S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne

Transkrypt

1 S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne 1 Berühmte Pesonalichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe Významné osobnosti polsko èeského pohranièí Euroregion Pradziad spoleèné historické dìdictví

2 2

3 3 S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne Berühmte Pesonalichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe Významné osobnosti polsko èeského pohranièí Euroregion Pradziad spoleèné historické dìdictví

4 4 Publikacja wydana w ramach projektu S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne wspó³finansowanego ze œrodków Europejskiego unduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A Czechy Polska undusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze œrodków bud etu pañstwa. Projekt zrealizowany przez Wydzia³ Promocji, Rozwoju Gospodarczeg i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego w Nysie pod kierownictwem Anatola Buka³y. Zdjêcia: z archiwów prywatnych autorów Zdjêcia Wandy Pawlik i Jerzego Kozarzewskiego udostêpnione przez Gra ynê i Tadeusza Zdanowiczów. Projekt wspó³finansowany ze œrodków Europejskiego unduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A Czechy Polska undusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze œrodków bud etu pañstwa. POWIAT NYSKI Starostwo Powiatowe w Nysie ul. Moniuszki Nysa tel fax starostwo@powiat.nysa.pl ISBN

5 5 Spis treœci Wstêp... 7 ranz von Ballestrem prezydent Reichstagu w³aœcicielem g³ucho³askiego Górnika Ludwik van Beethoven Konrad Emil Bloch noblista z Nysy Gebchard Leberecht von Blücher Moritz Brosig wybitny œl¹ski kompozytor odkryty na nowo Johannes Chrz¹szcz Jan Cybis Joseph von Eichendorff Samuel ränkel ryderyk II Wielki Czy Charles de Gaulle by³ w Nysie? Bernhard Grzimek cz³owiek legenda Miko³aj Henel von Hennenfeld Max Herrmann Neisse Bolko V Husyta Jan Kazimierz Jodocus de Czeginhals Jodok z G³ucho³az, opat œl¹skich augustianów Jerzy Kozarzewski Ks. Karol Kozio³ek Joseph Krautwald portret artysty Markiz Marie Joseph de La ayette wiêzieñ nyskich kazamat Profesor Josef Wilhelm Limburg ( ) Adolf Lorenz twórca wspó³czesnej chirurgii ortopedycznej Matthäus Apelles von Löwenstern ycie i dzia³alnoœæ Matki Marii Luizy Merkert, wspó³za³o ycielki zgromadzenia sióstr œw. El - biety Stanis³aw i Waleria Nabzdyk Jan Nepomucen Ksi¹ ê biskup ranciszek Ludwik von Neuburg Josef Obeth kamienna historia polsko-czeskiego pogranicza Johann Georg III von Oppersdorff Wanda Pawlik Paul Peikert kronikarz oblê onego Wroc³awia Max Pinkus Vincenz Priessnitz ( ) Georg Rasel ( ) ilip Robota Bernhard Ruffert œl¹ski historyk i nauczyciel z Nysy Christoph Scheiner wielki astronom i mi³oœnik nauk œcis³ych Ks. Johann Georg Schneider o. Józef Schweter Ks. Ludwik Skowronek i jego zwi¹zek z dzisiejszym Oœrodkiem Caritas Diecezji Opolskiej w G³ucho³azach Ks. Aleksander Skowroñski

6 6 Genera³ riedrich Wilhelm von Steuben s³awny uczeñ nyskiego Carolinum Harry Thürk Rafa³ Urban riedrich Bernhard Werner twórca widoków Œl¹ska Wok z Rosenberga Stefan Wyszyñski

7 7 Wstêp Czy Charles de Gaulle by³ w Nysie? Co wspólnego maj¹ miniaturowe kury z tanzañskim parkiem Serengeti? Kto by³ najwiêkszym prudnickim przemys³owcem bran y w³ókienniczej? Co ³¹czy klasztor kapucyñski z ryderykiem II Wielkim? Czy Vincenz Priessnitz wynalaz³ prysznic? Odpowiedzi na te i inne pytania znajd¹ Pañstwo w wydanej przez Starostwo Powiatowe w Nysie publikacji, która stanowi czêœæ projektu pt. S³awne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad wspólne dziedzictwo historyczne, wspó³finansowanego ze œrodków Europejskiego unduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG III A Czechy-Polska undusz Mikroprojektów w Euroregionie Pradziad oraz ze œrodków bud etu pañstwa. Ksi¹ ka zawiera sylwetki ponad piêædziesiêciu postaci, które w wiêkszy b¹dÿ mniejszy sposób wp³ynê³y na ycie kulturalne, spo³eczne i gospodarcze rozgrywaj¹ce siê na polsko-czeskim pograniczu. W ramach ca³ego projektu Starostwo Powiatowe w Nysie zorganizowa³o piêæ spotkañ, podczas których wyk³adowcy: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz oraz ranciszek Dendewicz, prezentowali losy poszczególnych postaci i ich powi¹zania z pograniczem polsko-czeskim. Wœród tych postaci zabrakn¹æ nie mo e Josepha von Eichenorffa, który w sposób szczególny ³¹czy pogranicze polsko-czeskie, bo choæ ostatnie dwa lata swojego ycia mieszka³ w Nysie, to jednak w okresie tym czêsto przebywa³ w Javorniku. Warto pamiêtaæ o tym niemieckim romantyku szczególnie teraz, w roku 2007, na który to rok przypada 150-rocznica jego œmierci, i który og³oszono Rokiem Eichendorffa. Inn¹ niezwyk³¹ postaci¹ przedstawion¹ w niniejszej publikacji jest za³o ycielka Zgromadzenia Sióstr Œw. El biety-maria Merkert, która przez 30 lat konsekwentnie s³u y³a bliÿnim. Jak wielk¹ postaci¹ by³a Maria Merkert i jak wielkie by³y jej zas³ugi œwiadczy fakt, i 30 wrzeœnia 2007 roku zosta³a podczas uroczystoœci w Nysie beatyfikowana. Oczywiœcie wspomniane wy ej sylwetki s¹ tylko namiastk¹ tego, co zawiera ta prawie dwustustronicowa publikacja. ZnaleŸæ w niej mo na wiele ciekawych postaci, które niewa ne, czy przebywa³y u nas kilka godzin, dni czy lat, pozostawi³y po sobie œlad i na zawsze wpisa³y siê do ksiêgi historii pogranicza polsko-czeskiego. A i ta liczba jest zbyt ma³a, by móc zaprezentowaæ wszystkich tych, dla których tereny te stanowi³y przystanek na drodze ycia, b¹dÿ spêdzili tu ca³e swoje ycie. Serdeczne podziêkowania za wk³ad w realizacjê projektu nale ¹ siê naszemu partnerowi Sdružení cestovního ruchu Jeseníky z Šumperka, autorom tekstów oraz wszystkim pracownikom Wydzia³u Promocji, Rozwoju Gospodarczego i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego w Nysie. Zachêcam Pañstwa do zapoznania siê z nasz¹ publikacj¹, która w sposób szczególny, bo poprzez losy pojedynczych postaci prezentuje historiê, ycie kulturalne, gospodarcze i spo³eczne pogranicza polsko-czeskiego. Byæ mo e pozwoli ona Pañstwu spojrzeæ na pogranicze polsko czeskie ich oczami, oczami wybitnego noblisty, poety, rzeÿbiarza czy medyka. Czy oka e siê ono inne od dzisiejszego? O tym przekonaj¹ siê Pañstwo siegaj¹c po niniejsz¹ publikacjê. Serdecznie zapraszam do lektury i yczê wielu wra eñ! Adam ujarczuk Starosta Nyski

8 8 Einleitung War Charles de Gaulle in Neisse? Was haben Miniaturhühner mit dem Serengeti Park in Tansania gemeinsam? Wer war der Größte Unternehmer in der Textillindustrie in Neustadt in Oberschlesien? Was verbindet ein Kapizinerkloster mit riedrich II dem Großen? Hat Vincenz Priessnitz die Dusche erfunden? Antworten auf diese und andere ragen finden Sie in dieser Publikation, die von der Kreisverwaltung in Neisse herausgegeben wurde. Dieses Buch stellt einen Teil des Projekts,,Berühmte Persönlichkeiten des polnisch-tschechischen Grenzgebietes, in der Euroregion Pradziad das gemeinsame historische Erbe dar. Dieses Projekt wurde vom Europäischen undus für regionale Entwicklung im Rahmen des Programms INTERREG III A Tschechien-Polen undus für Mikroprojekte in der Euroregion Pradziad und aus den Mitteln des Staates finanziert. Dieses Buch beinhaltet kurze Biographien von über 50 Personen, die mehr oder weniger auf das kulturelle, gesellschaftliche und wirtschaftliche Leben, das sich in dem polnisch-tschechischen Grenzgebiet abspielte, Einfluss hatten. Im Rahmen des ganzen Projekts organisierte die Kreisverwaltung in Neisse 5 Treffen, auf denen die Dozenten: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz und ranciszek Dendewicz die Schicksale der jeweiligen Personen und ihre Verbindung zum polnisch-tschechischen Grenzgebiet präsentierten. Unter diesen Persönlichkeiten darf Joseph von Eichendorf nicht fehlen, der in besonderer Weise das polnisch-tschechische Grenzgebiet verbindet. Obwohl er nur zwei Jahre seines Lebens in Neisse verbrachte, besuchte er oft Javornik. Es lohnt sich besonders jetzt, im Jahr 2007 an diesen deutschen Romantiker zu denken, denn dieses Jahr wäre er 150 Jahre alt geworden, deshalb hat man auch das 2007 auch zum Eichendorff- Jahr erklärt. Eine andere bemerkenswerte Persönlichkeit, die in diesem Buch ihren Platz hat ist die Begründerin der Versammlung der Heiligen Elisabeth Schwestern Maria Merkert, die 30 Jahre lang konsequent ihren Mitmenschen diente. Die Tatsache, dass Maria Merkert am 30. September 2007 in Neisse zur Heiligen erklärt wurde, zeugt von der Größe dieser Person und wie groß ihre Verdienste waren. Natürlich sind die oben genannten Persönlichkeiten nur ein kleiner Teil dessen, was dieses fast 200-seitige Buch beinhaltet. In diesem Buch kann man viele interessante Personen finden, die ungeachtet dessen, ob sie bei uns, nur ein paar Stunden, Tage oder Jahre verbrachten, doch eine Spur hinterlassen haben und sich für immer in die Geschichts-Chronik des polnisch-tschechischen Grenzgebietes eingetragen haben. Und doch ist diese Zahl noch zu klein, um all die Personen zu nennen für die, diese Gebiete eine Haltestelle auf ihrem Lebensweg darstellten oder die ihr ganzes Leben hier verbrachten. Wir danken herzlich unserem Partner Sdružení cestovního ruchu Jeseníky aus Šumperek, den Autoren der Texte und allen Mitarbeitern Abteilung für Promotion, Wirtschaftsförderung EU-Programme der Kreisverwaltung in Neisse für die Arbeit an der Realisation dieses Projekts. Ich ermuntere Sie, sich mit unserer Publikation vertraut zu machen, die in besonderer Weise, weil durch die Schicksale einzelner Personen die Geschichte, das kulturelle, wirtschaftliche und gesellschaftliche Leben des polnisch-tschechischen Grenzgebietes darstellt. Vielleicht erlaubt es Ihnen dieses Buch auf das Grenzgebiet mit anderen Augen zu blicken, den Augen eines bedeutenden Nobelpreisträgers, Poeten, Bildhauers oder Medizieners. Wird das was Sie sehen anders sein als heute? Das finden Sie mit diesem Buch heraus. Ich lade Sie herzlich zum Lesen dieses Buches ein und wünsche Ihnen viel Spass beim Entdecken! Adam ujarczyk Landrat des Landkreises Neisse

9 Úvod Byl Charles de Gaulle v Nyse? Co spoleèného mají miniaturní slepice s tanzanským parkem Serengeti? Kdo byl nejvìtším prùdnickým textilním obchodníkem? Co spojuje kapucinský klášter s ryderikem II Velkým? Vynalezl Vincenz Priessnitz sprchu? Odpovìdi na tyto a jiné otázky se nacházejí v publikaci Starostwa Powiatowego v Nyse, která je souèástí projektu Vìhlasné osobnosti polsko-èeského pohranièí Euroregionu Pradìd spoleèné historické dìdictví, dotovaného se zdrojù Evropského ondu Regionálního Vývoje v rámci Programu INTERREG III a Èesko Polsko s ondù Mikroprojektù Euroregionu Pradìd a také státního rozpoètu. Kniha obsahuje opisy více než padesát osobnosti, které více nebo ménì ovlivnily kulturní, spoleèenské a hospodáøské dìní na polsko-èeském pohranièí. V rámci celého projektu Starostwa Powiatowego v Nyse bylo zorganizováno pìt shromáždìní na kterých lektoøi: Kazimierz Staszków, Piotr Chrobak, Pawe³ Szymkowicz a ranciszek Dendewicz pøedstavovali osudy jednotlivých osobností a jejich souvislostí s èesko-polským pohranièím. Mezi tìmito osobnostmi nemùže chybìt Joseph von Eichenorff, který obzvláštním zpùsobem spojuje polsko-èeské pohranièí, i když poslední dva roky svého života bydlel v Nyse, tak èasto v tomto období bývával v Javorníku. Je nutno zdùraznit pamì o tomto nìmeckém romantiku obzvláš teï, v 2007 roce, kdy bude jeho 150-té výroèí jeho smrti a tento rok byl vyhlášen rokem Eichenorffa. Jinou nevídanou osobností pøedstavenou v této publikací je zakladatelka Zgromadzenia Sióstr Œw. El biety-maria Merkert, která pøes 30 let sloužila svým bližním. Jak velkou osobností byla Marie Merket a jak velký byl její pøínos, dokazuje fakt, že 30. záøí 2007 pøi ceremonií v Nyse byla blahoøeèena. Samozøejmì výše uvedené osobnosti jsou pouze náhražkou toho, co obsahuje témìø dvìstìstranná publikace. Je možné v ní najít mnoho zajímavých osobností, bez ohledu na to, jestli pøebývaly u nás nìkolik hodin, dní nebo rokù, ponechaly po sobì znak a navždy se zapsaly do knihy dìjin polsko-èeského pohranièí. Také toto èíslo je velmi skromné, abychom mohli pøedstavit všechny, pro které tyto území byla nìjakým životním azylem, neboli zde strávili svùj celý život. Srdeèné uznání za pøínos v realizaci projektu patøí našemu partnerovi Sdružení cestovního ruchu Jeseníky s Šumperka, autorùm textù a všem pracovníkùm Wydzia³u Promocji, Rozwoju Gospodarczego i Programów Europejskich Starostwa Powiatowego v Nyse. Povzbuzuji Vás k seznámení s naší publikací, která výjimeèným zpùsobem a to pøes osudy jednotlivých osobností pøedstavuje kulturní, hospodáøské a spoleèenské dìní polsko-èeského pohranièí. Je možné, že tato publikace dovolí Vám prohlédnout na polsko-èeské pohranièí z jejich zorného bodu. Oèima významného nobelisty, básníka, sochaøe nebo medika. Projeví se ono rozdílné od dnešního? O tom se pøesvìdèíte v naší publikací. Srdeènì zvu k naší interpretaci a pøeji mnoho dojmù. 9 Adam ujarczuk Starosta Nyski

10 10

11 11 ranz von Ballestrem prezydent Reichstagu w³aœcicielem g³ucho³askiego Górnika Pawe³ Szymkowicz Stare, pe³ne urokliwej architektury budowle, jakich nie brakuje w g³ucho³askim zdroju, dla wielu musz¹ kryæ liczne tajemnice. Mog¹ byæ one zwi¹zane zarówno z wa nymi wydarzeniami, jak i osobami, które na przestrzeni wieku, przewinê³y siê przez ich pokoje. Tak w³aœnie jest z by³ym oœrodkiem Zacisze II, znanym powszechnie jako Górnik. W³aœcicielem tego oryginalnego obiektu by³ hrabia ranz Xaver Ballestrem. Ma³o kto wie, e przez blisko 10 lat, jako prezydent Reichstagu, by³, po cesarzu i kanclerzu, trzeci¹ osob¹ w II Rzeszy. Ród von Ballestrem siêga swymi korzeniami Italii, wywodz¹c siê ze starow³oskiej rodziny szlacheckiej. Nazwisko Balestreri lub Balestrero by³o stosunkowo czêsto spotykane w pó³nocnych W³oszech, g³ównie w Piemoncie. Wiele osób o takim lub podobnym brzmieniu spotkaæ mo emy w okolicach Turynu. Najwczeœniejsze udokumentowane wzmianki o tej rodzinie Oœrodek wypoczynkowy Waldesruh pochodz¹ z lat Pierwszym przedstawicielem rodu, który pojawi³ siê na terenie Niemiec by³ Giovanni Angelo Ballestrero di Castellengo. W roku 1730 s³u y³ jako paÿ na dworze ksi¹ êcym w Weimarze, i w³aœnie wówczas zmieni³ brzmienie swojego nazwiska na Ballestrem. ranz Xaver, najwybitniejszy przedstawiciel rodu Ballestremów, urodzi³ siê 5 wrzeœnia 1834 r., w rodzinnym maj¹tku w³aœnie w P³awniowicach. Pierwsze nauki pobiera³ w szlacheckim konwikcie we Lwowie, a nastêpnie w katolickim gimnazjum w G³ogowie. W wieku 17 lat wyjecha³ do Belgii, gdzie najpierw uczy³ siê w szkole jezuickiej w Namur, a latach studiowa³ na Akademii Górniczej w Liege. Po skoñczeniu studiów rozpocz¹³ s³u bê wojskow¹, dostaj¹c siê w randze podporucznika do stacjonuj¹cego we Wroc³awiu s³ynnego 1. regimentu kirasjerów œl¹skich. Jeszcze na pocz¹tku s³u by wojskowej o eni³ siê z przedstawicielk¹ jednego z najstarszych œl¹skich rodów szlacheckich, hrabiank¹ Jadwig¹ von Saurma Jeltsch. Czynnie bra³ udzia³ prawie we wszystkich konfliktach zbrojnych, toruj¹cych drogê do zjednoczenia Niemiec. W 1866 r. za udzia³ w wojnie z Austri¹ awansowa³ do stopnia rotmistrza, natomiast w kampanii przeciw rancji uhonorowany Krzy em elaznym I i II klasy. Wojna ta skoñczy³a siê dla niego jednak ma³o szczêœliwie. Podczas marszu na Pary w 1871 r. spad³ z konia, ulegaj¹c kontuzji, w wyniku, której zmuszony zosta³ do opuszczenia armii. Mia³ w tym czasie 37 lat jego ugruntowan¹ ju w pe³ni œwiadomoœæ tworzy³y trzy filary: wyniesiony z domu rodzinnego katolicyzm, umocniony s³u b¹ wojskow¹ pruski konserwatyzm oraz œwietna orientacja w kwestiach przemys³owych, dziêki której móg³ sprawowaæ pieczê nad potê nym maj¹tkiem. Ju w 1872 r. wybrany zosta³ z opolskiego okrêgu wyborczego do parlamentu niemieckiego Reichstagu. Pracowa³ równie w œl¹skim parlamencie prowincjonalnym

12 12 Landtagu. By³ cz³onkiem katolickiej partii Centrum, drugiej pod wzglêdem wielkoœci w Niemczech, której wkrótce sta³ siê niekwestionowanym przywódc¹. Hrabia zna³ polsk¹ gwarê górnoœl¹sk¹, pos³uguj¹c siê ni¹ chocia by w rozmowach ze swymi robotnikami. Wed³ug ró nych zapisków, na nabo eñstwach œpiewa³ i modli³ siê wraz z ludem po polsku. W 1890 r. zosta³ pierwszym wiceprezydentem Reichstagu. 7 grudnia 1898 r. wybrano go prezydentem parlamentu. By³ to szczyt jego popularnoœci, na 287 deputowanych otrzyma³ a 279 g³osów. Stanowisko to hrabia piastowa³ przez osiem lat. Okres ten charakteryzowa³ siê dobr¹ wspó³prac¹ ca³ego Reichstagu z kanclerzem Hohenloe a nastêpnie von Bülowem. ranz Ballestrem, nawet wœród swych przeciwników politycznych, by³ bardzo szanowany za rzeczowoœæ, inteligencjê i doœwiadczenie. Sprawami do których przywi¹zywa³ szczególne znaczenie by³y: gospodarka, polityka socjalna, a tak e polityka wojskowa. Prezydentura hrabiego zakoñczy³a siê 13 grudnia 1906 r., z chwil¹ rozwi¹zania 11 Parlamentu Rzeszy. 72 letni magnat zakoñczy³ tym samym swoj¹ polityczn¹ karierê i wyjecha³ do rodzinnych P³awniowic. Ballestrem znany by³ z socjalnej opieki nad swymi pracownikami, zas³yn¹³ szczególnie budow¹ tzw. koloni robotniczych. Najwa niejsza z nich powsta³a we wsi Rokitnica, dzisiaj dzielnicy Zabrza, znanej g³ównie dziêki istniej¹cej tam Akademii Medycznej. Swego czasu, Rokitnica w³aœnie, uznana zosta³a za najnowoczeœniejsz¹ i najlepiej zorganizowan¹ koloni¹ robotnicz¹ w Europie. aktycznie by³a dzie³em pod ka dym wzglêdem wzorcowym. Zachowane do dziœ domy, konstruowane na wzór domów wiejskich, otoczone sporym ogródkiem, zadrzewione, odbiega³y od tradycyjnych œl¹skich familoków. Ka dy z kilkudziesiêciu domów zrealizowany by³ w odmiennym typie architektonicznym. Ka dy te dysponowa³ odpowiednim wyposa eniem jak elektrycznoœæ, czêsto wprowadzana pioniersko w³aœnie przez Ballestrema. Dodatkowo ka da z kolonii dysponowa³a w³asn¹ stacj¹ sióstr boromeuszek, które prowadzi³y nie tylko opiekê zdrowotn¹, ale i przedszkola gdzie bezp³atnie opiekowano siê dzieæmi górników, natomiast dla ich doros³ych córek przygotowano szko³y robót domowych. W 1908 r. dla swych robotników, ranz Ballestrem zakupi³w G³ucho³azach, wówczas uzdrowisku Bad Ziegenhals, oœrodek wypoczynkowy Waldesruh. Okazj¹ sta³a siê rocznica z³otych godów hrabiowskiej pary. Oœrodek zajmowa³ powierzchniê 11 hektarów, na co sk³ada³y siê równie ; pobliski las, polany, a tak e staw granicz¹cy z budynkiem oœrodka. Górnicy mieli prawo przebywaæ w nim, wraz ze swymi rodzinami, przez dwa tygodnie. Warto zaznaczyæ, e dojazd, utrzymanie i pomoc lekark¹, a tak e 3 marki dziennie na w³asne wydatki otrzymywali w prezencie od hrabiego. Powojenna popularnoœæ G³ucho³az jako miejscowoœci wypoczynkowej, wœród górników i hutników by³ych kopalñ i hut hrabiego Ballestrema, by³a niczym innym jak w³aœnie konsekwencj¹ socjalnej opieki hrabiego i sponsorowanych turnusów w G³ucho³azach. Przypomnijmy, e w latach piêædziesi¹tych, by³ taki okres w historii naszego miasta, kiedy to z Zabrza, Gliwic i Rudy Œl¹skiej, przyje d a³y specjalne poci¹gi, przywo ¹ce na sobotnio niedzielny wypoczynek pracowników by³ych zak³adów Ballestrema. Wiêkszoœæ z nich przyje d a³a tutaj ju przed wojn¹. Równie nazwa Górnik, chocia ju od wielu lat dla tego oœrodka nie obowi¹zuje, swymi korzeniami siêga w³aœnie czasów hrabiego. W 1905 r. Ballestrem œci¹gn¹³ do swego pa³acu w P³awniowicach m³odego i utalentowanego rzeÿbiarza Josefa Karla Limburga. PóŸniejszy profesor sztuk piêknych i przyjaciel papie a Piusa XI, wykona³ dla hrabiego wiele wspania³ych dzie³. Pierwsz¹ by³a rzeÿba Giovanniego Baptisty Ballestro di Castellengo twórcy œl¹skiej linii Ballestremów. W swej twórczoœci Limburg uwiecznia³ równie wspó³czesn¹ rodzinê ranza

13 Ballestrema, oprócz popiersia prezydenta, znamy br¹zowe statuetki hrabiego i jego ony, oraz specjalny medal z berliñskiej mennicy wykonany z okazji ich z³otych godów, oczywiœcie wed³ug projektu Limburga. Artysta zawita³ tak e do G³ucho³az, gdzie Ballestrem zleci³ mu wykonanie granitowego pomnika z p³askorzeÿb¹. Pomnik mia³ stan¹æ przy Górniczym Domu Wypoczynkowym. Niestety nie znamy jego tematyki ani wygl¹du, chocia wszystko wskazuje na to, e móg³ to byæ obelisk, który zniszczony, do dzisiaj stoi w pobli u oœrodka, przy czerwonym szlaku na Przedni¹ Kopê. Co roku, najwiêkszym œwiêtem, w rodzinie Ballestremów by³o Bo e Narodzenie. Tego dnia wszyscy cz³onkowie hrabiowskiego rodu, mieli w obowi¹zku odwiedzenie wdów po górnikach, sierot i inwalidów. W ich prywatnych mieszkaniach lub pensjonatach spêdzali z nimi jakiœ czas i oczywiœcie wrêczali prezenty. Hrabia Ballestrem s³yn¹³ z tego, e owe podarunki przygotowywa³ w³asnorêcznie. W³aœnie w tej sytuacji, gdy by³ ju ciê ko chory, 24 grudnia 1910 r., dosiêg³a go œmieræ. Pochowany zosta³ w ufundowanym przez siebie, koœciele œw. Józefa w Rudzie Œl¹skiej. Literatura: Kowalski R.; Dzieje rodu hrabiów von Ballestrem na Górnym Œl¹sku w latach , Ruda Œl Rosenbaum S.; ranz von Ballestrem magnat, przemys³owiec, polityk, w: Konversatorium Joseph von Eichendorf, Racibórz Schmidt J.; Ludzie i dzie³a. Artyœci plastycy zwi¹zani z Gliwicami, tom III, Gliwice Wspomnienie ( ) Hrabia ranciszek von Ballestrem, w: Gazeta Wyborcza Opole, z dnia 2 stycznia 2004, s. 8. Sitko M.; Góry Opawskie. Przewodnik, G³ucho³azy Prudnik 1998 r. 13 ranz von Ballestrem Präsident des Reichstags Eigentümer von,,górnik in Ziegenhals (poln. G³ucho³azy) ranz Xaver, der bedeutendste Vertreter der amilie Ballestrem, wurde am 5. September 1834 auf dem amilienbesitz in P³awniowicach geboren. Die ersten Schuljahre verbrachte er im adeligen Konvikt in Lwów und anschließend im katholischen Gymnasium in Glogau. Im Alter von 17 Jahren ging er nach Belgien, wo er zunächst in einer Jesuitenschule in Namur war und in den Jahren auf der Bergmann-Akademie in Liege studierte. Nach dem Abschluss des Studiums machte er seinen Wehrdienst und kam als Leutnant in das in Breslau stationierte berühmte 1. Regiment der schlesischen Kürassiere. Noch zu Beginn seines Wehrdienstes heiratete er eine Vertreterin einer der ältesten schlesischen Adels- amilien, die Gräfin Jadwiga von Saurma Jeltsch. Er nahm aktiv an fast allen Gefechten teil, die den Weg für die deutsche Wiedervereinigung frei machen sollte avancierte er für die Teilnahme an dem Krieg gegen Õsterreich zum Rotmeister und für die Kampagne gegen rankreich wurde er mit dem Stahl-Kreuz der I. und II. Klasse ausgezeichnet. Doch während des Marsches auf Paris 1871 fiel er vom Pferd und war gezwungen die Armee zu verlassen. Er war damals 37 Jahre alt und sein Bewusstsein ruhte auf 3 Säulen: auf dem, aus dem Elternhaus mitgenommenem Katholizismus, der durch den Wehrdienst gefestigte Konservatismus und eine sehr gute Orientierung in wirtschaftlichen ragen, dank dieser er das mächtige Vermögen verwalten konnte.

14 14 Schon 1872 wurde er aus dem Wahlkreis in Oppeln in das deutsche Parlament den Reichstag gewählt. Er arbeitete auch im schlesischen Provinzparlament dem Landtag. Er war Mitglied der katholischen Zentrum Partei, der zweitgrößten Partei in Deutschland und wurde bald deren unbeschrittener Anführer. Der Graf kannte den oberschlesischen Dialekt und benutzte ihn immer, auch wenn er nur mit seinen Arbeitern sprach. Verschiedenen Aufzeichnungen nach, sang und betete er auf der Messe mit dem Volk auf Polnisch wurde er zum ersten Vizepräsidenten des Reichstags gewählt. Am 7. Dezember 1898 wurde er Präsident des Parlaments. Zu den Sachen, an denen ihm am meisten lag waren: die Wirtschaft, die Sozialpolitik und auch die Armee. Ballestrem war bekannt für seine soziale Betreuung für seine Mitarbeiter, er wurde besonders berühmt für den Bau der so genannten Arbeiterkolonien. Die wichtigste von ihnen entstand im Dorf Rokotnica, heute ein Stadtteil von Zabrze. Zu der Zeit jedoch galt Rokotnica als die modernste und am besten organisierte Arbeiterkolonie in Europa kaufte ranz Ballestrem für seine Arbeiter in dem Kurort Bad Ziegenhals, das reizeitzentrum,,waldesruh. Dieses Zentrum erstreckte sich auf 11 Hektar, dazu zählte man einen nahe liegenden Wald, Wiesen und sogar einen an das Gebäude angrenzenden Teich. Die Bergmänner hatten das Recht für zwei Wochen mit ihren amilien dort zu sein. Man muss dazufügen, dass die Hinfahrt, die Verpflegung und die Arzthilfe, 3 Markstücke täglich für die eigenen Ausgaben ein Geschenk des Grafen waren. Die Popularität von Ziegenhals nach dem Krieg als Erholungsort unter den Bergmännern und Hüttenarbeitern der ehemaligen Bergwerke und Hütten des Grafen Bellestrem, war nichts anderes als die Konsequenz der sozialen Betreuung der Grafen und der gesponserten Reisen nach Ziegenhals. Der Graf Ballestrem starb am 24. Dezember Er wurde in der von ihm gestifteten Kirche des Heiligen Josef in Ruda Œl¹ska beigesetzt. ranz von Ballestrem prezident Reichstagu majitelem glucholazského Górnika Franz Xaver, neobyèejný pøedstavitel rodiny Ballestremù, se narodil 5. záøí 1984 v rodinné usedlosti v Plawniovicach. První výukou prošel v klášterní škole ve Lwowie, potom studoval v katolickém gymnázium G³ogowie. Ve vìku 17 let odjelo Belgie (Nizozemí), kde se nejprve uèil v jezuitské škole v Namur a v letech studoval na Hornické akademii v Liege. Po ukonèení studia zaèal vojenskou základní sluz bu a dostal se jako podporuèík do I. regimentu slezských kirasjerù, kteøí v té dobì pobývali ve Wroclavi. Na zaèátku vojenské sluz by se oz enil s hrabìnkou Jadvigou von Saurma Jeltsch. Zúèastòoval se všech ozbrojených konfliktù, a tím také pøispíval ke sjednocení Nìmecka. V roce 1866, za úèast ve válce s Rakouskem, byl povýšen na rytmistra (kpt. Jízdy) a v kampani proti Francii byl honorován z elezným køíz em I. a II. tøídy. Za pochodu na Paøíz v roce 1871 spadl s konì a utrpìl zranìní, proto byl nucen odejít s armády. Mìl v té dobì 37 let. Jeho z ivotní praxe a umocnìn vojenskou sluz bou pruský konservatismus, mu pomohly vést dozor nad velkým majetkem. Uz v roce 1872 byl zvolen opolským volebním obvodem do nìmeckého parlamentu v Reichstagu. Pracoval také ve slezském provincionálním parlamentu Landtagu. Byl èlenem katolické strany centrum, druhé co do velikosti v Nìmecku, a pozdìji se stal jejím vùdcem. Hrabì znal

15 dobøe Hornoslezské náøeèí, které vyuz íval pøi rozhovorech se svými pracovníky. Podle rùzných zachovaných zápisù na náboz enstvích hrabì zpíval a modlil se spolu s lidem v polštinì. V roce 1890 byl prvním zástupcem prezidenta Reichstagu Dne 7. prosince 1898 se stal presidentem parlamentu. Nejvìtší význam pro nìho mìly: hospodáøství, sociální politika a také vojenská politika. Ballestrem byl znám ze sociální péèe pro své pracovníky, a také se stavìním tzv. dìlnických osad. Nejdùlez itìjší z osad vznikla ve vesnici Rokitnica, dnešní pøedmìstí Zabøe. V tomto období právì Rokitnica byla uznána za nejlépe organizovanou osadu v Evropì. V roce 1908 zakoupil Franz Ballestrem pro své dìlníky Bad Ziegenhals v Glucholazech, a rekreaèní zaøízení Waldesruh. Rekreaèní støedisko mìlo rozlohu 11 ha v tom: lesy, louky, paseky a rybník. Horníci mohli odpoèívat ve støedisku spoleènì s rodinami ve dvoutýdenních turnusech. Je tøeba zdùraznit, z e pøíjezd, pobyt a lékaøskou pomoc a také 3 marky kapesného dennì, obdrz eli jako dárek od hrabìte. Povaleèná popularita Glucholaz jako rekreaèního støediska pro horníky a dìlníky, bývalých dolù a hutí hrabìte Ballestrema, nebyla nièím jiným nez dùsledkem sociální péèe hrabìte a sponzorování rekreaci v Glucholazích. Hrabì Ballestrem zemøel 24. prosince Byl pohøben v kostele sv. Josefa v Rudzie Slezské, který za svého z ivota sponzoroval. 15

16 16 Ludwik van Beethoven ranciszek Dendewicz Pobyt Ludwika van Beethovena na Œl¹sku wi¹ e siê z ranciszkiem Wac³awem Oppersdorffem. PrzyjaŸni³ siê on z ksiêciem Karolem Lichnowskim, wiedeñskim arystokrat¹, który przez wiele lat by³ mecenasem artysty. ranciszek Wac³aw Oppersdorff zaprzyjaÿniony z ksiêciem zabiega³ bardzo, by goœciæ wielkiego wiedeñskiego muzyka na swoim zamku. Pragnienie to ziœci³o siê w 1806 roku. Oppersdorff, rozmi³owany w muzyce Beethovena przywita³ dostojnego goœcia uroczystym koncertem. Orkiestra zamkowa kierowana przez miejscowego dyrygenta Hoszka wykona³a ku zaskoczeniu goœcia jego II Symfoniê. Gest ten sprawi³ wiedeñczykowi wielk¹ radoœæ, a w podziêce za tak wspania³e przyjêcie kompozytor obieca³ ofiarowaæ Oppersdorffowi sw¹ V Symfoniê c-moll, nad któr¹ w³aœnie pracowa³. Hrabia podbudowany obietnic¹ wyp³aci³ nawet muzykowi 500 florenów zaliczki, licz¹c na to, e dedykacja towarzysz¹ca kompozycji uczyni ród Oppersdorffów s³awnym. Niestety, plany te udaremni³ nie tylko zatarg artysty z ksiêciem Lichnowskim wykluczaj¹cy jego dawne przyjazdy na Œl¹sk, ale i fakt, e Beethoven wpad³ w d³ugi, które zmusi³y go do wczeœniejszego odsprzedania V Symfonii. ranciszek Wac³aw upomnia³ siê o obiecan¹ kompozycjê, w efekcie czego Beethoven pragn¹c pozostaæ cz³owiekiem honoru, zadedykowa³ hrabiemu IV Symfoniê b-dur, która powsta³a równie podczas pobytu na Œl¹sku. Rodzina Oppersdorffów przechowywa³a z wielkim pietyzmem klawikord, na którym gra³ muzyk a tak e jego listy pisane do ordynata. Po wojnie, ju w latach PRL-u, w bibliotece zamkowej mieszcz¹cej ongiœ rodzinne archiwum zorganizowano salê poœwiêcon¹ Beethovenowi. Dziœ jest ona kameralnym pomieszczeniem koncertowym, w którym melomani mog¹ obcowaæ z muzyk¹ klasyczn¹ w doskona³ym wykonaniu. Od kilku lat odbywaj¹ siê tu koncerty wchodz¹ce w sk³ad Œl¹skiego estiwalu im. Ludwika van Beethovena. W ten sposób duch wielkiego kompozytora yje w G³ogówku, a jego mieszkañcy dumni s¹ z faktu, e mieszkaj¹ w jedynym mieœcie w Polsce, w którym bawi³ i koncertowa³ ten wielki wiedeñski klasyk. Literatura: Grzegorczyk B., Zamek w G³ogówku, Racibórz Miejsce G³ogówka w kulturze narodowej pod red. E. Mendela, Opole Ludwig van Beethoven Der Aufenthalt Ludwig van Beethovens in Schlesien ist mit ranciszek Wac³aw Oppersdorff verbunden. Er war mit Prinz Karol Lichnowski, einem Wiener Aristokraten befreundet, der viele Jahre lang Mäzen des Künstlers war. ranciszek Wac³aw

17 Oppersdorff, der mit dem Prinzen befreundet war, war sehr daran interessiert den großen Wiener Musiker in seinem Schloss zu empfangen. Dieser Wunsch wurde ihm 1806 erfüllt. Oppersdorff, der die Musik von Beethoven bewunderte, hieß den ehrwürdigen Gast mit einem feierlichen Konzert willkommen. Das Schlossorchester geführt vom hiesigen Dirigenten Hoszek spielte zur Überraschung Aller die II. Symphonie des Gastes. Diese Geste erfreute den Wiener sehr und als Dank für einen so schönen Empfang versprach der Komponist seine V Symphonie C-Moll, an der er gerade arbeitete Oppersdorff zu widmen. Der durch dieses Versprechen innerlich aufgebaute Graf zahlte dem Musiker sogar 500 orint Anzahlung, weil er hoffte, dass diese Widmung die amilie Oppersdorff berühmt machen würde. Leider, scheiterten diese Pläne nicht nur durch einen Streit des Musikers mit dem Prinzen Lichnowski, sondern auch durch die Tatsache, dass Beethoven Schulden machte, die ihn zwangen seine V Symphonie zu verkaufen. Der Graf erkundigte sich nach seiner versprochenen Widmung, weil Beethoven ein Ehrenmensch bleiben wollte widmete er dem Grafen die IV Symphonie B-Dur, die auch während seines Aufenthalts in Schlesien entstand. Die amilie Oppersdorff bewahrte das Chlavichord, auf dem der Musiker spielte sehr sorgsam auf und auch seine Briefe. Nach dem Krieg, schon zu Zeiten des PRL, widmete man Beethoven in der Schlossbibliothek, die einst das Archiv dieser amilie beherbergte, einen Saal. Heute ist er ein gemütlicher Konzertsaal, in dem Musikliebhaber klassische Musik hören können. Seit einigen Jahren werden hier Konzerte veranstaltet, die ein Teil des Schlesischen Ludwig van Beethoven- estivals sind. Auf diese Weise lebt der Geist des großen Komponisten in Oberglogau (poln. G³ogówek) und seine Bewohner sind stolz darauf, dass sie in der einzigen Stadt wohnen, in der der große Wiener Komponist weilte und Konzerte gab. 17 Ludvik van Bethoven Život Ludvika van Bethovena ve Slezsku je spojován s rantiškem Václavem Opersdorfem. rantišek se pøátelil s knížetem Karlem Lichnovským, vídeòským šlechticem, který byl celá léta mecenášem umìlce. rantišek Václav toužil, aby jeho hostem byl známý vídeòský hudebník Bethoven, co se mu splnilo v roce Opersdorf, zamilovaný v hudbì Bethovena, ho uvítal slavnostním koncertem na zámku. Zámecký orchestr vedený dirigentem Hoškem provedl II. symfonií Bethovena, co udìlalo hudebníkovi velkou radost. Z vdìènosti slíbil darovat Opersdorfu svojí V. symfonií, na které právì pracoval. Hrabì utìšen slibem dál 500 florenù zálohy umìlci, protože poèítal s tím, že hudební kompozice udìlá opersdorfùv rod slavným. Bohužel plány umoøila nejen hádka umìlce s knížetem Lichnovským ale také to, že Bethoven se zadlužil a musel kvùli tomu prodat V. symfonii. rantišek se pøihlásil o slíbenou kompozici, proto Bethoven dedikoval hrabìti IV. symfoniib-dur, která vznikla pøi pobytu ve Slezsku. Rodina Opersdorfù pøechovávala klavichord, na kterém hrál Bethoven, a dopisy psané hrabìti. Po válce už v dobì lidového Polska byl zhotoven na zámku, kde byl rodinný archív, sál vìnovaný Bethovenovi. Dnes tento sál je komorní koncertní místnosti, ve které hrají hudebníci klasickou hudbou. Už nìkolik let jsou tady organizovány koncerty, které jsou souèástí slezského festivalu jm. Ludvika van Bethovena. Tímto zpùsobem duch velkého skladatele hudby stále žije v G³ogówku a jeho obyvatele jsou hrdí, že bydlí v jediném mìstì v Polsku, kde žil a koncertoval vídeòský klasik.

18 18 Konrad Emil Bloch noblista z Nysy Kaziemierz Staszków W historii Europy i œwiata mo emy znaleÿæ nazwiska nysan, które zapisa³y siê w sposób znacz¹cy w nauce, literaturze czy sztuce. Do takich osób nale y bez w¹tpienia prof. Konrad Emil Bloch, którego zalicza siê do grona najwy ej nagrodzonych obywateli, urodzonych w naszym mieœcie. Ten urodzony w Nysie amerykañski biochemik otrzyma³ w 1964 r. Nagrodê Nobla w dziedzinie medycyny za badania nad istot¹ cholesterolu, które pozwoli³y na skuteczne zapobieganie najbardziej dokuczliwej i groÿnej chorobie naszych czasów arteriosklerozie, bêd¹cej przyczyn¹ zawa³ów serca nêkaj¹cych wspó³czesn¹ populacjê. Otrzyma³ j¹ wspólnie z niemieckim biochemikiem eodorem Lynenem, koleg¹ i rówieœnikiem ze studiów na Politechnice w Monachium. Konrad Emil Bloch urodzi³ siê 21 stycznia 1912 r. (co potwierdza wpis do ksi¹g metrykalnych znajduj¹cych siê w nyskim Urzêdzie Stanu Cywilnego), w nieistniej¹cym dzisiaj domu dziadków przy ul. Ogrodowej (wówczas Gartenstraâe) nr 4. By³a to mieszczañska rodzina, od wielu pokoleñ zakorzeniona w Nysie. Dziadek by³ w³aœcicielem fabryki firanek i koronek. Jego ojciec, riedrich Bloch, ukoñczy³ studia prawnicze na Uniwersytecie Wroc³awskim. Jednak nigdy nie prowadzi³ praktyki prawniczej, poniewa przej¹³ po ojcu zarz¹dzanie rodzinn¹ firm¹, staj¹c siê po jego œmierci jej w³aœcicielem. Mieœci³a siê ona przy dzisiejszej ul. Sucharskiego, w miejscu gdzie obecnie znajduje siê pawilon handlowy. Jego matk¹ by³a Jadwiga z domu Streimer. Dzieciñstwo i m³odoœæ up³ywa³y Blochowi beztrosko i szczêœliwie. W listach do mnie bardzo mile wspomina rodzinne wyprawy w pobliskie góry, szczególnie te zimowe, na narty. Na pocz¹tku lat 20. XX w. rodzina przenios³a siê do wybudowanego przez ojca domu przy ul. a³ata (wówczas Jerinstraße) nr 8. Kiedy przes³a³em mu wspó³czesne zdjêcie tego domu, równie okaza³ego jak wówczas, opisa³ mi jedn¹ ze swoich m³odzieñczych przygód, jak¹ w nim prze y³, wskazuj¹c okno pokoju, w którym siê zdarzy³a. Jego trzynaste urodziny odby³y siê w synagodze przy ul. Karola Miarki (wówczas Josefstraße), zniszczonej przez nazistów w 1938 r. podczas Nocy Kryszta³owej. Najwiêkszym marzeniem i oczekiwanym prezentem mia³ byæ kajak. Bardzo rozczarowa³a go otrzymana w zamian wiolonczela, na której umiejêtnoœæ gry okaza³a siê zbawienna w póÿniejszym okresie jego ycia i niechciany prezent przyda³ siê w³aœnie wtedy. W 1921 r. rozpocz¹³ naukê w mêskim gimnazjum realnym (Stadtisches Realgymnasium), w którym dzisiaj mieœci siê Szko³a Podstawowa nr 5. By³a to pierwsza na Œl¹sku (za³o ona w 1832 roku, dla której w 1870 roku wybudowano obecny budynek) szko³a o profilu matematyczno-przyrodniczym, o bardzo bogatych tradycjach. W wykazie absolwentów z 1930 r. pod nr 563 figuruje wpis: Konrad Bloch. Maturê zda³ z wyró nieniem. Na marginesie dodam, e absolwentem tej

19 szko³y by³ równie Bernhard Grzimek, znakomity zoolog i obroñca afrykañskiej fauny, wspó³twórca s³ynnego parku Serengeti w Tanzanii. W paÿdzierniku 1930 r. rozpocz¹³ studia na II Politechnice w Monachium (Technische Hohschule), jednej z najlepszych uczelni technicznych w Niemczech. Pierwszy rok studiów przyniós³ mu rozczarowanie, g³ównie z przedmiotów in ynierskich, a zw³aszcza metalurgii, któr¹ siê w ogóle nie interesowa³. Podczas drugiego roku zetkn¹³ siê z prof. Hansem iszerem (laureat nagrody Nobla w1930 roku w dziedzinie chemii), który prowadzi³ wyk³ady z chemii organicznej. Ta znajomoœæ okaza³a siê dla Konrada Blocha zbawienna, a prof. iszer sta³ siê jego dobrym duchem, którego wsparcie ratowa³o niejednokrotnie Blocha w najtrudniejszych i beznadziejnych momentach ycia. W 1933 r. w³adzê w Niemczech przejêli naziœci. Nast¹pi³y bardzo niespokojne czasy dla ludzi wyznania moj eszowego. W 1934 r. Konrad Bloch ukoñczy³ studia uzyskuj¹c tytu³ in yniera chemika. Próby rozpoczêcia studiów doktoranckich skoñczy³y siê niepowodzeniem. Z pomoc¹ przyszed³ mu wówczas Hans iszer. Dziêki jego staraniom Konrad Bloch otrzyma³ stanowisko asystenta w instytucie badawczym w szwajcarskim Davos, w którym zosta³y mu zlecone badania nad cholesterolem. Niestety, w 1936 r. kontrakt asystencki w Davos wygasa³, a powrót do Niemiec by³ wykluczony. Ponownie z pomoc¹ przyszed³ mu Hans iszer, za³atwiaj¹c Blochowi fa³szywe zaœwiadczenie z amerykañskiego Uniwersytetu Yale o przyjêciu go na stanowisko asystenta w instytucie badawczym. Dziêki kolejnym szczêœliwym przypadkom Konrad Bloch otrzyma³ wizê wjazdow¹ do USA, po któr¹, ryzykuj¹c bardzo wiele, musia³ udaæ siê do Niemiec. Pod koniec 1936 r., zaopatrzony przez przyjació³ w kilkaset dolarów oraz listy polecaj¹ce od Hansa iszera i Richarda Willstädtera (nagroda Nobla w 1915 roku w dziedzinie chemii), przyjecha³ do Nowego Jorku. Niezw³ocznie rozpocz¹³ starania o uzyskanie stypendium badawczego na którymœ z amerykañskich uniwersytetów. Jego sytuacja nie nale a³a do najlepszych. M³ody, nikomu nieznany, naukowiec niemiecki przegrywa³ ju na pocz¹tku wszelkie starania o pracê na uniwersytecie z wszystkimi s³ynnymi naukowcami niemieckimi pochodzenia ydowskiego, wygnanymi z ojczyzny przez nazistów. Po wielu, trwaj¹cych kilka miesiêcy, perypetiach dotar³ do Maxa Bergmanna z Rockefeller Institut, przyjaciela Hansa iszera. Podczas dyskusji o ewentualnym przyznaniu stypendium rozmowa potoczy³a siê w kierunku zainteresowañ Konrada Blocha. Zainteresowania muzyczne, a w szczególnoœci umiejêt-noœæ gry na wiolonczeli okaza³a siê zbawienna, gdy prof. Bergmann by³ jej wielkim mi³oœnikiem (wspomniany wczeœniej niechciany prezent ). W wyniku tej rozmowy Konrad Bloch otrzyma³ roczne stypendium i podj¹³ pracê na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, pod opiek¹ naukow¹ Hansa Klarka. Jednak to nie poprawi³o radykalnie jego sytuacji. Dopiero w 1939 r. otrzyma³ sta³¹ posadê na Uniwersytecie Columbia. W 1941 r., po ustabilizowaniu sytuacji materialnej, zawar³ zwi¹zek ma³ eñski z Lore Teusch, uciekinierk¹ pochodz¹c¹ z Monachium. Z tego, szczêœliwie trwaj¹cego do œmierci prof. Blocha ma³ eñstwa urodzi³o siê dwoje dzieci: syn Peter oraz córka Susan. W 1944 r. rodzina Blochów uzyska³a obywatelstwo amerykañskie. W 1946 r. obj¹³ stanowisko profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie w Chicago. W ca³ej jego pracy naukowej wiod¹cym tematem by³ zawsze cholesterol. W 1954 r. podj¹³ pracê na najbardziej renomowanym i najstarszym uniwersytecie amerykañskim Harward Uniwersity w Cambridge, w którym pracê naukow¹ tak e poœwiêci³ badaniom nad cholesterolem. Ukoronowaniem tych badañ by³a przyznana mu w 1964 r. Nagroda Nobla. 19

20 20 W 1982 r. przeszed³ na emeryturê, nie zaprzestaj¹c pracy badawczej. Jego ostatnia praca naukowa opublikowana zosta³a w 1994 r., a ostatni artyku³ we wrzeœniu 1997 r. W uznaniu jego zas³ug nadano mu zaszczytny tytu³ Emeritus Higgins-Professor. W swojej aktywnej dzia³alnoœci nie poprzestawa³ jedynie na pracy naukowej. W latach piastowa³ funkcjê prezesa sekcji biochemii w amerykañskiej akademii nauk. W latach by³ prezesem Miêdzynarodowego Zwi¹zku Biochemii. Jego dokonania naukowe uhonorowane zosta³y wieloma nagrodami i wyró nieniami. Nadano mu liczne honorowe doktoraty, m. in.: Columbia University, Hokkaido University, Technische Uniwersität w Monachium i Uniwersity of Nancy. By³ równie cz³onkiem zagranicznym akademii nauk: australijskiej, japoñskiej, w³oskiej, bawarskiej i angielskiej. Zmar³ 15 paÿdziernika 2000 r. w swojej posiad³oœci w Lexington w stanie Massachusetts w USA. Wielokrotnie prosi³em Profesora o krótkie chocia by, curricuiium vitae. Obieca³ mi to solennie, jednak wiek i stan zdrowia nie pozwoli³y mu na jego napisanie. Powiadomi³ mnie natomiast, e jego biografiê znajdê w ksi¹ ce Piotra Greinera Nobliœci z Górnego Œl¹ska, która ukaza³a siê nak³adem wydawnictwa Rzeka w 1999 r. Wszystkim zainteresowanym gor¹co polecam tê pozycjê. Niestety, prof. Bloch, jej nie przeczyta³, gdy nie zna³ jêzyka polskiego. * * * Przez ostatnie cztery lata ycia Profesora mia³em zaszczyt z nim korespondowaæ. Kiedy dowiedzia³em siê o Jego œmierci, z grup¹ przyjació³ ufundowaliœmy pami¹tkow¹ p³ytê, która zosta³a zamontowana na Szkole Podstawowej nr 5, gdzie w 1930 r. zda³ egzamin dojrza³oœci. Podczas inauguracji drugiego roku akademickiego PWSZ w Nysie 4 paÿdziernika 2002 r., Instytutowi Ratownictwa Medycznego i Pielêgniarstwa uroczyœcie nadano miano Collegium Medicum im. Konrada Emila Blocha. W ten oto sposób najwybitniejszemu obywatelowi naszego miasta, po kilkudziesiêciu latach zapomnienia, przywrócono nale ne miejsce. Literatura: Nobliœci z Górnego Œl¹ska Piotr Greiner, Wydawnictwo Rzeka, Wroc³aw 1999 Osobista korespondencja z prof. Blochem i jego on¹ Lore (22 listy) Konrad Emil Bloch Nobelpreisträger aus Neisse Konrad Emil Bloch wurde am 21. Januar 1912 in einer bürgerlichen amilie geboren. Seine Kindheit und Jugendzeit verbrachte Bloch sorgenlos und glücklich. Anfang der 20. Jahre des 20. Jahrhunderts zog die amilie in ein vom Vater gebautes Haus in der a³ata Str. 8 um begann er ins das Städtische Realgymnasium für Jungen zu gehen. Das war die erste Schule in Schlesien mit einem mathematisch-naturwissenschaftlichen Profil reich an Traditionen. Im Oktober 1930 begann er sein Studium an der II. Technischen Hochschule in München. Auf dem zweiten Studienjahr traf er mit Prof. Hans iszer zusammen (Nobelpreisträger 1930 in Chemie), der Vorträge über die organische Chemie hielt. Prof. iszer wurde zu seinem,,guten Geist, dessen Unterstützung ihn nicht selten aus sehr schwierigen und aussichtslosen Lebenssituationen rettete kamen die Nazis in Deutschland an die Macht. Auf die Juden kamen sehr unruhige Zeiten zu been-