I E G ISSN

Transkrypt

1 W CIENIU CZEPKA N IEZALEŻNY E MIESIĘCZNIK I I PIELĘGNIAREK I E I POŁOŻNYCH O OKRĘGU WROCŁAWSKIEGO W O I LEGNICKIEGO I E G ISSN NUMER 12 (218) GRUDZIEŃ WROCŁAW LEGNICA

2 W NUMERZE...str. INFORMACJE INFORMACJE DORPIP...2 HIV po ekspozycji...4 NFZ i kontrakty POZ...9 Grypa A(H1N1)...10 PREWENCJA Dostęp naczyniowy...11 PTP Informacje i ogłoszenia...13 Pielęgniarka roku...13 PIELĘGNIARSTWO Zakażenie HIV Zachowania zdrowotne...16 Spełnijmy marzenia...18 Pielęgnowanie w schizofrenii...19 PROBLEMY PRAWNE Szczepienia ochronne...21 POŁOŻNICTWO Zdrowie w naszych rękach...23 OGŁOSZENIA Studia pomostowe inf. z MZ...24 PAMIĘĆ I SERCE Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wrocław, e mail: info@doipip.wroc.pl tel , , tel/fax Konto Izby: (NOWE) Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych NOWY NUMER KONTA BANKOWE- GO, na który należy przekazywać składki członkowskie: Bank PEKAO S.A. O/Wrocław GODZINY PRACY BIURA Dolnośląskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych SEKRETARIAT I KSIĘGOWOŚĆ poniedziałek czwartek od 8 00 do z wyjątkiem wtorków i piątków wtorek od 8 00 do a w piątek do BIURO EWIDENCJI (wydaje, wymienia pra wo wykonywania zawodu) poniedziałek nieczynne dla petentów wtorek środa czwartek piątek KASA poniedziałek wtorek środa czwartek piątek... NIECZYNNA BIBLIOTEKA wtorki... od 14 do 17 piątki... od 9 do 14 OKRĘGOWY RZECZNIK ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAWODOWEJ Informacja w Biurze Izby PRZEWODNICZĄCA OKRĘGOWEGO SĄDU PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH Informacja w Biurze Izby DYŻURY RADCY PRAWNEGO poniedziałki 14 16; środa (mgr E. Stasiak); KASA A POŻYCZKOWA O PRZY DOIPIP I P Bank PKO BP IV Oddział Wrocław, ul. Gepperta 4 Nr: Informacje o stanie swojego konta w Kasie Pożyczkowej można uzyskać w czasie dyżuru w środy od do telefonicznie lub osobiście KSIĘGOWOŚĆ IZBY NIE PROWADZI KASY POŻYCZKOWEJ I NIE UDZIELA INFORMACJI W CIENIU CZEPKA niezależny miesięcznik pielęgniarek i po łoż nych okręgu wrocławskiego i le gnic kie go. ( Wydawca: Dolnośląska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Po łoż nych we Wro cła wiu. Redaguje Prezydium DORPiP: Urszula Olechowska Leokadia Jędrzejewska Anna Szafran Dorota Pietrzak Mariola Górny Włodziwoj Sawicki Władysława Głowacz Grażyna Majewska-Kaźmierczak Beata Łabowicz Redakcja, redakcja techniczna, skład, korekta, grafika i przygotowanie do druku Włodziwoj Sa wic ki Konsultacja polonistyczna mgr Katarzyna Sawicka Materiałów nieza mó wio nych re dak cja nie zwra ca, w tek stach pu bli ko wa nych za strzega so bie pra wo skró tów, zmian ty tu łów oraz po pra wek sty li stycz no ję zy ko wych. Artykuły, listy, uwagi i inną ko re spon den cję prosimy nadsyłać na adres re dak cji: Dolnośląska Okrę go wa Izba Pielęgniarek i Położnych we Wro cła wiu, ul. Powstańców Śląskich 50, Wro cław, fax e mail: info@doipip.wroc.pl REDAKCJA NIE PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA TREŚĆ OGŁOSZEŃ I REKLAM I TEK STÓW SPONSOROWANYCH DOIPiP NIE PROWADZI POŚREDNICTWA PRACY W KRAJU I ZA GRA NI CĄ UWAGA: Nie przyjmujemy do pu bli ka cji tekstów przekazywanych telefonicznie! Nasza okładka: fot. W. Sawicki Wrocławski Rynek Numer za mknię to r. Do druku przygotowano r. Nakład 3500 egz. Pismo nieodpłatnie rozprowadzane wśród członków Samorządu Pielęgniarek i Po łoż nych. Druk ABIS Wszystkie artykuły (i nie tylko) na str.

3 Drogie Koleżanki i Koledzy! Mija rok 2009 i nadchodzą upragnione przez nas wszystkich Święta Bożego Narodzenia. Niech Wigilia i Święta Bożego Narodzenia będą dla Was czasem pokoju, zadumy, wspomnień i wzruszeń. Aby nie zabrakło Wam miłości i ciepła rodzinnej atmosfery. Niech świąteczne radości, nadzieja i dobro, miłość do bliźnich zagoszczą w Waszych sercach i domach również w nadchodzącym Roku. Życzę Wam, aby był to Rok szczęśliwy w osobiste doznania, spełnił zamierzenia zawodowe oraz by przyniósł wiele satysfakcji we wszystkich dziedzinach życia. Przy tej okazji pragnę Państwu serdecznie podziękować za ofiarną pracę na rzecz naszych pacjentów, podopiecznych i potrzebujących Waszego wsparcia, wiedzy i umiejętności, za trud włożony w podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych. Życzę abyście znaleźli siłę, chęci i motywację do wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej z pasją i starannością Urszula Olechowska Przewodnicząca DORPiP Od redakcji Przed nami najpiękniejszy wieczór roku. Ubrany w czerwień, zieleń i złoto oraz przysypany bielą śniegu. Oczekiwany zarówno przez dorosłych, jak i dzieci, stanowi dzień radosnego świętowania. To Wigilia na stałe wpisana w polską tradycję, jako wieczór prawdziwego zbliżenia ludzi, wzajemnego odpuszczenia win, czas miłości, wieczór zadumy i refleksji, stanowi najbardziej rodzinne święto. Choć nazwa wigilia (łac. Wigilia nocne czuwanie) pochodzi ze starożytnego Rzymu, ale chrześcijanom wiąże się z oczekiwaniem na najważniejsze święta. Polakom jednoznacznie kojarzy się z Bożym Narodzeniem. Z względu na specyficzny charakter wspomnianych świąt wielu osobom wydaje się, że są najważniejsze i obchodzone były od zawsze. Tymczasem prawda jest bardziej zawiła. Pamiątkę narodzin Chrystusa chrześcijanie zaczęli obchodzić dopiero ok. V w., a symboliczną datę 25 grudnia ustalono w miejsce pogańskiego święta narodzin słońca, po przesileniu zimowym. Na przestrzeni wieków zwyczaje ludowe i obrzędy religijne różnych wyznań, narodowości i kultur nawarstwiały się, splatały ze sobą, łączyły się w przedziwne formy. Każdy naród zabarwił je specyficznymi cechami swej kultury i nadał im własną treść. Z polską Wigilią nierozerwalnie związane są takie pojęcia jak: wieczerza wigilijna, opłatek, choinka, gwiazdka, szopki, kolędy. Obrzędy świąteczne zaczynają się od wspólnego ubierania choinki, Jest to jedna z najmłodszych tradycji świątecznych, ale posiada bogatą symbolikę, o której nie zawsze się pamięta, strojąc zielone drzewko, które oznacza wieczną zieleń nadzieję nieba. Świece na drzewku przypominają narodziny światłości świata Jezusa Chrystusa. Inne ozdoby symbolizują dary i łaski Boże, jakie spływają na świat z przyjściem odkupiciela. Rozwieszone łańcuchy to wąż kusiciel, jabłuszka przypominały owoce grzechu z drzewa raju, a błyszcząca na czubku gwiazda gwiazdę betlejemską. Zwyczaj ubierania choinki w Polsce liczy sobie niespełna 100 lat, ale na trwałe wyparła inne formy ozdób, zwane w zależności od regionu Polski jutką, jeglijką, sadem, wiechą. Pod ubranym drzewkiem spoczywają oczekiwane przez wszystkich prezenty, bo czas Wigilii jest czasem dobroci i pojednania, zaś wręczane dary są wyrazem wzajemnej miłości i szacunku. Najbardziej wyjątkowa jest jednak wieczerza wigilijna, zwana też wilią. Stare zwyczaje prze- cd. na str 2

4 Informacje Od redakcji dokończenie ze str. 1 widywały bardzo staranne przystrojenie izby jadalnej i nakrycie stołu. Szczególnie pięknie i tronym stole zmieniają się, zmieniło się prawo kochecką. Jak wszystko, tak i potrawy na wigilijskliwie przygotowywano stół, z którego nakryciem związanych jest wiele starych zwyczajów. wieczerza postna. ścielne ale mimo wszystkich zmian jest to wciąż Nakrywa się go zwykle śnieżnobiałym obrusem, Po wigilijnej wieczerzy w każdym polskim ponieważ biel w symbolice chrześcijaństwa wyraża radość i świąteczny nastrój, prawdę, czydości, wesela i szczęścia. Polskie kolędy są nie domu rozbrzmiewają kolędy pieśni pełne rastość. Pod obrusem układa się siano, które przypomina miejsce narodzin Chrystusa. związanymi z pokłonem pasterzy, przybyciem tylko modlitwą, pieśnią, ale też opowiadaniami, Wigilijną wieczerzę rozpoczyna przełamanie trzech króli. Mają różne formy od pochwalnych się opłatkiem, poświęconym chlebem. W innych hymnów po kołysanki. Najstarsze z nich to parafrazy kolęd włoskich, pochodzące już z XIV krajach zwyczaj dzielenia się opłatkiem nie jest znany. Polskie opłatki wyrabiane przy kościołach i w klasztorach tworzą odrębny dział grazytorzy chętnie sięgają po ten gatunek pieśni re- w., zaś najmłodsze wciąż się rodzą, bo kompofiki. Z dawnych czasów, kiedy kościoły na znak ligijnych. Warto zauważyć, że kolędy upodobały sobie melodie taneczne i tak Bóg się rodzi prawowierności i łączności posyłały sobie poświęcone chleby, wywodzi się też zapewne polski zwyczaj posyłania opłatka osobom bliskim, tlejem mazura. Dni świąteczne łączą się jesz- śpiewamy na melodie poloneza, Dzisiaj w Be- a nieobecnym przy stole wigilijnym. cze z innymi zwyczajami, wśród których ważną Ważne są także potrawy, jakie stawiamy na rolę odgrywa Pasterka, szopki i kolędnicy wigilijnym stole. Wielowiekową słowiańska tradycję postnej wieczerzy wigilijnej przyrządza- długowieczne tradycje. Dziś dodajemy do nich Niepowtarzalność polskich świąt ma swoje nej z płodów ziemi podtrzymywał głównie lud. nowe zwyczaje, charakterystyczne dla naszych Szlachta nie przestrzegała jej dokładnie. Był domów, rodzin i przyjaciół. Tak budujemy kulturę naszego narodu, tak utrwalamy to, co w niej więc barszcz z uszkami, grzyby z kapustą, potrawy z ryb. Na zakończenie podawano lżejsze uważamy za najcenniejsze. dania kompot z suszonych owoców, łamańce z makiem, na Kresach Wschodnich Rzeczy- w radość, pokój i rodzinne szczęście, by dbałość Niech więc czas Bożego Narodzenia obfituje pospolitej na stołach królowała kutia. Współcześnie wieczerza wigilijna łączy stare polskie nia, którą jest wzajemna miłość i szacunek. o tradycję nie przysłoniła nam istoty świętowa- tradycje kulinarne, zarówno ludową jak i szla- Życzy Redakcja OGŁOSZENIE Szpital Specjalistyczny im. A. Falkiewicza Wrocław, ul. Warszawska 2, zaprasza wszystkich byłych pracowników na uroczystości 35-lecia Oddziału Chorób Wewnętrznych i Geriatrii, 15-lecia Oddziału Ginekologiczno-Położniczego, które odbędą się r. na terenach TOYA GOLF&CONTRY Club. Akces uczestnictwa należy zgłosić do dnia r. Komitet Organizacyjny Elżbieta Suder tel Niech radość i pokój Świąt Bożego Narodzenia towarzyszy wszystkim przez cały Nowy Rok. Aby był to Rok szczęśliwy w osobiste doznania, spełnił zamierzenia i dążenia zawodowe. NACZELNA IZBA PIELĘGNIAREK I położnych Informa Warszawa, 16 listopada 2009 r. Oświadczenie Prace nad projektem nowelizacji ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych dobiegają końca. W ostatnich dniach burzliwą dyskusję w środowisku zawodowym wywołała zawarta w projekcie nowelizacji ustawy propozycja włączenia kar pieniężnych do katalogu kar, które można orzec wobec pielęgniarki i położnej. Byłam proszona przez media o wypowiedź w tej sprawie. Niestety z przykrością muszę stwierdzić, że w publikacjach prasowych i audycjach telewizyjnych zarówno dobór fragmentów moich wypowiedzi, jak i ich kontekst (i komentarz) przekręcały sens moich słów oraz wypaczały moje intencje. W związku z tym oświadczam, co następuje. 1. Samorząd sprawuje nadzór nad prawidłowym wykonywaniem zawodów pielęgniarki i położnej poprzez organy odpowiedzialności korporacyjnej. W razie zarzutów czy skarg na pracę pielęgniarki, położnej rzecznik odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych prowadzi postępowanie wyjaśniające, natomiast w kwestii winy i kary pielęgniarki, położnej wypowiada się sąd pielęgniarek i położnych. W razie stwierdzenia winy sąd zawodowy do tej pory mógł orzekać następujące kary: upomnienie, naganę, czasowe zawieszenia lub całkowite pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Dwie pierwsze sankcje są dosyć łagodne, dwie ostatnie skrajnie surowe. 2. Kary pieniężne są nową propozycją ustawodawcy. Samorząd pielęgniarek i położnych początkowo nie wyrażał na nią zgody, zdecydowany sprzeciw wobec tego rozwiązania zgłaszał jeszcze w trakcie konferencji uzgodnieniowej. 3. Ważnym celem w procesie stanowienia prawa jest uporządkowanie i ujednolicenie zapisów dotyczących odpowiedzialności zawodowej w odniesieniu do wszystkich korporacji posia- 2 życzy W CIENIU CZEPKA GB Management

5 Informacje cje Dolnośląskiej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych dających samorząd zawodowy. Ten pogląd przeważył o zgodzie biorących udział w uzgodnieniach przedstawicieli samorządu pielęgniarek i położnych na włączenie do katalogu kar kary pieniężnej. Może ona stanowić obok upomnienia, nagany, zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu jeszcze jedną możliwość ukarania pielęgniarki, położnej, której sąd pielęgniarek i położnych udowodnił przewinienie średniego stopnia. 4. W aktualnej sytuacji finansowej pielęgniarek i położnych kara pieniężna może być bardzo dotkliwa, ale podkreślam: stanowi ona tylko jedną z możliwości ukarania pielęgniarki lub położnej, której udowodniono winę, jakimi dysponuje prawo korporacyjne. Istnienie kary pieniężnej nie oznacza, że automatycznie zostanie ona zastosowana, ponieważ to sąd pielęgniarek i położnych orzeka, jaka jest wina i jaka powinna być kara. 5. Pielęgniarki i położne oczywiście popełniają wykroczenia (nie popełnia błędów tylko ten, kto nic nie robi, ryzyko popełnienia wykroczenia istnieje przy każdej działalności!). Jednak doskonalenie profesjonalizmu, wzrost świadomości zawodowej i działania prewencyjne powodują, że liczba wykroczeń zawodowych pielęgniarek i położnych rośnie wolniej niż to jest obserwowane w innych profesjach, a konsekwencje ich winy są mniejsze. Aktualizowana wiedza, samodzielność i poczucie odpowiedzialności i szczególnej zawodowej najskuteczniej chroni nas przed popełnieniem wykroczenia Proszę wszystkich Państwa o spokojne rozpatrzenie powyższych wyjaśnień i formułowanie opinii z uwzględnieniem własnej pozycji i aspiracji zawodowych a nie na podstawie uproszczonych i mimowolnie lub celowo zniekształconych argumentów. Prezes Naczelnej Rady Pielęgniarek Położnych Elżbieta Buczkowska W załączeniu: Opinia Marii Kowalczyk Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Pielęgniarek i Położnych SAMODZIELNOŚĆ TO ODPOWIEDZIALNOŚĆ. KARĘ ZA PRZEWINIENIE USTALA SĄD. Pielęgniarki i położne to zawody społecznego zaufania. Wykonując czynności profesjonalne mają do czynienia z dobrem najwyższym, tj. z ludzkim życiem i zdrowiem. Dobra te są chronione przez społeczeństwa w szczególny sposób poprzez system prawny dotyczący m. in. zagadnień odpowiedzialności zawodowej. Ustawodawca uznając samodzielność i odpowiedzialność tych dwóch grup zawodowych jako bezsprzeczną i wynikającą z profesjonalizmu, poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka oraz świadomości zachowań etycznych i odpowiedzialności za wykonywanie zawodu, pozwolił na stworzenie samorządu zawodowego pielęgniarek i położnych. Fakt ten nadaje tym zawodom status samodzielności, a jednocześnie nakłada określone obowiązki. Nadzór nad prawidłowym wykonywaniem zawodów pielęgniarki i położnej sprawuje właśnie samorząd. Odbywa się to m.in. poprzez organy odpowiedzialności korporacyjnej. W razie zarzutów czy skarg na pracę pielęgniarki czy położnej postępowanie wyjaśniające prowadzi rzecznik odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych, natomiast sąd pielęgniarek i położnych wypowiada się w kwestii winy i kary pielęgniarki czy położnej. W swoim postępowaniu zarówno sąd, jak i rzecznik przestrzegają zapisów ustawy o samorządzie oraz rozporządzenia w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych. Rzecznik i sąd opierają się przy tym na zapisach kodeksu etyki zawodowej, przepisach warunkujących wykonywanie zawodu i wreszcie na kodeksie karnym. W ministerialnym projekcie nowelizacji ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych w katalogu kar, jakie może zastosować sąd pielęgniarek i położnych, pojawiła się propozycja kary pieniężnej dla skazanej pielęgniarki. Propozycja ta wynika m.in. z dążenia ustawodaw- cy do ujednolicenia zapisów dotyczących odpowiedzialności zawodowej wszystkich korporacji posiadających samorząd zawodowy zgodnie z zapisami prawa powszechnego. Ma to na celu ujednolicenie i uporządkowanie przepisów w zakresie odpowiedzialności zawodowej. Fakt pojawienia się kary pieniężnej nie oznacza, że automatycznie zostanie ona zastosowana, ponieważ to sąd pielęgniarek i położnych waży, jaka jest wina i jaka powinna być kara. Oczywiście w aktualnej sytuacji finansowej pielęgniarek i położnych kara pieniężna może być karą bardzo dotkliwą, ale stanowi ona tylko jedną z możliwości, jakimi dysponuje prawo korporacyjne, ukarania pielęgniarki lub położnej, której w postępowaniu wyjaśniającym zostanie udowodniona wina. Jednocześnie należy mieć świadomość następujących faktów: Pielęgniarki i położne wprawdzie popełniają wykroczenia (takie ryzyko istnieje przy każdej działalności!), ale na szczęście dzięki działaniom prewencyjnym oraz temu, że zwiększa się świadomość zawodowa tych grup, liczba tych wykroczeń nie rośnie tak gwałtownie, jak w innych profesjach, a konsekwencje i ciężar winy są mniejsze. Zawód pielęgniarki i położnej jest wykonywany w określonych warunkach legislacyjnych państwa, a więc przepisy w zakresie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek i położnych muszą być spójne z przepisami ogólnymi funkcjonującymi w kraju i dotyczącymi odpowiedzialności każdego obywatela za swoje czyny. Zawieszenie prawa wykonywania zawodu jest znacznie bardziej dotkliwą kara i wiąże się z utratą pozycji zawodowej. Maria Kowalczyk Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej Pielęgniarek i Położnych 12 (218)

6 Informacje KONSULTANT KRAJOWY W DZIEDZINIE PIELĘGNIARSTWA EPIDEMIOLOGICZNEGO Katowice, dnia r. Sz. Pani dr n.med. Elżbieta Buczkowska Prezes Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych, Warszawa Szanowna Pani Prezes! W załączeniu przesyłam do wiadomości i wykorzystania kserokopię pisma, które otrzymałam z Ministerstwa Zdrowia w związku z moim zapytaniem o zapewnienie refundacji kosztów postępowania związanych z profilaktyką poekspozycyjna, na zakażenie wirusem HIV personelu medycznego zatrudnionego w szczególności na tzw. kontraktach. Mam nadzieję, że uzyskane wyjaśnienia przyczynią się do polepszenia sytuacji w w/w zakresie i wpłyną na poczucie bezpieczeństwa pielęgniarek i położnych w naszym kraju. Krajowy Kosultant w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego mgr Beata Ochocka REFUNDACJA KOSZTÓW POSTĘPOWANIA ZWIĄZANYCH Z PROFILAKTYKĄ POEKSPOZYCYJNA, NA ZAKAŻENIE WIRUSEM HIV Warszawa. 18 sierpnia 2009 r. MINISTERSTWO ZDROWIA Departament Zdrowia Publicznego Pani Beata Ochocka Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego W odpowiedzi na Pani pismo z dnia 14 lipca 2009 r., dotyczące wprowadzenia regulacji prawnej umożliwiającej finansowanie kosztów profilaktyki poekspozycyjnej personelu medycznego nie objętego bezpłatną pomocą, ze środków publicznych, Departament Zdrowia Publicznego dziękuje za zainteresowanie się tematem i zaproponowane rozwiązania, przedstawiając jednocześnie stanowisko w przedmiotowej sprawie: Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234. poz. 1570) w art. 4 ust 2 pkt 5 zapewnia pracownikowi lub zleceniobiorcy, a więc także pracownikom kontraktowym, możliwość profilaktycznego otrzymania leku antyretrowirusowego na koszt pracodawcy lub zlecającego pracę w przypadku ewentualnej styczności z wirusem HIV. Zdaniem Departamentu Zdrowia Publicznego, osoby zatrudnione w ramach stosunku pracy w ochronie zdrowia, narażone na zakażenie HIV mają zapewnione finansowanie profilaktyki poekspozycyjnej przez ich pracodawcę, co jest spójne z art Kodeksu pracy, nakładającym na pracodawców obowiązek ponoszenia kosztów profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej ze względu na warunki pracy. Finansowanie profilaktyki poekspozycyjnej mają zapewnione również osoby fizyczne wykonujące czynności związane z narażeniem na zakażenie HIV w ramach umów cywilnoprawnych zawartych ze zlecającym takie prace (zleceniodawcą), bowiem to on, gdy wystąpią przesłanki wskazane w art. 41 cyt. wyżej ustawy, zgodnie z dyspozycja ustawodawcy, ponosi koszty profilaktyki. W przytoczonym przepisie ustawodawca użył między wyrazem pracodawca i wyrażeniem zlecający pracę spójnika albo, co oznacza, że zlecający pracę nie jest pracodawcą. Zatem traktowanie przy umowie cywilnoprawnej (kontrakcie) zawartej z osobą fizyczną, że zleceniobiorca jest sama dla siebie pracodawcą bądź zlecającym sobie pracę, mija się z celem jakiemu miała służyć regulacja prawna cyt. wyżej przepisu. Niejako na marginesie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy zatrudnienie w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. Bezpodstawny jest zatem pogląd jakoby w przypadku pracowników medycznych będących pracownikami kontraktowymi, tj. podlegających samozatrudnieniu, koszty musiały ponosić te osoby. Brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia prawnego dla przyjęcia interpretacji, że osoba fizyczna w samozatrudnieniu jest dla siebie pracodawcą. Potwierdza to zarówno ustawowa definicja pracodawcy wyrażona w art. 3 Kodeksu pracy stanowiącym, iż Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna. jeżeli zatrudniają one pracowników, jak i fakt, że wyrażenie samozatrudnienie nie jest zdefiniowane w żadnym przepisie prawa. Jest ono powszechnie używane w sytuacji, gdy zakład pracy dla stworzenia sobie możliwości zaoferowania pracownikowi wyższych stawek za pracę, kosztem mniejszych obciążeń wobec ZUS, proponuję pracownikowi rozwiązanie umowy o pracę i zawarcie umowy cywilnoprawnej. Departament Zdrowia Publicznego pragnie ponadto poinformować, iż w roku 2008 zgłoszono do Krajowego Centrum ds. AIDS 1378 ekspozycji zawodowych. Roczny koszt profilaktyki po ekspozycjach zawodowych na zakażenie HIV to w zależności od zastosowanego schematu terapeutycznego kwota ok. 52 mln PLN (w 2008 r.). U wszystkich osób, u których zastosowano profilaktykę poekspozycyjną nie stwierdzono zakażenia HIV, dlatego profilaktykę tę uważa się za niezwykle skuteczną. W opinii Departamentu Zdrowia Publicznego pracodawcy, którzy zatrudniają osoby pracujące w warunkach narażenia na kontakt z wirusem HIV powinni zapewnić swoim pracownikom szybki i sprawny dostęp do odpowiedniego poradnictwa i postępowania poekspozycyjnego, gdyż profilaktykę należy wdrożyć jak najszybciej, najlepiej w ciągu kilku godzin od ekspozycji. O sposobie i konieczności wdrożenia profilaktyki decyduje zawsze lekarz specjalista. Leki antyretrowirusowe obecnie nie są w Polsce lekami refundowanymi, a tym samym koszty 30 dniowego profilaktycznego leczenia osoby narażonej lekami antyretrowirusowymi np. Combivirem należy szacować na ok PLN. Stosunkowo wysoki koszt niezbędnej terapii jest zapewne powodem, dla którego pracodawcy i zlecający pracę podejmują próby przerzucenia ciężaru finansowania na pracownika lub zleceniobiorcę. Należy jednak pamiętać, iż odmowa sfinansowania przez pracodawcę lub zlecającego pracę niezbędnej terapii oraz pokrycie jej kosztów przez zainteresowaną osobę nie wyłącza prawa tej osoby do dochodzenia od 4 W CIENIU CZEPKA

7 Informacje pracodawcy lub zlecającego pracę zwrotu poniesionych wydatków. Mając na względzie przytoczone powyżej okoliczności, jako najbardziej skuteczną procedurę Krajowe Centrum ds. AIDS oraz Krajowy Konsultant w dziedzinie chorób zakaźnych rekomendują podpisywanie przez pracodawców lub zlecających pracę stosownych porozumień ze szpitalami zakaźnymi, szpitalami prowadzącymi oddziały chorób zakaźnych, z zakładami opieki zdrowotnej, lub innymi podmiotami. Przedmiotem tych porozumień powinno być przeprowadzenie badania lekarskiego, pobrania krwi dla przeprowadzenia badań analitycznych i podanie leków antyretrowirusowych. Porozumienia te powinny ponadto określać sposób w jaki nastąpi rozliczenie udzielającego świadczenia zdrowotnego ze zobowiązanym do jego pokrycia pracodawcą lub zlecającym pracę. Należy przy tym podkreślić, że jednostkami mogącymi zaoferować pracodawcom objęcie pracowników i zleceniobiorców wymaganą opieką mogą być szpitale uczestniczące do tej pory w programie leczenia antyretrowirusowego prowadzonym przez Krajowe Centrum do Spraw AIDS. Adresy tych ośrodków znajdują się na stronie www. aids.gov.pl. Z uwagi na fakt, iż pracodawcy nie mają obowiązku rejestrowania umów zawieranych na opiekę nad pracownikami Departament Zdrowia Publicznego, ani podlegające mu Krajowe Centrum ds. AIDS, nic posiada danych o liczbie zawartych umów. Odrębną kwestią jest uregulowanie prawnej dopuszczalności podawania leków antyretrowirusowych w trakcie udzielenia osobom narażonym porady ambulatoryjnej, gdyż warunkiem skuteczności profilaktycznego leczenia antyretrowirusowego jest możliwie wczesne rozpoczęcie leczenia. Konieczne jest w tym celu dokonanie nowelizacji rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu produktów leczniczych, które mogą być doraźnie dostarczane w związku z udzielanym świadczeniem zdrowotnym, oraz wykazu produktów leczniczych wchodzących w skład zestawów przeciwwstrząsowych ratujących życie (Dz. U. Nr 236, poz. 2000). W/w rozporządzenie określa bowiem w załączniku nr 1 zamknięty wąski wykaz leków, które mogą zostać bezpośrednio dostarczone pacjentowi związku z udzielonym świadczeniem zdrowotnym, których zastosowanie u pacjenta nie jest wtedy uznawane za niedozwolony obrót detaliczny lekami przez zakłady opieki zdrowotnej i indywidualnie praktykujących lekarzy w rozumieniu art. 68 ust. 4 do ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz. U. Nr 126, poz. 1381, z późn. zm.). Wspomniany wykaz nie zawiera jakichkolwiek leków, które powinny być bezzwłocznie stosowane u osób narażonych na zakażenie (np. immunoglobulin dla immunoprofilaktyki biernej tężca, wścieklizny, wirusowego zapalenia wątroby typu B oraz leków przeciwwirusowych). W zaistniałej sytuacji prawnej choremu, który nie jest hospitalizowany a jedynie miał udzieloną poradę ambulatoryjną, lekarz powinien wystawić receptę na w/w leki w celu jej realizacji w aptece prowadzącej obrót lekami. Jako że kluczową rolę w rozpowszechnianiu informacji o obowiązujących przepisach i w propagowaniu dobrych wzorców współpracy odgrywać powinni konsultanci wojewódzcy oraz wojewódzkie Centra zdrowia publicznego, zgodnie z ustaleniami ze spotkania zainicjowanego przez Pana Ministra Adama Fronczaka, na stronie internetowej krajowego Centrum ds. AIDS opublikowane zostały informacje na temat zmiany w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Na stronie tej znajduje się również Kodeks postępowania wobec problemu HIV/AIDS w środowisku pracy, opracowany przez Międzynarodowe Biuro Pracy w Genewie. Podkreślić należy, iż celem upowszechnienia wśród środowisk medycznych wiedzy na temat postępowania po ekspozycji na zakażenie HIV Krajowe Centrum ds. AIDS w 2007 roku opracowało planszę informacyjną wraz z ulotką dokładnie opisującą zasady postępowania po ekspozycji zawodowej na krew i inny potencjalnie zakaźny materiał biologiczny zawierający HIV. Treść planszy i ulotki została skonsultowana z konsultantem krajowym w dziedzinie chorób zakaźnych i przez niego zatwierdzona. Materiały te wydane zostały w nakładzie plansza egz. ulotka egz. Około 60% tych materiałów rozdystrybutowano do WSSE w całym kraju z prośbą o ich dalsze rozpowszechnianie w placówkach ochrony zdrowia. Do dnia dzisiejszego został wyczerpany cały nakład tych materiałów. Konkludując, Ministerstwo Zdrowia działając poprzez Krajowe Centrum ds. AIDS podjęło odpowiednie kroki celem zabezpieczenia właściwego postępowania w przypadku narażenia pracowników i zleceniobiorców na zakażenie HIV w miejscu pracy. Głównym problemem pozostaje jednak cena i szeroka dostępność leków ARV stosowanych w profilaktyce. Zastępca Dyrektora Departamentu Zdrowia Publicznego Wojciech Kłosiński Pani mgr Jolanta Kolasińska W imieniu Dolnośląskiej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu składamy serdeczne gratulacje z okazji ponownego wyboru do Krajowej Rady Akredytacyjnej Szkolnictwa Medycznego. Życzymy wytrwałości, skuteczności i sukcesów w działalności na rzecz ciągłej poprawy jakości kształcenia do zawodu pielęgniarki i położnej. mgr Urszula Olechowska Przewodnicząca Dolnośląskiej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. 12 (218) 2009 Z okazji Świąt Bożego Narodzenia Wszystkim Pielęgniarkom i Położnym Życzymy, aby radosny okres Świąt Spędzony w gronie rodziny i przyjaciół pozwolił na chwilę wytchnienia i refleksji był czasem wesołego kolędowania, miłości i radości, A w nadchodzącym Nowym Roku 2010 dużo szczęścia. Beata Dąbrowska Polskie Towarzystwo Położnych 5 Oddział we Wrocławiu

8 Informacje - NFZ Nowe Zarządzenie Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna. Z dniem 03 listopada 2009 r. obowiązuje nowe Zarządzenie Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna. Poniżej przedstawiamy Państwu wyciąg z ww. zarządzenia dotyczący świadczenia pielęgniarki poz, świadczenia położnej poz i świadczenia pielęgniarki szkolnej. Szersze informacje dostępne są na stronie Narodowego Funduszu Zdrowia zakładka Zarządzenia Prezesa. Przypominamy, że kwalifikacje dotyczące pielęgniarki poz i położnej poz określone są w Ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U.2008 Nr164 poz.1027). Kwalifikacje dotyczące pielęgniarki szkolnej określa Rozporządzenie Ministra zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz. U.2009 Nr139 poz.1133). : Pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej to pielęgniarka, która ukończyła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego, pediatrycznego, środowiskowego, środowiskowo-rodzinnego, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, opieki długoterminowej, w ochronie zdrowia pracujących, środowiska nauczania i wychowania, zachowawczego, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego, pediatrycznego, środowiskowego, środowiskowo-rodzinnego, przewlekle chorych i niepełnosprawnych, opieki długoterminowej, w ochronie zdrowia pracujących, środowiska nauczania i wychowania, zachowawczego, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego, pediatrycznego, opieki długoterminowej, środowiska nauczania i wychowania, zachowawczego, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub odbywa kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego, pediatrycznego, opieki długoterminowej, środowiska nauczania i wychowania, zachowawczego, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub posiada tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa oraz co najmniej trzyletni staż pracy w podstawowej opiece zdrowotnej, będącą świadczeniodawcą, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, albo która jest zatrudniona lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej; Położna podstawowej opieki zdrowotnej to położna, która ukończyła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego, środowiskowego, środowisko- -rodzinnego oraz promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa rodzinnego, środowiskowego, środowiskowo-rodzinnego, promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej, lub odbywa kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa: rodzinnego lub promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej lub posiada tytuł zawodowy magistra położnictwa oraz co najmniej trzyletni staż pracy w podstawowej opiece zdrowotnej udzielającą świadczeń w ramach podstawowej opieki zdrowotnej, będącą świadczeniodawcą, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej albo która jest zatrudniona lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej; Pielęgniarka szkolna to pielęgniarka, która ukończyła szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub ukończyła kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub odbywa szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub odbywa kurs kwalifikacyjny w dziedzinie pielęgniarstwa środowiska nauczania i wychowania lub posiada tytuł zawodowy magistra pielęgniarstwa oraz co najmniej trzyletni staż pracy w podstawowej opiece zdrowotnej, albo higienistka szkolna; Zarządzenie Nr 72/2009/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 3 listopada 2009 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna. Na postawie art. 102 ust. 5 pkt 21 i 25 oraz art. 146 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz art. 159 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.1)), zarządza się, co następuje: Rozdział 1 Postanowienia ogólne 1. Zarządzenie określa postępowanie w sprawie zawarcia i realizacji umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju podstawowa opieka zdrowotna, zwanej dalej umową, a także warunki wymagane od świadczeniodawców zainteresowanych zawarciem umowy w tym rodzaju. Rozdział 5 Świadczenia pielęgniarki poz Przedmiotem umowy o udzielanie świadczeń pielęgniarki poz są świadczenia określone w załączniku Nr 2 do Rozporządzenia MZ. 2. Pielęgniarka poz udziela świadczeń, o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem zakresu jej zadań, określonego w części I załącznika nr 2 do rozporządzenia Mini- 6 W CIENIU CZEPKA

9 Informacje - NFZ stra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej. 3. Pielęgniarka poz sprawuje kompleksową opiekę pielęgniarską nad zadeklarowanymi do niej świadczeniobiorcami, uwzględniając w tym zgodnie z obowiązującym zakresem zadań, realizację na podstawie skierowania wydanego przez lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, zleceń na zabiegi i procedury medyczne, których wykonanie możliwe jest w trybie ambulatoryjnym. 4. Sprawowanie przez pielęgniarkę poz opieki nad zadeklarowanymi świadczeniobiorcami będącymi podopiecznymi DPS obejmuje: 1) współudział w uzgodnieniu i tworzeniu przez zespół opiekuńczoterapeutyczny DPS indywidualnych planów opieki dla jego mieszkańców; 2) edukację personelu DPS w zakresie wynikającym z potrzeb ustalonych planami opieki; 3) realizację świadczeń pielęgnacyjno- -leczniczych i leczniczych wynikających z diagnozy pielęgniarskiej oraz zleceń lekarskich. 5. Skierowanie, o którym mowa w ust. 3, pielęgniarka poz włącza do prowadzonej dokumentacji medycznej świadczeniobiorcy. Podlega ono archiwizacji oraz warunkom kontroli realizacji umowy. 6. W przypadkach uzasadnionych względami medycznymi, wyłącznie w domu świadczeniobiorcy i jedynie na zlecenie lekarza poz, do którego zadeklarowany jest świadczeniobiorca, pobiera materiały do badań diagnostycznych. Świadczenie realizuje zgodnie z przekazanymi przez zleceniodawcę standardami jakości opracowanymi przez pracownię diagnostyczną, z którą zleceniodawca współpracuje oraz z zachowaniem zasad określonych w ust. 4 części I załącznika Nr 2 do Rozporządzenia MZ. 7. Świadczenia w ramach profilaktyki gruźlicy pielęgniarka poz realizuje zgodnie z warunkami określonymi w części III załącznika Nr 2 do Rozporządzenia MZ oraz w zarządzeniu. 8. Świadczenia w monitorowaniu rozwoju zadeklarowanych do pielęgniarki poz dzieci i młodzieży w tym wizyty patronażowe oraz testy przesiewowe adekwatne do wieku rozwojowego świadczeniobiorcy, pielęgniarka poz realizuje zgodnie z warunkami określonymi w części II załącznika Nr 2 do Rozporządzenia MZ oraz w 3 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie organizacji profilaktycznej opieki zdrowotnej nad dziećmi i młodzieżą (Dz.U. Nr 139, poz. 1133). 9. Pielęgniarka poz dokumentuje świadczenia udzielone zgodnie z przedmiotem umowy, w dokumentacji medycznej prowadzonej na podstawie przepisów odrębnych, oraz w Ankiecie świadczeniobiorcy w profilaktyce gruźlicy, której wzór określa załącznik nr 6 do zarządzenia. 10. Świadczeniodawca realizujący umowę o udzielanie świadczeń pielęgniarki poz, może realizować w ramach odrębnej umowy, zgodnie z zasadami określonymi w rozdziale 8, 11. Jeżeli świadczeniodawca realizujący umowę w zakresie świadczeń pielęgniarki poz nie realizuje nocnej i świątecznej ambulatoryjnej lub wyjazdowej opieki pielęgniarskiej w poz, to w celu zapewnienia zadeklarowanym do niego świadczeniobiorcom dostępności do świadczeń, o których mowa w art. 55 ust. 3 ustawy, pozostających w zakresie zadań pielęgniarki poz, udziela oświadczenia o przekazaniu przedmiotowej opieki innemu świadczeniodawcy, zgodnie z zasadami określonymi w rozdziale Normy dotyczące liczby świadczeniobiorców 1. Maksymalna liczba świadczeniobiorców objętych opieką przez jedną pielęgniarkę poz nie powinna przekroczyć 2750 osób. 2. Pielęgniarka poz może tworzyć listę świadczeniobiorców tylko u jednego świadczeniodawcy poz. 17. Organizacja udzielania świadczeń i dostępność do świadczeń pielęgniarki poz Świadczeniodawca zapewnia dostępność do świadczeń będących przedmiotem umowy od poniedziałku do piątku w godz. od 8.00 do 18.00, z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy, zgodnie z harmonogramem stanowiącym integralną część umowy, przestrzegając następujących zasad organizacji udzielania świadczeń: 1) świadczenia pielęgniarskie realizowane są w formie świadczeń ambulatoryjnych w miejscu udzielania świadczeń oraz, w przypadkach uzasadnionych wskazaniami medycznymi - poprzez wizyty domowe: dni i godziny przyjęć, w tym wizyt domowych, określa harmonogram pracy pielęgniarki stanowiący integralną część umowy; 2) świadczenia lecznicze realizowane na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, wykonywane są zgodnie z terminami określonymi w treści zlecenia lub skierowania. 18. Finansowanie świadczeń pielęgniarki poz 1. Finansowanie świadczeń pielęgniarki poz realizowane jest zgodnie z określoną w załączniku nr 1 do zarządzenia roczną stawką kapitacyjną. 2. W stosunku do świadczeniobiorcy zadeklarowanego do pielęgniarki poz, stawka kapitacyjna korygowana jest współczynnikiem odpowiednim dla grupy wiekowej właściwej dla świadczeniobiorcy albo charakteru miejsca pobytu świadczeniobiorcy: 1) od 0 do 6 roku życia współczynnikiem 1,3; 2) od 7 roku życia do 65 roku życia współczynnikiem 1,0; 3) powyżej 65 roku życia współczynnikiem 2,0; 4) podopieczni DPS lub placówki socjalizacyjnej, interwencyjnej lub resocjalizacyjnej współczynnikiem 3,5. 3. Kapitacyjna stawka roczna, o której mowa w ust. 1, nie obejmuje świadczeń udzielanych przez pielęgniarkę poz, dla których warunki umowy ustalają inne zasady finansowania. 4. Ceny jednostkowe jednostek rozliczeniowych świadczeń, o których mowa w ust. 3 określa załącznik nr 1 do zarządzenia. 5. Należność z tytułu realizacji świadczeń wypłacana jest raz w miesiącu na podstawie wystawionego przez świadczeniodawcę rachunku Rozdział 6 Świadczenia położnej poz Przedmiotem umowy o udzielanie świadczeń położnej poz są świadczenia okre- 12 (218)

10 Informacje - NFZ ślone w załączniku Nr 3 do Rozporządzenia MZ. 2. Położna poz udziela świadczeń, o których mowa w ust. 1, z uwzględnieniem zakresu jej zadań, określonego w części II załącznika Nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 października 2005 r. w sprawie zakresu zadań lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej. 3. Wizyty profilaktyczne realizowane przez położną poz obejmują: 1) dokonanie rozpoznania problemów zdrowotnych populacji objętej opieką; 2) zaplanowanie i realizację na rzecz populacji objętej opieką, w zakresie posiadanych kompetencji, świadczeń profilaktycznych oraz z zakresu promocji zdrowia, w tym: prowadzenie edukacji kobiet w ciąży oraz w ciąży wysokiego ryzyka, przygotowującej kobiety do odbycia porodu, z zachowaniem poniższych zasad: a) podstawą prowadzenia edukacji przedporodowej dla kobiet w ciąży, w tym kobiet w ciąży wysokiego ryzyka, jest opracowany przez położną poz i stanowiący integralną część dokumentacji medycznej świadczeniobiorcy, plan edukacji (także w przypadku świadczeń realizowanych w formie grupowej), b) wizyty w edukacji przedporodowej realizowane są przez położną poz, począwszy od 26 tygodnia ciąży do terminu rozwiązania, z częstotliwością nie większą niż 2 razy w tygodniu; 4. Wizyty patronażowe obejmują opiekę nad noworodkiem do ukończenia 2 miesiąca życia oraz kobietą w okresie połogu i realizowane są przez położną poz, w trakcie od 4 do 6 wizyt, zgodnie z warunkami określonymi w części II załącznika Nr 3 do Rozporządzenia MZ. 5. Wizyty położnej poz w opiece pielęgnacyjnej nad kobietą po operacji ginekologicznej lub onkologiczno-ginekologicznej obejmują okres od momentu wypisu ze szpitala do całkowitego zagojenia się rany pooperacyjnej i realizowane są przez położną na podstawie skierowania, o którym mowa w 12 ust. 10 pkt 1 Ogólnych warunków umów i zgodnie z zaleceniami w nim zawartymi. 6. Położna poz dokumentuje udzielane świadczenia zdrowotne w prowadzonej indywidualnej dokumentacji medycznej świadczeniobiorcy. Wykonanie wizyt, o których mowa w ust. 3 5, dodatkowo potwierdza podpisem świadczeniobiorcy/opiekuna. 20. Normy dotyczące liczby świadczeniobiorców Maksymalna liczba świadczeniobiorców objętych opieką przez jedną położną poz nie powinna przekroczyć osób. 21. Organizacja oraz dostępność do świadczeń położnej poz Świadczeniodawca zapewnia dostępność do świadczeń będących przedmiotem umowy od poniedziałku do piątku w godz. od 8.00 do 18.00, z wyłączeniem dni ustawowo wolnych od pracy, zgodnie z harmonogramem stanowiącym integralną część umowy, przestrzegając następujących zasad organizacji udzielania świadczeń: 1) położna poz realizuje świadczenia poprzez wizyty ambulatoryjne w miejscu udzielania świadczeń oraz w przypadkach uzasadnionych wskazaniami medycznymi - poprzez wizyty domowe: dni i godziny przyjęć, w tym wizyt domowych, określa harmonogram pracy położnej stanowiący integralną część umowy; 2) świadczenia lecznicze realizowane na podstawie zlecenia lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, wykonywane są zgodnie z terminami określonymi w treści zlecenia lub skierowania. 22. Finansowanie świadczeń położnej poz 1. Finansowanie świadczeń położnej poz realizowane jest zgodnie z określoną w załączniku nr 1 do zarządzenia roczną stawką kapitacyjną. 2. Kapitacyjna stawka roczna, o której mowa w ust. 1, nie obejmuje świadczeń udzielanych przez położną poz, dla których warunki umowy ustalają inne zasady finansowania 3. Świadczenia, o których mowa w ust. 2, finansowane są na podstawie cen jednostkowych jednostek rozliczeniowych określonych w załączniku nr 1 do zarządzenia. 4. Należność z tytułu realizacji świadczeń wypłacana jest raz w miesiącu na podstawie wystawionego przez świadczeniodawcę rachunku Rozdział 7 Świadczenia pielęgniarki szkolnej Przedmiotem umowy o udzielanie świadczeń pielęgniarki szkolnej są świadczenia określone w części I załącznika Nr 4 do Rozporządzenia MZ. 2. Pielęgniarka szkolna obejmuje opieką dzieci i młodzież szkolną począwszy od klasy 0 (w szkołach podstawowych) do ostatniej klasy szkoły ponadgimnazjalnej, z wyłączeniem szkół dla dorosłych. 3. Świadczenia profilaktyczne dla dzieci i młodzieży szkolnej do ukończenia 19 roku życia pielęgniarka szkolna wykonuje zgodnie z warunkami realizacji testów przesiewowych określonych w części II załącznika Nr 4 do Rozporządzenia MZ. 24. Normy dotyczące liczby świadczeniobiorców Zalecana liczba uczniów przypadająca na jedną pielęgniarkę szkolną traktowana jako wartość dla jednego etatu przeliczeniowego zależna jest od typu szkoły, w której realizowane są świadczenia i ustalana według zasad określonych dla wymaganej dostępności personelu w części III pkt 2 załącznika Nr 4 do Rozporządzenia MZ. 25. Organizacja, dostępność do świadczeń pielęgniarki szkolnej oraz zasady tworzenia listy uczniów 1. Pielęgniarka szkolna zapewnia dostępność do świadczeń w wymiarze czasu pracy proporcjonalnym do liczby uczniów objętych opieką, z uwzględnieniem zasad określonych w 24 oraz planu godzin lekcyjnych, zgodnie z harmonogramem pracy stanowiącym integralną część umowy. 2. Świadczeniodawca ubiegający się o zawarcie umowy o udzielanie świadczeń pielęgniarki szkolnej, przedkłada Funduszowi aktualną na dzień złożenia wniosku informację o szkołach, z którymi zawarł porozumienie o współpracy i charakterystyce populacji uczniów, która w tych szkołach zostanie objęta opieką świadczeniodawcy na podstawie zawartej umowy. 3. Informację, o której mowa w ust. 2, sporzą- 8 W CIENIU CZEPKA

11 Informacje - NFZ dza się zgodnie ze wzorem stanowiącym załącznik nr 7 do zarządzenia. Zawarte porozumienia, o których mowa w ust. 2, w formie kserokopii potwierdzonych za zgodność z oryginałem, dołącza się do tej Informacji. 4. Przypisania uczniów do poszczególnych grup (A, B lub C) w szkołach typu III, z wyłączeniem szkół specjalnych dla dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie, należy dokonywać na podstawie wydanych orzeczeń o niepełnosprawności, które znajdują się w dokumentacji szkoły lub będących w posiadaniu ucznia. 26. Finansowanie świadczeń pielęgniarki szkolnej 1. Finansowanie świadczeń pielęgniarki szkolnej realizowane jest: zgodnie z określoną w załączniku nr 1 do zarządzenia roczną stawką kapitacyjną. 2. W stosunku do konkretnego ucznia, stawka kapitacyjna korygowana jest współczynnikiem odpowiednim dla typu szkoły, do której uczęszcza uczeń i jego charakterystyki zdrowotnej: 1) uczniowie szkół typu I.1 współczynnikiem 1,0; 2) uczniowie klas integracyjnych i sportowych w szkołach typu I.2 współczynnikiem 1,7; 3) uczniowie szkół typu II współczynnikiem 1,7; 4) uczniowie typu A w szkołach typu III współczynnikiem 5,0; 5) uczniowie typu B w szkołach typu III współczynnikiem 9,4; 6) uczniowie typu C w szkołach typu III współczynnikiem 25,0. Załącznik nr 1 do zarządzenia Nr 72/2009/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 3 listopada 2009 r. WARTOŚCI STAWEK KAPITACYJNYCH, PORAD I RYCZAŁTÓW W POZ od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 r. L.p. Nazwa świadczenia Jednostka rozliczeniowa Wartość rocznej stawki kapitacyjnej, ceny jednostkowej jednostek rozliczeniowych (w PLN) 2.1 Świadczenia pielęgniarki poz Stawka kapitacyjna 24, Świadczenia pielęgniarki poz w ramach realizacji profilaktyki gruźlicy Porada 4, Świadczenia pielęgniarki poz udzielane w stanach nagłych zachorowań ubezpieczonym spoza OW oraz z terenu OW ale spoza gminy własnej i sąsiadujących i spoza listy zadeklarowanych pacjentów Świadczenia pielęgniarki poz udzielane w stanach nagłych zachorowań osobom spoza listy świadczeniobiorców innym niż ubezpieczone uprawnionym do świadczeń zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy, osobom uprawnionym jedynie na podstawie,,karty Polaka oraz obcokrajowcom posiadającym ubezpieczenie zdrowotne na podstawie zgłoszenia, w związku z czasowym zatrudnieniem na terytorium RP Porada 12,00 Porada 12, Świadczenia pielęgniarki poz udzielane w stanach zachorowań osobom uprawnionym na podstawie przepisów o koordynacji (EKUZ, Certyfikat) Porada 12, Świadczenia położnej poz Stawka kapitacyjna 13, Wizyta położnej poz w edukacji przedporodowej Porada 31, Wizyta patronażowa położnej poz Porada 26, Wizyta położnej poz w opiece pooperacyjnej nad kobietami po operacjach ginekologicznych i onkologiczno-ginekologicznych Świadczenia położnej poz udzielane w stanach nagłych zachorowań świadczeniobiorcom spoza OW oraz z terenu OW ale spoza gminy własnej i sąsiadujących i spoza listy zadeklarowanych pacjentów Świadczenia położnej poz udzielane w stanach nagłych zachorowań osobom spoza listy świadczeniobiorców innym niż ubezpieczone uprawnionym do świadczeń zgodnie z treścią art. 2 ust. 1 pkt. 2 i 3 ustawy, osobom uprawnionym jedynie na podstawie,,karty Polaka oraz obcokrajowcom posiadającym ubezpieczenie zdrowotne na podstawie zgłoszenia, w związku z czasowym zatrudnieniem na terytorium RP Porada 15,00 Porada 12,00 Porada 12, Świadczenia położnej poz udzielane w stanach zachorowań osobom uprawnionym na podstawie przepisów o koordynacji (EKUZ, Certyfikat) Porada 12, Świadczenia pielęgniarki szkolnej Stawka kapitacyjna 38, Świadczenia pielęgniarki szkolnej udzielane w ramach grupowej profilaktyki fluorkowej Stawka kapitacyjna 3,60 12 (218)

12 Informacje UWAGA! GRYPA A(H1-N1) Przypomnienie o sposobie postępowania wobec chorych dotkniętych ciężką sepsą lub wstrząsem septycznym w tym również w przebiegu zakażenia wirusem A(H1-N1) dla Ordynatorów Oddziałów Anestezjologii i Intensywnej Terapii w Polsce o obowiązujących w tym zakresie wytycznych i zaleceniach Konsultanta Krajowego w dziedzinie Anestezjologii i Intensywnej Terapii. całkowicie zgodnych z międzynarodowymi wytycznymi opublikowanymi pod postacią Survaving Sepsis Campaign Guidelines (SSC) i opublikowanych w czasopiśmie Medycyna Praktyczna 2008/03 oraz przyjętych w całości przez Nadzór Krajowy w dziedzinie Anestezjologii i Intensywnej Terapii, także z rekomendacji Polskiej Grupy Sepsy, do których dostęp można uzyskać poprzez stronę internetową Konsultanta Krajowego Minister Zdrowia Ewa Kopacz Konsultant Krajowy w dziedzinie Anestezjologii i Intensywnej Terapii dr hab. n. med. Krzysztof Kusza Informacja dla lekarzy w sprawie postępowania w związku z przypadkami grypy A(H1-N1) W związku u zwiększającą się liczbą zachorowań na zakażenia górnych dróg oddechowych, w tym na grypę A (H1N1) zaleca się co następuje: OBJAWY W większości przypadków choroba przebiega łagodnie. Podstawowy zestaw leków obniżających gorączkę i zmniejszających dolegliwości ze strony układu mięśniowego jest wystarczający. Nie zaleca się stosowania aspiryny. Nieskomplikowane przypadki grypy mogą być diagnozowane na podstawie objawów klinicznych. Następujące objawy sugerującą cięższy przebieg choroby: 1. Wysoka gorączka trwająca dłużej niż 3 dni 2. Spłycenie oddechu lub uczucie duszności 3. Obecność krwi w plwocinie 4. Obniżenie ciśnienia krwi 5. Znaczne osłabienie, zawroty głowy 6. Odwodnienie, które może prowadzić do skąpomoczu i zapaści Leczenia antywirusowe Leczenie antywirusowe jest zalecane: Osobom, które maja większe ryzyko ciężkiego przebiegu choroby (np. kobiety w ciąży, noworodki i dzieci do 2 roku życia oraz pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, przewlekłej sterydoterapii i innych przewlekłych chorób) - należy stosować leczenie antywirusowe bezzwłocznie w przypadku umiarkowanego przebiegu choroby. Osobom, u których stwierdza się ciężki lub pogarszający przebieg choroby Kobietom w ciąży zaleca się jak najszybciej kurację lekami antywirusowymi, niezależnie od przebiegu choroby (Uwaga ostrożnie należy podawać do 3 miesiąca ciąży). Należy również leczyć lekami antywirusowymi niemowlęta i dzieci do drugiego roku życia, zwłaszcza jeśli mają inne choroby, a objawy grypowe narastają. Osoby z podejrzeniem zapalenia płuc winny być niezwłocznie leczone antybiotykami i lekami antywirusowymi. Leczenie antywirusowe nie jest zalecane osobom, które mają niepowikłany lub łagodny przebieg i nie są w żadnych z powyżej wymienionych grup wysokiego ryzyka. Diagnostyka Dostępne paskowe testy przesiewowe charakteryzują bardzo niską swoistością (10-70 % z zależności od producenta), dlatego tez ich wyniki należy traktować z nieufnością. Osoby z cięższym przebiegiem infekcji grypopodobnej należy poddać diagnostyce genetycznej, a leczenie wdrożyć nie czekając na wyniki testów. Minister Zdrowia Ewa Kopacz Krajowy Konsultant w dziedzinie chorób zakaźnych Andrzej Horban 10 W CIENIU CZEPKA

13 Prewencja mgr piel. Ewa Potężna-Rutkowska DOSTĘP NACZYNIOWY DO HEMODIALIZY. PRZETOKA TĘTNICZO-ŻYLNA. Jedną z metod leczenia niewydolności nerek jest hemodializa. Jednak warunkiem jej skutecznego przeprowadzenia jest uzyskanie dostępu naczyniowego pozwalającego na dostateczną podaż krwi. Rodzaje dostępu naczyniowego można podzielić na trzy zasadnicze grupy: przetoki tętniczo-żylne z naczyń własnych, przetoki tętniczo-żylne z wykorzystaniem protez z materiałów syntetycznych, cewniki w dużych naczyniach krwionośnych. Przetoki tętniczo-żylne z naczyń własnych W zdrowym organizmie nie występują naturalne i bezpośrednie połączenia między dużą tętnicą a dużą żyłą, krew musi przepłynąć przez tkanki w celu ich odżywienia. Przetoka dializacyjna jest to wytwarzane przez chirurga sztuczne połączenie tętnicy z żyłą, najczęściej na przedramieniu lub ramieniu (rys. 1). rys. 1 Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym. Połączenie takie powoduje wzrost ilości krwi płynącej w żyle. Pierwszą przetokę wykonuje się zwykle w okolicy nadgarstka dłoni niedominującej (tzn. u osób praworęcznych w okolicy lewego nadgarstka, a u osób leworęcznych w okolicy prawego nadgarstka). Chirurg wykonuje kilkucentymetrowe nacięcie skóry, odsłania naczynia krwionośne i łączy przebiegającą w okolicy nadgarstka tętnicę promieniową z żyłą odpromieniową. Następnie skóra zostaje zszyta i zakładany jest sterylny opatrunek. Szwy usuwane są zwykle po 7-10 dniach. Cały zabieg trwa około min; jego długość zależy przede wszystkim od stanu tętnicy i żyły. Zniszczone naczynia krwionośne, np. przez proces cukrzycowy, utrudniają zabieg. W momencie wykonywania przetoki żyła i tętnica są wąskie. Np. w pierwszej przetoce położonej w okolicy nadgarstka naczynia te mają średnicę ok. 2 mm. Po połączeniu tętnicy z żyłą krew przepływa przez żyłę w dużej ilości, co doprowadza w krótkim czasie do jej poszerzenia. Przeciętnie po 6 tygodniach od zabiegu wytworzenia przetoki żyła powiększa swoją średnicę do 4-6 mm, a tętnienie jest łatwo wyczuwalne na całej długości jej przebiegu. Dodatkowo nad przetoką słyszalny jest charakterystyczny szum, zgodny z rytmem serca pacjenta. Często, zwłaszcza na początku do jego wysłuchania potrzebny jest stetoskop. W przypadku dojrzałej przetoki, z bardzo dużym przepływem krwi wystarczy przyłożyć ucho. Dla specjalisty charakter tego dźwięku wiele mówi o jakości i ewentualnej patologii zespolenia. Ponadto ściana naczynia ulega znacznemu pogrubieniu, dzięki czemu toleruje zwiększony przepływ krwi i późniejsze częste nakłucia igłą. Po okresie dojrzewania możliwe są pierwsze nakłucia żyły. Często taka żyła położona jest płytko pod skórą, aby była widoczna lub bardzo łatwo wyczuwalna po przyłożeniu dłoni do skóry przedramienia lub ramienia. W trakcie hemodializy żyłę nakłuwa się dwoma igłami. Jedna z igieł wkłuwana jest w środek położony bliżej dłoni i służy do pobierania krwi, która przekazywana jest do aparatu potocznie zwanego sztuczną nerką, gdzie jest oczyszczana, druga wkłuwana w żyłę bliżej ramienia, służy do oddawania krwi po jej oczyszczeniu (rys. 2) Niestety, przetoka dializacyjna zazwyczaj nie działa w należyty, właściwy sposób przez całe życie. U niektórych chorych przetoki funkcjonują prawidłowo przez kilkanaście lat (nawet do 25), u innych (a takich jest większość) czas ten ograniczony bywa do lat kilku lub nawet kilku miesięcy. Średnia długość korzystania z jednej przetoki wynosi 2-3 lata, przy czym przetoki wykonane z własnych naczyń krwionośnych działają dłużej od przetok wykonanych ze sztucznych protez. Jeśli przetoka nie działa prawidłowo i nie jest właściwie leczona, dochodzi do jej zamknięcia, czemu towarzyszy ustanie tętnienia nad miejscem połączenia z tętnicą i nad żyłą na całej jej długości. Aby chory mógł być nadal dializowany, należy wówczas wytworzyć kolejną przetokę dializacyjną. Kolejno wybieranymi miejscami są: okolica nadgarstka dłoni dominującej, przedramiona i ramiona obu kończyn górnych. W wyjątkowych przypadkach chirurg jest zmuszony do wytworzenia przetoki w nietypowej lokalizacji (tzw. przetoki egzotyczne) na udzie, na ścianie klatki piersiowej (pomiędzy żyłą podobojczykową jednej strony, np. prawej, a tętnicą podobojczykową drugiej strony, np. lewej), na klatce piersiowej i jamie brzusznej (od tętnicy podobojczykowej do żyły biodrowej). Chirurg stara się wykorzystać wszystkie dostępne miejsca do wytworzenia przetoki dializacyjnej, pamiętając, że okres jej funkcjonowania wynosi ok. 2-3 lat, a spotyka się już chorych dializowanych 30 lat i okres ten będzie się wydłużał. Jednocześnie liczba miejsc odpowiednich do wytworzenia przetoki jest ograniczona. Każde miejsce, w którym można ją wykonać, jest zatem na wagę złota. Należy o tym pamiętać nawet w okresie znacznie poprzedzającym konieczność leczenia nerkozastępczego. Wszelkie zabiegi mogące spowodować stan zapalny żyły (wenflony, drażniące leki podawane dożylnie), a w konsekwencji jej rys.2 12 (218)

14 Prewencja rys.3 zbliznowacenie lub niedrożność należy ograniczyć do minimum. Dotyczy to zwłaszcza osób u których istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia niewydolności nerek, np. cukrzyków, chorych z nadciśnieniem, przewlekłymi chorobami nerek, z wielotorbielowatością nerek w rodzinie. Jeśli procedury wcześniej wymienione są koniecznością to w miarę możliwości żyłę należy nakłuwać jak najbliżej dłoni, a nie zaczynać od zgięcia łokciowego. Chory posiadający prawidłowo wykonaną, dojrzałą, gotową do użytkowania przetokę powinien pamiętać, że jest ona niezbędna do czyszczenia organizmu, a czas jej działania zwykle ograniczony. Żywotność w dużym stopniu zależy od jej wykorzystywania. Nie należy nakłuwać żyły w okolicy jej bezpośredniego połączenia z tętnicą. Ochroną objęte jest około 5 cm żyły w okolicach blizny na skórze. Igły powinny być zawsze wkłuwane ostrzem w kierunku przepływu krwi (najczęściej kierunku stawu ramiennego). Żyłę należy nakłuwać w taki sposób, aby przebita została tylko jedna, bliższa skóry, ściana naczynia (a nie na wylot ). Istotne jest też, by nie rozpoczynać nakłuwania żyły przed zakończeniem jej dojrzewania i nie nakłuwać jej w innym niż hemodializa celu, np. pobrania krwi czy podania leków. W miejscach wielokrotnych nakłuć ściana ulega stopniowemu zniszczeniu co zmniejsza jej wytrzymałość mechaniczną. Pod wpływem dużego przepływu krwi i związanego z tym wysokiego ciśnienia dochodzi do uwypuklenia ściany żyły, a tym samym do jej poszerzenia. Poszerzenia te w miejscach nakłuć mogą osiągać znaczne rozmiary (do 3 cm średnicy), co zagraża pęknięciem naczynia i intensywnym krwawieniem. Inną częstą przyczyną utraty funkcji zespolenia jest infekcja. Każda procedura związana z zespoleniem (zmiana opatrunku, nakłuwanie do hemodializy) musi być wykonana z zachowaniem zasad aseptyki i antyseptyki. Także pacjent każdorazowo przed dializą powinien kończynę z zespoleniem umyć ciepłą wodą z mydłem, a po osuszeniu skóry dodatkowo zastosować preparat dezynfekujący. Rolą personelu pielęgniarskiego jest przede wszystkim edukować chorych, zwłaszcza tych rozpoczynających leczenie nerkozastępcze. Wtedy jest szansa na wytworzenie prawidłowych nawyków procentujących w przyszłości dłuższym funkcjonowaniem dostępu naczyniowego. Personel medyczny, świadomy znaczenia, jakie posiada prawidłowo działająca przetoka dializacyjna, powinien roztoczyć nad nią szczególnie troskliwą opiekę. Jednak nikt tak nie zna ciała chorego jak on sam i nikt tak szybko nie zauważa zmian w przetoce jak jej właściciel. Z tego też względu chory powinien sam nauczyć się podstawowych zasad opieki i badania przetoki dializacyjnej. Kluczową kwestią jest codzienne, samodzielne badanie przetoki. Ocena żyły na całej długości zajmuje nie więcej niż minutę i należy ją przeprowadzać kilka razy dziennie (co najmniej trzy: po przebudzeniu, około południa i przed zaśnięciem). Podczas badania należy sprawdzać nie tylko tętno nad żyłą, ale i pojawienie się zaczerwienienia na skórze lub owalnych pogrubień w okolicy żyły. Mogą być to objawy wielu patologicznych zmian. Wczesne ich zaobserwowanie i zgłoszenie lekarzowi prowadzącemu pozwoli wdrożyć właściwe metody diagnostyczne (USG) i określić charakter patologii. W przypadku stwierdzenia braku tętna nad jakimkolwiek odcinkiem żyły należy ten fakt niezwłocznie zgłosić lekarzowi prowadzącemu. Także przed zaśnięciem, poza opisanym wyżej badaniem przetoki, chory powinien pamiętać o takim ułożeniu ręki z przetoką, aby nie spowodować uciśnięcia żyły, które prowadzi do jej zakrzepnięcia. Każdy ucisk trwający kilka minut zatrzymuje przepływ krwi i może powodować jej zakrzepnięcie, a w konsekwencji unieruchomienie (zatrzymanie działania) przetoki. Dlatego też nie dozwolone jest zakładanie mankietu ciśnieniomierza na kończynę z zespoleniem i pomiar RR. Dotyczy to także każdego innego długotrwałego ucisku spowodowanego np. założeniem stazy czy nieprawidłowo założonym opatrunkiem gipsowym. Przetoka tętniczo-żylna z wykorzystaniem materiałów syntetycznych Czasami po wyczerpaniu wszystkich możliwości wytworzenia dostępu naczyniowego z naczyń własnych wtórnym sposobem może być wykorzystanie protez naczyniowych, najczęściej z politetrafluoroetylenu (PTFE) popularnie nazywanych goreteksami, najczęściej o średnicy 6mm.(rys. 3) Lokalizacja i sposób wykonania tego typu dostępu jest podobna jak przetoki z naczyń własnych (przedramię, ramię, udo, klatka piersiowa) Zaletą tego typu protez jest możliwość ich wcześniejszego nakłuwania (po ok. 2 tygodniach). Wadą natomiast krótszy okres użytkowania, skłonność do zwężeń w okolicy zespolenia z naczyniem własnym, większe ryzyko zakażenia. Podsumowując: przetoka dializacyjna służy tylko i wyłącznie do przeprowadzenia hemodializy, a nie do pobierania krwi czy podawania leków! długotrwały ucisk na przetokę może spowodować jej uszkodzenie, dlatego nie należy mierzyć ciśnienia tętniczego na kończynie z czynnym zespoleniem. stan naczyń krwionośnych, a co za tym idzie potencjalna możliwość wykonania przetoki tętniczo-żylnej w dużym stopniu zależy od postępowania personelu pielęgniarskiego w okresie nawet znacznie poprzedzającym konieczność leczenia nerkozastępczego (wenflony!!!). wszelkie procedury medyczne związane z przetoką dializacyjną muszą odbywać się z zachowaniem zasad aseptyki i antyseptyki. rolą personelu pielęgniarskiego jest także edukować chorych w zakresie zapobiegania infekcji, funkcjonowania w życiu codziennym z przetoką i zgłaszania wszelkich nieprawidłowości w jej funkcjonowaniu. Literatura: Przetoka dializacyjna 10 pytań głównych Poradnik dla personelu medycznego Stacji Dializ; R. Pietura Dostępy naczyniowe do dializ ; red. P. Chęciński, S. Czekalski, G. Oszkins, S. Zapalski; wyd. Urban&Partner; Wrocław 2001 Nefrologia, skrypt dla studentów i lekarzy ; red. Z. Szewczyk; wyd. Akademia Medyczna we Wrocławiu; Wrocław 1996 Dializoterapia w codziennej praktyce ; red. B. Rutkowski; wyd. MAKmed; Gdańsk W CIENIU CZEPKA

15 PTP Dolnośląska Okręgowa Rada Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu z radością przyjęła informację o ponownym wyborze na stanowisko Przewodniczącej Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego Oddział we Wrocławiu Pani mgr Teresy Fichtner-Jeruzel. Serdecznie gratulujemy i mamy nadzieję na dalszą współpracę. mgr Urszula Olechowska Przewodnicząca Dolnośląskiej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych we Wrocławiu. 12 (218) 2009 GRATULACJE Warszawa, r. Pani mgr Teresa Fichtner -Jeruzel Przewodnicząca Oddziału PTP we Wrocławiu Szanowna Pani Przewodnicząca! W imieniu Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego serdecznie gratuluję wyboru na kadencję i jednocześnie dziękuję za poprzedni okres pracy społecznej na rzecz Towarzystwa, jako Przewodnicząca Oddziału. Czas od ostatnich wyborów szybko przeminął. Zdajemy sobie sprawę, iż bez Pani pracy w terenie, Towarzystwo nie mogłoby istnieć. Dla każdej organizacji najważniejsze są jej filary członkowie kół/oddziałów, którzy swoim zaangażowaniem i wiarą w przyszłość pielęgniarstwa czynią wiele dobrych rzeczy dla przyszłości Towarzystwa a tym samym dla naszej profesji. Inwestowanie w pielęgniarstwo to inwestowanie w pacjenta, bez tego nie można mówić o dobrej praktyce, etyce, a przede wszystkim o tożsamości zawodowej. Przez lata swojej działalności swoim zaangażowaniem kształtowała Pani Tożsamość Zawodową koleżanek i kolegów, a swoją postawą wskazywała Pani młodym ludziom kierunek, w którym należy podążać. Bycie Liderem jest wielką umiejętnością. Niewiele osób może poszczycić się uznaniem i zaufaniem swoich koleżanek i kolegów. Jeszcze raz bardzo dziękuję za czteroletnie towarzyszenie Zarządowi Głównemu w trudnej drodze poszukiwania wspólnych ścieżek dla obecnych i przyszłych pokoleń i kreowaniu twórczej przyszłości. Na ręce Pani składam Gratulacje dla całego Zarządu Oddziału i pozostałych Organów. Licząc na dalszą współpracę, Z poważaniem Dorota Kilańska Przewodnicząca Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego KOMUNIKAT NR 1 Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego Koło Liderów Pielęgniarstwa przy ZG PTP serdecznie zapraszają do udziału w V Ogólnopolskim Konkursie PIELĘGNIARKA ROKU 2009 Celem Konkursu jest wyłonienie i nagrodzenie pielęgniarek liderów, osób o najlepszym przygotowaniu zawodowym, etycznym i zaangażowaniu na rzecz środowiska pielęgniarskiego. Zapraszamy do udziału w Konkursie Liczymy na rozpropagowanie informacji we wszystkich zakładach opieki zdrowotnej na terenie działania Oddziałów PTP. Konkurs odbywać się będzie w trzech etapach według następującego harmonogramu; wyłonienie uczestników Konkursu w poszczególnych ZOZ - ach do dn r. eliminacje w Oddziałach Wojewódzkich PTP dn r godz.12.oo III etap prezentacja własna (szczegóły Komunikat nr 2, strona Dodatkowe informacje: Dorota Jacyna, tel. (0-22) , kom , dorotajacyna@gmail.com Uwaga! Regulamin Konkursu i Karta Zgłoszenia Uczestnictwa Konkursu są dostępne na stronie internetowej naszej Izby Serdecznie zapraszamy na posiedzenia naukowe Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego, które organizowane są w Sali Konferencyjnej Okręgowego Szpitala Kolejowego we Wrocławiu przy ul. Wiśniowej g dr A. Szeląg Nowoczesne standardy przetaczania krwi i preparatów krwiopochodnych g dr D. Wyśko Profilaktyka pierwotna i wtórna choroby niedokrwiennej serca g dr hab. I. Całkosiński Wpływ środowiska i stresu na wskaźniki diagnostyczne g mgr Teresa Fichtner-Jeruzel Etos pielęgniarski Wszystkiego najlepszego z okazji Świąt Bożego Narodzenia oraz Nowego Roku wszystkim koleżankom pielęgniarkom i położnym życzy 13 Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego we Wrocławiu

16 Pielęgniarstwo 1 grudnia ŚWIATOWY DZIEŃ WALKI Z AIDS Bartosz Szetela Klinika i Katedra Chorób Zakaźnych, Chorób Wątroby i Nabytych Niedoborów Odporności Akademii Medycznej we Wrocławiu ZAKAŻENIE HIV I AIDS PROBLEM PRZESZŁOŚCI? Dwadzieścia osiem lat temu zostały opisane w Stanach Zjednoczonych pierwsze przypadki AIDS. Mimo niespotykanego w historii medycyny postępu w zakresie wiedzy na temat naturalnego przebiegu zakażenia HIV, patogenezy AIDS, metod diagnostyki, profilaktyki i terapii, a także upowszechnienia dostępności do terapii antyretrowirusowej, epidemia HIV/AIDS wciąż ewoluuje i wymyka się spod kontroli. Praktycznie jedyną nadzieję na jej opanowanie stanowi profesjonalny nadzór epidemiologiczny i zaangażowanie całego społeczeństwa w edukację i przestrzeganie zasad profilaktyki. Jest to działanie szczególnie istotne, bowiem problem zakażenia HIV nie dotyczy już wyłącznie wybranych grup (nazywanych w przeszłości grupami ryzyka ) lecz każdej osoby podejmującej ryzykowne zachowania, albo seksualne albo związane z dożylnym przyjmowaniem narkotyków. Sytuacja epidemiologiczna W Europie, w tym również w krajach Unii Europejskiej, odnotowuje się ogromny wzrost liczby nowych zakażeń HIV. Poważnym problemem jest również bardzo późne wykrywanie zakażenia HIV dopiero w stadium AIDS co dotyczy przede wszystkim osób zakażonych drogą kontaktów heteroseksualnych i narkomanów. Osoby uzależnione od narkotyków oraz imigranci, mimo ogromnych nakładów finansowych i reform systemów opieki zdrowotnej, wciąż mają trudności z dostępem do opieki medycznej i terapii. Po początkowej ogólnoświatowej mobilizacji, akcjach edukacyjnych i wykształceniu dużych grup społecznych w zakresie profilaktyki zakażenia HIV, u schyłku lat dziewięćdziesiątych XX wieku osiągnęliśmy znaczny spadek liczby nowych zakażeń. Ten pozorny sukces i szeroka dostępność coraz bardziej skutecznego leczenia antyretrowirusowego uśpiły czujność wielu osób i dały epidemii czas na zmianę oblicza. Staliśmy się ofiarami własnego sukcesu. W Afryce, od początku epidemii, do zakażenia HIV dochodzi przede wszystkim podczas kontaktów heteroseksualnych. Natomiast w USA i Europie w początkach epidemii do zakażeń dochodziło przede wszystkim drogą kontaktów homoseksualnych (MSM men having sex with men czyli mężczyźni odbywający kontakty seksualne z mężczyznami) i dożylnego stosowania narkotyków. Edukacja w zakresie profilaktyki zakażenia HIV kierowana głównie do tych dwóch grup doprowadziła do sytuacji, że były to grupy najlepiej wyedukowane i stosujące się do zaleceń. Z chwilą, gdy zakażenie HIV stało się zakażeniem przewlekłym, które nie musi bezwzględnie prowadzić do rozwoju AIDS, zanikł wszechogarniający lęk przed zakażeniem. W tym czasie dorastały również nowe pokolenia, które nie wychowywały się w początkach epidemii HIV/AIDS, a więc nie miały możliwości doświadczenia alarmujących raportów medialnych i edukacji społecznej na szeroką skalę. Luki nie wypełniła również szkoła, która podeszła do zagadnienia w sposób zachowawczy. W Europie wyróżnia się trzy rejony o odmiennej epidemiologii: kraje Europy Zachodniej, Europę Środkową i kraje nadbałtyckie. W krajach Europy Zachodniej do zakażenia HIV najczęściej dochodzi drogą seksualną, głównie heteroseksualną, a także coraz częściej homoseksualną. Dominująca droga w dużym stopniu zależy od konkretnego kraju, i tak na przykład w Wielkiej Brytanii czy Niemczech nieco ponad 50% nowych zakażeń odnotowywanych jest w grupie MSM, natomiast we Francji czy Hiszpanii podczas kontaktów heteroseksualnych. Co bardziej niepokojące, ogromna liczba nowych zakażeń podczas kontaktów heteroseksualnych, a zatem wśród osób, które często nie uznają swoich zachowań seksualnych za obarczonych ryzykiem zakażenia HIV, wykrywana jest późno, niejednokrotnie już w stadium AIDS. Taką niepokojącą sytuację obserwuje się niezależnie od stopnia rozwoju ekonomicznego kraju, również w krajach tak bogatych jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i w wielu innych. Powinno to wzbudzać duży niepokój, gdyż późne wykrycie zakażenia wiąże się z wysokim ryzykiem zgonu (4-20 krotnie wyższym niż w przypadku wczesnej diagnozy). Jednocześnie osoba nieświadoma zakażenia przez wiele lat może zakażać kolejnych partnerów. Według danych amerykańskich (CDC Centers for Disease Control) za 75% nowych zakażeń odpowiadają osoby nieświadome swego zakażenia! Problem zakażeń HIV nabywanych drogą heteroseksualną dotyczy wszystkich krajów Europy Zachodniej i Środkowej, podobnie jak zakażenia nabywane drogą kontaktów homoseksualnych. W większości krajów rozwiniętych kontakty MSM ponownie stały się częstą przyczyną zakażeń HIV. Brak akceptacji dla tego rodzaju związków, samotność i brak edukacji nowych pokoleń, a także korzystne rokowanie dla osób żyjących z HIV przyczyniło się do spadku częstości stosowania prezerwatyw również w tej grupie osób, co wtórnie doprowadziło do wzrostu częstości zakażeń krętkiem kiły, które, wraz z coraz częściej stosowaną metamfetaminą (również popularna ecstasy), zwiększają ryzyko zakażenia HIV. Problem braku akceptacji kontaktów homoseksualnych nie stanowi wyłącznie problemu etycznego i światopoglądowego. Brak możliwości normalnego prowadzenia otwartych związków, odczuwania wsparcia ze strony bliskich i rodziny, a także brak wzorców w literaturze i w mediach przyczyniają się do wzrostu liczby przygodnych, nieprzemyślanych czysto fizycznych kontaktów, obarczonych szczególnie wysokim ryzykiem nabycia zakażeń przenoszonych drogą płciową. W krajach Europy Środkowej, w tym w Polsce, dominuje seksualna droga nabywania zakażenia HIV, przede wszystkim heteroseksualna, ale coraz częściej również homoseksualna. W dużej mierze sytuacja epidemiologiczna jest podobna do sytuacji w krajach Europy Zachodniej. Z kolei w krajach Europy Wschodniej i w Azji, z powodu całkowitego braku lub ograniczonego zasięgu programów redukcji szkód m.in. programów wymiany igieł i strzykawek lub substytucji metadonowej, do zakażenia HIV dochodzi głównie podczas dożylnego stosowania narkotyków i podczas kontaktów seksualnych z osobami uzależnionymi. Stygmatyzacja kontaktów homoseksualnych leży u podstaw braku jakichkolwiek 14 W CIENIU CZEPKA

17 Pielęgniarstwo akcji profilaktycznych kierowanych do tej grupy i jest jedną z przyczyn coraz częstszych zakażeń HIV nabywanych tą drogą. Niektóre kraje ze względów światopoglądowych starają się ukryć problem zakażeń HIV wśród MSM. Z kolei w krajach nadbałtyckich, ze względu na późne wdrożenie programów redukcji szkód lub ich braku, do większości zakażeń dochodzi podczas dożylnego stosowania narkotyków. W ostatnich latach liczba ta zaczęła się powoli zmniejszać. Brak dostępu do terapii substytucyjnej stwarza ogromne trudności w opiece nad narkomanami żyjącymi z HIV, bowiem bez stabilizacji w programach terapeutycznych, na przykład metadonowych, nie można objąć ich profesjonalną opieką medyczną, a tym samym rozpocząć leczenia antyretrowirusowego. Problem mógłby wydawać się błahy, przynajmniej z epidemiologicznego punktu widzenia, gdyby nie fakt, że osoby stosujące narkotyki to nie tylko tzw. osoby społecznie wykluczone, ale również uczestnicy dyskotek i prywatek, podczas których może dochodzić do przenoszenia zakażenia HIV, również drogą kontaktów seksualnych. Profilaktyka Najtańszym a zarazem najbardziej skutecznym sposobem na odwrócenie trendów epidemiologicznych jest bez wątpienia stała promocja i stosowanie profilaktyki. W początkowej fazie epidemii HIV/AIDS niewiele było wiadomo na temat samego zakażenia, a leki hamujące replikację HIV były kwestią przyszłości. Wówczas jedynym dostępnym narzędziem była profilaktyka i edukacja. Rządy wielu krajów zaangażowały ogromne środki finansowe i ludzkie w upowszechnienie wiedzy o HIV, a przede wszystkim na temat metod zapobiegania zakażeniu. W miarę poznawania zagadnienia, zarówno rządy, jak i społeczeństwa przestały się interesować HIV, a akcje edukacyjne straciły na sile. Cele w zakresie profilaktyki niezbędne do pilnej realizacji można przedstawić zasadniczo w dwóch punktach: 1) zwiększenie liczby badań przesiewowych anty-hiv poprzez zwiększenie ich dostępności, zmniejszenie stygmatyzacji osób, które się im poddają, a także przedstawienie społeczeństwu korzyści z wykonania badania, 2) umieszczenie problematyki HIV/AIDS na pierwszym miejscu w agendzie politycznej Unii Europejskiej i prowadzenie ciągłej edukacji w mediach i szkołach. Edukacja, niezależnie od wsparcia ze strony Państwa, aby odniosła sukces, musi być prowadzone na każdym szczeblu opieki zdrowotnej przez lekarzy i pielęgniarki w każdego rodzaju poradni poprzez aktywne promowanie informacji o miejscach gdzie można poddać się badaniu w kierunku zakażenia HIV i z czym wiąże się fakt ewentualnego zakażenia. Należy zacząć traktować problem HIV i promocję zdrowia z nim związaną podobnie jak problem cukrzycy i nadciśnienia, wyzbyć się niepotrzebnej ideologizacji i lęków. Tylko wówczas mamy szansę osiągnąć sukces. Edukacja była nieprzerwanie kontynuowana wśród osób stosujących dożylnie narkotyki. Powstały liczne programy redukcji szkód obejmujące wymianę igieł i strzykawek, a także edukację na temat bezpieczniejszego stosowania narkotyków. W krajach, gdzie wdrożono takie programy (w pewnym zakresie również w Polsce) odnotowuje się znaczący spadek liczby zakażeń HIV wśród narkomanów, a od lat zanotowano mniej nowych zakażeń HIV nabytych drogą dożylnego stosowania narkotyków niż drogą seksualną (również w Polsce). Profilaktyka i edukacja okazują się być zupełnie nieskuteczne, jeśli osoby narażone na zakażenie HIV nie postrzegają siebie jako zagrożone zakażeniem. Edukacja musi zlikwidować istniejący wciąż stereotyp, że problem HIV/AIDS dotyczy tylko narkomanów i homoseksualistów. Stereotyp ten nie tylko zdejmuje odium z przygodnych kontaktów heteroseksualnych bez prezerwatywy, ale, co gorsza, pozwala żyć wiele lat w nieświadomości. Spośród wszystkich krajów europejskich najwięcej osób nieświadomych zakażenia HIV żyje w Polsce, gdzie ponad 60% osób zakażonych HIV jest tego nieświadoma. Bezpośrednio za Polską plasują się Litwa (50%) i Holandia (40%). Średni wskaźnik dla Europy wynosi około 30%. Przyczyny braku wiedzy o fakcie zakażenia są zwykle złożone, jednak w przypadku Polski i Litwy na pewno zasadniczą przyczyną jest znikoma w stosunku do krajów Europy Zachodniej liczba wykonywanych badań przesiewowych. Duża ich liczba jest skutecznym sposobem na zwiększenie wykrywalności zakażenia HIV. W poszczególnych krajach Europy Zachodniej i Środkowej liczba wykonywanych badań przesiewowych jest zmienna i waha się między 10 a 80 testów na tysiąc mieszkańców. W ostatnich 10 latach Portugalia i Turcja, dzięki zmianom w polityce zdrowotnej, odnotowały krotny przyrost liczby wykonywanych badań przesiewowych. W Polsce liczba ta od kilkunastu lat utrzymuje się niezmiennie na poziomie 4-5 badań na 1000 mieszkańców. O zakażeniu HIV jako lekarze i pielęgniarki należy myśleć często, rozmawiać z pacjentami i zachęcać do poddawania się badaniom przesiewowym. Nawet jeśli dane schorzenie nie jest związane z zakażeniem HIV, nie możemy wykluczyć, że pacjent lub pacjentka są zakażeni HIV gdyż mogli mieć wcześniejsze kontakty seksualne bez prezerwatywy (nawet w stałych związkach współpartner/ka nie zawsze jest wierny/a lub mógł/a zakazić się przed obecnym związkiem), o których nie koniecznie będą chcieli rozmawiać, lub przyjmowali w przeszłości narkotyki (nawet bez uzależnienia). W Polsce nie wprowadzono dotychczas zalecenia przesiewowego testowania wszystkich pacjentów (oczywiście zawsze za ich zgodą), jednak w krajach gdzie sytuacja epidemiologiczna wydaje się być znacznie gorsza wprowadzono tak zwaną zasadę opt-out. W Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji i Czechach każdy pacjent zgłaszający się do lekarza musi mieć zaproponowane badanie w kierunku zakażenia HIV i tylko od jego decyzji zależy czy będzie ono wykonano. W Polsce taką grupą, w której obowiązkowo należy proponować badanie w kierunku zakażenia HIV są ciężarne. Tak duży nacisk został położony na tę właśnie grupę, gdyż dostępna profilaktyka zmniejsza ryzyko zakażenia dziecka, jeśli matka jest zakażona HIV, praktycznie do zera (0,8-1%). Nie wszyscy ginekolodzy jednak o tym pamiętają. I tu pojawia się dodatkowa rola pielęgniarek i położnych, zwłaszcza jeśli pamiętamy, że to właśnie wśród kobiet zakażenie HIV wykrywane jest bardzo późno, w jeszcze większym stopniu zwiększając ryzyko zakażenia dziecka. Sytuacja w Europie wygląda podobnie, jednak dotychczas w wielu krajach nadal promowane są przede wszystkim punkty konsultacyjno-diagnostyczne oferujące zainteresowanym możliwość bezpłatnego i anonimowego badania w kierunku zakażenia HIV (lista takich punktów z aktualnymi godzinami pracy dostępna jest na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS www. aids.gov.pl). Konieczne jest jednak odnalezienie zachęt do poddawania się testom kierunku zakażenia HIV. Nie ustalono idealnego rozwiązania, zależy ono bowiem zarówno od grupy docelowej jak i od prawdziwych przyczyn zniechęcających do poddania się badaniu. Wśród argumentów, które można użyć jako zachęty do wykonania badania, wspomina się między innymi o następujących: nie zakażę innych, mogę się leczyć, nie zakażę dziecka, mogę pozostać zdrowy. Jednocześnie akcentuje się potrzebę walki z przeszkodami związanymi z testowaniem jak i z życiem z HIV: mogę zostać wykluczony z ży- 12 (218)

18 Pielęgniarstwo cia rodzinnego i społecznego, mogę stracić pracę jeśli ktoś się dowie, mogę być deportowany. Mimo tych działań wciąż istnieją trudności w zawarciu kontraktu terapeutycznego z mężczyznami mającymi kontakty seksualne z mężczyznami MSM, w tym z gejami, a niekiedy również z osobami heteroseksualnymi. Kontakty seksualne między mężczyznami, niezależnie czy przygodne czy w trwałych związkach, w wielu środowiskach wciąż nie są akceptowane. Trudności w zachęceniu MSM do wykonania badania polegają przede wszystkim na zlikwidowaniu postrzeganych barier. Jest ich wiele, choćby obawa przed ujawnieniem swojej orientacji seksualnej, rodzaju ryzykownych zachowań, a także potencjalne utrudnienie w dostępie do opieki medycznej, a także obawa przed brakiem poufności i anonimowości. Dominującą rolę wydaje się odgrywać jednak obawa przed wykluczeniem z grupy, w której się przebywa, gdyż niezależnie od braku akceptacji ze strony tej grupy, daje ona ciepło i wsparcie niezbędne w codziennym życiu. Podsumowanie: Mimo wielu lat trwania epidemii HIV/AIDS i akcji profilaktycznych w Europie, jej problem jest daleki od rozwiązania. W wiek dojrzewania wchodzą kolejne pokolenia całkowicie nieprzygotowane do profilaktyki zakażenia HIV, a stygmatyzacja sfery seksualnej zamiast maleć, ulega zwiększeniu, prowadząc do unikania odpowiedzialności za swoje zachowania. Jedynie osoby uzależnione od narkotyków, w krajach, w których nieprzerwanie prowadzone były programy redukcji szkód, przestają stanowić dominującą grupę wśród osób ze świeżym zakażeniem HIV nabytym drogą dożylną, zakażają się jednak drogą seksualną, o czym również należy pamiętać. Epidemia HIV/AIDS wymknęła się spod kontroli, tym razem dzięki błędnemu wrażeniu opanowania sytuacji. Jej nowe oblicze powinno skłonić wszystkie osoby zajmujące się zdrowiem publicznym do modyfikacji i intensyfikacji działań. Małgorzata Szczotka Studia Pielęgniarstwo Pomostowe, Semestr II, TokA, Rok 2009 PRACA SAMOKSZTAŁCENIOWA ZA ZAKRESU POZ TEMAT: ZACHOWANIA ZDROWOTNE I WYBRANE ELEMENTY STYLU ŻYCIA W RODZINIE Zdrowie stanowiło i stanowi zawsze podstawową wartość w życiu człowieka. Jest warunkiem rodzinnego szczęścia, życia zawodowego, społecznego, wpływa na każdą sferę jego zachowań. Przez długi okres czasu nie funkcjonowała jakaś szczególnie złożona definicja zdrowia. W szerokim rozumieniu zdrowym był ten, kto nie był chory i nie był inwalidą. Pierwszą definicją zdrowia zmieniającą jej rozumowanie była definicja ogłoszona przez Światową Organizację Zdrowia w 1948 r. Zgodnie z nią zdrowie jest to nie tylko brak choroby lub ułomności, lecz dobre, pełne samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne. Czynniki, które decydują o zdrowiu można podzielić na: - czynniki genetyczne - czynniki środowiskowe - tryb życia (praca, nauka, wypoczynek, sposób żywienia) - kultura zdrowotna (poziom wiedzy o zdrowiu i praktyczne jej wykorzystanie). Ze zdrowiem człowieka wiąże się nierozerwalnie styl życia czyli specyficzne zachowania dla danej jednostki lub zbiorowości. Zdeterminowany on jest warunkami życia, indywidualnymi wzorami zachowań, na który wpływają czynniki kulturowe i osobowość jednostek, jej potrzeby, wartości, przekonania. Na styl życia wpływa również sytuacja ekonomiczno-polityczna państwa. Styl życia zmienia się w ciągu całego życia. Kształtują go różne czynniki. W dzieciństwie i młodości kształtowany jest przez wzorce przekazywane przez rodziców, szkołę, rówieśników, środki masowego przekazu, później wpływają na niego własne przyzwyczajenia, praca, środowisko, w którym funkcjonuje. Sposób życia ma ogromny wpływ na nasze zdrowie tak samo jak na zachowania zdrowotne człowieka. Zachowania zdrowotne mogą sprzyjają naszemu zdrowiu a zachowania szkodliwe nie. Do zachowań pro zdrowotnych można zaliczyć: - racjonalne odżywianie, - utrzymywanie czystości ciała i otoczenia - aktywność fizyczna - utrzymanie dobrych relacji między ludźmi - radzenie sobie ze stresem - zachowanie bezpieczeństwa Do zachowań antyzdrowotnych zaliczamy: - palenie tytoniu - nadużywanie alkoholu i leków - nadużywanie środków uzależniających. Jednym z najważniejszych działań pro zdrowotnych jest racjonalne odżywianie. Prawidłowe odżywianie się polegające na maksymalnym wyeliminowaniu z diety tłuszczów zwierzęcych, cukru, spożywanie dużych ilości owoców i warzyw, ograniczanie spożycia potrawo dużej zawartości cholesterolu sprzyja naszemu zdrowiu. Jeżeli nie przestrzegamy pewnych zasad w jedzeniu, tyjemy. Zadbaliśmy o to, żeby jedzenie było wygodne i przyjemne i do tego dostosował się przemysł wybielając mąkę, szlifując ryż, smażąc wszystko w głębokim tłuszczu. Wszystko to oznacza jedno zwiększenie kaloryczności tego, co jemy. Nawet jeżeli staramy się zastosować do zasady: warzywa i owoce 5 razy dziennie, to bez zmiany stylu życia kilogramów nie ubędzie. Jeden gram węglowodanów to 4 kilokalorie a jeden gram tłuszczów to aż dziesięć 10 kilokalorii. Nawet jedząc same owoce nie schudniemy jeżeli nie będziemy się ruszać. Zazwyczaj podejmujemy decyzje o odchudzaniu, aby poprawić sobie wygląd. Częściej robią to kobiety niż mężczyźni, którzy podejmują taką decyzję wtedy, kiedy zbyt duża waga zagraża ich zdrowiu. Większość 16 W CIENIU CZEPKA

19 Pielęgniarstwo z nas nie myśli o tym, jak pracuje organizm człowieka, który za dużo waży. Zapał odchudzania szybko jednak mija, jeżeli nie widzimy szybkich efektów. Należy wykazać cierpliwość i po prostu się ruszać. Najkorzystniejsze efekty zdrowotne osiągniemy jeżeli potrafimy spalić 2000 kcal co tydzień. Ta prosta prawda nie przekonuje zbyt wiele osób, które w walce z otyłością sięgają po modne aktualnie diety, zażywają pigułki, piją ziółka i nie mogą zrozumieć dlaczego nie chudną. Grecki filozof Sokrates wierzył, że można schudnąć tańcząc. Było w tym wiele racji. Walcząc z nadwagą należy zmienić styl życia i spożycia. Dużo, tłusto, słodko i przy stole tak wielu spędza święta i wolne dni. Nadal brakuje w naszym społeczeństwie mody na aktywne spędzanie czasu. Nie wszystko da się wytłumaczyć brakiem czasu funduszy czy słabą bazą rekreacyjną. Wystarczy szybki spacer, wchodzenie po schodach, a nie jeżdżenie windą, ograniczenie używania samochodu, co w połączeniu z dietą da dobre efekty i posłuży zachowaniu i pomnażaniu zdrowia. W większości rodzin przekazuje się dzieciom złe wzorce zachowań w sferze aktywności fizycznej, odżywiania, czy też nałogów. Niepokoi to, że aktywność fizyczna staje się mało popularną formą spędzania wolnego czasu wśród dzieci i młodzieży. Rodzice nie zawsze dostarczają właściwych wzorców zachowań w tym zakresie. Sami najczęściej wolą odpoczywać przed telewizorem, zapominając, że wspólne, aktywne spędzanie czasu z rodziną nie tylko sprzyja dbaniu o zdrowie i aktywnemu wypoczynkowi, ale również umacnia więzi rodzinne. Buduje poczucie wspólnoty, wdraża nawyk odpowiedzialności, uczy wykonywania zadań w zespole, daje możliwość częstych wielopłaszczyznowych kontaktów z dziećmi i owocuje lepszym poznaniem i zrozumieniem pomiędzy wszystkimi członkami rodziny. Równie ważne jest aktywne uczestnictwo dzieci i młodzieży w lekcjach wychowania fizycznego. Promowanie ruchu i ocenianie włożonego wysiłku może w przyszłości zaowocować aktywną postawą tych osób i tym samym sprzyjać zmianie stylu życia w społeczeństwie i w efekcie pozwolić zachować zdrowy styl życia. Psychiatrzy potwierdzają potoczne doświadczenie: żyjemy w bardzo nerwowych czasach. Nie ma ludzi odpornych na stres, wszyscy chwiejemy się emocjonalnie. Stres wywołuje różne reakcje psychiczne, inne u każdego z nas. Ważne jest to, czy potrafimy wrócić do równowagi. Ponad 80 proc. ludzi się to udaje. Mniejsze i większe nieszczęścia wywołują u większości z nas zaburzenia psychiczne, jednak zwykle są one nieznaczne i przemijają. Umiejętność radzenia sobie ze stresem jest jednym z zachowań pro zdrowotnych. Może nam w tym pomóc nie tylko pozytywne nastawienie do świata, które powinniśmy w sobie budować, lecz także kontakty z ludźmi, przyjaźń, zdrowy tryb życia polegający na zdrowych odruchach żywieniowych i sporej dawce ruchu. Duża aktywność życiowa, zainteresowania, pasje sprzyjają dobrej kondycji psychicznej. Negatywne zachowania zdrowotne. Wciąż groźnym i negatywnym zachowaniem zdrowotnym jest palenia tytoniu. Prowadzone badania wskazują, że coraz młodsi sięgają po papierosy. W wieku 15 lat ponad 60% młodzieży ma za sobą pierwsze próby palenia. Spora grupa osób pali już często i dużo. Generalnie częściej sięgają po papierosy chłopcy niż dziewczynki. Im szybciej młody organizm styka się z nikotyną tym większe szkody wyrządza w organizmie. Toksyczne działanie tytoniu może powodować: - zmniejszenie odporności organizmu - zmniejszenie wydolności fizycznej - uczucia znużenia, złego samopoczucia - zwiększenia zachorowalności na nowotwory płuc, pęcherza, żołądka, choroby układu krążenia i przewlekłe choroby układu oddechowego. Prowadzone badania wskazują na negatywny wpływ nikotyny na funkcjonowanie organizmu człowieka. Palenie tytoniu odczuwają także bierni palacze. Często są nimi dzieci. Palenie tytoniu jest szczególnie groźne dla kobiet w ciąży. Może być przyczyną przedwczesnych porodów. Dzieci rodzą się też z małą masą urodzeniową. Negatywnym zachowaniem zdrowotny jest nadużywanie alkoholu. To bardzo rozpowszechniony środek i powszechnie dostępny. Upojenie alkoholem powoduje: - niedostosowane zachowania - obniżenie funkcji intelektualnych - zaburzenia koncentracji uwagi - prowadzi do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym, rodzinnym. Nadużywanie alkoholu wpływa też na zmiany w narządach i układach jak: uszkodzenie błony śluzowej żołądka, uszkodzenie wątroby, zapalenie wielonerwowe, zmiany w układzie sercowym, zmiany osobowości. Spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży prowadzi do powstawania wad wrodzonych lub dziecko rodzi się z tzw. wrodzonym zespołem alkoholowym. Badania prowadzone wśród dzieci i młodzieży szkolnej wykazują, że wraz z zwiększaniem się wieku uczniów wzrasta spożycie alkoholu zarówno u chłopców jak i u dziewcząt. Badania prowadzone w latach dziewięćdziesiątych pokazały że w każdym tygodniu napoje alkoholowe piło 7% chłopców, w każdym miesiącu 20 % chłopców i 5% dziewcząt. W latach dziewięćdziesiątych Polacy odstawiali alkohol. Badania pokazywały, że spożycie alkoholu w populacji wynosiło 4,5% nadużywających, ale w ciągu lat znów nastąpił powrót do przeszło 6%. Nadal więc duża część populacji naużywa alkoholu. Zjawisko narkomanii to jedno z najgroźniejszych zjawisk nie tylko w skali naszego kraju, ale i świata. Wciąż rośnie liczba ludzi sięgających po narkotyki i liczba uzależnionych. Polska jest jednym z czołowych producentów amfetaminy i krajem, przez który płynie narkotykowy szlak. Ustawa z 1985 roku określa narkomanię jako stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzających lub psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku czego może powstać lub powstała zależność. Środki uzależniające dzielimy na: - odurzające morfina, przetwory z maku, LSD - psychotropowe nasenne, przeciwbólowe, uspokajające, amfetamina - środki zstępcze rozpuszczalniki, kleje itp. Środki te powodują uzależnienia, które można określić jako zmiany w reakcjach psychicznych i fizycznych powstałe w wyniku częstego lub systematycznego zażywania tych środków. Wyróżniamy uzależnienia: - psychiczne jest to potrzeba zażycia środka uzależniającego w celu poprawy samopoczucia, uniknięcia dyskomfortu psychicznego lub przeżycia nowych wrażeń. - fizyczne organizm potrzebuje środka uzależnień, ponieważ się do niego przystosował. Jego brak lub zbyt mała dawka powoduje objawy nazywane głodem narkotycznym Są to objawy zarówno psychiczne jak i somatyczne. - społeczne podporządkowanie się grupom młodzieżowym, w których stylu życia preferuje się wspólnie zażywanie narkotyków. Przyczyn tego zjawiska należy szukać w środowisku młodzieży, przede wszystkim w rodzinie, która jest niewydolna wychowawczo lub niepełna. Rodzice takich dzieci zazwyczaj 12 (218)

20 Pielęgniarstwo nie realizują zadań opiekuńczowychowawczych lub przejawiają nadopiekuńczość, zbytnią surowość, nastawienie na sukces zawodowy lub materialny. Powodem sięgnięcia po narkotyki wśród dzieci i młodzieży mogą być też złe kontakty z kolegami, nauczycielami, niepowodzenia w szkole. Zjawisko uzależnienia związane jest również z właściwościami psychicznymi danej osoby np. z zaburzeniami rozwoju osobowości, brakiem umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Zazwyczaj powodem sięgnięcia po raz pierwszy po tego typu środki są: - ciekawość - namowa i wpływ kolegów - charakterystyczna często dla młodego wieku postawa buntu - lekceważenie norm i wartości uznanych w rodzinie i społeczeństwie - chęć uniknięcia poczucia samotności - ucieczka od trudności szkolnych czy rodzinnych. Środowiskiem wychowawczym oddziałującym najdłużej na jednostkę jest rodzina. Rodzice, dzięki długotrwałości kontaktów z dzieckiem, mają największą możliwość kształtowania m.in. jego zdrowia i sprawności fizycznej od urodzenia aż do pełnoletności. Wywiązanie się z tej roli zależy od nich samych. Wychowanie zdrowotne w rodzinie polegać powinno na kształtowaniu postaw pro zdrowotnych. Wpływ na ich kształtowanie mają i mody i przesądy, ale też i tradycje mi obyczaje. Współczesna rodzina nieco gubi się w swoich ponadczasowych zadaniach. Przestaje być często wzorem dla dzieci. Coraz częściej obserwujemy rozluźnienie więzi emocjonalnych. Czasy, w których żyjemy niosąc za sobą szybki postęp techniki, coraz większą alienację jednostek w społeczeństwie, natłok informacji, izolację człowieka od środowiska naturalnego, powodują, że potrzeby dziecka często spychane są na dalszy plan. Nie bez znaczenia jest też zwyczajna bieda, bezrobocie, z którymi boryka się coraz więcej rodzin. Przeszkodami w przekazywaniu dzieciom wartości związanych ze zdrowiem są m. in.: brak własnego systemu norm moralnych i właściwej hierarchii celów u rodziców. Badania dowodzą że przykład domu rodzinnego jest bardzo ważny również w kwestii szerzenia się nałogów wśród dzieci i młodzieży. Papieros i alkohol jest wszechobecny w otoczeniu dziecka. Sam zakaz palenia bądź picia nie zadziała, jeżeli nie zostanie poparty postawą i przykładem rodziców. Ilu rodziców zastanawia się nad tym jak palenie tytoniu wpłynie na stan zdrowia ich dzieci? Może warto zadać sobie pytania dotyczące swoich zachowań zdrowotnych podejmowanych wobec siebie i dzieci. Powinny to być następujące pytania: - w jaki sposób spędzam swój wolny czas? - jak spędza swój wolny czas moje dziecko - ile czasu spędzam wspólnie z dzieckiem? - jakie działania podejmuję w trosce o zdrowie moje i dziecka?. Odpowiedzi uzyskane na te pytania powinny zachęcić nas do zmiany stylu życia i zwiększenia zachowań pro zdrowotnych. Anna Staniuk Specjalista pielęgniarstwa anestezjologicznego i intensywnej opieki Akademicki Szpital Kliniczny we Wrocławiu, SPEŁNIJMY MARZENIA O WOLNOŚCI Wolność jest przeciwieństwem niewoli. Wolność jest sensem życia każdego człowieka. Ja żyję w niewoli nie jestem wolny. ADHD jest agresorem, który uzurpuje sobie prawo do moich uczuć i zachowań. Narzuca mi własne zdanie i żąda, bym działał pod jego dyktando. Mój wróg jest potężny, wciąż udowadnia wszystkim, że jestem nic nie wart, leniwy, niezdolny i zły. Ale wierzę, że przyjdzie kiedyś (kiedy? nie wiem) taki dzień, który przyniesie mi wolność. Bo... Wolność to zdolność kontrolowania własnych impulsów. Wolność, to zdolność utrzymania uwagi. Wolność, to możliwość panowania nad własnym ciałem. Tym właśnie dla mnie jest Wolność to moje marzenie. Świat istnieje po to, by spełniać dziecięce marzenia pomyślał, zastanawiając się nad tym, co właśnie napisał. Wobec tego ja też mam szansę na spełnienie swoich marzeń. Tak, na pewno mam uśmiechnął się do siebie i swego marzenia. [...] Chcę być wolny zdążył pomyśleć, zanim przyszedł sen. Iwona Górka: Mały nieszczęśliwy człowiek z ADHD Specjaliści oceniają, że w zależności od badanej grupy i użytych kryteriów diagnostycznych la lepiej zrozumieć świat ich pociech. listy przynosi ulgę dziecku, a rodzicom pozwa- 1-20% dzieci i młodzieży boryka się z problemem nadpobudliwości psychoruchowej. Dzie- są zaburzenia neurologiczne. Problem pojawia Przyczyną nadpobudliwości psychoruchowej dziczny zespół ADHD najmocniej daje się we się w wyniku zaburzenia równowagi między wytwarzaniem i funkcjonowaniem dopaminy i no- znaki dzieciom, jego skutki odczuwają jednak także osoby z najbliższego otoczenia. Zaniedbany lub źle leczony zespół ADHD jest uciążliwym cych komórki mózgu. Dopamina odpowiada za radrenaliny substancji przekaźnikowych łączą- bagażem na całe życie. Fachowa pomoc specja- selekcję bodźców docierających do mózgu, pozwala skupiać się na jednym z nich. Osoby dotknięte ADHD mają problemy z wyodrębnieniem właściwych bodźców, stąd kłopoty z koncentracją. Lista objawów ADHD jest bardzo długa. Znajduje się na niej m.in.: niska koncentracja, częste rozproszenie uwagi, złe zapamiętywanie szczegółów, szybkie zniechęcenie, denerwowanie się, niedokańczanie rozpoczętych czynności, brak umiejętności planowania, trudności w zasypianiu, nieumiejętność przewidywania niebezpieczeństw, nadmierna ruchliwość i chęć przewodnictwa w grupie. Objawy zespołu ADHD specjaliści układają w trzy zasadnicze grupy. Pierwszą z nich są kłopoty z kontrolą własnej impulsywności, drugą nadmierna aktywność ruchowa, ostatnią zaburzenia koncentracji uwagi. Jednakże kłopoty z koncentracją uwagi, nadruchliwość i nadmierna impulsywność są cechami, co oznacza, że występuje u wielu osób, a różnica polega na nasileniu tych cech. Jeśli jakaś cecha powoduj że człowiek wyraźnie różni się od innych i utrudnia mu to funkcjonowanie, zaczynamy taką cechę nazywać objawem. 18 W CIENIU CZEPKA