WZGLĘDNE ZAKAZY MAŁŻEŃSKIE. Maciej Domański
|
|
- Emilia Szulc
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1
2 WZGLĘDNE ZAKAZY MAŁŻEŃSKIE Maciej Domański Warszawa 2013
3 Stan prawny na 1 stycznia 2013 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Marzena Molatta Opracowanie redakcyjne Anna Krzesz Łamanie JustLuk Łukasz Drzewiecki, Justyna Szumieł, Krystyna Szych Układ typograficzny Marta Baranowska Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSI KI Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2013 ISBN ISSN Wydane przez: Wolters Kluwer Polska SA Redakcja Książek Warszawa, ul. Płocka 5a tel , fax ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa
4 Sylwii i Hani
5
6 Spis treści Spis treści Wykaz skrótów / 13 Wstęp / 17 Część 1 Model małżeństwa i rodziny w polskim prawie rodzinnym oraz rola względnych zakazów zawarcia małżeństwa w jego realizacji / 27 Rozdział I Funkcja zakazów względnych zawarcia małżeństwa z punktu widzenia ochrony ustawowego modelu rodziny i małżeństwa / Wprowadzenie / Model rodziny w prawie prywatnym / Koncepcja rodziny nuklearnej / Funkcjonalne definiowanie rodziny nuklearnej / Model małżeństwa / Wpływ koncepcji rodziny nuklearnej na normatywny model małżeństwa / Podstawowe założenie regulacji instytucji małżeństwa ochrona rodziny / Konstrukcja prawnej możności zawarcia małżeństwa jako przejaw ochrony rodziny / Specyfika i funkcje zakazów względnych a model rodziny i małżeństwa / 51 Rozdział II Instytucje prawa rodzinnego służące wykluczeniu zawarcia małżeństwa sprzecznego z modelem ustawowym w zakresie względnych zakazów małżeńskich / 53 7
7 Spis treści 1. Wprowadzenie / Postępowanie przed kierownikiem USC zagadnienia ogólne / Funkcje kierownika USC / Charakter prawny postępowania przed kierownikiem USC / Czynności dokonywane w postępowaniu przed kierownikiem USC wybrane zagadnienia / Obowiązek złożenia odpisu aktu urodzenia / Zapewnienie o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa / Postępowania sądowe związane z wykluczeniem występowania zakazów względnych / Ogólna charakterystyka postępowań i funkcji sądów / Postępowanie o rozstrzygnięcie, czy okoliczność przedstawiona przez kierownika USC wyłącza zawarcie małżeństwa / Postępowanie o rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez kierownika USC uzasadniają odmowę przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński / Konstrukcja względnych zakazów małżeńskich znaczenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa / Zakres obowiązywania zakazów względnych / Funkcje sądu w postępowaniu o zezwolenie na zawarcie małżeństwa / 120 Część 2 Względne zakazy zawarcia małżeństwa z uwzględnieniem praktyki ich realizowania w orzecznictwie sądowym / 125 Rozdział III Zakaz zawierania małżeństw przez osoby, które nie osiągnęły odpowiedniego wieku / Funkcje zakazu wynikającego z braku odpowiedniego wieku w ujęciu historycznym / Zdolność do zawarcia małżeństwa w dekrecie z dnia 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie / 127 8
8 Spis treści 1.2. Zakaz zawierania małżeństw przez osoby małoletnie w kodeksie rodzinnym z 1950 r. / Zakaz zawierania małżeństw przez kobiety, które nie ukończyły 18 lat, i mężczyzn, którzy nie ukończyli 21 lat, w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym z 1964 r. / Zakaz zawierania małżeństw przez kobiety i mężczyzn, którzy nie ukończyli 18 lat, po nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z dnia 24 lipca 1998 r. / Proceduralne gwarancje przestrzegania zakazu wynikającego z braku osiągnięcia odpowiedniego wieku / Zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła 18 lat / Funkcje sądu w postępowaniu / Zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła 18 lat, w praktyce sądowej / Uwagi wprowadzające / Wybrane zagadnienia procesowe / Podmioty postępowania / Postępowanie zagadnienia ogólne / Postępowanie dowodowe / Ocena orzecznictwa / Podsumowanie i wnioski / 205 Rozdział IV Zakaz zawierania małżeństw przez osoby dotknięte chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym / Funkcje zakazu w ujęciu historycznym / Zdolność do zawarcia małżeństwa / Zdolność do założenia rodziny / Zakres zakazu / Pojęcie choroby psychicznej / Problematyka remisji / Pojęcie niedorozwoju umysłowego / Inne zaburzenia psychiczne / Materialna konstrukcja zakazu uwagi podsumowujące / Proceduralne gwarancje przestrzegania zakazu wynikającego z choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego / Uwagi wstępne / 230 9
9 Spis treści 4.2. Znaczenie zapewnienia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa / Zastosowanie postępowania o rozstrzygnięcie wątpliwości kierownika USC dla wykluczenia występowania zakazu wynikającego z choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego / Zezwolenie na zawarcie małżeństwa osobie dotkniętej chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym / Funkcje sądu w postępowaniu / Materialne przesłanki zezwolenia i ich dowodzenie / Model rozwiązań formalnych uwagi podsumowujące / Postępowanie o zezwolenie na zawarcie małżeństwa osobie dotkniętej chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym w praktyce sądowej / Ogólna charakterystyka badania / Wybrane zagadnienia procesowe / Podmioty postępowania / Postępowanie / Merytoryczne rozpoznanie spraw i rozstrzygnięcia sądów / Zawarcie małżeństwa pomimo toczącego się postępowania / Podsumowanie i wnioski; porównanie modelu założonego z wynikami badania / 312 Rozdział V Zakaz zawierania małżeństw przez powinowatych w linii prostej / Funkcje i zakres zakazu / Proceduralne gwarancje przestrzegania zakazu / Zezwolenie na zawarcie małżeństwa powinowatym w linii prostej / Wprowadzenie / Materialne przesłanki udzielenia zezwolenia / Zezwolenie na zawarcie małżeństwa powinowatym w linii prostej w praktyce sądowej / Ogólna charakterystyka badania / Opis stanów faktycznych objętych badaniem /
10 Spis treści 4.3. Badanie materialnych przesłanek udzielenia zezwolenia / Podsumowanie i wnioski / 353 Część 3 Sytuacja demograficzno społeczna Polski w latach 60. XX w. i obecnie / 359 Rozdział VI Zmiany sytuacji demograficzno społecznej w okresie po ukształtowaniu się normatywnego modelu małżeństwa / Sytuacja społeczno-demograficzna w okresie tworzenia obowiązujących regulacji zakazów małżeńskich / Przemiany społeczno-demograficzne w Europie w drugiej połowie XX w. teoria drugiego przejścia demograficznego / Analiza polskiej sytuacji społeczno-demograficznej pod koniec XX i na początku XXI w. / Urodzenia i płodność / Małżeństwa / Rozwody / Kohabitacja i inne formy pożycia pozamałżeńskiego / Wnioski z analizy społeczno-demograficznej / 405 Zakończenie / 407 Bibliografia / 417 Orzecznictwo /
11
12 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne d.p.a.s.c. EKPC k.c. k.k. Konstytucja RP k.p.a. k.p.c. k.r. k.r.o. dekret z dnia 8 czerwca 1955 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. Nr 25, poz. 151 z późn. zm.) Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. Kodeks rodzinny (Dz. U. Nr 34, poz. 308 z późn. zm.) ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 788 z późn. zm.) 13
13 Wykaz skrótów p.a.s.c. p.o.p.c. pr. małż. ustawa z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 18 lipca 1950 r. Przepisy ogólne prawa cywilnego (Dz. U. Nr 34, poz. 311 z późn. zm.) dekret z dnia 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie (Dz. U. Nr 48, poz. 270) Czasopisma i publikatory AUL AUMCS AUWr DPP Dz. U. Dz. Urz. FI GSP KPP Mon. Praw. NP OSN OSNC OSP OSPiKA OTK PN PiP PPC PPiA PS Acta Universitatis Lodziensis Annales Universitatis Mariae Curie- Skłodowska Acta Universitatis Wratislaviensis Demokratyczny Przegląd Prawniczy Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Folia Iuridica Gdańskie Studia Prawnicze Kwartalnik Prawa Prywatnego Monitor Prawniczy Nowe Prawo Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Przegląd Notarialny Państwo i Prawo Polski Proces Cywilny Przegląd Prawa i Administracji Prawo Spółek 14
14 Wykaz skrótów RPEiS Sam. Teryt. SC SI SP SPP ZN IBPS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Samorząd Terytorialny Studia Cywilistyczne Studia Iuridica Studia Prawnicze Studia Prawa Prywatnego Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego Inne skróty SN TK USC WSA Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Urząd Stanu Cywilnego wojewódzki sąd administracyjny 15
15
16 Wstęp Wstęp I. 1. Przedmiotem niniejszej rozprawy jest bardzo istotny wycinek problematyki jednej z najważniejszych instytucji prawa osobowego zawarcia małżeństwa. Ukształtowanie treści norm osobowego prawa małżeńskiego zależy w niemal równej mierze od aktualnie funkcjonującego w rzeczywistości społecznej modelu małżeństwa (zależnego nie tylko od brzmienia norm prawnych, ale także od sytuacji demograficznej i akceptowanych przez większość społeczeństwa poglądów religijnych, norm moralnych i obyczajowych) oraz od oczekiwań autora tworzonych norm co do optymalnego (z punktu widzenia jego celów) kształtu tej instytucji w przyszłości. Zdecydowanie mniejszą rolę, w porównaniu np. z formułowaniem przepisów prawa rzeczowego lub obligacyjnego, odgrywają teoretyczne koncepcje prawnicze i wzorce funkcjonujące w innych państwach (o ile nie są narzucane w konsekwencji ograniczonej suwerenności państwa, którego prawo badamy). Potwierdzeniem specyfiki małżeńskiego prawa osobowego jest historia jego tworzenia. Przez przeważający okres organy państwa uznawały w tej sferze kompetencję innych podmiotów, zwłaszcza Kościołów, doceniając znaczenie norm religijnych i moralno-obyczajowych 1. Na polskim terytorium małżeńskie prawo osobowe stało się przedmiotem prawa państwowego dopiero w połowie XX w., wraz z unifikacją prawa rodzinnego z lat Analiza regulacji prawa małżeńskiego osobowego wymaga uwzględnienia zasygnalizowanej jego specyfiki, która przesądza o wyborze płaszczyzn badawczych i odpowiednich metod badawczych. W szczególności wymaga dostrzeżenia, że w dotychczasowych, nie- 1 Ostatnio zwrócił na to uwagę T. Smyczyński (w:) System Prawa Prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, red. T. Smyczyński, Warszawa 2009, s
17 Wstęp licznych opracowaniach z zakresu zawarcia małżeństwa związek obowiązujących regulacji ze stosunkami społecznymi nie był w wystarczającym stopniu uwzględniany. Kształt niniejszej pracy jest konsekwencją przeświadczenia, że ocena zasadności i dalszej przydatności aktualnych rozwiązań ustawowych z zakresu zawarcia małżeństwa jest możliwa tylko wówczas, gdy uwzględnia się związek prawnej instytucji małżeństwa z rzeczywistością społeczno-demograficzną. Obowiązujące regulacje kodeksu rodzinnego i opiekuńczego kształtowały się w latach 50. i 60. XX w. Ich rekonstrukcja musi odwoływać się do założeń, koncepcji, poglądów i stanu społeczeństwa z tamtego okresu. W pracy prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym regulacje prawa małżeńskiego wynikają z kompleksowego normatywnego modelu małżeństwa i rodziny, opartego na a priori przyjętych założeniach, znajdujących zakotwiczenie w wymienionych elementach społecznych. Analiza szczegółowych unormowań dotyczących zawarcia małżeństwa powinna więc zostać poprzedzona rekonstrukcją wskazanego modelu małżeństwa i rodziny. Małżeństwo zostało skonstruowane jako centralna instytucja prawa rodzinnego. Wynikało to z fundamentalnego związku małżeństwa z kształtowaniem układu stosunków społecznych. Zawarcie małżeństwa było bowiem fundamentem powstania podstawowej struktury społecznej rodziny. W poglądach doktryny niejednokrotnie wskazywano, że małżeństwo jest zalążkiem rodziny. Jurydyczna konstrukcja małżeństwa została podporządkowana temu założeniu. Tradycyjnie przyjmuje się, że rodzina jako podstawowa komórka społeczna spełnia wiele doniosłych funkcji o różnym charakterze. Dla ustawodawcy szczególnie istotne znaczenie miały funkcje o charakterze ogólnospołecznym i publicznym w pierwszej kolejności funkcja prokreacyjna oraz socjalizacyjna i opiekuńcza wobec pochodzących z małżeństwa dzieci. Dostrzeżenie ścisłego powiązania małżeństwa i rodziny oraz funkcji rodziny przekraczających prywatne relacje pomiędzy jej członkami prowadzi do podjęcia analizy instytucji małżeństwa z punktu widzenia interesów rodziny, która ma na jego podstawie powstać. Powyższe założenia prowadzą do sformułowania poniższej tezy. Najbardziej ogólnym celem ustawodawcy, który konstruował normatywny model małżeństwa, jest ochrona rodziny, która ma powstać w oparciu o taki związek. Ochrona ta dotyczy przede wszystkim 18
18 Wstęp społecznie istotnych funkcji rodziny. Gdyby nie istniało aprioryczne i potwierdzone w rzeczywistości społecznej założenie o istnieniu fundamentalnej zależności pomiędzy małżeństwem i rodziną, zawarcie małżeństwa, treść tego stosunku prawnego i jego rozwiązanie mogłyby podlegać typowym regulacjom kontraktowym. Ochrona społecznych funkcji rodziny jest podstawową, a zarazem najogólniejszą dyrektywą interpretacyjną przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w zakresie prawa małżeńskiego. Najbardziej doniosłym przejawem ochrony rodziny, która ma powstać, jest katalog materialnych wymagań, które muszą spełnić nupturienci, aby mogli zawrzeć małżeństwo. Jurydyczny związek pomiędzy zawarciem małżeństwa a założeniem rodziny (dostrzegalny już chociażby w treści art. 23 k.r.o.) przesądza, że wskazany zespół materialnych wymagań dotyczących możności zawarcia małżeństwa staje się kompleksem warunków, od których uzależniona jest możliwość założenia rodziny. II. 1. Dla obowiązującego de lege lata modelu małżeństwa fundamentalne znaczenie mają zakazy małżeńskie o charakterze bezwzględnym (czy też szerzej: wymogi materialne o charakterze bezwzględnym). Do najistotniejszych ograniczeń możności zawarcia małżeństwa, przesądzających o kształcie całej instytucji, należy zaliczyć w wymóg rozdzielności płci nupturientów (zasada heteroseksualności małżeństwa), mający podstawowe znaczenie dla prokreacyjnej funkcji rodziny opartej na małżeństwie. Podobny charakter ma zakaz zawierania małżeństw przez osoby już pozostające w związku małżeńskim (zasada monogamiczności małżeństwa) oraz zakaz zawierania małżeństw przez osoby blisko spokrewnione 2. Wymienione wymagania materialne mają podstawowe znaczenie dla modelu małżeństwa. W polskiej rzeczywistości nie są one właściwie kwestionowane. Nawet w wypadku rozdzielności płci nupturientów postulaty modyfikacji instytucji małżeństwa w kierunku umożliwienia jego zawarcia przez osoby tej samej płci nie są prezentowane w dyskursie publicznym. Ewentualne propozycje dotyczą stworzenia instytucji rejestrowanych związków partnerskich osób tej samej płci, niezależnej od małżeństwa. Heteroseksualność małżeństwa została 2 Wymóg monogamiczności małżeństwa oraz wymaganie egzogamii zostały zaliczone do podstawowych zasad polskiego porządku prawnego, tak K. Pietrzykowski, Zawarcie małżeństwa i przesłanki jego ważności w prawie międzynarodowym prywatnym, Warszawa 1985, s. 50 oraz 53 i n. Pogląd podtrzymany przez autora (w:) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2010, s
19 Wstęp również de lege lata przesądzona już na poziomie konstytucyjnym (art. 18 Konstytucji RP). Wydaje się więc, że także w tym aspekcie w dającej się przewidzieć przyszłości model małżeństwa nie ulegnie zmianie. W przypadku zakazu bigamii oraz pokrewieństwa panuje właściwie społeczna jednomyślność. Wskazane filary modelu małżeństwa, znajdujące silne oparcie w powszechnie akceptowanych wzorcach kulturowych, są dość oczywiste oraz statyczne w tym znaczeniu, że zakres oddziaływania jest wyznaczony w sposób jasny i bezsporny. Szczegółowa ich analiza miałaby znaczenie głównie teoretyczne, a jej wnioski mogłyby okazać się przewidywalne i niekontrowersyjne. Więcej problemów dotyczy zakazów małżeńskich o charakterze względnym. Nie mają one charakteru tak jasnego i oczywistego, jak większość zakazów bezwzględnych. 2. Już w zakresie ujęcia teoretycznego zakazy o charakterze względnym budzą kontrowersje. Wystarczy wskazać na modyfikacje granicy wieku małżeńskiego w ciągu ostatnich 50 lat, jak również przesłanek udzielenia zezwolenia na wcześniejsze zawarcie małżeństwa. Pojawiały się także postulaty wykreślenia z katalogu zakazów choroby psychicznej i niedorozwoju umysłowego oraz powinowactwa w linii prostej 3. To wszystko sygnalizuje zdecydowanie słabsze uzasadnienie obowiązywania zakazów względnych, co stanowi argument na rzecz szczegółowej ich analizy. 3. Zakazy o charakterze względnym mają dosyć skomplikowaną konstrukcję jurydyczną. Związek kategorycznej i jednoznacznej dyspozycji pierwszych zdań przepisów je konstruujących (art. 10 1, art i art k.r.o.) z regulacją umożliwiającą wyjątkowe odstąpienie od tak skonstruowanych ograniczeń jest przedmiotem wątpliwości teoretycznych, jak również praktycznych (dostrzeżonych także w orzecznictwie Sądu Najwyższego). Nie mniejsze dyskusje budzi charakterystyka i wykładnia przesłanek udzielenia zezwoleń na zawarcie małżeństwa, skonstruowanych za pomocą trudnych do prawniczej interpretacji zwrotów niedookreślonych. 4. Szczególny charakter zakazów względnych, w których efektywne dookreślenie możności zawarcia małżeństwa następuje dopiero 3 A. Zielonacki, Zawarcie małżeństwa, Ossolineum 1982, s. 81 i 93; tenże (w:) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Sokołowski, Warszawa 2010, s. 61 i 66 i n. 20
20 Wstęp na poziomie orzecznictwa sądowego, przesądza, po pierwsze, o konieczności i doniosłości analizy praktyki stosowania wymienionych przepisów, po drugie uzasadnia stwierdzenie, że analiza względnych zakazów małżeńskich ma szczególnie istotne znaczenie praktyczne i może przyczynić się do poprawy funkcjonowania sądów i kierowników USC w tym aspekcie. Uzasadniając ograniczenie zakresu pracy do zakazów o charakterze względnym, nie sposób również nie dostrzec ich szczególnej doniosłości z punktu widzenia ochrony powstającej rodziny. Funkcja ta jest dostrzegalna zwłaszcza w przypadku zakazu wynikającego z powinowactwa czy też wieku. Wymownym potwierdzeniem takiego stanowiska jest katalog przesłanek udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa w sytuacji występowania zakazów względnych: dobro rodziny (art. 10 k.r.o.), zagrożenie małżeństwa i zdrowia potomstwa (art. 12 k.r.o.) czy ważne powody (art. 10 i 14 k.r.o.), które wskazują nie tylko na zakres okoliczności badanych przez sąd w postępowaniu, ale również pośrednio na funkcje całej instytucji zakazu. Posługując się pewną analogią do zwykłych umów cywilnoprawnych, ustawodawca, poprzez względne zakazy małżeńskie, chroni optymalne, zgodne ze społecznymi oczekiwaniami wywiązywanie się z kontraktu małżeńskiego, a nie tylko samą świadomość i swobodę przy jego zawieraniu. 5. Doniosłość analizy względnych zakazów małżeńskich potwierdza postrzeganie ich (zarówno w literaturze, jak i przez osoby, których zakazy dotyczą) jako naruszających prawo do zawarcia małżeństwa gwarantowane przez europejską Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności 4. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazuje, że państwa mogą zawężać prawo do zawarcia małżeństwa przez wprowadzanie ograniczeń wynikających z ochrony porządku publicznego. Trybunał dopuścił ograniczenia wynikające m.in. z braku świadomości, pokrewieństwa czy bigamii 5. 4 W polskiej doktrynie na temat prawa do zawarcia małżeństwa w szczególności: A. Zielonacki, Prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny (w:) Prawa człowieka. Model prawny, red. R. Wieruszewski, Wrocław 1991, s Tak ostatnio w orzeczeniach zapadłych w sprawach: 24023/03, Jaremowicz v. Poland, orzeczenie z dnia 5 stycznia 2010 r., oraz 22933/02, Frasik v. Poland, orzeczenie z dnia 5 stycznia 2010 r. 21
21 Wstęp Artykuł 12 EKPC wprost reguluje prawo do zawarcia małżeństwa kobiety i mężczyzny, wyraźnie odzwierciedlając tradycyjną, heteroseksualną koncepcję małżeństwa 6. Należy stwierdzić, że do chwili obecnej na gruncie art. 12 EKPC bezwzględne wymogi zawarte w polskim prawie nie były kwestionowane. Pojawiły się jednak orzeczenia (przykładowo w sprawie B. and L. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu 7 ), które mogą podawać w wątpliwość zgodność z tą konwencją zakazu wynikającego z powinowactwa w linii prostej. Również w przypadku zakazu wynikającego z choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego mogą wystąpić wątpliwości co do jego zgodności z tym aktem prawnym (zagadnienie zostanie szerzej przedstawione w dalszej części pracy). Wskazuje to na celowość oceny względnych zakazów małżeńskich ze standardami międzynarodowej ochrony praw człowieka. III. Celem niniejszej pracy jest dokonanie kompleksowej rekonstrukcji względnych zakazów małżeńskich. Dlatego zostanie ona przeprowadzona nie tylko z uwzględnieniem podejścia formalno -dogmatycznego, ale również funkcji ochronnej dla mającej powstać rodziny (a więc elementów rzeczywistości społecznej z okresu tworzenia rozwiązań kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które leżą u podstaw ochronnego modelu instytucji małżeństwa i względnych zakazów jego zawarcia). 1. Rekonstrukcja instytucji względnych zakazów małżeńskich musi zakładać nie tylko analizę rozwiązań materialnoprawnych, ale również systemu rozwiązań formalnych i proceduralnych, które służą wykluczeniu możliwości zawarcia małżeństwa z naruszeniem zakazów. Dopiero skuteczność tych rozwiązań może spowodować, że zakazy małżeńskie będą spełniały zakładane funkcje uniemożliwienie założenia rodziny w okolicznościach uznanych przez ustawodawcę jako niedopuszczalne. Rozwiązania formalne mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia analizy uwzględniającej ochronę publicznych funkcji rodziny, ponieważ dopuszczenie do zawarcia małżeństwa wbrew zakazowi byłoby sprzeczne z zakładanym w prawie materialnym modelem, a więc prowadziłoby do powstania rodziny obarczonej według przeświadczenia ustawodawcy, które wyraził, wprowadzając zakaz małżeński 6 L. Garlicki (w:) Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, t. I, Komentarz do artykułów 1 18, red. L. Garlicki, Warszawa 2010, s Sprawa 36536/02, orzeczenie z dnia 15 września 2005 r. 22
22 Wstęp znacznym ryzykiem dysfunkcjonalności. Dopuszczenie do zawarcia małżeństwa w okolicznościach, które dają podstawę do jego unieważnienia, dodatkowo osłabiałoby spójność rodziny. 2. Dokonanie analizy materialnych i formalnych rozwiązań w zakresie względnych zakazów małżeńskich, poprzedzonej rekonstrukcją ustawowego modelu małżeństwa i rodziny, nie daje jeszcze pełnego obrazu sytuacji. Dlatego konieczne było przeprowadzenie analizy praktyki sądowej w zakresie udzielania zezwolenia na zawarcie małżeństwa w okolicznościach występowania zakazów względnych. Konstrukcja względnych zakazów małżeńskich zakłada podstawową rolę sądów w dookreślaniu możności zawarcia małżeństwa. Nie jest możliwa wyczerpująca odpowiedź na pytanie: kto, zgodnie z polskim prawem, może zawrzeć związek małżeński, bez dokonania weryfikacji praktyki orzeczniczej sądów w tym zakresie. 3. Celem pracy jest, obok wskazanych już płaszczyzn badawczych: przedstawienia obecnego stanu prawnego (model normatywny) i zbadania praktyki jego stosowania (model empiryczny): ocena modelu normatywnego i empirycznego w świetle wybranych przemian społecznych i obyczajowych opisanych w literaturze socjologicznej i demograficznej, próba ustalenia, czy w obecnych warunkach możliwe, skuteczne i celowe jest dalsze realizowanie modelu ochrony publicznych funkcji rodziny, wskazanie wariantów potencjalnych działań ustawodawcy. 4. Jak już wspomniano, zakres pracy i poruszane problemy badawcze przesądziły o przyjęciu określonych płaszczyzn i metod badawczych, kolejności ich zastosowania oraz zaprezentowania uzyskanych wyników. Model normatywny. Skonstruowaniu modelu normatywnego służyła analiza dogmatyczna obowiązujących rozwiązań, w szczególności kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego oraz kodeksu postępowania cywilnego. Przy tej analizie szczególne znaczenie nadano wykładni funkcjonalnej, uwzględniającej założenie o ochronnym charakterze badanych ograniczeń możności zawarcia małżeństwa. Nieodłącznym wycinkiem wskazanej metody jest synteza poglądów przedstawicieli doktryny, jak również uzupełnienie jej prezentacją orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz w niezbędnym zakresie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. 23
23 Wstęp Specyfika badanych zakazów małżeńskich, jak również materialnych przesłanek udzielenia zezwolenia na zawarcie małżeństwa, uzasadniają sięgnięcie do dorobku nauk pozaprawnych. W przypadku zakazu wynikającego z nieosiągnięcia odpowiedniego wieku rozważania zostały wzbogacone o przegląd poglądów z zakresu psychologii, pedagogiki i w pewnym zakresie socjologii. Rozważania te były uzasadnione poszukiwaniem dyrektyw wskazujących, jakie okoliczności i czynniki możliwe do oceny przez sąd uzasadniają spełnienie przesłanki dobra zakładanej rodziny. Przy analizie zakresu zakazu wynikającego z choroby psychicznej i niedorozwoju umysłowego, jak również przy próbie ustalenia stanów faktycznych, w których występuje zagrożenie małżeństwa lub zdrowia przyszłego potomstwa (art zdanie drugie k.r.o.), niezbędne jest przeprowadzenie, przynajmniej w podstawowym zakresie, przeglądu dorobku psychiatrii. Model empiryczny. Ocena praktyki postępowań sądowych w sprawach o zezwolenie na zawarcie małżeństwa nie jest możliwa bez dokonania analizy akt sądowych. Badania dotyczące zezwolenia na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła 18 lat, jak również osobom dotkniętym chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym, zostały przeprowadzone metodą ankietową i uzupełniająco metodą studium przypadku. Badanie dotyczące zezwolenia na zawarcie małżeństwa przez powinowatych w linii prostej z uwagi na niezwykle skromną liczbę takich spraw zostało przeprowadzone wyłącznie metodą studium przypadku. Wykorzystano narzędzia statystyczne do zarówno ilościowej, jak i jakościowej oceny zagadnień materialnych i czysto procesowych. Analizy akt sądowych, których wyniki zostały przedstawione w niniejszej pracy, zostały przeprowadzone w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości. Demograficzny i socjologiczny aspekt rozbieżności między stanem ustawowym (modelem normatywnym) a prawem w działaniu. Weryfikacja roboczej tezy o fundamentalnym rozdźwięku pomiędzy konstrukcjami normatywnymi opartymi na założeniach i rzeczywistości lat 50. i 60. XX w. a obecnym stanem rozwoju społeczeństwa polskiego wymagała przeprowadzenia, przynajmniej w podstawowym zakresie, analizy demograficznej i socjologicznej przemian społecznych, jakie zaszły w Polsce w ostatnich kilkudziesięciu latach. Wskazany problem badawczy uzasadniał zarówno przybliżenie dorobku teorii demograficznych tłumaczących aktualne zmiany społeczne, jak 24
24 Wstęp i podjęcie próby wpisania obecnej sytuacji w teoretyczne modele zmian. Dokonanie tego nie jest możliwe bez szczegółowej analizy danych demograficznych. Objętość rozważań, które są poświęcone wymienionym trzem płaszczyznom badawczym, nie jest jednakowa. Najobszerniejsze wywody dotyczą funkcjonowania względnych zakazów małżeńskich w praktyce sądowej. Rekonstrukcja modelu empirycznego stanowi przedstawienie wyników przeprowadzonych badań aktowych. Szeroki zakres problematyki poddanej badaniom, nieograniczonej wyłącznie do kwestii materialnoprawnych, wielość wątków i obserwacji poczynionych w toku ich przeprowadzania spowodowały, że opis wyników analizy orzecznictwa sądowego zajmuje znaczną część niniejszej pracy. Obszerne rozważania zostały poświęcone również rekonstrukcji modelu normatywnego. Najbardziej syntetyczna analiza objęła trzecią płaszczyznę rozważań demograficzne i społeczne aspekty rozbieżności modelu ustawowego i empirycznego. Praca ma charakter prawniczy, z konieczności więc pierwszoplanowe znaczenie mają dociekania jurydyczne. Ponadto z uwagi na brak właściwych instrumentów badawczych ta część rozważań ma charakter odtwórczy i opiera się na zaprezentowaniu dorobku wskazanych nauk społecznych w zakresie niezbędnym do rozważań prawniczych. Analiza społeczno-demograficzna ma być więc uzupełnieniem i tłem dla dociekań zasadniczych. 5. Rozważania zawarte w niniejszej pracy dotyczą wyłącznie małżeństwa zawieranego w formie cywilnej (na podstawie art. 1 1 k.r.o.). Wskazane zawężenie nie ma jednak pierwszoplanowego znaczenia. Katalog okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa zarówno w przypadku formy cywilnej, jak i wyznaniowej ze skutkiem cywilnym jest taki sam. Rozważania dotyczące materialnych rozwiązań badanych zakazów małżeńskich wprost odnoszą się również do małżeństwa zawieranego zgodnie z art. 1 2 k.r.o. Pewne różnice dotyczą jedynie kwestii proceduralnych, służących wykluczeniu zawarcia małżeństwa z naruszeniem wymienionych zakazów. IV. Podstawowym założeniem analizy praktyki sądowej wybranych postępowań było dokonanie porównania zrekonstruowanego modelu teoretycznego (materialnego i proceduralnego) z rzeczywistością wynikającą z orzecznictwa sądów powszechnych. Celem porównania miało być uzyskanie odpowiedzi na pytanie: czy zawierane małżeństwa odpowiadają założeniom ustawodawcy? Warto zasygnalizować, że badanie wykazało rozbieżność modelu nor- 25
25 Wstęp matywnego i praktyki jego stosowania w kwestiach o fundamentalnym znaczeniu. Obserwacja ta stała się przyczyną sformułowania najistotniejszego zadania badawczego i ustalenia, jakie są tego przyczyny. Odpowiedź udzielona w pracy wskazuje, że rozbieżność pomiędzy normatywnym i empirycznym modelem względnych zakazów małżeńskich wynika z przemian, które zaszły w społeczeństwie polskim w ostatnich kilkudziesięciu latach. Zrekonstruowany model ochronny został sformułowany w oparciu o rzeczywistość społeczną i poglądy z nią zgodne sprzed blisko 50 lat. Podstawowym jego założeniem była powszechność homogenicznego modelu rodziny nuklearnej, u której podstawy leżała instytucja małżeństwa. Idea ochrony rodziny, realizowanej za pomocą względnych zakazów małżeńskich, opierała się na monopolu małżeństwa jako podstawy rodziny. To założenie uzasadniało przeświadczenie ustawodawcy, że może wpływać na kształt rodziny poprzez regulacje prawa małżeńskiego. W pracy prezentowany jest pogląd, że zmiany, które w ostatnich kilkudziesięciu latach zaszły w Polsce, są wycinkiem procesów zachodzących w minionym półwieczu praktycznie we wszystkich europejskich krajach wysoko rozwiniętych. Zmiany modernizacyjne doprowadziły do modyfikacji społecznego modelu rodziny, jak również postrzegania instytucji małżeństwa. Książka jest zmodyfikowaną wersją rozprawy doktorskiej obronionej w lutym 2012 r. w Instytucie Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pragnę serdecznie podziękować mojej promotor oraz opiekunowi naukowemu Pani Prof. dr hab. Elżbiecie Holewińskiej -łapińskiej za ogromną pomoc, życzliwość i wsparcie, których udzieliła mi w trakcie przygotowywania niniejszej monografii. Składam również serdeczne podziękowania Panu Prof. dr. hab. Krzysztofowi Pietrzykowskiemu oraz Panu Prof. dr. hab. Tadeuszowi Smyczyńskiemu recenzentom mojej pracy doktorskiej. Pragnę także podziękować Panu Prof. dr. hab. Andrzejowi Siemaszce, dyrektorowi Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, za umożliwienie przeprowadzenia badań aktowych będących niezwykle istotnym elementem niniejszej książki. 26 *
26 Część 1 Model małżeństwa i rodziny w polskim prawie rodzinnym oraz rola względnych zakazów zawarcia małżeństwa w jego realizacji
27
28 z Rozdział I. Funkcja zakazów względnych zawarcia małżeństwa Rozdział I Funkcja zakazów względnych zawarcia małżeństwa punktu widzenia ochrony ustawowego modelu rodziny i małżeństwa 1. Wprowadzenie Ustawodawca, w szczególności podejmujący się regulacji tak specyficznej dziedziny, jaką są stosunki rodzinne, w pierwszej kolejności musi uwzględniać rzeczywistość społeczną, a więc funkcjonujące struktury i poziom ogólny rozwoju społeczeństwa. Prawidłowość ta była dostrzegana podczas tworzenia obowiązującego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przykładowo Jan Gwiazdomorski, referując założenia prawa rodzinnego w Konstytucji PRL, wskazywał, że podstawowe elementy struktury ekonomicznej rozstrzygają między innymi o układzie stosunków rodzinnych, a tym samym o ich ukształtowaniu w nadbudowie prawnej 8. Podkreślano również, że treść normy prawnej nie może w sposób radykalny odrywać się od poglądów i przekonań dominujących w społeczeństwie 9. Równocześnie regulacja prawna stosunków rodzinnych dokonywana całościowym aktem prawnym, jakim jest kodeks rodzinny i opiekuńczy, musi opierać się na postulowanym i oczekiwanym modelu stosunków, które podlegają regulacji J. Gwiazdomorski (ref. główny), M. Grudziński, S. Kaleta, A. Wolter, Założenia prawa rodzinnego w świetle Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (w:) Zagadnienia prawne Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Materiały Sesji Naukowej PAN, 4 9 lipca 1953 r., t. III, Warszawa 1954, s S. Kaleta, Prawo rodzinne w systemie prawa polskiego, SC 1961, t. I, s Rozszerzając stwierdzenie Zofii Gawrońskiej -wasilkowskiej, zgodnie z którym każdy system prawny opiera się na jemu właściwej koncepcji małżeństwa, można 29
29 Część 1. Model małżeństwa i rodziny w polskim prawie rodzinnym Analiza i wykładnia norm prawa rodzinnego nie może odrywać się od wskazanych powyżej czynników. Obowiązujący kodeks rodzinny i opiekuńczy został uchwalony w dniu 25 lutego 1964 r. Trzon prawa małżeńskiego był tworzony jednak znacznie wcześniej. Kodeks rodzinny i opiekuńczy przejął podstawowe założenia kodeksu rodzinnego z dnia 27 czerwca 1950 r. 11 Został on oparty na tych samych założeniach ideologicznych, co potwierdza chociażby utrzymanie w mocy wielu poglądów wyrażonych przez Sąd Najwyższy na gruncie kodeksu rodzinnego 12. Regulacje prawa małżeńskiego osobowego od początku uchwalenia kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie podlegały radykalnym zmianom, które wymagają reinterpretacji podstawowych założeń, na jakich zostały oparte. Analiza rozwiązań normatywnych prawa rodzinnego musi zostać poprzedzona rekonstrukcją tych założeń. 2. Model rodziny w prawie prywatnym 2.1. Koncepcja rodziny nuklearnej Rodzina jest pojęciem podstawowym dla prawa rodzinnego. Jeżeli uzna się bowiem prawo rodzinne za dział prawa zajmujący się stosunkami prawnymi zachodzącymi w rodzinie 13, pojęcie rodziny zakreśla przedmiot całej dyscypliny. Ustawodawca niejednokrotnie w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym odnosi się wprost do pojęcia rodziny, jednak go nie definiuje. Również nauki prawne nie dysponują instrumentami umożliwiającymi samodzielną analizę pojęcia rodziny. Doktryna prawa musi w tym zakresie odwoływać się do dorobku innych nauk społecznych socjologii, psychologii czy antropologii. W doktrynie prawa rodzinnego powszechnie wskazuje się, że na gruncie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, gdy ustawodawca używa sformułowania rodzina, odnosi je do małżonków i ich małoletnich stwierdzić, że każdy system prawa rodzinnego opiera się na właściwej mu koncepcji rodziny i małżeństwa zob. Z. Gawrońska -wasilkowska, Małżeństwo. Istota Trwałość Rozwód, Warszawa 1966, s S. Szer, Prawo rodzinne, Warszawa 1966, s Z. Wasilkowska, Model małżeństwa i rodziny w orzecznictwie Sądu Najwyższego, PiP 1974, z. 5, s. 3 i n. 13 S. Szer, Prawo rodzinne, 1966, s
30 Rozdział I. Funkcja zakazów względnych zawarcia małżeństwa dzieci pozostających pod władzą rodzicielską 14. Pojęcie rodziny na gruncie prawa rodzinnego jest ograniczane do wspólnoty dwupokoleniowej, a więc tzw. rodziny małej. Oznacza to, po pierwsze, ograniczenie rodziny do struktury opartej na małżeństwie, a więc wyłączenie np. analogicznego związku opartego na konkubinacie, a po drugie, wyłączenie z tego pojęcia dalszych krewnych zarówno w linii prostej, jak i w liniach bocznych. Określony powyżej zakres pojęcia rodziny oznacza, że składają się na niego dwa rodzaje więzi więź wynikająca z małżeństwa i z pokrewieństwa. W sytuacji gdy brak potomstwa lub jednego z małżonków, zgodnie z tradycyjnym poglądem nie można mówić o rodzinie. Ewentualnie jest to rodzina niepełna czy też zalążek rodziny 15. Przedstawione pojęcie rodziny stosowane w polskim prawie rodzinnym nawiązuje do socjologiczno-antropologicznej koncepcji rodziny nuklearnej. Socjologowie wskazują, że w epoce przedindustrialnej dominującym i powszechnym modelem była rodzina wielka wielopokoleniowa. Składała się ona z kilku rodzin dwupokoleniowych, podporządkowanych wspólnemu kierownictwu, uzależnionych od siebie ekonomicznie i wzajemnie powiązanych w warunkach wspólnej pracy i zamieszkania 16. Model taki związany był z charakterem struktury ekonomicznej. Prowadzenie warsztatu rzemieślniczego czy gospodarstwa rolnego wymagało wielu rąk do pracy 17. Procesy zmian społecznych, związane z urbanizacją i industrializacją, doprowadziły do rozpadu rodziny wielkiej jako odrębnej jednostki. Okazała się ona niefunkcjonalna w nowych warunkach społecznych. Tradycyjne wielopokoleniowe struktury w związku ze zmieniającym się charakterem pracy, migracjami do miast i zmieniającymi się warunkami ekonomicznymi uległy dekompozycji. Okres industrialny to czas kształtowania się rodziny nuklearnej. 14 S. Kaleta, Prawo rodzinne, s. 66; B. Dobrzański (w:) Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, Warszawa 1975, s. 618 (tak samo we wcześniejszych wydaniach); J. Winiarz, Rodzina i dziecko w prawie polskim (w:) Rodzina i dziecko, red. M. Ziemska, Warszawa 1979, s. 441; tenże (w:) System prawa rodzinnego, red. J.S. Piątowski, Ossolineum 1985, s. 42, 618; S. Grzybowski, Prawo rodzinne. Zarys wykładu, Warszawa 1980, s. 12; J. Ignatowicz, Prawo rodzinne, Warszawa 2000, s S. Kaleta, Prawo rodzinne, s. 67 i n.; J. Winiarz (w:) System, s Z. Tyszka, Socjologia rodziny, Warszawa 1976, s. 99; F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny. Wprowadzenie, Warszawa 1982, s Tamże. 31
31
KRO. Stan prawny na 10 sierpnia 2018 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo o aktach stanu cywilnego
KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy PASC Prawo o aktach stanu cywilnego Stan prawny na 10 sierpnia 2018 r. KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy PASC Prawo o aktach stanu cywilnego TEKSTY USTAW Zamów książkę w
Bardziej szczegółowoWZORY PISM PISMA W SPRAWACH INTERPRETACJI PRAWA PODATKOWEGO WYJAŚNIENIA, POSTĘPOWANIE, ORZECZNICTWO REDAKCJA NAUKOWA JACEK BROLIK
PISMA W SPRAWACH INTERPRETACJI PRAWA PODATKOWEGO WYJAŚNIENIA, POSTĘPOWANIE, ORZECZNICTWO REDAKCJA NAUKOWA JACEK BROLIK JACEK BROLIK ELŻBIETA MUCHA Warszawa 2013 WZORY PISM Stan prawny na 1 września 2013
Bardziej szczegółowoOdpowiedzialność za długi spadkowe
Odpowiedzialność za długi spadkowe Komentarz do zmian 2015 Elżbieta Skowrońska-Bocian KOMENTARZE PRAKTYCZNE WARSZAWA 2016 Stan prawny na 30 października 2015 r. Wydawca Klaudia Szawłowska-Milczarek Redaktor
Bardziej szczegółowoKODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO POSTĘPOWANIE ZABEZPIECZAJĄCE
KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO POSTĘPOWANIE ZABEZPIECZAJĄCE KOMENTARZ Dariusz Zawistowski 2. wydanie Warszawa 2013 Stan prawny na 1 marca 2013 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Adam
Bardziej szczegółowoAnna Fogel PRAWNA OCHRONA PRZYRODY W LOKALNYM PLANOWANIU PRZESTRZENNYM
Prawna ochrona przyrody w lokalnym planowaniu przestrzennym Anna Fogel PRAWNA OCHRONA PRZYRODY W LOKALNYM PLANOWANIU PRZESTRZENNYM Stan prawny na dzień 01.11.2011 r. Warszawa 2011 1 Anna Fogel Wydawca:
Bardziej szczegółowoZARZĄD MAJĄTKIEM WSPÓLNYM MAŁŻONKÓW. Krzysztof Gołębiowski
ZARZĄD MAJĄTKIEM WSPÓLNYM MAŁŻONKÓW Krzysztof Gołębiowski Warszawa 2012 Spis treści Wykaz skrótów / 13 Rozdział I Ustrój wspólności ustawowej i majątek wspólny małżonków / 15 1. Małżeński ustrój majątkowy
Bardziej szczegółowoUbezwłasnowolnienie. w polskim systemie prawnym. Aspekty materialnoprawne i formalnoprawne. Larysa Ludwiczak. Wydanie 1
Ubezwłasnowolnienie w polskim systemie prawnym Aspekty materialnoprawne i formalnoprawne Larysa Ludwiczak Wydanie 1 Warszawa 2012 Redaktor prowadzący: Joanna Ośka Opracowanie redakcyjne: Agata Raczkowska
Bardziej szczegółowoRozdział I. 1. Zawarcie małżeństwa. Tabl. 1. Systematyka kodeksu. Tabl. 2. Źródła Prawa rodzinnego i opiekuńczego. Rozdział I.
Część A. Tablice Rozdział I. Małżeństwo Rozdział I. 1. Małżeństwo 1. Zawarcie małżeństwa Literatura: R. A. Domański, Konstytutywny czy deklaratywny charakter sporządzenia aktu małżeństwa w USC w przypadku
Bardziej szczegółowoOpodatkowanie dochodów nieujawnionych. Piotr Pietrasz
Opodatkowanie dochodów nieujawnionych Piotr Pietrasz Opodatkowanie dochodów nieujawnionych Piotr Pietrasz monografie Wydawca: Ewa Fonkowicz Redaktor prowadz¹cy: Ewa Fonkowicz Sk³ad i ³amanie: Studio Lotus
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 8 lipca 2010 r. Sygn. akt SK 8/09. Trybunał Konstytucyjny
Warszawa, dnia 8 lipca 2010 r. Sygn. akt SK 8/09 Trybunał Konstytucyjny W odpowiedzi na pismo Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2010 r., na podstawie art. 34 ust. 1 w związku z art. 27 pkt 2
Bardziej szczegółowoKodeks spółek handlowych. Stan prawny na 21 sierpnia 2018 r.
KSH Kodeks spółek handlowych Stan prawny na 21 sierpnia 2018 r. KSH Kodeks spółek handlowych Stan prawny na 21 sierpnia 2018 r. Zamów książkę w księgarni internetowej 7. WYDANIE WARSZAWA 2018 Stan prawny
Bardziej szczegółowoKOMENTARZ. Rozporządzenie w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych. Marta Lampart. Zamów książkę w księgarni internetowej
KOMENTARZ Rozporządzenie w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń znaków towarowych Marta Lampart Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015 Stan prawny na 30 września 2014 r. Wydawca:
Bardziej szczegółowoZdzisław Krzemiński. Alimenty i ojcostwo. Komentarz
Zdzisław Krzemiński Alimenty i ojcostwo Komentarz Zdzisław Krzemiński Alimenty i ojcostwo Komentarz 3. wydanie Warszawa 2008 Stan prawny na 1 stycznia 2008 Wydawca: Izabela Dorf Sk³ad i ³amanie: Studio
Bardziej szczegółowoPRAWO O NOTARIACIE KODEKS ETYKI ZAWODOWEJ NOTARIUSZA KSIĘGI WIECZYSTE POSTĘPOWANIE WIECZYSTOKSIĘGOWE
PRAWO O NOTARIACIE KODEKS ETYKI ZAWODOWEJ NOTARIUSZA KSIĘGI WIECZYSTE POSTĘPOWANIE WIECZYSTOKSIĘGOWE 2. WYDANIE wybór i opracowanie Aleksander Oleszko Radosław Pastuszko Zamów książkę w księgarni internetowej
Bardziej szczegółowoCzy do znamion przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego (art k.k.) należy publiczność działania sprawcy?
PIERWSZY PREZES SĄDU NAJWYŻSZEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Warszawa, dnia 19 kwietnia 2012 r. BSA II - 4410-3/12 Sąd Najwyższy Izba Karna Na podstawie art. 60 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Bardziej szczegółowoMinimalna stawka godzinowa dla umowy zlecenia
PORADNIKI KADROWE Minimalna stawka godzinowa dla umowy zlecenia Paula Dąbrowska Kamila Milczarek Katarzyna Pietruszyńska Joanna Stępniak Barbara Tomaszewska Paulina Zawadzka-Filipczyk Paweł Ziółkowski
Bardziej szczegółowoPREZES URZĘDU TRANSPORTU KOLEJOWEGO
PREZES URZĘDU TRANSPORTU KOLEJOWEGO ZAGADNIENIA ADMINISTRACYJNOPRAWNE Aleksandra Wiktorowska Warszawa 2013 Stan prawny na 1 sierpnia 2013 r. Recenzent Prof. UAM dr hab. Krystyna Wojtczak Wydawca Izabella
Bardziej szczegółowoPRAWO SPÓŁDZIELCZE USTAWA O SPÓŁDZIELNIACH MIESZKANIOWYCH
PRAWO SPÓŁDZIELCZE USTAWA O SPÓŁDZIELNIACH MIESZKANIOWYCH KOMENTARZ Adam Stefaniak 13. wydanie Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2014 Stan prawny na 1 maja 2014 r. Wydawca Izabella Małecka
Bardziej szczegółowoKodeks rodzinny i opiekuńczy Prawo o aktach stanu cywilnego
Kodeks rodzinny i opiekuńczy Prawo o aktach stanu cywilnego TEKSTY USTAW 6. WYDANIE Kodeks rodzinny i opiekuńczy Prawo o aktach stanu cywilnego TEKSTY USTAW Zamów książkę w księgarni internetowej 6. WYDANIE
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI Wstęp... 9 Wykaz skrótów... 13 Rozdział 1. Prawo podatkowe w systemie prawa... 15 1.1. Uwagi wprowadzające... 16 1.2. Prawo podatkowe jako gałąź prawa... 16 1.2.1. Przesłanki uzasadniające
Bardziej szczegółowoPRAWO KARNE SKARBOWE. Magdalena Błaszczyk Monika Zbrojewska. Zamów książkę w księgarni internetowej
PRAWO KARNE SKARBOWE Magdalena Błaszczyk Monika Zbrojewska Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015 Stan prawny na 1 lipca 2015 r. Wydawca Monika Pawłowska Redaktor prowadzący Joanna Maź Opracowanie
Bardziej szczegółowoKRO PASC. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo o aktach stanu cywilnego. Zamów książkę w księgarni internetowej. Stan prawny: luty 2015 roku 3.
KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy PASC Prawo o aktach stanu cywilnego Stan prawny: luty 2015 roku Zamów książkę w księgarni internetowej 3. WYDANIE Stan prawny na 2 lutego 2015 r. Wydawca: Małgorzata Stańczak
Bardziej szczegółowoTRZYNASTKI PO WYROKU TK
E-PORADNIK TRZYNASTKI PO WYROKU TK Stan prawny na 1 stycznia 2013 r. Autorzy Cz. I: Jarosław Marciniak, Joanna Lesińska Cz. II: Michał Culepa, Małgorzata Skibińska, Paulina Zawadzka-Filipczyk Redaktor
Bardziej szczegółowoKPW Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia
KW Kodeks wykroczeń KPW Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Stan prawny na 13 sierpnia 2018 r. KW Kodeks wykroczeń KPW Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia Stan prawny na 13 sierpnia 2018
Bardziej szczegółowoRecenzje i noty recenzyjne
Recenzje i noty recenzyjne Maciej Domański Względne zakazy małżeńskie Warszawa: Wolters Kluwer 2013, ss. 436. W świetle podstawowych zasad prawa rodzinnego, takich jak zasada ochrony rodziny i zasada ochrony
Bardziej szczegółowoUstawa o samorządowych kolegiach odwoławczych
Ustawa o samorządowych kolegiach odwoławczych Komentarz Anna Ostrowska Kamil Sikora Wydanie 1 Stan prawny na 1 stycznia 2012 roku Warszawa 2012 Poszczególne części komentarza opracowali: Anna Ostrowska:
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Sygn. akt III UK 154/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 16 maja 2018 r. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska w sprawie z odwołania C. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.
Bardziej szczegółowoRozdział II. Wytoczenie powództwa przez prokuratora w sprawach cywilnych w świetle obowiązującego Kodeksu postępowania cywilnego Uwagi wprowa
Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wstęp... 1 1. Cel i zakres ujęcia tematu... 1 2. Metodologia badań własnych... 2 3. Struktura pracy... 5 Rozdział I. Geneza i ewolucja legitymacji prokuratora do wytoczenia
Bardziej szczegółowoAUTORZY. Stanisław Bułajewski (S.B.) Część II rozdziały: 2, 6, 7 Część III wybór tez i orzeczeń
AUTORZY Stanisław Bułajewski (S.B.) Część II rozdziały: 2, 6, 7 Część III wybór tez i orzeczeń Marcin Dąbrowski (M.D.) Część I Część II rozdziały: 1, 2, 3, 4, 5, 8 Część III wybór tez i orzeczeń Monika
Bardziej szczegółowoPomoc osobom uprawnionym do alimentów zmiany w ustawie
Magdalena Januszewska Anna Kawecka Krzysztof Świtała Krystyna Tymorek Magdalena Wilczek-Karczewska BIBLIOTEKA POMOCY SPOŁECZNEJ Pomoc osobom uprawnionym do alimentów zmiany w ustawie Zamów książkę w księgarni
Bardziej szczegółowoKarta Dużej Rodziny Świadczenia rodzinne
Magdalena Januszewska Anna Kawecka Barbara Matysik Bartłomiej Mazurkiewicz Iwona Sierpowska BIBLIOTEKA POMOCY SPOŁECZNEJ Karta Dużej Rodziny Świadczenia rodzinne Wybrane problemy Zamów książkę w księgarni
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 22 czerwca 2005 r., III CZP 23/05
Uchwała z dnia 22 czerwca 2005 r., III CZP 23/05 Sędzia SN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz Sędzia SN Jan Górowski Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jadwigi
Bardziej szczegółowoBIBLIOTEKA PRAWA PRACY. redakcja naukowa. Zbigniew Góral. Krzysztof Stefański CZAS PRACY
BIBLIOTEKA PRAWA PRACY redakcja naukowa Zbigniew Góral Krzysztof Stefański CZAS PRACY Warszawa 2013 Stan prawny na 15 czerwca 2013 r Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Joanna Maź Opracowanie
Bardziej szczegółowoE-PORADNIK UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE, O DZIEŁO
E-PORADNIK UMOWA O PRACĘ A UMOWA ZLECENIE, O DZIEŁO Stan prawny na 1 stycznia 2013 r. Autorzy Cz. I: Monika Latos-Miłkowska Cz. II: Jarosław Masłowski, Magdalena Kuba, Ewa Suknarowska-Drzewiecka, Monika
Bardziej szczegółowoPostanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r. III CZP 128/13
Id: 20382 [S]posób doręczenia określony w art. 1160 k.p.c., należy stosować także do wyroków sądów polubownych. ( ) [B]rak dostatecznych podstaw, aby przez pisemne zawiadomienie, o którym mowa w art. 1160
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Henryk Pietrzkowski
Sygn. akt II CSK 428/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 18 lutego 2015 r. SSN Henryk Pietrzkowski w sprawie z powództwa "P. G." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. i Z. B. przeciwko
Bardziej szczegółowoROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ PRAWA PRACOWNIKA I OBOWIĄZKI PRACODAWCY
E-PORADNIK ROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ PRAWA PRACOWNIKA I OBOWIĄZKI PRACODAWCY Stan prawny na 1 stycznia 2013 r. Autorzy Część I: Jarosław Masłowski Część II: Jarosław Masłowski, Katarzyna Pietruszyńska,
Bardziej szczegółowoo zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA Warszawa, dnia 8 maja 2008 r. Druk nr 134 KOMISJA USTAWODAWCZA Pan Bogdan BORUSEWICZ MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Na podstawie art. 85a ust. 3
Bardziej szczegółowoPodstawy do wniesienia skargi kasacyjnej w postępowaniu sądowoadministracyjnym
Podstawy do wniesienia skargi kasacyjnej 105 JAKUB MICHALSKI Podstawy do wniesienia skargi kasacyjnej w postępowaniu sądowoadministracyjnym Skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1.
Bardziej szczegółowoBL TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r.
BL-112-265-TK/15 Warszawa, 7 lipca 2016 r. INFORMACJA PRAWNA O WYROKU TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z 22 WRZEŚNIA 2015 R. (SYGN. AKT P 37/14) DOTYCZĄCYM USTAWY Z DNIA 6 CZERWCA 1997 R. - KODEKS KARNY I. METRYKA
Bardziej szczegółowoPrawo zatrudnienia. Małgorzata Gersdorf. Wydanie 1
Prawo zatrudnienia Małgorzata Gersdorf Wydanie 1 Warszawa 2013 Redaktor prowadzący: Joanna Choroszczak-Magiera Redakcja techniczna: Krzysztof Koziarek Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające 1. Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne 2. Stan cywilny
str. Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające... 1 1. Rodzina jako zjawisko społeczne i prawne... 2 I. Pojęcie rodziny i jej funkcje... 2 II. Powstanie rodziny... 5 III.
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08
Uchwała z dnia 12 lutego 2009 r., III CZP 142/08 Sędzia SN Mirosław Bączyk (przewodniczący) Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej
Bardziej szczegółowoW SERII ABC PRAKTYKI PRAWA OŚWIATOWEGO UKAZAŁY SIĘ:
W SERII ABC PRAKTYKI PRAWA OŚWIATOWEGO UKAZAŁY SIĘ: REKRUTACJA DO PRZEDSZKOLI KONTROLA ZARZĄDCZA W OŚWIACIE RUCH KADROWY W SZKOŁACH I PRZEDSZKOLACH REKRUTACJA DO SZKÓŁ URLOPY WYPOCZYNKOWE NAUCZYCIELI PRZEDSZKOLI
Bardziej szczegółowoSEPARACJA KOMENTARZ WZORY PISM KOMENTARZE PROBLEMOWE LEX MARCIN BIAŁECKI. Warszawa 2014
SEPARACJA KOMENTARZ WZORY PISM MARCIN BIAŁECKI Warszawa 2014 KOMENTARZE PROBLEMOWE LEX Stan prawny na 1 września 2013 r. Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Marzena Molatta Opracowanie
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. Protokolant Justyna Kosińska
Sygn. akt I CSK 484/13 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 czerwca 2014 r. SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Marta Romańska SSN Hubert Wrzeszcz Protokolant Justyna Kosińska
Bardziej szczegółowoE-PORADNIK PODRÓŻE SŁUŻBOWE 2013
E-PORADNIK PODRÓŻE SŁUŻBOWE 2013 Stan prawny na 1 marca 2013 r. Autorzy Część I: Jarosław Masłowski Część II: Paweł Ziółkowski Redaktor merytoryczny Sylwia Gołaś-Olszak Ta książka jest wspólnym dziełem
Bardziej szczegółowoŚwiadczenia rodzinne po zmianach od 1 stycznia 2016
Anna Kawecka Krzysztof Świtała Krystyna Tymorek BIBLIOTEKA POMOCY SPOŁECZNEJ Świadczenia rodzinne po zmianach od 1 stycznia 2016 Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015 7 Tekst pochodzi z
Bardziej szczegółowoURLOP RODZICIELSKI, MACIERZYŃSKI, WYCHOWAWCZY... REWOLUCJA W PRZEPISACH!
E-PORADNIK URLOP RODZICIELSKI, MACIERZYŃSKI, WYCHOWAWCZY... REWOLUCJA W PRZEPISACH! Stan prawny na 17 czerwca 2013 Autorzy Cz. I: Monika Latos-Miłkowska, Agnieszka Rosa, Maria Sobieska Cz. II: Małgorzata
Bardziej szczegółowoDP/2310/6/14 ZAŁĄCZNIK NR 2 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA
ZAŁĄCZNIK NR 2 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA System Informacji Prawnej Opisane poniżej funkcjonalne wymagania mają jedynie charakter minimalny. Wykonawca może zaproponować szerszą niż opisana funkcjonalność.
Bardziej szczegółowoPublikacje. - Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975
Prof. zw. dr hab. Janina Panowicz-Lipska Publikacje Monografie i opracowania monograficzne - Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1975 - Skutki prawne separacji faktycznej,
Bardziej szczegółowoE-PORADNIK REFAKTUROWANIE USŁUG
E-PORADNIK REFAKTUROWANIE USŁUG Stan prawny na 1 lutego 2013 r. Autorzy Część I: Mariusz Jabłoński Części II i III: Tomasz Krywan Część IV: Adam Bartosiewicz, Piotr Florys, Marek Jurek, Artur Kowalski,
Bardziej szczegółowoSpis treści Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty 1. Uwagi wstępne 2. Europeizacja prawa administracyjnego
Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Rozdział I. Europeizacja prawa administracyjnego pojęcie i konteksty. 1 1. Uwagi wstępne... 10 I. Europeizacja............................................... 10 II.
Bardziej szczegółowoMarek Biernacki. Rzecznik Praw Dziecka. Marek Michalak. Minister Sprawiedliwości
Marek Michalak Pan ZSRI5OO42O 14/KW Praw Dziecka brakiem realizacji prawa dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców, proszę działań legislacyjnych. mających na celu zabezpieczenie praw i dobra dzieci w tym
Bardziej szczegółowoOPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające
OPINIA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 13 grudnia 2016 r. w przedmiocie poselskiego projektu ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i
Bardziej szczegółowoLexisNexis Polska Sp. z o.o.
Redaktor prowadzący: Agnieszka M. Zagozda Opracowanie redakcyjne: Michał Dymiński Redakcja techniczna: Małgorzata Duda Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska
Bardziej szczegółowoSpis treści. III. Koncepcja powściągliwego stosowania klauzuli porządku. publicznego na przykładzie rozwodów przez odrzucenie (talak)...
Wykaz skrótów... Bibliografia... Wykaz orzecznictwa... Wprowadzenie... XIII XXXI LV LXVII Rozdział I. Pojęcie klauzuli porządku publicznego, jej rozwój i rola we współczesnym prywatnoprawnym obrocie międzynarodowym...
Bardziej szczegółowoPRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH
PRAWO ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH NAJNOWSZE ZMIANY Józef Edmund Nowicki DOSTĘPNE TYLKO W PAKIECIE Z KSIĄŻKĄ Prawo zamówień publicznych. Komentarz Warszawa 2014 Stan prawny na 1 grudnia 2013 r. Uwzględnia nowelizację
Bardziej szczegółowoDruk Fabryka Druku Sp. z o.o. ul. Zgrupowania AK Kampinos 6, Warszawa
Projekt okładki Jan Straszewski ISBN: 978-83-62250-34-9 Copyright by Uczelnia Techniczno-Handlowa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie Opracowanie redakcyjne Joanna Paszkowska Adres wydawcy Uczelnia Techniczno-Handlowa
Bardziej szczegółowoZwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu przed sądami administracyjnymi
Zwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu przed sądami administracyjnymi Zwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu przed sądami administracyjnymi Michał Kania Warszawa 2009 Wydawca: Magdalena Górniewicz
Bardziej szczegółowoSpis treści. Rozdział I. Władza rodzicielska. Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury...
Przedmowa................................................ Wykaz skrótów............................................. Wykaz literatury............................................ XIII XV XIX Rozdział I.
Bardziej szczegółowoPrawo rodzinne i opiekuńcze
Małgorzata Łączkowska Anna Natalia Schulz Anna Urbańska-Łukaszewicz Prawo rodzinne i opiekuńcze testy pytania kazusy tablice 2. wydanie REPETYTORIA C H BECK Prawo rodzinne i opiekuńcze W sprzedaży: A.
Bardziej szczegółowoInterpretacje przepisów prawa podatkowego w praktyce i orzecznictwie
Prawo w praktyce Interpretacje przepisów prawa podatkowego w praktyce i orzecznictwie Konrad Filip Turzyński Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015 Stan prawny na 31 marca 2015 r. Wydawca
Bardziej szczegółowoUstawa o opakowaniach I odpadach opakowaniowych
I Ustawa o OPAKOWANIACH I ODPADACH OPAKOWANIOWYCH 1 2 I I Ustawa o OPAKOWANIACH I ODPADACH OPAKOWANIOWYCH Marek Górski Karolina Rynkiewicz 3 I Stan prawny na 5 lutego 2009 r. Wydawca: Anna Hara Redaktor
Bardziej szczegółowoo zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego.
SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ VII KADENCJA Warszawa, dnia 2 listopada 2008 r. Druk nr 346 KOMISJA USTAWODAWCZA Pan Bogdan BORUSEWICZ MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Na podstawie art. 85a ust.
Bardziej szczegółowoćwiczenia 24 zaliczenie z oceną
Wydział: Prawo i Administracja Nazwa kierunku kształcenia: Administracja Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: prof. dr hab. Stanisław Stadniczeńko Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów:
Bardziej szczegółowoZAGADNIENIE PRAWNE UZASADNIENIE
III CZP 22/12 ZAGADNIENIE PRAWNE W sprawie z wniosku [ ] spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wpis zmian na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę od postanowienia Sądu Rejonowego. Czy w przypadku
Bardziej szczegółowoPostanowienie z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10
Postanowienie z dnia 29 czerwca 2010 r., III CZP 46/10 Statut spółki wodnej nie może ograniczać uprawnienia członka do wystąpienia ze spółki również wtedy, gdy jego członkostwo powstało ex lege na podstawie
Bardziej szczegółowoPost powanie administracyjne, sàdowoadministracyjne i egzekucyjne w administracji
Post powanie administracyjne, sàdowoadministracyjne i egzekucyjne w administracji Kazusy Katarzyna Celiƒska-Grzegorczyk Wojciech Sawczyn Andrzej Skoczylas pod redakcjà Andrzeja Skoczylasa Wydanie 2 Kazusy
Bardziej szczegółowoW SERII UKAZAŁY SIĘ: O 2. J G VAT T B VAT. P K Z K. W A G, A S, A C D D S G,, E Ś O M J, S K
W SERII UKAZAŁY SIĘ: O 2. J G VAT T B VAT. P K Z K. W A G, A S, A C D D S G,, E Ś O M J, S K Rafał Styczyński NAJEM NIERUCHOMOŚCI A PODATKI Warszawa 2015 Stan prawny na 1 stycznia 2015 r. Wydawca Grzegorz
Bardziej szczegółowoUSTAWA O SYSTEMIE INFORMACJI W OCHRONIE ZDROWIA
USTAWA O SYSTEMIE INFORMACJI W OCHRONIE ZDROWIA KOMENTARZ Damian Wąsik Warszawa 2015 Stan prawny na 2 stycznia 2015 r. Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Kinga Puton Opracowanie redakcyjne Dagmara
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA. z dnia 19 lipca 2012 r.
UCHWAŁA Nr 216/2012 KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją: 1) art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r.
Bardziej szczegółowoJak rozwiązywać kazusy?
Jak rozwiązywać kazusy? Krótki przewodnik dla studentów SNP(Z) Prawo konstytucyjne Opracowano na podstawie: Polskie prawo konstytucyjne. Materiały, kazusy i orzecznictwo, pod red. M. Dąbrowskiego, J. Juchniewicz,
Bardziej szczegółowoPrawa człowieka i systemy ich ochrony
Prawa człowieka i systemy ich ochrony Zasady i przesłanki ograniczania praw i wolności jednostki w Konstytucji RP Prawa człowieka i systemy ich ochrony SNP(Z) II rok, semestr zimowy 2016/2017 Prawo do
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Sygn. akt III UK 123/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 kwietnia 2018 r. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska w sprawie z odwołania Z. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wstęp Rozdział III
Spis treści Wstęp... 9 Rozdział I Wiadomości ogólne o konstytucji jako najważniejszym w państwie akcie prawnym... 13 1. Pojęcie, geneza i funkcje konstytucji... 13 2. Konstytucja ustawą zasadniczą państwa...
Bardziej szczegółowoArt. 88. - konkretyzacja: - ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych
OBOWIĄZYWANIE PRAWA I. Zasady konstytucyjne: 1. Zasada państwa prawa i jej konsekwencje w procesie stanowienia prawa: niezwykle ważna dyrektywa w zakresie stanowienia i stosowania prawa wyrok 9 V 2005
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa... Wykaz skrótów...
Przedmowa.................................................... Wykaz skrótów................................................. str. V XV Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające........................... 1
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Przedmowa... XVII CZĘŚĆ I. Prawo jako przedmiot nauk prawnych Rozdział I. Podstawowe koncepcje prawa... 3 1. Koncepcje prawnonaturalne...
Bardziej szczegółowoDz.U Nr 81 poz. 364 UCHWAŁA. TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 21 sierpnia 1991 r. (W. 7/91)
Kancelaria Sejmu s. 1/5 Dz.U. 1991 Nr 81 poz. 364 UCHWAŁA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO z dnia 21 sierpnia 1991 r. (W. 7/91) w sprawie wykładni art. 8 ustawy z dnia 28 czerwca 1991 r. - Ordynacja wyborcza
Bardziej szczegółowoPostanowienie z dnia 25 stycznia 2001 r., III CKN 1454/00
Postanowienie z dnia 25 stycznia 2001 r., III CKN 1454/00 Sprawy unormowane przepisami ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. Nr 111, poz. 535 ze zm.) są sprawami z zakresu
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. SSN Romualda Spyt
Sygn. akt I UK 393/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 6 czerwca 2018 r. SSN Romualda Spyt w sprawie z odwołania Ł. Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w Z. o zasiłek
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 10 grudnia 2009 r., III CZP 110/09
Uchwała z dnia 10 grudnia 2009 r., III CZP 110/09 Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca) Sędzia SN Mirosław Bączyk Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania
Bardziej szczegółowodotacje dla szkół i przedszkoli wyboru dokonała Agata Piszko
dotacje dla szkół i przedszkoli wyboru dokonała Agata Piszko Warszawa 2013 Stan prawny na 15 września 2013 r. Wydawca serii Elżbieta Piotrowska-Albin Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Marzena
Bardziej szczegółowoUchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06
Uchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06 Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący) Sędzia SN Iwona Koper Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej
Bardziej szczegółowoKODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY
KOMENTARZ Marek Andrzejewski, Henryk Dolecki, Anita Lutkiewicz-Rucińska, Adam Olejniczak, Tomasz Sokołowski, Anna Sylwestrzak, Andrzej Zielonacki KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY pod redakcją Henryka Doleckiego
Bardziej szczegółowoRzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz UCHWAŁA NR XLI RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM. z dnia 15 maja 2018 r.
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO Rzeszów, dnia 29 czerwca 2018 r. Poz. 2987 UCHWAŁA NR XLI.280.2018 RADY GMINY W WIELOPOLU SKRZYŃSKIM z dnia 15 maja 2018 r. w sprawie uchwalenia regulaminu
Bardziej szczegółowoOpłaty za pobyt w domu pomocy społecznej
BIBLIOTEKA POMOCY SPOŁECZNEJ Żanetta Gawarkiewicz Magdalena Januszewska Barbara Matysik Bożena Tyra Opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej Komentarze praktyczne Odpowiedzi na pytania Wzory dokumentów
Bardziej szczegółowoWYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Sygn. akt V CSK 302/15 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 11 lutego 2016 r. SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Jan Górowski SSN Karol Weitz w sprawie
Bardziej szczegółowoUstawa o świadku koronnym
Ustawa o świadku koronnym Komentarz Andrzej Kiełtyka Bolesław Kurzępa Andrzej Ważny pod redakcją Andrzeja Ważnego Wydanie 1 Stan prawny na 1 sierpnia 2013 roku Warszawa 2013 Komentarz do poszczególnych
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. Protokolant Katarzyna Bartczak
Sygn. akt III CZP 97/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 23 lutego 2018 r. SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Józef Frąckowiak SSN Karol Weitz Protokolant Katarzyna Bartczak
Bardziej szczegółowoPrawo rodzinne i opiekuńcze
Podręczniki Prawnicze Prawo rodzinne i opiekuńcze Tadeusz Smyczyński 6. wydanie C. H. Beck PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Tadeusz Smyczyński Prawo rodzinne i opiekuńcze Ukochanemu synkowi Michałowi Prawo rodzinne
Bardziej szczegółowoPodmiotowość podatkowa wspólnoty gruntowej
Wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 22 marca 2018 r., I SA/Rz 79/18 (wyrok nieprawomocny) Podmiotowość podatkowa wspólnoty gruntowej dr Paweł Majka Katedra Prawa Finansowego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet
Bardziej szczegółowoSzczecin, dnia 01 grudnia 2011 r.
Szczecin, dnia 01 grudnia 2011 r. Szanowna Pani dr n. med. Agnieszka Ruchała-Tyszler Wiceprezes Okręgowej Rady Lekarskiej Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie w miejscu OPINIA PRAWNA wydana na zlecenie
Bardziej szczegółowoMgr Elżbieta Agnieszka Ambrożej
Mgr Elżbieta Agnieszka Ambrożej Streszczenie rozprawy doktorskiej pt. Doradztwo podatkowe jako instrument ochrony praw podatnika w Polsce przygotowanej pod kierunkiem prof. zw. dr. hab. Eugeniusza Ruśkowskiego
Bardziej szczegółowoSłużebność przesyłu. w praktyce. Bartosz Rakoczy. Wydanie 2
Służebność przesyłu w praktyce Bartosz Rakoczy Wydanie 2 Warszawa 2012 Redaktor prowadzący: Małgorzata Stańczak Opracowanie redakcyjne: Michał Barszcz Redakcja techniczna: Agnieszka Dymkowska-Szeszko Projekt
Bardziej szczegółowoWykaz skrótów... 9 Wstęp... 11
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów... 9 Wstęp... 11 Rozdział 1 Organizacje pozarządowe i ich podstawy funkcjonowania... 23 1.1. Wolność zrzeszania się... 23 1.1.1. Pojęcie wolności i praw człowieka... 24 1.1.2.
Bardziej szczegółowoPrawo konstytucyjne - opis przedmiotu
Prawo konstytucyjne - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Prawo konstytucyjne Kod przedmiotu 10.6-WX-AdP-PK-W-14_pNadGenXDJT5 Wydział Kierunek Wydział Prawa i Administracji Administracja
Bardziej szczegółowoPOSTANOWIENIE. Sygn. akt III CZP 5/12. Dnia 30 marca 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie :
Sygn. akt III CZP 5/12 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 30 marca 2012 r. SSN Barbara Myszka (przewodniczący) SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca) SSN Anna Owczarek w sprawie z urzędu na
Bardziej szczegółowoZastępca Szefa. Kancelarii Sejmu RP
Do druku nr 166 WICEPREZES NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ Jacek Trela Warszawa, dnia 18 stycznia 2015 r. Pan Adam Podgórski Zastępca Szefa Kancelarii Sejmu RP Dot. GMS-WP-173-296115 NRA -12-SM -1.1.2016 W
Bardziej szczegółowo