Kierunki rozwoju m.st. Warszawy wobec perspektywy finansowej Unii Europejskiej Warszawa Społeczna. (materiał do dyskusji publicznej)

Transkrypt

1 Kierunki rozwoju m.st. Warszawy wobec perspektywy finansowej Unii Europejskiej Warszawa Społeczna (materiał do dyskusji publicznej) Warszawa stała się w latach kluczowym beneficjentem środków unijnych w Polsce. Pozyskanie ponad 8 mld złotych unijnego dofinansowania wpłynęło znacząco na przyśpieszenie procesów rozwojowych w mieście w wielu sektorach. Aktywność miasta w pozyskiwaniu środków unijnych stała się widoczna nie tylko dzięki dużym projektom infrastrukturalnym w zakresie infrastruktury ochrony środowiska, transportu publicznego i dróg. Pojawiły się pierwsze projekty w obszarze infrastruktury kulturalnej, zdrowotnej i społecznej. Szczególne znaczenie miało rozwinięcie aktywności samorządu w kompleksowych projektach społecznych, rewitalizacyjnych w zakresie zatrudnienia i rozwoju gospodarczego. Pojawiły się również projekty w unikalnych w skali kraju obszarach takich jak ochrona gatunków chronionych, projekty innowacyjne i badawcze. Wzmożonej aktywności miasta towarzyszył również znaczący wzrost ilości projektów pozostałych beneficjentów z sektora publicznego i prywatnego. Łączna wartość unijnego finansowania w Warszawie wynosi obecnie ponad 14 mld zł. Poza Miastem Stołecznym Warszawą do największych inwestorów należy Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, Przedsiębiorstwo Porty Lotnicze, Polskie Linie Kolejowe oraz uczelnie wyższe i jednostki naukowo-badawcze (przede wszystkim Uniwersytet Warszawski, Politechnika Warszawska, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wojskowa Akademia Techniczna, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Narodowe Centrum Badań Jądrowych). Wspomniane podmioty realizują w Warszawie kluczowe inwestycje rozwojowe o znaczeniu ponadlokalnym, które wpływają pozytywnie na wzrost gospodarczy miasta i całego obszaru metropolitarnego. Nowe podejście Unii Europejskiej do finansowania rozwoju zaproponowane w strategii EUROPA 2020 (EUROPA Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu) wymaga większej koncentracji na kreowaniu wzrostu gospodarczego na wszystkich poziomach - europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Konieczne jest również przewartościowanie obecnego systemu korzystania ze wsparcia w Warszawie. Dotychczasowe środki Warszawa wydawała efektywnie na realizację podstawowych inwestycji infrastrukturalnych, stanowiących o możliwości dalszego rozwoju regionu (miasta) i realizacji szczegółowych celów w zakresie szeroko pojętej polityki zrównoważonego rozwoju. W ten sposób realizowana jest polityka rozwoju, przejawiającą się w dążeniu do nadrobienia opóźnień, w stosunku do znacznie bardziej rozwiniętych regionów starej Unii. Założenia tej polityki rozwoju zostały ujęte w Strategii Rozwoju Warszawy do roku 2020 i uzupełnione/rozwinięte w dokumentach strategicznych niższego

2 rzędu w takich obszarach jak transport, ochrona środowiska, rozwój zrównoważony, polityka społeczna, rozwój gospodarczy. Dziś Warszawa rozpoczyna kolejny etap swojego rozwoju. Proces pozyskania rekordowych środków unijnych zbiegł się w czasie i miał również wpływ na rozwój gospodarczy i społeczny miasta. W tym czasie odnotowano gwałtowny wzrost pozycji Warszawy na arenie międzynarodowej (potwierdzony wieloma rankingami i badaniami). Aby podtrzymać pozytywne trendy wzrostu gospodarczego konieczny jest dalszy rozwój infrastruktury transportowej. Niezbędna jest też realizacja przyjętego zrównoważonego planu zmierzającego do redukcji zanieczyszczeń. Ważnym elementem jest również doskonalenie narzędzi włączenia społecznego, które muszą być dostosowane do zróżnicowanych potrzeb lokalnych na terenie Warszawy. Wyzwania globalizacji wymagają również konsekwentnej polityki w zakresie kreowania trwałych podstaw rozwoju gospodarczego opartego o rozwój kapitału intelektualnego, kreatywność, innowacje i potencjał badawczo-rozwojowy. Zgodnie z zaleceniami Strategii Rozwoju Kraju, Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, Koncepcji Przestrzennego Rozwoju Kraju konieczne jest również ciągłe doskonalenie jakości zarządzania. Dotyczy to zarówno nowych instrumentów w zakresie zarządzania rozwojem - zarządzania wieloszczeblowego, jak również obejmuje nowy model włączania środowisk społecznych, gospodarczych i naukowych w nurt przemian społecznogospodarczych tak, by stały się one aktywnym partnerem dla planowania i realizacji działań rozwojowych. Niniejszy dokument stanowi materiał wyjściowy do dyskusji publicznej w zakresie kształtowania polityki rozwoju w ścisłym powiązaniu z wykorzystaniem możliwości finansowania kluczowych działań ze środków europejskich. Wskazane kierunki rozwoju zostały podzielone na trzy kluczowe obszary zgodnie z podejściem określonym w dokumencie strategicznym EUROPA Kluczowym uzasadnieniem dla takiej struktury dokumentu jest spodziewana koncentracja interwencji środków unijnych w układzie: 1. Warszawa Innowacyjna rozwój inteligentny (ang. smart growth), 2. Warszawa Społeczna rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu (ang. inclusive growth), 3. Warszawa Zrównoważona rozwój zrównoważony (ang. sustainable growth). Europejski Fundusz Społeczny (EFS) i Europejska Współpraca Terytorialna (EWT) Z uwagi na fakt, że środki pochodzące ze źródeł EFS i EWT mają charakter nieinwestycyjny tzn. co do zasady nie mogą finansować projektów infrastrukturalnych oraz ze względu na wielkość projektów (w przeważającej części nie przekraczają 1 mln zł) system ich wdrażania był oparty na innych założeniach i miał charakter bardziej masowy. Kluczową rolę odgrywała aktywność lokalna poszczególnych dzielnic i dzielnicowych jednostek organizacyjnych (ośrodki pomocy społecznej, szkoły). Niewielka skala projektów, a także zakres kompetencji dzielnic sprawiły, że to od aktywności tych ostatnich zależy ilość i jakość projektów realizowanych w zakresie edukacji, polityki społecznej czy rewitalizacji. W okresie

3 programowania dofinansowanie pozyskało 36 projektów dotyczących spraw społecznych, 15 z nich było realizowanych na poziomie centralnym (głównie Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy i Urząd Pracy m.st. Warszawy) a 21 na poziomie dzielnicowym. Na poziomie dzielnic bardzo dużą aktywnością wykazały się Ośrodki Pomocy Społecznej realizujące 16 projektów oraz urzędy dzielnic (5 projektów). Najwięcej projektów po trzy zrealizowano na terenie dzielnic Bemowo, na Mokotowie, Targówku, Ursynowie, Wawrze, Wesołej, Włochach, Woli i Żoliborzu po dwa projekty, a na terenie Bielan i Rembertowa zrealizowano 1 projekt. Ani urzędy dzielnic ani Ośrodki Pomocy Społecznej z dzielnic: Wilanów, Ursus, Śródmieście, Praga Północ, Praga Południe, Ochota i Białołęka nie zrealizowały projektu finansowanego z EFS do roku W latach 2007/2008 podjęto szereg działań mających na celu zwiększenie zaangażowania dzielnic i ośrodków pomocy społecznej w proces realizacji projektów oraz zwiększenia intensyfikacji współpracy z partnerami społeczno gospodarczymi: 1) stworzono komórkę organizacyjną wydział projektów społecznych, którego celem był nadzór nad procesem tworzenia projektów społecznych w całym mieście, 2) rozwinięto system eurokoordynatorów w dzielnicach komórkach i jednostkach organizacyjnych miasta, których celem było wsparcie w tworzeniu projektów, 3) stworzono Centrum Eurodotacje, którego celem było wsparcie organizacji pozarządowych i jednostek organizacyjnych miasta w tworzeniu projektów oraz stymulacja tworzenia partnerstw pomiędzy sektorem publicznym i pozarządowym, 4) uregulowano (w formie zarządzenia) system zarządzania procesem przygotowania projektów, 5) uregulowano i rozwinięto współpracę z partnerami społecznymi w zakresie realizacji projektów. System jako całość zaowocował znacznie większą liczbą przygotowywanych przez miasto projektów finansowanych przede wszystkim z EFS. Łącznie komórki i jednostki organizacyjne przygotowały dużą liczbę projektów. Na ogólną liczbą 273 projektów przygotowanych w latach , 149 otrzymało środki na realizację. Spośród 149 projektów, aż 112 było realizowanych na poziomie lokalnym (dzielnicowym). Warto zwrócić uwagę na fakt, iż coraz większą część projektów stanowią projekty partnerskie angażujące inne (poza miastem) podmioty zewnętrzne (organizacje pozarządowe, instytucje szkoleniowe i doradcze, uczelnie). Od 2009 m.st. Warszawa ogłosiło 21 konkursów partnerskich, na które podmioty społeczno - gospodarcze złożyły 235 oferty współpracy. Miasto podpisało 92 umowy partnerskie i złożyło 64 projekty w partnerstwie. Projekty, które otrzymały dofinansowanie dotyczyły następujących zagadnień: Rozwój przedsiębiorczości, Wparcie dla przedsiębiorców z sektora kreatywnego, Wspieranie kompetencji kluczowych uczniów, w tym w szczególności dotyczących nauk przyrodniczych i matematycznych, Wspieranie rozwoju szkolnictwa zawodowego, Usprawnianie i wsparcie systemu pomocy społecznej,

4 Aktywizacji rynku pracy, Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, Wspieranie efektywności energetycznej, Dodatkowe zajęcia wyrównawcze dla dzieci młodzieży, Badania i analizy rynku pracy, Podnoszenia kwalifikacji urzędników, Aktywizacji sektora ekonomii społecznej, W roku 2009 w związku ze zdiagnozowaną dużą dyspersją projektów realizowanych w Warszawie, dla zwiększenia efektywności, BFE podjęło działania zmierzające do usystematyzowania realizowanych w mieście projektów społecznych, które otrzymują dofinansowanie z UE. Nałożyło się to z okresem spowolnienia w polityce społecznej po przyjęciu Społecznej Strategii Warszawy Tym samym BFE w porozumieniu z CKS i BPS rozpoczęły działania polegające na operacjonalizacji SSW na poziomie dzielnic. Celem tego procesu było zaangażowanie społeczności lokalnych w proces podejmowania decyzji strategicznych dotyczących włączającego rozwoju dzielnic. Działania zostały podzielone na dwie części: diagnozę sytuacji problemowych w dzielnicach oraz proces ustalania priorytetów dzielnicowych w obszarze społecznym. Realizacja ww. założeń przebiegała według następującego schematu: a) stworzenie wspólnego formatu danych niezbędnych do przeprowadzenia analizy problemów społecznych na poziomie dzielnicowym, b) spotkania z dzielnicami i ośrodkami pomocy społecznej na temat sposobu jej tworzenia, c) analiza przekrojowa sytuacji społecznej Dzielnic m.st. Warszawy, d) spotkania z dzielnicami na etapie tworzenia priorytetów rozwojowych dzielnic, e) konsultacje społeczne i spotkania robocze z przedstawicielami lokalnych organizacji pozarządowych nt. kształtu zaproponowanych priorytetów. Wszystkie dzielnice odpowiedziały pozytywnie na zaproponowane działania i przygotowały lokalny układ priorytetów. Rok 2011 stanowił okres przejściowy, dający możliwość dzielnicom do przeformułowania i zbadania zasadności priorytetów oraz możliwości ich wdrażania w polityce dzielnicy. Zrealizowano również badania opinii publicznej nt. adekwatności dobranych priorytetów. Prezentowane podejście miało charakter operacjonalizacji Strategii Społecznej Warszawy, celem upowszechnienie i przeformułowania na konkretne działania na poziomie lokalnym, założeń ogólnych strategii. Efektem operacjonalizacji w odniesieniu do realizowanych działań na poziomie lokalnym było wygenerowanie: wspólnych projektów międzydzielnicowych dotyczących rozwiązywania podobnych co do charakteru problemów, zintegrowanego podejście w zakresie projektów społecznych,

5 większej koncentracji działań w ramach projektów systemowych na wybranych priorytetach dzielnicowych. Warszawa Społeczna (Inclusive Warsaw) Kluczowym elementem polityki społecznej, rozumianej jako rozwój włączający będzie zwiększenie efektywności wydatkowanych środków publicznych na cele społeczne, przy jednoczesnym stopniowym podnoszeniu jakości świadczonych usług na rzecz mieszkańców. Jak wynika z zapisów projektów Rozporządzeń KE w sprawie Polityki Spójności, przy warunkach dot. podziału środków na woj. Mazowieckie, 40 % stanowić będą projekty finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Dlatego, tak istotne jest uzyskanie konsensu społecznego i porozumienia pomiędzy wszystkimi aktorami polityki społecznej w mieście, w szczególności pomiędzy samorządem lokalnym (urząd miasta, dzielnice), jego jednostkami organizacyjnymi (istotna rola ośrodków pomocy społecznej), organizacjami pozarządowymi, uczelniami i sektorem prywatnym. Polityka społeczna powinna koncentrować się na wprowadzaniu innowacji i rozwiązań mających na celu zmniejszenie grupy osób kwalifikujących się do pomocy społecznej poprzez szerokie długoletnie programy profilaktyczne i aktywizujące, bazując na kilku sztandarowych programach. Kluczowymi wyzwaniami powinno być: 1) usprawnienie administrowania pomocą społeczną celem zwiększenia efektywności i wielkości środków kierowanych bezpośrednio do klienta pomocy społecznej oraz wprowadzenie modelu weryfikacji efektywności działań realizowanych w pomocy społecznej w mieście, 2) konsekwentna planowa realizacja programu rewitalizacji, mająca charakter kompleksowy tj. powiązania działań społecznych z inwestycyjnymi. Koniecznym jest nawiązywanie szerokich partnerstw i angażowanie społeczności lokalnych na najwcześniejszym możliwym etapie realizacji procesu rewitalizacji. Koniecznym jest wspieranie inicjatyw oddolnych, takich jak np. rewitalizacja warszawskich podwórek. Nie zaleca się realizacji samodzielnych inwestycji bez wdrażania komponentów społecznych tj. nieinwestycyjnych, 3) upowszechnienie konsultacji społecznych jako podstawowego procesu decyzyjnego na poziomie lokalnym, 4) Wsparcie procesu wdrażania i kreowania innowacji w szkołach od najmłodszych lat. W tym celu koniecznym staje się stworzenie warszawskiego programu cyfrowej szkoły, który w perspektywie 10 lat będzie stymulował rozwój nauk informatycznych i okołoinformatycznych. W tym celu należy stworzyć sieć bezpłatnego dostępu do Internetu we wszystkich szkołach w Warszawie, spowodować umożliwienie korzystania z komputerów osobistych przez wszystkich uczniów szkół podstawowych klas 4,5,6 oraz gimnazjalistów. Należy dążyć do wprowadzenia podręczników dla warszawskich dzieci w formie elektronicznej i zapewnić najuboższym dostęp do podręczników w wersji elektronicznej, 5) systemowe przeciwdziałanie ubóstwu, rozumiane jako aktywizacja społecznozawodowa osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem, w tym systemowe rozwiązania uwzględniające wyzwania związane ze starzejącym się społeczeństwem oraz przeciwdziałanie i wychodzenie z bezdomności.

6 Jak wynika z wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, w ramach instrumentu tzw. Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych, w kontekście działań społecznych, możliwe będą dofinansowania działania związane z kwestią przeciwdziałania ubóstwu i kompleksowej rewitalizacji.

7 CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA WARSZAWY STANOWIĄCA TŁO DEBATY WARSZAWA SPOŁECZNA BEZROBOCIE W końcu grudnia 2010 roku w Warszawie zarejestrowanych było osób bezrobotnych i liczba ta zwiększyła się o 23,4% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego. Najwięcej bezrobotnych zarejestrowanych było w dzielnicach Praga-Południe i Mokotów (po 11,9% ogółu w Warszawie), a najmniej w Wilanowie (0,6%) i Wesołej (1,1%). Problemy ze znalezieniem pracy miały zarówno osoby z wykształceniem wyższym, jak i najniższym. Największą grupę bezrobotnych stanowiły kolejno osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym (25,1%), gimnazjalnym, podstawowym i niepełnym podstawowym (24,1%) oraz wyższym (23,6%). Analizując strukturę bezrobotnych w poszczególnych dzielnicach można stwierdzić, że trudniej jest znaleźć pracę w pierwszej kolejności osobom z wyższym wykształceniem mieszkającym w takich dzielnicach jak: Wilanów, Ursynów czy Białołęka (stanowiły one najwyższy odsetek wśród bezrobotnych zarejestrowanych w tych dzielnicach), a następnie osobom z najniższym poziomem wykształcenia zamieszkującym dzielnice takie jak: Praga-Północ, Włochy i Wola. Rysunek 1 Bezrobotni zarejestrowani na 1000 ludności w wieku produkcyjnym w 2010 r. (stan w dniu 31.XII)

8 Rysunek 2 Struktura bezrobotnych zarejestrowanych wg poziomu wykształcenia w 2010 r. (stan w dniu 31.XII) ZASOBY MIESZKANIOWE W Warszawie występuje duże zróżnicowanie warunków mieszkaniowych, uzależnione od wieku zabudowy, powierzchni lokalu, zagęszczenia mieszkań oraz ich stanu technicznosanitarnego. Zabudowa mieszkalna w centralnych dzielnicach jest dość gęsta, a nowe osiedla lokowane są na obrzeżach miasta (np. Białołęka, Wilanów). Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosi 58 m2 i przeważa ona wśród mieszkań wybudowanych w centralnych dzielnicach, w miarę oddalania się od centrum powierzchnia użytkowa lokali wzrasta.

9 Rysunek 3 Przeciętna powierzchnia użytkowa i mieszkania w 2010 r. (stan w dniu 31.XII) Rysunek 4 Mieszkania niewyposażone w CO i łazienkę w 2010 r. Infrastruktura mieszkaniowa w poszczególnych dzielnicach jest zróżnicowana, co ma związek ze stanem technicznym budynków. Poziom techniczny zasobów mieszkaniowych obrazuje wyposażenie mieszkań w urządzenia techniczno-sanitarne. Najgorsze wyposażenie mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne występuje w 4 dzielnicach (Praga-Północ, Rembertów, Wawer i Włochy), w których odnotowano większy odsetek mieszkań bez łazienki oraz centralnego ogrzewania.

10 Liczba mieszkań oddanych do użytkowania wzrosła, zarówno w przeliczeniu na 1000 ludności (śr. wskaźnik = 7,3), jak i w przeliczeniu na 1000 zawartych małżeństw (śr. wskaźnik = 1391). Pomimo rosnącego wskaźnika oddanych mieszkań w Warszawie, jedyną dzielnicą, w której zjawisko to nie wystąpiło jest dzielnica Praga Północ. Brak ten obejmuje każdą z form budownictwa tj. indywidualne, przeznaczone na sprzedaż i wynajem, spółdzielcze oraz komunalne. Rysunek 5 Mieszkania oddane do użytkowania na 1000 ludności w 2010 r. LUDNOŚĆ W ostatnich latach współczynnik rodności systematycznie osiągał coraz to większe wartości. Nieodłącznie towarzyszył mu wzrastający czynnik małżeństw zawartych w danym roku, który w 2010 r. uległ nieznacznemu zmniejszeniu. Dzielnicami o najwyższej liczbie zawartych małżeństw są Bemowo, Wilanów i Rembertów. Podobnie niewielki spadek można zaobserwować w liczbie rozwodów, których najwięcej przeprowadzono w dzielnicy Targówek, Praga Południe i Praga Północ. W skali Warszawy rozwody w podobnym stopniu dotknęły małżeństwa bezdzietne (51%), jak i rodziny z dziećmi (49%).

11 Rysunek 6 Małżeństwa zawarte i rozwody na 1000 ludności w 2010 r. W 2010 r. zdecydowana większość dzieci tj. 80,0% przyszła na świat w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie. Analiza danych dotyczących urodzeń pozamałżeńskich w podziale na poszczególne dzielnice pokazuje, że ich różnicowanie jest znaczne. Najwyższy odsetek urodzeń pozamałżeńskich odnotowano w dzielnicy Praga-Północ (34,0%), gdzie jest on ponad trzykrotnie wyższy niż w dzielnicy Wesoła (11,0%). Rysunek 7 Urodzenia żywe pozamałżeńskie w 2010 r. POMOC SPOŁECZNA Pomoc społeczna kierowana jest do osób i rodzin o najniższych dochodach, natomiast przy określaniu uprawnień do świadczeń rodzinnych kryterium dochodowe jest nieco wyższe, gdyż system ten ma na celu wsparcie w wychowaniu dzieci z rodzin gorzej sytuowanych oraz wsparcie rodzin, w których znajdują się osoby niepełnosprawne lub ciężko chore. Wśród dzielnic korzystających w największym stopniu z zasiłków stałych znajdują się Praga Północ, Rembertów oraz Bemowo. Najbardziej zauważalny na przestrzeni 2010/2011 roku wzrost liczby korzystających z tych świadczeń nastąpił w dzielnicach Ochota i Ursus. Analiza

12 danych pokazuje, że w przypadku niektórych dzielnic zmalała liczba rodzin, którym udzielono zasiłków stałych. Zjawisko to miało miejsce w szczególności w dzielnicy Wola, Praga Południe i Śródmieście. Rysunek 8 Zasiłki stałe w 2011 r. Wg danych na 2010 r. w m.st. Warszawa znajduje się 103 placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży. Największa ich liczba zlokalizowana jest w dzielnicach Praga Północ, Praga Południe oraz Wola. Jednocześnie w tych samych dzielnicach największej liczbie wychowanków udzielana jest pomoc. Rysunek 9 Placówki wsparcia dziennego dla dzieci i młodzieży w 2010 r. W nawiasach podano liczbę placówek w danej dzielnicy. EDUKACJA Zgodnie z danymi Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie wyniki osiągane na egzaminach przez uczniów szkół warszawskich są wyraźnie lepsze niż uczniów szkół w pozostałych powiatach województwa mazowieckiego. W przypadku sprawdzianu (ocenianego w skali 0 do 40 punktów) dla uczniów klas szóstych szkół podstawowych wynosiły one średnio 29,06 pkt, a z egzaminu gimnazjalnego (ocenianego w skali 0 do 50 punktów) z części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej oraz języka angielskiego odpowiednio 34,43 pkt, 28,41 pkt, i 36,35 pkt.

13 Wyniki uzyskiwane przez uczniów szkół położonych w poszczególnych dzielnicach Warszawy są zróżnicowane. Najlepsze wyniki ze sprawdzianu szóstych klas szkoły podstawowej osiągali uczniowie szkół położonych na Ursynowie (31,76 pkt), Żoliborzu (30,49 pkt), i w Wesołej (30,19 pkt). Wyniki zdecydowanie poniżej średniej dla Warszawy uzyskali uczniowie na Pradze-Północ (25,02 pkt) i Woli (27,42 pkt). W przypadku egzaminu gimnazjalnego najlepsze wyniki zarówno z części humanistycznej, matematyczno-przyrodniczej, jak i języka angielskiego osiągnęli uczniowie placówek położonych w Śródmieściu (odpowiednio 37,23 pkt, 32,28 pkt, 39,75 pkt), natomiast najniższe na Pradze-Północ (30,37 pkt, 23,19 pkt i 31,33 pkt). Zdecydowane różnice w szkolnych osiągnięciach uczniów pomiędzy dzielnicami, z ekstremami Ursynów/Śródmieście Praga Północ, wynikają ze zróżnicowania statusu społeczno-ekonomicznego rodziców, kapitału kulturowego rodzin oraz kumulacji problemów społecznych na terenach dzielnic. Niższy status społeczno-ekonomiczny rodzin często wpływa na mniejsze zainteresowanie lokalnej społeczności edukacją i słabsze angażowanie się w kształcenie dzieci i rozwój szkół. W efekcie najgorsze wyniki testów osiągają uczniowie ze szkół w dzielnicach o największym odsetku osób korzystających z pomocy społecznej (w roku 2010 są to Praga Północ, Praga Południe, Wola). Rysunek 10 Średnie wyniki sprawdzianu uczniów kończących szkołę podstawową w 2010 r.

14 Rysunek 11 Średnie wyniki egzaminu uczniów kończących gimnazja w 2010 r. BEZPIECZEŃSTWO PUBLICZNE Stan bezpieczeństwa publicznego można ocenić za pomocą wskaźnika liczby przestępstw stwierdzonych na 1 tys. ludności oraz wskaźnika wykrywalności sprawców tych przestępstw. W ostatnich latach stan bezpieczeństwa publicznego uległ znacznej poprawie nastąpił spadek przestępczości, szczególnie o charakterze kryminalnym, wzrósł wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw, jak również zmniejszyła się liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych. W 2010 r. najwięcej przestępstw odnotowano w dzielnicach Śródmieście i Wilanów, a najmniej w dzielnicach: Białołęka, Wesoła i Ursus. W ponad 80% przypadków były to przestępstwa o charakterze kryminalnym. Liczba i rodzaj popełnianych przestępstw wiąże się z charakterem danej dzielnicy. W Śródmieściu, gdzie znajdują się placówki urzędów, siedziby prywatnych firm i Dworzec Centralny, dochodzi do największej liczby przestępstw. Ponadto charakterystyczny dla tej dzielnicy duży przepływ turystów przyciąga drobnych przestępców. Wilanów z kolei uważany jest za dzielnicę zamieszkaną przez ludzi zamożnych, na terenie której powstają nowe apartamentowce i inne inwestycje, co czyni ją atrakcyjną także dla przestępców.

15 Rysunek 12 Przestępstwa stwierdzone przez Policję i prokuraturę na 1000 ludności i wskaźniki wykrywalności sprawców przestępstw stwierdzonych w 2010 r. Stosunkowo niski wskaźnik przestępstw stwierdzonych na Białołęce czy w Wesołej oznacza, że mieszkańcy tych dzielnic są w mniejszym stopniu narażeni na zagrożenie przestępstwami przeciwko mieniu i zdrowiu. W zakresie ochrony porządku publicznego, na terenie m.st. Warszawy, pracę Policji wspiera Straż Miejska. Największą liczbę zgłoszeń i interwencji przyjętych przez Straż Miejską odnotowano w dzielnicy Śródmieście (21,2% ogółu zgłoszeń i 19,1% ogółu interwencji). Najczęściej kończyły się one udzieleniem pouczenia lub wezwaniem sprawcy wykroczenia do stawiennictwa BEZDOMNOŚĆ Miasto stołeczne Warszawa dofinansowuje placówki dla osób bezdomnych prowadzone przez organizacje pozarządowe. Miasto podpisało w 2012 r. umowy na prowadzenie 2 noclegowni i 19 schronisk. Liczba osób bezdomnych przebywających w noclegowniach i w schroniskach utrzymuje się na stałym poziomie w poszczególnych kwartałach lat , wzrastając w okresie jesienno zimowym (ok w I kwartałach , ok.1200 w II kwartałach lat , nieco poniżej 1200 w III kwartałach lat , ok w IV kwartałach lat ). Dane przedstawione na wykresie obrazują tę tendencję w latach

16 Rysunek 13 Liczba osób bezdomnych w placówkach Liczba miejsc dotowanych przez Miasto w placówkach dla osób bezdomnych (nieco ponad 1500) była do listopada 2012 r. stała przez cały rok. Obecnie zróżnicowano znacznie liczbę miejsc w noclegowniach (całoroczne 300 i dodatkowo sezonowe, od listopada do kwietnia 120). W celu zwiększenia efektywności w zakresie wykorzystania oraz planowania miejsc dla osób bezdomnych, niezbędne jest posiadanie bazy danych o osobach bezdomnych, uwzględniającej informacje dotyczące m.in. miejsca ostatniego zamieszkania, długości pobytu w placówkach dla osób bezdomnych. Istotne jest również podjęcie dyskusji nad systemem kierowania osób bezdomnych do placówek z wykorzystaniem decyzji administracyjnej. Takie rozwiązanie wymaga jednak zmiany dotychczasowej formy współpracy z organizacjami pozarządowymi - ze wsparcia na powierzenie realizacji zadania. Niewątpliwie efektem takiego działania byłoby zwiększenie wpływu Miasta na standardy i zasady udzielanej pomocy. Koszty, szczególnie opieki wysokoprogowej, mogą jednak wtedy okazać się wyższe od obecnych. Stolica zawsze będzie przyciągać osoby bezdomne z uwagi na większe możliwości utrzymania się, dostęp do placówek pomocowych, itp. Dane za lata obrazują, że ok. 60 % osób bezdomnych posiada ostatnie miejsce zameldowania poza Warszawą. Rysunek 14 Ostatnie miejsce zameldowania osoby bezdomnej Jednocześnie tylko ok. 20 % bezdomnych to osoby przebywające w Warszawie poniżej jednego roku i odsetek ten, w porównaniu z IV kwartałem 2009 roku, ma tendencję spadkową.

17 Rysunek 15 Czas przebywania osoby bezdomnej w Warszawie Zatem większość bezdomnych w Warszawie to osoby, które przyjechały ponad rok temu z innej miejscowości w kraju. Z drugiej strony ustawa o pomocy społecznej na każdą gminę w Polsce nakłada obowiązek zapewnienia schronienia osobom bezdomnym. W przypadku pobytu bezdomnego w placówce pomocowej, znajdującej się na terenie innej gminny niż gmina ostatniego miejsca zameldowania, możliwe jest dla tej pierwszej ubieganie się o refundację kosztów. Opisany mechanizm prawny umożliwia Stolicy obniżenie kosztów utrzymania miejsc noclegowych (niezbędne kierowanie w drodze decyzji administracyjnej). Jednocześnie konieczne wydaje się podjęcie dyskusji na temat rodzaju działań pomocowych, którymi powinni zostać objęci bezdomni napływowi. Rozwiązaniem mogłyby być niskoprogowe noclegownie dostępne dla wszystkich bezdomnych, również tych, których ostatnie miejsca zamieszkania znajduje się poza Warszawą, ze szczególnym uwzględnieniem dostępności tych noclegowni w okresie jesienno-zimowym. Pomoc wysokoprogowa w formie schronisk, schronisk specjalistycznych i mieszkań chronionych kierowana byłaby wówczas do osób pochodzących z terenu m.st. Warszawy. Pozostaje kwestia ich finansowania i być może konieczność powierzenia zadania organizacjom pozarządowym, a nie tylko wspierania. Jednocześnie należy wziąć pod uwagę potencjał i zaangażowanie organizacji pozarządowych, które wyrażają większe zainteresowane prowadzeniem schronisk, jako dających większe możliwości udzielania efektywnej, długofalowej pomocy, nie ograniczonej do działań doraźnych. Obciążenia finansowe m.st. Warszawy w porównaniu z wydatkami Wojewody Mazowieckiego na działania wobec osób bezdomnych obrazuje wykres poniżej. Rysunek 16 Wydatki bezdomność w zł

18 Znaczna liczba osób bezdomnych przebywająca w placówkach dotknięta jest bezdomnością dłużej niż rok. Okres pobytu w noclegowniach i w schroniskach określony jest w regulaminach tych placówek. W noclegowni bezdomny może przebywać do 7 dni, a w okresie zimowym do 14. Natomiast w schroniskach do 3 lub sześciu miesięcy z możliwością przedłużenia. Należy też pamiętać, że osoby, które opuściły placówki noclegowe lub schroniska, mogą do nich powracać. Dane za lata pokazują, że liczba osób bezdomnych przebywających w schroniskach dłużej niż rok wzrasta. W IV kwartale 2009 r. osoby te stanowiły ponad 20 % ogółu, natomiast w II kwartale 2012 r. - 30% (wykres). Osoby przebywające w schroniskach charakteryzują się długotrwałą bezdomnością powyżej jednego roku (ponad 70% ogółu). Obserwuje się, że liczba tych osób na przestrzeni lat stopniowo rośnie (wykres). Rysunek 17 Okres pobytu osób bezdomnych w schroniskach Rysunek 18 Okres trwania bezdomności osób przebywających w schroniskach STARZEJĄCE SIĘ SPOŁECZEŃSTWO Obecnie w Warszawie żyje ponad 1,7 mln osób. Warszawa jest miastem, w którym mimo stałego napływu ludności, systematycznie zwiększa się liczba i udział osób starszych w ogólnej liczbie ludności. Obecnie proces starzenia się warszawiaków jest jednym

19 z ważniejszych problemów społecznych. W 2011 r. udział osób starszych (razem mężczyźni i kobiety w wieku 60 lat i więcej) wyniósł 24%. Wskaźnik ten oznacza, że mieszkańcy Warszawy tworzą populację starą demograficznie oraz, że stopień zaawansowania procesu starzenia się warszawiaków jest dość duży. W 2035 roku prognozowana liczba ludności w wieku 60 lat i więcej, wzrośnie w stosunku do roku 2011 o osób, tj. o 28,05%. Oznacza to, że do 2035 roku można oczekiwać systematycznego wzrostu liczby osób starszych w Warszawie. 54% tej populacji będą stanowiły kobiety. Rysunek 19 Prognozowane starzenie się społeczeństwa Warszawy do roku % 28% 28% 27% 26% 26% 27% 26% 27% 25% 25% 24% 24% 23% Rok Najwięcej osób w wieku 60 lat i więcej mieszka na Mokotowie (ponad 65 tys.). Większa koncentracja osób starszych występuje także na Pradze Południe, Woli, w Śródmieściu, na Bielanach oraz na Targówku. Natomiast najmniej osób w wieku powyżej 60 lat mieszka w Wesołej, Wilanowie i Rembertowie (rys. 20). Rysunek 20 Liczba osób w wieku 60 lat i więcej w dzielnicach m.st. Warszawy Wesoła Wilanów Rembertów Włochy Białołęka Ursus Żoliborz Wawer Praga-Północ Ochota Bemowo Ursynów Targówek Bielany Śródmieście Wola Praga-Południe Mokotów

20 Biorąc pod uwagę strukturę wieku mieszkańców poszczególnych dzielnic m.st. Warszawy wyraźnie widać, że populacja warszawskich seniorów jest nierównomiernie rozmieszczona w przestrzeni miasta. Najniższy udział osób w wieku ponad 60 lat w ogólnej liczbie ludności dzielnicy występuje na Białołęce (10%). Do młodych dzielnic należą także: Wesoła i Wilanów (17%). Natomiast największy udział osób w wieku 60 lat i więcej występuje w Śródmieściu (31%), na Żoliborzu i Mokotowie (30%), na Ochocie, Bielanach i Woli (28%) (rys. 21). Rysunek 21 Odsetek osób 60+ do ogółu mieszkańców dzielnicy m.st. Warszawy 35% 30% 31% 30% 30% 28% 28% 28% 26% 25% 25% 20% 23% 22% 22% 21% 20% 20% 19% 17% 17% 15% 10% 10% 5% 0% Białołęka Wesoła Wilanów Rembertów Ursynów Ursus Bemowo Wawer Praga-Północ Włochy Praga-Południe Targówek Wola Bielany Ochota Mokotów Żoliborz Śródmieście Powyższe dane wskazują na potrzebę kierowania projektów i usług miejskich w szczególności do najstarszych dzielnic. Wzmacnianie aktywności osób starszych Warto spojrzeć na osoby starsze nie jak na problem, ale jak na źródło czasu, potencjału, energii i doświadczenia, z którego można skorzystać nie tylko na polu rodzinnym, ale także na rzecz realizacji inicjatyw społecznych i obywatelskich. Aktywne zaangażowanie osób starszych może przynieść korzyści społeczne, dzięki bezpośredniemu uczestnictwu i możliwościom, jakie osoby te tworzą jako wolontariusze, liderzy lokalni czy nieformalni opiekunowie. Takie zaangażowanie pozwala również na utrzymanie motywacji osób starszych, wzmacniając poczucie własnej wartości i zapobiegając wykluczeniu społecznemu. W tym zakresie warto rozwijać ofertę miasta (UTW, Senior starszy, sprawniejszy, dzielnicowe programy zapobiegające wykluczeniu cyfrowemu) oraz uruchamiać nowe projekty odpowiadające na zbadane potrzeby seniorów. Aktywności osób starszych sprzyja również tani bilet seniora lub darmowy bilet na przejazdy komunikacją miejską. Rozwój dziennych form wsparcia osób starszych Utrzymanie osoby starszej w miejscu zamieszkania jest najbardziej efektywną formą wsparcia osób wymagających pomocy. Rozwój jakościowy usług opiekuńczych, który według opinii

21 wielu specjalistów wymaga wzmocnienia, oraz wzmocnienie oferty ośrodków wsparcia dziennego dla seniorów, pozwoli utrzymać osoby starsze jak najdłużej w środowisku i zmniejszy liczbę osób kierowanych do domów pomocy społecznej. Wysokość odpłatności za usługi opiekuńcze uzależniona jest od wysokości dochodu i ustalana jest indywidualnie, zgodnie z uchwałą Rady m. st. Warszawy. W 2011 roku w Warszawie przyznano usługi opiekuńcze dla 6013 osób w wieku 60 lat i więcej, na łączną kwotę zł. Miasto prowadzi 18 dziennych domów pomocy dla 2904 osób starszych, a kwota w budżecie m.st. Warszawy na ten cel w 2011 r. wyniosła zł. Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, nie mogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do zamieszkania w domu pomocy społecznej. W Warszawie funkcjonuje 18 domów pomocy społecznej, w tym 5 prowadzonych przez zgromadzenia zakonne lub organizacje pozarządowe, w których jest łącznie 1812 miejsc. Wszystkie domy pomocy społecznej zarejestrowane przez Wojewodę muszą spełniać określone w rozporządzeniu o domach pomocy społecznej standardy w zakresie zapewnienia mieszkańcom odpowiednich warunków bytowych, opiekuńczych i wspomagających, jak też w zakresie świadczonych przez wykwalifikowaną kadrę usług. Łączny koszt finansowania warszawskich domów pomocy społecznej w 2011 r. wyniósł zł. Rysunek 22 Środki finansowe w budżecie m.st. Warszawy w 2011 r. na działania dla seniorów ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł ,00 zł 0,00 zł zł zł zł zł zł zł zł zł bezpłatne przejazy komunikacją miejską dla osób 70+ bilet seniora program szczepień przeciwko grypie program Senior-starszy, sprawniejszy uniwersytety trzeciego wieku placówki dziennego wsparcia dla seniorów usługi opiekuńcze domy pomocy społecznej

22 Rysunek 23 Liczba osób korzystających z różnych form aktywności dofinansowanych z budżetu m.st. Warszawy bezpłatne przejazy komunikacją miejską dla osób 70+ bilet seniora program szczepień przeciwko grypie program Senior-starszy, sprawniejszy uniwersytety trzeciego wieku placówki dziennego wsparcia dla seniorów usługi opiekuńcze domy pomocy społecznej WNIOSKI Przeprowadzona analiza pokazuje wyraźny podział Warszawy na obszary wymagające mniejszego i większego wsparcia w zakresie rewitalizacji i walki wykluczeniem. Szczególne nasilenie problemów społecznych widoczne jest w dzielnicach takich jak Praga Północ, Praga Południe, Targówek oraz Wola. Dlatego też, dzielnice te, a dokładnie ich obszary kryzysowe, powinny w pierwszej kolejności zostać objęte wsparciem. Koncentracja rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym jest na tym obszarach znacznie większa niż w dzielnicach o mniejszym sprzężeniu problemów. Niemniej jednak w pozostałych dzielnicach istnieją obszary kumulacji problemów społecznych, które powinny być delimitowane i zaproponowane do działań interwencyjnych. Wydaje się, że w celu otrzymania wymiernych efektów udzielanego wsparcia, konieczna jest koncentracja działań na obszarze o zasięgu znacznie mniejszym niż dzielnica, wielkością odpowiadającą raczej rejonowi szkoły bądź osiedlu, jeżeli punktem wyjścia będzie wsparcie rodzin z dziećmi w wieku szkolnym. Wsparcie kierowane do rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym powinno obejmować zintegrowaną ofertę usług społecznych dostępną w miejscu zamieszkania w ramach Lokalnego Systemu Wsparcia.. Drugie podejście wymaga interwencji sektorowej koncentrując się na problemach przekrojowo. Dotyczy to kwestii bezdomności oraz wyzwań związanych ze starzejącym się społeczeństwem.

23 Lp. WNIOSKI Rewitalizacja Społeczna (obszarowo) 1. wyraźny podział na dzielnice wymagające mniejszego i większego wsparcia w zakresie rewitalizacji społecznej 2. obszary proponowane do objęcia wsparciem obszary kryzysowe dzielnic: - Praga Północ - Praga Południe - Targówek - Wola - inne obszary kryzysowe pozostałych dzielnic 3. sugerowane objęcie działaniami terytorium znacznie mniejszego niż dzielnica np. rejon, osiedle 4. koncentracja rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym w dzielnicach, cechujących się znacznym sprzężeniem problemów społecznych 5. zapewnienie rodzinom wieloproblemowym wsparcia w postaci zintegrowanej oferty usług społecznych dostępnych w miejscu zamieszkania 6. udzielanie wsparcia przez okres min. 2-3 lat 7. prowadzenie działań przez jednostki pozarządowe rozpoznawalne na danym terenie, z doświadczeniem w pracy z mieszkańcami 8. wykorzystywanie streetworkingu, jako kluczowego narzędzia prowadzenia działań 9. wprowadzenie do programu asysty rodzinnej jako szansy dla rodzin z problemami opiekuńczo-wychowawczymi Przeciwdziałanie wykluczeniu (sektorowo) 1. Wprowadzenie aktywnych form wychodzenia z bezdomności nastawienie na usamodzielnianie, 2. Profesjonalizacja usług wykonywanych na rzecz osób bezdomnych poprzez wydawanie decyzji administracyjnych w zakresie powierzenia zadania organizacjom pozarządowym, a nie tylko wspierania, 3. Stworzenie bazy o osobach bezdomnych ułatwiającej dostosowywanie liczby miejsc i specjalizacji placówek do potrzeb osób bezdomnych i możliwości miasta, dzieląc działania na prewencyjne, aktywizujące i opiekuńcze. 4. Należy przeanalizować strukturę pomocy społecznej kierowanej do osób wymagających wsparcia celem przygotowania długofalowej polityki uwzględniającej proces starzenia się społeczności miasta 5. Konieczna jest modernizacja usług opiekuńczych finansowanych przez miasto w szerszym kontekście z uwzględnianiem całości funkcjonowania systemu pomocy społecznej w mieście. 6 Podejmowane działania Miasta wobec osób starszych w najbliższych latach powinny sprzyjać zaangażowaniu społecznemu seniorów, pobudzając ich aktywność, jednocześnie zapewniając odpowiednie wsparcie dla najbardziej potrzebujących.