Prawo spó³ek handlowych Orzecznictwo

Transkrypt

1 Zbiory Orzecznictwa Becka Prawo spó³ek handlowych Orzecznictwo Redakcja dr Radosław L. Kwaśnicki Piotr Letolc C.H. Beck

2

3

4

5

6 Spis treści Przedmowa Wykaz skrótów XI XIII Część I. Przepisy ogólne KSH Nieodwołalne, niewygasające na wypadek śmierci, nieograniczone terminem oraz przedmiotowo pełnomocnictwo korporacyjne. Przedwstępna umowa sprzedaży akcji Dopuszczalność uzdrawiania wadliwych czynności organów spółek kapitałowych Zmiana umowy spółki z o.o. w organizacji Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia z art KSH Umowy oraz umowy podobne z art. 14 KSH Udzielenie poręczenia wekslowego przez spółkę kapitałową za osobę będącą funkcjonariuszem tej spółki (art KSH) Część II. Spółki osobowe Solidarna i subsydiarna odpowiedzialność wspólników za długi spółki jawnej oraz możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia roszczenia Aport w spółce osobowej Niedopuszczalność zbycia części udziału w spółce osobowej Wykładnia oświadczeń woli stron umowy Wypowiedzenie umowy spółki jawnej pod warunkiem Likwidacja spółki jawnej. Funkcjonowanie spółki jawnej w okresie likwidacji Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej po wykreśleniu spółki z rejestru Odrębna zdolność upadłościowa spółki jawnej i jej wspólników Bezskuteczność egzekucji wobec spółki jawnej Wykreślenie spółki jawnej z rejestru a nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi Forma uchwały zgromadzenia wspólników o powołaniu pełnomocnika do zawarcia umowy spółki komandytowej Opodatkowanie dochodu spółek V

7 Spis treści Część III. Spółki kapitałowe Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością A. Powstanie spółki. Prawa i obowiązki wspólników Milczenie spółki jako przesłanka wystąpienia do sądu rejestrowego z wnioskiem o zezwolenie na zbycie udziałów w spółce z o.o Dopłata do udziałów może przybrać formę potrącenia wierzytelności Kognicja sądu rejestrowego do badania przedłożonych mu dokumentów nabycia udziałów Skarga kasacyjna w postępowaniu rejestrowym Zastaw rejestrowy na udziałach w spółce z o.o Forma wyrażenia zgody na ustanowienie zastawu rejestrowego na udziałach Prawo wierzyciela do zaskarżania uchwał spółki kapitałowej Przyczyna uzasadniająca wyłączenie wspólnika spółki z o.o. Sposób ustalenia wartości udziałów wyłączonego wspólnika Udziały własne spółki z o.o B. Organy spółki Charakter wpisu członków zarządu spółdzielni do KRS Jedyny udziałowiec spółki nie może być jej pracownikiem Reprezentacja spółki z o.o. przy zawieraniu umowy o pracę z członkiem zarządu Zasady reprezentacji spółki z o.o Wygaśnięcie mandatów członków zarządu spółki z o.o Zależność norm prawa handlowego do prawa pracy. Sankcja bezwzględnej nieważności dla umów o pracę. Szczególne zasady reprezentacji spółki (art. 210 KSH) Rezygnacja członka zarządu. Wygaśnięcie mandatu członka zarządu Opodatkowanie ubezpieczeń D&O Zasady reprezentacji łącznej spółki przez zarząd wieloosobowy w spółce z o.o Reprezentacja spółki z o.o. w sporze z członkiem zarządu. Reprezentacja spółki z o.o. występującej jako pracodawca Oświadczenie o rezygnacji z funkcji członka zarządu spółki z o.o Umowy z członkiem zarządu Artykuł 210 KSH prymat interesu upadłej spółki nad interesem członka jej zarządu Wypowiedzenie umowy o pracę byłemu członkowi zarządu, ochrona pracownika-członka zarządu Potrzeba uchwały wspólników do zaciągania zobowiązań a umowa o współpracy do zawierania w przyszłości rodzajowo oznaczonych umów Wartość udziału w spółce z o.o. Zgoda wspólników na dokonanie czynności prawnej Zgoda wspólników na zaciągnięcie zobowiązania w spółce z o.o VI

8 Spis treści 45. Charakter prawny zwołania i skutki wadliwego zwołania zgromadzenia wspólników Inicjatywa i forma zwołania zgromadzenia wspólników Nieformalne zwołanie zgromadzenia wspólników Porządek obrad zgromadzenia wspólników Tryb zawiadamiania o zgromadzeniu wspólników. Treść zaproszenia Skuteczność odwołania zgromadzenia wspólników przez zarząd spółki z o.o Wady formalne procedury zwoływania zgromadzeń w spółkach kapitałowych C. Zaskarżanie uchwał organów Przesłanki i skutki uchylenia albo stwierdzenia nieważności uchwały wspólników spółki z o.o Przeznaczenie zysku rocznego na inne cele. Pokrzywdzenie wspólnika (utrata zysku) Zaskarżanie uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia powództwem o stwierdzenie ich nieważności z uwagi na sprzeczność z art KC Sprzeczność uchwały z dobrymi obyczajami. Zasada pacta sunt servanda Zaskarżanie uchwał sprzecznych z dobrymi obyczajami i mających na celu pokrzywdzenie wspólnika Uprawnienie byłego wspólnika do zaskarżenia uchwały zgromadzenia wspólników Zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych. Legitymacja byłego wspólnika spółki kapitałowej do zaskarżania uchwał Zabezpieczenie roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały poprzez zawieszenie postępowania rejestrowego Uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników D. Zmiana umowy spółki Wyłączenie prawa pierwszeństwa wspólnika do nabycia nowo utworzonych udziałów E. Rozwiązanie i likwidacja spółki Orzeczenie o rozwiązaniu spółki w przypadku zajścia innych ważnych przyczyn wywołanych stosunkami spółki Legitymacja kuratora do wniesienia powództwa o rozwiązanie spółki z o.o Dopłaty w trakcie likwidacji spółki Apelacja wniesiona przez interwenienta ubocznego Powołanie nowego likwidatora Reprezentacja spółki kapitałowej w sporze z likwidatorem. Zgoda zgromadzenia na zbycie nieruchomości (spółka w likwidacji) F. Odpowiedzialność członków organów Odpowiedzialność spółki-matki za zobowiązania spółki-córki VII

9 Spis treści 69. Odpowiedzialność członków rady nadzorczej Odpowiedzialność materialna prezesa zarządu sp. z o.o. za szkodę wyrządzoną pracodawcy Wpis członka zarządu do Krajowego Rejestru Sądowego a odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH Wykazanie bezskuteczności egzekucji jako przesłanka odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki Ustalenie momentu, kiedy członkowie zarządu spółki powinni złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości Zaniechanie przez wierzyciela prowadzenia egzekucji jako przesłanka zwalniająca członka zarządu z odpowiedzialności za zobowiązania spółki Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości publicznoprawne spółki Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 KSH Odpowiedzialność członków zarządu spółki a nadużycie prawa z art. 5 KC Bezskuteczność egzekucji w świetle odpowiedzialności członka zarządu za zaległości publicznoprawne spółki Subrogacja. Odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH Odpowiedzialność za dodatkowe zobowiązanie podatkowe Odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania publicznoprawne spółki kapitałowej Odpowiedzialność członków zarządu w spółce z o.o Odpowiedzialność członków zarządu w spółce z o.o Odpowiedzialność likwidatorów za zobowiązania spółki z o.o Spółka akcyjna A. Powstanie spółki akcyjnej Godzenie w interes spółki handlowej Umowy pomiędzy akcjonariuszem a spółką. Prawo do dywidendy. Zobowiązanie i jego treść Nacjonalizacja przedsiębiorstw. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną B. Prawa i obowiązki akcjonariuszy Wymogi formalne akcji na okaziciela i dodatkowe informacje na akcji Treść dokumentu akcji Umowa zbycia akcji Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Uprawnienia pracowników do nabywania akcji i udziałów spółek powstałych w wyniku komercjalizacji Charakter wpisu do księgi akcyjnej VIII

10 Spis treści C. Organy spółki Brak konieczności uzyskania zgody walnego zgromadzenia akcjonariuszy na zawarcie umowy przedwstępnej zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości Reprezentacja spółki akcyjnej przy zawieraniu umowy o pracę z członkiem zarządu spółki Sposób określenia wynagrodzenia członka rady nadzorczej Uchwały wspólników jako przesłanka dokonywania czynności przez zarząd Podmiot odpowiedzialny za zwołanie walnego zgromadzenia Uprawnienie zarządu spółki kapitałowej do oceny zasadności wniosku o zwołanie zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia Zakres uprawnień sądu rejestrowego do badania ważności uchwał podjętych przez organy spółek kapitałowych D. Zaskarżanie uchwał organów Zaskarżanie uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych. Legitymacja byłego członka organu spółki kapitałowej do zaskarżania uchwał Zaskarżanie uchwał walnego zgromadzenia Stwierdzanie nieważności uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej (zarządu) spółki kapitałowej Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej E. Zmiana statutu. Podwyższenie kapitału zakładowego Wydatki poniesione w związku z powiększeniem kapitału zakładowego spółki kapitałowej nie stanowią kosztów uzyskania przychodów F. Rozwiązanie i likwidacja spółki Likwidacja spółki akcyjnej. Podjęcie działalności po postępowaniu upadłościowym Uprawnienia syndyka względem akcjonariusza Część IV. Łączenie, podział i przekształcanie spółek Zawiadomienie wspólników o zamiarze dokonania podziału spółki Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną. Rozliczenia z występującym wspólnikiem Przekształcenie ex lege spółki cywilnej w spółkę jawną Spółka komandytowa powstała w wyniku przekształcenia spółki cywilnej jako podmiot zezwolenia udzielonego wspólnikom spółki cywilnej Kontynuacja administracyjnoprawna po spółce cywilnej w świetle art KSH Wyłączenie stosowania art. 574 KSH na skutek nadużycia prawa podmiotowego Przekształcenie spółek. Odpowiedzialność za zobowiązania po przekształceniu IX

11 Spis treści 115. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania przekształcanej spółki osobowej Część V. Przepisy karne Przestępstwo zaniechania złożenia przez zarząd wniosku o ogłoszenie upadłości spółki Część VI. Orzeczenia ogólnohandlowe Moment rozpoczęcia biegu terminu z art. 377 PrUpN Zakres przedmiotowy przesiębiorstwa. Cechy charakteryzujące przedsiębiorstwo Możliwość ponownego wniesienia zwróconego wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości ze skutkiem od pierwotnego złożenia Kara umowna Prekluzja dowodowa a interwencja uboczna po stronie powoda Miarkowanie kary umownej Umowy opcji walutowych Podmioty uprawnione do wszczęcia wtórnego postępowania upadłościowego Know-how spółek handlowych Umowy o roboty budowlane Powództwo o ustalenie. Zdolność sądowa i legitymacja czynna dyrektora urzędu kontroli skarbowej Przedawnienie roszczeń przeciwko zakładowi ubezpieczeń Właściwy czas do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w rozumieniu art. 116 OrdPU Powstanie obowiązku zarządu spółdzielni zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółdzielni Oznaczenie przedsiębiorstwa Skarga kasacyjna w postępowaniu rejestrowym Wykreślenie z rejestru dłużników niewypłacalnych Zakres odszkodowania za nienależyte wykonanie umowy a roszczenie o wykonanie umowy Zdatność arbitrażowa sporów ze stosunku spółki Obowiązki notariusza przy poświadczaniu własnoręczności podpisu Uszczerbek w majątku podmiotu uprawnionego Odszkodowanie z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania umownego Status małżonka wspólnika lub akcjonariusza, który nabył udziały czy akcje za środki pochodzące z majątku wspólnego wobec spółki kapitałowej Indeks rzeczowy Indeks orzeczeń X

12 Przedmowa Nierzadko zdarza się, że prawo stanowione ( pisane, skodyfikowane, tzw. law in books) nie pozwala na jednoznaczne rozwiązanie konkretnego problemu prawnego. Z taką sytuacją mamy do czynienia dość często, również na płaszczyźnie rozumianego szeroko prawa spółek handlowych. Wówczas pomoc przynieść może, obok znajomości tekstu ustawy oraz piśmiennictwa, także biegłość w posługiwaniu się orzecznictwem sądowym, w szczególności zaś najnowszym orzecznictwem Sądu Najwyższego, sądów apelacyjnych czy też sądów administracyjnych (tzw. law in action), które bez wątpienia korzystają ze szczególnego autorytetu. Obowiązujący już od ponad 10 lat Kodeks spółek handlowych doczekał się bogatego i ciekawego orzecznictwa. To samo można także powiedzieć o innych okołokodeksowych ustawach, których znaczenie trudno przecenić, m.in. w kontekście art. 611 KSH. Poszczególne komentarze, o charakterze glos dotyczą tego zbioru orzeczeń najnowszych, tj. z lat (z jednym, niezwykle jednak istotnym wyjątkiem). Glosy te odnoszą się do konkretnych problemów, np.: do zasad działania organów spółek kapitałowych, kadencyjności ich członków, obrotu udziałami lub akcjami, wadliwości uchwał organów spółek i ich zaskarżania, zasad odpowiedzialności członków organów, kwestii tzw. pełnomocnictw korporacyjnych itp. Komentarze do wybranych orzeczeń sądowych pomagają rozwiązać pojawiające się w praktyce spory i wątpliwości, należy je potraktować jako zaproszenie do dalszej dyskusji. Mogą stanowić inspirację dla ustawodawcy do podjęcia konkretnych działań legislacyjnych na wskazanych polach. Autorzy są praktykującymi prawnikami, m.in. radcami prawnymi, adwokatami, notariuszami. Pisali oni komentarze od strony biurka prawnika, dlatego oferowany zbiór stanowi znakomite i co ważne aktualne uzupełnienie dostępnych na rynku komentarzy i innych opracowań dotyczących przepisów prawa spółek. Autorzy przeanalizowali i na bieżąco komentują rozwijające się dynamicznie orzecznictwo. Jest to więc jedyne w swoim rodzaju opracowanie praktyków dla praktyków, które z całą pewnością może stanowić cenną pomoc osobom zajmującym się prawem spółek w codziennej obsłudze prawnej. XI

13 Przedmowa Uwzględniając autonomię Autorów zbioru wyraźnie wskazujemy, iż treść poszczególnych glos odzwierciedla poglądy ich Autorów i redaktorzy w żaden sposób nie wpływali merytorycznie na zawartość tych opracowań. dr Radosław L. Kwaśnicki, Piotr Letolc XII

14 Wykaz skrótów 1. Źródła prawa CudzNierU... ustawa z r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) KH... rozporządzenie Prezydenta RP z r. Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KomPrywU... ustawa z r. o komercjalizacji i prywatyzacji (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) KPC... KRO... KRSU... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) KSCU... ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) Nowela KSH z r.... ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 229, poz. 2276) XIII

15 Wykaz skrótów Nowela KC z r.... OrdPU... XIV ustawa z r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1692) ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.) PDOFizU... ustawa z r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.) PDOPrU... ustawa z r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 ze zm.) PostEgzAdmU... ustawa z r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 229, poz ze zm.) PrCzek... ustawa z r. Prawo czekowe (Dz.U. Nr 37, poz. 283 ze zm.) PrWeksl... ustawa z r. Prawo wekslowe (Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.) PrGosp... ustawa z r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) PrUp... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) PrUpN... ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 536 ze zm.) SysUbSpU... ZastRejU... ZNKU... ustawa z r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz ze zm.) ustawa z r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 67, poz. 569 ze zm.) ustawa z r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.) 2. Organy, organizacje i instytucje ETS... Europejski Trybunał Sprawiedliwości KRS... Krajowy Rejestr Sądowy NSA... Naczelny Sąd Administracyjny NSA (7)... Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów RM... Rada Ministrów SA... sąd apelacyjny SO... sąd okręgowy SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów

16 Wykaz skrótów TK... UOKiK... WSA... ZUS... Trybunał Konstytucyjny Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Wojewódzki Sąd Administracyjny Zakład Ubezpieczeń Społecznych 3. Czasopisma i publikatory Apel.Warsz.... Apelacja Warszawska Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy MoP... Monitor Prawniczy MSiG... Monitor Sądowy i Gospodarczy NPN... Nowy Przegląd Notarialny ONSA... Orzecznictwo Naczelnego Sądu OSA... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSA/Kat.... Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych/Katowice OSAB... Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSN... Zbiór Orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenia Izby Cywilnej (w latach ), Orzecznictwo Sądu Najwyższego (w latach : Izby Cywilnej i Izy Karnej, w roku: 1962: Izby Cywilnej, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach: : Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w latach: : Izby Cywilnej oraz Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, od 1995 roku: Izby Cywilnej) OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich (w latach : Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych) OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego PPH... Przegląd Prawa Handlowego PS... Prawo Spółek Przegl. Orz. SA... Przegląd Orzecznictwa Sądów Apelacyjnych R. Pr.... Radca Prawny Rzeczp.... Rzeczpospolita Wok.... Wokanda 4. Inne art.... Centralna Baza OSA... cz.... artykuł Centralna Baza Orzeczeń Sądów Administracyjnych część XV

17 Wykaz skrótów lit.... litera m.in.... między innymi nast.... następny (-a, -e) Nb.... numer brzegowy niepubl.... niepublikowany (-a, -e) np.... na przykład Nr... numer pkt... punkt por.... porównaj poz.... pozycja przyp. aut.... przypis autora (-rów) r.... rok red.... redakcja (-ą) s.... strona S.A.... spółka akcyjna S.K.A.... spółka komandytowo-akcyjna tekst jedn.... tekst jednolity XVI

18 Część I. Przepisy ogólne KSH Nieodwołalne, niewygasające na wypadek śmierci, nieograniczone terminem oraz przedmiotowo pełnomocnictwo korporacyjne. Przedwstępna umowa sprzedaży akcji W wyroku z r. (II CKN 832/97, OSNC 1999, Nr 3, poz. 50) Sąd Najwyższy ( ) uznał, że o ile pełnomocnictwo co do zasady jest niezależne od stosunku prawnego będącego jego podstawą stosunku podstawowego, o tyle pełnomocnictwo nieodwołalne jest w szczególny sposób związane z losami tego stosunku. Podzielając ten pogląd należy stwierdzić, że ocenianie samego dokumentu pełnomocnictwa w niniejszej sprawie, bez uwzględnienia treści umów przedwstępnych zawartych przez pozwanych, powoduje oderwanie tej oceny od rzeczywistego kontekstu sprawy. W rezultacie sądy, ograniczając się do oceny wyabstrahowanego dokumentu pełnomocnictwa, pozbawiły się tym samym możliwości badania celu, w jakim zostało ono udzielone. Bez przeprowadzenia takiego badania trudno jest zrozumieć rzeczywisty sens i cel takiej postaci pełnomocnictwa, a tym samym dokonać pogłębionej oceny jego prawnej ważności i skuteczności. Jest to o tyle istotne, że znajdujące się w aktach sprawy umowy przedwstępne zawierane z innymi akcjonariuszami, zawierają postanowienia, które budzą uzasadnione zastrzeżenia i wątpliwości, przynajmniej z punktu widzenia treści statutu spółki oraz samej istoty pełnomocnictwa ( ). Sąd powinien był zatem zażądać przedstawienia umów przedwstępnych sprzedaży akcji zawartych przez pozwanych i dopiero po analizie ich treści oraz celu dokonać wszechstronnej oceny kwestionowanych pełnomocnictw z punktu widzenia prawa i zasad współżycia społecznego ( ). W tej sytuacji można co najwyżej rozważać, czy działanie pozwanych w drodze ustanowienia pełnomocnictw nieodwołalnych nie zmierzało do obejścia prawa, a także badać, czy nie naruszało zasad współżycia społecznego i dobrych obyczajów, prowadząc do tzw. rozszczepienia uprawnień przysługujących akcjonariuszowi z należących do niego akcji spółki ( ). Wyrok SN z r. (V CSK 223/10, niepubl.) Stan faktyczny Część akcjonariuszy spółki akcyjnej X (tzw. spółka pracownicza), w której akcjonariat jest mocno rozproszony, zawarło z podmiotem trzecim, Y spółka z o.o., przedwstępne umowy sprzedaży akcji oraz, na ich mocy, udzieliło pełnomocnictw do udziału w ich 1 R.L. Kwaśnicki, A. Nalazek 1

19 Część I. Przepisy ogólne KSH imieniu na walnych zgromadzeniach spółki X. Pełnomocnictwa te miały szczególny charakter, ponieważ były nieodwołalne, niewygasające na wypadek śmierci mocodawcy, nieograniczone terminem oraz upoważniały pełnomocnika do udziału we wszelkich walnych zgromadzeniach spółki oraz do głosowania według własnego uznania. Szczególny charakter miały także przedwstępne umowy sprzedaży akcji. W umowach tych przewidziano bowiem, że zbywca, tj. akcjonariusz, udzieli nabywcy, tj. spółce Y, nieodwołalnego pełnomocnictwa po zapłaceniu na jego rzecz zaliczki, która wynosiła ok. 10% ogólnej ceny za akcje. Dodatkowo akcjonariusz musiał złożyć do depozytu notarialnego dokumenty akcji. Umowa nakładała na akcjonariusza również obowiązek utrzymania w tajemnicy faktu jej zawarcia oraz zakaz osobistego udziału i wykonywania prawa głosu na walnych zgromadzeniach. Za złamanie tych zobowiązań akcjonariusz miał zapłacić karę umowną w wysokości ok. 10 razy większej niż otrzymana przez niego zaliczka. Po zawarciu takich umów i uzyskaniu pełnomocnictw spółka Y zaczęła pojawiać się na walnych zgromadzeniach spółki X. Usiłowała ona także wykorzystać posiadane pełnomocnictwa do wykonywania innych praw akcyjnych, w tym do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, na którym miały nastąpić zmiany w radzie nadzorczej spółki Y. Spółka X miała istotne wątpliwości co do ważności pełnomocnictw, którymi usiłowała posługiwać się spółka Y. Wyjaśnienie tych wątpliwości miało znaczenie, ponieważ spółka X nie wiedziała, czy spółka Y była należycie umocowana do udziału w walnych zgromadzeniach, a brak takiego umocowania wpłynąłby na ważność uchwał podjętych z udziałem spółki Y. Dlatego też spółka X wystąpiła do sądu o ustalenie nieważności przedmiotowych pełnomocnictw. Powodowa spółka zarzuciła przedmiotowym pełnomocnictwom naruszenie zakazu rozszczepiania praw z akcji (gdyż udzielenie pełnomocnictw wraz z postanowieniami przedwstępnej umowy sprzedaży akcji prowadziło de facto do przeniesienia prawa głosu na podmiot niebędący akcjonariuszem [ sprzedaż prawa głosu ]). Sąd Okręgowy oddalił powództwo, podając jako podstawę brak interesu prawnego powodowej spółki do żądania stwierdzenia nieważności pełnomocnictw. Sąd uznał bowiem, że powódka ingeruje jako osoba trzecia w stosunek pełnomocnictwa oraz w wewnętrzny stosunek między pełnomocnikiem a mocodawcą oraz że żadna jej sfera prawna nie została naruszona przez istnienie pełnomocnictw w obrocie prawnym. Sąd odmówił przy tym przeprowadzenia dowodu z przedwstępnych umów sprzedaży akcji, nie podzielając twierdzenia powódki, że oba dokumenty (tj. pełnomocnictwo i umowa) są ze sobą ściśle powiązane i że należy je badać łącznie, zgodnie z zasadami interpretacyjnymi, o których mowa w art. 65 KC. Tylko wtedy widać w pełni cel, w jakim zostały udzielone przedmiotowe pełnomocnictwa. Sąd Apelacyjny rozpatrujący apelację powódki podtrzymał stanowisko SO. Także ten sąd odmówił powódce interesu prawnego w żądaniu oceny ważności pełnomocnictw, którymi usiłowała się posługiwać spółka Y. Sąd wskazał jednak, że choć powódka nie ma interesu prawnego w znaczeniu rygorystycznym, to należy uznać jej interes w znaczeniu elastycznym, rozumianym jako potencjalna zależność ważności zgromadzeń oraz podjętych na nim uchwał od ważności spornych pełnomocnictw. Także ten sąd wbrew wnioskowi powódki nie przeprowadził jednak dowodu z przedwstępnych umów sprzedaży akcji. Powódka wniosła skargę kasacyjną do SN. W skardze zarzuciła w szczególności naruszenie przez sąd II instancji zasad wykładni oświadczeń woli wskazanych w art. 65 KC, poprzez nieuwzględnienie przy ocenie przedmiotowych pełnomocnictw przedwstępnych umów sprzedaży akcji, pomimo że umowy te stanowiły stosunek podstawowy tych pełnomocnictw. Powódka zarzuciła także, iż pełnomocnictwa naruszają zakaz rozszczepiania 2 R.L. Kwaśnicki, A. Nalazek

20 Nieodwołalne, niewygasające na wypadek śmierci, nieograniczone terminem oraz przedmiotowo praw z akcji, że są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego oraz że prowadzą do obejścia postanowień statutu powódki dotyczących ograniczeń w zbywalności akcji. Uzasadnienie Sąd Najwyższy uchylił wyrok SA i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wyroku sąd wskazał, że o ile pełnomocnictwo co do zasady jest niezależne od będącego jego podstawą stosunku podstawowego, o tyle pełnomocnictwo nieodwołalne jest w szczególny sposób związane z losami swojego stosunku podstawowego. Ocenianie samego dokumentu pełnomocnictwa, bez uwzględnienia treści umów przedwstępnych zawartych przez spółkę Y z akcjonariuszami powódki, powoduje oderwanie tej oceny od rzeczywistego kontekstu sprawy. Sąd powinien był zatem zażądać przedstawienia umów przedwstępnych sprzedaży akcji zawartych przez pozwanych i dopiero po analizie ich treści oraz celu dokonać wszechstronnej oceny kwestionowanych pełnomocnictw z punktu widzenia prawa i zasad współżycia społecznego. Sąd zaznaczył, iż rezygnując z analizy przedwstępnych umów sprzedaży akcji SA pozbawił się możliwości ustalenia prawdziwych stosunków i rzeczywistego stanu rzeczy. Odnośnie do samych pełnomocnictw sąd wskazał, że pełnomocnictwa nieodwołalne mogą zmierzać do obejścia prawa oraz naruszać zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje, prowadząc do rozszczepienia praw z akcji. Komentarz Analizowany wyrok SN porusza kilka istotnych zagadnień prawnych, jednak, w niniejszym opracowaniu zostaną omówione jedynie dwie z nich, tj. związek pomiędzy pełnomocnictwem nieodwołalnym a jego stosunkiem podstawowym oraz problem rozszczepialności praw z akcji. W pierwszej kolejności SN wypowiedział się w kwestii relacji, jaka zachodzi pomiędzy nieodwołalnym pełnomocnictwem a umową będącą jego stosunkiem podstawowym. Należy w pełni zgodzić się z sądem, iż pełnomocnictwo nieodwołalne jest umocowaniem o szczególnym charakterze. Bezsporne jest, że klasyczne pełnomocnictwo co do zasady jest niezależne od stosunku podstawowego i nie dzieli jego losu prawnego. Jednak, należy też zauważyć, iż pełnomocnictwo o charakterze nieodwołalnym jest pełnomocnictwem szczególnym. W tym przypadku stosunek prawny będący podstawą udzielenia pełnomocnictwa ma szczególne znaczenie w procesie dokonywania wykładni pełnomocnictwa. Już z treści art KC wynika, że to właśnie ze stosunku podstawowego wypływać ma uzasadnienie dla dopuszczalności zrzeczenia się przez mocodawcę odwołania pełnomocnictwa. W orzecznictwie zwrócono więc uwagę, iż pomiędzy pełnomocnictwem nieodwołalnym a stosunkiem będącym jego podstawą istnieje szczególna więź. Tak też wyraził się SN w wyroku z r. (II CKN 832/97, OSNC 1999, Nr 3, poz. 50), podkreślając, że o ile pełnomocnictwo jest niezależne od będącego jego podstawą stosunku podstawowego, o tyle pełnomocnictwo nieodwołalne jest w szczególny sposób związane z losami tego stosunku. Przy ocenie istnienia i doniosłości przyczyn zrzeczenia się przez mocodawcę odwołania R.L. Kwaśnicki, A. Nalazek 3