Wymagania edukacyjne z biologii w gimnazjum opracowane przez Zespół Nauk Przyrodniczych na podstawie:

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne z biologii w gimnazjum opracowane przez Zespół Nauk Przyrodniczych na podstawie: 1.Rozporządzenia MEN z dnia 21 marca 2001 w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 29 z 2001r., poz. 323 z późniejszymi zmianami) 2. ROZPORZĄDZENIA MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych 1) Dziennik Ustaw Nr 83 Poz Podstawy programowej dla gimnazjum z biologii. (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) 4.Programu nauczania Biologia Nowej Ery Wydawnictwa Nowa Era. Podręcznik nr ewidencyjny MEN: cz.1-58/1/2009, cz. 2-58/2/2009, cz. 3-58/3/ Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania Gimnazjum nr 53 Sióstr Prezentek w Krakowie. 6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17). Program nauczania biologii w gimnazjum realizowany jest w ciągu 3 lat w wymiarze: Klasa I 2 godziny tygodniowo. Klasa II 1 godzina tygodniowo. Klasa III 2 godziny tygodniowo OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania uwzględniających tę podstawę. 1. poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w nauce 2. pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju 3. motywowaniu ucznia do dalszej pracy

2 4. dostarczaniu nauczycielowi, rodzicom (opiekunom) informacji o postępach, trudnościach, uzdolnieniach ucznia 5. umożliwia nauczycielowi doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno wychowawczej METODY I NARZĘDZIA ORAZ SPOSOBY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ EDUKACYJNYCH UCZNIÓW 1.Wypowiedzi ustne ( przynajmniej raz w roku, pod względem rzeczowości, stosowania języka biologicznego, znajomości i stosowania pojęć biologicznych, prowadzenia prostych rozumowań biologicznych, umiejętności formułowania dłuższej wypowiedzi. Odpowiedzi ustne oceniane są wg wymagań programowych na poszczególne oceny. Przy odpowiedzi ustnej obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji, w przypadku lekcji powtórzeniowych - z całego działu. 2. Kartkówki min obejmujące materiał z trzech ostatnich lekcji nie muszą być zapowiadane. 3.Sprawdziany pisemne całogodzinne w tym testy dydaktyczne ( przynajmniej jeden w ciągu półrocza ) przeprowadzane po zakończeniu każdego działu zapowiadane tydzień wcześniej. Sprawdziany mogą zawierać dodatkowe pytania ( zadania ) na ocenę celującą (przy spełnionych wymaganiach na ocenę bardzo dobrą). 4.Prace domowe są obowiązkowe a dla chętnych nadobowiązkowe z gwiazdką*. 5. Ćwiczenia laboratoryjne : przeprowadzane w grupie oraz demonstracje indywidualne, przestrzeganie przepisów bhp, dobór sprzętu laboratoryjnego, formułowanie obserwacji i wniosków. 6.Systematyczna obserwacja postępów uczniów, w tym aktywna praca na lekcjach, umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów, współpraca w zespole, udział w dyskusjach prowadzących do wyciągania wniosków, 7. Przygotowanie i prezentacja projektów edukacyjnych 8.Uczeń może otrzymywać za udział w dyskusji na lekcjach plusy i minusy, gdy zgromadzi pięć plusów uzyskuje ocenę bardzo dobrą, a gdy uzyska ich mniej, w końcu roku szk. zostają one zamienione odpowiednio przy czterech plusach na ocenę dobrą, a przy trzech na ocenę dostateczną. Jeśli uzyska pięć minusów otrzymuje ocenę niedostateczną.

3 9. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów. Opis osiągnięć uczniowskich % punktów uzyskanych przez ucznia Ocena Uczeń nie posiada wiadomości i umiejętności koniecznych do kontynuowania nauki do 40 % niedostateczna Uczeń posiada wiadomości i umiejętności podstawowe i konieczne Powyżej dopuszczająca Uczeń rozumie wiadomości podstawowe i posiada podstawowe umiejętności Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności w sytuacjach typowych Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności w sytuacjach problemowych Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności wykraczające poza program w sposób twórczy (średnio 1-2 prace klasowe w ciągu semestru) powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej dostateczny dostateczny + dostateczny dobry dobry + dobry bardzo dobry bardzo dobry celujący 10. Uczeń nieobecny na pracy klasowej (sprawdzianie), z uzasadnionych przyczyn, ma obowiązek zaliczyć ją w terminie ustalonym wspólnie z nauczycielem, Ściąganie na pracy klasowej równoznaczne jest z otrzymaniem oceny niedostatecznej, a uczeń jest zobowiązany napisać ponownie pracę klasową w terminie ustalonym przez nauczyciela.

4 Uczeń ma obowiązek poprawy oceny niedostatecznej z pracy klasowej w ciągu 2 tygodni od oddania i omówienia pracy (termin ten jest ustalany wspólnie z nauczycielem jeden dla wszystkich uczniów). W przypadku, gdy uczeń nie poprawi oceny w ciągu dwóch tygodni, to pisze tę pracę w terminie wybranym przez nauczyciela. Obie oceny są uwzględnione w ocenie postępów ucznia. 11. Uczeń ma obowiązek noszenia zeszytu i zeszytu ćwiczeń. 12. Prace domowe są obowiązkowe. Brak pracy domowej z przyczyn usprawiedliwionych przez rodziców w dzienniczku, (nie zgłoszenie braku zadania przed lekcją równoznaczne jest z otrzymaniem oceny ndst.). Prace zaległe należy uzupełnić i pokazać nauczycielowi na następnej lekcji. W usprawiedliwieniu należy podać powód braku pracy domowej i datę WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH WYNIKAJĄCYCH Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ ZAWARTEJ W REALIZOWANYM PROGRAMIE NAUCZANIA; Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - posiada wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza wymagania edukacyjne wynikające z podstawy programowej i realizowanego programu. - korzysta z różnych źródeł informacji nie tylko tych wskazanych przez nauczyciela, - stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych ( problemowych ) i proponuje rozwiązania nietypowe, - formułuje problemy i dokonuje analizy, syntezy nowych zjawisk, - posługuje się wieloma elementami wiedzy, nie tylko z zakresu biologii, - udowadnia swoje zdanie, używając odpowiedniej argumentacji, będącej skutkiem zdobytej samodzielnie wiedzy, - osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach biologicznych lub wymagających wiedzy biologicznej, szczebla wyższego niż rejonowy, - jest autorem pracy związanej z biologią o dużych wartościach poznawczych i dydaktycznych.

5 Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności dopełniające określone w podstawie programowej i realizowanym programie, - stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązania problemów i zadań w nowych sytuacjach, - wykazuje dużą samodzielność korzystając z różnych źródeł wiedzy, np zestawień, encyklopedii, Internetu, - projektuje i bezpiecznie wykonuje eksperymenty biologiczne - wykazuje się aktywną postawą w czasie dyskusji na lekcji, - bierze udział w konkursach biologicznych lub wymagających wiedzy i umiejętności związanych z biologią, - potrafi poprawnie rozumować o kategoriach przyczynowo-skutkowych wykorzystując wiedzę przewidzianą podstawą programową również pokrewnych przedmiotów. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: - opanował w dużym zakresie wiadomości i umiejętności rozszerzające określone podstawą programową, - poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań i problemów, - korzysta ze wszystkich poznanych na lekcji źródeł wiedzy biologicznej ( wykresy, tablice i inne ), - bezpiecznie wykonuje doświadczenia biologicznej - aktywnie pracuje w czasie lekcji.

6 Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: - opanował podstawowe wiadomości i umiejętności określone podstawą programową, które są konieczne do dalszego kształcenia, - poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do rozwiązywania, typowych zadań teoretycznych lub praktycznych o niewielkim stopniu trudności - bezpiecznie wykonuje doświadczenie biologiczne, - rozwiązuje zadania o niewielkim stopniu trudności Ocenę dopuszczająca otrzymuje uczeń, który opanował wymagania konieczne: - ma braki w opanowaniu wiadomości określonych podstawą programową, ale braki te nie przekreślają możliwości dalszego kształcenia, - rozwiązuje typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o niewielkim stopniu trudności - prowadzi notatki w zeszycie przedmiotowym i zeszycie ćwiczeń Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: - nie opanował wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań koniecznych wynikających z podstawy programowej, - nie potrafi rozwiązać zadań teoretycznych lub praktycznych o elementarnym stopniu trudności,

7 WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII DLA KLASY II GIMNAZJUM Anatomia i fizjologia człowieka Rozdział Temat Konieczny - ocena dopuszczająca uczeń: Organizm 1. Organizm - wymienia nauki człowieka. człowieka jako biologiczne zajmujące funkcjonalna się budową i całość funkcjonowaniem człowieka - wymienia układy narządów budujące ciało człowieka Podstawowy ocena dostateczna uczeń: - opisuje funkcje poszczególnych układów - klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt Rozszerzający ocena dobra uczeń: - opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt - wyjaśnia na czym polega homeostaza Dopełniający ocena bardzo dobra uczeń: - wykazuje współpracę poszczególnych układów w organizmie człowieka - uzasadnia, że wszyscy ludzie należą do jednego gatunku Wykraczający ocena celująca uczeń: Skóra powłoka organizmu 2. Budowa i funkcje skóry - zna podstawowe funkcje skóry - wymienia wytwory naskórka - wskazuje na schemacie warstwy skóry - wymienia funkcje skóry - wyjaśnia rolę gruczołów łojowych i potowych - opisuje budowę i rolę poszczególnych warstw skóry - opisuje zależność funkcji skóry od jej budowy - zna mechanizmy obronne skóry - wykazuje, że skóra jest narządem zmysłu 3.Higiena i choroby skóry - wyjaśnia na czym polega higiena skóry - wymienia choroby skóry - wie jak postępować w wypadku oparzenia i odmrożenia - wymienić skutki działania zbyt dużej ilości promieni UV - wyjaśnia konieczność dbania o skórę - klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń - opisuje najczęściej spotykane choroby skóry - wymienia przyczyny i objawy łupieżu i łojotoku - opisuje korzystny sposób postępowania dla środowiska i zdrowia ( np. kupując produkty bez freonów ) - podaje przykłady środków do pielęgnacji skóry młodzieżowej - demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń

8 Aparat ruchu 4. Budowa szkieletu 5. Budowa i rola szkieletu osiowego - zna rolę układu ruchu - wymienia podstawowe kości wchodzące w skład szkieletu - zna elementy biernego i czynnego układu ruchu - wymienia elementy szkieletu osiowego - podaje nazwy wskazanych elementów szkieletu osiowego - wskazuje na szkielecie człowieka podstawowe kości - rozpoznaje różne kształty kości - opisuje rolę klatki piersiowej - wskazuje na modelu elementy szkieletu osiowego - wskazuje na szkielecie człowieka kości: czaszki, kończyn, klatki piersiowej i kręgosłupa - segreguje kości ze względu na kształt - charakteryzuje rolę szkieletu osiowego - wyjaśnia związek budowy czaszki z pełniona przez nią funkcją - porównuje kości o różnych kształtach - opisuje sposób działania czynnego i biernego układu ruchu - opisuje rolę chrząstek w budowie kręgosłupa i klatki piersiowej - planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości - planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn - uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych 6. Szkielet kończyn i ich obręczy - wymienia elementy budowy obręczy i kończyn - zna rodzaje połączeń kości - opisuje budowę stawu - rozpoznaje rodzaje stawów - uzasadnia związek budowy szkieletu z pełnioną funkcją - wyjaśnia funkcję elementów budujących staw - wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu 7. Kości elementy składowe szkieletu - opisuje budowę fizyczna kości - wymienia skład chemiczny kości - zna znaczenie składników chemicznych kości - wykonuje rysunek schematyczny kości długiej i opisuje go - przeprowadza doświadczenie wykazujące budowę chemiczną kości - wyjaśnia, co nadaje wytrzymałość kości - omawia, na czym polega proces kostnienia -

9 8. Budowa i znaczenie mięśni dostrzega znaczenie ruchu w rozwoju mięśni - wie o udziale mięśni w wykonywaniu ruchu - wymienia ważniejsze mięśnie - rozróżnia rodzaje tkanki mięśniowej - wymienia ważniejsze mięśnie, dokonując ich podziału według kształtu, rodzaju, przyczepu, położenia, zakresu wykonywanych ruchów - omawia na czym polega praca mięśni - wyjaśnia związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej 9.Choroby aparatu ruchu - wie jak dbać o utrzymanie prawidłowej postawy ciała - wymienia choroby aparatu ruchu - wie na czym polega zwichnięcie i złamanie - opisuje urazy kończyn - rozpoznaje wady postawy i płaskostopie - wyjaśnia przyczyny wad postawy - opisuje naturalne krzywizny kręgosłupa - wyjaśnia przyczyny osteoporozy - posiada umiejętność udzielania pierwszej pomocy w złamaniach i zwichnięciach - omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu Układ pokarmowy 10. Pokarmbudulec i źródło energii 11. Witaminy, sole mineralne i woda - wyjaśnia pojęcie odżywianie - wymienia podstawowe składniki pokarmowe - wymienia produkty spożywcze zawierające białka, cukry i tłuszcze - wymienia i podaje rolę 2 mikro- i makroelementów - omawia rolę 2 witamin rozpuszczalnych w - określa rolę składników pokarmowych dostarczanych organizmowi - omawia rolę wody w organizmie - rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach - wyjaśnia znaczenie określeń: składniki budulcowe, energetyczne i regenerujące - określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego - przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin - przedstawia rolę i skutki niedoboru soli mineralnych - porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów - analizuje skutki niedoboru witamin, mikro- i makroelementów - omawia rolę aminokwasów - przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii - demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia u dorosłych i małych dzieci

10 wodzie i 2 rozpuszczalnych w tłuszczach - opisuje znaczenie mikroi makroelementów w organizmie - 12.Budowa i rola układu pokarmowego - określa rolę układu pokarmowego - wymienia odcinki przewodu pokarmowego - wyjaśnia pojęcie trawienie - wymienia rodzaje zębów człowieka - podaje funkcje wątroby i trzustki - podaje funkcje odcinków przewodu pokarmowego w trawieniu pokarmu - opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów - rozpoznaje na modelu człowieka wątrobę i trzustkę i lokalizuje na własnym ciele - opisuje budowę i rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego - zna rolę gruczołów przewodu pokarmowego - omawia przystosowanie budowy jelita cienkiego do wchłaniania pokarmu - wykazuje związek budowy poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego z pełniona funkcją - omawia znaczenie procesu trawienia - opisuje sposób wchłaniania pokarmu do krwi i limfy - wyjaśnia, dlaczego wątrobę nazywa się głównym laboratorium chemicznym organizmu 13. Higiena i choroby układu pokarmowego - dostrzega związek pomiędzy odżywianiem się, trybem życia a zdrowiem - wymienia zasady prawidłowego żywienia - wymienia choroby układu pokarmowego - opisuje, jak postępować aby uniknąć próchnicy - wyjaśnia pojęcie zdrowa żywność - przewiduje skutki złego odżywiania się - określa przyczyny chorób układu pokarmowego - omawia zasady postępowania w przypadku zakrztuszenia - wyjaśnia zapotrzebowanie organizmu na poszczególne składniki pokarmowe i ułożyć jadłospis - wymienia i opisuje najczęściej występujące choroby układu pokarmowego - wyjaśnić negatywny wpływ zjadanych pokarmów zawierających metale ciężkie, azotany, pestycydy - wykazuje wpływ alkoholu na organizm człowieka - rozpoznaje oznakowania na opakowaniach żywności - wyjaśnia, jak chronić żywność przed skażeniem - wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego

11 Układ oddechowy 14.Budowa i rola układu oddechowego - określa funkcje układu oddechowego - wskazuje na planszy poszczególne części układu oddechowego - wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej - podaje rolę poszczególnych odcinków układu oddechowego - opisuje rolę nagłośni - omawia budowę i funkcję górnych i dolnych dróg oddechowych - podaje skład powietrza wdychanego i wydychanego - wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej - wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami - wyjaśnia mechanizm wdechu i wydechu - odróżnia głośnię i nagłośnię - wyjaśnia rolę krtani jako narządu głosu - interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO 2 w powietrzu wydychanym 15. Mechanizm wymiany gazowej - wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji - wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu - wyjaśnia rolę krwi w transporcie tlenu i CO 2 - wyjaśnia na czym polega istota procesu oddychania - wyjaśnia do czego każda komórka potrzebuje energii - wyjaśnia co dzieje się z energią wyzwalającą się w wyniku oddychania - opisuje powiązania pomiędzy budową a f funkcją płuc w czasie procesu oddychania 16. Oddychanie wewnątrzkomórkowe - wymienia mitochondriom jako miejsce powstawania energii - zapisuje słownie równanie oddychania komórkowego - wyjaśnia znaczenie oddychania komórkowego - zapisuje równanie chemiczne procesu utleniania glukozy - omawia rolę ATP - opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię 17. Higiena i choroby układu oddechowego - wyjaśnia na czym polega kaszel i kichanie - wymienia przykłady chorób układu oddechowego - jest przekonanym o szkodliwości palenia tytoniu - wymienia przyczyny powstawania chorób układu oddechowego - wymienia sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego - opisuje objawy wybranych chorób - wyjaśnia jak ważne jest wdychanie powietrza przez nos w zapobieganiu chorób układu oddechowego - wyjaśnia wpływ pyłów na sprawność układu oddechowego - ocenia skutki złych warunków w pomieszczeniach na układ oddechowy

12 Układ krążenia 18.Budowa i funkcje krwi - określa podstawowe zadania krwi - wymienia składniki krwi - wymienia grupy krwi - wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi - podaje funkcje poszczególnych składników krwi - podaje liczbę poszczególnych krwinek charakterystyczną dla zdrowego człowieka - wskazuje uniwersalnego biorcę i dawcę - przedstawia znaczenie krwiodawstwa - rozpoznaje składniki morfotyczne krwi - opisuje rolę składników morfotycznych - wyjaśnia rolę hemoglobiny - wyjaśnia znaczenie procesu krzepnięcia krwi - określa znaczenie czynnika Rh i grup krwi podczas transfuzji - wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi - opisuje zasady transfuzji krwi - demonstruje pierwszą pomoc przypadku zawału serca 19.Krwioobiegi - wymienia podstawowe zadania układu krwionośnego - wymienia rodzaje naczyń krwionośnych - omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi - wskazuje na planszy tętnice i żyły oraz określa kierunek przepływu w nich krwi - opisuje funkcje zastawek w żyłach - wykazuje różnice w budowie tętnic i żył - opisuje schematyczne rysunki obiegów krwi - określa rolę dużego i małego obiegu krwi - porównuje zadania małego i dużego obiegu krwi - wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnioną przez nie funkcją 20. Budowa i działanie serca - wskazuje na planszy serce i określa jego położenie - wymienia elementy budowy serca - przedstawia sposoby pomiaru tętna i ciśnienia - omawia budowę serca - podaje właściwości tkanki mięśniowej budującej serce - wyjaśnia czym jest puls - omawia etapy pracy serca - podaje prawidłowe wartości tętna i ciśnienia krwi - interpretuje wyniki pomiaru tętna i ciśnienia skurczowego i rozkurczowego - wykazuje rolę zastawek w pracy serca

13 21. Choroby i higiena układu krwionośnego - wymienia choroby układu krwionośnego - opisuje jak postępować w przypadku krwotoku - wymienia czynniki wpływające korzystnie na układ krążenia: odpowiednia dieta, aktywność fizyczna - prawidłowo odczytuje wyniki badania krwi - wymienia najczęściej występujące choroby układu krążenia oraz czynniki je wywołujące - opisuje objawy krwotoku tętniczego i żylnego - wymienia objawy i skutki chorób układu krążenia np. zawału, miażdżycy - demonstruje pierwszą pomoc przy krwotokach i omdleniach 22. Układ limfatyczny 23. Odporność organizmu - wymienia narządy układu limfatycznego - wymienia podstawowe zadania układu odpornościowego - wyjaśnia różnicę między szczepionką a surowicą - podaje skład limfy - omawia rolę układu chłonnego - opisuje role węzłów chłonnych - określa rodzaje odporności: wrodzoną, nabytą, swoistą, nieswoistą - wymienia elementy s kładowe układu odpornościowego - podaje przykłady narządów, które można przeszczepić - wyjaśnia, że AIDS jest wywołane wirusem HIV - omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków - omawia typowy przebieg reakcji odpornościowej - charakteryzuje rodzaje odporności - określa zakres badań Immunologii - wyjaśnia sposób działania HIV - porównuje układ limfatyczny i krwionośny - odróżnia działanie szczepionki i surowicy - opisuje rodzaje leukocytów - wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej - wyjaśnia przejawy błędów w działalności układu odpornościowego

14 Układ wydalniczy 24. Budowa i działanie układu wydalniczego - wyjaśnia pojęcie wydalanie - wskazuje drogi, którymi są wydalane z organizmu produkty przemiany materii - określa miejsce położenia nerek - opisuje na schemacie struktury tworzące układ moczowy człowieka - wymienia rolę poszczególnych odcinków układu moczowego - wymienić substancje znajdujące się w moczu - porównuje wydalanie i defekację - wyjaśnia dlaczego produkty metabolizmu muszą być usunięte z organizmu - wyjaśnia mechanizm powstawania wydalania moczu - wyjaśnia rolę nerki w utrzymaniu środowiska wewnętrznego organizmu homeostazy - wyjaśnia współdziałanie nerki z układem krążenia 25. Higiena układu wydalniczego - wymienia choroby układu moczowego - określa dzienne zapotrzebowanie człowieka na wodę - uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza - wykazuje znaczenie dializy w ratowaniu życia - omawia przyczyny chorób układu moczowego - charakteryzuje najczęściej spotykane choroby układu moczowego, ich przyczyny, objawy i skutki Regulacja hormonalna 26. Układ hormonalny - wyjaśnia czym jest hormon - wskazuje na planszy położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego - klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego - wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny - omawia znaczenie wybranego gruczołu dokrewnego - określa funkcje hormonów - przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów - wyjaśnia skutki niedoczynności i nadczynności wybranych gruczołów dokrewnych 27. Działanie układu hormonalnego - wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu - podaje przyczyny cukrzycy - wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna - omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu - uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

15 Układ nerwowy 28. Budowa i rola układu nerwowego - omawia ogólną budowę układu nerwowego - wskazuje na planszy elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego - wymienia funkcje układu nerwowego - dokonuje podziału na somatyczny i autonomiczny układ nerwowy - wskazuje przystosowanie komórki nerwowej do pełnionej funkcji - wskazuje na planszy przebieg bodźca nerwowego - wykonuje i opisuje rysunek komórki nerwowej widzianej pod mikroskopem - opisuje rolę układu nerwowego - omawia działanie układu ośrodkowego i obwodowego - porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego - wyjaśnia rolę neurytu, dendrytów i synapsy - wykazuje znaczenie obwodowego układu nerwowego dla komunikowania się ze środowiskiem zewnętrznym - porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części układu autonomicznego - wyjaśnia na przykładach rolę regulacji nerwowohormonalnej w utrzymaniu homeostazy 29. Ośrodkowy układ nerwowy - wskazuje na planszy elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego - określa położenie mózgowia i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka - wskazuje na modelu części mózgowia i rdzenia kręgowego - określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego - wymienia elementy chroniące mózgowie i rdzeń kręgowy - opisuje charakterystyczne cechy budowy mózgowia i rdzenia kręgowego - wyjaśnia, że rdzeń przedłużony kieruje czynnościami warunkującymi życie organizmu - wskazuje rozmieszczenie ośrodków korowych w mózgu - dostrzega zależność między budową a funkcjami mózgu i rdzenia kręgowego 30. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy. - wymienia rodzaje nerwów obwodowych - podaje przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych - wyróżnia nerwy czuciowe i ruchowe - odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe - wskazuje na planszy przebieg impulsu w łuku odruchowym - omawia mechanizm działania odruchu na podstawie schematu prostego łuku odruchowego - wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym i bezwarunkowym - opisuje zasadę przewodzenia impulsu w łuku odruchowym - porównuje czynności układu współczulnego i przywspółczulnego - wyjaśnia znaczenie odruchu jako mechanizmu obronnego

16 31.Choroby i higiena układu nerwowego. - wymienia czynniki powodujące stres - podaje przykłady chorób spowodowanych stresem - podaje przykłady chorób układu nerwowego - wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem - opisuje przyczyny nerwic - rozpoznaje objawy depresji - omawia wpływ snu i odpoczynku na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i całego organizmu Narządy zmysłu 32. Budowa i działanie narządu wzroku - wymienia narządy zmysłu i omawia ich znaczenie określa funkcje oka jako narządu zmysłu - opisuje aparat ochronny gałki ocznej - wskazuje na modelu lub planszy części oka - podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka - wyjaśnia pojęcia: adaptacja i akomodacja - określa funkcje aparatu ochronnego oka - wykazuje związek budowy oka z pełnionymi przez nie funkcjami - opisuje powstanie obrazu na siatkówce - wyjaśnia mechanizm widzenia - opisuje drogę światła w oku - planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła 33. Uchonarząd słuchu i równowagi - określa funkcje ucha jako narządu słuchu i równowagi - rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha - wskazuje na modelu lub planszy części składowe ucha - wskazuje położenie narządu równowagi - charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha - opisuje budowę i funkcjonowanie narządu równowagi - omawia przebieg fali akustycznej w uchu i powstawanie wrażeń słuchowych - wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków 34. Higiena oka i ucha - wymienia wady wzroku - podaje przyczyny powstawania wad wzroku - wymienia choroby oczu i uszu - rozpoznaje na planszy krótkowzroczność i dalekowzroczność - opisuje ujemny wpływ hałasu na narząd słuchu - przedstawia i opisuje najczęściej występujące wady wzroku - opisuje choroby oczu - rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wadę wzroku - przedstawia, w jaki sposób hałas może spowodować uszkodzenie słuchu 35. Inne narządy zmysłu - wymienia inne narządy zmysłu i podaje ich rolę - uzasadnia znaczenie ostrzegawczej roli zmysłów - przedstawia ogólna budowę i znaczenie narządu węchu i smaku - uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

17 - wymienia podstawowe smaki - wymienia bodźce odbierane przez skórę - opisuje kubki smakowe - wskazuje miejsce położenia kubków smakowych - analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych Rozmnażanie i rozwój 36. Męski układ rozrodczy - określa rolę układu rozrodczego mężczyzny - wymienia elementy budowy męskiego układu płciowego i wskazuje je na ilustracji - wymienia męskie cechy płciowe - wymienia funkcje męskich narządów rozrodczych - opisuje komórkę plemnikową - określa funkcję testosteronu - omawia proces powstawania nasienia - opisuje męskie cechy płciowe pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe - wykazuje zależność między produkcja hormonów a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny - uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą komórką męską 37. Żeński układ rozrodczy - określa rolę żeńskiego układu płciowego - wymienia elementy budowy żeńskiego układu płciowego i wskazuje je na planszy - wymienia funkcje żeńskich narządów rozrodczych - opisuje komórkę jajową - opisuje funkcje narządów rozrodczych wewnętrznych - opisuje żeńskie cechy płciowe pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe - wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełniona przez nią funkcją 38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego - wymienia żeńskie hormony płciowe - wymienia kolejne fazy cyklu miesięcznego - wskazuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej - interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesięcznego - opisuje zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesięcznego

18 39. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin - wskazuje miejsca powstawania komórek rozrodczych męskich i żeńskich - wyjaśnia pojęcia: zapłodnienie - wymienia nazwy błon płodowych - omawia drogę, jaką przebywają plemniki do komórki jajowej - porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do implantacji - wymienia narządy pomocnicze w rozwoju zarodka-pępowina, łożysko, pęcherz płodowy, - wyjaśnia proces zapłodnienia i powstania zygoty w drogach rodnych kobiety - wyjaśnia rolę łożyska, pępowiny i pęcherza płodowego - podaje charakterystyczne etapy rozwoju zarodka i płodu - wykazuje różnice między zarodkiem i płodem 40. Ciąża i poród - wyjaśnia pojęcie ciąża - opisuje zmiany zachodzące w organizmie człowieka podczas ciąży - podaje jak długo trwa ciąża - wymienia czynniki mające wpływ na prawidłowy przebieg ciąży - wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety w czasie ciąży - opisuje etapy porodu - opisuje mechanizm powstawania ciąży mnogiej - uzasadnia konieczność przestrzegania higieny podczas ciąży - wyjaśnia znaczenie jakie ma świadome macierzyństwo 41. Okresy rozwojowe człowieka - wylicza etapy rozwoju człowieka - wymienia etapy dojrzałości - podaje różnice w dojrzewaniu dziewcząt i chłopców - opisuje zmiany zachodzące w okresie dojrzewania - wymienia zmiany zachodzące w okresie starzenia się - podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka - wskazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju - wyjaśnia zmiany psychiczne zachodzące w okresie dojrzewania - wyjaśnia, na czym polega osiągnięcie przez człowieka pełnej dojrzałości biologicznej, psychicznej i społecznej - analizuje różnice między przekwitaniem a starością

19 42. Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny - wymienia choroby szerzące się drogą płciową - zna zasady higieny osobistej w okresie dojrzewania - wyjaśnia konieczność uzyskania pełnej dojrzałości jako warunku założenia rodziny - wymienia sposoby zapobiegania zarażeniu się chorobami przenoszonymi drogą płciową ( szczególnie HIV ) - przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia - wyjaśnia różnice między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS - wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny - charakteryzuje choroby szerzące się drogą płciową - porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny - opisuje zachowania mogące prowadzić do zakażenia wirusem HIV Zdrowie a cywilizacja 43. Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - wyjaśnia pojęcie zdrowia i choroby - omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia - wymienia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - opisuje znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu - wyjaśnia związek między stanem zdrowia organizmu a stanem środowiska - wyjaśnia wpływ stresu na zdrowie człowieka - opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne - wyjaśnia znaczenie profilaktyki w zachowaniu zdrowia - uzasadnia znaczenie zdrowia psychicznego - wykazuje wpływ zanieczyszczeń środowiska na fizyczne i psychiczne zdrowie człowieka - wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnie dostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami

20 44.Choroby zakaźne i cywilizacyjne - wskazuje drogi wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu - podaje sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym - wymienia najważniejsze rodzaje chorób występujących w Polsce - wskazuje podstawowe zasady obowiązujące podczas kontaktu z osobą chorą na chorobę zakaźną - omawia znaczenie szczepień ochronnych - podaje przykłady chorób cywilizacyjnych i zakaźnych - wymienia zasady profilaktyki chorób nowotworowych - przedstawia ogólna charakterystykę chorób zakaźnych, układu krążenia, psychicznych i genetycznych - wyjaśnia przyczyny powstawania chorób cywilizacyjnych i społecznych - wymienia przykłady chorób wywołanych przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty - określa przyczyny powstawania chorób nowotworowych - wyjaśnia, w czym przejawia się chorobotwórczość wirusów i bakterii - uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych - wyjaśnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi 45. Uzależnienia - podaje przykłady używek - wskazuje zagrożenia dla zdrowia i życia wynikające z zażywania narkotyków, palenia tytoniu i picia alkoholu - wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia - wskazuje drogi prowadzące do nałogu - wymienia miejsca, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień - omawia skutki działania alkoholu i nikotyny na organizm człowieka - wymienia substancje szkodliwe zawarte w narkotykach - omawia przyczyny i objawy uzależnień - wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień - opisuje istotę i sposoby powstawania uzależnienia - wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień