Załącznik nr 1 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA. EKSPOZYCJA STAŁA SKRZYDŁA WIELKIEJ WOJNY Małopolska

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA EKSPOZYCJA STAŁA SKRZYDŁA WIELKIEJ WOJNY Małopolska

2 CZĘŚĆ I WYMAGANIA OGÓLNE 1.Informacje podstawowe OPIS ARCHITEKTONICZNY BUDYNKU EKSPOZYCYJNEGO MUZEUM LOTNICTWA POLSKIEGO I URZĄDZENIA WYSTAWY. TREŚĆ, FUNKCJA, FORMA, STRUKTURA. 1.1 Hangar Wielkiej Wojny. Obiekt muzealny z 1992 r., ekspozycja samolotów z okresu I wojny światowej. Muzeum Lotnictwa Polskiego posiada w swoich zbiorach wyjątkową kolekcję samolotów i silników z wczesnego okresu lotnictwa. Większość z nich, to pozostałości berlińskiej wystawy sprzętu lotniczego, porzucone na ziemiach polskich w okresie drugiej wojny światowej. Do Krakowa dotarły z początkiem lat sześćdziesiątych XX wieku, w stanie zdekompletowanym i z licznymi, poważnymi uszkodzeniami. Kompleksowa konserwacja unikatowych zabytków lotniczych została podjęta w roku Nieco wcześniej rozpoczęła się pierwsza w krakowskim Muzeum większa inwestycja budowlana; realizacja nowego hangaru ekspozycyjnego dla odnawianej kolekcji. Dla odbudowywanych płatowców z lat nie było już miejsca w jedynym wówczas hangarze ekspozycyjnym. Dziś brzmi to jak anegdota, iż w latach głębokiego kryzysu gospodarczego jedynymi środkami, które przyznano na ochronę zabytków lotniczych była dotacja na... zakup pokrowców na eksponaty stojące pod gołym niebem. I te właśnie, symboliczne środki pozwoliły na rozpoczęcie budowy pierwszego, nowego obiektu ekspozycyjnego. Pierwsza wojna światowa wywołała olbrzymi, nigdy już nie powtórzony skok ilościowy i jakościowy w awiacji. Warto wspomnieć, iż Wielka Brytania przystępowała do wojny w roku 1914, posiadając 272 samoloty. Gdy kończyła ją, Królewskie Siły Powietrzne dysponowały 22 tysiącami maszyn! Aparaty latające z czasów Wielkiej Wojny były stosunkowo delikatne, zbudowane w większości z drewna i pokryte płótnem. Silniki wymagały częstych przeglądów, zaś elastyczne płatowce regulacji. Stąd konieczność zapewnienia im miejsc pod dachem. Z kolei niewielki zasięg maszyn wymuszał położenie licznych lotnisk blisko linii frontu. Na zachodnim teatrze działań wojennych z początkiem roku 1918, na 70 kilometrowym odcinku frontu występowało średnio 108 lotnisk! Jedno lotnisko, obsługujące średnio 8 samolotów przypadało na obszar 21 km 2. Na zapleczu powstawać musiały liczne bazy szkoleniowe, techniczne, lotniska przemysłowe itd. Dlatego też było gdzie i było dla kogo budować hangary. Nie wiedziano tylko jak. W ciągu wielu tysięcy lat rozwoju architektury budowano stajnie dla koni, remizy dla wozów, armat później lokomotyw, ale nie istniało dotąd nic takiego, jak samoloty. Z początkiem drugiej dekady ubiegłego wieku były to twory duże (rozpiętość około 15 m), nieustawne, podatne na uszkodzenia, wiatr i ogień. Dlatego wyzwaniem dla projektantów hangarów było osiągnięcie możliwie największej rozpiętości hali i jednoprzestrzennego wnętrza bez słupów utrudniających manewrowanie. Ponadto jedna ze ścian hali musiała być całkowicie otwierana, by umożliwić wtaczanie i wytaczanie płatowców i to najlepiej wszystkich równocześnie, jak w przypadku alarmu lub zaprószenia ognia. Olbrzymie hale o konstrukcji stalowej stawiano już w wieku XIX dla potrzeb przemysłu, kolejnictwa czy wystaw światowych. Były one jednak astronomicznie drogie, zaś ich montaż trwał długo i stanowił nie lada wyzwanie inżynierskie. W przypadku budownictwa lotniskowego należało natomiast budować szybko i tanio, najlepiej z niestrategicznych materiałów. Wymagania

3 funkcjonalne, techniczne i ekonomiczne były więc, w przypadku budownictwa lotniskowego, wyjątkowo sprzeczne. Powstanie samolotu (a w jeszcze większej mierze sterowca) spowodowało powstanie nowej dziedziny budownictwa i architektury. Ten bohaterski okres budowy hangarów należało streścić w nowej budowli krakowskiego Muzeum, stawianej za minimalne środki. Obiekt nie mógł być jednak kopią oryginalnych budowli; z konieczności usytuowano go w miejscu ahistorycznym. (W północnej części lotniska stoi do dziś unikatowy hangar austro-węgierski z lat ; jego wykorzystanie nie wchodziło wówczas w grę). Ponadto w nowym hangarze stanąć miały obok siebie maszyny z brytyjskimi i rosyjskimi kokardami, niemieckimi krzyżami i z biało-czerwoną szachownicą. Nowa budowla musiała więc uwzględnić cechy budownictwa lotniskowego wielu krajów, stając się syntezą charakterystycznych cech hangarów Wielkiej Wojny. Przestudiowano ich rozwój. Wiadomo, że wszystko zaczęło się od drewnianej szopy. Na lotniskach sprzed I wojny światowej obowiązywała zasada: 1 samolot, 1 szopa. Dlatego też, nawet w języku polskim okresu dwudziestolecia międzywojennego istniał archaizm hangary nazywano szopami lotniczymi, co stanowiło kalkę z niemieckiego: Fliegerschuppe. Budowle takie, o rozpiętościach rzędu 19 m stawiano masowo w latach , ale ciesielskie konstrukcje przestawały wystarczać. Sięgnięto po stal. Austriacy opracowali model znakomitego hangaru stalowo-drewnianego o kwadratowym rzucie i rozpiętości 26 m, nazwany nieoficjalnie Typ Wiener Neustadt. Hangary takie stanęły szybko na lotniskach: od krakowskich Rakowic po bazę wodnopłatowców Puntižela nad Adriatykiem. Niemcy zaczęli stosować wielkie budowle o dwuspadowych dachach, szybko zamieniając je na bardziej racjonalne hangary poprzeczne z rozsuwaną dłuższą ścianą. W końcu opracowali znormalizowany hangar, łączący funkcje postojowe, warsztatowe, magazynowe a nawet bytowe dla personelu, nazwany Normallflugzeughalle. Stanęły one zarówno na bawarskim lotnisku Schleissheim (dziś to cenny zabytek, część muzeum lotniczego) jak i w Bydgoszczy oraz Grudziądzu. Konserwatywni Brytyjczycy woleli pozostać przy hangarze, który był dłuższy niż szerszy, zastosowali natomiast bardzo nowoczesne, drewniane, prefabrykowane, kratowe wiązary dachowe, nazwane Belfast Truss ; stąd najpopularniejsze angielskie hangary stałe nazywane są po prostu hangarami typu Belfast. Francuskie hangary stałe posiadały stalowe lub drewniane wiązary łukowe, stąd dość popularne stały się charakterystyczne, beczkowate formy. Znani z artyzmu Włosi stawiali olbrzymie, drewniane, kilkunawowe hale, zdobione fryzami i ozdobnymi oknami. Hangary stawiano szybko, co nie znaczy byle jak. Autorytet armii i funkcja propagandowa lotnictwa wywoływały czasem wręcz groteskowe przykłady sakralizacji budowli lotniczych świątyń postępu i znaku podziwu dla nowej broni. Projekty hangarów podejmowali architekci i inżynierowie tej miary, co Freyssinet, wprowadzając najnowsze osiągnięcia architektury modernistycznej i funkcjonalistycznej. Dla lotnisk polowych przewidziano natomiast różne typy namiotów oraz hangarów przenośnych. Najładniejszym i najdoskonalszym z nich był francuski, drewniano-płócienny, przenośny hangar Bessoneau o lekko ostrołukowym dachu. Pokryty był on brezentem i pasami z rzadkiego, barwnego płótna, stanowiącymi rodzaj integralnego maskowania deformującego. Hangar na dużym stałym lotnisku z około 1917 roku była to więc budowlą o wymiarach około 20 na 40 metrów, o murowanych ścianach, lecz stalowej lub drewnianej konstrukcji dachu. Posiadał monumentalną ścianę szczytową, zwieńczoną często oknem naświetlem o charakterystycznej formie oraz napisami i symbolami państwowymi, wojskowymi lub firmowymi. Jeżeli hangar spełniał również funkcje warsztatowe wymagał lepszego oświetlenia niż zwykłe budowle postojowe. Dlatego stosowano świetliki w dachu, dachy o układzie szedowym lub trójnawowym (jak w aneksach montażowych późniejszego o kilka lat, wielkiego hangaru, postawionego już przez Polaków na lotnisku rakowickim). Wiele tych cech starano się zachować w Ostatnim Hangarze Wielkiej Wojny, który powstał lata po jej zakończeniu.

4

5

6

7

8 1.2 Stan dotychczasowy ekspozycji

9 Układ i sposób eksponowania samolotów I wojny światowej w tzw. małym hangarze jest pamiątką uwarunkowań i tendencji ekspozycyjnych z lat 80. XX, przyjętych świadomie, jako wystawa studialna, koncentrująca uwagę zwiedzających na unikatowych, znakomicie odrestaurowanych samolotach, a w większości ich kadłubach, z czasów Wielkiej Wojny. Wystawa w adekwatnym, lecz starzejącym się uzupełniona didaskaliami w postaci tablic, opisów i modeli stanowi minimum minimorum, w stosunku do oczekiwań zwiedzających i klasy zabytków. Jest to wystawa minimalistyczna, wymagająca podniesienia czytelności i stopnia dydaktyzmu, bez utraty szlachetnej oszczędności. STAN SAMOLOTÓW WYMAGA BARDZO PILNYCH DZIAŁAŃ SPRAWDZAJĄCYCH I BIEŻACEJ KONSERWACJI. PROCES KONSERWATORSKI ZAKOŃCZYŁ SIĘ DLA WIĘKSZOŚCI Z NICH OK. 20 LAT TEMU, PO TYM OKRESIE PRZEBYWANIA W NIEOGRZEWANYM HANGARZE SZCZEGÓLNIE PILNA JEST KONTROLA SAMOLOTÓW: ROLAND D VIb (ROZSYCHANIE POKRYCIA) GRIGOROWICZ M-15 (ROZSYCHANIE I ROZWARSTWIANIE POKRYCIA) I HALBERSTADT CL-II (DEFORMACJA PODWOZIA, NIEWŁAŚCIWA REGULACJA USTERZENIA). Muzeum dysponuje olbrzymim, niewykorzystanym dotąd zasobem dokumentów, archiwaliów i przede wszystkim zdjęć z okresu I wojny światowej oraz początków Niepodległości. Posiada współczesny obiekt ekspozycyjny, zbudowany w charakterze budowli z lat Wielkiej Wojny i posiada teren pozwalający na rozwinięcie ekspozycji. Jest w stanie stworzyć olbrzymią, sugestywną ekspozycję lotnictwa pierwszych dwóch dekad XX wieku, jako wielopłaszczyznowego zjawiska kulturowego, cywilizacyjnego, politycznego, technicznego, socjologicznego a nawet artystycznego. Novum znaczeniowym tej ekspozycji może być zastąpienie asocjacyjnego, a nawet separacyjnego traktowania tzw. okresu pionierskiego, I wojny światowej i początków istnienia środkowoeuropejskich państw powersalskiej Europy. Do tej pory obowiązuje sztuczne, idealistyczne i rozłączne traktowanie czystego, pioniersko-eksperymentalnego okresu przed rokiem 1914 i patriotyczne, oddzielne traktowanie rozwoju awiacji państw sukcesyjnych monarchii Habsburgów i Romanowych. W istocie przeznaczeniem rozwoju pionierskiego i źródłem lotnictwa państw powersalskich, w tym Polski oraz techniki, taktyki i strategii lotniczej a także przelotów rekordowych i początków komunikacji lotniczej była właśnie awiacja Wielkiej Wojny. Takie panoramiczne ujęcie, oparte na zasadzie ogromnego, żywego komiksu z tamtych lat (z wykorzystaniem oryginalnych eksponatów, wielkich fotogramów, inscenizacji, włączających widzów w rzeczywistość sprzed wieku) możliwe do realizacji w oparciu o zasoby Muzeum Lotnictwa Polskiego (w połączeniu i współpracy z innymi ośrodkami muzealnymi czy archiwalnymi w Europie) jest zamierzeniem o najwyższym stopniu innowacyjności i uniwersalności w wydźwięku. Olbrzymią, całkowicie niewykorzystaną szansą budowy tej ekspozycji jest prezentacja bądź w postaci kolażów wielkoskalowych powiększeń, bądź projekcji unikatowych zdjęć lotniczych frontów, fortyfikacji, lotnisk, lecz przede wszystkim miast i wsi polskich w okresie I wojny światowej i okresu odzyskiwania niepodległości z ujęciem komiksowym. Jest to dosłowna i najbardziej odpowiadająca współczesnemu odbiorcy prezentacja panoramy tamtego świata, fascynująca także dla osób mniej zainteresowanych historią techniki i zmagań lotniczych. Wizja nowej zintegrowanej ekspozycji. Jest to dopracowanie, konsekwentna promocja i wdrażanie nowoczesnej idei, opartej na holistyczne pojmowanym dziedzictwie kulturowym i naturalnym, jako własnego osiągnięcia intelektualnego Muzeum. Wizja ta, w skali ogólnej, zawarta jest w koncepcji Lotniczego Parku Kulturowego; wymaga jednak rozwinięcia wgłąb, do skali ekspozycji i pojedynczego eksponatu. Realizowana powinna być poprzez budowę jedności formalnej i funkcjonalnej; narracyjnej, stylistycznej, dydaktycznej poszczególnych zespołów muzeum, obiektów i ekspozycji. Integracja ekspozycji rozumiana jest tutaj trojako:

10 jako jedność i zgodność historyczna budowli i ekspozycji; jako równosilne i równoważne traktowanie wartości kulturowych i tożsamości miejsc, jako łączenie różnych środowisk i grup odwiedzających muzeum wokół najszerzej pojętego fenomenu awiacji jako zaprzeczenie zamkniętemu, hobbystyczno-gettowemu wizerunkowi środowisk miłośników lotnictwa Temat i misja wystawy z punktu widzenia kształtowania form architektonicznych. Tematem wystawy jest lotnictwo I Wojny Światowej, nie tylko jako przełomowe zjawisko militarne czy techniczne, lecz jako doniosły fenomen kulturowy, rzutujący na budowę wzorców osobowościowych XX wieku, kształtujących kierunki i fascynacje w kulturze masowej, w tym w rozwijającej się burzliwie sztuce filmowej. Wystawa ma być ważnym głosem w dyskusji, jaka przetoczy się przez świat i nasz kraj w obliczu stulecia wybuchu Wielkiej Wojny, zwanej Matrycą Dwudziestego Stulecia. W społeczeństwie polskim ma do spełnienia istotną misję, ukazując kontynuację i konsekwencję wydarzeń dziejowych, traktowanych nieraz jako marginalne, gdyż stojące przed bramą naszej niepodległości, odzyskanej w 1918 r., dla społeczności międzynarodowej ma być sygnałem wyjątkowego pietyzmu, z jakim potraktowano zabytki techniki o światowym znaczeniu w polskiej placówce muzealnej. Skrzydła Wielkiej Wojny to znak dojrzałości - konserwatorskiej, ideowej, intelektualnej w ukazywaniu zagadnień trudnych, niejednoznacznych, niecodziennych, o ogromnej ekspresji, często zapomnianych i pomijanych. Ma być WIELKIM PRZYPOMNIENIEM WIELKIEJ WOJNY Kontynuacyjność i innowacyjność wystawy. Wystawa Skrzydła Wielkiej Wojny, mimo że idzie w ślad wcześniejszych wystaw i ekspozycji Muzeum Lotnictwa Polskiego, jednak jest działaniem innowacyjnym w skali regionu i kraju. Jej kontynuacyjność polega na zachowaniu holistycznej zgodności eksponatu, wnętrza, budowli i jej otoczenia (krajobrazu) a także klimatu epoki; metodę tę starano się stosować zarówno w odniesieniu do ekspozycji w wielkim wnętrzu hangaru głównego MLP, jak i w hangarze, prezentującym lotnictwo z lat Zimnej Wojny. Jej innowacyjność polega na znacznie szerszym zastosowaniu narracyjności ekspozycji, jej sceniczności, sugestywności, multisensualności, integralności oddziaływania zanurzenia zwiedzającego w kreowanej rzeczywistości w miejsce powszechnie stosowanej asocjacyjności wystaw muzealnych. Podmiotem ekspozycji pozostają autentyczne eksponaty, ukazane jednak w sposób stanowiący wielkie uzupełnienie, wyjaśnienie ich historycznej i, szerzej, kulturowej roli. Są to eksponaty o najwyższej światowej wartości, stąd konieczność autorskiego opracowania niniejszej koncepcji wyjściowej przez depozytariusza tych dóbr, którym jest

11 Muzeum Lotnictwa Polskiego, wynikająca z wiedzy, najszerszej znajomości uwarunkowań ekspozycyjnych oraz odpowiedzialności za powierzone dobro o znaczeniu ogólnoludzkim. Ekspozycja ma założonych kilka poziomów równowagi: - równowaga pomiędzy emocjonalnym a intelektualnym oddziaływaniem ma zwiedzającego.; - równowaga pomiędzy jej elementami architektonicznymi i scenograficznymi; - równowaga pomiędzy ukazywaniem rzeczywistych artefaktów a prezentacjami wirtualnymi. Ekspozycja nie jest z założenia neutralna, minimalistyczna ani werystyczna; odchodzi od puryzmu naukowego rezerwatu; nie wchodzi jednak w strefę disneylendyzacji historii. Jej głównym, zasadniczym założenia jest dydaktyzm. Unikać ma dosłownego kopiowania czy pastiszu charakteru epoki, o której opowiada. Odwołuje się raczej do obowiązującej przed wybuchem Wielkiej Wojny szlachetnej zasady jedności sztuk, indywidualizmu sztuki użytkowej ( Arts and Crafts, Gesamtkunst, Jugendstill) nie zaś dosłownie do obowiązujących wówczas form. Innowacyjność ekspozycji polegać ma też na świadomym budowaniu nastroju i napięcia u zwiedzającego, na kolejnych fazach wtajemniczenia i stopniowym odrealnianiu miejsca i czasu jego pobytu. Ekspozycja ma za zadanie stworzenia swoistego czasu po za czasu i przestrzeni po za przestrzenią, wprowadzenia zwiedzającego po za nawias współczesności, wplątania go w rodzaj apokaliptycznej gry, jaką w istocie była walka kołowa, podstawowa taktyka powietrznych zmagań z czasów Wielkiej Wojny. Uginające się miękko ściany ekspozycji, tworzące sekwencję wnętrz, coraz szczelniej otaczających zwiedzającego, jakby oplatających go, zacieśniających się, aż do dramatycznego finału i łagodnego rozwiązania akcji są nie tylko daleką parafrazą kręgów dantejskiego piekła lecz przede wszystkim kręgów kołowej walki myśliwców z tamtych lat. 2. Lokalizacja wystawy Mały Hangar Ekspozycyjny MLP. Wstępna informacja o obiekcie. Idea, forma, uwarunkowania, wytyczne do przygotowania budynku.

12 Inspiracją do powstania obiektu była sugestia pierwszego Dyrektora Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Krakowie, ś.p. Mariana Markowskiego o stworzenie specjalnego stylowego budynku, ażeby wreszcie gdzieś wyeksponować nasze nieznane skarby. W roku 1988 mgr inż. arch. Krzysztof Wielgus z Politechniki Krakowskiej i mgr inż. J. Dąbrowski (zatrudniony wówczas w biurze projektów Agrobisp ), wykonali, w ramach Spółdzielni Pracy Alma projekt architektoniczny i konstrukcyjny hangaru ekspozycyjnego. Pawilon teoretycznie służyć miał ekspozycji szybowców, jednak w zamyśle projektantów, od samego początku przewidziany był jako alternatywny budynek ekspozycyjny dla nieznanej unikatowej kolekcji samolotów I wojny światowej, o której pozostawienie w kraju zaczynała się wtedy środowiskowa i konserwatorska dyskusja. Konsultantem formy budynku, oraz poniekąd ojcem jego tożsamości i charakteru był kierownik ówczesnego Zakładu (później Instytutu) Architektury Krajobrazu, prof. zw. dr hab. inż. arch. Janusz Bogdanowski. Budynek jest syntezą architektury lotniskowej okresu I wojny światowej i wczesnego XX-lecia międzywojennego. Nawiązuje przede wszystkim do hangarów warsztatowych na lotniskach stałych (fabrycznych). Dach ze świetlikiem, zbliżony jest do hal montażowych m.in. austro-węgierskich zakładów Oeffag w Wiener Neustadt, filii lotniczej Zakładów AEG oraz do aneksów warsztatowych najwcześniejszego na lotnisku rakowickim polskiego hangaru proj. prof. Tadeusza Obmińskiego (oraz, tegoż projektanta, hangaru na lotnisku Lwów-Skniłów) z lat Dach ze świetlikiem lepiej odpowiadał przewidzianym funkcjom muzealnym, niż wzory typowych standardowych hangarów postojowych (np. angielskiego typu Belfast ) o ograniczonej ilości wpuszczanego światła. Artykulacja ścian szczytowych o wachlarzowatych, dwudzielnych oknach szczytowych nawiązuje do podobnych rozwiązań w hangarach warsztatowych zakładów Luft Fahrzeug Gesselschaft (LFG); których produktem jest m.in. unikalny egzemplarz myśliwca LFG Roland D-VIb, eksponowany dziś wewnątrz hangaru. Świadomie monumentalny charakter ścian szczytowych z poszerzającymi się przyporami jest odwołaniem do austriackiej szkoły budowy hangarów lotniczych i hal sterowcowych, m.in. z bazy cesarskich i królewskich Oddziałów Lotniczych w Fischamend. Pierwotna artykulacja ścian bocznych miała być podporządkowana rytmowi słupków nośnych ścian osłonowych, do których zaprojektowano specjalny system z profili gorącowalcowanych, alternatywny w stosunku do drogich, fabrycznych elementów aluminiowych, wówczas całkowicie nieosiągalnych na rynku.projekt hangaru wraz z otoczeniem (projektem zagospodarowania terenu), małą architekturą, zielenią, stanowił spójną całość, stanowiącą świadome nawiązanie do charakteru architektury industrialnej I połowy XX wieku; rzadko spotykaną w realiach inwestycji końca lat 80.Hangar jest budowlą halową, jednoprzestrzenną o konstrukcji stalowej, szkieletowej, słupowo-ryglowej. Słupy fundowane na stopach żelbetowych, wspierają wiązary kratownicowe, z uformowanym w ich wysokości świetlikiem. Ustrój jest stężony podłużnie, ciągle, w płaszczyźnie symetrii pionowej oraz częściowo w polach pierwszego, ostatniego i środkowego przęsła. Ściany szczytowe są ustrojami wolnostojącymi, ceglanymi, na masywnych żelbetowych stopach i ławach fundamentowych. Dzięki prostopadłym elementom aneksom, pozwalającym na wtoczenie tafli wrót i żebrom są one stabilne także w płaszczyźnie poprzecznej. Najbardziej wysilonym elementem jest żelbetowe nadproże belkowe nad wrotami północnej (portalowej) ściany szczytowej. 3.Przyjęta zasada kształtowania przestrzeni muzealnych w wypadku ekspozycji Skrzydła Wielkiej Wojny.

13 Światło dzienne. Obecna przestrzeń wewnątrz małego hangaru jest jednolitym wnętrzem halowym o minimalnym, matowym doświetleniu górnym, przez świetlik i naświetla w ścianach ścian szczytowych. Dostosowanie budynku do założonych warunków ekspozycyjnych wymagało całkowitego odcięcia dostępu światła dziennego na poziomie przeszkleń w ścianach bocznych oraz zmatowienia doświetlenia w szczytach (20% przepuszczalności). Światło sztuczne. Zasadniczą formą oświetlenia jest światło sztuczne. Zasada naprzemienności wrażeń skłania do zróżnicowania natężenia oświetlenia w poszczególnych przestrzeniach ekspozycyjnych. Przestrzeń (1) wnętrze mieszczańskie sprzed wybuchu wojny wymaga zadaszenia (bez widoczności konstrukcji budynku) mimo opcji wprowadzenia ograniczonego, zmatowionego efektu światła dziennego (okno pomiędzy zasłonami) z monitorem grajacym ciepłymi barwami powinno być wnętrzem dość ciemnym, z wydobyciem najistotniejszych artefaktów oświetleniem punktowym. W tej przestrzeni nie ma potrzeby stosowania światła kontrowego. Oświetleniem może być żyrandol nawiązujący do epoki (wnętrze mieszkalne). Kontrastowo, przestrzeń (2), poświęcona lotnictwu Ententy w polu, czyli jedyna ekspozycja pełnych form aeroplanów (Grigorowicz M-15, Sopwith F.1 Camel ) ma być przestrzenią jasną, z wydobyciem iluzyjnie ukształtowanego tła; jedynie stropy nad aneksami ekspozycyjnymi winny być jednolicie w minimalny sposób rozświetlone, ażeby zapewnić czytelność projekcji górnej z rzutników. W wypadku ekspozycji maszyny typu Grigorowicz M-15 należy zastosować światło efektowe złudzenie blikowania promieni słonecznych na wodzie w kolorze błękitnym. W wypadku maszyny typu Sopwith F1 Camel światło powinno być ciepłe z tendencja do żółci (wiosenne oświetlenie Krwawy Kwiecień). W tej także przestrzeni należy zastosować także zabieg projekcji tekstu na ścianie tłowej ekspozycji świecące litery rzucane za pomocą blendy na reflektorze.należy zadbać o naświetlenie bezcieniowe ścian ekspozycyjnych i kontrowe światło na eksponatach. Przestrzeń (3), poświęcona lotnictwu Państw Centralnych, wykorzystuje konstrukcję hangaru, jako element scenografii. Konieczne jest tutaj oświetlenie mieszane, w tym także eksponujące stalową konstrukcję dachu i świetlika. Należy zadbać o naświetlenie bezcieniowe ścian ekspozycyjnych i kontrowe światło na eksponatach. Pomieszczenie ma jednak z założenia być nieco bardziej wygaszone i stonowane, w porównaniu z poprzednim. Przestrzeń (4) walki samolotu DFW C-V z myśliwcami francuskimi (i amerykańskimi) jest przewidziane do całkowitej izolacji od światła dziennego. Oświetlenie sztuczne ma na celu zbudowanie przestrzenności dioramy, zawieszenie zwiedzającego: somwhere over the fronts oraz wydobycie plastyki czarnego kadłuba i silnika oryginalnego eksponatu tu należy zastosować silne światło kontrowe z za eksponatu o temperaturze neutralnej. Przestrzeń (5) kina polowego będzie z założenia ciemna, odcięta od światłą dziennego, dodatkowo z przygasającym światłem w momencie rozpoczęcia bloku

14 projekcji tu wystąpi delikatny efekt strobo. Wnętrze ma być dodatkowo rozświetlone lampkami obrazowymi nad elementami dekoracji wewnątrz przestrzeni (godła firm lotniczych z epoki) Przestrzeń (6) Rotunda, poświęcona walce myśliwskiej w górach, na froncie alpejskim, odcięta od światła dziennego będzie stosunkowo jasna, utrzymana w zimnych barwach oświetlenia- błękitny led, na suficie należy zastosować zabieg ekranowania z tylną projekcją rzutnik z materiałem obrazującym chmury na niebie i przelatujące od czasu do czasu samoloty. Układ chmur na prezentacji ma nawiązywać konwencji komiksu i być ściśle powiązane z układem chmur na nieruchomym tle. Przestrzeń (7) poświęcona bombardowaniom strategicznym wymaga najbardziej kunsztownego oświetlenia scenograficznego, gdyż odnosi się do sceny nocnej. Jest to najbardziej dramatyczna, odrealniona, mroczna i niepokojąca. Wymaga zarówno projekcji, jak i podświetlenia tła z wędrującymi ruchomymi smugami, imitującymi reflektory przeciwlotnicze oraz czerwone podświetlenie pożarów. W tej także przestrzeni należy zastosować także zabieg projekcji tekstu na ścianie tłowej ekspozycji świecące litery rzucane za pomocą blendy na reflektorze. Oświetlenie gondoli silnikowej generalnie od spodu, poprzez odblask płonącego miasta; bardzo dyskretne, stonowane oświetlenie artefaktu założenia najciemniejszego elementu ekspozycji. Możliwe wprowadzenie żółto niebieskich, migających lampek ledowych do rur wydechowych silników. Oświetlenie ciepłe z tendencją do pomarańczu. Przestrzeń (8) Wszyscy Polegli Lotnicy ciemna, lecz z penetracją światłą dziennego z sąsiedniego pomieszczenia. Oświetlenie punktowe koncentrujące uwagę na wraku samolotu i nagrobku załogi. W tej także przestrzeni należy zastosować także zabieg projekcji tekstu na ścianie tłowej ekspozycji świecące litery rzucane za pomocą blendy na reflektorze. Druga strona pomieszczenia Knajpa zabójców oświetlenie ciepłe, lampa nad kontuarem, tendencja do przyćmionego świata zółtego. Przestrzeń (9) poświęcona odzyskaniu Niepodległości, w ciągu dnia oświetlona wyłącznie światłem dziennym, nasycona dodatkowo rozproszonym światłem o ciepłej, dziennej barwie; miejsce z ukazaniem konstrukcji hangaru oraz wrót hangarowych. Konieczne oświetlenie kontrowe w celu uniknięcia cienia od samolotu! Architektura. Uwagi dotyczące zabudowy scenograficznej. Zabudowa powinna być zaprojektowana jako struktura modularna, oparte na konstrukcji stalowej i aluminiowej z profili zimnogietych. Całość zabudowy winna być wykonana, ze ścianek niepalnych, nasączonych preparatami powodującymi niepalność, szczególnej uwagi wymagają przestrzenie o ścianach łukowych, gdyż tam nie można zastosować ognioodpornych płyt gipsowo-kartonowych, lub materiał giętki, podlegający formowaniu. W przypadku zastosowania np., sklejki, konieczne będzie wielokrotne impregnowanie przeciwogniowe. Podstawy w aneksach ekspozycyjnych, o wysokości 25 cm muszą mieć wytrzymałość na nacisk punktowy rzędu ok. 200 kg na metr kwadratowy, z uwagi na konieczność wstawienia kadłubów samolotów, obciążonych silnikami. Proponuje się wykonanie podestów z modułów skrzynkowych z płyty OSB z krawędziami z drewna, impregnowanego przeciwogniowo. Wielosegmentowe podstawy, pokryte potem faktura przewidziana scenariuszem, wymagać będą dobrego spoziomowania. Stropy, w szczególności nad dużymi aneksami ekspozycyjnymi, np. samolotów Camel i Grigorowicz nie powinny być

15 rozwiązywane jako konstrukcja wisząca, oparta jedynie na słupkach ścian, lecz należy mocować je w węzłach pasów dolnych konstrukcji wiązarów. Stropy muszą być wykonane jak najlżejsze, jednakże obciążenie konstrukcji musi być przeliczone przez uprawnionego inżyniera-konstruktora. Zabudowa scenograficzna z wykorzystaniem drewna wymaga jego odpowiedniego zwaloryzowania i stworzenia efektu starego drewna jednak w powiązaniu z formą, fakturą i barwą elementów drewnianych namalowanych w komiksie!!! To samo dotyczy faktury podstaw np. błoto scenograficzne ma odpowiadać kolorem, fakturą i gradacją błotu na obrazie zastosowanie efektu trójwymiarowości i płynnego przechodzenia rzeczywistości 2d w 3d. Konieczne przedstawienie próbek na etapie składania ofert! 4.Konwencja narracji: Odejście od narracji chronologicznej na rzecz narracyjnego naprowadzania Dwa poziomy narracji W koncepcji narracyjnego prowadzenia kluczowe jest rozróżnienie fabuły od sposobu w jaki jest ona prezentowana odbiorcy. Narracja w wystawie pt.: Skrzydła Wielkiej Wojny Małopolska ma mieć dwa poziomy: Poziom scenariusza, prezentujący perspektywę historyczną i cele jakie chce osiągnąć (np. wiedzę i treści jakie chce przekazać odbiorcom). Poziom przedstawienia, prezentacji fabuły, w którym kluczowa jest perspektywa odbiorcy, jego wrażenia, doświadczenia i możliwości poznawcze. W narracyjnym naprowadzaniu przestrzeń przedstawiająca jest zaprojektowana w taki sposób, by dawać odbiorcy możliwość pewnego wyboru a jednocześnie osiągnąć cel autora wystawy. W założeniach niniejszych autor nie chce ani narracji chronologicznej ani narracji interakcyjnej. Celem głównym Nowej ekspozycji stałej Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie pt.: Skrzydła wielkiej Wojny jest oparcie się na narracyjnym naprowadzaniu ma to być to narracja, która prowadzi za sobą interakcje, dzięki czemu realizowane są cele uwzględnione w scenariuszu. Prowadzona z użyciem interakcji opowieść o lotnictwie Wielkiej Wojny w powinna przebiegać w sposób płynny i uwzględniający ramy czasowo-przestrzenne, eksponaty, którymi dysponuje Muzeum i, wymienione wyżej parametry narracji. W narracyjnym naprowadzaniu warto wprowadzać zmiany perspektywy z której prowadzona jest opowieść, podobnie jak w realizacjach filmowych, gdzie wprowadza się zróżnicowane ujęcia, zbliżenia na detale lub ujęcia całościowe, dokonuje się cięć montażowych i manipulacji czasem i przestrzenią narracyjną, która stanowi łącznik między scenariuszem, a jego przedstawieniem. Zwiedzający byłby prowadzony przez narratora /supernarratora mającego wiedzę o wszystkich wydarzeniach i możliwość bycia we wszystkich miejscach związanych z tematyką wystawy. Bohaterowie naprowadzacze :

16 Celowe jest różnicowania przekazu w oparciu o profil zwiedzającego jest wykorzystanie aplikacji dedykowanej dla smartfonów / tabletów. Goście muzeum będą mogli pobrać -bezpłatnie na własne urządzenia przed rozpoczęciem zwiedzania - aplikacją. W oknie smartfonu Skrzydła Wielkiej Wojny prezentowane będą zwiedzającemu spersonalizowane opowieści o maszynach i wydarzeniach, poszerzającą narrację ekspozycji głównej. Jest ona oparta o losy szeregu powiązanych ze sobą postaci, które śledzi się w miarę zwiedzania kolejnych przestrzeni ekspozycyjnych. Dobór postaci dokonywany jest w oparciu o przedstawione aplikacji preferencje, dzięki czemu scenariusz prezentowanych wydarzeń pozostaje indywidualny, a każdy gość muzeum może zobaczyć w ekspozycji nieco inne detale. Antoni Nagórski w służbie carskiej punkt widzenia na eksponaty: wrogowie, przy Grigorowiczu M-15 jako przy maszynie rosyjskiej Mieczysław Garsztka w służbie niemieckiej, - użytkownik maszyn niemieckich, przeciwnik dla Camela(zestrzelił jednego) Stefan Stec latał u Austriaków, - autor naszej szachownicy narrator do kina (polowa salka kinowa) Roman Florer latał u Austriaków przejął lotnisko Rakowice narracja o wojnie manewrowej i pierwszym zestrzeleniu. Ludomił Rayski latał u Turków można go pokazać np. przy Aviatiku, - wątek polski, służba w legionach, wysłanie na szkolenie lotnicze do Turcji. Elementy narracji: Widz szuka wrażeń, doznań, chce, aby ekspozycja sama przekonywała go do siebie, dlatego przekaz wzbogaca się dźwiękiem, filmem, niezwykłą aranżacją przestrzeni, budującej nastrój, potęgującą emocje i jednocześnie ułatwiającej odbiór. Niekiedy ekspozycja w swej dydaktyce jest bardzo silna, nawet agresywna, a jednocześnie wzbudzająca głębokie wzruszenie i refleksję poprzez zastosowanie np. nie od razu czytelnych elementów (rycerski hełm namalowany w pierwszej przestrzeni i informacja narracyjna o rycerskich pojedynkach w powietrzu) Tagi (znaczniki) słowa kluczowe przypisane do określonego fragmentu informacji, na przykład tekstu lub pliku multimedialnego. T. służą nam do opisywania treści wnoszonej przez eksponaty. W odróżnieniu od opisu eksponatu, otoczenie rzeczy tagami nie narzuca jednej interpretacji. Tagi stanowią raczej początek ścieżki skojarzeń, ukierunkowują uwagę i własne interpretacje odbiorcy. Słowa-klucze łączone w zbiory tworzą tzw. chmury tagów. Słowa interpretujące temat wystawy i poszczególne eksponaty zostały umieszczone jako wyróżniki w ramach narracyjnego komiksu w formie odnośników Cytaty komentujące narracyjne rysunki komiksu lub lub rysowanego tła naściennego. Powiększona rzeczywistość - rozwiązanie technologiczne sprawdzające się wyjątkowo dobrze tam, gdzie nie można dokładnie odtworzyć nieistniejącej (zburzonej, spalonej, zakopanej ) przestrzeni fantomami z obrazem w skali 1:1 (postaci przy samolotach, w samolotach etc.), które pomogą wyobrazić sobie, jak mogło tu wyglądać kiedyś wirtualna rzeczywistość bez zastosowania komputerów. Cytaty i tagi i słowa w zamierzeniu mają umożliwić sytuację, w której przedmiot w znacznej mierze mówi sam za siebie. Przełożenie idei latania, historii Wielkiej Wojny na strukturę eksponatów, obrazów (ruchomych i nieruchomych) i minimalnej ilości tekstów.

17 Konwencja tagów i napisów na ścianach, podłodze i suficie (Muzeum Pana Tadeusza) zastosowanie tego typu zabiegu powoduje zanurzenie odbiorcy w treści przekazu. W tym przypadku należy oprzeć się na zastosowaniu światła jako formy prezentacji krótki tekst rzucony poprzez blendę na reflektorze ekspozycyjnym.

18 4.Konwencja plastyczna: Oparcie się o konwencję komiksu jednak z pewną dozą archaizacji dobór czcionek nawiązujących do stylu secesji i fin de siecle, przyżółcenia, zabrudzenie formuła starego dokumentu w archiwum z zębem czasu. W wypadku stosowania multimediów konieczne połączenie ekranu z tłem w formie ruchomego obrazu w narracji komiksu.

19 Kolory ciepłe, szellakowane drewno w wypadku mebli, gablot oraz elementów scenografii, przyżółcone płótno, faktura pluszu etc. Elementy kolorowe to: eksponaty zarówno wolno stojące jak i w gablotach oraz elementy scenograficzne 3D oraz plansze opisowe, plakaty z epoki etc. W przypadku elementów scenograficznych takich jak fragmenty płótna lotniczego czy elementy drewniane, kartony etc konieczne jest zastosowanie materiałów autentycznych i technik malarskich ręcznych wykluczone jest używanie współczesnych technik takich jak druk, wycięcia i wyklejanki z folii etc.!

20 Forma komiksu bądź w niektórych przypadkach tła opiera się w większości przypadków na dużych jasnych płaszczyznach stanowić one będą w wielu przypadkach tło/ekran dla multimediów. W takich przypadkach konieczne jest zastosowanie oświetlenia oddającego kolor i temperaturę barwową malowanej scenerii jednak jak ma to miejsce prezentowanej przestrzeni konieczne jest zgranie oświetlenia z efektem multimedialnym, jakim ma byś prezentacja przenikających się i rozpływających portretów lotników z okresu WW rzucanych na górną powierzchnię obrazu efekt duchów unoszących się nad pobojowiskiem i odbijających w lustrze wiszącym nad barem w knajpie morderców (przestrzeń na przeciwko). 5.Dobór eksponatów

21 Eksponaty wielkogabarytowe (MLP) Albatros C.I Maszyna, o numerze 197/15. pochodzi z trzeciej partii dostaw z roku Jak dowiodły badania reliktów kamuflażu restaurowanego kadłuba, samolot ten służył w Oficerskim Oddziale Szkolnym Radiooperatorów Lotniczych w Warszawie (po zajęciu miasta przez Niemców), później zaś w szkole lotniczej Neuruppin. W warsztatach Muzeum odrestaurowano zniszczony kadłub, zespół napędowy i podwozie (odtworzono repliki tzw. kół warsztatowych, używanych podczas manewrów na ziemi dla oszczędności gumy, będącej w Niemczech w latach surowcem strategicznym). Aviatik C.III Eksponowany kadłub jednosilnikowego samolotu o konstrukcji całkowicie drewnianej, w układzie dwupłata, Aviatik CIII o numerze seryjnym C12250/17 pochodzi z 1917 roku i jest unikatem na skalę światową. Odkryte podczas restauracji ślady instalacji radiowej świadczą o użytkowaniu tej maszyny bądź w szkole radiooperatorów, bądź jako samolotu wywiadowczego na Froncie Zachodnim. DFW C.V Prezentowany egzemplarz, jedyny zachowany na świecie, nosi numer fabryczny 17077/17. Został on wyprodukowany w 1917 roku w zakładach Aviatik. Zniszczony kadłub bez skrzydeł odrestaurowano w Krakowie w latach Odtworzono m.in. dawną warstwową konstrukcję kadłuba i oryginalny wygląd z 1916 roku, po ostatnim remoncie wojennym w warsztatach Bork i Mark. Grigorowicz M-15

22 Egzemplarz M-15 o numerze R II C 262 zbudowany w roku 1917, trafił do eskadry fortecznej w Arensburgu na wyspie Ozylia (Saarema) w ufortyfikowanym Archipelagu Moosundzkim, broniącym dostępu do zatoki Ryskiej. Umocnione wyspy zostały zdobyte przez Niemców w wyniku operacji desantowej o kryptonimie "Albion" (10-24 października 1917 roku). W ręce Niemców wpadło jeńców, 141 dział i 10 samolotów? w tym wspomniany egzemplarz. Testowany w Eskadrze Badań Samolotów Morskich w Warnemünde, trafił w końcu do Niemieckich Zbiorów Lotniczych w Berlinie. Halberstadt Cl. II Maszyna o numerze 15459/17. Ten unikatowy egzemplarz służył w czasie I wojny światowej samemu głównodowodzącemu niemieckich sił lotniczych - gen.por. von Hoeppnerowi. LFG Roland D.VI Maszyna o numerze 2225/18, brał udział w drugim konkursie myśliwców w Adlershof. LVG B.II Maszyna pochodzi z serii z roku 1917 i nosi numer fabryczny 350/17. Wyprodukowany w zakładach Luftfarzeugbau Schutte- Lanz w 1917 roku, zachował się łącznie ze skrzydłami, które prawdopodobnie pochodzą z wersji B.II z 1914 roku. Sopwith F.1 Camel

23 Egzemplarz znajdujący się w zbiorach MLP, o numerze B 7280, został zbudowany w zakładach Clayton and Shuttleworth w Lincoln. Od 30 marca 1918 roku służył w 1 Dywizjonie Służby Lotniczej Marynarki Królewskiej (RNAS). Z dniem 1 kwietnia 1918 roku, dywizjon ten został przemianowany na 201 Dywizjon Królewskich Sił Lotniczych (RAF). Latający na opisywanym płatowcu porucznik J. H. Foreman zniszczył dwa samoloty niemieckie. Po remoncie samolot został przekazany do 210 Dywizjonu RAF. Pomiędzy 16 czerwca, a 5 września 1918 roku kapitan H. A. Patey DFC latając na nim zniszczył dalszych 9 samolotów nieprzyjaciela. W dniu 5 września 1918 roku przymusowo lądował po stronie niemieckiej. Jego Sopwth F.1 Camel był testowany przez Niemców, a później prezentowany na ekspozycji lotniczej w Berlinie. Aktualnie jest to jeden z 5 zachowanych na świecie egzemplarzy tego płatowca. Najprawdopodobniej jest też najbardziej zasłużonym w bojach zabytkiem lotniczym I wojny światowej, na jego koncie jest bowiem 11 maszyn niemieckich. Gondola silnikowa Zeppelin_Staaken Gondola silnikowa samolotu Zeppelin-Staaken R VI prawdopodobnie z samolotu R30/16 ( werk numer silnik/gondola / W/W samoloty MUSZĄ znaleźć się w ramach ekspozycji Albatros H-1 powinien zostać przeniesiony w miejsce gondoli na ekspozycję Swego nie znacie... Ekspozycja powinna być uzupełniona 2-3 silnikami lotniczymi (w części tzw warsztatowej i przy Camelu ) o czym szerzej w opisach poszczególnych przestrzeni ekspozycyjnych.

24 6.Muzealia i archiwalia (MLP) Albumy fotograficzne jako przedmioty w gablotach i jako źródło materiałów ikonograficznych Autentyczne pokrycia samolotów ze zbiorów MLP Repliki pokrycia samolotów odniesienie do pokoju skalpów Richtchofena Repliki sterów, wybranych samolotów Silniki lotnicze 2-3 egzempl. Zachowane w zbiorach elementy samolotów, zastrzały, śmigła etc. Dokumenty w formie skanów Odznaczenia i odznaki Repliki i autentyki mundurów, odznak, odznaczeń Elementy scenograficzne Meble z epoki i stylizowane, tablice kierunkowe będące kopiami lub wariacjami na temat tablic z epoki (drogowskazy), flagi, koziołki warsztatowe, łańcuch wraz z winda wyciągową do silnika, beczka na paliwo, lejki, stare narzędzia świetlny kaseton nad wyjściem z przestrzeni kino, godła firm lotniczych etc. Dostępność dla osób niepełnosprawnych Ekspozycja będzie bardzo dobrze przystosowane dla osób o rożnych rodzajach niepełnosprawności. Gładka, pozbawiona przeszkód podłoga pokryta wykładziną przemysłową z naniesionymi w odpowiednich przestrzeniach znakami - kokarda i krzyż ułatwi poruszanie się osobom ma wózkach. W przypadku osób z wadami wzroku po uzgodnieniu tego z kustoszem, dopuszczalne jest przy niektórych eksponatach ich dotykanie w ramach usprawnień dla niewidomych konieczne sporządzenie skrótowych opisów głównych eksponatów w języku Breila. Na potrzeby niniejszego opracowania zostanie przyjęta następująca struktura osób niepełnosprawnych: osoby z dysfunkcją narządów ruchu, osoby z dysfunkcją słuchu, osoby z dysfunkcją wzroku. Sama formuła wystawy, czyli wędrówka w zamkniętej przestrzeni, może być utrudnieniem dla osób z klaustrofobią, jednak po pierwszym szoku większość osób dotkniętych tą przypadłością jest w stanie ją przełamać. 7.Ścieżki Zwiedzania

25 Obok głównych założeń ideowych, punktem wyjścia do zbudowania przestrzeni muzeum jest zastana architektura hangaru lotniczego nawiązującego do prezentowanej w ramach ekspozycji epoki. Aranżacja wystawy nie ma zaprzeczać jej, ani ją kwestionować, ale wydobyć zapisane w niej znaczenia. W przypadku ekspozycji Skrzydła Wielkiej Wojny ma zostać zachowana forma zewnętrzna nie zaś funkcja hangaru. Problemowe, nie zaś chronologicznie ułożona opowieść budowana będzie za pomocą scenograficzno komiksowych środków wyrazu oddziaływających na emocje zwiedzającego, pozwalając mu na osobiste przeżywanie historii Wielkiej wojny w powietrzu w oparciu o unikatowe eksponaty i oprawę narracyjno-plastyczną. Odbiorca zostanie wciągnięty w środek opowieści, w centrum wiru historii, będzie mógł poczuć się jak bezpośredni świadek kluczowych jej momentów, starając się zrozumieć fenomen lotniczych zmagań WW. Zwiedzający patrzy na WW z podwójnej perspektywy: wielkiej historii odbijającej się w losach zwykłych ludzi oraz z perspektywy narracyjnej eksponatów. Narracja plastyczno przestrzenna oparta na konwencji komiksu będzie w wybranych przestrzeniach oddziaływała w płynnej formie na zwiedzającego oprze się na zmianie perspektywy widzenia raz jesteśmy na ziemi, na morzu by za chwilę znaleźć się obok lecącej maszyny bądź na skrzydle lecącego z misją bombowa samolotu tylu Zeppelin R.VI, za moment wejść do kina polowego lub oglądać świat z wnętrza secesyjnego pokoju. Taki sposób opowiadania oddaje też podwójny i zmienny punkt widzenia w narracji muzealnej, pobudzając nieustannie uwagę zwiedzającego, tworząc zmienną rytmicznie ścieżkę opowieści, w której każda z wydzielonych przestrzeni stanowi nowy obraz, kontrapunktujący poprzednią przestrzeń, a zarazem pozwalając - niczym w scenariuszu filmu fabularnego, na zbudowanie konsekwentnej i całościowej dramaturgii wystawy. Stają się one rodzajem narracyjnych epicentrów, wokół których rozwijane są opowieści pokazujące wydarzenia związane z lotnictwem WW w szerszym kontekście historii Polski i Europy. Miejsce oraz przypisane do niego konkretne historyczne zdarzenie będzie intensywnie emocjonalnie i plastycznie obrazem, wokół którego pojawiają się zbudowane z bardziej neutralnych i obiektywnych elementów przestrzenie muzealne, przenoszące bardziej rozbudowane treści merytoryczne. Zwiedzający może na różne sposoby odbierać narrację scenariusza wystawy - eksplorując wyłącznie główne treści emocjonalno -wrażeniowe, bądź wydłużając ścieżkę zwiedzania poprzez wczytywanie się w dodatkowe komentarze i konteksty merytoryczne. Wystawę zwiedzać się będzie indywidualnie lub z przewodnikiem w grupach liczących do 25osób. Oprowadzanie trwać będzie ok. 65 minut. Dzięki wszystkim elementom ekspozycji, przewodnik każdorazowo dostosowuje poziom przekazywanej wiedzy oraz przekaz werbalny do charakteru grupy, z którą pracuje. Różnorodność środków przekazu i informacji sprawi, że turysta zostaje zainteresowany prezentowanymi zagadnieniami i niejako wciągnięty w komiks. Ze względu na ograniczenia czasowe nie na wszystkie elementy znajdujące się w przestrzeniach ekspozycyjnych zwraca uwagę przewodnik, jednak turysta zawsze może zadać pytanie o interesujący go element lub zagadnienie związane z dana tematyką. Nowoczesne ekspozycje muzealne w tym projektowana - muszą sprzyjać lepszej edukacji. Jednak jest kilka podstawowych warunków, które powinny spełnić, aby było to możliwe:

26 oprócz nowoczesnych, multimedialnych prezentacji muszą posiadać również tradycyjnie eksponaty, szczególnie niezbędne przy edukacji osób niepełnosprawnych; ważna jest możliwość, aby w indywidualny sposób móc potraktować potrzeby danej grupy, miedzy innymi poprzez dostosowanie czasu przebywania na ekspozycji; przekaz multimedialny powinien być dostosowany do przeciętnego odbiorcy zainteresować dzieci, utrwalić wiedzę młodzieży, odświeżyć i ugruntować wiedzę dorosłych; zajęcia/wycieczka powinny być prowadzone przez odpowiednio wykwalifikowanych, posiadających dużą wiedzę i doświadczenie edukatorów/przewodników. Wszystkie zaproponowane ścieżki i węzłowe punkty tematyczne prezentują istotne kwestie, które muszą pojawić się na ekspozycji szczegółowa lokalizacja w oparciu o dokumentację rysunkową. W ramach ścieżki zwiedzania odbiorca natrafi na działania aranżacyjne różnego typu: Obszary rekonstrukcyjne Specjalne wydzielone przestrzenie, w których zrekonstruowane zostają przestrzenie historyczne z tłem rysunkowym oraz podstawą (podestem) na której stoją eksponaty faktura i kolor będzie nawiązywać do charakteru narracji (warsztat= deskowa podłoga, lotnisko= faktura błota etc.). Obszary rekonstrukcyjne to to: pokój z szafą i lustrem na wstępie; Lotnisko polowe Sopwith Camel; Woda Grigorowicz M-15; Warsztat naprawczy samolotów LVG B.II i Aviatik C.III, Lotnisko polowe Halberstadt CL.II Mapa okopów DFW C.V Przestrzeń przedhangarowa Roland D.VI Kino polowe wraz z knajpą zabójców Nocny lot nad płonącym Londynem gondola Zeppelina Mogiła poległego lotnika Wszyscy polegli Lotnicy Niepodległość Albatros C.I Instalacje Działania ekspozycyjne omówione wyżej (narratorzy) pobudzające wyobraźnię i percepcję odbiorcy odchodzą od klasycznych form wystawienniczych. Instalacja Narratorzy sylwetki osób odznaczające się na ścianach komiksu - powinny być w skali 1:1 i wykonane jako płaskie sylwetki. Gabloty Eksponaty prezentowane są zarówno w gablotach spojonych z architekturą ścieżki zwiedzania specjalnie zaprojektowanych w obszarze ramek komiksu jak i

27 wolnostojące, o charakterze scenograficznym nawiązujących do mebli z epoki bądź charakteru wnętrza gablota w przestrzeni warsztatowej Multimedia Ważnym uzupełnieniem treści prezentowanych w przestrzeniach ekspozycyjnych są prezentacje wyświetlane na ekranach i monitorach dotykowych (stół multimedialny oraz na ścianach jako świetlne opisy bądź tagi. Multimedia ograniczone tu zostają przede wszystkim do wkomponowania ich w ścianki dzielące przestrzeń ekspozycyjną, gdzie staną się elementami komiksu ruchome obrazy obok konwencji komiksowego rysunki i fotografii nieruchomej, gdzie zwiedzający może poznawać wydarzenia z różnych perspektyw. Są to odpowiednio: narracja historyczna (fakty) i ikonografia oraz narracja osobista (historia indywidualna z punktu widzenia narratora wyznaczonego do danej przestrzeni). W ramach multimediów przewidziane są także efekty scenograficzne takie jak efekt wody, nocnego nalotu czy stół multimedialny. Ta forma prezentacji umożliwiająca samodzielne zdobywanie wiedzy przy pomocy komputera szczególnie przyciąga młodszych odbiorców. Poprzez zawarte w nich treści dla dorosłych jest również cenna. Dzięki tym ekranom łatwiej jest np. pokazać przegląd ważnych wydarzeń historycznych prezentowanych w ramach ekspozycji. Poszczególne moduły/ścieżki tematyczne powinny być rozpoznawalne. W tym celu należy zastosować chociażby identyfikację w formie liternictwa część niemiecka np. adaptowana na potrzeby współczesne szwabachą, która wzmocni jeszcze wrażenie spójności wystawy. Wymaga to także opracowania tzw. Księgi Znaku i manuala graficznego oraz zastosowania czytelnej identyfikacji graficznej, a także materiałów pomocniczych w postaci prospektów czy map Muzeum. Najtrudniejszym zadaniem z racji szczupłości muzealiów, źródeł i archiwaliów będzie w miarę rzetelne pokazanie życia codziennego lotników - wizja ulotności życia, ciężkich strat, zwycięstw powietrznych za cenę ludzkiego istnienia. Tu nie możemy unikać w żadnym wypadku tzw. trudnych zagadnień zwłaszcza że należy zastosować tu konwencję kolażu komiksu i fotografii. W imię prawdy historycznej, a nie poprawności politycznej, musimy pokazać lotnictwo bez patosu poległych i okaleczonych. Konieczność wydzielenia ścieżki zwiedzania w budynku hangaru i podzielenia go na bezwzględnie wydzielone przestrzenie na eapie scenarisza spowodowało wydzielenie następujących przestrzeni: przestrzeń Aliancką Sopwith F.1 Camel i Grigorowicz M-15 przestrzeń państw Trójprzymierza -, Aviatik C.III, DFW C.V, Halberstadt Cl. II, LFG Roland D.VI, LVG B.II Gondola silnikowa Zeppelin-Staaken przestrzeń polska nawiązanie do kwestii polskiej Albatros C.I.

28 CZĘŚĆ II WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Kształtowanie architektoniczne przestrzeni ekspozycyjnych.

29 Przestrzeń 1. Świat pełen nadziei. Przestrzeń o kształcie czworokąta, zadaszona, o aranżacji nawiązującej do mieszczańskiego apartamentu mieszkania lotnika-sportsmena, młodzieńca z dobrego domu, yachtsmena, cyklisty, kierowcy i awiatora; okazja do pokazania rozwoju sztuki, nauki i techniki w pierwszej dekadzie wieku XX; roli i znaczenia awiacji; także udziału Polaków w tworzeniu jej historii (warszawski Klub Aviata, bracia Warchałowscy, Stefan Drzewiecki). 1 Gablota, wybór mebli, okno, ściany sklejkowe lub gipsokartonowe pokryte tapetą nadrukiem, będącym parafrazą tapet z epoki, lecz skoordynowaną z głównym zamysłem plastycznym wstęgi czasów przenikającego się komiksu, krajobrazów, postaci itp. Forma plastyczna CAŁOŚĆI rozwinięcia ścian musi być autorską kreacją graficzną jednego artysty; tak wiec tapeta, czy iluzyjne oddanie architektury secesyjnego wnętrza nie może być wynikiem zakupu istniejących wzorów, lecz elementem całościowej wizji malowanego świata.

30 Typ wystroju charakterystycznego dla wnioskowanej epoki ściana komiksowego wnętrza.

31 Typ wystroju charakterystycznego dla wnioskowanej epoki ściana komiksowego wnętrza.

32

33 Typ komiksu do umieszczenia na ścianie po lewej stronie od wejściu w przestrzeni 1 ściana komiksowego wnętrza. Przestrzeń 2. Kokarda. Poprzeczne wnętrze architektoniczne, niespodziewanie rozszerzające obszar zwiedzania. Całość wnętrza wymaga zadaszenia (stropu). Dwa wnętrza o łukowych ścianach, podbudowane podestami, stanowić będą aneksy wystawiennicze łodzi latającej Grigorowicz M-15 oraz Sopwith F.1 Camel ; wystrój plastyczny obydwu teł odpowiadać ma bałtyckiemu krajobrazowi morskiemu dla rosyjskiego samolotu floty, zaś lotniska we Flandrii dla brytyjskiego myśliwca. Z wizerunkiem krajobrazu przeplatać się będą sceny komiksu. Po środku wnętrza wizerunek walorowy (bez barw) kokardy lotniczej (proporcje znaku brytyjskiego RFC/RAF) na posadzce pokrytej wykładziną przemysłową oraz na częściach podestów. Centralnie nad znakiem kokardy mikrofon kierunkowy. Osiowo, po obydwu stronach znaku pionowe gabloty na mundury i drobne artefakty, pozwalające na obejście publiczności z każdej strony. Każdy z płatowców opisany na niskiej tablicy pulpitowej ze skróconym opisem dla niewidomych..

34 Tło dla samolotu typu Sopwith Camel ściana plastycznego, iluzyjnego wnętrza krajobrazowego. W tej przestrzeni podobnie jak i w innych konieczne jest zastosowanie oświetlenia o zbliżonej temperaturze barwowej do rysunku oraz zastosowanie światła kontrowego w celu uniknięcia efektu cieni rzucanych przez oświetlony eksponat oraz zastosowanie tła jako ekranu dla prezentacji multimedialnej zdjęcie pilota samoloty i opis w formie świecących liter.

35 Tło dla samolotu typu M-15 Grigorowicz ściana plastycznego, iluzyjnego wnętrza krajobrazowego. W tej przestrzeni podobnie jak i w innych konieczne jest zastosowanie oświetlenia o zbliżonej temperaturze barwowej do rysunku oraz zastosowanie światła kontrowego w celu uniknięcia efektu cieni rzucanych przez oświetlony eksponat oraz zastosowanie oświetlenia efektowego złudzenie migotania promieni słonecznych na wodzie.

36 Przestrzeń 3 Krzyż. Duże centralne wnętrze architektoniczne z aneksami, niezadaszone, ukazujące konstrukcję hangaru. Lewa strona oszalowana deskami (drewno z przetarciami, bez strugania, deski bite pionowo, łączone na obce pióro, zabezpieczone przeciwogniowo) nawiązująca fakturą, kolorem i układem do drsek rysowanych - komiks. Na jego tle ekspozycje kadłubów samolotów LVG B.II i Aviatik C.III. Aneksy dla Halberstadta Cl.II oraz dla Rolanda D.VIb ukazywać będą w sposób iluzyjny krajobraz stałych lotnisk niemieckich dla Halberstadta, będącego samolotem sztabowym gen.v. Hoeppnera lotnisko Jasta 11 w momencie inspekcji, zaś dla Rolanda D.VIb lotnisko Berlin Johannisthal w czasie konkursie samolotów myśliwskich (okazja do ukazania innych typów niemieckich myśliwców, biorących udział w przeglądzie kwalifikacyjnym wiosną 1918 r.). Stół multimedialny oraz gabloty ustawione w sposób pozwalający ich obejście. Ściana od strony myśliwców bezokienna, ucharakteryzowana na ścianę trofeów w domu rodzinnym Manfreda Frh. v. Richthofena w Świdnicy. Po środku przestrzeni ekspozycyjnej, na posadzce szary zarys Krzyża Patèe, centralnie nad nim głośnik kierunkowy.

37 Tło dla samolotów typu LVG i Aviatic ściana plastycznego, iluzyjnego wnętrza warsztatu. W tej przestrzeni podobnie jak i w innych konieczne jest zastosowanie oświetlenia o zbliżonej temperaturze barwowej do rysunku oraz zastosowanie światła kontrowego w celu uniknięcia efektu cieni rzucanych przez oświetlony eksponat oraz zgrania tła rysunkowych desek z rzeczywistymi deskami za pomocą ich postarzenia, zwaloryzowania i powtórzenia układu. To tło posłuży do umieszczenia na nim, półek z artefaktami nawiązującymi do charakteru warsztatu, kół, śmigieł, plakatu z epoki, etc.

38 Przestrzeń 4 Ein Himmel ein Todt, piekło powietrznej walki. Pierwsza ekspozycji totalnych, kapsuł czasu, przenoszących w możliwie dosłowny sposób w sam środek zmagań walki powietrznej. Ekspozycja w dynamicznej pozie kadłuba samolotu DFW C.V. Rekonstrukcja fragmentu górnego płata, pokrytego płótnem Lozenge z kilkoma przestrzelinami. Rekonstrukcja części dolnego płata, z przerwą, przez którą wchodzić będą zwiedzający. Podłoga wyniesiona, z zastosowaniem płyt szklanych lub warstwy transparentnej żywicy; pod nią obraz (przetworzona fotografia) fortyfikacji polowych Frontu Zachodniego w roku 1918; iluzyjne ukazanie tła ziemi przechodzi na podest pod samolotem i do ok. 1/3 wysokości ścian ( sztuczny horyzont ). Powyżej iluzja zadymionego, frontowego nieba. Zwiedzający znajdują się na linii ognia między namalowanymi myśliwcami SPAD XIII Sił Powietrznych Francji oraz Amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego a figurą strzelca karabinu maszynowego w kadłubie oryginalnego zabytkowego samolotu. Na ścianie zwężona (szerokość 70 cm) gablota z mundurami lotniczymi francuskimi i amerykańskimi.

39 Tło dla samolotu typu DFW ściana plastycznego, iluzyjnego wnętrza krajobrazowego. W tej przestrzeni podobnie jak i w innych konieczne jest zastosowanie oświetlenia o zbliżonej temperaturze barwowej do rysunku oraz zastosowanie światła kontrowego w celu uniknięcia efektu cieni rzucanych przez oświetlony eksponat zarówno na ścianach jaki i suficie i podłodze.

40 Tło komiksowe do przestrzeni dla samolotu typu DFW.

41 Przestrzeń 5. K.u.k. Feldkino. Pomieszczenie zamknięte, zadaszone, wnętrze podłużne, ucharakteryzowane na kino polowe na jednym z lotnisk austro-węgierskich. Ściany częściowo w formie ścian baraku ze struganych desek, malowanych na popielatoszary kolor; na nim kopie stateczników samolotów austriackich (z najbardziej niezwykłymi formami kamuflażu spiralnego, stosowanego przez k.u.k. Luftfahrtruppen), włoskich, angielskich, serbskich i rumuńskich. Duży portret cesarza bł. Karola I Habsburga. Nad wejściem do następnej przestrzeni podświetlana tablika Lotto Uukazana w dalszej części scenariusza). Ekran w postaci dużego niedokładnie napiętego prześcieradła. Wejście i wyjście poprzez kotary. Pomieszczenie, z uwagi na możliwość dłuższego przebywania widzów wymaga dobrej wentylacji.

42 Tło komiksowe do przestrzeni kino polowe - w tej przestrzeni nakleży potraktować to tło jak ekran zaś pozostałe ściany będą również komiksowe, z wyjątkiem drewnianej (rzeczywistej) ściany po lewej stronie od wejścia z poprzedniej przestrzeni. Ta będzie jednocześnie ścianą hangaru stanowiącego tło dla samolotu typu LFG Roland. Na ścianach i prawdziwej i komiksowych mają być umieszczone godła wielkoformatowe austriackich wytwórni lotniczych oświetlane lampami obrazowymi oraz świetlny kaseton KuK Lotto: nad wejściem do przestrzeni następnej - Ponad Alpami

43 Tło komiksowe do przestrzeni kino polowe -ściany bocznej prawej - w tej przestrzeni należy potraktować to tło jak element powiększający optycznie powierzchnię kina zamarkowane dodatkowe pomieszczenie. Przed tym pomieszczeniem należy powiesić u sufitu lampę z żółtym światłem nawiązującą charakterem do tej w komiksie. Doświetli ona przestrzeń kina a jednocześnie sprawi wrażenie głębi. Rzeczywista knajpa morderców będzie znajdowała się w innej przestrzeni ale zabieg ten sprawi wrażenie większej powierzchni ekspozycji.

44 Przestrzeń 6. Ponad Alpami. Walka powietrzna w górach. Drugie z wnętrz ekspozycji totalnej, kapsuła czasu rotunda z 360-stopniową panoramą górską (np. rejon Monte Zugna z ukazaniem walki powietrznej Flik 3J, w tym Polaków, z samolotami włoskimi lub brytyjskimi). Pod nogami zwiedzających wizja doliny górskiej, powyżej niebo z zachmurzeniem charakterystycznym dla procesów fenowych. Po środku kwadratowa gablota dla mundurów k.u.k. Luftfahrtruppen i ewentualnie włoskiego.

45 Tło komiksowe do przestrzeni Ponad Alpani - w tej przestrzeni należy zastosować mocne oświetlenie w kolorze zimno-białym bądź niebieskim skorelowane z prezentacją na suficie w technice tylnej projekcji. W centralnym punkcie rotundy należy umieścić 6 kontną gablotę ekspozycyjną o względnie neutralnej formie.

46 Przestrzeń 7. Terror z nieba początki bombardowań strategicznych. Przestrzeń zamknięta, zadaszona; wnętrze centralne, okrągłe; trzecia z ekspozycji totalnych kapsuł czasu i druga z wykorzystaniem oryginalnego, unikatowego eksponatu, gondoli silnikowej bombowca-olbrzyma Zeppelin Staaken R.IV. Na ścianach i pod nogami zwiedzających wizja Londynu podczas nocnego bombardowania wiosną/ latem 1918 r., ze smugami reflektorów, sylwetkami brytyjskich myśliwców nocnych i innych ciężkich niemieckich bombowców. Wymagana rekonstrukcja fragmentów płatów, pokrycia burt, zasygnalizowanie kręgów śmigieł (fragmentów). Na prostym odcinku ściany ukazanie w formie mrocznego komiksu - początków bombardowań za pomocą sterowców.

47 Przestrzeń 8. Wszyscy Polegli Lotnicy. Niewielkie pomieszczenie zadaszone, wnętrze o układzie poprzecznym, tworzące dwa aneksy, z minimalistycznym wyposażeniem. Przestrzeń memorialna odwołująca się do kontrastu życia i lotniczej śmierci w okresie wielkiej wojny. Knajpa zabójców i polowa mogiła.

48 W przypadku tej przestrzeni jasna część obrazu stanowi tło/ekran dla multimediów. W tym przypadku konieczne jest zastosowanie oświetlenia oddającego kolor i temperaturę barwową malowanej scenerii jednak jak ma to miejsce prezentowanej przestrzeni konieczne jest zgranie oświetlenia z efektem multimedialnym, jakim ma byś prezentacja przenikających się i rozpływających portretów lotników z okresu WW rzucanych na górną powierzchnię obrazu efekt duchów unoszących się nad pobojowiskiem i odbijających w lustrze wiszącym nad barem w knajpie morderców (przestrzeń na przeciwko).

49 Przestrzeń 9. Opierzona Niepodległość. Pomieszczenie niezadaszone, doświetlone naturalnie, z podestem ekspozycyjnym dla kadłuba samolotu Albatros C.I, z ustawionymi szablonami polskich znaków rozpoznawczych ustawionymi naprzeciw niemieckiego krzyża. Tło w postaci wielkoformatowego rysunku lotniska rakowickiego. Pomieszczenie wymaga wprowadzenia światła dziennego poprzez ścianę rozsuwaną (wrota hangarowe) bądź przez okna w płycinach, bądź przez membranę z przezroczystej folii w przypadku rozsunięcia wrót hangarowych.

50 W przypadku tej przestrzeni niniejszy obrazu stanowi tło dla samolotu. W tym przypadku konieczne jest zastosowanie oświetlenia oddającego kolor i temperaturę barwową malowanej scenerii jednak jak ma to miejsce prezentowanej przestrzeni konieczne jest zgranie tego rodzaju oświetlenia z oświetleniem kontrowym brak cieni od eksponatu.

51 Rysunek komiksowy do tej przestrzeni przejęcie lotnisk z rąk zaborców. Rzucony światłem przez blendę napis z treścią rozkazu przejęcia lotniska rakowickiego.

52 Rzut całościowy hangaru ekspozycyjnego z podziałem na przestrzenie ekspozycyjne wraz ze ścieżką zwiedzania.

53

54

55

56 Układ ekspozycji wraz z wymiarami

57 Układ ekspozycji Pokój wstępny, prawa strona od wejścia Prolog wystawy. Sala wrażeniowa, której celem jest zbudowanie klimatu narracji muzealnej. Wchodzimy do scenograficznie zaaranżowanej przestrzeni secesyjnego pokoju, w której centralnym obiektem jest gablota w formie szafy ubraniowej z w miejscu lustra umieszczonym wydrukiem postaci w mundurze w miejscu twarzy z lustrem zwiedzający wchodzi w klimat WW. Na stoliku umieszczona będzie kasetka/skrzyneczka na listy z replikami kart powołania/kartkami pocztowymi z epoki. Pobrane przez zwiedzających, służyć będą do uruchamiania spersonalizowanych treści w ramach całej wystawy w części końcowej będzie można wysłać owa kartkę z frontu. Formuła Scenografia Elementy Elementy Eksponaty Multimedia Narracja/Tagi(zaznaczone Uwagi scenografii scenografii muzealne w formie wytłuszczenia) konieczne do posiadane pozyskania lub wykonania Pokój w stylu fin de Stolik, szafa Flaga Flaga brytyjska i Ekran (za oknem Zanim padły strzały w Pokój zmiana siecle, stolik z (zaadaptowana na brytyjska i francuska, pokoju ) materiały Sarajewie, samolot rzeczywistości lampą, szafa gablotę francuska futrzany filmowe początek poleciał na wojnę dwa plakat muzealną), kombinezon wojny okoliczności razy. W wojnie werbunkowy, wieszak, lampa, wybuchu. trypolitańskiej, toczonej wieszak z repliki druków przez Włochy przeciwko płaszczem i plakatów z epoki Niedługo przed Turcji, 1 listopada 1911 kapeluszem (koniec w tym reklam wybuchem wojny, w roku por. Giulio Gavotti cywilnego życia), odzieży lotniczej, chwili gdy lotnictwo zrzucił pierwszą w półotwarta szaf z plakat z pokazów w wielokrotnych dziejach bombę lotniczą lustrem-portretem lotniczych, Obraz ćwiczeniach oraz w na miejscowość Ain Zara.

58 żołnierza w na scianie wojnach: Rok później w szeregach mundurze właśnie landszafcie. trypolitańskiej i lotnictwa Bułgarii służyło zostałeś bałkańskiej, wielu ochotników z całej żołnierzem!!!, za udowodniło już swą Europy.. Turcy po raz drzwiami wojenna przydatność, szef pierwszy wymalowali na rzeczywistość. Z brytyjskiego sztabu swych kilku aeroplanach głośnika płynąca imperialnego, gen. wielkie flagi z muzyka z epoki. Nicholson, nazwał je półksiężycem, aby Oprawa graficzna...nieużyteczną i uchronić swoich pilotów nawiązująca do kosztowną bzdurą, od przypadkowego ognia. wejścia popieraną przez Powstał pierwszy na zwiedzającego w niektóre osobistości, świecie lotniczy znak komiks czynne których poglądy są rozpoznawczy. Zginął uczestnictwo. niewarte uwagi. pierwszy zestrzelony Plakat Latem 1914 Anglia lotnik Francuz w służbie werbunkowy, flagi. posiadała 113 bułgarskiej. Dziennikarze Na drzwiach samolotów w linii, byli przerażeni wyglądem przyklejony plakat Francja - 138, lotniczej śmierci. A potem informacyjny o Niemcy było już tylko gorzej. rozpoznawaniu...lotnictwo? wrogich samolotów Świetne jako sport; na wojnie kompletnie nieprzydatne, zauważył wówczas gen. Foch. Jak się okazało zimą 1914 Austriacy w

59 znakomity sposób wykorzystali rozpoznanie lotnicze, przechylając na swoją stronę zwycięstwo w bitwie o Kraków i operacji limanowskołapanowskiej. Wiosną 1915 cesarsko-królewskie kompanie lotnicze i eskadry bawarskie otwarły drogę powodzeniu ofensywy gorlickiej. Ale wojna lotniczych Asów trwała gdzie indziej.

60 Przestrzeń wstępna lewa strona od wejścia Formuła Scenografia Elementy Elementy Eksponaty Multimedia Narracja/Tagi Uwagi scenografii scenografii muzealne konieczne do posiadane pozyskania lub wykonania Komiks: postaci Gablota Kopia Czasu Strzałka, Ekran wmontowany w Cytat do użycia W prezentacji Przestrzeń przechodnia rozmawiające o wojnie czytający gazetę rozmowa z innym o tym ze wojna skończy się przed bożym narodzeniem, ramka gazety w miejscu fotografii prezentacja multimedialna gablotą wiszącą zawierającą fragment wisząca naścienna (bezramowa) w wymiarze 100x60x25 cm krakowskiego z fragmentem opisującym użycie strzałek lornetka Foto ramkach w powiększoną ramkę foto w gazecie. 28 czerwca 1914 roku zawalił się stary świat. Zrazu prym przejęły powolne, duże, dwuosobowe pchacze i traktory. Piloci wozili panów oficerów na powietrzny zwiad. Samoloty musiały być przede Wojna zakończy się przed Bożym Narodzeniem. słowa, które przewidywały szybki koniec wojny, która w rzeczywistości trwała 4 lata i przyniosła miliony zabitych multimedialnej sylwetki maszyn w wykonaniu Marka Radomskiego

61 tekstu z Czasu strzałkę, lornetkę oraz fotografie z obserwacją lotnicza kadłub samolotu z kamera foto oraz foto ze zwiadu wszystkim stabilnymi i pewnymi platformami do umocowania aparatu fotograficznego, do obserwacji za pomocą lornet i sporządzania notatek. Wiedza z powietrza zaczęła się liczyć i być niebezpieczna. W samolotach do walki, prowadzonych przez ambitnych młodych pilotów nie było miejsca dla drugiego człowieka, i mimo że czuli się nitscheańskimi nadludźmi, nie mieli też trzech rąk do pilotażu i do strzelania. Karabin musieli przymocować na stałe do płatowca, na jego osi, celując całym samolotem. Całym sobą. Karabin strzelał w przód, a z przodu było śmigło. Zaczęto kombinować, jak zrobić, żeby karabin strzelał, kiedy łopat śmigła przed nim nie będzie a przerywał ogień, gdy śmigło pojawi się przed lufą. Inaczej trzask odstrzelonej łopaty, piekielne

62 wstrząsy asymetrycznego śmigła, wyrwanie silnika, rozpad, śmierć Główną narrację wystawy Zwiedzający przechodząc przez drzwi w pierwszej sali zderza się z nowym światem - wojną, która pojawia się gwałtownie w spokojnej, pokojowej rzeczywistości. Ograniczona ilość miejsca przeznaczonego na ekspozycję, w połączeniu z ogromem materiału faktograficznego i ikonograficznego powoduje, iż w tej części wystawy posługujemy się obrazami najbardziej pojemnymi treściowo, jednocześnie odnoszącymi się do przełomowych epizodów WW na froncie Zachodnim i nad morzami. Drugim z merytorycznych priorytetów jest zwrócenie uwagi na te fakty, które ciągle pozostają w sferze nieobecności postrzegania społecznego WW miala miejsce we wszystkich zakątkach świata i wszystkich środowiskach, ladzie, wodzie i powietrzu, oraz dotyczyła zwykłych ludzi prezentacja narracyjna dziejów pilotów związanych z danymi maszynami. Wielopłaszczyznową scenografię, oparta o mieszaniną komiksu, ruchomego obrazu i gry światłem podkreślać będzie iluzję otwartego pola wzlotów lub morza, w tle którego pojawia się pejzaż wojenny: lotnisko w innymi samolotami, personel naziemny i latający, morze z okrętami wojennymi etc. W wymiarze merytorycznym podkreślany będzie nagły charakter zachodzących w tym czasie zmian w postrzeganiu lotnictwa jeszcze z nieco sielankowym charakterem (kontekst przyjemnego klimatu i oświetlenia. Punktowy dźwięk emitowany będzie z głośnika kierunkowego ukrytego w suficie. Treści wzbogacone są o krótki film dokumentalny z wplecionymi scenami fabularnymi, charakteryzującymi postać pilota samolotu Sopwith F1 Camel. Przestrzeń Aliancka

63 1. Sopwith Camel myśliwcy alianccy Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Narracja Pełnowymiarowa Myśliwcy wstępną: 1:1 prezentacja alianccy Młodzi postaci lotnika. alianccy Podstawa w lotnicy postaci przybywający błotnistego do jednostki lotniska. Tło: Lotnisko polowe we Flandrii Narracja końcowa: pojedynek myśliwski, spadający w płomieniach niemiecki Elementy scenografii posiadane Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Sopwith F.1 Camel Rzutnik obraz/tekst Egzemplarz na tle (Niebo nad znajdujący się lotniskiem we Flandrii): w zbiorach MLP, Fotografie maszyny oraz o numerze B 7280, portret Pateya. Tekst: 5 został zbudowany września 1918 roku w zakładach Clayton and samolot myśliwski Shuttleworth w Lincoln. Sopwith F.1 Camel o Od 30 marca 1918 roku numerze B7280, służył w 1 Dywizjonie pilotowany przez Służby Lotniczej dziewiętnastoletniego Marynarki Królewskiej kapitana RAF, Herberta (RNAS). Z dniem 1 Pateya, zakończył swoją kwietnia 1918 roku, służbę. Uszkodzony w dywizjon ten został walce powietrznej, ocalił przemianowany na 201 życie swego pilota i Dywizjon Królewskich Sił szczęśliwie dowiózł go na Lotniczych (RAF). ziemię. Była to ziemia Latający na opisywanym zajęta przez płatowcu porucznik J. nieprzyjaciela, ale w H. Foreman zniszczył porównaniu z losem Samolot spadał od tyłu Do wykorzystania: na maszynę Reginald Alexander obserwacyjną. Z John Warneford był zaskoczenia, od słońca. Z odległości 40 metrów typowym Brytyjskiego chłopcem Imperium rozstrzeliwał ją ogniem tamtych dni. ( ) Gdy karabinów wybuchła I wojna maszynowych. Pilot światowa ( ) wstąpił do 2 nie był Rolandem, batalionu bardzo znanego raczej okrutnym pułku sportowców, który najemnikiem. składał się głównie ze Kondotierem. Katem. znanych Poszukiwaczem wyczynowców.(...)... był przygód. Rycerzem na bakier z dyscypliną, bywał czasem tylko. stając się utrapieniem Zazwyczaj w całej eskadry. ( ) dostał bogoojczyźnianych starego dwupłatowca czytankach, którymi Voisina i obserwatora, wojenna propaganda który jeżeli jeszcze żyje, karmiła coraz bardziej musi wciąż pamiętać te znużone wojną niepowtarzalne

64 samolot dwa samoloty większości zestrzelonych społeczeństwa. Tak wydarzenia. ( ) Ścigali myśliwski. niemieckie. Po pilotów, wydarzenie to więc pilot myśliwski niemiecki samolot aż nad remoncie samolot został należy uznać za fortunne. stawał się, wirtuozem jego terytorium, ale gdy przekazany do 210 Lotnicy wierzą głęboko, latania i zabijania we ( ) karabin się zaciął, Dywizjonu RAF. że są maszyny szczęśliwe własnym, rzec można, Warneford, nie zważając Pomiędzy 16 czerwca, i nieszczęśliwe. B7280 zakresie. Bohaterem na stery, próbował a 5 września 1918 roku to szczęśliwy samolot. dla nieletnich przesiąść się do swojego kapitan H. A. Patey DFC Nie stał się grobem chłopców, obserwatora i naprawić latając na nim pilota. nieśmiertelnym awarię. zniszczył dalszych 9 Herbert Andrew Zygfrydem, Rolandem samolotów Patey mimo bardzo czy rycerzem króla nieprzyjaciela. W dniu 5 młodego wieku, był Artura, czyniła go września 1918 roku pilotem o wyjątkowym prasa. To właśnie przymusowo lądował po doświadczeniu dziennikarze zawsze z stronie niemieckiej. wojennym, lubością kręcący się Jego Sopwth F.1 Camel jedenastokrotnym wokół padliny (tak było był testowany przez zwycięzcą walk kiedyś, tak jest i teraz) Niemców, a później powietrznych. O jego zaczęli podliczać, prezentowany na kunszcie a zarazem i sumować, promować ekspozycji lotniczej szczęściu wojennym ilość zwycięstw w Berlinie. Aktualnie świadczy fakt, że przeżył powietrznych. jest to jeden z 5 zachowanych na świecie egzemplarzy tego płatowca. Najprawdopodobniej jest też najbardziej zasłużonym w bojach Krwawy kwiecień 1917 roku. Urodził się w Londynie, 25 września 1898 r. Sfałszował metrykę, ażeby pójść do wojska. Służył początkowo w piechocie, James Byford McCudden (jego konto liczy 54 zestrzelenia wrogich maszyn):...wciąż zdarzały się chwile, kiedy koledzy siedzieli w kantynie i

65 zabytkiem lotniczym I wojny światowej, na jego koncie jest bowiem 11 maszyn niemieckich. Silnik lotniczy typu RAF na podstawie drewnianej. w 6 Dywizji Morskiej w Egipcie i na półwyspie Gallipoli. Tam też został ranny; odesłano go do domu w 1915 r. Podczas leczenia wyszło na jaw, że jest małoletni i został zdemobilizowany. Mimo tego zaciągnął się znów, tym razem do RNAS w marcu W 10 Dywizjonie RNAS osiągnął swoje pierwsze zwycięstwo, 17 maja. Do 3 września zgłosił 11 zestrzeleń. Narracja na głośniku kierunkowym: Był więc i młody, subtelny, zaledwie dwudziestoletni Brytyjczyk Albert Ball (44 zwycięstwa), i zimny, znakomity strzelec Rene Fonc (75 zwycięstw; as ryczeli ze śmiechu, przypominając sobie, co przytrafiło im się w powietrzu.(...) Czytelniku czy możesz sobie wyobrazić uczucia szwabskiej załogi, kiedy ich Rumpler stracił nagle wszystkie skrzydła?! Biedacy, musieli się czuć upokorzeni (...) zmieniłem pozycję i puściłem do niego piękną serię ( ) strzelec wypadł z maszyny jak kamień z procy. Nieszczęśnik, jakże on machał rękami i nogami! ( ) Hej! Co za świat!. (...) Hej przyjaciele, chodźcie zobaczyć moją maszynę! Mam na niej szwabską krew! (...) Przyjrzeliśmy się jej i odkryliśmy, że to smar antykorozyjny (...)

66 asów lotnictwa francuskiego), i sławny Czerwony Baron (80 zwycięstw) i schorowany, dotknięty gruźlicą Georges Guynemer (45 zwycięstw), który bardziej bał się przeziębień niż niemieckich pocisków, i pół-kaleka, latający z uszkodzonym w wypadku kręgosłupem Rudolf Berthold (44 zwycięstwa), i neurasteniczny milczek, Jean Navarre, Strażnik Verdun, który po każdym ze swych 12 zwycięstw, wylądowawszy, wydawał przeciągły okrzyk bojowy, po czym zamykał się w sobie i tracił zainteresowanie otaczającym światem. Był Kanadyjczyk, Billy Bishop (72 zwycięstwa).z wiecznie rozczochraną, niesforną czupryną; nie Biedny stary Mac jak on był rozczarowany! (...)

67 imały się go kule, służył bojowo jeszcze w czasie II wojny światowej. Trafił się i latający, powołany do wojska kleryk, Jean Pierre Bourjade, którego myśliwski SPAD, ozdobiony wizerunkiem św. Teresy i proporcem klasztoru Sacre Coeur stał się postrachem niemieckich balonów obserwacyjnych. (Ojciec Bourjade, nie chcąc mordować ludzi, niszczył balony, dając szansę opuszczenia ich przez obserwatorów; sam jednakże narażał się na ogromne niebezpieczeństwo zestrzelenia przez obronę przeciwlotniczą. Po wojnie poświęcił się działalności misjonarskiej; chrześcijańską postawę służby bliźnim

68 przypieczętował ofiarą swego życia). Byli: wadowiczanin Godwin Brumowski (35 zwycięstw) i krakowianin - Franciszek Linke- Crawford (27 zwycięstw), asy lotnictwa austrowęgierskiego, ścigający się w śmiertelnej grze z Włochami i Brytyjczykami pomiędzy szczytami Alp. Nieletni chłopcy fałszowali metryki urodzenia, by jeszcze załapać się na podniebny turniej. Ubierali mundur, skórzany kombinezon i gogle. I przestawali być chłopcami. Po dwóch tygodniach zazwyczaj przestawali być w ogóle, trafiwszy na powietrznego arystokratę. Ci, których ominęła selekcja, stawali się członkami watahy asów czasu wojny.

69 Bezwzględni, wychowani na myśliwcach o mocniejszych silnikach i trwalszej konstrukcji, niż ich salonowi, przedwojenni mentorzy, potrafili latem 1918 roku wywołać krwawe tumulty w przestworzach, dzikie bijatyki wśród obłoków, w których brało udział 60 i więcej maszyn równocześnie. Mieli średnio po 19 lat. Grafika na tle samolotu Sopwith F1. Camel powinna mieć dużo wolnego i jasnego miejsca w górnej części stanowić ona będzie ekran dla multimediów

70 Ekspozycja błotnego lotniska Zachować fakturę jednak nieco mniej błota ma być na ekspozycji niż na w/w fotografii

71 Gablota Główna w przestrzeni Alianckiej Przestrzeń przechodnia Eksponaty muzealne Elementy Elementy scenografii konieczne do Uwagi scenografii pozyskania lub wykonania posiadane Mundury: Dokumenty, Modele samolotów alianckich w skali 1:48, Gablota ze szkła bezpiecznego, zamykana, w wymiarze 2x2x1 m na 1.Major, obserwator fotografie, statecznik samolotu SPAD, Fragmenty cokole z drewna szellakowanego powyżej linii górnej szkła brytyjski, kurtka typu frencz, plakaty płótna ze znanym godłem alianckim powtórzenie formy cokołu oświetlenie LED o żółtej temperaturze 2. Fotografie, odznaki, varia replika barwowej 6. Kombinezon drelichowy, pilotka z goglami i francuski półpłaszcz lotniczy wz 18, 7. zastrzał, kompas etc.

72 2. Grygorowicz M-15 lotnictwo nad morzami Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Elementy scenografii posiadane Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Narracja Podstawa w kolorze Grigorowicz M-15 Narracja Na Zachodzie bez zmian Przy wyjściu z tej Lotnictwo wstępną: identycznym jak Egzemplarz M-15 Nagórskiego w (niem. Im Westen nichts części należy nad Nagórski morze na obrazku z o numerze R II C 262 głośniku Neues) powieść E.M. umieścić słup morzami składający tła. Gablota zbudowany w roku 1917, kierunkowym. Remarque'a z 1929 r. : ogłoszeniowy- raport z lotu. naścienna trafił do eskadry fortecznej Wojna zepsuła nas do straganik z Gablota w Arensburgu na wyspie Lampa typu wszystkiego. Ma kartkami nascienna Przy wyjściu ze strefy Ozylia (Saarema) Afrodyta słuszność. My nie jesteśmy pocztowymi, asy, słup ogłoszeniowy o w ufortyfikowanym imitująca pobłysk już młodzieżą. Nie widoczki wojna Tło: średnicy ok. 1 m. w Archipelagu Moosundzkim, promieni słońca pragniemy już zdobyć jest super!!! Panorama nim schowki na kartki broniącym dostępu do zatoki na falach i ich świata szturmem. Jesteśmy Zaciągnijcie się!!!! wyspy Ozylia pocztowe, plakaty Ryskiej. Umocnione wyspy odbicie na uciekinierami. Uciekamy z rekrutacyjne i zostały zdobyte przez kadłubie sami przed sobą. Przed jednostkami monitor. Na połowie Niemców w wyniku operacji samolotu. naszym życiem. Mieliśmy morskimi tego słupa ma znaleźć desantowej o kryptonimie osiemnaście lat i się informacja o "Albion" (10-24 października Monitor w slupie rozpoczęliśmy miłować obserwatorach 1917 roku). W ręce Niemców ogłoszeniowym świat i istnienie; Narracja balonowych!!!! wpadło jeńców, 141 musieliśmy strzelać do końcowa: dział i 10 samolotów? w tym tego. Pierwszy granat, Ilustracja wspomniany egzemplarz. który padł, trafił w nasze tekstowa Testowany w Eskadrze serce. Jesteśmy odcięci od cytatu z Na Badań Samolotów Morskich tego, co czynne, od

73 zachodzie bez zmian Nad wyjściem ze strefy alianckiej tabliczka kierunkowa w Warnemünde, trafił w końcu do Niemieckich Zbiorów Lotniczych w Berlinie. dążenia, od postępu. Nie wierzymy już w to wszystko; wierzymy w wojnę. Gablota Główna w przestrzeni rosyjskiej Przestrzeń przechodnia Eksponaty muzealne Elementy Elementy scenografii konieczne do Uwagi scenografii pozyskania lub wykonania posiadane Odznaka pilota Rosja, ksiązki Dokumenty, Modele samolotów alianckich w skali 1:48, Gablota ze szkła bezpiecznego, zamykana, w wymiarze 2x2x1 m na plakaty druki fotografie, fotografie, statecznik samolotu, Fragmenty płótna ze cokole z drewna szellakowanego powyżej linii górnej szkła odznaczenia rosyjskie. plakaty znanym godłem replika powtórzenie formy cokołu oświetlenie LED o żółtej temperaturze Fotografie lotnictwa barwowej morskiego Puck, Morze Czarne etc. Replika munduru rosyjskiego.

74 Przestrzeń Państw Centralnych Druga przestrzeń ekspozycyjna = nawiązanie do funkcji obiektu wystawowego - pracownia warsztatowa. Przy użyciu makiety ekspozycyjnej z udziałem 2 samolotów,, pokazana jest grupa maszyn obserwacyjnych w trakcie prac remontowych w zaaranżowanej przestrzeni hangaru (kolaż fotografii i rysunku komiksowego). Na przykładzie wybranych obiektów nie trzymana jest ściśle chronologia -cecha ta musi zostać odpowiednio silnie wyeksponowana. Częściowo pozostawiony sufit hangaru ekspozycyjnego posłuży jako element identyfikujący i zarazem jako podwiesie do silnika wiszącego obok maszyny odniesienie do prac naprawczych. Pozostawiona przestrzeń bez sztucznego sufitu przepuszczać będzie do pomieszczenia szczątkowe światło dzienne (20% przepuszczalności szyb górnego świetlika).pokazana zostanie szczegółowa konstrukcji lotniczych z wczesnego okresu WW. 1. Warsztat Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Narracja wstępną: Podstawa w Przestrzeń Samoloty obserwacyjne, formie warsztatowa ostrzał maszyn deskowanej obserwacyjnych, powrót do podłogi bazy, lądowanie, oddanie warsztatowej; maszyn do remontu kozły warsztatowe, Tło: beczka z Warsztat paliwem, stół warsztatowe Elementy scenografii posiadane Śmigła, podstawa z przekrojem silnika, płaty samolotu LVG B.II Silnik Benz na wyciągarce łańcuchowej wiszący obok Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Kobiety, te z salonów i te z Aviatik C.III Eksponowany kadłub jednosilnikowego samolotu o konstrukcji całkowicie drewnianej, w układzie dwupłata, Aviatik CIII o numerze seryjnym C12250/17 pochodzi z 1917 roku i jest unikatem na domów publicznych, kochały lotników, lecz przede wszystkim kochały myśliwców Biedni aparatszoferzy, pilotujący ciężkie, niezgrabne i masowo zestrzeliwane w czasie wojny samoloty rozpoznawcze (z ich

75 LVG B.II skalę światową. Odkryte solidnych, rzędowych, cieczą Narracja końcowa: Gablota w formie podczas restauracji ślady chłodzonych silników, Kiedy rozpoczęto formowanie nie meblowej jak instalacji radiowej świadczą których korbowody bełtały sił lotniczych, niektórzy jaśnie poprzednie ale o użytkowaniu tej maszyny się w zamkniętej misce panicze, wczorajsi ułani, industrialnej bądź w szkole olejowej i z których lansjerzy lub huzarzy ze warsztatowej radiooperatorów, bądź jako generalnie nic nie tryskało ) szlacheckim de lub von nawiązująca do samolotu wywiadowczego perfumowali się rycyną! przed nazwiskiem, charakteru na Froncie Zachodnim. Mówiono iż wielkie, złote przekwalifikowywali się na wnętrza o skrzydełka (na piersi), pilotów i obserwatorów. wymiarach 2x2x1 LVG B.II równie wielkie przyrodzenie Arystokraci. Nie piechociarze, m Maszyna pochodzi z serii (nie na piersi), spojrzenie którzy czasem podpisywali się z roku 1917 i nosi numer jak wszyscy diabli i zapach krzyżykami i przed fabryczny 350/17. nieszczęsnego olejku, wstąpieniem do armii nigdy Wyprodukowany snujący się za awiatorem solidnie nie zjedli ani nie mieli w zakładach Luftfarzeugbau gęstą smugą w tramwaju, porządnego ubrania. Schutte-Lanz w 1917 roku, restauracji czy na bulwarze, Przedwojenni piloci- zachował się łącznie ze oznaczają tylko jedno: sportsmeni, piloci-dżokeje, skrzydłami, które STRZEŻCIE SIĘ! TO MY! podniebni motocykliści prawdopodobnie pochodzą MYŚLIWCY!!! rozpoczęli nowy akt w dziejach z wersji B.II z 1914 roku. lotnictwa. Stopień jego szaleństwa nie miał sobie równych ani przedtem, ani potem. Tak demonicznego i surrealistycznego przemieszania odwagi, honoru, buty, ofiarności, strachu, siły woli, bezczelności,

76 okrucieństwa, rycerskości, sławy i poniżenia; radości życia i otchłani śmierci, trudno doszukać się gdziekolwiek. 2.Halberstadt CLII myśliwcy państw centralnych Przestrzeń odnosząca się do walk myśliwskich. Zwiedzający przechodząc przez tę część zderza się z ikonami WW Asami druga strona ekspozycji łącząca się z wejściem do kina odnosi się także do ikon, lecz popkultury bazujących na WW kreskówka Snoopy, oraz częścią przeznaczoną dla dzieci. Zwiedzający zderzy się z nowym światem który pojawia się gwałtownie w tradycyjnej lotniczo-wojennej narracji. Z rogu komiksu, z pod kartki wyglądał będzie Snoopy. W wymiarze merytorycznym podkreślany będzie rozdźwięk pomiędzy okrucieństwem wojny i propagandą adresowana do młodego, nieletniego pokolenia chcącego uczestniczyć w wojnie. Zderzenie dwóch światów, o których tu mowa, miało, mimo istniejących różnic, dość jednorodny charakter, toteż ze względu na spójność wypowiedzi oraz zastosowaną symbolikę uznano na etapie tworzenia scenariusza za właściwe ekspozycyjnie nie oddzielać od siebie tych elementów. Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Narracja wstępną: Podstawa w Lotnictwo Richtchofen: w kolorze neutralnym myśliwskie walce powietrznej pochodna koloru głównego tła Kawałki płótna z Tło: numerami, Elementy Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi scenografii posiadane - Halberstadt Cl. II Maszyna o numerze Monitor z Narracja do wstępu: materiałem Samolot nie kosztował przecież więcej 15459/17. Ten unikatowy filmowym. od pocisku do ciężkiego działa egzemplarz służył w czasie okrętowego a kolejna załoga przywieźć I wojny światowej samemu mogła informację decydującą o losie głównodowodzącemu armii... Ogromną rolę propagandową niemieckich sił lotniczych - odgrywali mistrzowie - asy lotnictwa

77 Pokój M. von R. Ze godłami, znakami gen.por. von Hoeppnerowi. (jest to francuskie określenie z roku skalpami wydarte rozpoznawczymi 1915), piloci którzy przodowali w ilości Płotno zestrzeleń. Byli to ci nieliczni, którym zestrzelonych Pełnowymiarowe udawało się dosięgnąć zaszczytów i maszyn, Rama postaci pilotów z orderów; którym przyszło tworzyć obrazu w niej Jasta?? legendę lotnictwa; postacie barwne i monitor szalone; wielbione niegdyś na równi z dzisiejszymi gwiazdami sportu czy Gablota ze szkła rocka. Bezwzględny prymat w Końcówka: bezpiecznego, bzikowaniu należy jednak przyznać Zestrzelony zamykana, w chyba należy samemu baronowi brytyjski samolot z wymiarze 2x2x1 m Manfredowi von Richthofen wyrywanymi przez na cokole z najsławniejszemu z NICH wszystkich. niemieckich drewna Któregoś dnia..kazał wymalować żołnierzy szellakowanego całego swego Albatrosa D III na kawałkami płótna. powyżej linii czerwono. Dlaczego? Oddajmy mu głos: górnej szkła z jakiegoś powodu, pewnego dnia powtórzenie formy wpadłem na pomysł, żeby pomalować cokołu oświetlenie mojego grata kolorem LED o żółtej jaskrawoczerwony,. Efekt był taki, że temperaturze absolutnie nikt nie mógł nie zauważyć barwowej mojego czerwonego ptaka. Wydawało się, moi przeciwnicy także dobrze zdawali sobie z tego sprawę 1. Miało to miejsce w styczniu 1917 roku. Jego kształtny opływowy myśliwiec Albatros D III został nie tyle wymalowany, co 1 M. v. Richthofen, Der rote Kampflieger, Berlin, 1917 r., [za:] P.Kilduff, Czerwony Baron, Manfred von Richthofen, Warszawa 2001r., s. 76.

78 raczej wypaprany na czerwony kolor. Narracja do końca: Niedziela wielkanocna. 8 kwietnia 1917 roku. Godzina Nad Vimy. Por. pilot G. Everingham i por. obserwator K. J. MacKenzie z 16 Dywizjonu RFC, wpatrzeni do końca w ziemię, zapewne nawet nie zdążyli zauważyć, ze umierają. Została po nich czarna kolumna dymu, łączącą niebo z ziemią i polatujące bezradnie, oberwane skrzydła ich nieszczęsnego B.E.2e. Kawał płótna z numerem A2815, zawisł w kwaterze Richthofena obok trofeum z Sopwitha a, zestrzelonego tegoż dnia, o To 38 i 39 zwycięstwo Czerwonego Barona.

79 Prawdziwy pokój Richtchofena coś takiego ma znaleźć się w tej przestrzeni komiksowa tapeta, meble etc. jedynie skalpy maja być kolorowymi kopiami

80 Roland D.VI Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Narracja wstępną: Podstawa w Lotnictwo kolorze myśliwskie Tło: identycznym cd Widok lotniska jak błotniste lotnisko Narracja końcowa: Przejście od latania do Ściana narracji naziemnej hangarubaraku, sprawozdanie z lotu po wylądowaniu i tabliczka podkołowaniu pod kierunkowa hangar widok lotniska Feldkino od strony hangaru tak by tłem głównym dla Gablota ze Rolanda była deskowana szkła ściana hangaru-baraku bezpiecznego, zamykana, w wymiarze 2x2x1 m na Elementy Eksponaty scenografii muzealne posiadane LFG Roland D.VI Maszyna o numerze 2225/18, brał udział w drugim konkursie myśliwców w Adlershof. Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Głośnik kierunkowy, narracja: Pocisk, który przeszył jego ciało wszedł koło 9 żebra, tuż za ramieniem po stronie prawej; kanał wylotowy koło lewej brodawki sutkowej. Dziś uważa się, iż nie mógł pochodzić ze ścigającego Camela, lecz wystrzelono go z ziemi, z karabinu maszynowego obrony przeciwlotniczej australijskiej 53 Dywizjonu Artylerii Polowej lub 24 kompani karabinów maszynowych. Zwycięstwo przyznano pilotowi 209 Dywizjonu RAF, kpt. Arthurowi Roy Brownowi, Wielki Poniedziałek, godzina Osiem angielskich dwumiejscowców wraca z rozpoznania fotograficznego w rejonie Vimy. Spadają na nie trzy jaskrawo ubarwione myśliwce z czarnymi krzyżami. Podporucznik Peter Warren i sierżant Rewell Dunn drogo sprzedadzą swą skórę. Lądują uszkodzoną maszyną; obserwator jeszcze z ziemi strzela do prześladowcy, wielokrotnie trafiając jego samolot. Cierpi straszliwe od rozległej rany brzucha, od której niebawem umrze. Niemiec z wysokości 5 metrów rozstrzeliwuje

81 cokole z drewna szellakowaneg o powyżej linii górnej szkła powtórzenie formy cokołu oświetlenie LED o żółtej temperaturze barwowej jako jego 20 zestrzelenie. Opowieść była piękna: Czerwony Baron ściga podporucznika Wilfrieda R. Maya, lecącego na Camelu o numerze D3326. Zrozpaczony Brytyjczyk schodzi nad samą wodę rzeki Sommy, nie ma możliwości manewru, ograniczony jej brzegami. Czeka go już tylko egzekucja. Tymczasem z chmur spada mściciel Roy Brown na czerwononosym Camelu i w ostatniej chwili ratuje kolegę. Śle długą serie do prześladowcy Maya. Czerwony Fokker Dr I podrywa się, wykręca pół beczki i uderza w ziemię To nic, że samolot Richthofena praktycznie nie roztrzaskał się. Pilot z przestrzelonym sercem jakimś sposobem doprowadził go do ziemi, twardo lądując na pokrytym burakami pastewnymi polu przy drodze między Corbie a Bray. Gdy do unieruchomionego Sopwitha. Pilot, mimo wielu ran przeżyje, dając świadectwo poświęcenia i odwagi. Richthofen, dla którego było to 33 zwycięstwo powietrzne, unieśmiertelni przeciwników w swych wspomnieniach; akapit o bohaterstwie Brytyjczyków wytnie dopiero hitlerowska cenzura.

82 wraku podbiegła australiski żołnierz, żył jeszcze. Uśmiechnął się maską twarzy, zdeformowanej od uderzenia w tablicę przyrządów, powiedział jedno słowo: Kaputt i skonał. Niespalony, stojący na nosie, uszkodzony trójpłat zmasakrowali dopiero, rozdzierający go na sztuki, łowcy pamiątek. Legendę musiała pokonać Legenda, nie jakiś tam Evans, piechociniec, kangur z dalekiej Australii. Sprawiedliwości stało się zadość. Zielony dwupłatowiec MUSIAŁ w końcu pokonać czerwonego trójpłata.

83 W strefie Państw centralnych, w miejscu przecinania się ścieżek zwiedzania winien stanąć duży stół multimedialny w formie mebla z epoki z umieszczonym ekranem dotykowym prezentującym krotki materiał filmowy oraz prezentację historyczną udziału lotnictwa w WW w kontekście całości działań na frontach ze szczególnym uwzględnieniem miejsc, które nie są omówione w kontekście eksponatów tj walk w Galicji, na Bliskim Wschodzie, etc. Mebel powinien mieć wymiary 1x2x0,8. DFW C.V W przestrzeni tej następuje gwałtowne złamanie klimatu opowieści - zwiedzający zostaje wrzucony w przestrzeń bezwzględnych walk powietrznych okresu WW. Pokazujemy ją z perspektywy atakowanej załogi niemieckiego samolotu nad frontem. Oraz w warstwie narracji komiksowej zestrzelenie i śmierć w płomieniach lotników. Aranżacja oparta jest na pogrążonej w półmroku przestrzeni komiksowo - instalacyjnej. Z głośnika kierunkowego dochodzi narracja z podkładem efektowym w postaci odgłosów walki, krzyku umierających etc. Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Nad wejściem do Podstawa w Walki przestrzeni winna być formie Mapy nad zawieszona frontu albo frontami tablica/drogowskaz mapa albo foto jednoznacznie widoku linii Elementy Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi scenografii posiadane DFW C.V Prezentowany egzemplarz, Odgłos jedyny zachowany na świecie, karabinu nosi numer fabryczny 17077/17. maszynowego, Został on wyprodukowany w 1917 dźwięk silników Wielka Wojna oszukała jej uczestników. Koncepcja szybkich manewrów wielkich armii stała się złudzeniem już 9 września 1914 r. Fronty

84 systematyzująca miejsce frontu z okopami roku w zakładach Aviatik. lotniczych utknęły w błotnistych okopach operowania tj. Front etc. Zniszczony kadłub bez skrzydeł na 4 długie lata. Lekceważone Zachodni. Gablota bardzo odrestaurowano w Krakowie dotąd twierdze stać się miały delikatna w w latach Odtworzono ogniskami najstraszliwszych Narracja wstępną: formie m.in. dawną warstwową walk, jakie znał ówczesny Odprawa lotników RFC bezramowa o konstrukcję kadłuba i oryginalny świat. Liegé i Namur, potem przed atakiem na wymiarach wygląd z 1916 roku, po ostatnim Przemyśl i Osowiec a w końcu niemieckie maszyny 200x100x60 cm remoncie wojennym najbardziej znana - Verdun. ekspozycyjna na w warsztatach Bork i Mark. Tam właśnie Niemcy (których Tło: mundury rodziny znane były z Atak francuskich i amerykański i wielodzietności) chcieli amerykańskich maszyn na francuski, przyciągnąć i wykrwawić niemiecką maszynę odznaczenia, francuską armię jedynaków. ujęcie od czoła figura odznaki etc. Bezwzględna kalkulacja pilota i strzelca w DFW C.V demograficzna też zawiodła; prowadzący ostrzał w fronty stały dalej. Wszystkie stronę atakujących maszyn sztaby myślały już tylko o na ścianie jednym o przełamaniu. Narracja końcowa: Powrót do bazy, widok, maszyn RFC

85 Elementy narracji w ramach ścieżki zwiedzania dla dzieci W ciągu komunikacyjnym prowadzącym z przestrzeni państw centralnych do Kina i knajpy Zabójców znaleźć się ma fragment ściany (od strony samolotu typu Halbestadt CL.II) oraz gablota w tej przestrzeni jest miejsce dla fragmentu ekspozycji prezentującego WW w kontekście dziecięcym oraz wpływu WW na obecną kulturę popularna. Z uwagi na absolutnie nie-dziecięcy charakter WW, a jednocześnie na konieczność umieszczenia w ramach wystawy ścieżki dla najmłodszych ta przestrzeń omawiać będzie lotnictwo okresu WW w odniesieniu do maskotek pilotów, malowań samolotów, koloru etc. Biorąc pod uwagę fakt łączności WW ze współczesnością np. za pośrednictwem postaci z kreskówek takich jak Snoopy warto by elementy te znalazły się na ekspozycji. Ciekawym zabiegiem byłoby umieszczenie pod narysowanym w formie odginanego rogu komiksu wyglądającego spod niego rysunku postaci Snoopy ego. W gablocie znajdą się oprócz eksponatów wielko gabarytowych takich jak oprawione fragmenty płótna lotniczego z malowanymi godłami w bardziej zabawowej niż tragicznej konwencji, książki, zabawki etc. W gablocie znajdzie się miś maskotka nawiązanie do filmu w kinie. Obok gabloty na tle ściany z komiksem o bardziej dziecięcym charakterze powinna znaleźć się figura z wyciętym w miejscu twarzy utworem nawiązująca do małego lotnika z samolotem pod pachą. Będzie to stanowiło tło dla fotografii rodzaj atelier nawiązujące do epoki.

86 KINO i walki w górach Kino Sala wrażeniowa, kinowa. Ważnym elementem podczas zwiedzania jest również miejsce wypoczynku, gdzie zwiedzający mógłby się oddać chwili relaksu poprzez odseparowanie się od długotrwałych obserwacji, które ograniczają percepcje, a tym samym powodują znużenie. Przestrzeń ta ma zastosowanie jako śluza psychologiczna, mająca wprowadzić widza z wstępnej narracji do skontrastowanego nastroju następnych przestrzeni ekspozycyjnych. Przestrzeń kina polowego pełniąca funkcję ekranu prezentującego archiwalne kroniki oraz współczesny materiał filmowy. W sali kinowej można na chwilę usiąść i odpocząć, podążając za impresyjnym obrazem, któremu towarzyszy dyskretna ścieżka dźwiękowa. Walki w górach Łącznik dynamiczny między kinem, a rzeczywistością nocnych bombardowań, miedzy białymi szczytami alpejskimi a nocą płonącego Londynu. Przestrzeń, oprócz stworzenia impresyjnego wrażenia otoczenia przez rzeczywistość i przestrzeń (rotunda!) jest także miejscem przekrojowego ukazania lotnictwa austro-wegierskiego wraz z elementami polskimi. Wnętrze rotundy wypełnią sceny komiksowe walk nad Alpami rozświetlone lekko błękitnym światłem kontrastującym z następną przestrzenia jasność rotundy podkreśli wrażeniowo ciemność następnej przestrzeni ekspozycyjnej. Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Elementy scenografii posiadane Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Kino polowe: ekran z Ekran, skrzynki, Flagi k.u.k i Albumy k.u.k lotnictwa, Materiał filmowy Kino polowe prześcieradła, skrzynki, przypadkowe krzesła, ława plakaty orzeł k.uk. odznaczenia, na ekranie kina austriackie przypadkowe krzesła, ława drewniana, austriacki, replika munduru etc. polowego. drewniana wegierskie

87 Wyjście z kina podświetlona tablica napisem KK Lotto Na bocznej ścianie gablota 2x1x2m Rotunda Komiks poświęcony walkom kuk lotnictwa nad Alpami Gablota sześcioboczna z mundureami austriackimi, modelami, odznakami odznaczeniami etc Efekt świetlny Naprowadzacze Stefan Stec latał u Austriaków, - autor naszej szachownicy narrator do kina (polowa salka kinowa) Ludomił Rayski latał u Turków można go pokazać np. przy Aviatiku, - wątek polski, służba w legionach, wysłanie na szkolenie lotnicze do Turcji.

88 Zeppelin-Staaken lotnictwo bombowe Ekspozycja w tej sali ma wywołać u zwiedzającego poczucie niejednoznaczności przekazu skontrastowanego z poprzednią salą na zasadzie ciemno jasno. U zwiedzającego (zwłaszcza młodszego wiekiem) może to wywoływać przekonanie o dokonującym się wówczas wielowymiarowym przejściu od lotnictwa myśliwskiego do koszmaru nocnych bombardowań. Po wyjściu z rotundy trafia się na skrzydło bombowca giganta bombardującego nocą Londyn zwiedzający trafia na mocno kontrastującą z poprzednią przestrzenią, dynamiczną instalację scenograficzno dźwiękową oparta o efekty świetlne. Zwiedzający może pozostać w tej sali jedynie przez moment odbierając wrażeniowy, emocjonalny przekaz. Formuła Scenografia Elementy scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania Czarny pokój Kopia tablicy Naloty Wymalowany na ścianie upamiętniającej bombowe kawałek samolotu, na nalot Zeppelinów podłodze skrzydło, z na Londyn (foto w suficie górny płat. Tło załączeniu) to multimedialna (światło i dźwięk) prezentacja płonącego Londynu, reflektory szperające po nocnym niebie Elementy scenografii posiadane Plakat o ochronie przed nalotami tablice rozpoznawcze dla obrony p-lot gablota nacienna bezramowa o wymiarach 200x100x60 Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi Gondola silnikowa Zeppelin_Staaken Gondola silnikowa samolotu Zeppelin- Staaken R VI prawdopodobnie z samolotu R30/16 ( werk numer silnik/gondola / Niskotonowy Znaczne szkody oraz dźwięk, światła poważniejsze konsekwencje reflektorów, społeczne: panikę, rozprzężenie i błyski i łuna nad defetyzm wśród mieszkańców płonącym Londynu a w końcu przyspieszenie miastem stworzenia jednolitej, narracja. powietrznej broni Imperium, Królewskich Sił Powietrznych, przyniosły bombardowania za pomocą samolotów - welkie bombowce klasy G

89 ( Grossflugzeug ) i R ( Riesenflugzeug ). Powstawały m.in. w zakładach produkcji wagonów w Gotha, w zakładach Zeppelina i w znanym koncernie elektrotechnicznym AEG. Sformowano specjalne pułki bombowe, podległe bezpośrednio dowództwu armii lądowej i przeznaczone do wykonywania dalekosiężnych uderzeń na miasta Ententy. Dowódcą 3 pułku bombowego podległego naczelnemu dowództwu wojsk lądowych (uwielbiający racjonalne skróty Niemcy mówili po prostu Dritte KAGOHL ), zwanego Angielskim, został kolejny zwolennik powietrznego napadu, kapitan Ernst von Brandenburg. Bombardowania zaczęły się na wiosnę 1917 roku, osiągając jesienią katastrofalny dla Brytyjczyków efekt psychologiczny. Każdej nocy od 100 do 300 tysięcy mieszkańców Londynu nocowało w tunelach metra, uniemożliwiając ruch

90 pociągów, na pierwszy dźwięk alarmu, albo tylko pod wpływem plotki, pracownicy transportu miejskiego porzucali swe pojazdy wraz z pasażerami a robotnicy miejsca pracy. Niezależnie od rzeczywistych strat (kilkadziesiąt do kilkuset osób w jednej akcji), po każdym nalocie służby medyczne odnotowywały około 28 tysięcy przypadków wstrząsu nerwowego, 16 lutego 1918 roku 1000-kilogramowa bomba trafiła w szpital w Chelsea, powodując masakrę pacjentów. Do osłony stolicy ściągnięto z frontu liczne jednostki myśliwskie, artylerię przeciwlotniczą, reflektory i zapory balonowe. Obrona krzepła; nocą 19/20 maja 1918 r. wielkie bombowce klasy G i R po raz ostatni uderzyły na Londyn.

91 Wszyscy polegli Lotnicy i knajpa zabójców Zastana przestrzeń ma charakter kontemplacyjny, wyciszony, w którym zwiedzający musi zatrzymać się i zagłębić w materiały dokumentalne prezentowane w wersji multimedialnej na ścianie nad lotniczą mogiła i rozbitym samolotem. Pomieszczenie jest niedopowiedziane kontrastuje z drugim knajpą zabójców miejscem alkoholowej ucieczki od wojennej rzeczywistości i nieuchronności śmierci. Materiały fotograficzne wyświetlane są w taki sposób by były widoczne w lustrze zawieszonym nad barem w knajpie zabójców zmieniające się twarze lotników, których już niema. W przestrzeni tej musi zaleście się skrzynka pocztowa na kartki pobrane w pierwszym pomieszczeniu. Formuła Scenografia Elementy scenografii Elementy Eksponaty Multimedia Narracja/Tagi Uwagi konieczne do scenografii muzealne pozyskania lub posiadane wykonania Tło foto rozbitego Grób. Fotografie Rzutnik z obrazami Niebo na wiosnę było niespokojne. Straty samolotu, podstawa lotników w różnych na tle maszyny Patrząc w nie, pomyślmy: w czasie dostosowana do ramkach twarze lotników zapomnianej Wielkiej Wojny siły potrzeb fotografii sekwencja lotnicze państw wojujących usypany grób z gablota nacienna rozmywających się rozrosły się ponad...stukrotnie.

92 krzyżem ze złamanym bezramowa o portretów. Głośnik Procentowo, straty w personelu śmigłem na różnych wymiarach kierunkowy z były najwyższe w historii dystansach fotografie 200x100x60 narracją. lotnictwa! Poległo żołnierzy bezimiennych lotników personelu lotniczego Francji, co stanowiło 60% całego stanu osobowego (w tym personelu technicznego, naziemnego itp). Straty niemieckie wyniosły zabitych i zaginionych, t.j. więcej niż 50%. Straty w innych siłach powietrznych wahały się pomiędzy 30-60%. Na frontach Wielkiej Wojny poległ więc co drugi żołnierz lotnictwa! Beznadziejność i ulotność życia Kontuar, lustro, półki, stateczniki niemieckie, połamane śmigła, Knajpa: kontuar, butelki, tablica lustro, stateczniki, wymazanymi kilka krzeseł przy nazwiskami. Statecznik kontuarze, połamane Lohnera. Modele śmigła, butelki, samolotów tablica wymazanymi austriackich. nazwiskami, fragmenty zestrzelonych samolotów, pianino.

93 Najtrudniejszym zadaniem z racji szczupłości muzealiów, źródeł i archiwaliów będzie w miarę rzetelne pokazanie życia codziennego lotników - wizja ulotności życia, ciężkich strat, zwycięstw powietrznych za cenę ludzkiego istnienia. Tu nie możemy unikać w żadnym wypadku tzw. trudnych zagadnień zwłaszcza że należy zastosować tu konwencję kolażu komiksu i fotografii. W imię prawdy historycznej, a nie poprawności politycznej, musimy pokazać lotnictwo bez patosu poległych i okaleczonych. Przestrzeń Opierzona Niepodległość Finałowy akord głównej narracji muzealnej adaptacja obiektu muzealnego do narracji historycznej na temat przejmowania lotnisk z rak zaborców, przedłużenie narracji sensie symbolicznym. Autentyzm miejsca jeszcze bardziej podkreśla wartościowość tej ekspozycji i jej związek z wydarzeniami i postaciami związanymi z lotniskiem rakowickim. Zamknięcie rzeczywistości WW dokonuje się poprzez wejście do przyciemnionej przestrzeni odnoszącej się do końca października 1918 r. pokazującego odzyskanie niepodległości poprzez bezkrwawą akcję kpt. Romana Florera niepodległość okupiona krwią a jednocześnie zdobyta akcja, w której głównym narzędziem okazała się propozycja wyjazdu lub pozostania w kontekście przegranej wojny i powstania niepodległej RP. Albatros C.I. Formuła Scenografia Elementy Elementy Eksponaty muzealne Multimedia Narracja/Tagi Uwagi scenografii konieczne do pozyskania lub wykonania scenografii posiadane Narracja wstępną Podstawa pod Zbliżający się szybkimi krokami koniec

94 Kwestie treść przekazania samolot Albatros C.I pierwszej wojny światowej przyczynił polskie lotniska rakowickiego błotnista Maszyna, o numerze 197/15. się w dużej mierze do rozprzężenia na przez Florera ziemia. pochodzi z trzeciej partii dostaw lotnisku. Personel latający i techniczny malowanie polskich Gablota z roku Jak dowiodły badania składający się z żołnierzy obcych znaków- krakowskich gablota reliktów kamuflażu restaurowanego narodowości pragnął co rychlej opuścić na samolotach. nacienna kadłuba, samolot ten służył stanowiska. Nie wahano się też użyć do gablota naścienna z bezramowa o w Oficerskim Oddziale Szkolnym ucieczki zgromadzony tu sprzęt. A pamiątkami kpt. wymiarach Radiooperatorów Lotniczych samolotów było sporo, bo około Romana Florera 200x100x60 w Warszawie (po zajęciu miasta pięćdziesięciu egzemplarzy. Najwięcej przez Niemców), później zaś - 34 sztuki - to szkolne płatowce o Plansze z kartami w szkole lotniczej Neuruppin. stukonnych silnikach Brandenburg BI personalnymi polskich W warsztatach Muzeum (73,6 kw). Pozostałe samoloty o lotników w służbie odrestaurowano zniszczony kadłub, zwiększonej mocy silnika to głównie k.u.k oraz biogramami zespół napędowy i podwozie płatowce wywiadowcze Oeffag CII - wybranych lotników (odtworzono repliki tzw. kół 118kW (160 KM). Znalazło się też po warsztatowych, używanych podczas kilka samolotów typu Albatros BI Tło główne Lotnisko manewrów na ziemi dla oszczędności (Phoenix) i BU, a nawet tak rzadki okaz rakowickie, hangar gumy, będącej w Niemczech jak Lohner C BII. Jak z powyższego w latach surowcem wynika austriacka szkoła pilotażu Narracja końcowa: strategicznym). dysponowała całkiem dobrym Ferdynand Foch po sprzętem. Wysoko też oceniał go ustaleniu poniżających kapitan pilot Roman Florer, który w dla Niemiec warunków chwili przełomu postanowił udaremnić traktatu wersalskiego uprowadzenie samolotów z Rakowic. (1919 r.): To nie Będąc w tajnym porozumieniu z pokój, to zawieszenie kilkoma oficerami i podoficerami broni na 20 lat.: narodowości polskiej, do których miał zaufanie, zdecydował o zajęciu szkoły

95 lotniczej na potrzeby przyszłego Wojska Polskiego. Tymczasem na lotnisku doszło do rozruchów. W nocy z 30 na 31 października 1918 austriaccy żołnierze przeczuwając ostateczne załamanie się CK armii rzucili się na magazyny. Personel latający z kolei próbował uciec na samolotach do Austrii. W tej sytuacji kapitan Florer stając na czele garstki od-danych mu Polaków udaremnił uruchomienie samolotów a także przeszkodził w zniszczeniu i rabunku poaustriackiego mienia pozostawionego na lotnisku. 31 października w godzinach przedpołudniowych pełnię władzy wojskowej w Krakowie objęła Polska Komisja Likwidacyjna. Naprowadzacz : Roman Florer latał u Austriaków przejął lotnisko Rakowice narracja o wojnie manewrowej i pierwszym zestrzeleniu. Potem był 28 października 1918 roku. Austro-Węgry zwróciły się do Ententy z prośbą o rozejm i rozkazały swym wojskom odwrót bez walki znad rzeki Piavy. Trzy dni później w Krakowie wybuchła Polska. Pomiędzy tymi datami był jeszcze 29 października. Na wycofujące się bez żadnej osłony wojska konającej monarchii skierowano nalot 600 samolotów. Zrzuciły wiele tysięcy bomb, wystrzelały ponad sto tysięcy pocisków z karabinów maszynowych. Wzdłuż drogi poniewierały się zniszczone pojazdy, lawety, ciała koni z pourywanymi nogami i rozprutymi brzuchami. Drogi i pola pokryte były zwłokami ludzi, którzy próbowali uciec spod bomb i ognia karabinów maszynowych wspomina brytyjski oficer, Bernard Garside. Ferdynand Foch po ustaleniu poniżających dla Niemiec warunków traktatu wersalskiego (1919 r.): To nie pokój, to zawieszenie broni na 20 lat.:

96 Główne elementy scenograficzne Materiały wykorzystane do budowy wystawy powinny posiadać wszelkie wymagane odpowiednimi przepisami Świadectwa dopuszczenia ich do stosowania w budownictwie. Wszystkie wyroby należy stosować zgodnie z zasadami podanymi w normach I wytycznych zawartych w świadectwie ich dopuszczenia. Należy również przestrzegać zaleceń zdrowotnych oraz I okresów karencyjnych wskazanych przez PZH oraz zaleceń podanych w normach branżonwych oraz ITB. Przy projektowaniu aranżacji wnętrza należy kierować się następującymi zasadami: Nie stosować materiałów łatwo zapalnych, których produkty rozkładu termicznego są bardzo toksyczne lub intensywnie dymiące. Nie projektować na drogach komunikacji ogólnej, służących celom ewakuacji stosowania materiałów łatwo zapalnych. Projektować okladziny sufitów z materiałów niepalnych lub niezapalnych, nie kapiących I nie odpadających pod wpływem ognia. Ściany powinny być projektowane z materiałów niepalnych.

97 Ściany działowe Na etapie wstępnym przyjęto wydzielenie za pomocą ścian działowych w/w przestrzeni. Ściany działowe mają mieć wysokość od poziomu podłogi do poziomu kratownicy konstrukcji hangaru. W ścianach mają być ukryte wszystkie instalacje. Postaci Na etapie wstępnym przyjęto formułę 12 płaskich postaci wysokości ok. 180 cm rozmieszczonych w różnych strefach ekspozycji pozwoli to na stworzenie wrażenia ludności ekspozycji pełnowymiarowe manekiny w mundurach ze względu na ogromny koszt jednostkowy oraz pewna sztuczność zostały odrzucone. Podesty pod eksponaty Specjalne wydzielone przestrzenie, w których zrekonstruowane zostają przestrzenie historyczne. W celu uniknięcia wchodzenia na eksponaty i ich dotykania wszystkie samoloty znajda się na podestach wysokości ok. 20 cm z jednej strony pozwoli to na zastosowanie plastycznego tła błoto, woda, etc. Z drugiej stworzy u zwiedzającego wrażenie sceny na którą nie należy wchodzić. Krawędź podestu ma być pomalowana na kolor czarny matowy.

98 Sugerowany typ podestów pod eksponaty Gabloty Eksponaty prezentowane są zarówno w gablotach spojonych z architekturą ścieżki zwiedzania specjalnie zaprojektowanych, o charakterze scenograficznym nawiązujących do mebli z epoki. Ten typ gabloty znajdzie się w pierwszej przestrzeni secesyjnym pokoju. Kolejnymi gablotami będą 3 gabloty wolno stojąca o wymiarach 100x190x200 cm przestrzeniach ekspozycyjnych w formie cokołu. Kolejna o wymiarach 100x190x200 cm w formie gabloty industrialnej nawiązującej do charakteru wnętrza warsztatowego umieszczona będzie w przestrzeni warsztat. Oprócz tego znajdą się jeszcze gabloty o wymiarach 60x100x200 cm, wiszące naścienne w liczbie 3. Ostatnią będzie gablota sześcioboczna (sześciobok foremny o wymiarach boku 60 cm) do przestrzeni nr 6 Alpy. W wypadku ekspozycji w MLP

99 gabloty wiszące mają być bezszwowe. Szczegółowa lista eksponatów do umieszczenia w gablotach zostanie przedstawiona po skompletowaniu muzealiów i po ich merytorycznym opracowaniu. Eksponaty płaskie (dokumenty, fotografie, odznaczenia) w gablotach mają zostać umieszczone w ramach (profilowana typu drewno postarzane (orzech/dąb)) oraz w passepartout w kolorze neutralnym w stosunku do ekspozycji pochodna beżu, jasnego brązu. Pozwoli to na zaprezentowanie zbiorów w sposób kompleksowy bez stwarzania wrażenia przypadkowego wrzucenia do gabloty przypadkowych eksponatów. W wypadku prezentacji mundurów mają one być prezentowane na manekinach krawieckich typu gorset z obszyciem w kolorze czarnym z wykończeniem drewnianym (noga i podgłowie) w kolorze starego drewna (orzech/dąb) rozmiar M-38. Typ tablic kierunkowych

100 Podpisy pod eksponatami wielkoskalowymi Podpisy pod eksponatami były by tego samego typu co tablice kierunkowe zawierałyby odręcznie malowaną nazwę samolotu i wypasaną na pożółkłym papierze czcionką maszynową informacja na temat eksponatu przyklejona do deski. Instalacje elektryczne W budynku hangaru wykonana została modernizacja instalacji elektrycznej. Przeprowadzono 12 obwodów oświetlenia 6 po każdej stronie dłuższego boku hangaru oraz 12 gniazdek z uziemieniem. Instalacja elektryczna posiada moc 50kW. Skrzynka rozdzielcza znajduje się wewnątrz, po prawej stronie południowozachodniej ściany budynku. Kabel zasilaja cy budynek hangaru doprowadzony jest do zła cza kablowego zlokalizowanego na sćianie zewne trznej budynku. Ze zła cza kablowego linia zasilaja ca poprzez wyła cznik p.poż. doprowadzona jest do tablicy rozdzielczej TR/H zlokalizowanej wewna trz budynku. W hangarze zainstalowane zostały cztery gniazda siłowe (trzy wewnątrz oraz jedno na zewnątrz elewacji północno-wschodniej). W hangarze zamontowano obwody pod instalację systemu alarmu pożarowego (SAP) 8 czujek pożarowych typu FCP-032, 3 przyciski alarmowe (ręczne ostrzegacze jednostadiowe) typu BOSCH FMC-300RW-GSRRD. Instalacja wymaga uzupełnienia o Konwencjonalną centralę 2 liniową Easyline typu FPC Przeprowadzone jest również okablowanie awaryjne oraz instalacja oświetlenia ewakuacyjnego. Brak oświetlenia zewnętrznego przed wejściem do budynku.

101 Wentylacja i kimatyzacja W budynku pozostawiono wentylację grawitacyjną. W przypadkach wydzielenia osobnych pomieszczeń w ramach aranżacji wystawy należy zapewnić odpowiednią wymianę powietrza za pomocą wentylacji mechanicznej doprowadzającej świeże powietrze poprzez górne świetliki hangaru. Budynek posiada instalację grzewczą w postaci grzejników konowekcyjnych rozmieszczonych na dłuższych ścianach hangaru. Sieć teleinformatyczna Sieć LAN na wystawię łączy wszystkie elementy multimedialne. Każdy element systemu multimedialnego musi zostać połączony kablem Cat 6 w taki sposób, żeby możliwe było jego sterowanie i wzajemna komunikacja. Każdy punkt powinien być zakończony gniazdem naściennym, sieć powinna schodzić się w punkcie centralnym (szafa serwerowa umieszczona na terenie ekspozycji w miejscu niedostępnym dla zwiedzających oraz niewidocznym ze ścieżki zwiedzania) zakończona patch panelem

102 z liczba gniazd zapewniającym podłączenie wszystkich punktów. Każdy kabel sieci LAN podłączona jest do switcha GigabitEthernet. Wymagana łączność bezprzewodowa WiFi umożliwiająca konfigurację i diagnostykę systemu oświetlenia i systemu multimedialnego oraz zarządzanie całą ekspozycją przez służby techniczne lub przewodników z poziomu komputera wyposażonego w kartę WiFi (laptop) lub urządzenia mobilnego typu tablet lub smartfon. System sterowania ekspozycją Urządzenia wideo i audio oraz oświetlenia efektowego powinny być sterowane przy pomocy systemu centralnego sterowania. Wymagany przycisk centralny umożliwiający załączanie kontentu na wszystkich urządzeniach.zdalne zarządzanie systemem i treściami multimedialnymi za pośrednictwem lokalnej sieci. Schemat (przykładowy) System powinien umożliwiać sterowanie poprzez dedykowany tablet z każdego miejsca wystawy bezpośrednio przy wybranych urządzeniach. Łączność z centralnym serwerem poprzez dedykowaną wydzieloną sieć WiFi. Zarządzenie treścią: Centralny panel aktualizacji treści na wszystkich urządzeniach wystawy Definiowanie wielu treści możliwych do prezentacji na danym urządzaniu (profile wystawy) Monitorowanie statusu wgrywania nowej treści Weryfikacja poprawności instalacji Lista podłączonych urządzeń