HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO 2009/2010 SEMESTR LETNI. obowiązującego prawa

Transkrypt

1 HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO 2009/2010 SEMESTR LETNI I. Ewolucja pojęcia konstytucji na przestrzeni dziejów. Materialne (ustawa zasadnicza): Ustrój państwa i jego organów Prawa i obowiązki obywateli Formalne: Pierwszeństwo w hierarchii źródeł powszechnie obowiązującego prawa Okres Nazwa aktu Charakterystyka Znaczenie Zmiana RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA Artykuły henrykowskie W. Konopczyński materialne Początkowo dowolnie ( ) pierwsza polska Później prawo pisana kardynalne konstytucja (niezmienne) MONARCHIA KONSTYTUCYJNA ( ) KSIĘSTWO WARSZAWSKIE ( ) KRÓLESTWO POLSKIE ( ) Konstytucja 3 Maja Konstytucja KW Konstytucja KP Ustawa Rządowa Materialne, przepisy niektórych innych ustaw sprzeczne z Konstytucją Materialne i formalne Materialne i formalne Sejm konstytucyjny ekstraordynaryjny co 25 lat Zmiana przez cesarza Napoleona Zmiana przez cesarza Rosji wyłączenie jawności obrad BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI JAKO SAMODZIELNEJ PODSTAWY PRAWNEJ DOROBKIEM MYŚLI XX WIEKU 1

2 I. PODZIAŁ KONSTYTUCJI. KRYTERIUM PODZIAŁ CHARAKTERYSTYKA FORMA PISANE I NIEPISANE WIĘKSZOŚĆ W FORMIE PISANEJ NIEPISANE: Izrael, Wielka Brytania, Nowa Zelandia SPOSÓB ZAPISANIA AKT NORMATYWNY LUB FORMUŁA ROZPROSZONA WIĘKSZOŚĆ W FORMIE JEDNEGO AKTU NORMATYWNEGO ROZPROSZENIE: pojedyncze ustawy odnoszące się do materii konstytucyjnej TREŚĆ PEŁNE I NIEPEŁNE Obejmują całość materii konstytucyjnej lub tylko część (kwestie najważniejsze): małe konstytucje 1919, 1947, 1992 PROCEDURA UCHWALANE I UCHWALANE przez organ POWSTAWANIA OKTROJOWANE ustawodawczy OKTROJOWANE: nadane przez władcę SPOSÓB ZMIANY SZTYWNE I SZTYWNE: wymagają ELASTYCZNE specjalnej procedury (np. kwalifikowana większość): Austria, Belgia, Grecja, Hiszpania, Holandia ELASTYCZNE: zmiana nie wymaga szczególnych procedur, zmiana w trybie zwykłej nowelizacji: Wielka Brytania OKRES OBOWIĄZYWANIA STAŁE I CZASOWE WIĘKSZOŚĆ JEST STAŁYCH CZASOWE: okres obowiązywania ograniczony (Sudan, Jemen) 2

3 I. Tło historyczne. KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO) A. Nadanie konstytucji Księstwa Warszawskiego przez Napoleona 22 lipca 1807 roku w Dreźnie B. Nadanie konstytucji Królestwu Polskiemu przez Cara i Samodzierżawcę Wszechrusi Aleksandra I Romanowa 27 listopada 1815 roku II. Porównanie konstytucji KW i KP Lp. Konstytucja Charakterystyka 1. Księstwa Warszawskiego Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana, sztywna, stała 2. Królestwa Polskiego Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana, sztywna ( dodatkowy art. o niejawności obrad sejmu), stała III. Treść konstytucji KW i KP Zasady / organ Konstytucja KW Konstytucja KP Sprawy religijne Religia katolicka Opieka rządu nad religią katolicką religią państwową (tolerancja religijna) art. 11 (tolerancja religijna) art. 1-2 Równość wobec prawa Art. 4 Art. 17 Wolność osobista Art. 4 Art Inne wolności i prawa Wolność druku art. 16 Ochrona własności art. 26 Obejmowanie urzędów cywilnych i wojskowych przez Polaków art. 29 Król Dziedziczność tronu - art. 5 Unia personalna z Rosją art. 1 Dziedziczność tronu art. 3 3

4 Kompetencje króla Władza wykonawcza art. 6 zd. 1 i 2 Inicjatywa ustawodawcza art. 6 zd. 3, zwoływanie sejmików i sejmu art. 9 Zastępca króla Przewidziany wicekról art. 7 (niepowołany) Rada Stanu Ministrowie pod przew. Króla, referendarze art. 14 Kompetencje Rady Stanu Struktura i skład sejmu (art. 19) Kadencja sejmu Kompetencje sejmu Przygotowywanie projektów ustaw i dekretów księcia art. 15 Sąd kasacyjny - art. 16 Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych art. 17 Izba poselska 60 posłów i 40 deputatów gminnych art. 35 Izba senatorska po 6 biskupów, wojewodów i kasztelanów art lata z odnowieniem składu art. 20, art. 38 Podatki, prawodawstwo cywilne i karne, sprawy monetarne art. 21 Polityka zagraniczna, prowadzenie wojen art. 9-10, art. 38, art. 40 Władza wykonawcza art. 35 (kontrasygnata art. 47 Prawo łaski art. 43 Udział w ustawodawstwie art. 86 Przewidziany namiestnik art. 5 (J. Zajączek do 1826) Nieprzewidziany, ale aktywny komisarz (M. Nowosilcow) Ministrowie, radcy stanu, referendarze i inne osoby wyznaczone przez króla art. 63 Podział RS na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną Przygotowywanie projektów ustaw i aktów królewskich Sąd kasacyjny Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych Kontrola rządu Pociąganie do odpowiedzialności prawnej - art. 73 Król i dwie izby sejmowe art. 31 Izba poselska 77 posłów i 51 deputatów gminnych - art. 118 Izba senatorska: książęta krwi cesarsko królewskiej, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie art lata z odnowieniem składu art. 120 Podatki, prawodawstwo cywilne i karne, sprawy monetarne, budżet art Rada Ministrów Ministrowie art. 11 Ministrowie art. 41 Wydziały rządowe art. 76 Podział terytorialny Departamenty, powiaty i gminy (municypalności) art

5 RZECZPOSPOLITA KRAKOWSKA (Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków z okręgiem) I. Podstawy ustrojowe: 1) wstępna konstytucja z (kongres wiedeński) 2) konstytucja z ) konstytucja z LIKWIDACJA WOLNEGO MIASTA KRAKOWA w 1846 ROKU (INKORPORACJA DO AUSTRII JAKO WIELKIE KSIESTWO KRAKOWSKIE) akt objęcia w posiadanie cesarza Austrii z KRÓLESTWO GALICJI I LODOMERII Z WIELKIM KSIĘSTWEM KRAKOWSKIM I KSIĘSTWAMI OŚWIĘCIMIA I ZATORU ( ) I. Podstawy ustrojowe: 1) Dyplom październikowy z i Patent lutowy z ) Statut Krajowy z PODSTAWOWE POSTANOWIENIA USTROJOWE w WMK i Galicji (w okresie autonomii): LP. Zagadnienie WMK GALICJA 1. Religia Religia katolicka-religią kraju, tolerancja religijna art wolność osobista art. 3 i równość wobec prawa 3. Prawa wyborcze pełnoletniość i cenzus majątkowy (50 zł) kupcy, rzemieślnicy, oraz duchowieństwo( z wyjątkiem zakonników), profesorowie, nauczyciele i artyści (art. 7) 4. organ ustawodawczy Izba Reprezentantów (organ jednoosobowy!), skład art. 11 i art. 14, marszałkiem jeden z delegatów senatu. system kurialny: I kuria: wielka własność ziemska (cenzus majątkowy 100zł), II kuria: izby przemysłowo-handlowe, III kuria: miasta większe (cenzus majątkowy zmienny), IV kuria: gminy wiejskie i miasta mniejsze (cenzus majątkowy zmienny) art osób, w tym 12 wirylistów: arcybiskupi i biskupi obrządku łacińskiego, greckokatolickiego (unickiego) i 5

6 Kompetencje: ormiańskiego, prezes AU, ustawodawstwo, reforma rektorzy uniwersytetu prawa art. 11 (in fine) i krakowskiego i lwowskiego art. 12 rektor Politechniki Lwowskiej 149 posłów z wyborów, marszałek mianowany przez cesarza. (art. 1, 3, 4 kompetencje: ustawodawstwo w sprawach kultury krajowej (sankcja cesarska)- art organ wykonawczy Senat, skład: art. 4-5 i art. 19 Wydział Krajowy: kadencja 6 lat, art. 11 Kompetencje: prawo Kompetencje: prawo inicjatywy ustawodawczej inicjatywy ustawodawczej, art. 11, prawo łaski - art. badanie prawidłowości 4, mianowanie na urzędy wyborów, biuro sejmu adm. art Sądownictwo powszechne, niezawisłość brak regulacji sędziego - art. 15 i art Podział terytorialny gminy art. 9 brak regulacji ORGANY NADZORUJĄCE: KONFERENCJA REZYDENTÓW, GALICJI NAMIESTNIK 6

7 HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA XVIII/XIX WIEK WYKŁAD I. DEFINICJA POJĘCIA KODEKS KODYFIKACJA. KODEKS KODEKS (KODYFIKACJA)---- KODEKS + KODYFIKACJA (staroŝytność do XVIII w) (XVIII/XIX W.) (XX w.) Określenie kodeks było znane juŝ w staroŝytności. Nazwa pochodzi z łac. Codex oznaczającego pień drzewa, kloc drzewny, deska. SłuŜył do zapisywania informacji. Początkowo były to połączone tabliczki drewniane, kryte woskiem, na których pisano rylcem. Deseczki te zostały następnie zastąpione pergaminem. W ten sposób uformowana była księga (ksiąŝka) czyli codex ( średniowieczu zastępowana określeniem liber). Pierwsze kodeksy w rozumieniu ksiąŝek są datowane od I wieku i stanowiły literaturę pierwszych chrześcijan. Domniemywa się, Ŝe kodeksem mogła być Ewangelia Marka oraz Apokalipsa. Zachowane kodeksy średniowieczne o treści religijnej były pisane na pergaminie (odpowiednio wyprawionej skórze cielęcej), który przed rozpoczęciem pisania wygładzano pumeksem lub ostrzem noŝa i nakreślano linie. Karty były ozdabiane bardzo pracochłonnymi iluminacjami. Gotowe karty zszywano i oprawiano w płytki z kości słoniowej lub pozłacaną blachę wysadzaną klejnotami. Zachwycającym przykładem takiego księgozbioru jest Srebrna Biblioteka księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna oraz jego drugiej Ŝony Anny Marii, składającego się z 20 woluminów, oprawionych w srebrne oprawy (niektóre waŝą ponad 5 kg). Po 1120 roku zaczęto pisać na papierze; ten materiał piśmienniczy zdominował pergamin około 1400 roku. Kodeks w znaczeniu zbioru praw, niekoniecznie w formie księgi, datuje się od staroŝytności. Za pierwszy uchodzi Kodeks Hammurabiego z ok r. p.n.e., choć w rzeczywistości wcześniejszymi zbiorami praw, mającymi charakter kodeksu prawa były: kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (ok

8 r. p.n.e.), Kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (pocz. II tyś p.n.e.) oraz akkadyjski Kodeks z Esznuny. O treści norm prawnych z czasów Hammurabiego dowiadujemy się z stelli (słupa tablicy), na którym babiloński władca kazał wyryć ułoŝony przez siebie zbiór praw. Po drugiej stronie znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca boga Marduka wręczającego berło stojącemu przed nim Hammurabiemu. Słup został wykonany z twardego diorytu o wys. 2,25 m, płaskorzeźba ma wys. 0,65 m. Słup z kodeksem prawa był ustawiony w najwaŝniejszej świątyni w Babilonie. W formie ksiąg powstawały najstarsze kodeksy średniowieczne. Często jednak nadawano im inne nazwy. Zwano: kolekcjami, reformacjami, ordynacjami, ordonansami, kutimami, rewizjami, korekturami. Do końca XVIII wieku w krajach niemieckich na określenie zbioru prawa karnego materialnego i procesowego uŝywano określenia constitutio. Za uniwersalny, pełny zbiór prawa uchodził corpus iuris. TakŜe obecnie stosuje się inne nazwy: prawo, ordynacja (np. prawo o ruchu drogowym potocznie zwane kodeksem drogowym) W przeszłości obu pojęć (kodeks i kodyfikacja) uŝywano zamiennie. W szczególności, było to charakterystyczne dla wieków: XVIII i XIX (epoki wielkich kodyfikacji). Pierwszym wielkim teoretykiem kodyfikacji był Jeremy Bentham ( ), który określił przesłanki konieczne do nadania zbiorowi prawa miana kodeksu. W swoim dziele Ogólne spojrzenie na pełny zbiór ustawodawstwa postulował wprowadzenie powszechnie obowiązującej jednolitej kodyfikacji. Prawo w niej zawarte powinno być pewne, zupełne, kompletne, bez luk, zwięzłe. By zrealizować te postulaty kodeks powinien zawierać normy dostatecznie ogólne, by moŝna z nich dedukować rozwiązania szczegółowe. Temu celowi słuŝył podział kodeksu 8

9 na część ogólną i szczególną oraz wprowadzenie słownika pojęć. Potrzeba zwięzłego ujęcia materiału prawnego wymaga stosowania właściwej techniki prawodawczej budowania zdań moŝliwie krótkich, pozbawionych słów zbędnych a zwłaszcza wieloznacznych. Kodeks powinna cechować jasność, przejrzystość, harmonijność układu oraz powszechna zrozumiałość treści. Nastąpiła tendencja wyraźnego rozgraniczania poszczególnych dziedzin (oddzielenie prawa publicznego od prywatnego, w Polsce prawa politycznego od sądowego), rozdzielano prawo materialne od procesowego. Z poszczególnych dziedzin zaczęły się wyodrębniać następne: z prawa prywatnego - prawo handlowe oraz prawo pracy. Od końca XVIII przez wiek XIX powstawały, zgodnie z nowymi wskazaniami, nowe kodeksy czyli kodyfikacje RozróŜnienie pojęć kodeks i kodyfikacja jest owocem doktryny XX-wiecznej. Kodeks bowiem to pisany zbiór przepisów prawnych (księga prawa), który obejmuje całość lub znaczną część systemu prawa danego państwa, w którym jest uznany za obowiązujące źródło poznania prawa (fons iuris cognoscendi) na mocy aktu ustawodawczego (ex lege) lub zwyczaju (ex consuetudine). Przez kodyfikację rozumiemy obecnie proces tworzenia kodeksów prawa (działalność kodyfikacyjną). Zdarza się jednak takŝe współcześnie uŝywanie tych pojęć jako równoznacznych. Powodem jest z pewnością takie ich rozumienie dawniej. Brak rozróŝnienia tych pojęć został ujawniony w uchwale Sejmu RP z dnia r. w sprawie powołania Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach. Natomiast Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości powołana rozporządzeniem Rady Ministrów z r., zmienionym rozporządzeniem z r. 9

10 odnosi się do pojęcia kodyfikacji w znaczeniu procesu tworzenia kodeksu. NaleŜy wszakŝe zaznaczyć, Ŝe obecnie samo określenie kodyfikacja równieŝ zmienia swoje znaczenie. Obok powyŝszego oznacza współcześnie równieŝ nowelizacje (mniejsze lub większe) istniejących kodeksów. Gwoli przykładu wspomniana Komisja Kodyfikacyjna przy Ministrze Sprawiedliwości zaprojektowała zmianę ustawy Kodeks cywilny (uchwalona ), która wprowadza nowy rodzaj słuŝebności - słuŝebność przesyłu, ponadto wprowadza zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej. 10

11 KODYFIKACJE CYWILNE TERYTORIUM NAZWA KODEKSU CHARAKTERYSTYKA Wstęp +3 księgi: I. o osobach, II o KSIESTWO WARSZAWSKIE KODEKS NAPOLEONA majątkach, III o różnych rodzajach własności wpływ prawa rzymskiego WOLNE MIASTO KRAKÓW (systematyka), kanonicznego, ordonansów królewskich, prawa rewolucyjnego, KN wprow. art. 69 Konstytucji Księstwa Warszawskiego KRÓLESTWO POLSKIE GALICJA I WMK WŁĄCZONE DO AUSTRII ZABÓR PRUSKI/NIEMIECKI KODEKS HANDLOWY PRAWO HIPOTECZNE 1818 KODEKS CYWILNY KRÓLESTWA POLSKIEGO UKAZ O MAŁŻEŃSTWIE KODEKS CYWILNY ZACHODNIOGALICYJSKI ABGB POWSZECHNE PRAWO KRAJOWE (LANDRECHT PRUSKI) 1794 Zasada przedmiotowa, 4 księgi: prawo handlowe, wekslowe, handel morski, prawo upadłościowe i bankructwa jurysdykcja i organizacja sądów handlowych, wprow. w Księstwie Warszawskim w 1809 Przywrócenie staropolskiej hipoteki Zmiana I i III ks. KN: prawo osobowe małżeńskie +hipoteka Zmiana osobowego prawa małżeńskiego Autor Franciszek Zeiller, wstęp + 3 księgi: I. o prawie osobowym, II. O prawie rzeczowym, III o przepisach wspólnych dla praw osobowych i rzeczowych, wpływ prawa rzymskiego (systematyka personae, res, actiones) i prawa natury; zasada powszechności, równości, pełnej własności (choć z wyjątkami), swobody umów, 3 nowele dopiero w 1914 Autorzy: Carmer, Svarez i Klein, charakter posiłkowy, bardzo obszerny, kazuistyczny, wstęp + 2 części: I. prawa indywidualne, II. prawa społeczne, zawiły rozwlekły, stanowość, wolność umów, nowe pojęcie małżeństwa 11

12 BGB-1896/1900 KODEKS HANDLOWY Autorzy: Pape, Planck, Windscheid, 2 części: I. część ogólna, II. część szczególna (4 działy: zobowiązania, prawo rzeczowe, prawo rodzinne, prawo spadkowe, system pandektowy), równość wobec prawa, wolność umów, pełna własność, swoboda działalności gospodarczej, znakomita technika prawodawcza, klauzule generalne (normy kauczukowe): dobrej wiary, dobrych obyczajów Zasada podmiotowa, 4 części: kupiec, spółki handlowe, czynności handlowe, handel morski KODYFIKACJE KARNE TERYTORIUM NAZWA KODEKSU CHARAKTERYSTYKA KSIĘSTWO WARSZAWSKIE PRAWO POLSKIE (POSIŁKOWO PRUSKA ORDYNACJA KRYMINALNA ) FRANCISZKANA NA ZIEMIACH PRZYŁĄCZONYCH W 1809 KRÓLESTWO POLSKIE KODEKS KARZĄCY 1818 Wzorowany na kodeksie austr., pruskim i franc., wstęp + 3 księgi, równość wobec prawa, formalna definicja przestępstwa, trójpodział przestępstw, nullum crimen sine lege, kara śmierci w 7 przypadkach, utrzymana kara chłosty, stosowanie analogii GALICJA KODEKS KAR GŁOWNYCH I POPRAWCZYCH 1847 POWSZECHNY KODEKS KARNY O ZBRODNIACH I KARACH JÓZEFINA I część o zasadach ogólnych, II część szczególna, kazuistyka, formalna definicja przestępstwa, teoria odstraszania: 11 rodzajów kar podzielonych na stopnie, stosowanie analogii 2 części: I. przestępstwa kryminalne, II. przestępstwa polityczne, tylko prawo materialne, doktryna 12

13 ZABÓR PRUSKI/NIEMIECKI USTAWA KARNA ZACHODNIOGALICYJSKA KSIEGA USTAW NA ZBRODNIE I CIĘŻKIE POLICYJNE PRZESTĘPSTWA FRANCISZKANA KODEKS KARNY POWSZECHNE PRAWO KRAJOWE DLA PAŃSTW PRUSKICH LANDRECHT PRUSKI ORDYNACJA KRYMINALNA DLA PAŃSTW PRUSKICH KODEKS KARNY PRUSKI KODEKS KARNY OGÓLNONIEMIECKI humanitarna, formalna definicja przestępstwa, brak kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym 2 księgi: I. o zbrodniach, II. o ciężkich policyjnych przestępstwach, prawo materialne i procesowe, każdy z działów podzielony na część ogólną i szczególną, przywrócenie kary śmierci Nowelizacja Franciszkany, trójpodział przestępstw: część I. zbrodnie, część II. występki i wykroczenia, obow. w Austrii do rozdz.: I. część ogólna, prawo materialne, formalna definicja przestępstwa Trójpodział przestępstw: zbrodnie, występki i wykroczenia, formalna definicja przestępstwa Przeróbka kodeksu pruskiego 1851, łagodniejszy, wstęp +2 części: I. o karaniu za zbrodnie, występki i wykroczenia w ogólności, II. o poszczególnych zbrodniach, występkach i wykroczeniach 13

14 PRAWO MAŁŻEŃSKIE I RODZINNE I. PRAWO MAŁZEŃSKIE OSOBOWE MAJĄTKOWE ZAWARCIE MAŁZEŃSTWA STOSUNKI MIĘDZY MAŁZONKAMI SYSTEMY MAJĄTKOWE I JEGO ROZWIĄZANIE: -SYSTEM ŚWIECKI (LAICKI) -SYSTEM MIESZANY (ŚWIECKO-WYZNANIOWY) -SYSTEM WYZNANIOWY A. FORMY ZAWARCIA MAŁZEŃSTWA W KODYFIKACJACH XVIII/XIX WIEKU. WEDŁUG KRYTERIUM SYSTEMU OSOBOWEGO PRAWA MAŁZEŃSKIEGO. Lp. System osob. pr. małżeńskiego Źródło prawa Art. 1. Świecki (laicki) 1. Kodeks Napoleona 1804 Art. 75, Ustawa Rzeszy BGB 1896/ Mieszany (świecko wyznaniowy) 1. Ehepatent Józefa II Landrecht Pruski ABGB KCKP , 136, 668, , 93, 103, Wyznaniowy 1. Ukaz o małżeństwie 1836 WEDŁUG KRYTERIUM MIEJSCA. Lp. MIEJSCE SYSTEM Źródło prawa 1. Księstwo Warszawskie 1. Świecki Kodeks Napoleona Zabór rosyjski 1. Świecki 2. Mieszany 3. Wyznaniowy 1. Kodeks Napoleona KCKP Ukaz o małżeństwie Zabór pruski/niemiecki 1. Mieszany 2. Świecki 1. Landrecht Pruski Ustawa Rzeszy 1875, BGB 1896/ Zabór austriacki 1. Mieszany 1. Ehepatent 1783, AGBG

15 PRAWO MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE XVIII/XIX WIEK I. USTROJE MAJĄTKOWE MAŁZEŃSKIE: USTAWOWE UMOWNE II. MODELE USTROJÓW MAJĄTKOWYCH MAŁŻEŃSKICH: a) WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA b) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA c) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA Lp. Kodyfikacje Ustrój ustawowy Ustrój umowny Obszar 1. KN Wspólność majątkowa Rząd posagowy KW, KP 2. Ustawa Hipoteczna Rząd posagowy KP 3. KCKP Rozdzielność majątkowa KP 4. PPK Rozdzielność majątkowa z. pruski 5. ABGB Rozdzielność majątkowa z. austr. 6. BGB 1896/1900 Rozdzielność majątkowa z. niem. Skróty: KW Księstwa Warszawskie, KP Królestwo Polskie (z. rosyjski) 15

16 SYTUACJA PRAWNA DZIECI NIEŚLUBNYCH XVIII/XIX WIEK Lp. Zła Lepsza 1. KN 1804: 1) nieślubne zwykłe (legitymacja przez małżeństwo rodziców), 2) ze związków cudzołożnych i kazirodczych (brak wszelkich praw) 2. ABGB 1811 (do 1914) 3. KCKP 1825; legitymacja przez małżeństwo rodziców, na mocy aktu królewskiego, poszukiwanie macierzyństwa, obowiązek wychowywania i utrzymania 4. PPK 1794: legitymacja przez małżeństwo rodziców, orzeczenie sądowe, uznanie przez ojca, reskrypt ministra sprawiedliwości na wniosek ojca 16

17 I. PRAWA RZECZOWE HISTORIA PRAWA RZECZOWEGO XVIII/XIX WIEK WŁASNOŚĆ OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE (PRAWA NA RZECZY CUDZEJ) HIPOTEKA POJĘCIE WŁASNOŚCI: Lp. Kodyfikacje Regulacje 1. Landrecht Pruski ABGB Kodeks Napoleona BGB 1896/1900 Własność feudalna: dobra rycerskie (do 1807), własność podzielona: lenna, fideikomis rodzinny i oczynszowanie dziedziczne, własność pełna (tyt. 8. O własności, tyt. 18. O własności podzielonej) Własność podzielona: lenna, dobra wieczystodzierżawne, dobra wieczysto-czynszowe (cz. II. O prawie rzeczowem; ) Wyłącznie pełna własność (art. 544) Wyłącznie pełna własność (art ) HIPOTEKA (PORÓWNANIE HIPOTEKI FRANCUSKIEJ I POLSKIEJ) Lp. HIPOTEKA FRANCUSKA (KN ) HIPOTEKA POLSKA (USTAWA HIPOTECZNA 1818, KCKP GENERALNA (OGÓLNA) Z. SZCZEGÓŁOWOŚCI 2. TAJNA Z. JAWNOŚCI (FORMALNEJ) 3. ODNAWIALNA Z. DOMNIEMANIA DOBREJ WIARY (JAWNOŚCI MATERIALNEJ) 17

18 4. Z. PIERWSZEŃSTWA I. DZIEDZICZENIE PRAWO SPADKOWE XVIII/XIX WIEK USTAWOWE (BEZTESTAMENTOWE) TESTAMENTOWE PRAWA DZIEDZICÓW KONIECZNYCH W PRZYPADKU DZIEDZICZENIA TESTAMENTOWEGO Lp Zachowek Rezerwa 1. ABGB BGB 1896/ KN ZGB

19 OSIĄGNIĘCIA KOMISJI KODYFIKACYJNEJ (KK) II RP I. Okoliczności powstania: - ustawa o powołaniu KK z powołanie składu przez Naczelnika Państwa II. Struktura organizacyjna KK: - prezydent (prof. UJ F.K. Fierich zm. 1928, prezes Izby Cywilnej SN B. Podhorecki od 1932) - wydziały (regulamin z 1919), sekcje (regulamin z 1924), podkomisje (regulamin z 1933) III. Zasady działania: -przygotowanie projektu przez referentów -dyskusja w łonie sekcji i na plenum -ogłoszenie drukiem (z uzasadnieniem) celem konsultacji -przygotowany projekt przekazywany ministrowi sprawiedliwości -projekt wnoszony do sejmu jako rządowy -od 1926 projekt ogłaszany rozporządzeniem Prezydenta z mocą ustawy. LP. Nazwa aktu Rok uchwalenia/ wydania 1. Prawo prywatne międzynarodowe i 1926 prywatne międzydzielnicowe Charakterystyka 2. Prawo autorskie Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji Rozporządzenie o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (prawo patentowe) 5. Kodeks postępowania karnego Proces mieszany: postępowanie przygotowawcze, rozprawa -zasady: prawdy materialnej, swobodnej oceny dowodów, -środki odwoławcze: apelacja, kasacja, zażalenie 19

20 6. Kodeks postępowania cywilnym 1930 Zasady: dyspozycyjności, kontradyktoryjności, prawdy formalnej, równości stron, ustności i jawności, bezpośredniości, koncentracji materiału procesowego, środki odwoławcze: apelacja, kasacja, zażalenie 7. Kodeks karny struktura: część ogólna i szczegółowa -odzwierciedlenie szkoły klasycznej i socjologicznej -zasady: nullum crimen, nulla poena, subiektywizacja: wina umyślna (dolus directus, dolus eventualis) i nieumyślna (lekkomyślność, niedbalstwo) i indywidualizacja odpowiedzialności karnej, uchylenie akcesoryjności odpowiedzialności karnej, środki zabezpieczające: środki lecznicze dla alkoholików i narkomanów, psychicznie chorych, domy pracy przymusowej, zakłady dla przestępców niepoprawnych, -podział przestępstw: zbrodnie i występki 8. Prawo o wykroczeniach Postępowanie egzekucyjne zabezpieczające i Prawo wekslowe i czekowe Kodeks zobowiązań struktura: część ogólna i szczególna -zasady: równość stron, wolność umów, uczciwość w obrocie prawnym -klauzule generalne: dobrej wiary itd. 12. Kodeks Handlowy księgi: (I o kupcu, II o czynnościach handlowych) 13. Prawo upadłościowe i układowe

21 Projekty nie uchwalone: LP. Dział prawa Rok/autor Charakterystyka 1. Prawo małżeńskie 1929, K. -zawarcie małżeństwa przed osobowe Lutostański urzędnikiem stanu cywilnego lub duchownym -separacja -po 3 latach możliwość rozwodu 2. Prawo małżeńskie majątkowe 1937, W.L. Jaworski -jurysdykcja państwowa -równouprawnienie żony i męża -system podziału dorobku (rozdzielność majątkowa): majątki odrębne w trakcie trwania małżeństwa, po ustaniu małżeństwa połączenie majątków i podział po 1/2 I. Zasady przewodnie: SĄDOWNICTWO II RP -niezawisłości sędziowskiej -nominacji sędziów -udziału czynnika społecznego (konstytucja marcowa sędziowie pokoju, sądy przysięgłych, konstytucja kwietniowa brak regulacji) SĄDY PRZYSIĘGŁYCH JEDYNIE NA TERENIE GALICJI DO 1938 ROKU -hierarchiczno-instancyjnej budowy sądownictwa. II. Podstawy prawne: -ustawa z 1928 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych I instancja sąd grodzki apelacja II instancja sąd okręgowy I instancja apelacja kasacja sąd apelacyjny - II instancja kasacja S ą d N a j w y ż s z y 21

22 KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935 Lp. Kryterium Konstytucja marcowa 1921 Konstytucja kwietniowa Zasady ustrojowe: preambuła, art ciągłość państwa polskiego -republikańska forma ustroju -zwierzchnictwo Narodu -demokracja reprezentacyjna -podział władzy -rządy parlamentarne -państwo liberalne -jednolitość państwa 2. Prezydent Art , Kadencja 7 lat Wybierany przez Zgromadzenie Narodowe Kompetencje: brak uprawnień ustawodawczych (od noweli sierpniowej: rozporządzenia z mocą ustawy) Odpowiedzialność: brak odpowiedzialności parlamentarnej, odpowiedzialność konstytucyjna przez Trybunałem Stanu 3. Sejm i Senat Art. 11 Kadencja 5 lat Sejm: 444 posłów (głosowanie powszechne) Senat: 111 posłów (głosowanie powszechne) 4. Rada Ministrów 5. Prawa polityczne i obywatelskie Art Skład: Prezes RM i ministrowie mianowani przez prezydenta Odpowiedzialność: parlamentarna (polityczna) przed Sejmem i konstytucyjna (przed Trybunałem Stanu) Odpowiedzialność solidarna i indywidualna Art. 87 i n. Czynne i bierne prawa wyborcze, prawo przynależności do Art republikańska forma ustroju -koncentracja władzy w urzędzie Prezydenta -nadrzędnym dobrem dobro państwa -prymat interesów zbiorowych nad jednostkowymi -jednolitość państwa Art Kadencja 7 lat 1.Wybierany przez Zgromadzenie Elektorów 2.Wskazywany przez ustępującego prezydenta W sytuacji zgłoszenia dwóch kandydatów: WYBORY POWSZECHNE Kompetencje: uprawnienia ustawodawcze: wydawanie dekretów z mocą ustawy Art Kadencja 5 lat Sejm: 208 posłów (głosowanie powszechne) Senat (96 senatorów (1/3 powoływana przez prezydenta, 2/3 wybory powszechne) Art. 25, Skład: Prezes RM i ministrowie mianowani przez Prezydenta Odpowiedzialność: parlamentarna przed Sejmem, polityczna (przed Prezydentem) i konstytucyjna (przed Trybunałem Stanu) Odpowiedzialność solidarna i indywidualna Zmniejszenie zakresu praw obywatelskich i politycznych, brak jednolitego wykazu, przepisy w tej 22

23 samorządów, piastowanie urzędów, równość wobec prawa, ochrona życia, wolność i ochrona mienia, prawo do ochrony pracy, prawo do bezpłatnej nauki, wolność prasy i słowa, wolność sumienia i wyznania, wolność nauki nietykalność mieszkania tajemnica korespondencji kwestii rozproszone; prawo własności, wolność sumienia i wyznania, wolność nauki 6. Nowelizacja Zmiana ustawy : Zwiększenie uprawnień Prezydenta: prawo rozwiązania sejmu i senatu, wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy, uprawnienia budżetowe Brak zmian 23