O D NO W Y M I E S C O W OŚ C I B U D Z Ó W GMINA BUDZÓW POWIAT SUSKI WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE. Budzów, wrzesień 2008

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Rady Gminy w Budzowie Nr XV/154/2008 z dnia r. P L A N O D NO W Y M I E S C O W OŚ C I B U D Z Ó W GMINA BUDZÓW POWIAT SUSKI WOJEWÓDZTWO MAŁOPOLSKIE Budzów, wrzesień 2008

2 Autorzy opracowania dziękują za pomoc w przygotowaniu niniejszego dokumentu. 2

3 SPIS TREŚCI: 1. WSTĘP 4 2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA BUDZÓW Położenie sołectwa Budzów Przynależność administracyjna Powierzchnia sołectwa Budzów Liczba ludności Historia Budzowa Określenie przestrzennej struktury Budzowa INWENTARYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI Zasoby przyrodnicze Dziedzictwo kulturowe Obiekty i tereny Infrastruktura społeczna Oświata Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne Zdrowie Kultura Infrastruktura techniczna Gospodarka i rolnictwo Kapitał społeczny i ludzki ANALIZA SWOT OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ OPIS ZADANIA PRIORYTETOWEGO POWIĄZANIE PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Z INNYMI DOKUMENTAMI WYKAZ TABEL, WYKRESÓW I ZDJĘĆ BIBLIOGRAFIA ZAKOŃCZENIE

4 1. WSTĘP Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata wiejskie jako miejscowości znajdujące się w granicach administracyjnych: określa obszary gmin wiejskich, gmin miejsko wiejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców, gmin miejskich z wyłączeniem miast powyżej 5 tysięcy mieszkańców Rzeczpospolita Polska określiła zadania w zakresie wspierania obszarów wiejskich z udziałem środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich określonym w Rozporządzeniu Rady / WE / Nr 16698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / EFRROW / /Dz. Urz. UE L 277 z 21 października 2005 r. / oraz w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie tego Rozporządzenia ustawą z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich / Dz. U Nr 64 poz.427 /. W ramach priorytetowych kierunków wsparcia obszarów wiejskich zdefiniowano cztery osie : Oś 1 - poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego Oś 2 - poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Oś 3 - jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie Oś 4 - Leader gospodarki wiejskiej 1 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju, lipiec

5 W ramach Osi 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej bardzo dobitnie określana jest jakość życia społeczności wiejskiej rozumianej głównie jako zbiór wszystkich funkcji życiowych takich jak praca, wypoczynek, rekreacja, kultura, sport, ale też i tożsamość, integralność przestrzenna i wspólnota. W ramach tejże Osi 3 akcentuje się oddolne inicjatywy społeczności wiejskich nakierowane na integrację wsi, rozbudzenie bądź reaktywowanie przekazów i zwyczajów kulturowych, odbudowanie i zachowanie tożsamości społeczności wiejskich. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Odnowa i rozwój wsi objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata /Dz. U. Nr 38 poz. 220 / określiło jako wymóg przy aplikowaniu o środki posiadanie Planu Odnowy Miejscowości. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia pomoc finansową mogą uzyskać projekty dotyczące: 1. budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów publicznych pełniących funkcje kulturalne, w szczególności świetlic i domów kultury; 2. budowy, przebudowy lub remontu obiektów sportowych, ścieżek rowerowych, szlaków pieszych, placów zabaw, miejsc rekreacji, służących do użytku publicznego; 3. zakupu towarów służących przedsięwzięciom związanym z kultywowaniem tradycji społeczności lokalnych oraz tradycyjnych zawodów; 4. związane z kształtowaniem centrów wsi jako obszaru przestrzeni publicznej, w szczególności poprzez odnawianie lub budowę placów, parkingów, chodników lub oświetlenia ulicznego; 5. urządzania i porządkowania terenów zielonych, parków lub innych miejsc wypoczynku; 5

6 6. budowy, przebudowy lub remontu małej infrastruktury turystycznej; 7. zagospodarowania zbiorników i cieków wodnych na rzecz rekreacji lub poprawy estetyki miejscowości; 8. rewitalizacji budynków zabytkowych wpisanych do rejestru zabytków lub wojewódzkiej ewidencji zabytków, użytkowanych na cele publiczne, oraz obiektów małej architektury, odnawiania lub konserwacji lokalnych pomników historycznych i miejsc pamięci; 9. zakupu i odnawiania obiektów charakterystycznych dla danego regionu lub tradycji budownictwa wiejskiego i ich adaptacji na cele publiczne; 10. budowy, przebudowy, remontu lub wyposażania obiektów przeznaczonych na cele promocji lokalnych produktów i usług, w szczególności pawilonów, punktów wystawowych, sal ekspozycyjnych lub witryn; 11. odnawiania elewacji zewnętrznych i dachów w zabytkowych obiektach architektury sakralnej wpisanych do rejestru zabytków lub wojewódzkiej ewidencji zabytków; 12. wyburzenia i rozbiórki zdewastowanych budynków i budowli publicznych w celu uporządkowania terenu w miejscowości, jeżeli niemożliwe jest ich odnowienie i dalsze użytkowanie w zakresie koniecznym do realizacji operacji wymienionych w punktach

7 Budowa i realizacja Planu Odnowy Miejscowości, oprócz możliwości uzyskania środków finansowych, poprawia jakość życia mieszkańcom sołectwa poprzez uatrakcyjnienie życia społeczno kulturalnego, aktywizację społeczności lokalnej utożsamianie się z miejscem zamieszkania i odpowiedzialność za własną przyszłość oraz dumę z możliwości samo spełnienia się. Przygotowanie niniejszego dokumentu poprzedzone było licznymi spotkaniami, rozmowami z pracownikami Urzędu oraz liderami społeczności lokalnej, zebraniami wiejskimi jak też i analizą przedstawionej dokumentacji. 7

8 2. CHARAKTERYSTYKA SOŁECTWA BUDZÓW: 2.1 Położenie sołectwa Budzów Sołectwo Budzów wchodzące w skład Gminy Budzów leży w środkowej części Beskidu Makowskiego, zwanego również Średnim, który wchodzi w skład Beskidów Zachodnich / Zewnętrzne Karpaty Zachodnie /. Budzów jest siedzibą władz Gminy Budzów. Budzów położony jest w obrębie płaszczowiny magurskiej.cała gmina Budzów leży w północno wschodniej części Podbabiogórza. Gmina graniczy : od południa gmina miejsko-wiejska Maków Podhalański powiat suski, od zachodu gmina Zembrzyce powiat suski, od wschodu gminy Tokarnia,Sułkowice i Pcim powiat myślenicki, od północy gmina Lanckorona i Stryszów powiat wadowicki. Zdjęcie nr 1: Budzów- widok ogólny Źródło: 8

9 Każde z sołectw wchodzących w skład gminy posiada liczne przysiółki, które z uwagi na terytorialne położenie poza zwartą zabudową mogłyby być samodzielnymi sołectwami bądź wioskami. Wszystkie wsie gminy Budzów leżą w dolinach rzek : Paleczka, Jachówka i Zachełmnianka - dopływów Skawy. Zabudowa gminy rozciąga się wzdłuż tych rzek. Cały obszar gminy stanowi kotlinę z najniższym punktem na zachodniej granicy na wysokości 330 m. n.p.m. 2.2 Przynależność administracyjna Gmina leży w południowo zachodniej części powiatu suskiego / Sucha Beskidzka / i w północno wschodniej części województwa małopolskiego. Źródło: 9

10 W skład gminy Budzów wchodzi sześć sołectw: Baczyn, Bieńkówka, Budzów, Jachówka, Palcza i Zachełmna. Cała gmina zajmuje obszar 7358 ha.poszczególne sołectwa zajmują następujący obszar : Budzów 2060,24 ha, Bieńkówka 1986,66 ha Jachówka- 1177,28 ha, Palcza 882,96 ha Baczyn- 735,8 ha Zachełmna 515,06 ha. Źródło : materiał własny Procentowo poszczególne sołectwa zajmują Budzów 28% Bieńkówka 27% Jachówka - 16% Palcza 12% Baczyn 10% Zachełmna 7% 100% Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów Powierzchnia gminy w stosunku do całej powierzchni powiatu suskiego wynosi 10,7 %. 1 lipca 1949 r. odłączono od Budzowa Zembrzyce, które stały się samodzielną gminą. Gmina Budzów w latach administracyjnie należała do województwa bielskiego 10

11 2.3 Powierzchnia sołectwa Budzów Powierzchnia sołectwa Budzów wynosi 2060,24 ha, co stanowi 28 % powierzchni całej Gminy. 2.4 Liczba ludności Gmina Budzów, której jednym z sołectw jest Budzów, jako sołectwo liczy 8476 mieszkańców. Ilość mieszkańców i przyrost naturalny ilustruje poniższa tabela Tabela nr 1: Liczba mieszkańców sołectw Gminy Budzów w 2006r. i 2007 r. wg stanu na 31 grudnia 2007r. Rok 2006 Rok 2007 W Kobiety W Mężczyźni Mężczyźni Sołectwa Przyrost wieku w Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem wieku w wieku w wieku naturalny 19- wieku Kobiety w wieku Baczyn Bieńkówka Budzów Jachówka Palcza Zachełmna Gmina Budzów razem Źródło: materiały własne Urzędu. Dane z powyższej tabeli wskazują że gminie Budzów nie zagraża ujemny przyrost naturalny. Ludność powiatu Sucha Beskidzka wynosi 92,9 tys. mieszkańców, co stanowi 2,56 % ludności województwa małopolskiego. Na koniec 2006 roku, w rejestrach Powiatowego Urzędu Pracy w Suchej Beskidzkiej były 2682 osoby bezrobotne, a wskaźnik bezrobocia wynosił 8,7% przy średniej wojewódzkiej 11,4% i krajowej 14,9%. Poziom bezrobocia należał do najniższych w województwie. 11

12 W ciągu całego 2007 roku zarejestrowało się w Powiatowym Urzędzie Pracy 3580 bezrobotnych, w tym 1111 po raz pierwszy, co stanowi 31,0%. W 2007 roku ilość bezrobotnych zmniejszyła się o 236 osób tj. o 8,8% w stosunku do grudnia 2006 roku. Spośród zarejestrowanych bezrobotnych, będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, dla których można stosować wszystkie aktywne formy zalicza się osoby: - do 25 roku życia osób (25,3%), - długotrwale bezrobotne osób (49,6%), - powyżej 50 roku życia osób (18,5%), - bez kwalifikacji zawodowych osób (28,8%), - samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do 7 roku życia - 60 osób (2,5%), - niepełnosprawne - 51 osób (2,1%). Stopa bezrobocia liczona jako iloraz bezrobotnych do czynnych zawodowo na koniec 2007 roku wyniosła 7,9% i była niższa o 0,9% od średniej wojewódzkiej (8,8%) i o 3,5% od średniej krajowej (11,4%). Tabela nr 2: Ilość bezrobotnych i stopa bezrobocia w poszczególnych miesiącach Miesiące Ilość bezrobotnych Stopa bezrobocia , , , , , , , , , , , , ,9 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 12

13 Wykres nr 1: Stopa bezrobocia w powiecie suskim w 2007 (z uwzględnieniem miesiąca XII 2006). Stopa bezrobocia w pow iecie suskim w 2007 (z uw zględnieniem XII 2006) % ,3 9,2 8,7 8,8 8,5 8 7,9 7,9 7,6 7,6 7,7 7,8 7,9 XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka I Tabela nr 3:Ilość bezrobotnych z podziałem na gminy Gmina Ilość bezrobotnych W tym kobiet Udział kobiet % Udział bezrobotnych w całej populacji % Budzów ,6 9,7 Bystra - Sidzina ,0 5,5 Jordanów gmina miejska ,2 5,4 Jordanów gmina wiejska ,0 9,4 Maków Podhalański ,8 20,2 Stryszawa ,0 15,4 Sucha Beskidzka ,8 15,6 Zawoja ,7 11,2 Zembrzyce ,5 7,6 RAZEM ,2 100 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 13

14 Wykres nr 2: Udział bezrobotnych z poszczególnych gmin w całej populacji bezrobotnych w powiecie. Zawoja, 11,2 Zembrzyce, 7,6 Budzów, 9,7 Bystra Sidzina, 5,5 Jordanów gmina miejska, 5,4 Sucha Beskidzka, 15,6 Jordanów gmina wiejska, 9,4 Stryszawa, 15,4 Maków Podhalański, 20,2 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykazane niżej dane dotyczące poziomu bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 należy traktować jako szacunkowe, ponieważ Urząd Statystyczny danych takich nie podaje. Tabela nr 4: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i Gmina Rok 2006 Rok 2007 Różnica Szacunkowa stopa bezrobocia % Szacunkowa stopa bezrobocia % Budzów 9,1 7,9-1,2 +/- w % Bystra - Sidzina 5,0 5,4 +0,4 Jordanów gmina miejska 7,5 6,1-1,4 Jordanów gmina wiejska 5,8 5,9 +0,1 Maków Podhalański 9,8 8,2-1,6 Stryszawa 10,2 8,9-1,3 Sucha Beskidzka 10,1 9,6-0,5 Zawoja 10,2 8,9-1,3 Zembrzyce 9,4 9,0-0,4 Powiat 8,7 7,9-0,8 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 14

15 Wykres nr.3. Szacunkowa stopa bezrobocia dla poszczególnych gmin w 2006 i 2007r Stopa % Budzów Bystra-Sidzina Jordanów gm. Miejska Jordanów gm. Wiejska Maków Podhalański Stryszawa Sucha Beskidzka Zawoja Zembrzyce Powiat Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Powiatowy Urząd Pracy w Suchej Beskidzkiej ocenia, że : 1. W ciągu całego 2007 roku 7 gmin odnotowało spadek bezrobocia, jedynie w gminie Bystra Sidzina i Jordanów gmina wiejska nastąpił wzrost. Najwięcej procentowo ubyło bezrobotnych w gminach: Maków Podhalański, Jordanów gmina miejska, Zawoja i Stryszawa, a najmniej w gminach: Zembrzyce, Sucha Beskidzka i Budzów. 2. W 2007 roku wszystkie gminy odnotowały poziom bezrobocia niższy niż średnia krajowa (11,4%), 5 gmin poniżej średniej wojewódzkiej (8,8%) oraz 3 gminy poniżej średniej powiatowej (7,9%). 15

16 Stan bezrobotnych według wieku : Tabela nr 5: Bezrobotni według wieku w 2006 i 2007 roku Przedziały Ilość osób Udział % Ilość osób Udział Różnica wiekowe bezrobotnych w bezrobotnych w 2007 % /- w % Do 24 lat , ,3 +0, , ,6-0, , ,2-1, , ,7-0, , ,3 +1, ,0 23 0,9-0,1 RAZEM ,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Wykres nr 4: Struktura bezrobotnych w powiecie suskim według wieku w latach 2006/ % Do 24 lat Wiek Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 16

17 Najliczniejszą grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym do 24 lat. Udział tej grupy procentowo zwiększył się w porównaniu do 2006 roku o 0,8%. Druga najliczniejsza grupa to osoby w wieku od lat, która stanowi 24,6%. Wyżej wymienione grupy ogółem stanowią aż 49,9%. Tabela nr 6: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007 roku. Wykształcenie Ilość osób Udział % Ilość osób Udział Różnica bezrobotnych w bezrobotny ch % /- w % w 2007 Wyższe 134 5, ,6 +0,6 Policealne i , ,6 +1,2 średnie zawodowe Średnie , ,7-0,5 ogólnokształcące Zasadnicze , ,6 +0,2 zawodowe Gimnazjalne i , ,5 +0,9 poniżej RAZEM , ,00 0,0 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 17

18 Wykres nr 5: Struktura bezrobotnych według poziomu wykształcenia % Gimnazjalne Zawodowe Średnie ogólne Policealne Wyższe Rok 2006 Rok 2007 Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka Analiza bezrobotnych według wykształcenia pozwala określić następujące wnioski: 1. Ilość bezrobotnych zmniejszyła się w każdej grupie poziomu wykształcenia oprócz osób z wykształceniem wyższym, gdzie ilość ta jest większa o 4 osoby w stosunku do 2006 roku. 2. Zmniejszenie ilości bezrobotnych w największym stopniu nastąpiło w grupie bezrobotnych: - z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym - z wykształceniem średnim ogólnokształcącym Największą grupę bezrobotnych stanowią nadal osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym i gimnazjalnym 61,0 % wszystkich bezrobotnych. Źródło : dane PUP Sucha Beskidzka 18

19 2.5 Historia Budzowa Najważniejsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z wczesnego neolitu. Budzów- Budzowa- 1369, Budzow 1564, 1579, Etymologia nazwy wsi jest niejasna i prawdopodobnie pochodzi od imienia założyciela wsi Budza lub też i jej pierwszego sołtysa. Oficjalna lokacja wsi, na prawie niemieckim miała miejsce między 1333 a 1369r. Przed lokacją wsi prawdopodobnie istniały na terenie obecnego sołectwa jakieś osiedla ludzkie, gdyż już w latach znajdowała się tutaj strażnica i jest rzeczą niemożliwą, by funkcjonowała bez zaplecza obsługującego jej załogę. Dzieje Budzowa i okolicznych wiosek związane są z historią dawnego starostwa lanckorońskiego albowiem znajdowały się w jego obszarze. Lanckorona posiada świadectwo swego istnienia z pierwszej połowy XIV w. w postaci uposażenia miejscowego kościoła, wydane przez króla Kazimierza Wielkiego w 1366 r. W kronice parafialnej Lanckorony można przeczytać, że król Kazimierz Wielki nadał prawa miejskie Lanckoronie i lokował ją na prawie magdeburskim. Wszystkie wsie z obszaru gminy Budzów zostały założone w II połowie XIV w. W 1369 r., dokładnie 5 maja, król Kazimierz Wielki dokumentem wystawionym w Lanckoronie nadał Wyszowi i jego synowi Florianowi sołtysostwo w królewskiej wsi Budzów, która jako królewszczyzna wchodziła w skład starostwa lanckorońskiego. Za ostatniego Piasta Kazimierza Wielkiego, Budzów był wsią dużą o powierzchni 24 łanów (ok. 600 ha).. Z dokumentów wydanych dla kościoła w Lanckoronie wynika, że wieś była w starostwie lanckorońskim aż do 1774r. Całe starostwo lanckorońskie było jako własność królewska oddawane w dzierżawę różnym możnowładcom, którzy traktowali ją jako własność. Starostwem władali Lanckorońscy, Lascy, Komorowscy, a na przełomie XVI i XVII w. właścicielami stali się Zebrzydowscy. Budzów od początku swego istnienia był wsią rolniczą.ludność zajmowała się głównie hodowlą i pasterstwem owiec. Warunki klimatyczne i dziewicze puszcze karpackie spowodowały napływ na te tereny ludności wołoskiej. Wołosi lud starobałkański trudniący się pasterstwem przybył w Beskidy Zachodnie przez Orawę pod koniec XV lub na przełomie XV i 19

20 XVI wieku osiedlając się wzdłuż górnego biegu rzek Soły i Skawy oraz ich dopływów. W tzw. Tekach Schneidera znajdujących się w archiwum na Wawelu, można przeczytać między innymi, że aż do dóbr lanckorońskich... zachodziły wędrowne osady Wołochów,aby się tu osiedlić. Źródło : Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Lustracja dóbr królewskich w 1564r. podaje, że sołtys (szlachcic) w wiosce ma młyn, karczmę, 13 osiadłych kmieci, 7 zarębników, a także młyn zamkowy (lanckoroński), a przy tym młynie tartak. W lasach pracowało w tym czasie 4 gonciarzy. Budzów w tym okresie należał do Parafii pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Makowie / Podhalańskim /. W XV w., wioski w rejonie Budzowa w trakcie różnych walk, rabunków, pomorów, kompletnie upadły i wyludniły się. Sprowadzono osadników rusińskowołoskich do zasiedlenia tych terenów. Zasiedlenie przeprowadzono jeszcze dwukrotnie w XVI w. Pod koniec istnienia dawnej Rzeczypospolitej, Budzów i cała okolica były świadkami walk konfederatów barskich z wojskami carskimi. W roku 1771, konfederaci pod dowództwem Dumourieza przybyli do Lanckorony. Od strony Myślenic zbliżało się wojsko rosyjskie, pod dowództwem gen. Aleksandra Suworowa. Na pograniczu Palczy i Harbutowic, w miejscu zwanym dziś Groby stoczyła się bitwa. Załoga konfederatów musiała ustąpić a ok.300 poległych w tej bitwie pogrzebano w pobliżu miejsca walki. Na granicy Palczy i Harbutowic stoi poświęcony tej walce krzyż. Źródło : materiały własne Urzędu Bieńkówka przez siedem wieków Kraków 2003 Budzów Oficjalny Portal Internetowy W roku 1774 ziemie te znalazły się pod panowaniem austriackim. W roku 1777 okoliczne wsie zakupiła księżna Franciszka z Krasińskich - synowa króla Augusta III Sasa, by po 11 latach podarować je swojej córce Marii. W wyniku spadków i działów rodzinnych, właścicielkami dalej była córka Marii Augusta, a w 1874 r. Cecylia Lubomirska. 20

21 W I połowie XIX w., właścicielem licznych dóbr w Budzowie był książę Maurycy Montleart. W 1862 r. położono fundament pod budowę drewnianego kościoła w Budzowie, a ukończono go w 1864 r. W dniu 25 stycznia 1868 r. erygowano parafię. Kościół był cały drewniany spód modrzewiowy, wierzch z drewna miękkiego w kształcie krzyża, kryty gontem, skierowany na wschód. Miał trzy ołtarze: główny i dwa boczne. 28 listopada 1912 r. kościół spłonął. Nowy, murowany wybudowano w stylu neoromańskim. Z pierwszego kościoła ocalał obraz Matki Boskiej Pocieszenia. Do czasów współczesnych, w gminie Budzów zachowało się niewiele zabytków, są to głównie kościoły i kaplice z dawnym wyposażeniem, kapliczki i figurki przydrożne oraz zabudowania dworskie i chłopskie. Np. dawna Gajówka Kołowrót, następnie Gajówka Chełm a obecnie dom u Mlaka. Jest to wybudowana ponad 110 lat temu drewniana budowa z gankiem drewnianym nad głównym wejściem. Budzowszczyzna ma również swój udział w zbójnickiej legendzie Beskidu Średniego. W latach trzydziestych XVIII w. znany był zbójnik Józef Baczyński ze Skawiny a jego towarzyszami byli Józef i Wojciech Serglowie z Budzowa. Budzów wraz z okolicznymi wioskami należał do powiatu żywieckiego. W roku 1924 utworzono nowy powiat z siedzibą w Makowie, w którego granicach znalazła się Sucha wraz z okolicznymi miejscowościami. Trwało to 10 lat do 1933 r. kiedy to powiat Maków zlikwidowano a Sucha ponownie trafiła do powiatu żywieckiego. Źródło : Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszarów Wiejskich Podbabiogórza Podbabiogórze Pierwsza wojna światowa na tym terenie to pobór mężczyzn do wojska austriackiego, duże zubożenie wsi i liczne choroby Druga wojna światowa też poczyniła duże straty mieszkańców, których wielu zginęło.granica między Rzeszą Niemiecką a Generalną Gubernią przebiegała wzdłuż linii Skawy. Gmina Budzów w obecnym kształcie powstała jako gmina po likwidacji gromad w wyniku pierwszej reformy administracyjnej w 1972 r. 21

22 2.6 Określenie przestrzennej struktury Budzowa Budzów, podobnie jak i inne sołectwa Gminy Budzów ma charakter rozproszonej budowy z dużą ilością przysiółków rozsianych na różnych wzniesieniach. Wieś ukształtowana jest wzdłuż doliny rzecznej. Ma charakter łańcuchowy. W centralnej części wsi ukształtowało się niewielkie skupisko o charakterze usługowym. Są to głównie budynki o charakterze użyteczności publicznej Posterunek Policji, Ośrodek Pomocy Społecznej i inne. takie jak Urząd Gminy, Budynki mieszkalne to budynki o charakterze budownictwa mieszkaniowego niezagrodowego. Przysiółki składają się w większości z kilku do kilkunastu zagród i połączone są ze sobą drogami lokalnymi. W budownictwie przeważają budynki wzniesione po 1950 r. Źródło : Studium uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Budzów Wśród zabudowań wyróżnia się jako dominanta kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia z wysoką wieżą zwieńczoną hełmem. Zdjęcie nr 2: Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia Źródło: 22

23 3. INWENTATYZACJA ZASOBÓW SŁUŻĄCYCH ODNOWIE MIEJSCOWOŚCI 3.1 Zasoby przyrodnicze Naturalnym bogactwem całej Gminy Budzów są lasy, które zajmują ok. 40 % jej powierzchni. Pisząc o zasobach przyrodniczych Budzowa, niemożliwym jest ograniczenie się tylko do obszaru sołectwa. Cała Gmina Budzów, będąca w powiecie suskim, ma cenny walor przyrodniczy, jakim jest Babiogórski Park Narodowy z najwyższym szczytem Beskidów Babią Górą 1725 m. n.p.m. Babiogórski Park Narodowy powołano do istnienia w 1954 r..w Parku zachowały się fragmenty prastarej puszczy karpackiej i pierwotny bór świerkowy. Są tu następujące piętra roślinne: pogórze, regle dolny i górny oraz subalpejskie i alpejskie. UNESCO w 1977 r. nadało Babiogórskiemu Parkowi Narodowemu status rezerwatu biosfery i włączyło go do międzynarodowego programu Man and Biospfere a World Wildlife Fund /WWF / w 2001 r. uznał Babią Górę za jeden z trzydziestu obszarów priorytetowych w Karpatach. W masywie Babiej Góry jest ponad 600 gatunków roślin naczyniowych, prawie 200 gatunków mchów oraz liczne porosty, glony i wątrobowce, a także ponad 1100 gatunków grzybów. Wśród roślin są dwa gatunki, które poza masywem babiogórskim jako dziko rosnące nigdzie w Polsce nie występują. Jest to okrzyn jeleni / symbol parku / i rogownica alpejska. Można też spotkać bardzo rzadką roślinę - tocję alpejską oraz ok.70 gatunków roślin chronionych. Ponadto w masywie występuje 57 gatunków roślin wysokogórskich. Królestwo zwierząt na Babiej Górze reprezentuje 4481 gatunków i podgatunków, w tym 127 gatunków ptaków lęgowych. Z większych zwierząt oprócz pojawiającego się tutaj niedźwiedzia i wilka spotkać można jelenia, sarnę, rysia, lisa, wydrę i borsuka a z ptaków głuszca, cietrzewia, sóweczkę, włochatkę, płochacza halnego, siwernika i liczne gatunki dzięciołów. Faunę potoków reprezentuje pstrąg potokowy. Źródło : Maciej Matul w Kalendarzu 2008 Stowarzyszenie Podbabiogórze Zawoja

24 3.2 Dziedzictwo kulturowe Na terenie gminy, w każdym sołectwie, znajdują się stanowiska archeologiczne z różnych okresów chronologicznych np. neolitu, epoki kamiennej, wczesnego brązu, późnego okresu rzymskiego czy późnego i wczesnego średniowiecza. Do czasów współczesnych, w gminie Budzów zachowało się niewiele zabytków, są to głównie kościoły i kaplice z dawnym wyposażeniem, kapliczki i figurki przydrożne oraz zabudowania dworskie i chłopskie. figurują: W ewidencji zabytków Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie Budzów kościół parafialny pod wezwaniem Matki Boskiej Pocieszenia z 1944r. pomnik poległych z Ojczyznę w czasie I wojny światowej zabudowania pofolwarczne z pierwszej połowy XIX w., aktualnie siedziba szkoły. W ewidencji obiektów zabytkowych figuruje wiele domów niektóre już nieistniejące bądź rozebrane. Na Roli Mirochówka znajduje się grupa drewnianych domów i obiektów gospodarskich a dom drewniany budowany był w 1918 r. Ewidencja nie jest kompletna, ponieważ nie uwzględniono w niej wielu przydrożnych krzyży oraz kapliczek i wymaga przeprowadzenia aktualizacji, tym nie mniej jest interesująca. Pierwsza kaplica kapelanii w Budzowie została wystawiona w 1852 r. a parafia zaś została utworzona w Budzowie 25 stycznia 1868 r. Budowa świątyni trwała od 1862 r. do 1864 r. dzięki fundacji ówczesnego właściciela wsi Maurycego Montleart. Pierwszy drewniany kościółek spłonął w dniu 28 października 1912 r. Obecny kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia został wzniesiony w 1913 r. Kościół jest murowany w stylu neoromańskim z wysoką wieżą zwieńczoną hełmem. Jest jednonawowy. W neogotyckim ołtarzu głównym umieszczono łaskami słynący obraz Matki Bożej Pocieszenia z 1846 r., przeniesiony ze starego kościółka. W kościele tym została ochrzczona Sługa Boża Rozalia Celakówna. Źródło : materiały własne Urzędu Kalendarz 2001, 2006 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja 24

25 Bezpośrednio powyżej kościoła w centrum wsi, jest cmentarz parafialny z ponad trzema tysiącami nagrobków. Dokładna data założenia cmentarza nie jest znana. Rejestry zmarłych prowadzone są od 1870 r. stąd wiadomo,że cmentarz wtedy już istniał. Na cmentarzu jest wiele nagrobków z XIX w. Stara kaplica cmentarna został a rozebrana ale jest gotowy projekt do realizacji nowej kaplicy. Źródło : Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja W Budzowie, w centrum wsi, w pobliżu kościoła parafialnego stoi kamienny pomnik wzniesiony w 10 lecie odrodzenia Polski ku czci poległych za Ojczyznę. Na tablicy wypisane są nazwiska mieszkańców Budzowa, Baczyna i Zachełmnej. Pomnik został ufundowany przez parafian parafii Budzów obejmującej Budzów, Baczyn i Zachełmną. Źródło : materiał własny Urzędu Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja Również w centralnej części Budzowa znajduje się obelisk usytuowany obok budynków Szkoły Podstawowej i Gimnazjum z inskrypcją upamiętniającą 10 lecie wolnej Polski od dzieci szkolnych z Budzowa. Inicjatorem wzniesienia obelisku byli miejscowi nauczyciele. Na Osiedlu Adamówka w Budzowie Dolnym znajduje się mogiła, w której pochowani są nieznani z nazwiska partyzanci z czasów II wojny światowej. Kolejny monument wzniesiony w centralnej części sołectwa to kamienny pomnik z dwiema tablicami wzniesiony z inicjatywy Rady Gminy Budzów i przez nią ufundowany w 2006 r. Pomnik wzniesiono za zmarłych zaginionych i poległych w walce o wolność i niepodległość Ojczyzny. Źródło : materiały własne Urzędu Kalendarz 2008 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja 25

26 3.3 Obiekty i tereny Cała Gmina Budzów ma ładne tereny widokowe oraz łatwe do wędrówek tereny. Połacie terenów w większości są odkryte, choć w niektórych miejscach bardzo atrakcyjnych widokowo, przysłonięte krzewami. Przez Gminę Budzów przebiegają cztery szlaki piesze : Chełm Wschodni Przełęcz Mysia Lasek Budzów Zmazówka Przełęcz pod Makowską Górą. Jest to szlak zielony o długości 8,5 km. Groby Przełęcz Sanguszki Krowia Góra Hujówka Babica Zachodnia Bieńkówka U Koska Koskowa Góra. Jest to szlak niebieski o długości 10,8 km. Ruskówka Dolina Harbutówki Chodnikówka Babica Zachodnia. Szlak czarny o długości 2,5 km. Chełm Chełm Wschodni Palcza Moskałówka Hujówka Babica Zachodnia Babica. Jest to szlak czerwony o długości 12,8 km. Łącznie szlaki piesze mają długość 34,6 km. Z uwagi na udogodnienia drogowe jest rozważane przekwalifikowanie pieszego szlaku zielonego na rowerowy. Na cały teren Podbabiogórza, w tym i na Gminę Budzów, został w 2007 r. wrysowany plan ekomuzealnego szlaku rowerowego Szlakiem atrakcji i produktów lokalnych Podbabiogórza prowadzący m.in. po ciekawych miejscach związanych z dziedzictwem kulturowym regionu. W całej Gminie Budzów zaproponowano łącznie 49,5 km tras. 26

27 Bardzo atrakcyjną byłaby trasa Szlak okrężny Gminy Budzów, która w całości pokrywałaby się z istniejącymi szlakami PTTK. Szlak ten miałby 31,5 km i wiódłby po ciekawych i atrakcyjnych miejscach. Po drodze można byłoby podziwiać : Budzów: Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia, neoromański, ołtarzu z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Pocieszenia; XIX wieczne nagrobki na cmentarzu parafialnym; dawny dwór z XIX w. obecnie leśniczówka; w gimnazjum - Regionalna Izba Pamięci; obelisk upamiętniający, posadzenie przez dzieci szkolne, drzewek wolności z okazji 10 lecia odrodzonej Polski / /; pomnik poległych za Ojczyznę w latach ustawiony w 10 lecie odrodzonej Polski ; pomnik poległych za Ojczyznę postawiony w 2006 r.; Grzbiet Chełmu punkt widokowy; Przełęcz w grzbiecie Chełmu, przy drodze z Zachełmnej do Stroń kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej / 1818 /; Palcza kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Wspomożenia Wiernych / lata trzydzieste XX wieku /; kamienna figura Chrystusa Frasobliwego / 1 połowa XIX w./; murowana kapliczka domkowa / XIX?/; Grzbiet Działu punkt widokowy; Bieńkówka przy szosie, w odległości kilometra od szlaku, kościół parafialny pod wezwaniem św. Trójcy, barokowy z 1793 r., w ołtarzu głównym słynący łaskami obraz Matki Bożej Bieńkowskiej ; obelisk 1000 lecia państwa polskiego z 1964 r.; 27

28 tablica pamiątkowa poświęcona pamięci tutejszego działacza Józefa Rusina / zm r. /; obelisk poległych na froncie w 1939 r./ 2001 /; Os. Łazy pod Koskową Górą murowana tabliczka domkowa III upadku Pana Jezusa z kamienną figurą Chrystusa Upadającego pod Krzyżem / XIX / ; kamienny krzyż / XIX?/; drewniany krzyż z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego/ współczesny Koskowa Góra punkt widokowy; Przysłopski Wierch kamienna kapliczka wnękowa z rzeźbą Serca Jezusa / 1930 /; Os.Bryndzówka kapliczka upamiętniająca miejsce złożenia przysięgi przez żołnierzy oddziału AK Chełmek wchodzącego w skład zgrupowania Chełm / 2004 /; Os. Makowska Góra na starej lipie kapliczka szafkowa i tablica upamiętniająca walki żołnierzy batalionu AK Surowiec / 2006/ ; kamienna figura Matki Bożej z Dzieciątkiem / 1880 / Os. Zagórze / przy czarnym szlaku w odległości ok.800 m./ - Pomnik Ofiar Zagórza, upamiętniający niemiecką pacyfikację z kwietnia 1944 r./. Źródło : Koncepcja systemu tematycznych tras turystycznych i edukacyjnych na Podbabiogórzu, Sucha Beskidzka

29 3.4 INFRASTRUKTURA SPOŁECZNA Oświata W Budzowie jest Przedszkole Samorządowe z liczbą 62 dzieci / rok szkolny 2007 / 2008 /. Są też dwie Szkoły Podstawowe : Nr 1 z liczbą 138 dzieci / miniony rok szkolny/ i Szkoła Nr 2 z liczbą 122 dzieci / też dane za ubiegły rok szkolny /. W Budzowie jest Gimnazjum dla młodzieży z liczbą 392 uczniów / dane za ubiegły rok szkolny/.jest to jedyne gimnazjum w Gminie i uczęszcza do niego młodzież z całej gminy. Źródło : dane własne Urzędu Pomoc społeczna i bezpieczeństwo publiczne W Budzowie działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. W 2007 roku liczba rodzin korzystających z pomocy społecznej wyniosła 128, w tym 311 osób. Powody przyznania pomocy społecznej z podziałem na sołectwa zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela nr 7: Ilość rodzin otrzymujących pomoc społeczna oraz powody jej przyznania w poszczególnych sołectwach Powody Ubóstwo Bezro Niepeł Długotrw Bezradność w Alkoh Trudności w bocie nospra ała sprawach olizm przystosowaniu wność choroba opiekuńczo do życia po wychowawczych i prowadzenia opuszczeniu zakładu karnego gospodarstwa domowego Sołectwo Rodziny niepełne Rodziny wielodzietne Budzów

30 Baczyn Bieńkówka Jachówka Palcza Zachełmna Źródło: dane własne Urzędu Na ternie Gminy Budzów jest posterunek Policji zlokalizowany w Centrum Budzowa. Swoim zasięgiem obejmuje gminę Budzów i gminę Zembrzyce Zdrowie Na terenie Budzowa jest Samodzielny Publiczny zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Zdrowia z liczbą pacjentów 4990 osób. W Budzowie istnieje Niepubliczny Gabinet Stomatologiczny. W Budzowie jest też apteka. Nie ma szpitala ani pogotowia ratunkowego, a mieszkańcy odwożeni są w nagłych przypadkach do Suchej Beskidzkiej lub innych większych miast Kultura W gminie funkcjonuje Gminna Biblioteka i Ośrodek Animacji Kultury Gminy Budzów z siedzibą w Palczy. Gminna Biblioteka Publiczna w Palczy ma filie w: Baczynie Bieńkówce Budzowie Jachówce Zachełmnej 30

31 Księgozbiór biblioteki liczy książek (beletrystyka dla dzieci, dorosłych, książki popularnonaukowe) i 55 broszur wg stanu na 31 grudnia 2007 r. W 2007 roku zarejestrowano łącznie w bibliotekach czytelników. Ogółem wypożyczono łącznie książek, w tym na zewnątrz i na miejscu (w czytelniach). Biblioteka posiada 119 zbiorów specjalnych (materiały audiowizualne i zbiory elektroniczne). Ogółem wypożyczono zbiorów specjalnych, w tym 74 zbiory audiowizualne, 366 zbiory elektroniczne CD, zbiory elektroniczne Internet. Przy bibliotekach w Palczy, Baczynie, Budzowie, Jachówce i Bieńkówce działają sale komputerowe z stałym i darmowym dostępem do Internetu dla mieszkańców gminy. Sale komputerowe wyposażone są w 24 komputery, z których 20 podłączonych jest do sieci ze stałym dostępem do Internetu. Z Internetu skorzystały 4774 osoby. W skład organizacyjny Ośrodka Animacji Kultury wchodzą: Warsztaty Plastyczne w Jachówce Klub 4H w Bieńkówce Klub 4H w Budzowie Klub 4H w Jachówce Koło Gospodyń Wiejskich w Baczynie Koło Gospodyń Wiejskich w Bieńkówce Koło Gospodyń Koło Wiejskich w Budzowie Koło Gospodyń Wiejskich w Jachówce Orkiestra Dęta SYGNAŁ w Budzowie Orkiestra Dęta w Bieńkówce Zamierzeniem Biblioteki i Ośrodka Animacji Kultury jest utworzenie zespołu regionalnego. 31

32 KLUBY 4H: Przy bibliotekach w Budzowie, Bieńkówce i w Jachówce działają Młodzieżowe i Dziecięce Kluby 4H. Uczestnicy Klubów spotykają się co najmniej raz na miesiąc. Podczas spotkań uczestniczą w warsztatach plastycznych, kulinarnych i innych. Biorą udział w gminnych i powiatowych imprezach kulturalnych. Wyjeżdżają na warsztaty i wycieczki krajoznawcze. Liczba osób działających w Klubach w 2007 roku - 46 dzieci. Koła Gospodyń Wiejskich i Orkiestry Dęte zajmują się pielęgnowaniem, kultywowaniem i propagowaniem lokalnych zwyczajów i tradycji, kultywowaniem lokalnych obrzędów, propagowaniem potraw regionalnych. Koła Gospodyń organizują również kursy gotowania i pieczenia dla młodzieży gminy, zajęcia bibułkarstwa i hafciarstwa dla dzieci przedszkolnych. Podczas lekcji orkiestr dętych, uczy się młodych adeptów gry na instrumentach dętych. Historii tradycji i dorobku artystycznego Budzowa i całego Podbabiogórza nie sposób nie łączyć z Makowem Podhalańskim i powstałą tam w 1896 r. Krajową Szkołą Hafciarstwa, która po 1945 r. stała się Spółdzielnią Rękodzieła Ludowego i Artystycznego Makowianka i drugim znanym z tradycji artystycznej wytwórczości ośrodkiem Stryszawą, która jest jednym z najważniejszych centrów zabawkarstwa ludowego w Polsce. Zachowanie tradycyjnej sztuki ludowej oraz popularyzację twórczości artystycznej pielęgnują Ośrodki Kultury, w tym i Ośrodek Animacji Kultury Budzów z siedzibą w Palczy, organizując czasowe wystawy twórców ludowych, prezentując prace i zachowując przez to starą tradycję. Również Stowarzyszenie Twórców Ludowych przyczynia się do podtrzymywania bogatych tradycji sztuki ludowej. W Suchej Beskidzkiej bardzo ważna rolę pełni Galeria Sztuki Zamek i Mała Galeria Regionalna, mieszcząca się w siedzibie Babiogórskiego Parku Narodowego.Prace miejscowych twórców można podziwiać na stałej ekspozycji etnograficznej w Izbie Regionalnej w Suchej Beskidzkiej. W Budzowie mieszka wielu twórców ludowych, między innymi Pani Beata Jurek, która zajmuje się plecionkarstwem, wyrobem koszy z łuby drzewnej oraz 32

33 zdobionej galanterii drzewnej. To zajęcie w rodzinie Pani Beaty jest przekazywane z pokolenia na pokolenie. Pan Zbigniew Ogarek również zajmuje się plecionkarstwem, a z łuby drzewnej wyrabia różnej wielkości kosze i przedmioty pamiątkowe i użytkowe jeszcze ręcznie malowane i zdobione. częstokroć Pan Czesław Sikora przedsiębiorca, pszczelarz, muzyk również zajmuje się plecionkarstwem oraz wyrobem przedmiotów z drewna, wikliny i słomy. Tradycja plecionkarstwa w Jego rodzinie też jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Pan Czesław posiada pasiekę z ponad 50 sztukami czynnych pni. W obiektach Pana Sikory można zobaczyć podręczna pracownię pszczelarską, a także wzorcownię produktów rękodzieła ludowego. Są też i inni artyści ludowi, którzy uprawiają wiele ciekawych form z ludowej twórczości. Źródło : materiał własny Urzędu Kalendarz 2005 Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich Zawoja Bardzo cenną inicjatywą związaną z całym Regionem Babiogórskim jest powołanie Ekomuzeum otwartego muzeum tematycznego z rozproszonymi w terenie eksponatami obiektami, które tworzą żywą kolekcję wartości przyrodniczych i kulturowych oraz prezentują dorobek jego mieszkańców. 33

34 3.5 Infrastruktura techniczna Trzonem układu drogowego w gminie Budzów są dwie drogi: wojewódzka Nr 956 Zembrzyce Budzów Biertowice, łącznica do drogi krajowej Nr 28 w Zembrzycach i powiatowe Nr łącząca Budzów, Stróże do Myślenic. Gmina położona jest na uboczu w stosunku do ważniejszych tras, jakimi są trasy Kraków Zakopane oraz Wadowice Sucha Beskidzka Maków Podhalański Zakopane i Nowy Sącz. Droga wojewódzka jest uciążliwa dla gminy ze względu na duży ruch samochodowy i wynikające stąd skażenie środowiska oraz szczególne ograniczenia swobody ruchu lokalnego. W gminie nie ma komunikacji kolejowej. Drogi ponadlokalne mają wyasfaltowana nawierzchnię, jednak wymagają modernizacji ze względu na konieczność poszerzenia pasa drogowego, łagodzenia łuków, budowy chodników. Drogi te pełnią równocześnie funkcje komunikacji regionalnej i lokalnej. Centralny węzeł komunikacyjny znajduje się w centrum Budzowa. Długość dróg gminnych wynosi obecnie 67 km o utwardzonej nawierzchni. Jedynym środkiem komunikacji masowej na terenie gminy jest PKS, który łączy gminę z większymi miastami. Gmina w 20% ma zabezpieczony pobór wody z lokalnych studni. Na terenie gminy nie ma jednolitego systemu zaopatrzenia w wodę. Jeden zbiorczy wodociąg o długości 700mb. znajduje się w sołectwie Budzów-Centrum i zaopatruje w wodę znaczną jego część. W gminie brak jest zbiorczej kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków, co jest dużym problemem ekologicznym. Problem nieczystości płynnych rozwiązywany jest poprzez gromadzenie ścieków w zbiornikach bezodpływowych. Jedynie na terenie części Budzowa ścieki z obiektów użyteczności publicznej odprowadzane są do biologicznej oczyszczalni ścieków biobloku o przepustowości 16m 3 /dobę i po oczyszczeniu spuszczane do rzeki Paleczki. Na terenie gminy jest 0,5 km kanalizacji sanitarnej. Projektowana budowa kanalizacji sanitarnej będzie miała 35 km długości kolektora głównego oraz 60 km sieci rozdzielczej bez przykanalików. 34

35 Gmina nie jest obecnie zgazyfikowana centralnie Na terenie Gminy Budzów 100% mieszkańców objętych jest systemowa zbiórką odpadów komunalnych. W gminie prowadzi się selektywna zbiórkę odpadów od 2000r. Surowce wtórne zbierane są po segregacji u źródła na trzy asortymenty odpadów. Poza tym w punktach centralnych sołectw znajdują się kontenery na komunalne odpady zmieszane. Na terenie gminy Budzów nie prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych, budowlanych i wielkogabarytowych. Szczególnym zagrożeniem są tzw. dzikie składowiska odpadów, zwłaszcza w lasach, w jarach, w pobliżu cieków wodnych, w strumykach i potokach. Zdecydowanie zanieczyszcza to wody i degraduje gleby ale też i negatywnie wpływa na wizerunek Gminy i jej estetykę. Przez teren gminy nie przebiegają linie wysokiego napięcia. Energia dostarczana jest do wszystkich zabudowań w gminie i zapewnia pełne zaopatrzenie. Gmina Budzów włączona jest w sieć Telekomunikacji Polskiej. Telefonia bezprzewodowa jest też obecna na terenie prawie całej gminy. Bolączką jest, w zdecydowanej większości, brak dostępu do szerokopasmowego Internetu. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów Budzów Gospodarka i rolnictwo Na terenie gminy Budzów brak jest przemysłu oraz uciążliwego dla środowiska rzemiosła lub usług. Również działalność gospodarcza na obszarze gmin sąsiednich nie powoduje pogorszenia stanu środowiska naturalnego na terenie gminy. W Gminie funkcjonuje Zakład Produkcyjny Nr 2 Wytwórnia Wyrobów z Lateksu Pol-Gum w Krakowie we wsi Palcza. Zakład produkuje rękawice chirurgiczne i inne wyroby z przeznaczeniem medycznym. Zakład zatrudnia 29 osób, w tym 19 kobiet. Do większych firm na terenie gminy można zaliczyć również: 35

36 Wyrób Okleiny Pana Andrzeja Plichty z Palczy, P.P.U.H. SECO Pana Czesława Sikory, F.P.H.U. HAKE Pana Roberta Hake z Baczyna, Firma Produkcyjna oraz Ogólne Usługi Leśne Pani Doroty Szczepaniak z Bieńkówka, P.P.H.U. GREG Pani Moniki Matulskiej z Budzowa, Stolarstwo Pana Stanisława Burligi z Jachówki. Pracodawcą jest również samorząd terytorialny, instytucje kultury, oświata i osoby prowadzące działalność gospodarczą. W gminie jest zarejestrowanych 369 podmiotów gospodarczych. Ich strukturę branżową przedstawia poniższa tabela: Tabela nr 8 : Struktura branżowa podmiotów gospodarczych Gminy Budzów. BRANŻA ILOŚĆ ZAREJESTROWANYCH PODMIOTÓW Budownictwo 132 Działalność handlowa 58 Produkcja z łuby dartej, produkcja 127 palet Mechanika pojazdowa 12 Transport, usługi koparką 13 Produkcja mebli 14 Krawiectwo 5 Usługi leśne 6 Fryzjerstwo 2 RAZEM 369 Źródło: materiały własne Urzędu Gminy 36

37 W poszczególnych sołectwach działalność gospodarcza wygląda następująco: Wykres nr 6: Ilość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w poszczególnych sołectwach Bieńkówka Budzów Baczyn 26 Jachówka 129 Źródło : materiał własny Urzędu Palcza Zachełm na W Gminie funkcjonują dwa gospodarstwa agroturystyczne: 1. Gospodarstwo Teresa Leśka Talaga, oferujące dla gości pokoje w drewnianym domku, z kuchnią i łazienką oraz zdrową żywność. Dostępne jest również miejsce na ognisko lub grill. Turyści mają możliwość jazdy konnej oraz przejażdżek bryczką. 2. Gospodarstwo Józefa Jopek oferuje pokoje z oddzielna łazienką oraz obiady przygotowywane w oparciu o własne produkty. Istnieje możliwość rozbicia namiotu oraz zorganizowania ogniska. 3. Gospodarstwo Helena Ręćkowska z Budzowa oferujące 3 pokoje w drewnianym domku z kuchnią i łazienką. 4. Gospodarstwo Elżbieta Lenik zamieszkała w Bieńkówce 453 oferujące 4 pokoje. Taka sytuacja korzystnie wpływa na stan środowiska naturalnego, ale generuje też bezrobocie, ponieważ poza opisanymi powyżej pracodawcami i rolnictwem, rynek nie jest w stanie wchłonąć nadmiaru rąk do pracy. Źródło : Strategia Rozwoju Gminy Budzów Budzów 2008 sołectwach 37

38 Poniższe tabele przedstawiają dane dotyczące poziomu i struktury bezrobocia Tabela nr 9: Ilość bezrobotnych w 2007 roku, z podziałem na gminy i ich procentowy udział w całej populacji bezrobotnych w powiecie oraz szacunkowa stopa bezrobocia Gmina Ilość Udział Udział Udział bezrobotnych kobiet kobiet w % bezrobotnych w całej populacji w % Budzów ,6 9,7 Bystra-Sidzina ,0 5,5 Jordanów gmina miejska ,2 5,4 Jordanów gmina wiejska ,0 9,4 Maków Podhalański ,8 20,2 Stryszawa ,0 15,4 Sucha Beskidzka ,8 15,6 Zawoja ,7 11,2 Zembrzyce ,5 7,6 RAZEM ,2 100 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka 38

39 Tabela nr 10: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007 Gmina Rok 2006 Rok 2007 Różnica Szacunkowa stopa bezrobocia % Szacunkowa stopa bezrobocia % Budzów 9,1 7,9-1,2 +/- w % Bystra - Sidzina 5,0 5,4 +0,4 Jordanów gmina miejska 7,5 6,1-1,4 Jordanów gmina wiejska 5,8 5,9 +0,1 Maków Podhalański 9,8 8,2-1,6 Stryszawa 10,2 8,9-1,3 Sucha Beskidzka 10,1 9,6-0,5 Zawoja 10,2 8,9-1,3 Zembrzyce 9,4 9,0-0,4 Powiat 8,7 7,9-0,8 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka 39

40 Wykres nr 7: Szacunkowa stopa bezrobocia w poszczególnych gminach w latach 2006 i 2007r Stopa % Budzów Bystra-Sidzina Jordanów gm. Miejska Jordanów gm. Wiejska Maków Podhalański Stryszawa Sucha Beskidzka Zawoja Zembrzyce Powiat Rok 2006 Rok 2007 Tabela nr 11: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007 roku. w powiecie suskim. Wykształcenie Ilość osób Udział % Ilość osób Udział Różnica bezrobotnych w bezrobotnych w 2007 % /- w % Wyższe 134 5, ,6 +0,6 Policealne i średnie , ,6 +1,2 zawodowe Średnie , ,7-0,5 ogólnokształcące Zasadnicze , ,6 +0,2 zawodowe Gimnazjalne i , ,5 +0,9 poniżej RAZEM , ,00 0,0 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka 40

41 Wykres nr 8: Struktura bezrobotnych według wykształcenia w 2006 i 2007r roku, w powiecie suskim % Gimnazjalne Zawodowe Średnie ogólne Policealne Wyższe Rok 2006 Rok 2007 Źródło: Dane PUP Sucha Beskidzka Szczególne znaczenie dla lokalnego rynku pracy posiada rzemiosło i usługi. W strukturze ilościowych firm zdecydowanie przeważają małe i średnie przedsiębiorstwa. Wiele instytucji okołobiznesowych świadczy pomoc dla przedsiębiorców np. Samorządowe Centrum Przedsiębiorczości, które prowadzi Fundusz Pożyczkowy, Powiatowe Forum Przedsiębiorców i inne. Celem tego Stowarzyszenia jest poprawa konkurencyjności lokalnej gospodarki poprzez wspieranie rozwoju małych i średnich firm, tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój zasobów ludzkich. Gmina Budzów pod względem dominującej dziedziny produkcji ma charakter rolniczy. Gospodarka rolna prowadzona jest przez indywidualne gospodarstwa rodzinne. Zdecydowanie przeważają grunty stanowiące własność prywatną, jest to ok. 84% ogólnej powierzchni gminy. 41

42 Generalnie ziemia rolnicza gminy jest niskiej jakości i przydatności produkcyjnej, a większość użytków rolnych należy do klasy bonitacyjnej IV (46,85%) i V (33%). Tylko lokalnie występują małe obszary gleby III klasy bonitacyjnej. W Budzowie dominują gleby brunatne, kwaśne, a w dolinach rzek występują mady górskie. Pod względem przydatności rolniczej zdecydowanie przeważa kompleks owsiano ziemniaczany górski (ok. 60% ogółu gruntów rolnych). Tabela nr 12: Powierzchnia użytkowa gruntów: Powierzchnia gruntów w ha W tym w procentach Użytki rolne Grunty Łąki i Sady orne pastwiska Ogółem Lasy Pozostałe grunty i nieużytki POWIAT ,4 0,5 12,0 43,9 48,7 7,3 Budzów ,9 0,8 4,6 52,3 41,5 6,2 Bystra- Sidzina Jordanów - gmina Jordanów - miasto Maków Podhalański ,8 0,5 7,6 39,9 54,6 5, ,6 0,7 7,1 53,4 40,4 6, ,8 1,1 4,8 56,7 34,4 8, ,4 0,3 20,0 43,7 46,9 9,5 Stryszawa ,8 0,1 21,6 43,5 47,6 8,9 Sucha Beskidzka ,4 3,1 25,5 51,0 27,5 21,5 Zawoja ,0 0,0 8,8 30,8 65,8 3,3 Zembrzyce ,0 0,8 5,7 49,5 37,6 12,9 Źródło: 42

43 Część gruntów rolnych jest zmeliorowana, a w gminie zdrenowano ponad 300 ha gruntów w okolicach Budzowa, Palczy i Zachełmnej. Struktura powierzchniowa indywidualnych gospodarstw rolnych w gminie Budzów przedstawia się następująco: Tabela nr 13: Struktura powierzchniowa indywidualnych gospodarstw rolnych Sołectwo w gminie Budzów. Ilość gospodarstw Do 1 ha 1 2 ha 2 5 ha 5 7 ha 7 10 ha Powyżej 10 ha Budzów Baczyn Bieńkówka Jachówka Palcza Zachełmna RAZEM RAZEM Udział procentowy 39,40 7,71 34,72 13,92 3,72 0,53 100,00 Źródło: 43

44 3.7 Kapitał społeczny i ludzki W Budzowie prężnie działa Koło Gospodyń Wiejskich, które zostało założone w 1961 roku i liczy 23 członkinie. Jest też Orkiestra Dęta Sygnał, która uatrakcyjnia wiele imprez gminnych i pozagminnych. Orkiestra Dęta została założona 11 marca 1963 roku przez Koszykarską Spółdzielnię Nadwiślanka w Zatorze. Największym sukcesem orkiestry było zajęcie pierwszego miejsca w Pińczowie na Festiwalu Strażackich Orkiestr Dętych. Budzów ma również Ludowy Zespół Sportowy Strzelec, który został założony w 1982 roku. Drużyny działające w klubie to: seniorzy, juniorzy starsi i młodsi, trampkarze starsi i młodsi oraz żaki. Klub ma liczne osiągnięcia i awanse w Lidze Małopolskiej. Aktywnie działa Ochotnicza Straż Pożarna w Budzowie skupiająca ochotników gotowych w każdej sytuacji zagrożenia pomagać innym w potrzebie. Jednostka czyni starania o włączenie do Krajowego Systemu RG. OSP Budzów została założona w 1909 roku przez ówczesnego urzędnika leśnego Tadeusza Chmielewskiego. Nosiła nazwę wówczas Organizacja Straży Ogniowej. Środowisko Budzowa tworzą mieszkańcy, którzy starają się polepszać stale warunki bytowe na tym szczególnym, ze względu na ukształtowanie terenie. Większość utrzymuje się głównie z rolnictwa i z prowadzonej działalności gospodarczej. Niestety największą grupę bezrobotnych stanowią ludzie młodzi w wieku produkcyjnym. Są też rodziny wielodzietne i inne z różnych powodów żyjące w warunkach trudnych i ubóstwie i zmuszone są losowo do korzystania z pomocy opieki społecznej. We wsi jest też Koło Pszczelarzy skupiające miłośników pszczelarstwa. Pasieki z bogatą ofertą miodów wielokwiatowych i spadziowych, pasieka Na stoku państwa Mirosławy i Adama Światoń oraz pasieka na Firkówce pana Czesława Sikory również zachęcają do skorzystania z bogatej oferty wyrobów własnych. Właściciele oprócz pozyskiwania miodów wielokwiatowych i spadziowych z jodły zajmują się wyrobem miodów pitnych i win miodowo-owocowych według staropolskich receptur 44