiązywać od 1 stycznia Dla przeciętnego gospodarstwa domowego, zużywającego rocznie średnio kwh, oznacza to podwyżkę o ok. 2 zł netto miesięcznie. Największa podwyżka czeka odbiorców działającego na południu Polski Taurona. Jego klienci zapłacą za energię o 5,88 proc. więcej. O 5,18 proc. wzrosną ceny energii Bezrobocie Jak podało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosła w grudniu 2011 ok. 12,4 proc. W projekcie budżetu na 2012 rząd zapisał jej spadek na 12,3 proc. W rozmowie z mediami prezes GUS Janusz Witkowski uznał to za racjonalne. Należy pamiętać, że aby powstawały nowe miejsca pracy, gospodarka musi rozwijać się szybciej niż o 2,5 proc. powiedział. GUS podał dane dotyczące bezrobocia w podziale na regiony Polski. Województwem o najwyższym bezrobociu jest woj. warmińsko-mazurskie (18,9 proc.), natomiast regionem o najniższym bezrobociu woj. mazowieckie (9,5 proc.). Eksperci twierdzą, że w czasie Euro 2012 nastąpi wzrost zatrudnienia w sferze usług, ale nie wpłynie to na całoroczny wynik bezrobocia rejestrowanego. Opr. AO Nr 8 /

14 ekspert odpowiada Prof. WITOLD M. ORŁOWSKI NIEZALEŻNY OŚRODEK BADAŃ EKONOMICZNYCH NOBE Co źle poszło, co jeszcze źle pójdzie? Globalny kryzys finansowy trwa już od czterech lat. Tak, od czterech lat, bo to co widzimy obecnie, to wcale nie jest nowy kryzys a tylko nowa odsłona jednego i tego samego kryzysu, który nieprzerwanie trwa aż do tej pory. I co gorsza, prawdopodobnie wcale nie ostatnia odsłona. Kryzysy wybuchają niemal zawsze z tego samego powodu. Pierwotną przyczyną jest rozjechanie się optymistycznych oczekiwań i realnych możliwości rozwoju gospodarczego. Prowadzi to zazwyczaj do powszechnego wzrostu zadłużenia i związanego z nim ryzyka bankructw. I nic dziwnego skoro wszystkim wydaje się, że ich dochody i ceny posiadanych przez nich aktywów będą w nieskończoność rosły, kredyty przestają być straszne. Zaciąga się je i udziela się ich przy optymistycznych założeniach, że nie będzie żadnego problemu ze spłatą i obsługą, a posiadane przez dłużnika aktywa z pewnością stanowią dobre zabezpieczenie długu. Długotrwały okres nadmiernego optymizmu powoduje, że obie strony transakcji kredytowej tracą zdrowy rozsądek i przestają liczyć się z ryzykiem. A kiedy wreszcie następuje moment otrzeźwienia, jest już za późno. Długi raptem stają się niemożliwym do udźwignięcia ciężarem, następują bankructwa (czyli odmowy ich spłaty). Z kolei aktywa, które w teorii stanowiły dobre zabezpieczenie długów, okazują się znacznie mniej warte, niż sądzono, więc instytucje bankowe, które udzielały kredytów, popadają w kłopoty. Wszyscy orientują się, że przygniata ich ciężar długu i wszyscy reagują na to próbami zaciskania pasa. A to tylko pogarsza sytuację w realnej go- Eksplozja zadłużenia gospodarstw domowych w najzamożniejszych krajach spowodowała chorobliwy rozwój rynków finansowych oraz pęd do ukrywania ryzyka. czek. Problem pojawia się wówczas, gdy skala tych pożyczek (czyli suma zadłużenia) w długotrwały sposób rośnie znacznie szybciej niż dochody. Bo to znaczy, że rośnie ryzyko, iż ogromna część długów może nie zostać spłacona. Co więc działo się na świecie w ciągu 20 lat poprzedzających wybuch kryzysu? No cóż, skala rynku finansowego zwiększała się w tempie wielokrotnie wyższym od tempa wzrostu globalnego PKB. Pomiędzy rokiem 1990 a 2007 wielkość depozytów bankowych wzrosła z 20 proc. do 60 proc. globalnego PKB, wartość obligacji z 25 proc. do 80 proc., wartość akcji na giełdach z 15 proc. do 70 proc. Najbardziej spektakularny wzrost odnotowano jednak w odniesieniu do instrumentów pochodnych, czyli takich aktywów finansowych, których dochód zależy od dochodu uzyskanego z innych aktywów. Łączna wartość kontraktów, na które opiewały te aktywa, wynosząca na początku lat 90. niewiele więcej od globalnego PKB, w roku 2007 była już jego dziesięciokrotnością (!). Tak gigantyczny wzrost możliwy był dzięki przepisywaniu obiecywanych sum z jednego papieru na drugi. Nie oznaczało to oszustwa, ale ogromną kumulację ryzyka, bo dochód z jednych aktywów zależał od tego, czy odpowiedni dochód przyniosą inne. I nnymi słowy, rynek finansowy całspodarce i powoduje, że ogromnemu garbowi długów towarzyszą spadające dochody. Dokładnie to stało się w ciągu dwóch dekad poprzedzających wybuch obecnego kryzysu. Zadłużenie wszystkich podmiotów rządów, przedsiębiorstw, gospodarstw domowych (zwłaszcza w krajach najwyżej rozwiniętych) dramatycznie wzrosło. Za miarę tego zadłużenia, w skali całego świata, możemy uznać łączną wartość instrumentów finansowych, które pojawiły się na globalnym rynku. Bo przecież instrumenty finansowe kredyty i depozyty, obligacje rządowe, akcje, instrumenty pochodne to nic innego niż zapisane na papierze umowy poświadczające udzielenie pożyczek. Nie ma oczywiście nic groźnego w fakcie, że wraz z rosnącymi dochodami ludzie zaciągają i udzielają sobie coraz więcej poży a.pl

15 kowicie oderwał się od realnej gospodarki i poszybował w przestworza, składając posiadaczom aktywów niemożliwe do realizacji, a w najlepszym razie obciążone ogromnym ryzykiem obietnice przyszłych dochodów. Efektem tego wszystkiego stał się ogromny garb długów, obciążających dziś światową gospodarkę. Przez lata wszyscy zakładaliśmy, że instytucje sektora prywatnego w większości zachowują się w sposób odpowiedzialny i nie zaciągają długów ponad możliwości spłaty, a jeśli już ktoś to robi to zazwyczaj rządy. Ciekawe, że w ciągu dekad poprzedzających wybuch kryzysu głównym winowajcą, zaciągającym niemożliwe do spłaty długi nie były jednak wcale państwa, ale właśnie sektor prywatny. To właśnie eksplozja zadłużenia gospodarstw domowych w najzamożniejszych krajach świata spowodowała chorobliwy rozwój rynków finansowych oraz pęd do ukrywania ryzyka poprzez opakowywanie ryzykownych kredytów i odsprzedawanie ich kolejnym inwestorom w formie instrumentów pochodnych. Z drugiej strony, to właśnie prywatne instytucje finansowe, a zwłaszcza banki inwestycyjne, najsilniej zaangażowały się w realizację tego samobójczego procederu. Rządy oczywiście też miały na sumieniu swoje grzechy, ale częściej był to grzech zaniechania niż grzech szaleńczego życia na kredyt (pomiędzy rokiem 1990 a 2007 długi państwowe w relacji do PKB całego świata lekko spadły). Przede wszystkim był to grzech zwolnienia się z obowiązku czujnego obserwowania tego, co wyprawiają banki, przy założeniu, że one same na pewno wiedzą, gdzie są granice możliwego do zaakceptowania ryzyka związanego z zadłużeniem instytucji prywatnych. Cóż, okazało się, że nie wiedziały. W latach instytucje finansowe raptem ogłosiły wszem i wobec: zrobiliśmy niemoż- liwe do naprawienia błędy, mamy katastrofalne straty. Albo rządy nas uratują, wykupując część niemożliwych do spłaty długów, albo nastąpią masowe bankructwa i rozpad światowego systemu finansowego. Słusznie czy nie, rządy głównych krajów świata (USA, Europy Zachodniej, Japonii całe szczęście, że nie Polski) uznały, że nie mają wyjścia. Więc wykupiły owe gigantyczne i niemożliwe do spłacenia długi, pomagając bankom odzyskać rentowność. Efektem stał się jednak gigantyczny wzrost zadłużenia rządów, które w krajach rozwiniętych wzrosło z 72 proc. PKB w roku 2007 do 103 proc. PKB obecnie. Nic dziwnego, że najsłabsze kraje, te w których już w punkcie startu sytuacja finansowa rządów była trudna, znalazły się na skraju bankructwa. I efekty tego widzimy właśnie dzisiaj. Dlaczego wszystkie problemy rozpoczęły się w najsłabszych krajach strefy euro? Odpowiedź jest dość prosta. Po pierwsze, używając euro, kraje te mogły początkowo dość bezkarnie zwiększać swoje zadłużenie (mówiąc najkrócej, inwestorzy pożyczali im pieniądze w przekonaniu, że ich długi są w ten czy inny sposób gwarantowane przez kraje najsilniejsze, zwłaszcza Niemcy). Po drugie jednak, kiedy wszyscy zorientowali się w sytuacji i odmówili dalszego kredytowania, kraje te nie mogły pomóc sobie, drukując pieniądze. Bo euro nie drukuje się ani w Atenach, ani w Lizbonie, ale we Frankfurcie. A Europejski Bank Centralny (EBC) może ewentualnie ratować przed bankructwem wielkie kraje, np. Włochy, ale na pewno nie był gotów ryzykować wybuchu inflacji po to, by ratować Grecję czy Irlandię. Co z tego wszystkiego dalej wyniknie? Małe kraje Grecja, Irlandia, Portugalia muszą pogodzić się z twardymi warunkami, pod którymi mają szanse uzyskać pomoc od zamożniejszych partnerów i od Międzynarodowego Funduszu Walutowego. W ich przypadku możliwe jest zresztą spisanie części długów na straty, czyli częściowe bankructwo. Jeśli cała rzecz będzie przeprowadzona spokojnie, pod kontrolą, nie musi wywołać żadnej paniki na rynku. Gdyby jednak zaraza dotarła do krajów wielkich Hiszpanii i Włoch EBC nie będzie miał wyboru i będzie musiał dodrukować puste pieniądze, po to by nie dopuścić do bankructwa i paniki nie do opanowania. Podobnie zresztą, jak robi już od 4 lat amerykański Fed, bez cienia wahania drukując biliony pustych dolarów, po to by nie zabrakło ich na kontach amerykańskiego rządu. Efektem tego prędzej czy później będzie wybuch globalnej inflacji. Dziś jednak wszyscy wolą się tym nie przejmować. Najważniejsze, by nie upadły żadne duże państwa tak jak 4 lata temu najważniejsze było, by nie upadły żadne duże banki. Słowem, wszystko przed nami. W czarnym scenariuszu w pewnym momencie wybuchnie panika i wiele krajów straci zdolność obsługi swojego zadłużenia. To oznaczałoby ponownie wielkie załamanie rynków finansowych i potężną recesję. W scenariuszu optymistycznym uda się powstrzymać panikę samą deklaracją, że w razie potrzeby EBC i Fed dodrukują pieniądze. W najbardziej prawdopodobnym scenariuszu jakichś wybuchów paniki nie da się powstrzymać, a pieniądze i tak trzeba będzie wydrukować. I za parę lat cierpieć z powodu inflacji. Nr 8 /

16 felieton gospodarczy Witold Gadomski Gazeta Wyborcza Błędne diagnozy, złe recepty Obecny światowy kryzys finansowy porównywany jest z Wielką Depresją lat 30., która zaczęła się latem 1929, a więc na kilka miesięcy przed krachem giełdowym, a trwała do wiosny Niektórzy historycy gospodarki uważają, że kryzys lat 30. skończył się dopiero w 1939, a więc trwał 10 lat. Dopiero wówczas gospodarka amerykańska zaczęła trwale rosnąć po kolejnej głębokiej recesji, którą przeżyła w latach Wbrew obiegowym opiniom, a także ułomnej pamięci, w latach 30. rządy w Ameryce i Europie nie pozostawały bierne wobec recesji i już kilka miesięcy po jej rozpoczęciu podjęły szereg działań. Zwolennikiem aktywnej polityki antyrecesyjnej był prezydent Herbert Hoover, poprzednik Franklina Delano Roosevelta. Dogadywał się ze związkowcami i przemysłowcami, namawiając tych drugich do utrzymywania płac na niezmienionym poziomie. I rzeczywiście, realne płace w przemyśle (po uwzględnieniu deflacji), mimo recesji i wysokiego bezrobocia nie spadały, a rosły. Rosły też wydatki budżetu. A mimo to (lub właśnie dlatego) działania antyrecesyjne okazywały się nieskuteczne. Produkcja przez cztery lata spadała, a bezrobocie w szczytowym okresie osiągnęło w kilku krajach (w tym w USA) 25 proc. Skutki obecnego kryzysu nie są tak dramatyczne jak tego sprzed 80 lat, ale jest on jeszcze daleki od zakończenia. Trzy cechy obu kryzysów są wspólne: 1. Ich rozmiary i przebieg zaskoczyły wszystkich. Musiało minąć sporo czasu, by ekonomiści byli w stanie określić najbardziej istotne źródła kłopotów gospodarczych. Zresztą, kilkadziesiąt lat po zakończeniu Wielkiej Depresji wciąż otwarta jest dyskusja nad jej przyczynami. Nie jest wykluczone, że także obecny kryzys doczeka się w przyszłości wielu opisów i interpretacji, a ekonomiści nie będą w stanie osiągnąć konsensusu w sprawie jego przyczyn. 2. Stosowane przez polityków i ekonomistów recepty okazały się nieskuteczne. Co więcej nie jest wykluczone, że aktywna polityka gospodarcza prowadzona przez rządy zarówno w latach 30., jak i obecnie wydłużyła okres trwania kłopotów finansowych. 3. W miarę upływu czasu zmieniał się charakter obu kryzysów, a tym samym zmieniały się kierunki działań antykryzysowych. Krótko mówiąc w obu przypadkach mamy do czynienia z serią negatywnych zjawisk gospodarczych, powiązanych ze sobą i stanowiących ciąg przyczynowo-skutkowy, których nie sposób opisać jednym tylko wskaźnikiem na przykład dynamiką PKB. Obecny kryzys rozpoczął się w 2007 od zapaści rynku pożyczek hipotecznych wysokiego ryzyka w Stanach Zjednoczonych. Za jego symboliczny początek można uznać run na brytyjski bank Northern 16 Rock, zaangażowany w operacje na amerykańskim rynku kredytów subprime. Bank utracił płynność we wrześniu 2007, a dwa miesiące później został znacjonalizowany. Ekonomiści uznali, że jest to sygnał niepokojący, ale nikt jeszcze nie zdawww.prywatnaemerytur a.pl