MONITORING JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 ROKU

Transkrypt

1 MONITORING JAKOŚCI WÓD PODZIEMNYCH W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2013 ROKU W roku 2013 w ramach monitoringu jakości śródlądowych wód podziemnych, w województwie mazowieckim realizowane były zadania: badania w monitoringu operacyjnym przez Państwowy Instytut Geologiczny (PIG), badania w monitoringu operacyjnym w zagrożonych częściach wód przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ), badania w monitoringu badawczym w rejonie nieczynnego wylewiska osadów garbarskich na terenie Radomia, wokół składowiska w m. Otwock-Świerk oraz wokół zlikwidowanego mogilnika w Zajezierzu przez WIOŚ. Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód: klasa I wody bardzo dobrej jakości, klasa II wody dobrej jakości, klasa III wody zadowalającej jakości, klasa IV wody niezadowalającej jakości, klasa V wody złej jakości. oraz dwa stany chemiczne wód ocenione na podstawie średniej wartości poszczególnych wskaźników ze wszystkich punktów zlokalizowanych w analizowanej JCWPd: stan dobry (klasy I, II i III)), stan słaby (klasy IV i V). Wyniki oznaczeń terenowych i laboratoryjnych poddano analizie, wyznaczono klasy jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych oraz dokonano oceny stanu jednolitych części wód podziemnych. Syntetyczne zestawienie wyników badań zawiera tabela w załączniku nr 1, a lokalizację punktów wraz z ich klasyfikacją przedstawiono na mapie w załączniku nr 2. Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych wskaźników oznaczonych w rozporządzeniu indeksem H : antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo(a)pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). 1

2 Badania i ocena jakości wód podziemnych W 2013 r. Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, wykonał badania wód podziemnych w 19 punktach województwa mazowieckiego, należących do sieci krajowej. Badano wody w punktach zlokalizowanych w granicach 3 jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) zagrożonych nieosiągnięciem dobrego stanu, w tym w jednej uznanej za wrażliwą na zanieczyszczenie związkami azotu pochodzenia rolniczego (rozporządzenie Dyrektora RZGW w Warszawie Nr 4 z 2012 r., Studnia w m. Pniewnik JCWPd 53). Pozostałe 2 JCWPd zlokalizowane są w rejonie oddziaływania zlewni rzek uznanych za wrażliwe na zanieczyszczenie azotanami pochodzenia rolniczego tj. Sona JCWPd 49 i Skrwa Lewa JCWPd 47. PIG pobrał próby i wykonał oznaczenia 43 normowanych wskaźników fizykochemicznych, w tym dla 15 wskaźników, dla których niedopuszczalne jest przekroczenie wartości granicznych (z indeksem H ) tj.: azotany, azotyny, antymon, arsen, bor, chrom, fluorki, cyjanki, glin, kadm, nikiel, ołów, rtęć, selen i srebro. Ponadto dokonał analizy zawartości 49 substancji organicznych w 3 wytypowanych punktach województwa. Spośród 19 punktów objętych badaniami w 2013 r. 4 charakteryzowały się swobodnym zwierciadłem wody, w tym jeden to studnia kopana (nr 17 Pniewnik), a 15 punktów reprezentowało poziomy wodonośne o napiętym zwierciadle wody. Tabela nr 1. Wyniki klasyfikacji jakości wód podziemnych w punktach pomiarowych badanych przez PIG w 2013 r. Poziom wodonośny Wody o jakości (ilość punktów) Ilość dobrej słabej punktów I klasa II klasa III klasa IV klas V klasa o zwierciadle swobodnym o zwierciadle napiętym razem 0 5,26 78,95 10,53 5,26 % 84,21 15,79 Wykres 1. Procentowy udział badanych punktów w poszczególnych klasach jakości w 2013 r. 2

3 Wśród badanych ujęć czwartorzędowych nie stwierdzono wód w I klasie o bardzo dobrej jakości. Do wód II klasy jakości zaliczono jedno ujęcie stanowiące 5,26% ogółu badanych punktów (nr 2221 Miedzna, pow. węgrowski). Najwięcej ujęć klasyfikowano w III klasie jakości 15 (78,95%). Łącznie dobry stan chemiczny stwierdzono w 16 ujęciach (84,21%) na 19 badanych. Słaby stan chemiczny stwierdzono w 3 ujęciach (15,79%): w IV klasie jakości 2 punkty: nr 2167 Wymyśle Polskie i nr 2168 Wincentów, pow. płocki, w V klasie jakości w 1 punkcie: nr 1856 Płock. Wszystkie te ujęcia zlokalizowane były w JCWPd nr 47. O IV i V klasie jakości płytkich wód gruntowych w JCWPd nr 47 decydowało stężenie azotanów H. W ww. punktach od kilku lat obserwowane są okresowo wysokie stężenia azotanów, a w punkcie nr Płock wysoką ich zawartość, powyżej granicy stanu dobrego wynoszącej 50 mg NO 3 /l, stwierdza się od 2009 r. (wykres 2, tabela 2). Utrzymująca się wysoka zawartość azotanów wymaga podjęcia działań ochronnych oraz dalszych badań monitoringowych w tym rejonie. Wykres 2. Stężenia azotanów w JCWPd 47 W IV klasie jakości wystąpiły także stężenia żelaza i wodorowęglanów, jednak ze względu na geogeniczne ich pochodzenie, nie miały wpływu na ostateczną klasyfikację punktów. Zawartość substancji organicznych badana była w 3 studniach (Wincentów nr 2168, Turna nr 2264 i Górki Grubaki nr 2266). Wykonane badania wykazały podwyższone wartości niektórych substancji (powyżej granicy oznaczalności) w punkcie Wincentów. JCWPd Tabela nr 2. Klasy jakości punktów zlokalizowanych w poszczególnych JCWPd, badanych przez PIG w 2013 r. Liczba punktów ogółem Liczba punktów w II klasie Liczba punktów w III klasie Liczba punktów w IV lub V klasie (klasa) Wskaźniki decydujące o IV lub V klasie punktu (2 w IV i 1 w V) NO 3 H

4 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie badał jakość wód w 3 punktach zlokalizowanych w obszarze narażonym na odpływ związków azotu ze źródeł rolniczych w OSN Studnia w m. Pniewnik (JCWPd 53) tabela nr 3. Wykonano 2 serie pomiarowe w roku. Stężenia azotanów w studniach wierconych Pniewnik- Leśniki i Pniewnik były niskie i spełniały warunki określone dla I klasa jakości, natomiast w płytkiej studni kopanej Pniewnik (17) wahały się od 42,9 mg NO 3 /l (IV klasa) wiosną do 24,3 mg NO 3 /l (II klasa) jesienią, zaliczając ostatecznie, na podstawie oceny stężenia średniorocznego, wodę w studni do III klasy jakości. W punkcie tym w zależności od pory roku od lat obserwowane są wahania stężeń azotanów w granicach II IV klasy jakości. Świadczy to o utrzymującym się na tym terenie zagrożeniu zanieczyszczeniem wód azotanami i wymagane są dalsze działania ochronne i obserwacja. Tabela nr 3. Jakość wód podziemnych w monitoringu operacyjnym WIOŚ w Warszawie w 2013 roku (klasa stężenia średniorocznego) Nazwa ppk Pniewnik- Pniewnik (17) Wskaźnik Leśniki (2263) Pniewnik [jednostka] JCWPd 47 temperatura [ o C] III II IV tlen rozp. [mgo 2 /l] odczyn [ph] przewodność [μs/cm] azotany [mgno 3 /l] II amoniak [mgnh 4 /l] W ramach monitoringu badawczego wody podziemne badane były przez WIOŚ w 2013 r. w 4 punktach zlokalizowanych wokół byłego wylewiska osadów garbarskich Radomskich Zakładów Garbarskich w Nowej Woli Gołębiowskiej. Woda pobierana była z istniejących piezometrów P-1, P-2, P-5 i P-10 (Tabela nr 5). Wykonane badania wykazały, że najbardziej niekorzystne wyniki zanotowano w wodzie pochodzącej z piezometrów P-1 i P-2. W obu piezometrach stwierdzono wysokie stężenia (w V klasie) chromu ogólnego oraz w piezometrze P-1 siarczanów. Wysokie stężenia (w V klasie) chromu ogólnego w piezometrach P-1 i P-2 obserwowane są od 2012 r. Na słaby stan chemiczny wody w obu piezometrach wskazują również, zaliczone do IV klasy, stężenia chlorków. Pozostałe badane wskaźniki spełniały warunki określone dla wód o dobrym stanie chemicznym (I, II lub III klasa). Najlepszą jakością charakteryzowała się woda w piezometrze P-5, w którym stężenia wszystkich wskaźników wystąpiły na poziomie I klasy jakości. Konieczne jest dalsze monitorowanie jakości wód podziemnych w tym obszarze. 4

5 Tabela nr 4. Jakość wód podziemnych w monitoringu badawczym WIOŚ w Warszawie wokół byłego wylewiska osadów garbarskich Radomskich Zakładów Garbarskich w Nowej Woli Gołębiowskiej w 2013 roku Nazwa punktu Wskaźnik [jednostka] odczyn [ph] przewodność [μs/cm] chlorki [mg/l] siarczany [mg/l] OWO [mgc/l] chrom ogólny [mgcr/l] chrom Cr +6 * [mgcr +6 /l] P-1 P-2 P-5 P-10 I II II IV IV I III V II II II V V I I I * - przy ocenie przyjęto wartości graniczne określone ww. rozporządzeniu dla chromu. W 2013 r. w ramach monitoringu badawczego (kontrolnego) Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska podjął działania w celu określenia rzeczywistego wpływu na środowisko składowiska w miejscowości Otwock-Świerk. Wykonano badania wód podziemnych w 4 seriach pomiarowych z 5 studni piezometrycznych zlokalizowanych wokół składowiska. Badania wód podziemnych wokół składowisku przeprowadzone w 2013 roku wskazują, że stosunkowo najgorzej przedstawiała się jakość wód podziemnych z piezometrów P-1 i P-5 zlokalizowanych na odpływie wód podziemnych. Są to najpłytsze piezometry, położone w terenie leśnym. W obu punktach badawczych stwierdzono wysokie stężenia ogólnego węgla organicznego występujące przez cały rok oraz wysokie stężenia jonu amonowego w okresie letnim (lipiec, sierpień). W pozostałych piezometrach tj. P-2 i P-4 (zlokalizowanych na napływie wód) oraz w P-3 (na odpływie wód) wody podziemne charakteryzują się dobrym stanem chemicznym (stężenia średnioroczne wskaźników zanieczyszczeń nie przekraczają na ogół wartości granicznych dla III klasy jakości wód tj. wód zadawalającej jakości). W wodach pobranych z tych piezometrów obserwowano wzrost zawartości jonu amonowego w okresie letnim (podobnie jak w piezometrach P-1 i P-5 zlokalizowanych na odpływie wód podziemnych z terenu składowiska). Należy zaznaczyć, że we wszystkich punktach badawczych wód podziemnych wokół składowiska wskaźniki takie jak: odczyn, przewodność elektrolityczna (PEW), chlorki, azotany, fosforany, tlen rozpuszczony odpowiadały I klasie jakości wód. Nieznacznie wyższe PEW (na poziomie II klasy) stwierdzono okresowo jedynie w P-1 i w P-5. Pobrane próby wód podziemnych cechowały się także niskimi stężeniami metali ciężkich oraz wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (na poziomie I klasy jakości wód), jedynie w miesiącu sierpniu stwierdzono stężenia miedzi na poziomie klasy II. 5

6 Odczyn ph Przewodność Chlorki Amonowy jon Fosforany OWO Tlen rozpuszczony Cynk ogólny Kadm H Miedź Ołów H Rtęć H Analiza pobranych próbek wody nie wykazała także przekroczeń we wskaźnikach fizykochemicznych oznaczonych symbolem H, dla których nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznej przy określeniu klasy jakości wód podziemnych w punkcie pomiarowym. Tabela 3. Ocena wyników badań wód podziemnych w rejonie składowiska w Otwocku-Świerku podstawie badań przeprowadzonych przez WIOŚ w 2013 roku na Piezometr Zakres badań Azotany H Azotyny H Chrom 6+ H Suma WWA H Wyniki pierwszej serii badań w maju 2013 r. Piezometr P-1 odpływ I I I b.p. I V I I Piezometr P-2 napływ I I b.p. I Piezometr P-3 odpływ I I b.p. I Piezometr P-4 napływ II I b.p. I I Piezometr P-5 odpływ II I b.p. I V I I Wyniki drugiej serii badań w lipcu 2013 r. Piezometr P-1 odpływ I IV I b.p. I V I I Piezometr P-2 napływ IV I b.p. I I Piezometr P-3 odpływ IV b.p. I Piezometr P-4 napływ IV b.p. I Piezometr P-5 odpływ V b.p. I V I I Wyniki trzeciej serii badań w sierpniu 2013 r. Piezometr P-1 odpływ I IV I b.p. I V I I I Piezometr P-2 napływ V I b.p. I I I Piezometr P-3 odpływ IV I b.p. I I Piezometr P-4 napływ IV I b.p. I I Piezometr P-5 odpływ I II II IV I b.p. I IV I I Wyniki czwartej serii badań w październiku 2013 r. Piezometr P-1 odpływ I III I b.p. I V I I Piezometr P-2 napływ I I b.p. I I Piezometr P-3 odpływ I I b.p. I Piezometr P-4 napływ I I b.p. I Piezometr P-5 odpływ I III I b.p. I IV I I H wskaźnik, dla którego nie dopuszcza się przekroczenia wartości granicznej przy określeniu klasy jakości wód podziemnych w punkcie pomiarowym. b.p. brak możliwości określenia klasy dla wskaźnika ze względu na granicę oznaczalności zastosowanej metodyki badawczej. Wszystkie wyniki nie przekraczają wartości granicznej dla III klasy jakości wód. * przy ocenie przyjęto wartości graniczne określone ww. rozporządzeniu dla chromu. Wyniki badań wokół zlikwidowanego mogilnika Zajezierze zostały przedstawione w publikacji Ocena efektywności likwidacji mogilników w województwie mazowieckim na podstawie wyników badań monitoringowych w roku 2013, zamieszczonej na stronie internetowej WIOS: 6