7. OBIEKTY MAŁEJ RETENCJI I MODERNIZACJE URZĄDZEŃ PRZECIWPOWODZIOWYCH WYKONANE W 2004 R.

Transkrypt

1 7. OBIEKTY MAŁEJ RETENCJI I MODERNIZACJE URZĄDZEŃ PRZECIWPOWODZIOWYCH WYKONANE W 2004 R. Artur Małecki (Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie) Ochrona przed powodzią należy do zadań organów administracji rządowej i samorządowej województwa lubelskiego, które mają obowiązek podejmowania i realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych w ramach Programu gospodarki wodnej, Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego i innych działań niezbędnych dla zwiększenia stopnia zabezpieczenia ludności i gospodarki narodowej przed powodziami. Wzrastająca w ostatnich latach częstotliwość występowania powodzi, ich duży zasięg i skutki gospodarcze wskazują i uzasadniają podejmowanie coraz kosztowniejszych działań mających na celu zmniejszenie występujących zagrożeń powodziowych i ograniczenie szkód materialnych i niematerialnych. Do działań tych należy między innymi budowa nowych i modernizacja istniejących obwałowań przeciwpowodziowych i budowli wałowych, budowa zbiorników retencyjnych i obiektów małej retencji oraz utrzymanie we właściwym stanie technicznym tych urządzeń. Dlatego też zagadnienia ochrony przed powodzią w woj. lubelskim są przedmiotem stałej troski zarówno ze strony Wojewody Lubelskiego, Marszałka Województwa Lubelskiego, jak i jednostek przez nich Zmodernizowane obwałowanie w Jaroszynie widok w stronę Wisły Zbiornik małej retencji Terebela w trakcie budowy nadzorowanych. Należy podkreślić, że zabezpieczenie powodziowe województwa ulega stopniowej poprawie, ale jest jeszcze bardzo daleko od osiągnięcia wymaganego poziomu określonego w programie docelowego jego zabezpieczenia przed wezbraniami powodziowymi. Na terenie województwa lubelskiego w 2004 r. wykonano obwałowania w zlewni rzeki Wisły na długości 7,736 km, które chronią użytki rolne przed skutkami powodzi. Urządzenia ochrony przeciwpowodziowej, do których zalicza się między innymi obwałowania przeciwpowodziowe i pompownie powodziowe spełniają funkcję ochronną przed wezbraniami powodziowymi. Wały przeciwpowodziowe głównych rzek województwa lubelskiego projektowane są na wylewy wód o prawdopodobieństwie wystąpienia p = 1%. W 2004 r. zostały zmodernizowane obwałowania przeciwpowodziowe na odcinkach rzek: Wisły: Jaroszyn Łęka Regów II obwałowanie lewostronne o długości 4,486 km, zlokalizowane w miejscowościach: Łęka, Kowala, Opatkowice gm. Puławy, pow. puławski. Piotrawin Kamień obwałowanie prawostronne o długości 1,350 km chroniące część doliny Opolskiej, zlokalizowane częściowo na terenie gminy Łaziska, 193

2 Raport o stanie środowiska w 2004 r. pow. opolski, częściowo w byłej gminie Solec n/wisłą. Chodelki (wały wsteczne): Obwałowanie wsteczne rzeki Chodelki o dł. 1,900 km, chroniące dolinę rzeki przed wodami cofkowymi z rzeki Wisły, położone w gm. Wilków, pow. opolski. Wykonano modernizacje pompowni zlokalizowanych w dolinie rzeki Wisły dla odwodnienia terenów odciętych przez wykonane obwałowania w ramach następujących zadań: Pompownia Janowiec gm. Janowiec, pow. puławski, położona na zawalu lewego brzegu rzeki Wisły, odprowadza wodę z powierzchni 9,5 km 2, Pompownia Wilków II gm. Wilków, pow. opolski, położona w zawalu prawego brzegu rzeki Wisły w m. Zastów Karczmiski. Zapewnia ona odpompowanie nadmiaru wody ze zlewni o powierzchni 4 km 2, która jest odcięta wałami wiślanymi, Pompownia Popów gm. Annopol, pow. kraśnicki, położona na prawym brzegu rzeki Wisły w m. Popów, pompuje wodę ze zlewni o wielkości 8,8 km 2, Zbiorniki retencyjne i obiekty małej retencji mają istotne znaczenie dla opóźnienia spływu wód wielkich w zlewni do rzeki Wisły oraz magazynowanie wody dla celów nawodnień rolnych, gospodarki rybackiej, przeciwpożarowych i rekreacyjnych. Obiekty małej retencji powinny być w pierwszej kolejności budowane i modernizowane w celu skutecznego opóźniania odpływu wód wielkich ze zlewni cząstkowych do rzek Wieprza, Bugu i Wisły. Należy podkreślić, że wymienione obiekty obejmują również główne remonty budowli piętrzących ze względu na zły stan techniczny, zagrażający ich bezpieczeństwu. Na podstawie opracowanych programów małej retencji dla województwa lubelskiego istnieje potrzeba budowy, odbudowy i modernizacji tych obiektów. Zrealizowane obiekty małej retencji: Zbiornik Terebela położony na terenie gmin: Biała Podlaska i Leśna Podlaska. Powierzchnia 13,8 ha, objętość 177,165 tys. m 3, powierzchnia lustra wody 11,43 ha, budowla upustowa - zainstalowane zostały 2 szt. mnichów wys. 3,05m φ 0,8m, Zbiornik Aleksandrów położony w gminie Aleksandrów pow. biłgorajski. Powierzchnia 5,88 ha, pojemność 177,6 tys. m 3, budowla piętrząca - zapora czołowa o długości 92 m, wysokości 3,3 m, wybudowana została przegroda dolinowa dł. 108 m, szer. 19,70 m i wysokości 3,20 m. Zmodernizowane w roku 2004 urządzenia stanowiły realizację I etapu tworzenia zabezpieczeń przeciwpowodziowych terenów położonych w zlewni rzeki Wisły w województwie lubelskim. Realizacja tego programu uzależniona jest od wysokości finansowych środków budżetowych, celowych i pomocowych, o które zabiega administrator urządzeń Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie. 194

3 8. USUWANIE SKUTKÓW POWODZI I OSŁONA PRZECIWEROZYJNA Andrzej Budzyński, Alicja Kocot (Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie) 8.1. Usuwanie skutków powodzi W roku 2004 występowały na terenie województwa lubelskiego lokalne powodzie spowodowane nagłym spływem wód roztopowych w okresie wiosennym oraz wód opadowych w miesiącach letnich. Ponadto, na przełomie miesiąca lipca i sierpnia nastąpiło podtopienie terenów w dolinie rzeki Wisły oraz jej dopływów podczas przepływu wysokiej fali powodziowej po intensywnych i długotrwałych opadach deszczu w Karpatach. Łączna wielkość strat w infrastrukturze jednostek samorządu terytorialnego w 2004 r. wyniosła ponad 2,2 mln zł. Zniszczeniu i uszkodzeniu uległy nawierzchnie dróg oraz elementy infrastruktury drogowej dróg gminnych i powiatowych. Wielkość strat powodziowych w poszczególnych jednostkach samorządowych podaje tabela 1. W roku 2004 kontynuowane były w kilkudziesięciu jednostkach prace związane z usuwaniem skutków powodzi z lat Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów podjął decyzję o udzieleniu 55 jednostkom dotacji finansowych na kwotę łączną ponad 5,9 mln zł. Dzięki uzyskanej pomocy zrealizowano zadania o wartości ponad 9,1 mln zł. Odbudowano 35,5 km dróg gminnych, 4,3 km dróg powiatowych, 1 most i 18 przepustów drogowych. Zestawienie rzeczowe i finansowe zadań zrealizowanych w 2004 r. przy współudziale dotacji celowych przedstawia tabela 2. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w ramach prac mających na celu zabezpieczenie zerodowanych skarp i brzegów rzek oraz udrożnienie koryt prowadził prace na rzece Wieprz i granicznym odcinku rzeki Bug. Tabela 1. Wysokość strat w infrastrukturze komunalnej jednostek samorządu terytorialnego woj. lubelskiego spowodowanych powodziami w 2004 r. [zł] Lp. Jednostka samorządu terytorialnego Suma strat w zł 1. Adamów (pow. zamojski) Annopol Goraj Janowiec Komarów - Osada Kurów Rachanie Stężyca Tyszowce Wojsławice Powiat janowski SUMA Umocniony brzeg rzeki Wieprz w m. Kośmin Urzędów nowy most na rzece Urzędówce fot. A. Budzyński fot. A. Budzyński 195

4 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 2. Wykaz rzeczowy i finansowy zadań związanych z usuwaniem skutków powodzi, zrealizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego woj. lubelskiego przy udziale dotacji finansowych z rezerwy celowej budżetu państwa Lp. Nazwa jednostki Koszt całkowity Dotacja [zł.] Udział własny jednostki Uzyskany efekt (odbudowa, remont) I. Gminy: 1. Adamów (pow. zamojski) Drogi 300m+200m 2. Annopol Drogi 133m+95m+175m+300m 3. Batorz Drogi 800m+350m+100m+500m 4. Borzechów Droga 734m 5. Bychawa Drogi 750m+500m 6. Chodel Droga 595m 7. Chrzanów Droga 115m, Przepust 1 8. Dzierzkowice Droga 720m 9. Frampol Droga 620m 10. Godziszów Droga 210m Przepust Goraj Droga 257m 12. Gościeradów Droga 475m 13. Izbica Droga 280m 14. Janowiec Droga 380m 15. Janów Lubelski Drogi 275m+640m 16. Józefów nad Wisłą Droga 1050m Przepust Kazimierz Dolny Droga 100m 18. Komarów-Osada Drogi 475m+1051m 19. Kraśnik-gmina Droga 770m 20. Kurów Drogi 701m+281m 21. Lubycza Królewska Droga 335m 22. Łaziska Drogi 274m+405m 23. Modliborzyce Drogi 300m+400m 24. Nielisz Drogi 130m+500m 25. Niemce Droga 1000m 26. Potok Wielki Drogi 275m+800m 27. Rachanie Droga 627m Przepusty Radecznica Droga 642m 29. Rybczewice Droga 500m 30. Siennica Różana Drogi 850m+650m 31. Skierbieszów Drogi 550m+300m+187m 32. Stary Zamość Droga 431m 33. Strzyżewice Drogi 200m+300m+400m+150m 34. Sułów Droga 400m+600m 35. Susiec Tarnogród Droga 250m Przepusty 4 Drogi 100m+75m Przepust Trzydnik Duży Drogi 607m+600m 196

5 IV. Przegłąd wybranych problemów 38. Turobin Tyszowce Drogi 500m+400m Przepusty 3 Drogi 870m+575m Przepusty Urzędów Most Wąwolnica Drogi 500m+300m 42. Wojsławice Drogi 650m+700m 43. Wólka Drogi 370m+250m 44. Wysokie Drogi 700m+280m 45. Zakrzew Droga 930m 46. Zakrzówek Droga 250m+900m 47. Zwierzyniec Drogi 185m+410m II. Powiaty: 1. Biłgorajski Droga 400m 2. Janowski Drogi 89m+311m Przepust 1 3. Kraśnicki Droga 350m 4. Lubelski Droga 244m 5. Opolski Droga 1700m 6. Puławski Droga 175m 7. Świdnicki Droga 550m 8. Zamojski Drogi 225m+245m Razem: Drogi - całkowita długość m w 88 odcinkach Przepusty 18 Most Realizacja projektu Osłona Przeciwosuwiskowa W roku 2003 Rzeczpospolita Polska zawarła z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym Kontrakt Finansowy Nr na finansowanie projektu likwidacji skutków osuwisk i zapobieganie ich występowaniu, realizowanego w latach Celem projektu jest finansowanie zadań z zakresu przeciwdziałania ruchom osuwiskowym ziemi i likwidacji ich skutków czyli przygotowanie, projektowanie, nadzór oraz wykonanie zadań składających się na program. Do realizacji kwalifikują się zadania z dziedziny naprawy, odbudowy i ulepszenia infrastruktury publicznej zniszczonej lub zagrożonej wystąpieniem ruchów osuwiskowych, mas ziemi lub erozji brzegu morskiego oraz systemy zaprojektowane w celu ochrony zagrożonych obszarów przed powtórnym wystąpieniem podobnych zdarzeń. Jednostką realizującą projekt jest rządowe Biuro do Spraw Usuwania Skutków Klęsk Żywiołowych, a jednostkami wykonującymi jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty, których zadania są zakwalifikowane do finansowania. Chęć udziału w projekcie zgłosiło 8 wojewodów. Projektem objęte są województwa: kujawsko-pomorskie, lubelskie, małopolskie, mazowieckie, podkarpackie, pomorskie, śląskie i świętokrzyskie. Do projektu jednostki samorządowe województwa lubelskiego zgłosiły ostatecznie 56 zadań (z 10 gmin i 5 powiatów). W czwartym kwartale 2004 r. odbyła się, dokonana przez geologów Państwowego Instytutu Geologicznego, ocena i kwalifikacja zgłoszonych zadań. W wyniku tego postępowania zakwalifikowano do realizacji w pierwszej kolejności 4 zadania, jako najpilniejsze. Są to zadania z gminy Godziszów oraz powiatów: lubelskiego, świdnickiego i biłgorajskiego. Zadania powyższe uzyskały akceptację Wojewódzkiego Zespołu Nadzorującego Realizację Projektu Osłona Osuwiskowa. 197

6 9. ADMINISTROWANIE I UTRZYMANIE RZEK Teresa Zań, Henryk Surma (Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Inspektorat w Lublinie) Rzeki Ustawa - Prawo Wodne z 18 lipca 2001 r. określa organy mające prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych stanowiących własność Skarbu Państwa i są to: Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (do czasu jego powołania Minister Środowiska) w stosunku do wód istotnych dla kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, Dyrektor Parku Narodowego w stosunku do wód w granicach parku, Marszałek Województwa (zadanie z zakresu administracji rządowej) w stosunku do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa oraz dla wód nie wymienionych uprzednio. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie określenia śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części stanowiących własność publiczną dokonano podziału rzek na trzy podstawowe grupy: I. śródlądowe wody powierzchniowe lub ich części stanowiące własność publiczną, istotne dla kształtowania zasobów wodnych i ochrony przeciwpowodziowej, II. śródlądowe wody powierzchniowe lub ich części stanowiące własność publiczną, istotne dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, III. śródlądowe wody powierzchniowe lub ich części stanowiące własność publiczną, zaliczone do wód istotnych dla regulacji stosunków wodnych na potrzeby rolnictwa, w stosunku do których uprawnienia Skarbu Państwa powierza się Marszałkom Województwa. Oprócz ww. jest grupa IV: IV. są to rzeki (bez względu na ich wielkość) przepływające przez obszar Parków Narodowych. W grupie I mieszczą się rzeki duże o przepływie w odcinku ujściowym Q 2,0 m 3 /s oraz rzeki transgraniczne (fragmenty w obrębie Granicy Państwa), do grupy II zalicza się rzeki o przepływie w odcinku ujściowym Q<2,0 m 3 /s, które mają wpływ na kształtowanie stosunków wodnych na przyległych terenach rolniczych. Do grupy III należą rzeki duże o przepływie w odcinku ujściowym Q 2,0 m 3 /s, które podobnie jak rzeki II grupy są istotne dla rolnictwa. Prawa właścicielskie w stosunku do I grupy rzek z ramienia Ministra Środowiska sprawują właściwe Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej, w stosunku do rzek z II i III grupy z ramienia Marszałka Województwa właściwe Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych, a w stosunku do IV grupy rzek Dyrektor właściwego Parku Narodowego. Biorąc powyższe po uwagę przedstawiono poniżej strukturę użytkowania rzek województwa lubelskiego. Rzeki duże (I grupy), administrowane są przez RZGW w Krakowie bądź RZGW w Warszawie, wśród nich jedynie Wieprz i Bystrzyca w całości znajdują się w granicach województwa lubelskiego, pozostałe mają znaczenie szersze: Tanew regionalne, Wisła ogólnokrajowe, a Bug międzynarodowe, taki sam charakter mają małe rzeki transgraniczne. W administracji Dyrektora Poleskiego PN znajdują się odcinki rzek przepływające przez Poleski Park Narodowy: Ciek Bubnowo (Z IV zlewnia rzeki Bug), Mietiułka (Z IV zlewnia rzeki Bug), Struga Brus (Z IV zlewnia rzeki Bug), Ciek Olszowo (Z IV zlewnia rzeki Bug), Piwonia (Parczewska) (Z III zlewnia rzeki Wieprz). Tabela 1. Struktura użytkowania rzek w województwie lubelskim 2004 r. Symbol i nazwa zlewni Administrator RZGW WZMiUW PN Grupa rzek I II III IV [km] Łączna dugość rzek Z - I San i Sanna 77,0 473,080 88,09 638,170 Z II Wisła 116,8 611,537 33,82 762,157 Z III Wieprz 372,1 1557, ,03 19, ,758 Z IV Bug 363,0 1622, ,60 14, ,066 Razem 928,9 4264, ,54 33, ,

7 IV. Przegłąd wybranych problemów Tabela 2. Rzeki administrowane przez RZGW w Krakowie i Warszawie Symbol i nazwa zlewni RZGW Rzeka Odcinek Długość [km] Z - I San i Sanna Z - II Wisła Kraków Tanew 26,5 95,75 69,3 Wisła 287,6 295,2 7,7 Wisła 295,2 412,0 116,8 Z III Wieprz Wieprz 0,0 268,6 274,1 303,2 297,7 Warszawa Bystrzyca 0,0 74,4 74,4 Bug graniczny 224,2 587,2 363,0 Sołokija* Z IV Bug Świnoryja* Rzeczyca* Warężanka* Biała* RZGW Kraków 77,0 RZGW Warszawa 851,9 Ogółem województwo 928,9 * Pozycje dotyczą wyłącznie punktów granicznych na granicy z Ukrainą W administracji Dyrektora Roztoczańskiego PN znajduje się odcinek rzeki Wieprz w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz ciek Świerszcz. Rzeki RZGW w Warszawie Inspektorat w Lublinie Inspektorat w Lublinie jest terenową jednostką organizacyjną Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. W zakresie terytorialnym Inspektorat obejmuje: rzekę Bug odcinek graniczny wraz z dorzeczem od km /m. Niemirów / do km /m. Gołębie/ długość 363,0 km, rzekę Wieprz wraz z dorzeczem od km /uj. do Wisły/ do km m. Wieprzów Tarnawacki /źródła jezioro Wieprzowe/ z wyłączeniem odcinka rzeki znajdującego się w granicach Roztoczańskiego PN o dł. 5,5 km /km 268,6-274,1/ - długość 297,7 km, rzekę Bystrzycę od km w m. Spiczyn /uj. do Wieprza/ do km m. Sulów /źródła/ - długość 74,4 km. Razem długość rzek będących w zarządzie Inspektoratu Lublin wynosi 735,1 km. Rzeką Wisłą administruje Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie Inspektorat w Puławach. Obszarowo Inspektorat w Lublinie działa na terenie 175 gmin i 28 powiatów. Inspektorat RZGW w Lublinie realizując m.in. statutowe obowiązki utrzymywania w należytym stanie technicznym koryt rzecznych /art. 21 do 26 Prawa wodnego/, na miarę wielkości przyznawanych środków finansowych, wykonuje roboty interwencyjno-przeciwpowodziowe polegające głównie na: odcinkowym zabezpieczaniu erodowanych brzegów w miejscach zagrożeń m. in. dla budynków mieszkalno-gospodarczych, dróg oraz stabilizacji granicy państwowej, remontów urządzeń wodnych, tj. budowli regulacyjnych i piętrzących, usuwaniu z koryt rzek zatorów z powalonych i zatopionych drzew w celu poprawy warunków spływu wód i lodów, a tym samym złagodzenia zagrożenia powodziowego, ochronie budynków przed długotrwałymi podtopieniami, a w szczególności ochronie tysięcy hektarów użytków rolnych położonych w dolinie rzeki przed zabagnieniem skutkującym ich dewastacją i degradacją. Od 1999 r. do 2004 r. udrożniono koryto rzeki Wieprz na odcinku od Łęcznej /km 131,6 uj. rzeki Świnki/ do zapory w Nieliszu /km 233,6/ oraz od bocznicy kolejowej w Bodaczowie /km 248,1/ do mostu drogowego w Kawęczynie /km 255,7/. Łączna długość udrożnionego koryta wynosi 110 km. Roboty wykonane związane są z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym, realizacją celu publicznego i utrzymaniem dobrego stanu ekologicznego rzek. 199

8 Raport o stanie środowiska w 2004 r. Tabela 3. Wykaz zadań inwestycyjnych związanych z ochroną przeciwpowodziową zakończonych w 2004 r. RZGW Warszawa w Inspektoracie Lublin Lp 1 Rzeka Wieprz: Nazwa zadania Łęczna-Milejów Udrożnienie koryta rzeki Wieprz od km 131,6 uj. rz. Świnki do km 151,0 most drogowy w Milejowie Milejów-Trawniki Udrożnienie koryta rzeki Wieprz od km 151,0 most drogowy w Milejowie do km 165,95 most drogowy w Trawnikach Kośmin zabezpieczenie lewego erodowanego brzegu rz. Wieprz na trzech odcinkach w km 16,0 18,0 w m. Kośmin, gm. Żyrzyn, pow. Puławy Turzyniec remont jazu na rz. Wieprz w km 259,2 w m. Turzyniec, gmina Zwierzyniec, pow. Zamość Wartość zadania w tys. zł Okres realizacji 261, r 462,43 Drożność koryta rzeki na odcinku 19,40 km, roboty interwencyjnoprzeciwpowodziowe r. 340, r. 44, r. Źródła finansowania w tys. zł EBI 261,37 /100%/ 462,43 /100%/ 340,22 /100% 44,14 /100%/ Razem rzeka Wieprz 1 108, ,16 2 Rzeka Bug na odcinku granicznym: 2.1 Ślipcze zabezpieczenie lewego erodowanego brzegu rz. Bug w km w m. Ślipcze, gm. Hrubieszów, pow. Hrubieszów 3 Rzeka Bystrzyca: 3.1 Konserwacja oczyszczenie koryta rzeki Bystrzycy na terenie miasta Lublina od km /bystrotok betonowy/ do km / zbiornik Zemborzycki/ 283, r. 283,80 /100%/ RZGW Warszawa 26, ,21/100% Ogółem 1 418, ,96 26,21 Opis efektu rzeczowego Drożność koryta rzeki na odcinku 14,95 km, roboty interwencyjnoprzeciwpowodziowe Zabezpieczono drogę powiatową przed rozmyciem oraz budynki mieszkalno gospodarcze przed zniszczeniem. Wykonano opaskę brzegową na łącznej dł. 400 m w tym: odc m, odc m, odc m Zabezpieczono jaz przed awarią. Wyremontowano dolne stanowisko jazu /poszur/ i górne /ponur/ Zabezpieczono podnóże wysokiej skarpy brzegowej przed intensywną erozją powodującą osuwanie gruntu do rzeki i destabilizację Granicy Państwa. Wykonano opaskę brzegową na dług. 290 mb Drożność koryta rzeki na długości 4,50 km, roboty interwencyjnoprzeciwpowodziowe 200