10 LAT REFORM POLITYKI KONKURENCJI UE PRÓBA BILANSU I WYZWANIA NA PRZYSZŁOŚĆ

Transkrypt

1 Anna Odrobina 1, Magdalena Śliwińska 2 10 LAT REFORM POLITYKI KONKURENCJI UE PRÓBA BILANSU I WYZWANIA NA PRZYSZŁOŚĆ Wstęp Niezakłócone funkcjonowanie konkurencji na wspólnym rynku było od początku priorytetem Wspólnoty Europejskiej, dlatego w ramach jej systemu instytucjonalnego realizowana jest polityka konkurencji. Wraz z rozwojem procesów integracyjnych, a także w odpowiedzi na zmiany w gospodarce globalnej, polityka konkurencji UE ulega przemianom. Największa z nich miała miejsce w 2004 roku, jednak zapoczątkowany wówczas proces reform trwa do dnia dzisiejszego. Celem niniejszego opracowania jest dokonanie analizy i oceny przeprowadzonych reform polityki konkurencji UE w głównych jej obszarach, a także identyfikacja wyzwań, które wymagają rozwiązań i zaprojektowania przemian w unijnej polityce konkurencji w przyszłości. Z uwagi na ograniczone rozmiary niniejszego opracowania, zrezygnowano z analizy zmian odnośnie do sektorów regulowanych. 1. Przesłanki reform polityki konkurencji UE Wspólnotowe prawo konkurencji cechuje się pełną stabilnością i niezmiennością od momentu utworzenia ugrupowania. Chodzi tutaj o fakt, iż przepisy prawa odnoszące się do zapewnienia funkcjonowania konkurencji na wspólnym rynku mają takie samo brzmienie od Traktatu Rzymskiego z 1957 r. 3 Wyjątek stanowią tutaj regulacje dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorstw wprowadzone dopiero w 1989 r. 4 1 Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych. 2 Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Wydział Gospodarki Międzynarodowej, Katedra Europeistyki. 3 Przepisy prawa konkurencji UE zmieniały jedynie numerację w kolejnych traktatach. Aktualnie, zgodnie z Traktatem o funkcjonowaniu UE (TFUE) są to: art. 101 dotyczący porozumień między przedsiębiorstwami, art nadużywania pozycji dominującej oraz art. 107 i 108 regulujące kontrolę pomocy publicznej [European Union 2010]. 4 Obecnie obowiązuje tutaj Rozporządzenie Rady nr 139/2004 [Unia Europejska 2004]. 1

2 Zatem rozważając problematykę przemian, uwagę należy skupić na kwestiach wykonywania prawa konkurencji przez Komisję Europejską (KE). Właśnie w obszarze polityki konkurencji UE, zwłaszcza w ostatnim dziesięcioleciu, zachodzą poważne reformy, których przyczyny, choć złożone, można sklasyfikować w dwie zasadnicze grupy, a mianowicie wynikające z: największego rozszerzenia UE z 2004 r. o dziesięć nowych państw, co znacząco powiększyło obszar wykonywania polityki konkurencji przez Komisję Europejską i wymagało nowych rozwiązań natury techniczno-organizacyjnej, przyspieszenia procesu globalizacji, który spowodował wzmocnienie siły korporacji transnarodowych, co z kolei przekłada się na ich wydatne oddziaływanie na funkcjonowanie konkurencji. Dodatkowo impulsem do zmian była także krytyka ze strony przedsiębiorstw dotychczasowych rozwiązań, podkreślająca nadmierną i uciążliwą biurokrację, nie uwzględnianie ekonomicznych korzyści wynikających z uznanych za antykonkurencyjne zachowań przedsiębiorstw oraz ignorowanie zmian w funkcjonowaniu globalnej gospodarki. 2. Największa reforma polityki konkurencji UE 2.1 Istota reformy W obszarze polityki konkurencji UE proces zmian rozpoczął się końcem lat. 90. XX w., jednak zasadnicza reforma została wprowadzona w 2004 r. wraz z największym rozszerzeniem ugrupowania. Reforma ta określana jest jako modernizacja polityki konkurencji UE, a jej istota opiera się na dwóch podstawowych filarach, a mianowicie: decentralizacji prawa konkurencji oraz zwiększaniu roli ekonomii w analizach konkurencji [Craig i de Burca 2011, s ]. Decentralizacja prawa konkurencji UE oznacza wzmocnienie pozycji krajowych organów ds. konkurencji państw członkowskich w unijnej polityce konkurencji, co spowodowane było koniecznością zapewnienia sprawnego funkcjonowania w zakresie unijnej konkurencji po akcesji dziesięciu państw członkowskich. Istota procesu decentralizacji przedstawiona jest w dalszej części opracowania. Z kolei wzmocnienie znaczenia ekonomii w polityce konkurencji UE wynika z bezpośredniego oddziaływania prawa konkurencji na decyzje i zachowania firm w zakresie inwestycji, procesów koncentracji, prowadzenia działalności gospodarczej i polityki cenowej. Wzięcie pod uwagę analiz ekonomicznych uznano za konieczne, gdyż decyzje 2

3 Komisji w sprawach konkurencji mają gospodarcze konsekwencje dla funkcjonowania przedsiębiorstw oraz dla stosowania narzędzi wsparcia dla biznesu [Urrlich 2006, s ]. Na fali krytyki unijnej polityki konkurencji za pomijanie podejścia ekonomicznego, jeszcze końcem lat 90. rozpoczęły się prace nad uwzględnieniem analiz ekonomicznych w podejmowaniu decyzji przez Dyrekcję Generalną ds. Konkurencji (DGK). Z uwagi na jednoznaczne korzyści ekonomiczne w postaci zmniejszenia kosztów transakcyjnych i dystrybucyjnych, wprowadzone wówczas zostały wyłączenia grupowe wobec porozumień wertykalnych, w tym umów franczyzowych, wyłącznych zakupów, wyłącznej dystrybucji. 5 Następnie szereg wyłączeń grupowych objęło także pewne rodzaje porozumień horyzontalnych, pomimo że stanowią one największe zagrożenie dla konkurencji. Jednak uwzględniając korzyści ekonomiczne, wprowadzono wyłączenia grupowe dla porozumień specjalizacyjnych, kooperacyjnych oraz transferu technologii [El-Agraa i Ardy 2011, s ; Odrobina 2012b, s ]. Podkreślić należy, że podejście ekonomiczne jest konieczne także w przypadku podejmowania decyzji przez Komisję Europejską odnośnie do procesów koncentracji przedsiębiorstw (fuzji i przejęć). Analizy ekonomiczne stosowane są aktualnie do określenia rynku właściwego dla koncentracji oraz do oceny skutków koncentracji dla warunków konkurowania [Monti 2007, s ] Decentralizacja prawa konkurencji UE Modernizacja prawa konkurencji UE z 2004 r. spowodowała wręcz rewolucyjną zmianę w sposobie realizacji polityki konkurencji poprzez wprowadzenie decentralizacji. Oznacza ona utratę monopolu DGK w wykonywaniu prawa konkurencji UE, a tym samym wyposażenie krajowych organów ds. konkurencji w kompetencje orzekania na gruncie prawa unijnego w sprawach z zakresu konkurencji [McGovan 2010, s ]. Zaznaczyć należy, że pozostawienie dotychczasowego układu instytucjonalnego doprowadziłoby do paraliżu administracyjnego, który uniemożliwiałby sprawne realizowanie polityki konkurencji UE po rozszerzeniu z 2004 r. [Altmonte i Nava 2005, s ]. Decentralizacja objęła jedynie dwa obszary prawa UE, a mianowicie nielegalne porozumienia między przedsiębiorstwami oraz nadużywanie pozycji dominującej. Tym samym krajowe organy ds. konkurencji oraz sądy krajowe mogą obecnie orzekać 5 Te porozumienia mają zdecydowanie negatywny wpływ na konkurencję, gdyż z definicji zawierają klauzule pozakonkurencyjne i stosują wyłączność dla wybranych podmiotów, a w efekcie blokują wejście na rynek i znoszą konkurencję w branży. 3

4 bezpośrednio na podstawie art. 101 i 102 TFUE. Komisja Europejska pełni jednak nadal rolę nadrzędną w stosunku do organów krajowych ds. konkurencji. Ponadto wprowadzone zostały ułatwienia w kontaktach instytucji krajowych z KE w dziedzinie uzyskania informacji, opinii, czy pomocy w rozstrzyganiu spraw [Craig i de Burca 2011, s.732]. Nowe zasady funkcjonowania polityki konkurencji UE znalazły odzwierciedlenie w uregulowaniach prawnych, a kluczowe jest tutaj Rozporządzenie 1/2003 [Unia Europejska 2003], które weszło w życie 1 maja 2004 r., wprowadzając do polityki konkurencji UE rozwiązania, a mianowicie: prawo do stosowania w pełnym zakresie przez krajowe organy ds. konkurencji art. 101 i 102 TFUE, zniesienie notyfikacji porozumień między przedsiębiorstwami na rzecz samooceny, reguły ścisłej współpracy między KE a krajowymi organami ds. konkurencji w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN). Nowe regulacje nałożyły na krajowe organy ds. konkurencji obowiązek zastosowania prawa unijnego w sytuacji, gdy po zastosowaniu prawa krajowego okazuje się, że wymiana handlowa między państwami członkowskimi została dotknięta skutkami praktyk antykonkurencyjnych. Ponadto regulacje decentralizacyjne zobowiązały członków UE do implementacji do krajowych polityk regulacji zgodnych z prawem unijnym w zakresie porozumień zakazanych. Chodzi o to, aby nie zakazywać w prawie krajowym porozumień, które nie są zakazane przez prawo UE [Clarke i Morgan 2006, s. 12]. Z kolei w przypadku zniesienia notyfikacji porozumień na rzecz samooceny i spełnienia warunków zwolnienia z zakazu porozumień, zmiana podyktowana była zwiększającą się liczbą wniosków o zwolnienia indywidualne. Dlatego też konieczne było usprawnienie tej kwestii poprzez wprowadzenie reguł legalnych wyłączeń z zakazu porozumień między przedsiębiorstwami [Clark i Morgan 2006, s ]. Natomiast utworzona w 2004 r. ECN jest innowacyjnym modelem zarządzania bazującym na dynamicznym układzie forów dyskusyjnych i grup roboczych, który skupia krajowe organy ds. konkurencji oraz Komisję Europejską [Jóźwiak 2011]. ECN zapewnia spójność, jednolitość i efektywność rozwiązań wypracowywanych w polityce konkurencji UE, a nadrzędna pozycja Komisji Europejskiej w strukturze ECN, jak też jej rozszerzone kompetencje decyzyjne i dochodzeniowe gwarantują upowszechnienie rozwiązań unijnych i konwergencję praw krajowych z unijnym, z zachowaniem zasady pierwszeństwa prawa UE [Unia Europejska 2003; Laible i Barkey 2006, s ; Odrobina 2012a, s ]. 2.3 Regulacje odnośnie do procesów koncentracji 4

5 Kontrola koncentracji nie została objęta decentralizacją, a KE utrzymała wyłączne kompetencje do rozstrzygania koncentracji o wymiarze wspólnotowym. 6 Reforma w tym obszarze sprowadziła się do uelastycznienia wykonywania prawa unijnego, gdyż Komisja może przekazać prowadzenie sprawy o wymiarze wspólnotowym krajowemu organowi ds. konkurencji, jeśli uzna to za uzasadnione [Unia Europejska 2004]. Ponadto reforma prawa dotyczącego koncentracji daje KE możliwość zakazania koncentracji, która spowodowałaby znaczne ograniczenie efektywnej konkurencji na wspólnym rynku lub jego części, zwłaszcza w sytuacji, gdyby istniało zagrożenie powstania pozycji dominującej. Poprzednie regulacje zwracały uwagę jedynie na koncentracje tworzące lub wzmacniające pozycję dominującą, co powodowało konieczność udowodnienia przez KE tej pozycji dominującej. Reforma znosi taki obowiązek, a KE powinna jedynie zbadać wpływ planowanej koncentracji na konkurencję na rynku unijnym [Almonte i Nava 2005, ]. W związku z powyższym nastąpiły zmiany w metodyce oceny wpływu koncentracji przedsiębiorców na konkurencję, polegające na zastąpieniu dotychczas stosowanego testu dominacji rynkowej testem znaczącego ograniczenia efektywnej konkurencji (SIEC - Significant Impediment to Effective Competition). Komisja zobowiązana jest zatem do uzasadnienia swej decyzji poprzez bezpośrednie wskazanie powodów, dla których dana koncentracja spełnia, bądź nie spełnia testu SIEC. W ostatnich latach potwierdzona została również przez Trybunał Sprawiedliwości (TSUE) konieczność oceny połączeń konglomeratowych, a więc takich, które ze względu na pozycję rynkową uczestników nie oddziałują bezpośrednio na rynek właściwy ani wertykalnie, ani horyzontalnie (sprawy Tetra Laval oraz GE/Honeywell). Ze względu na fakt, iż uznano że koncentracja konglomeratowa może być świadomą strategią wykluczania z rynku konkurentów, Komisja opracowała Wytyczne w sprawie oceny niehoryzontalnych połączeń przedsiębiorstw na mocy rozporządzenia Rady w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw - Dz. Urz. UE 2008 C 256/6 [Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, s. 26]. 3. Przemiany polityki konkurencji UE w ostatnim dziesięcioleciu 3.1. Skuteczne eliminowanie karteli Zmowy kartelowe stanowią poważne zagrożenie dla funkcjonowania rynku, gdyż eliminują bądź zniekształcają konkurencję pomiędzy porozumiewającymi się przedsiębiorstwami. Z powodu zakazu zawierania zmów kartelowych w prawie konkurencji UE, porozumienia 6 Definicja znajduje się w art. 1 Rozporządzenia Rady nr 139/

6 takie są niejawne, a tym samym ich wykrywanie i eliminowanie przez instytucje chroniące konkurencję nastręcza ogromnych trudności, zaś samo postępowanie wymagające udowodnienia działania kartelu oraz oceny wyrządzonych szkód jest długotrwałe. Zresztą dla dochodzeń w sprawach karteli prowadzonych przez DGK nie są stosowane żadne wiążące terminy zakończenia postępowania i wydania decyzji, a postępowania trwają w większości przypadków kilka lat [Unia Europejska 2003; European Commission 2014]. Aktualnie Komisja Europejska z powagą traktuje funkcjonowanie porozumień kartelowych na wspólnym rynku, zdając sobie sprawę ze szkód dla konkurencji, które utrzymują się na rynku jeszcze wiele lat po wyeliminowaniu kartelu. Stanowcze i surowe zwalczanie porozumień antykonkurencyjnych stało się doktryną w polityce konkurencji UE dopiero końcem lat 90., a ówczesny komisarz ds. konkurencji, Mario Monti nazwał kartele rakiem na otwartej gospodarce rynkowej [Urrlich 2006, s ]. W ramach wytoczenia bezwzględnej wojny porozumieniom kartelowym, wprowadzono do prawa konkurencji UE skuteczne narzędzie do eliminowania karteli, a mianowicie procedurę leniency czyli program łagodzenia kar dla uczestników kartelu [Unia Europejska 2006; Hammond i O Brien 2010, s ]. Jego celem jest zmotywowanie członków kartelu do współpracy z Komisją przez ujawnienie i udowodnienie funkcjonowania kartelu oraz zaprzestanie praktyk antykonkurencyjnych przez przedsiębiorstwo. Korzyści z leniency są obopólne, gdyż KE szybciej i sprawniej eliminuje kartel, uzyskując wszelkie informacje i szczegóły dotyczące zmowy kartelowej, a uczestnik kartelu otrzymuje całkowite lub częściowe darowanie kary za udział w zmowie [UOKiK 2004; ECN 2006]. Pomimo że upowszechnienie procedury łagodzenia kar faktycznie pozwala skuteczniej, szybciej i przy mniejszym nakładzie pracy eliminować zmowy kartelowe, to leniency budzi kontrowersje. Krytycy tej procedury wskazują, że uczestnicy kartelu mogą planować zgłoszenie się do Komisji z informacją o działalności w zmowie już na etapie tworzenia porozumienia i dzięki temu zyskują podwójnie po pierwsze odnoszą korzyści finansowe z tytułu zmowy kartelowej, a po wtóre są zwolnieni przez Komisję z kary, która może sięgać nawet 10% rocznych światowych obrotów firmy. Nieuchronność i dotkliwość kar stosowanych przez KE w sprawach kartelowych była z pewnością czynnikiem odstraszającym przedsiębiorstwa od zachowań antykonkurencyjnych, ale wraz z coraz częstszym stosowaniem leniency, kara za zmowy kartelowe jest całkowicie lub częściowo łagodzona. Analizy decyzji Komisji Europejskiej dobitnie wskazują, że leniency jest wykorzystywana niemal w każdym przypadku, a niejednokrotnie wszyscy uczestnicy kartelu uzyskują choćby częściowe złagodzenie kary [European Commission 2014; Odrobina 2012b, s.51-54]. 6

7 3.2. Przeciwdziałanie nadużywaniu pozycji dominującej Niezwykle istotną częścią regulacji antymonopolowych stanowią przepisy dotyczące nadużywania pozycji dominującej. Stwierdzenie, czy przedsiębiorstwo nadużywa pozycji dominującej jest w wielu sytuacjach trudnym zadaniem ze względu na konieczność ustalenia, czy przedsiębiorstwo w ogóle tę pozycję posiada, oraz, czy jej nadużywa. W art. 102 Traktatu (TFUE) podano jedynie przykłady niedozwolonych zachowań przedsiębiorstw dominujących, gdyż stworzenie katalogu takich nadużyć byłoby niemożliwe ze względu na dynamikę warunków funkcjonowania przedsiębiorstw oraz ich ogromną inwencję w tej dziedzinie. Obecnie punkt ciężkości przesuwa się raczej w kierunku konkurencji wyłączającej, tzn. czynów eliminujących konkurencję oraz działających na szkodę konsumentów [Komunikat Komisji 2009]. Do takich działań należy np. agresywne zaniżanie cen (tzw. drapieżnictwo cenowe) i utrzymywanie ich przez pewien czas na niskim poziomie w celu wyeliminowania konkurencji z rynku, czy zaniżanie dostaw poniżej poziomu popytu, umożliwiające podnoszenie cen [Śliwińska 2012, s. 178]. Pewne kierunki rozwoju interpretacji zakazu nadużywania pozycji dominującej dają się wyraźnie zauważyć w orzecznictwie TSUE. Na uwagę zasługuje kwestia wzrostu roli handlu równoległego na wspólnym rynku i uznanie przez TSUE częściowej lub całkowitej odmowy realizacji zamówień przedsiębiorstw zajmujących się hurtowym obrotem produktami leczniczymi w państwie członkowskim przez przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą (Syfait II-sprawy połączone, C-468/06 - C-478/06, , Zob. Orz. 2008, s. I-07139) za nadużycie pozycji dominującej, jeżeli odmowa ta ma miejsce w przypadku zaangażowania się nabywcy w handel równoległy towarami, których dotyczy odmowa, jeśli odmowa dotyczy dotychczasowego nabywcy, dotyczy normalnego zamówienia oraz ogranicza konkurencję [Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, s. 23]. Istotne jest również wypracowanie przez TSUE tzw. testu drapieżnictwa cenowego, zgodnie z którym za nadużycie pozycji dominującej w postaci stosowania cen drapieżnych uznaje się stosowanie cen niższych od średnich kosztów zmiennych przedsiębiorstwa dominującego oraz wykluczenie z zakresu testu drapieżnictwa cenowego dowodu odzyskania strat, co istotnie osłabia możliwość skorzystania przez przedsiębiorstwo dominujące z doktryny obronnej uzasadnionej koniecznością sprostania konkurencji [Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, s. 24]. W ostatnich latach nadal rozwijana jest również koncepcja kolektywnej pozycji dominującej przedsiębiorstw, a kierunek jej rozwoju pokazuje m.in. wyrok TSUE w sprawie 7

8 Piau, który uznał możliwość odniesienia tej koncepcji do związku przedsiębiorstw (który sam w sobie nie jest przedsiębiorstwem) nieprowadzącego samodzielnej działalności gospodarczej na rynku, na którym działają jego członkowie. Głównym problemem związanym z pozycją dominującą grupy przedsiębiorstw pozostaje jednak rozgraniczenie kolektywnej pozycji dominującej w rozumieniu art TFUE oraz praktyk uzgodnionych zakazanych przez art. 101 TFUE [Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2007, s. 45; Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, s. 21] Dostosowanie polityki konkurencji UE do globalnego kryzysu finansowego Globalny kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2007 r., stał się wyzwaniem także dla polityki konkurencji UE, przede wszystkim w zakresie kontroli pomocy publicznej. Trzeba zaznaczyć, że konieczność wprowadzenia wyjątkowego podejścia i zastosowania kryzysowych narzędzi, umożliwiających państwom członkowskim podjęcie interwencji przeciwdziałających skutkom kryzysu, zaburzyła konsekwentnie realizowane od końca lat 90. XX w. reformy pomocy publicznej. Wprowadzane zmiany ukierunkowane były na: ograniczanie wielkości wsparcia udzielanego przez kraje członkowskie przedsiębiorstwom, eliminowanie najbardziej szkodliwych dla konkurencji form pomocy publicznej oraz wprowadzanie przejrzystych reguł udzielania i kontroli pomocy publicznej. Jednak w obliczu kryzysu państwa członkowskie znalazły się pod presją interweniowania zarówno w sektorze finansowym, jak i sferze realnej. Utrata zaufania i ryzyko upadku światowego systemu finansowego spowodowały, że rządy w obronie krajowych instytucji finansowych, zdecydowane były na podjęcie interwencji poprzez udzielanie pomocy publicznej głównie w postaci gwarancji rządowych. Z kolei w sferze realnej gospodarki konieczne było wsparcie przedsiębiorstw, które wskutek recesji gospodarczej zagrożone były bankructwem, co mogło spotęgować problem bezrobocia. Zgodnie z zasadami kontroli pomocy publicznej w UE, państwo musi uzyskać akceptację KE na udzielenie wsparcia, a projekt pomocy jest badany pod kątem skutków dla konkurencji. W czasie kryzysu, Komisja Europejska funkcjonowała w tej kwestii na wyjątkowych zasadach, wykazując się wysoką elastycznością. Komisja wydawała zgody na udzielenie pomocy publicznej zazwyczaj w ciągu dwóch dni roboczych, podczas gdy w warunkach normalnych procedura taka zajmuje około pół roku. Elastyczność przejawiała się 8

9 także w łagodniejszym podejściu do koncentracji w sektorze finansowym, jeśli przejęcie zapobiegało bankructwu instytucji finansowej 7 [Kokkoris i Olivares-Caminal 2010, s. 496]. W efekcie rozmiary zatwierdzonej przez KE pomocy publicznej były ogromne i osiągnęły poziom 2,2% PKB w 2009 r. w porównaniu do 0,5% PKB przed kryzysem. Pomoc publiczna w 2009 r. wyniosła ok. 280 mld euro, a pomoc związana z kryzysem oszacowana została na 1,7% PKB [Komisja Europejska 2010, s. 22]. Tylko w latach sektor finansowy został wsparty przez kraje członkowskie gwarancjami rządowymi w wysokości 2,3 bln euro oraz pomocą na restrukturyzację i dokapitalizowanie na sumę 0,7 bln euro [Evenett, Hoekman i Cattaneo 2009, s. 119]. Zasadniczym zadaniem polityki konkurencji UE było zagwarantowanie długookresowego zaufania do sektora finansowego, zachowując reguły konkurencji, zgodnie z którymi wielkość pomocy, beneficjenci oraz plany restrukturyzacyjne były szczegółowo ustalane [Kokkoris i Olivares-Caminal 2010, s ]. W sferze realnej KE zastosowała tymczasowe ramy prawne, umożliwiające rządom wsparcie przedsiębiorstw w zakresie gwarancji, dotacji i dopłat do oprocentowania. Do końca 2009 r. udzielonych zostało 79 zgód na ratowanie firm w 25 krajach, a największą pomoc otrzymała branża motoryzacyjna [Komisja Europejska 2010, s ]. Z uwagi na gospodarcze skutki kryzysu, w latach KE przedłużyła reguły pomocy dotyczące środków kryzysowych. Ograniczono jednak możliwość dokapitalizowania banków oraz wachlarz narzędzi dla przedsiębiorstw [Komisja Europejska 2012a, s. 2-11; Komisja Europejska 2013, s. 3-5]. W efekcie pomoc publiczna była niezmiernie istotna dla stabilizowania sektora finansowego i sfery realnej, a postawa i zaangażowanie Komisji pozwoliły na uniknięcie zapaści sektora finansowego i gospodarki europejskiej. Sytuacja kryzysu przyczyniła się do licznych dyskusji wokół reform pomocy publicznej i paradoksalnie zaostrzenia reguł UE w tej kwestii. Wzmocnienie roli Komisji wymaga jednak gruntownych zmian instytucjonalnych oraz modyfikacji metod oceny oddziaływania pomocy publicznej. Sygnalizowane przez KE zmiany podążają w stronę wykorzystania art. 101 TFUE oraz unijnego prawa kontroli koncentracji do oceny i kontroli pomocy publicznej [Kokkoris i Lianos 2010, s ; Brandtner 2010, s ]. Proces modernizacji pomocy publicznej rozpoczął się w maju 2012 r. i objął kompleksowo kontrolę pomocy publicznej, a reformy mają zapewnić: pobudzenie trwałego wzrostu gospodarczego na konkurencyjnym wspólnym rynku, skupienie KE na sprawach o 7 Trzeba zaznaczyć, że przed kryzysem, KE bardzo restrykcyjnie traktowała procesy koncentracji w sektorze bankowym. 9

10 największym wpływie na rynek UE, optymalizację reguł i skrócenie czasu podejmowania decyzji [Komisja Europejska 2012b]. Aktualnie wciąż trwają konsultacje w większości obszarów. 4. Wyzwania na przyszłość Jak wykazano w poprzednich częściach niniejszej pracy, ostatnie 10 lat stanowi okres dynamicznych zmian i rozwoju polityki konkurencji Unii Europejskiej. Nie oznacza to jednak, że przed organami ochrony konkurencji nie stoi nadal wiele wyzwań. Można je rozpatrywać na trzech płaszczyznach. Po pierwsze, mamy obecnie do czynienia z wyzwaniami natury teoretycznej, związanymi m.in. z brakiem jednoznacznej odpowiedzi ze strony teorii ekonomii, jaką dokładnie konkurencję należy chronić. Po drugie, istnieje szereg wyzwań związanych z globalizacją gospodarczą i rozwojem międzynarodowych korporacji. Po trzecie, istnieją wyzwania natury organizacyjno-instytucjonalnej wewnątrz samej polityki konkurencji Unii Europejskiej, wynikające chociażby z konieczności współpracy między państwami członkowskimi w zakresie ochrony konkurencji oraz współistnienia polityki konkurencji na poziomie unijnym oraz na poziomie poszczególnych państw członkowskich. Należy jednak podkreślić, iż podział na poszczególne kategorie wyzwań jest umowny i ma na celu pewne uporządkowanie omawianego zagadnienia. Zarówno bowiem pewne wyzwania związane z globalizacją, jak również te o charakterze organizacyjnoinstytucjonalnym, stanowią również wyzwania dla teorii ekonomii. Ponadto ze względu na ekonomiczny charakter rozważań zawartych w niniejszym artykule, nie uwzględnia się w nim wyzwań o charakterze czysto legislacyjnym Wyzwania merytoryczne Jednym z ważniejszych obecnych wyzwań polityki konkurencji jest brak jednoznacznej odpowiedzi ze strony teorii, jakiego rodzaju konkurencję należy chronić. Istnieje ogólny konsensus na temat celów ochrony konkurencji i jej prawidłowego funkcjonowania, a więc dbania o szeroko rozumianą efektywność gospodarowania, innowacyjność, wzrost jakości, obniżanie kosztów, a więc wszystko, co ostatecznie prowadzi do zrównoważonego wzrostu i zarazem do podnoszenia dobrobytu konsumenta. Brakuje natomiast jednoznacznych kryteriów oceny prawidłowego funkcjonowania mechanizmu konkurencji. Najnowsze badania dążące do odpowiedzi na te pytania opierają się na osiągnięciach swych poprzedników i poglądzie, iż wszystkie elementy klasycznego paradygmatu strukturazachowania-efektywność (structure conduct performance paradigm) wpływają na siebie wzajemnie. Dlatego też badania w ramach teorii konkurencji prowadzone są zarówno w 10

11 ramach nauki ekonomii, jak i zarządzania i skupiają się na analizie zachowań konkurencyjnych przedsiębiorstw w różnych warunkach, ich efektywności i wydajności, jak również samej strukturze rynku i silnie z nią związanym zagadnieniu barier wejścia [Śliwińska 2013, s ]. Przykładowo, w ramach tego dość szerokiego zagadnienia jednym z nierozwiązanych dotychczas problemów jest kwestia określenia, czym dokładnie jest pozycja dominująca przedsiębiorstwa, będąca odpowiednikiem teoretycznego pojęcia siły rynkowej i ekonomicznej, oraz jakie są możliwości jej nadużywania, a więc ograniczania konkurencji. Jest to istotne, gdyż zarówno teoria, jak i polityka ochrony konkurencji są zgodne, iż tylko przedsiębiorstwo posiadające pozycję dominującą na danym rynku może ograniczać konkurencję na tym rynku. Zatem kwestia określenia, czy przedsiębiorstwo tę pozycję posiada jest kluczowa z punktu widzenia ochrony prawidłowego funkcjonowania mechanizmu konkurencji. Wiąże się to z pewnego rodzaju paradoksem. Pewne zachowania biznesowe przedsiębiorstwa nieposiadającego pozycji dominującej mogą być bowiem uznane za w pełni uzasadnione działania prowadzące do zwiększenia jego pozycji konkurencyjnej, jednak gdy tę silną pozycję zdobędzie i zostanie uznane za dominujące, te same strategie mogą zostać uznane za zagrażające konkurencji, a przedsiębiorstwo - ukarane niejako za swój sukces. Zatem niektóre strategie prowadzące do podniesienia konkurencyjności przedsiębiorstwa są postrzegane pozytywnie tylko do pewnego momentu, takiego, w którym zdobędzie ono silną pozycję, która pozwoli na uznanie go jako dominujące, a te same stosowane wcześniej strategie za nadużycie pozycji dominującej. Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt, iż problem definicji pozycji dominującej oraz coraz częściej stosowanego w praktyce ochrony konkurencji pojęcia zbiorowej pozycji dominującej wiąże się ściśle z wyzwaniami teorii polegającymi na trudnościach w definiowaniu pojęcia tzw. firmy właściwej (relevant firm) [McNutt 2001], czy granic przedsiębiorstwa [Cyfert 2012]. Zarówno teoria, jak i praktyka polityki konkurencji próbują znaleźć kompromis pomiędzy koniecznością ochrony konkurencji z jednej strony i wspierania innowacyjności przedsiębiorstw w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w warunkach globalnej konkurencji z drugiej strony. Dlatego też dylematem, wymagającym dalszych badań jest ocena, czy i w jakich warunkach krótkoterminowe korzyści, jakie mogą odnieść konsumenci z ograniczenia konkurencji (np. alians liderów rynkowych w celu stworzenia nowych innowacyjnych produktów) przewyższą długoterminowe koszty tego ograniczenia. Wiele badań nad mechanizmem konkurencji zakłada obecnie ponadto, iż pewien poziom dominacji na rynku jest dany, a zadaniem polityki ochrony konkurencji jest kontrola 11

12 antykonkurencyjnych zachowań przedsiębiorstw dominujących oraz ich efektywności. Duże wyzwanie stanowi zatem dla teorii konkurencji rozwój metod mierzenia efektywności działania przedsiębiorstw dominujących, mającej świadczyć o prawidłowym funkcjonowaniu mechanizmu konkurencji oraz sposobów kontroli i kryteriów oceny różnego rodzaju działań strategicznych przedsiębiorstw uznanych za dominujące (ze szczególnym uwzględnieniem ich kontaktów z partnerami, konkurentami i kontrahentami). Ponadto pozostaje nadal wyzwanie związane z określeniem pożądanej w poszczególnych branżach struktury rynku, a więc ilości i siły rynkowej uczestników rynku, poziomu siły rynkowej świadczącego o dominacji przedsiębiorstwa, czy sposobów pomiaru tej siły, co jest istotne, zarówno z punktu widzenia kontroli koncentracji przedsiębiorstw, jak i nadużywania pozycji dominującej. Wyzwania natury teoretycznej stojące przed polityką konkurencji Unii Europejskiej tłumaczą w dużej mierze trudności z realizacją tzw. ekonomizacji europejskiego prawa konkurencji (economic approach), obecnie określanej częściej jako podejście zorientowane na ocenę skutków ekonomicznych (effects-based approach). Wprawdzie przejawy podejścia zorientowanego na ocenę skutków ekonomicznych są widoczne zarówno na etapie stanowienia, jak i stosowania prawa konkurencji (np.: racjonalizacja zakazu porozumień ograniczających konkurencję poprzez ustanowienie wyjątku legalnego opartego na samoocenie przedsiębiorców, relatywizacja tego zakazu poprzez ukształtowanie wyłączeń grupowych dla określonych kategorii porozumień, czy stosowanie doktryny niezbędnych ograniczeń), jednak zastosowanie go w orzecznictwie pozostawia niedosyt wielu badaczy [Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, s. 29; Jurkowska-Gomułka 2012, s.34] Wyzwania związane z globalizacją gospodarczą i rozwojem międzynarodowych korporacji Wyzwania dla polityki konkurencji UE wynikające z globalizacji gospodarczej i rozwoju międzynarodowych korporacji mają charakter zarówno teoretyczny, jak i praktyczny. Ekspansja i rozwój korporacji międzynarodowych i rozwój różnych form współpracy na rynkach międzynarodowych sprawiają, iż analiza zachowań konkurencyjnych i antykonkurencyjnych przedsiębiorstw stała się zadaniem niezwykle trudnym. Przykład stanowić może zjawisko dywersyfikacji przedsiębiorstw oraz silnie z nim powiązane zjawisko budowania przez korporacje międzynarodowe wielostopniowych struktur własnościowych, opartych zarówno o udziały większościowe, jak i mniejszościowe. W sytuacji tego typu powiązań przedsiębiorstw, działających niejednokrotnie w całych 12

13 sieciach oraz częstego występowania przedsiębiorstwa w roli koordynatora np. całego łańcucha dostaw, już samo jego zdefiniowanie przysparza wielu trudności, a tym bardziej określenie, czy posiada ono pozycję dominującą na rynku. Jak wykazały badania siła strukturalna przedsiębiorstw [Śliwińska 2007, s. 142, ] może być wykorzystywana w celu ograniczenia konkurencji, tymczasem nie jest ona nadal w pełni doceniana przez europejskie prawo konkurencji. Wyzwanie stanowi również kwestia samej definicji rynku, na którym przedsiębiorstwo może posiadać pozycję dominującą. Z jednej strony chodzi tu o kwestię wymiaru geograficznego i odpowiedzi na pytanie, na ile wystarczające jest rozpatrywanie rynku lokalnego, a na ile powinno się analizować jego wymiar globalny, a z drugiej strony wymiaru asortymentowego i próby rzetelnego definiowania danego rynku produktu, co w obliczu obecnych przełomów technologicznych bywa trudne. Najprostszy przykład stanowić tu mogą ulegające dynamicznym zmianom rynki aparatów fotograficznych, kamer, czy telefonów komórkowych. Kwestia odpowiedniej definicji rynku jest szczególnie istotna w obliczu coraz szerzej rozpoznawanego w ostatnim okresie zjawiska tzw. wzajemnej wyrozumiałości [Jayachandran, Gimeno, Varadarajan 1999]. Rozpatrywanie konkurencji tylko na rynku lokalnym, bez uwzględnienia wzajemnych zależności konkurentów na innych rynkach może bowiem prowadzić do błędnej oceny stanu konkurencji na badanym rynku. Stanowi to jeden z argumentów dla tezy, iż rzetelną ochronę konkurencji na rynku globalnym byłaby w stanie zapewnić tylko wspólna globalna polityka konkurencji, co, jak o tym będzie dalej mowa, w obliczu odmiennych interesów poszczególnych państw nie wydaje się w dniu dzisiejszym realną opcją. Niezwykłym wyzwaniem dla analizy zachowań antykonkurenyjnych i ochrony konkurencji jest zjawisko koopetycji [Cygler i in. 2013] wynikające m.in. z hiperkonkurencji [D'Aveni 1997], z jaką mamy obecnie do czynienia w gospodarce światowej. Niejednokrotnie główni światowi konkurenci współpracują ze sobą w kluczowych z punktu widzenia konkurencyjności dziedzinach (np. Blu-ray Disc Association) i abstrahując od analizy długoterminowych skutków takiej współpracy dla konkurencji, ocena, czy przy tego typu współpracy nie dochodzi do dodatkowych ograniczeń konkurencji staje się coraz trudniejsza i coraz bardziej kosztowna. Wyzwanie teoretyczne związane z globalizacją procesów gospodarczych stanowi również kwestia wpływu rozwoju ochrony praw własności intelektualnej w skali lokalnej i międzynarodowej, czy koncesjonowania pewnych rodzajów działalności ze względu na szeroko rozumianą ochronę konsumenta na bariery wejścia, których brak uznano za warunek efektywnej konkurencji. Zbyt rygorystyczne przepisy lub kosztowne procedury mogą 13

14 bowiem uniemożliwiać mniejszym przedsiębiorstwom wejście na rynek lokalny lub rynki międzynarodowe, na których byłyby w stanie skutecznie konkurować z większymi przedsiębiorstwami, a więc mogą stanowić barierę wejścia i ograniczać konkurencję. Istotne jest zatem uświadomienie faktu, iż obecnie rzeczywista ochrona konkurencji powinna obejmować zjawiska wykraczające poza obszary tradycyjnie rozumianej polityki antymonopolowej (zakaz karteli, nadużywania pozycji dominującej oraz kontrola koncentracji przedsiębiorstw i subsydiów państwowych) Wyzwania natury organizacyjno-instytucjonalnej wewnątrz UE Należy pamiętać, iż samo funkcjonowanie polityki konkurencji Unii Europejskiej i egzekwowanie przepisów konkurencji zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym stanowi dla organów antymonopolowych znaczne wyzwanie. Pokazują to wyraźnie doświadczenia Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN). Współpraca w ramach ECN odbywa się w coraz bardziej zaawansowanych strukturach, co pozwala na wymianę doświadczeń i ułatwia ujednolicanie stosowania prawa UE przez poszczególnych jej członków [Jóźwiak 2011], wymaga jednak z oczywistych względów pokonywania szeregu trudności takich jak np. kwestia niezależności, bądź hierarchiczności relacji pomiędzy poszczególnymi członkami sieci, czy tworzenie form i mechanizmów współpracy sprzyjających w długim okresie ujednolicaniu krajowych przepisów antymonopolowych. Ponadto samo współistnienie krajowych porządków prawnych z europejskim prawem konkurencji stanowi znaczne wyzwanie dla ochrony konkurencji w Unii Europejskiej. Należy w tym momencie również wspomnieć o podnoszonym w literaturze przedmiotu problemie pożądanej niezależności politycznej szefów krajowych urzędów antymonopolowych. Podporządkowanie decyzji organów chroniących konkurencję władzom politycznym może stanowić ogromne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania mechanizmu konkurencji, a zmiany na stanowisku prezesa w polskim UOKiK wydają się jedynie potwierdzać istnienie problemu. Rozwiązanie tej kwestii na poziomie instytucjonalnym stanowi z pewnością kolejne trudne wyzwanie dla ochrony konkurencji w Unii Europejskiej. Istotnym wyzwaniem jest dla polityki konkurencji UE jej internacjonalizacja, rozumiana jako rozszerzanie współpracy w zakresie ochrony konkurencji z gospodarkami poza UE. Takie organizacje, jak International Competition Network (ICN), OECD, czy UNCTAD wraz z systemem umów dwustronnych stworzyły fundamenty dla bardziej efektywnego systemu ochrony konkurencji w skali globalnej, jednak nadal istnieje potrzeba dokonania dalej idących zmian w tym kierunku [Gerber 2010, s. 448]. Historia umiędzynaradawiania 14

15 polityki konkurencji UE oraz obecne międzynarodowe problemy gospodarczo-polityczne pokazują, iż odmienne potrzeby i interesy państw na różnych etapach rozwoju gospodarczego stanowią poważną barierę w ujednoliceniu zasad ochrony konkurencji na poziomie globalnym i uniemożliwiają stworzenie globalnego systemu ochrony konkurencji. Wnioski Impulsem do reform polityki konkurencji w UE był zarówno proces największego z dotychczasowych rozszerzenia Unii Europejskiej w 2004 r., jak i uwarunkowania wynikające z globalizacji gospodarki światowej. W efekcie modernizacja tej polityki polegała na zasadniczych reformach związanych z odejściem od scentralizowanego systemu w sprawach antymonopolowych na rzecz wprowadzenia decentralizacji. Realizowane w ostatnich dziesięciu latach przemiany zmierzały do uproszczenia zasad wykonywania unijnego prawa konkurencji oraz zracjonalizowania jego funkcjonowania. Nastąpiła poprawa skuteczności egzekwowania unijnych przepisów konkurencji oraz przejrzystości stosowanych procedur. W sytuacji kryzysu Komisja Europejska wykazała się znaczną elastycznością. Przeprowadzone reformy pozwoliły na skoncentrowanie się KE na najpoważniejszych przypadkach naruszenia konkurencji, koordynowaniu unijnej polityki konkurencji oraz zmierzeniu się z wyzwaniami, które wymagają dalszych reform. Wyzwania, przed jakimi stoi obecnie polityka konkurencji UE mają różnoraki charakter. Po pierwsze, mamy do czynienia z wyzwaniami natury teoretycznej, polegających m.in. na braku jednoznacznej odpowiedzi ze strony teorii jaką konkurencję należy chronić i wynikających z tego dalszych dylematów związanych z definicją pozycji dominującej i określeniem możliwości jej nadużywania, czy określenia pożądanej struktury rynku i metod mierzenia efektywności przedsiębiorstw. Po drugie, niezwykle istotne są wyzwania wynikające z globalizacji gospodarczej i intensywnego rozwoju korporacji międzynarodowych takie jak budowa wielostopniowych i skomplikowanych struktur własnościowych i organizacyjnych przez te przedsiębiorstwa, czy zjawisko koopetycji i tzw. wzajemnej wyrozumiałości. Po trzecie należy również pamiętać o wyzwaniach instytucjonalno-organizacyjnych wynikających z faktu, iż polityka konkurencji UE jest wspólnotową polityką tego ugrupowania realizowaną niejako na dwóch poziomach unijnym i krajowym, oraz intensywnych prób internacjonalizacji tej polityki. Bibliografia Altmonte, C., Nava, M., 2005, Economics and Policies of an Enlarged Europe, Edward Elgar Publishing, Northampton. 15

16 Brandtner, B., 2010, State Aid Reform The State and Action Plan, w: Zmiany w polityce konkurencji na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, red. M. Krasnodębska-Tomkiel, UOKiK, Warszawa. Clarke, R., Morgan, E., 2006, New development in UK and EU competition policy, Edward Elgar Publishing, Northampton. Craig, P., de Burca, G. (red.), 2011, The Evolution of EU Law, Oxford University Press, New York. Cyfert, Sz., 2012, Granice organizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Cygler J., Aluchna M., Marciszewska E., Witek-Hajduk M.K., Materna G., 2013, Kooperencja przedsiębiorstw w dobie globalizacji. Wyzwania strategiczne, uwarunkowania prawne, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa. D'Aveni, R. A., 1997, Waking up to the New Era of Hypercompetition, The Washington Quarterly, Jg. 21, H. 1. ECN, 2006, Model leniency program. Report on Assessment of the State of Convergence, ECN. El-Agraa, A., Ardy, B., 2011, The European Union: Economics and Policies, Cambridge University Press, Cambridge. European Commission, 2014, Cartel statistics, cartels/ European Union, 2010, Consolidated versions of the Treaty on European Union and the Treaty on the Functioning of the European Union, OJ C 83/01 vol. 53 z Evenett, S., Hoekman, B., Cattaneo, O. (red.), 2009, Effective Crisis Response and Openness: implications for the Trading System, The World Bank, Washington. Gerber, D., 2010, Globalization, Europeanization and Competition Law: Locating Europe, Locating Poland, w: Zmiany w polityce konkurencji na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, UOKiK, s Hammond, S., O Brien, A., 2010, The Evolution of Cartel Enforcement over the Last Two decades: The US Perspective, w: Zmiany w polityce konkurencji na przestrzeni ostatnich dwóch dekad, red. M. Krasnodębska-Tomkiel, UOKiK, Warszawa. Jayachandran S., Gimeno J., Varadarajan P.R., 1999, The Theory of Multimarket Competition: A Synthesis and Implications for Marketing Strategy. Journal of Marketing, Vol. 63, No. 3/1999, s Jóźwiak, S., 2011, Europejska Sieć Konkurencji model: struktura i współpraca oraz kompetencje decyzyjne członków, UOKIK, Warszawa. Jurkowska-Gomułka, A., 2012, Stosowanie zakazu porozumień ograniczających konkurencję zorientowane na ocenę skutków ekonomicznych? Uwagi na tle praktyki decyzyjnej Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w odniesieniu do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2007 roku, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny (ikar), nr 1(1). Kokkoris, I., Lianos, I. (red.), 2010, The reform of EC competition law: new challenges, Kluwer Law International, The Netherlands. Kokkoris, I., Olivares-Caminal, R., 2010, Antitrust Law Amidst Financial Crisis, Cambridge University Press, Cambridge. Komisja Europejska, 2010, Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2009, Unia Europejska, Luksemburg. Komisja Europejska, 2012a, Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2011, Unia Europejska, Bruksela. Komisja Europejska, 2012b, Unowocześnienie unijnej polityki w dziedzinie pomocy państwa, COM(2012) 209, Bruksela, Komisja Europejska, 2013, Sprawozdanie dotyczące polityki konkurencji za rok 2012, Unia Europejska, Bruksela. 16

17 Komunikat Komisji, 2009, Wytyczne w sprawie priorytetów, którymi Komisja będzie się kierować przy stosowaniu art. 82 Traktatu WE w odniesieniu do szkodliwych działań o charakterze praktyki wyłączającej, podejmowanych przez przedsiębiorstwa dominujące, 2009/C 45/02, Bruksela. Laible, J., Barkey, H., 2006, European responses to globalization: resistance, adaptation and alternatives, Elsevier, Oxford. McGovan, L., 2010, The Antitrust Revolution in Europe, Edward Elgar Publishing, Northampton. McNutt, P. A., 2001, The Relevant Firm in European Merger Law: Spillover Effects and Control, World Competition, Vol. 24, Issue 2. Monti, G., 2007, EC Competition Law, Cambridge University Press, Cambridge. Odrobina, A., 2012a, Przemiany w europejskiej polityce konkurencji w kontekście integracji europejskiej, w: Integracja regionalna wobec wyzwań współczesnej gospodarki światowej, red. E. Molendowski, Difin, Warszawa. Odrobina, A., 2012b, Wspólnotowa polityka konkurencji wobec kwestii transferu technologii, w: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie, red. E. Molendowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2007, red. A. Jurkowska, T. Skoczny, Oficyna a Wolters Kluwers business, Warszawa. Orzecznictwo sądów wspólnotowych w sprawach konkurencji w latach , 2010, red. A. Jurkowska Gomułka, Oficyna a Wolters Kluwers business, Warszawa. Śliwińska, M., 2007, Polityka konkurencji Unii Europejskiej z punktu widzenia wzrostu siły ekonomicznej wielkich korporacji międzynarodowych, UOKiK, Warszawa. Śliwińska, M., 2012, Polityka ochrony konkurencji i konsumenta, w: Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, red. E. Małuszyńska, B. Gruchman, PWN, Warszawa. Śliwińska, M., 2013, Ochrona konkurencji we współczesnej gospodarce wyzwaniem dla teorii konkurencji, Ekonomia i Prawo, Tom XII, nr 2/2013, s statistics/statistics.pdf, (dostęp ). Unia Europejska, 2003, Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82, DUWE L 001, Unia Europejska, 2004, Rozporządzenie Rady (WE) nr 139/2004 z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw, DUWE L 024, Unia Europejska, 2006, Obwieszczenie Komisji w sprawie zwalniania z grzywien i zmniejszania grzywien w sprawach kartelowych, DUUE C 298, UOKiK, 2004, Leniency, UOKiK, Warszawa. Urrlich, H. (red.), 2006, The Evolution of European Competition Law. Whose Regulation, Which Competition?, Edwards Elgar Publishing, Northampton. 10 YEARS OF THE REFORMS OF THE EU COMPETITION POLICY EVALUATION AND CHALLENGES FOR THE FUTURE The impulse to the widest reform of the Competition Policy of the EU was the process of the biggest EU enlargement in 2004, as well as the challenges resulting from the changes 17

18 in the global economy. Therefore the aim of this paper is to analyze and evaluate the last decade reforms of the EU Competition Policy, as well as to identify the challenges, which will require finding the new solutions in the future. The reform introduced in the year 2004 decentralized the enforcement of the antitrust law of the EU, simplified the competition rules and rationalized functioning of the whole EU Competition Policy. The effectiveness of competition law enforcement and procedures transparency significantly improved. The reforms enabled the European Commission to concentrate on the most important issues and anticompetitive cases, coordination of the EU Competition Policy and coping with challenges, e.g. during the global financial crisis time. There are still different challenges standing before the EU Competition Policy. Firstly, in the theoretical dimension, there is a need for further research in order to come closer to the answers referring to the questions like: what kind of competition should be protected, how to define dominant position and identify different ways of its abuse or how to determine the proper market structure from the competitive process point of view or to find effective ways of measuring the efficiency of enterprises. Secondly, important are the challenges resulting from the economic globalization and expansion of the MNs and development of their complex organizational and ownership structures and the phenomenon of so called mutual forbearance. Thirdly, important are also challenges resulting from the fact, that the Competition Policy is the common policy of the UE realized on the UE and member states level and from the internationalization process of this policy. 18