Zabezpieczenie i regeneracja zagrożonych korozją konstrukcji z betonu (cz. I) O przeciwkorozyjnym działaniu otuliny betonowej na zbrojenie

Transkrypt

1 KO N S T R U KC J E E L E M E N T Y M AT E R I A ŁY Zabezpieczenie i regeneracja zagrożonych korozją konstrukcji z betonu (cz. I) O przeciwkorozyjnym działaniu otuliny betonowej na zbrojenie 0 Dr inż. Mariusz Jaśniok, dr hab. inż. Adam Zybura, Politechnika Śląska, Gliwice 1. Wprowadzenie Uszkodzenia konstrukcji żelbetowych narażonych na wpływy środowiskowe są najczęściej spowodowane korozją zbrojenia. W dobrze wykonanych konstrukcjach ze szczelnego betonu i z prawidłową grubością otuliny korozja zbrojenia nie powinna wystąpić przez kilkadziesiąt lat eksploatacji. Jednak w późniejszym okresie można spodziewać się narastania niekorzystnych zmian w wyniku naturalnego oddziaływania otoczenia. W przypadku, gdy użytkownik lub inwestor oczekuje większej trwałości konstrukcji niż zapewnia naturalna ochrona zbrojenia otuliną betonową, konieczne są zabiegi specjalne. Niniejszy artykuł rozpoczyna cykl poświęcony problematyce zwiększenia trwałości konstrukcji wykonywanych w poprzednim okresie obowiązywania liberalnych wymagań normowych w dziedzinie ochrony przeciwkorozyjnej zbrojenia oraz przystosowaniu konstrukcji, które od chwili wzniesienia powinny charakteryzować się dużą odpornością na działanie nieobojętnego środowiska. W pierwszej kolejności przedstawiono w zarysie mechanizm zabezpieczenia zbrojenia przed korozją otuliną betonową, a następnie przyczyny utraty przez beton właściwości ochronnych, prowadzącej do wystąpienia procesów korozyjnych zbrojenia. W kolejnych artykułach zostaną opisane sposoby zabezpieczania prętów zbrojeniowych powłoką cynkową oraz powłokami z tworzyw sztucznych przed wbudowaniem do konstrukcji, zasady ochrony inhibitorowej zbrojenia, ze szczególnym uwzględnieniem stosowania inhibitorów migrujących przez beton otuliny, a także zaawansowane metody elektrochemiczne zabezpieczenie zbrojenia przed korozją ochroną katodową i protektorową oraz regeneracja otuliny w wyniku ekstrakcji chlorków i realkalizacji skarbonatyzowanego betonu. Oprócz zasad działania mechanizmów ochronnych oraz techniki wykonywania zabiegów, przedstawione będą przykłady zabezpieczanych lub regenerowanych konstrukcji.. Kontakt betonu ze stalą zbrojeniową W konstrukcjach żelbetowych stal zbrojeniowa jest naturalnie chroniona przed korozją przez beton od momentu ułożenia mieszanki betonowej w deskowaniu. Efekt ochrony przeciwkorozyjnej stali spowodowany jest wysokim odczynem zasadowym beto- nu. Wysoka zasadowość betonu (ph > 1,5) jest wywołana alkaliami (Na +, K +, Ca +, OH - ) znajdującymi się w cemencie, które rozpuszczone są w wodzie zawartej w porach betonu cieczy porowej [1]. Ciecz porowa jest pozostałością po wodzie zarobowej użytej w trakcie wykonywania mieszanki betonowej oraz występuje w wyniku absorpcji wilgoci z powietrza. Wysoki odczyn zasadowy cieczy porowej, decyduje o ochronie przed korozją (pasywacji) stali zbrojeniowej. Na skutek bezpośredniego kontaktu stali zbrojeniowej z wysoko alkaliczną cieczą porową, na powierzchni metalu tworzy się naturalna warstewka pasywna (ochronna). Warstewka pasywna znajduje się bezpośrednio na powierzchni stali i styka się z tzw. strefą przejściową, której grubość wynosi 50 0 µm (0,05 0,1 mm). Strefa przejściowa złożona jest z: warstwy podwójnej grubości 1 µm, warstwy dużych kryształów CH (CaO H O) grubości 30 µm oraz porowatego zaczynu cementowego [] rys. 1. Schemat warstewki pasywnej na powierzchni stali przedstawiono na rysunku. Warstewka pasywna zbudowana jest z trwałego tlenku fazowego Fe 3 O 4, który oddziela powierzchnię stali od bezpośredniego kon-

2 KONSTRUKCJE ELEMENTY MATERIAŁY stal beton s trefa przej ś ciow a warstewka pasywna warstwa podwójna w-wy dużych kryształków porowaty zaczyn cementowy Rys. 1. Strefa przejściowa (kontaktowa) między betonem a stalą zbrojeniową warstewka pasywna Fe 3 O 4 = FeO Fe O 3 stal beton ziarna struktury żelaza Rys.. Schemat warstewki pasywnej na powierzchni stali zbrojeniowej P rzepuszczalno ś ć wod y S t op i e ń hydratacj i ] - [(m/s) [%] ,0 0,30 w/c =0,40 0,60 0, nm 0,70 nm m= µ Udział objętościowy porów kapilarnych [%] Rys. 3. Wpływ wartości w/c na przepuszczalność betonu [5] s tal zbrojeniowa warstwa podwójn a w roztworze ph>1,5 m 1 - µ m µ m µ taktu z roztworem. Warstewka pasywna składa się zasadniczo z dwóch tlenków żelaza o odmiennej budowie krystalicznej: Fe 3 O 4 = FeO Fe O 3 [3]. Tlenek FeO jest zbudowany z kationów żelaza dwuwartościowego (Fe + ), które mogą przechodzić do roztworu. Natomiast tlenek Fe O 3 składa się z kationów żelaza trójwartościowego (Fe 3+ ), które do roztworu nie przechodzą. Mimo, iż grubość warstewki pasywnej jest bardzo mała (1 5 nm), to w warunkach wysokiej zasadowości cieczy porowej (ph > 1,5) stanowi silną barierę ochronną, uniemożliwiającą przemieszczanie się jonów żelaza z krystalicznej struktury stali zbrojeniowej do roztworu porowego por. [3]. Istnienie szczelnej warstewki pasywnej blokuje wszelkie procesy korozyjne zbrojenia. Szersze omówienie budowy warstewki pasywnej na powierzchni stali zbrojeniowej zamieszczono w monografii [4]. 3. Ochronne właściwości betonu Właściwości ochronne otuliny betonowej w stosunku do zbrojenia zależą od: rodzaju i zawartości cementu w betonie, stosowanych dodatków, stosunku wodno- -cementowego w/c, a także konsystencji mieszanki betonowej, jakości wykonania betonu i jego pielęgnacji [5]. Szybkość niszczenia otuliny betonowej, pomijając uszkodzenia mechaniczne, uzależniona jest przede wszystkim od możliwości transportu agresywnych substancji w głąb betonu [6]. Wnikanie substancji do betonu może odbywać się na zasadzie dyfuzji, sorpcji lub przepuszczalności. Proces dyfuzji wywołany jest przemieszczaniem się jonów lub cząsteczek w roztworze na skutek gradientu stężeń. Sorpcja wynika z ruchu cieczy w kapilarnych porach betonu (podciąganie kapilarne), które są otwarte na otaczający ośro- 1

3 KO N S T R U KC J E E L E M E N T Y M AT E R I A ŁY stwardniały zaczyn cementowy pory kapilarne zaadsorbowana woda niezwiązana chemicznie (wolna) pory żelowe przekroje 00x większe od porów żelowych Rys. 4. Kapilarno-porowata struktura betonu dek [6]. Przepuszczalność jest przepływem wywołanym różnicą ciśnień. Wymienione trzy mechanizmy transportu wpływają łącznie na przenikalność betonu. Na rysunku 3 przedstawiono zależność współczynnika przepuszczalności wody w betonie od stosunku w/c. Wraz ze wzrostem współczynnika w/c, wzrasta przepuszczalność wody przez beton, przy czym po przekroczeniu w/c 0,6 następuje gwałtowny wzrost przepuszczalności [5]. Wartość współczynnika w/c wpływa na liczbę porów przelotowych w betonie. Pory przelotowe są porami ciągłymi o średnicach co najmniej nm [6]. Duża liczba tych porów ułatwia wnikanie czynników agresywnych do betonu. W celu ograniczenia możliwości dyfuzji nieobojętnych składników P r om i e ń k apila r y [m] -7-8 z otoczenia do betonu, norma projektowania konstrukcji żelbetowych PN-B-0364:00 [7] wymaga, aby w miarę wzrostu agresywności środowiska stosować coraz mniejsze wartości wskaźnika w/c z przedziału 0,65 0,45 oraz coraz wyższe klasy betonu od B0 aż do B45. W procesach korozyjnych istotne znaczenie mają pory w stwardniałym zaczynie cementowym. Natomiast ze względu na dużo większą odporność chemiczną kruszywa, występujące w nim pory można traktować drugorzędnie. Schematyczny układ porów w betonie przedstawiono na rysunku 4. Wyróżnia się dwa odrębne rodzaje porów: pory kapilarne i pory żelowe [6]. Pory kapilarne są pozostałością po wodzie w świeżej Wilgotność względna powietrza [ %] Rys. 5. Zależność maksymalnego promienia porów kapilarnych zapełnionych wodą kondensacyjną od wilgotności względnej powietrza [5] mieszance betonowej. Pory żelowe stanowią pustki wewnętrzne powstałe z połączenia przestrzeni międzywęzłowych cząsteczek hydratów [8]. Kształt porów kapilarnych jest bardzo zróżnicowany. Na podstawie pomiaru ciśnienia określono ich wielkość na 1,3 µm. Pory żelowe są znacznie mniejsze od porów kapilarnych i charakteryzują się średnicą 1,5,0 nm. Pory żelowe mają wymiar tylko o jeden rząd większy od cząsteczki wody. Pory kapilarne tworzą układ pustek połączonych ze sobą porami żelowymi. Pory kapilarne i pory żelowe mają rozwiniętą powierzchnię wewnętrzną. W porach betonu może występować woda w postaci: pary wodnej, cienkiej warstewki zaadsorbowanej na ściankach porów oraz wody wypełniającej kapilary. Woda w betonie może być związana chemicznie, fizykochemicznie lub fizykomechanicznie [5]. Woda związana chemicznie jest wbudowana w strukturę sieci krystalicznej żelu cementowego. Woda związana fizykochemicznie występuje na ściankach porów w postaci cienkiej błonki utrzymywanej siłami oddziaływania międzycząsteczkowego, natomiast woda związana fizykomechanicznie utrzymywana jest siłami napięcia powierzchniowego. Występujące na powierzchni porów warstewki wody mogą osiągać grubości rzędu kilku cząsteczek. W przypadku większej wilgotności względnej

4 KONSTRUKCJE ELEMENTY MATERIAŁY powietrza, zachodzi zjawisko kapilarnej kondensacji [5]. Na rysunku 5 przedstawiono wykres ilustrujący zależność maksymalnego promienia kapilar zapełnionych wodą kondensacyjną od wilgotności względnej powietrza. Zawartość wody w porach betonu w bardzo istotny sposób wpływa na szybkość dyfuzji czynników zależność między długością okresu pielęgnacji betonu na mokro, a czasem inicjacji korozji zbrojenia. Na rysunku 7 przedstawiono wykres ilustrujący wymienioną tendencję określoną na próbkach z betonu o w/c = 0,5, zawierającego cement w ilości 330 kg/m 3, przy częściowym zanurzeniu w 5% roztworze NaCl [6]. Rys. 6. Wpływ wypełnienia wodą porów betonu na szybkość dyfuzji CO [9] C z as inicjacji k oro zji [dni ] woda CO CO powietrze pory CO CO Mała wilgotność betonu Dyfuzja gazu: powolna szybka agresywnych w betonie. W porach wypełnionych wodą, dyfuzja gazów (np. CO ) jest poważnie utrudniona, co według pracy [9] przedstawiono na rysunku 6. Natomiast w tych samych warunkach wnikanie składników łatwo rozpuszczalnych w wodzie, np. Cl przebiega wielokrotnie szybciej. Jak już wspomniano, ciecz wypełniająca pory betonu jest nasycona alkaliami pochodzącymi z cementu. Im więcej cementu zawiera beton, tym wyższy jest zapas alkaliów zapewniających wysoką zasadowość cieczy porowej. Odpowiednio wysoki zapas alkaliów jest wskazany ze względu na antykorozyjne oddziaływanie betonu na stal zbrojeniową. Dlatego, zarówno w przepisach Eurokodu, jak i normy PN-B- 0364:00 [7] wymaga się, aby w niekorzystnych warunkach środowiskowych stosować zwiększoną ilość cementu [, 11]. Obecnie do betonu wprowadza się dodatki mające poprawić głównie jego właściwości mechaniczne. Często dodatki te korzystnie wpływają również na właściwości ochronne otuliny w stosunku do zbrojenia. Jako dodatki do betonu stosuje się najczęściej popioły lotne, mielony granulowany żużel wielkopiecowy i pyły krzemionkowe. Wymienione dodatki zmniejszają szybkość korozji zbrojenia dzięki znacznie obniżonej przepuszczalności betonu i zwiększeniu jego oporu właściwego [6]. Istotnym czynnikiem polepszającym właściwości ochronne jest również prawidłowa pielęgnacja betonu. Jak wykazały badania doświadczalne, istnieje ścisła 0 30 Okres pielęgnacji [dni] Rys. 7. Wpływ okresu trwania pielęgnacji betonu na czas inicjacji korozji zbrojenia [6] Duża wilgotność betonu Powolna dyfuzja CO 4. Przyczyny utraty właściwości ochronnych otuliny Utrata właściwości ochronnych otuliny betonowej względem stali zbrojeniowej może nastąpić na skutek: zobojętnienia betonu, zanieczyszczenia betonu czynnikami agresywnymi, a także korozji betonu [5]. Najczęściej zobojętnienie betonu wywołują kwaśne gazy. Rozróżnia się trzy grupy gazu o podobnych właściwościach destrukcyjnych. Do pierwszej grupy zalicza się dwutlenek węgla, który powoduje powstanie słabo rozpuszczalnych soli, głównie węglanu wapnia, zgodnie z reakcją Ca(OH) (c) + CO (g) CaCO 3(s) + H O (c) (1) Dwutlenek węgla występuje w powietrzu atmosferycznym w stężeniu od 0,03% (na terenach wiejskich) do 0,3% 1,0% (w dużych miastach) [6]. Zawartość w powietrzu CO jest 0 razy wyższa niż innych kwaśnych gazów. Z tego powodu oddziaływanie CO na konstrukcje betonowe jest dominujące. 3

5 KO N S T R U KC J E E L E M E N T Y M AT E R I A ŁY ph < 9 O H O O H O beton Fe + (OH ) e zbrojenie makroogniwo ją w klasach ekspozycji XD1 XD3 w zależności od stopnia wilgotności oraz w klasach XF i XF4, przy dodatkowo występującym oddziaływaniu zamrażanie/rozmrażanie. Chlorki w dużym stężeniu 4 9 g/l znajdują się również w wodzie morskiej, przez co poważnie zagrażają betonowym konstrukcjom nadbrzeżnym (mola, porty, itp.). Specyficzne warunki powodujące zagrożenie chlorkami z wody morskiej, PN-B-0364:00 [7] i PN-EN 06-1 [1] uwzględniają w klasach ekspozycji XS1 XS3. Dyfuzji chlorków przez otulinę sprzyja duża wilgotność betonu. Z chwilą dotarcia do powierzchni stali zbrojeniowej, jony Cl dokonują perforacji warstewki pasywnej, inicjując korozję wżerową zbrojenia. Ostatnią grupą czynników wpływających na właściwości ochronne otuliny są procesy korozyjne betonu. Zjawiska fizykochemiczne wywołujące korozję betonu można podzielić na trzy zasadnicze grupy [5]. Do pierwszej grupy zaliczane są procesy polegające na rozpuszczaniu i wyługowaniu wodorotlenku wapniowego, np. wskutek działania wody miękkiej. Postęp korozji tego typu jest określony prędkością wnikania i odprowadzania wody z betonu. Do drugiej grupy należą zjawiska, podczas których zachodzi wymiana jonów Ca + w spoiwie na inne jony. W wyniku reakcji wymiany tworzą się związki nie wykazujące właściwości wiążących lub ulegające łatwemu wymyciu. Przykładem procesów korozyjnych drugiej grupy jest tzw. agresywność magnezowa. Pod wpływem substancji zawierających jony magnezu (Mg + ) zachodzi reakcja, w wyniku której zostają wyparte kationy wapnia 4 rozpuszczanie Fe + Fe + e Rys. 8. Schemat powstawania makroogniwa korozyjnego na zbrojeniu wskutek karbonatyzacji otuliny [4] redukcja e + H O + O 1 OH Wywołane dwutlenkiem węgla zagrożenie karbonatyzacją betonu zostało ujęte przez normy PN-B- 0364:00 [7] i PN-EN 06-1 [1] w klasach ekspozycji XC1 XC4, uwzględniających dodatkowo niekorzystne warunki wilgotnościowe. Do drugiej grupy niebezpiecznych kwaśnych gazów zalicza się: dwutlenek siarki, siarkowodór i dwusiarczek węgla. Oddziaływanie tych gazów powoduje powstanie słabo rozpuszczalnych soli, które w wyniku krystalizacji przyłączają znaczne ilości cząsteczek wody, czego skutkiem jest zwiększona objętość produktów i nieunikniona destrukcja otuliny [5]. Do trzeciej grupy kwaśnych gazów zalicza się: chlor, chlorowodór oraz opary kwasu azotowego i mrówkowego, które tworzą sole łatwo rozpuszczalne w wodzie. Ich działanie może wywołać niebezpieczeństwo korozji stali zbrojeniowej, w wypadku wniknięcia poza strefę zobojętnioną i uszkodzenia warstewki pasywnej na zbrojeniu [5]. Najczęściej zagrożenie korozyjne zbrojenia stwarzają chlorki. Jony chlorkowe występują w powszechnie stosowanych środkach do topnienia lodu, powodując uszkodzenia obiektów komunikacyjnych (mostów, wiaduktów, tuneli), a także garaży wielokondygnacyjnych. Środowisko zawierające chlorki nie pochodzące z wody morskiej, normy PN-B-0364:00 [7] i PN-EN 06-1 [1] wyszczególnia- MgCl + Ca(OH) CaCl + Mg(OH) () Nierozpuszczalny wodorotlenek magnezowy, mając budowę galaretowatą, narusza zwartość spoiwa cementowego. Do trzeciej grupy należą procesy powodujące powstawanie krystalicznych trudno rozpuszczalnych soli. Sole gromadzą się w porach betonu powodując niszczenie jego struktury przez rozsadzanie podczas zwiększania objętości. Typowym przykładem tego rodzaju korozji jest korozja siarczanowa, w której powstający gips krystalizuje z wodą powiększając swoją objętość o ok. 130% [5]. W wypadku gdy istnieje zagrożenie korozją betonu, środowisko jest zaliczane przez normy PN-B- 0364:00 [7] i PN-EN 06-1 [1] do klas ekspozycji XA1 XA3. Procesy spowodowane oddziaływaniem środowiska przebiegają początkowo w powierzchniowych warstwach otuliny betonowej. Następnie w miarę upływu czasu, procesy te zostają przeniesione w głąb otuliny na skutek dyfuzji. Strefa przeobrażonego betonu traci właściwości ochronne. Po osiągnięciu przez strefę przeobrażonego betonu powierzchni wkładek, rozpoczyna się korozja zbrojenia. Aby zapewnić dostatecznie długi czas eksploatacji konstrukcji żelbetowych, w którym nie powinny rozwinąć się procesy korozji zbrojenia, zarówno Eurokod, jak i norma projektowania PN-B- 0364:00 [7] zaleca stosować w zależności od klasy ekspozycji zróżnicowane grubości otuliny od c = 15 mm (klasa XC1)

6 KONSTRUKCJE ELEMENTY MATERIAŁY do c = 40 mm (wszystkie klasy XD i XS). Konieczność zapewnienia zróżnicowanych grubości otuliny betonowej została teoretycznie uzasadniona w monografiach [, 11]. W środowiskach agresywnie oddziaływujących na beton (klasy XF i XA) norma PN-B-0364:00 [7] nakazuje zwrócić szczególną uwagę na strukturę betonu, natomiast w środowisku agresji chemicznej (klasa XA) zapewnić ochronę powierzchniową betonu. 5. Przebieg procesów korozyjnych zbrojenia Zabiegi technologiczne, w tym zapewnienie prawidłowego stosunku w/c i właściwej zawartości cementu, a także przyjęcie wymaganych klas betonu i grubości otuliny betonowej, mają zabezpieczyć zbrojenie przed korozją w okresie traktowanym jako trwałość konstrukcji. Aczkolwiek Eurokod i norma PN-B-0364:00 [7] nie określają w sposób jawny trwałości, to zawarte w nich zalecenia konstrukcyjne powinny zapewnić projektowany okres użytkowania nie krótszy niż 50 lat. W tym okresie nie powinna wystąpić potrzeba przeprowadzenia większych napraw, które są niezbędne po rozwinięciu się korozji zbrojenia [5,, 11]. Jednak po przekroczeniu okresu trwałości, na zbrojeniu mogą rozwinąć się procesy korozyjne. Procesy korozyjne stali rozpoczynają się od uszkodzenia tlenkowej warstewki pasywnej. Uszkodzenia te są spowodowane chemicznym rozpuszczaniem warstewki tlenkowej pod wpływem skarbonatyzowanego betonu (oddziaływanie CO ) lub w wyniku lokalnego przebicia tlenku wywołanego przez jony Cl. Proces korozji stali zbrojeniowej ma charakter elektrochemiczny. Występuje reakcja anodowa, w wyniku której jony żelaza przechodzą z sieci krystalicznej zbrojenia do roztworu porowego betonu Fe (s) Fe + (c) + e (3) Wraz z reakcją anodową (3), w innych punktach powierzchni wkładek przebiega reakcja katodowa depolaryzacji tlenowej (także na częściach pokrytych warstewką pasywną) H O (c) + ½ O (g) + e OH (c) (4) Schemat procesu korozyjnego na powierzchni zbrojenia, wywołanego przez front karbonatyzacji przedstawiono na rysunku 8. Reakcje elektrochemiczne (3) i (4) wywołują na powierzchni zbrojenia zróżnicowane potencjały elektrodowe i działanie lokalnego ogniwa korozyjnego. Na skutek powstałej między strefą anodową i katodową różnicy potencjałów, następuje wewnątrz sieci krystalicznej stali zbrojeniowej, przepływ ładunków elektrycznych (prądu elektrycznego) za pośrednictwem wprowadzonych w ruch elektronów. Liczba ładunków elektrycznych przepływająca w określonym czasie przez powierzchnię zbrojenia jest gęstością prądu korozyjnego. Prąd ten decyduje o intensywności powstawania ubytków korozyjnych na stali. Działanie makroogniwa korozyjnego ułatwione jest w strefach zarysowania otuliny, szczególnie wzdłuż strzemion. 6. Podsumowanie W konstrukcjach żelbetowych, stal zbrojeniowa powinna być chroniona przed korozją otuliną z betonu prawidłowej jakości. Ochronne właściwości betonu są spowodowane wysokim odczynem zasadowym (ph 1,5) cieczy porowej, pod której wpływem na powierzchni stali tworzy się tlenkowa warstewka pasywna. Korozyjne zagrożenia powodują dyfundujące przez pory otuliny betonowej składniki nieobojętne z otoczenia. Do najczęściej występujących w środowisku składników, wzbudzających korozję zbrojenia, zalicza się dwutlenek węgla powodujący karbonatyzację betonu (klasa ekspozycji XD i częściowo XF) oraz chlorki pochodzące z wody morskiej (klasa ekspozycji XS). Do odrębnej grupy są zaliczane czynniki wpływające na korozję betonu klasa ekspozycji XA. Dobierane w zależności od klas ekspozycji: stosunek w/c, zawartość cementu, klasa betonu oraz grubość otuliny, powinny w prawidłowo zaprojektowanych budowlach użytku powszechnego zapewnić niewystępowanie korozji zbrojenia przez okres około 50 lat. Okres ten jest traktowany jako trwałość konstrukcji. W czasie przekraczającym przewidywaną trwałość konstrukcji wzrasta zagrożenie zbrojenia korozją, którą można powstrzymać lub opóźnić zabiegami specjalnymi. BIBLIOGRAFIA [1] Wieczorek G., Korozja zbrojenia inicjowana przez chlorki lub karbonatyzacją otuliny. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 00 [] Bentur A., Diamond S., Mindess S., Cracking processes in steel fiber reinforced cement paste. Cement and Concrete Research, Vol. 15, 1985, pp [3] Shreir L.L., Korozja metali i stropów. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1966 [4] Zybura A.: Zabezpieczanie konstrukcji żelbetowych metodami elektrochemicznymi, Monografia, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 003 [5] Ściślewski Z., Ochrona konstrukcji żelbetowych, Arkady, Warszawa 1999 [6] Neville A. M., Właściwości betonu, Polski Cement, Kraków 000 [7] PN-B-0364:00 Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężone. Obliczenia statyczne i projektowanie, PKN Warszawa 00 [8] Kurdowski W., Chemia cementu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991 [9] Fragerlund G., Trwałość konstrukcji betonowych, Arkady, Warszawa 1997 [] Praca zbiorowa Sekcji Konstrukcji Betonowych KILiW PAN: Podstawy projektowania konstrukcji żelbetowych i sprężonych według Eurokodu. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław 006 [11] Praca zbiorowa, edytor B. Lewicki, Konstrukcje betonowe, żelbetowe i sprężone. Komentarz naukowy do normy PN-B-0364:00. Instytut Techniki Budowlanej, Warszawa 005 [1] PN-EN 06-1 Beton. Część 1: Wymagania, właściwości, produkcja i zgodność, PKN Warszawa 003 5