Management Systems in Production Engineering No 1(5), 2012

Transkrypt

1 ZARZĄDZANIE GOSPODARKĄ ODPADAMI OPAKOWANIOWYMI NA PRZYKŁADZIE MIASTA ZIELONA GÓRA PACKAGING WASTE MANAGEMENT ON EXAMPLE OF CITY ZIELONA GÓRA Joanna ZARĘBSKA Uniwersytet Zielonogórski Streszczenie: W artykule zaprezentowano wymagania prawne Unii Europejskiej w zakresie gospodarowania odpadami opakowaniami oraz ich najnowsze transpozycje do prawa polskiego. Autorka podjęła próbę opisania wybranych, dotychczasowych osiągnięć Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Zielonej Górze, który od wielu lat w imieniu miasta, w sposób systematyczny rozwija system gospodarki odpadami komunalnymi (w tym opakowaniowymi), zgodny z polityką UE i założeniami rozwoju zrównoważonego. Zwrócono uwagę na braki i niedociągnięcia w systemie, których likwidacja stanowi priorytet przyszłych inwestycji ZGKiM, zgodnych z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Zielona Góra. Słowa kluczowe: Dyrektywa 94/62/WE, dyrektywa 2008/98/WE, odpady opakowaniowe, odzysk, recykling 1. Wstęp Przemysł opakowaniowy jak i same opakowania zajmują ważną pozycję w gospodarce każdego kraju. Jak podaje A. Korzeniowski blisko 90% wszystkich produktów wytwarzanych w świecie wymaga stosowania odpowiednich opakowań [7]. Według ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U r. nr 63, poz. 638 ze zm.) opakowania możemy podzielić na: zbiorcze, transportowe i jednostkowe, i właśnie z tej ostatniej grupy powstaje w najkrótszym czasie najwięcej odpadów opakowaniowych. Ich cykl życia w tym przypadku jest bardzo krótki, co skutkuje tym, iż takie zużyte opakowania muszą być zagospodarowane czyli: zebrane, przetransportowane, odzyskane i unieszkodliwione w odpowiedni sposób i w odpowiednim miejscu [22]. Odpady opakowaniowe rozumiane jako wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia, stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań, stanowią około 50-60% objętości odpadów komunalnych, natomiast wagowo - około 26-30% odpadów komunalnych [8]. Z uwagi na stały i dynamiczny wzrost ilości powstających odpadów komunalnych ważne jest doskonalenie systemu gospodarowania nimi (w tym odpadami opakowaniowymi) w celu ograniczenia ilości ich powstawania i deponowania na składowiskach. Zgodnie z założeniami polityki UE promującej idee zrównoważonego rozwoju (sustainable development), gospodarka odpadami stanowi jedno z trudniejszych zadań władz samorządowych (odpady komunalne) i przedsiębiorstw (wytwórców odpadów przemysłowych), które wymaga szybkiego rozwiązania. Złożoność powyższego zadania oraz wzrastające znaczenie w procesach prawidłowego kreowania zrównoważonego rozwoju stanowi o aktualności podjętego tematu. Celem artykułu jest zaprezentowanie dotychczasowych osiągnięć Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (ZGKiM) w Zielonej Górze w zakresie zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi (w tym opakowaniowymi) w kontekście najnowszych zmian w uregulowaniach prawnych. Ponadto autorka wskazuje na nieścisłości w statystyce i niedociągnięcia w systemie gospodarki

2 odpadami, które stanowią cel priorytetowy przyszłych inwestycji ZGKiM, zgodnych z Planem Gospodarki Odpadami dla Miasta Zielona Góra. 2. Uregulowania prawne w zakresie odpadów opakowaniowych System uregulowań prawnych tworzą między innymi: umowy międzynarodowe (konwencje), prawo wspólnotowe (pierwotne i pochodne) oraz przepisy prawa krajowego (ustawy i rozporządzenia). Obecnie system polskich aktów prawnych w zakresie zarządzania gospodarką odpadami jest bardzo rozbudowany. Składają się na niego nie tylko przepisy dotyczące ściśle gospodarki odpadami, ale również inne akty dotyczące np. ochrony środowiska, zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawie, monitoringu i statystyk w zakresie gospodarki odpadami itp. Podstawowym aktem prawnym UE regulującym postępowanie z odpadami opakowaniowymi jest Dyrektywa 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (uzupełniona czterema decyzjami Komisji Europejskiej oraz kilkoma normami zharmonizowanymi), która nakłada na państwa członkowskie wymogi zapobiegania wytwarzania odpadów opakowaniowych, dopilnowania, aby do minimum ograniczono masę i ilość opakowań wprowadzanych do obrotu, oraz opracowania systemów opakowań wielokrotnego użytku, które przyczynią się do obniżenia ich wpływu na środowisko. W dyrektywie określono również poziomy odzysku i recyklingu opakowań, które kraje członkowskie mają osiągnąć do 2014 r. Tak więc, wg dyrektywy gospodarowanie odpadami opakowaniowymi powinno obejmować w pierwszym rzędzie zapobieganie ich powstawaniu (np. poprzez wielokrotne użycie opakowań), a następnie ich recykling oraz inne formy odzysku. Komisja Europejska w dniu r. uchwaliła dyrektywę 2004/12/WE zmieniającą dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych, w której proponuje uszczegółowienie definicji opakowania oraz podwyższenie poziomu odzysku odpadów opakowaniowych - nie później niż do dnia r. co najmniej 60% wagowo, i poziomu recyklingu pomiędzy 55% i 80% [4, 6]. Podstawowym aktem krajowym regulującym postępowanie z odpadami opakowaniowymi jest ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. 2001r. nr 63 poz. 638, ze zm.), do której artykułów (art. 5, art. 6, art. 7, art. 9, art. 10, art. 19) obowiązują odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska, a która dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 365 z , str. 10, ze zm.). Opakowań dotyczy również [21-25]: Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2008r. nr 25 poz. 150 t. j., z późn. zm.), Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2010r. nr 185 poz t. j., z późn. zm.), Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. 2007r. nr 90 poz. 607 t. j., z późn. zm.), Ustawa o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw z dnia 1 lipca 2011r. (Dz. U. 2011r., nr 152, poz. 897, z późn. zm.) zmieniająca Ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008, z późn. zm.). W listopadzie 2008 r. została uchwalona Dyrektywa 2008/98/WE w sprawie odpadów [5], która w istotny sposób zmienia dotychczasowe uregulowania w zakresie prawie wszystkich definicji i dodając nowe. W nowy sposób zdefiniowano pojęcie odpadów, odzysku i recyklingu (art. 3) oraz dodano załącznik II, który zawiera niewyczerpujący wykaz 2

3 procesów odzysku. W Dyrektywie znalazły się też definicje, które można określić jako nowe ogniwo łańcucha gospodarki odpadami - jest to dealer i broker. I tak dealer oznacza jakikolwiek podmiot występujący w roli zleceniodawcy w transakcji zakupu, a następnie sprzedaży odpadów, w tym oznacza również dealerów, którzy nie obejmują odpadów fizycznie w posiadanie (art. 3 pkt 7). Natomiast broker oznacza jakikolwiek podmiot organizujący odzysk lub unieszkodliwianie odpadów w imieniu innych stron, w tym oznacza również brokerów, którzy nie obejmują odpadów fizycznie w posiadanie (art. 3 pkt 8). Dyrektywa określa też nowe obowiązki dla państw członkowskich. Najistotniejszym jest tworzenie programów w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz cyklu wytwarzania odpadów (rozdział II art. 9). Z uwagi na wejście w życie Dyrektywy 2008/98/WE w kraju trwają prace nad nowelizacją Ustawy o odpadach (tekst ustawy częściowo znowelizowany i ujednolicony został w 2010 r.; Projekt ustawy o odpadach znajduje się na stronach internetowych Ministerstwa Środowiska) oraz Ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Projekt ustawy o gospodarowaniu opakowaniami i odpadami opakowaniowymi również znajduje się na stronach MŚ). Ze względu na obszerność zagadnień dotyczących wprowadzanych zmian w zarządzaniu gospodarką odpadami, w artykule poruszono tylko niektóre ich aspekty [11, 12]. W przypadku opakowań i powstających z nich odpadów opakowaniowych bardzo istotne było i jest określenie: wymagań jakim muszą odpowiadać opakowania ze względu na zasady ochrony środowiska, sposobu postępowania z opakowaniami zapewniającego ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz określenie zasad postępowania z odpadami opakowaniowymi. Priorytetowym celem w tych przypadkach jest ograniczenie ilości odpadów powstałych z opakowań oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych. Docelowy poziom odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, który ma zostać osiągnięty do dnia r. zamieszczony został w załączniku 1 do Projektu ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia r. (tab. 1) i dopiero wówczas będzie on spójny z wymaganiami określonymi w dyrektywie 2004/12/WE [9, 11]. Tabela 1 Proponowane roczne poziomy odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych do 2014 r. [4, 8, 11]. L.p. Rodzaj opakowania, z którego powstał odpad 1. Opakowania ogółem Nie później niż do Regulacje krajowe r. wg 2004/12/WE poziom Do 2010 r. - % poziomu Do 2014 r. - % poziomu recyklingu w % odzysku recyklingu odzysku recyklingu min. 60 min. 38 min. 60 1) 55 1) -80 3) 2. Tworzywo sztuczne min. 22,5 min. 18 min. 22,5 3. Aluminium min. 50 min. 45 min. 50 1) 4. Stal, w tym blacha min. 50 min. 35 min. 50 1) stalowa 5. Papier i tektura min. 60 min. 54 min. 60 1) 6. Szkło gospodarcze, min 60 min. 49 min. 60 1) poza ampułkami 7. Drewno min. 15 min. 15 min. 15 1) 1) Nie dotyczy opakowań mających bezpośredni kontakt z produktami leczniczymi określonymi w Prawie farmaceutycznym. 2) Do poziomu recyklingu zalicza się wyłącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje się produkt wykonany z tworzywa sztucznego. 3) Recykling na poziomie 80% w 2014 r. jest uwzględniony w KPGO 2010 natomiast nie uwzględnia go Projekt ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. 1) 2) 3

4 Województwom, które mają problemy w osiągnięciu określonych poziomów odzysku i recyklingu odpadów, ma pomóc wprowadzona kolejna zmiana prawna, określana mianem rewolucyjnej, dzięki uchwalonej Ustawie z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011, nr 152, poz. 897). Dokument ten wszedł w życie 1 stycznia 2012 r., a jego nowe rozwiązania promują czystość i odpowiedzialność gmin za wszystkie odpady z całego terenu gminy i od każdego mieszkańca. Ustawa ma być korzystna finansowo dla osób segregujących odpady na frakcje (art. 3) takie jak: papier, tworzywa sztuczne, metal, szkło, opakowania wielomateriałowe oraz odpady komunalne ulegające biodegradacji, w tym odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji. Ustawa zakłada 18 miesięczny okres wdrażania czyli, że na terenie całego kraju, rozwiązanie problemów gospodarowania odpadami komunalnymi, powinno nastąpić najpóźniej do połowy 2013 r. [3]. Nowe zarządzanie odpadami komunalnymi polegać będzie na tym, iż gmina będzie zapewniać odbieranie i właściwe, ekologicznie bezpieczne zagospodarowanie wszystkich odpadów komunalnych oraz możliwość selektywnego zbierania odpadów (art. 3 ust. 2). Odbierać odpady od mieszkańców będzie wyłoniona w drodze przetargu firma (jej zakres obowiązków określa art. 9d ustawy). Za odbiór odpadów wszyscy mieszkańcy będą uiszczać jedną podstawową stawkę ryczałt (wyznaczoną w drodze uchwały), dzięki czemu nikomu nie powinno opłacać się wyrzucanie odpadów do lasu. Wyjątek stanowią osoby segregujące odpady, od których gmina będzie pobierać niższe opłaty. Ważne daty dla pełnego wejścia ustawy w życie przedstawia tabela 2. Tabela 2 Kalendarium wprowadzenia nowych obowiązków wg Ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw L.p. Terminy ostateczne wprowadzanych zadań Zadania 1. do 1 lipca 2012 r. - sejmik województwa uchwala aktualizację Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami (WPGO) oraz uchwałę w sprawie wykonania WPGO, w której określone zostaną regiony oraz regionalne instalacje do zagospodarowania odpadów np. spalarnie, sortownie, kompostownie. 2. do 1 stycznia 2013 r. - uchwalenie lokalnego regulaminu utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, - wyznaczenie stawki opłat i określenie zasady ich ponoszenia, - tego dnia rozpoczną się kampanie edukacyjno-informacyjne dla mieszkańców na temat nowych zasad odbioru odpadów w ich gminie. 3. do 1 lipca 2013 r. - wprowadzenie na swoim terenie nowego sposobu zarządzania odpadami, - wyłonienie w przetargach firm przewożących odpady, - poinformowanie mieszkańców o nowym sposobie zarządzania odpadami, w którym każdy mieszkaniec może oddać dowolną ich ilość (w tym np. odpady wielkogabarytowe), a segregowanie odpadów jest premiowane tzn. mieszkańcy płacą mniejsze rachunki za odpady. 3. Gospodarowanie odpadami komunalnymi i w tym opakowaniowymi na przykładzie miasta zielona góra Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, która może tworzyć jednostki organizacyjne, tj. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, działające w ramach jej osobowości prawnej. Kierownicy tych jednostek działają, w zakresie zarządu mieniem, w oparciu o pełnomocnictwo, udzielone przez organy wykonawcze poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Tworzone są i wyposażane w majątek, w celu realizacji zadań, wchodzących w zakres działalności komunalnej (samorządowej) gminy [2]. Zapewnienie racjonalnego, kompleksowego i zintegrowanego gospodarowania odpadami komunalnymi wymagało stworzenia określonej struktury 4

5 organizacyjnej, umożliwiającej realizację wyznaczonych zadań w imieniu miasta Zielona Góra. Realizatorem zadań związanych z gospodarką komunalną od 1946 r., jest zakład budżetowy pod nazwą Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (ZGKiM) z siedzibą w Zielonej Górze, podlegający Radzie Miasta Zielona Góra. Według Statusu ZGKiM do kierowania zakładem i dokonywania czynności prawnych w imieniu zakładu upoważniony jest Dyrektor Zakładu w granicach pełnomocnictwa udzielonego przez Prezydenta Miasta. Dyrektora Zakładu zatrudnia i zwalnia Prezydent Miasta oraz dokonuje oceny jego pracy. Kontrolę nad działalnością Zakładu sprawuje Rada Miasta i Prezydent Miasta [14]. Zielona Góra w zakresie gospodarki odpadami stanowi odzwierciedlenie działań lokalnych władz samorządowych, które odpowiadają za zapewnienie warunków organizacyjnych i technicznych, sprzyjających ochronie środowiska przed odpadami. Jednym z ważnych aspektów tych działań jest dążenie do posiadania odpowiedniej infrastruktury technicznej, technologii, zakładów, ukierunkowanych zgodnie z prawem europejskim i krajowym, na przekształcenie odpadów w użytkowe surowce wtórne, umożliwiając tym samym zwiększenie poziomów odzysku i recyklingu. Zgodnie z powyższym Rada Miasta Zielona Góra w dniu r. przyjęła uchwałą Nr LXII/547/06 Plan Gospodarki Odpadami dla Miasta Zielona Góra, który stanowi wyodrębnioną część Programu Ochrony Środowiska i jest zgodny z planami wyższego szczebla. Integralną część Planu Gospodarki Odpadami dla Miasta Zielona Góra stanowi system PREKO ZG stworzony w 1993 r., porządkujący problem zagospodarowania odpadów zarówno komunalnych, użytkowych, jak i powstających w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. Cechą tego systemu jest modułowość i możliwość zmian kolejności realizacji poszczególnych modułów, ale pod warunkiem, że wszystkie zostaną zrealizowane [10, 13]. W powyższym Planie określono, iż gospodarka odpadami jest to zespół kompleksowych i zintegrowanych działań, związanych z ilością i jakością odpadów komunalnych, użytkowych i przemysłowych, powstających na określonym obszarze podejmowanych w celu ich minimalizacji, gromadzenia, transportu, unieszkodliwiania oraz zbytu i funkcjonujących w aktualnym systemie prawnym, ekonomicznym, technicznym i edukacyjnym, wspartym kontrolą, nadzorem i akceptacją społeczną [20]. Realizatorem zadań ujętych w Planie, obejmujących racjonalną gospodarkę odpadami w Zielonej Górze jest ZGKiM, w strukturze której znajduje się Dział Zagospodarowania Opadów (DZO) zapewniający [19]: sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie, mechaniczno-biologiczne przekształcanie zmieszanych odpadów komunalnych i pozostałości z sortowni, kompostowanie odpadów zielonych, składowanie przetworzonych odpadów komunalnych. Zorganizowanym systemem gromadzenia i odbioru odpadów na terenie Zielonej Góry objętych jest 100% gospodarstw domowych, jak również podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, z obiektów infrastruktury oraz z obszarów stanowiących otwartą przestrzeń. System zarządzania gospodarką odpadami przyjęty i realizowany w Zielonej Górze od lat stawia sobie za cel zwiększenie efektywności w zakresie selektywnej zbiórki odpadów. W celu wyselekcjonowania odpadów użytkowych u źródła a szczególnie odpadów opakowaniowych z całej frakcji odpadów komunalnych, wykorzystuje się różnokolorowe i odpowiednio oznaczone pojemniki o pojemności 1,1 m3 i 5 m3. Odpady surowcowe objęte systemem zbiórki u źródła to: makulatura, tworzywa sztuczne, stłuczka szklana, tekstylia i odpady wielkogabarytowe. Ponadto w przypadku zabudowy jednorodzinnej każda osoba podpisująca umowę z ZGKiM może nieodpłatnie otrzymać worki na odpady użytkowe w kolorze: żółtym - o pojemności 90 litrów na tworzywa sztuczne i metale; 5

6 niebieskim - o pojemności 90 litrów na papier; białym - o pojemności 70 litrów na szkło (bezbarwne i kolorowe). Według danych ZGKiM każdy mieszkaniec Zielonej Góry wytwarza średnio 360 kg odpadów komunalnych w ciągu roku, z czego zebranych jest 354 kg/m/rok, co potwierdza skuteczność funkcjonującego w mieście systemu gospodarki odpadami. Wszystkie odpady zbierane z miasta przewożone są do Zakładu Zagospodarowania Odpadów Racula w Zielonej Górze [18, 19]. Zakład Zagospodarowania Odpadów wyposażony jest w Stację Sortowania Odpadów Użytkowych (SSOU), funkcjonującą od grudnia 2000 r., w której odbywa się [18]: odbiór gromadzonych w sposób selektywny u źródła surowców wtórnych, usuwanie zanieczyszczeń ze strumienia odpadów i pozyskiwanie surowców w czystej postaci o większej wartości rynkowej, zmniejszenie ilości odpadów usuwanych bezpośrednio na składowisko miejskie, poprawa jakości odpadów kierowych do instalacji mechaniczno-biologicznego unieszkodliwiania. Podstawowymi elementami SSOU są: linia sortownicza do sortowania makulatury i tworzyw sztucznych, urządzenia do rozdrabniania, prasowania i belowania odzyskiwanych surowców w tym balastu uzyskiwanego po przekompostowaniu odpadów komunalnych przygotowywanego jako paliwo alternatywne zwane również stałym paliwem wtórnym (RDF - refused derived fuel) celem uzyskiwania taniej energii cieplnej. Stacja przyjmuje do sortowania zbierane selektywnie u źródła odpady typu [19]: makulatura, tworzywa sztuczne, szkło w postaci butelek i stłuczki szklanej, odpady drewniane w postaci mebli i części odpadów budowlanych, palety z wyłączeniem trocin, odpady gumowe - głównie opony i dętki, tekstylia (z wyłączeniem czyściwa). Można powiedzieć, że SSOU jest dopełnieniem systemu gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi w Zielonej Górze. Przejęła ona dotychczasową funkcję skupu i przygotowania surowców wtórnych, wykonywaną przez Okręgowe Przedsiębiorstwo Surowców Wtórnych. Zestawienie ilości pozyskanych surowców wtórnych w SSOU w latach przedstawia tabela 3. Tabela 3 Zestawienie ilości pozyskanych surowców wtórnych przez DZO Racula [17-19] Lp. Rodzaj pozyskanego Ilość pozyskanego surowca [Mg/rok] surowca wtórnego Papier i tektura 1606, , , , ,91 2. Szkło 595,76 632,23 716,09 654,97 700,48 3. Tworzywo sztuczne 527,48 625,88 738,77 776,49 803,40 4. Metale 318,86 313,73 214,77 212,02 293,53 5. Tekstylia 8,06 5,68 4,93 13,38 18,59 6. Odpady organiczne 364,04 407,86 377,44 0,00 0,00 7. Drewno 4,72 13,94 8,98 12,46 8,10 8. Suma surowców 3425, , , , ,01 wtórnych 9. Suma odpadów zebrane selektywnie 4739, , , , ,38 Odpady trafiające do Stacji to głównie odpady pochodzące z systemu segregacji u źródła i jak wynika z zestawienia (tab. 3) stanowią one średnio 6,62% ogólnej rocznej ilości 6

7 odpadów komunalnych przyjętych przez DZO Racula (w 2010 r. przyjęto ogółem 82716,10 Mg odpadów komunalnych). Wskaźnik ten jest niski pomimo rozmieszczenia na obszarze miasta odpowiednich pojemników do segregacji odpadów oraz dostępu do różnokolorowych worków na odpady użytkowe, o których pisano już wcześniej. Zdaniem autorki, świadczy to o nadal niewystarczającej świadomości społecznej (co, jak i gdzie należy sortować) oraz braku bodźców i instrumentów finansowych zachęcających mieszkańców do większej segregacji odpadów. Uzyskiwane surowce wtórne w czystej postaci kształtują się na poziomie 3,5%, natomiast pozostałą ilość stanowi tzw. balast posortowy, który kierowany jest na składowisko odpadów. Część odzyskanych surowców wtórnych pochodzi również z segregacji zmieszanych odpadów komunalnych. Wyselekcjonowane surowce posiadające wartość rynkową przekazywane są do krajowych zakładów produkcyjnych w celu ich ponownego wykorzystania. Ilości te w zestawieniu z odpadami zebranymi selektywnie u źródła i przesortowanymi w SSOU prezentuje zestawienie w tabela 4. Tabela 4 Ilość zebranych i sprzedanych surowców wtórnych wyselekcjonowanych w latach [17-19] Lp. Wyszczególnienie 1. Odpady zebrane selektywnie u źródła 2. Surowce wtórne wyselekcjonowane w Stacji SOU 3. Sprzedane surowce wtórne Ilość surowców wtórnych [w Mg] w danym roku sprawozdawczym , , , , , , , , , , , , , , ,00 Jak wskazuje Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego (APGOWL) uchwalona w 2010 r., w 2006 r. poziom odzysku odpadów komunalnych w województwie wynosił 84,4% (z masy 104,6 tys. Mg odpadów podlegających obowiązkowi odzysku), z czego w Dziale Zagospodarowania Odpadów w Zielonej Górze odzyskowi poddanych zostało 22% całkowitej masy tych odpadów (22973,00 Mg). W woj. lubuskim 10,45% odpadów komunalnych stanowią odpady zaliczane do grupy 15 czyli odpady opakowaniowe, sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach (razem 75482,67 Mg). Poziom recyklingu odpadów podlegających obowiązkowi odzysku wynosił ogółem 80%, z czego dla opakowań z [1]: tworzyw sztucznych 71%, aluminium 0%, stali 35,5%, papieru i tektury 90,9%, szkła gospodarczego 0%, materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) 20,2%. Poziom ten kształtują głównie miasta województwa lubuskiego, a w tym największe Zielona Góra i Gorzów Wielkopolski. System odzysku i recyklingu odpadów komunalnych jest mniejszy na terenach wiejskich ze względu na niepełne, bo 84% objęcie mieszkańców gmin zorganizowanym systemem odbioru odpadów. Zmiany w systemie zarządzania gospodarką odpadami, wymuszone wprowadzoną Ustawą o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw, doprowadzą do całkowitego objęcia wszystkich mieszkańców miast i gmin systemem zbiórki odpadów, ale jego efektywność nadal będzie uzależniona od postawy mieszkańców województwa. 7

8 Na uwagę zasługuje również fakt odmiennych danych dostępnych na stronach US w Zielonej Górze i ZGKiM w porównaniu do danych z APGOWL. Według jednych w mieście występuje system odzysku surowców wtórnych (i w większości są to odpady opakowaniowe tab. 3), w przypadku drugich występuje zerowy odzysk szkła gospodarczego i aluminium. Dane te wymagają uszczegółowienia i uaktualnienia, tym bardziej, że w przypadku APGOWL uchwalonej w 2010 r. większość danych pochodzi z 2006 r. Według autorki dyskusyjny i wart pogłębionego badania jest aspekt zerowego poziomu recyklingu aluminium (do którego zaliczamy: puszki po napojach gazowanych, pudełka, folię), jak również szkła gospodarczego (wszelkie naczynia szklane, talerze, szklanki, kufle, kieliszki, doniczki, szkło ozdobne i dekoracyjne, czyli np. wazony, klosze lamp, kryształy), które obok szkła opakowaniowego i okiennego stanowi część stłuczki szklanej (występującej w tab. 3 poz. 2 pod ogólnym pojęciem szkło ), a której brak teoretycznie poparty jest obecnie prowadzoną inwestycją w DZO. Obecnie zakład podlega rozbudowie w ramach realizowanego Projektu nr POIS /09 "Rozbudowa i modernizacja Systemu Gospodarki Odpadami dla rejonu Zielonej Góry", który zakłada w swoich planach: budowę nowej kwatery D dla odpadów komunalnych i rozbudowę ZZO Racula w zakresie [17]: budowy hali technologicznej z linią do segregacji szkła, budowy hali technologicznej demontażu odpadów wielkogabarytowych, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, modernizacji magazynu odpadów niebezpiecznych. Według planów ZGKiM rozbudowa zakładu przyczyni się do zwiększenia jego przepustowości, wydajności i poprawy wskaźnika wyselekcjonowanych odpadów, a w szczególności odpadów opakowaniowych (obecnie moc przerobowa sortowni wynosi Mg rocznie). W przypadku strumienia zmieszanych odpadów komunalnych zakłada się, że rozbudowa sortowni pozwoli zwiększyć odzysk tych odpadów, czyli zmniejszyć ilość deponowanych na składowisko odpadów o ok. 1/3. Dopracowania wymaga również sposób zagospodarowania odpadów wielkogabarytowych (jak wspomniano w projekcie), w które niejednokrotnie wbudowane są surowce wtórne wymagające odzysku [1, 18]. Pomimo wielu ambitnych zadań, które stawia sobie ZGKiM, a w tym Zakład Zagospodarowania Opadów, porównanie udziału poszczególnych metod unieszkodliwiania odpadów obrazuje, iż już obecnie zakład ten spełnia europejskie standardy w zakresie gospodarowania odpadami. Porównanie udziału poszczególnych metod unieszkodliwiania odpadów wykorzystywanych w Zielonej Górze na tle krajów Unii Europejskiej i Polski prezentuje rysunek 1. % Unia Europejska Polska Zielona Góra składowanie spalanie kompostowanie recykling Rys. 1. Procentowy udział metod zagospodarowania odpadów komunalnych w 2009r. [15-17]. 8

9 4. Podsumowanie Zarządzanie gospodarką odpadami w Zielonej Górze zorientowane jest na zapobieganie i zmniejszanie negatywnego wpływu odpadów na środowisko i zdrowie ludzi. ZGKiM w imieniu miasta dąży do zapewnienia racjonalnego i zintegrowanego rozwoju systemu gospodarowania odpadami komunalnymi (w tym odpadami opakowaniowymi), zgodnego z polityką UE i założeniami trwałego i zrównoważonego rozwoju. Działania zakładu obejmują funkcję gromadzenia, transportu oraz zagospodarowania i unieszkodliwiania odpadów pochodzących z indywidualnych gospodarstw domowych, od podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, z obiektów infrastruktury oraz z obszarów stanowiących otwartą przestrzeń. Wyrazem uznania i respektowania europejskich standardów jest fakt, iż selektywną zbiórką odpadów objętych jest 100% gospodarstw domowych i zakładów prowadzących działalność gospodarczą, co oznacza, że Zielona Góra spełnia już obecnie cele zawarte w nowo wprowadzonej Ustawie o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw. W Zielonej Górze wybudowany jest nowoczesny i bezpieczny dla środowiska ZZO wyposażony w sortownię i kompostownię odpadów oraz składowisko posiadające odpowiednią infrastrukturę techniczną, zgodnie z wszelkimi standardami UE. Planowana rozbudowa i unowocześnienie obecnie funkcjonujących urządzeń zapewne przyczyni się do zwiększenia odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, ale ważną rolę odgrywa tu postawa mieszkańców i ich zaangażowanie w kwestii segregacji odpadów u źródła, które na dzień dzisiejszy jest niewielkie (wynosi zaledwie 6,62% z całkowitej ilości odpadów komunalnych przyjętych w ciągu roku przez DZO). Ponadto uszczegółowienia, uaktualnienia i ujednolicenia wymagają dane z zakresu gospodarowania odpadami opakowaniowymi zarówno w skali mikro jak i makroregionu (o czym pisano już wielokrotnie [26-28]). Nowa Ustawa [24] wprowadza zmiany w gospodarce odpadami, ale jak widać na przykładzie Zielonej Góry, nie przyniesie ona zakładanych rezultatów bez odpowiedniej edukacji społecznej, dostarczeniu odpowiednich informacji mieszkańcom i większego ich zaangażowania w segregację u źródła. Ustawa pozostawi całą odpowiedzialność za odpady komunalne na barkach gminy, miasta i zakładów działających w jej imieniu, a mieszkańcy pomimo posiadania odpowiednich narzędzi do segregacji i tak będą działać w sposób tradycyjny czyli mieszać odpady jak dotychczas. 5. Literatura [1] Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Lubuskiego na lata z perspektywą na lata , Zarząd Województwa Lubuskiego, Zielona Góra 2010, s [2] Bałdyga M.: Gospodarka komunalna aspekty prawne. Wyd. Profesjonalne ALPHApro. Ostrołęka 2004, s. 27. [3] Duczmal M.: Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach cz. II Najczęściej zadawane pytania. Odpady i Środowisko. Nr 5(71), 2011, s [4] Dyrektywa z dnia 11 lutego 2004r. zmieniająca dyrektywę 94/62/WE w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych 2004/12/WE (Dz. Urz. WE L nr 47/26). [5] Dyrektywa z dnia 19 listopada 2008r. w sprawie odpadów 2008/98/WE (Dz. Urz. WE L nr 312/3). [6] Dyrektywa z dnia 20 grudnia 1994r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych 94/62/WE (Dz. Urz. WE L nr 365/10). [7] Korzeniowski A. (red.): Innowacyjność w opakowalnictwie. Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. Nr 93,

10 [8] Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2010, Załącznik do Uchwały Nr 233 Rady Ministrów z dnia 29 grudnia 2006 r. (M. P. nr 90 poz. 946); [9] PN-EN 13428:2005 (U) - Opakowania. Wymagania dotyczące wytwarzania i składu. Zapobieganie poprzez redukcję u źródła. [10] Program Ochrony Środowiska Miasta Zielona Góra, Załącznik do Uchwały Nr XXX/281/04 Rady Miasta Zielona Góra z dnia r., s [11] Projekt Ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi z dnia 19 listopada 2008r., [12] Projekt Ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych innych ustaw z dnia 23 października 2008r., [13] Stan środowiska w Zielonej Górze w latach Zielona Góra, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Urząd Miasta Zielona Góra, Biblioteka Monitoringu Środowiska [14] Statut Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Zielonej Górze, Załącznik do Uchwały Nr XX/191/04 Rady Miasta Zielona Góra z dnia r. [15] Strona internetowa: [16] Strona internetowa: [17] Strona internetowa: [18] Strona internetowa: 110&Itemid= [19] Strona internetowa: [20] Uchwała Nr L/366/98 Rady Miasta w Zielonej Górze z dnia r. w sprawie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie Miasta Zielona Góra. [21] Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. 2007r. nr 90 poz. 33). [22] Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. 2008r. nr 138 poz. 865). [23] Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z dnia 11 maja 2001r. (tekst jednolity Dz. U. 2005r. nr 175 poz. 1458). [24] Ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011, nr 152, poz. 897). [25] Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (tekst jednolity Dz. U. 2008r. nr 25 poz. 150). [26] Zarębska J.: Gospodarowanie odpadami opakowaniowymi w Polsce w świetle nowych uregulowań prawnych, [w:] Sadecka Z. (red.): Oczyszczanie ścieków i przeróbka osadów ściekowych. T.3. Oficyna Wyd. Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009, s [27] Zarębska J.: Problemy w gospodarowaniu odpadami opakowaniowymi w kontekście celów zrównoważonego rozwoju. Studia i Materiały Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą. Nr 45, 2011, s [28] Zarębska J.: Wymogi informowania społeczeństwa o środowisku a ich realizacja na przykładzie stron internetowych JST woj. lubuskiego. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa. Nr 5(712), 2009, s