SĄDOWNICTWO OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO. Konstytucja Marcowa. /opracowanie nr 1/

Transkrypt

1 SĄDOWNICTWO OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO Konstytucja Marcowa /opracowanie nr 1/ 1) Sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RP 2) Ustawa określi organizację, zakres i sposób działania sądów 3) Sędziów mianuje Prezydent, o ile ustawa nie mówi inaczej.sędziowie pokoju z reguły wybierani są przez obywateli. Kandydat na sędziego musi spełnić odpowiednie warunki wymagane przez prawo 4) Sędziowie są niezawiśli, podlegają tylko ustawom.orzeczenia sądowe nie mogą być zmienione przez pozostałe władze (ustawodawczą i wykonawczą) 5) Sędzia nie może być złożony z urzędu, zawieszony w urzędowaniu, przeniesiony na inne miejsce urzędowania lub w stan spoczynku wbrew swojej woli, jedynie mocą orzeczenia sądowego i tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Nie dotyczy to wypadku, gdy przeniesienie sędziego na inne miejsce lub w stan spoczynku wywołane jest zmianą w organizacji sądów 6) Sędziowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności bez uprzedniej zgody sądu wskazanego w ustawie. Z wyjątkiem schwytania na gorącym uczynku, jednak i wtedy sąd może zażądać niezwłocznie uwolnienia aresztowanego 7) Sądy nie są uprawnione do badania ważności ustaw, należycie ogłoszonych 8) Rozprawy są jawne (w sprawach cywilnych i karnych) o ile ustawa nie mówi inaczej 9) Powołane zostaną sądy przysięgłych do orzekania o zbrodniach, zagrożonych cięższymi karami, przestępstwach politycznych 10) Ustanawia się Sąd Najwyższy do spraw sądowych,cywilnych i karnych 11) Ustawy określą: organizację, właściwość, tok postępowania, prawa i obowiązki członków sądów wojskowych 12) Powołany na mocy ustawy zostanie Trybunał Kompetencyjny dla rozstrzygania sporów o właściwość między władzami administracyjnymi a sądami /opracowanie nr 2/ Zgodnie z treścią Konstytucji Marcowej sądy wymierzają sprawiedliwość w imieniu RP. Droga ustawodawcza określa sposób i zakres działania sądów. Sędziowie mianowani są przez Prezydenta RP natomiast sędziowie pokoju wybierani są przez ludność. Urząd sędziowski może objąć tylko jedna osoba. Konstytucja Marcowa potwierdza także niezawisłość sędziów, którzy podlegają jedynie ustawom. Władza ustawodawcza i wykonawcza nie może wpływać na orzeczenia sądowe. Sędzia może być odwołany jedynie w wypadkach określonych w ustawie. Sędziowie nie mogą być pociągani do odpowiedzialności karnej bez zgody sądu wskazanego w ustawie, wyjątkiem jest złapanie sędziego na gorącym uczynku przestępstwa. Rozprawy sądowe zarówno w rozprawach cywilnych jak i karnych są jawne. Natomiast sądy przysięgłych powoływane są przy zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i przestępstwach politycznych. Konstytucja Marcowa ustanawia także Sąd Najwyższy do spraw sądowych, cywilnych i karnych. Istnieją również sądy wojskowe których właściwości określają osobne ustawy. Natomiast jeśli chodzi o rozstrzyganie sporów między władzami administracyjnymi a sądami, powoływany jest na mocy ustawy Trybunał Kompetencyjny. Konstytucja kwietniowa IX Wymiar Sprawiedliwości Art.64 -organami wymiaru sprawiedliwości w RP sa sądy -ze sprawowaniem urzędu sędziowskiego wiąże się niezawisłość oraz niemożność zmiany lub

2 uchylenia orzeczenia przez inne organy władzy -akty ustawodawcze, które zostały prawidłowo ogloszone nie podlegają badaniu przez sądy Art.65 -sędziów mianuje Prezydent a organizację sądów, prawa i obowiązki sędziów reguluje odrębna ustawa Art.66 -usunięcie, zawieszenie lub przeniesienie sędziego wbrew jego woli miały miejsce tylko w ustawowo określonych przypadkach i na mocy orzeczenia sądowego Art.67 -tylko w przypadku złapania na gorącym uczynku sędzia może zostać zatrzymany, w innym przypadku jedynie sąd dyscyplinarny może wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialnosci Art.68 -powszechny, nieograniczony dostęp do prawa Art.69 -akt łaski przysługiwał Prezydentowi -ustawy regulowały przypadek amnestii Art.70 - Konst. przewiduje: Sąd Najwyższy (sprawy cywilne i karne),trybunał Administracyjny (badanie legalności aktów administracyjnych),trybunał Kompetencyjny (rozstrzyganie sporów między sądami i organami władz) -odrębna organizacja sądów wojskowych Art.71 -Trybunał Stanu-orzekanie w sprawach ministrów,senatorów i posłów -Trybunał Stanu składał się z: Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i 6 sędziów -Trybunał Stanu był powoływany na 3 lata przez Prezydenta spośród sędziów sądów powszechnych delegowanych przez Izby Ustawodawcze Ustawa z 1928 r. Ustrój sądów powszechnych Ustawa dzieliła sądy powszechne na: Sędziów pokoju Sądy okręgowe Sądy grodzkie Sądy apelacyjne Sąd najwyższy (z siedzibą w Warszawie) Wszystkie te sądy wydawały wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawy szczegółowe wyznaczały zakres spraw, którymi zamiast sądów zajmowały się inne władze. 1. W sprawach cywilnych i karnych wymiar sprawiedliwości sprawują sądy powszechne które dzielimy na: sądy grodzkie oraz sędziowie pokoju, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy (z siedzibą w Warszawie). 2. Sądy powszechne nie sprawują wymiaru sprawiedliwości w przypadku spraw które ustawami szczególnymi zostały przekazane innym sądom lub władzom. 3. Tworzenie i znoszenie sądów: grodzkich, okręgowych i apelacyjnych następowało tylko w drodze ustawy. 4. Do kompetencji Ministra Sprawiedliwości należało: wydawanie postanowień dla których gmin mają być ustanowieni sędziowie pokoju, ustala ich okręgi i siedziby oraz stanowi o ich znoszeniu, w drodze rozporządzenia ustala liczbę sędziów w sądach okręgowych 5. Sądy grodzkie składają się z przynajmniej jednego sędziego, sprawy które rozpatruje sąd grodzki rozpatruje jeden sędzia. Sądy grodzkie rozpoznają sprawy powierzone im w drodze ustaw

3 postępowania sądowego i ustaw szczególnych i jako środki odwoławcze od sędziów pokoju. Sądy grodzkie również są zobowiązane udzielać pomocy sądom zagranicznym. 6. Sędziowie pokoju rozpoznają sprawy właściwe dla sądów grodzkich które zostały im powierzone, jeżeli w danej miejscowości nie ustanowiono sędziego pokoju sprawę rozpoznaje sąd grodzki. 7. Sądy okręgowe składają się z: prezesa, minimum jednego wiceprezesa oraz sędziów. Sądy okręgowe dzielą się na wydziały. Sądy okręgowe rozpoznają sprawy powierzone im przez ustawy oraz działają jako środek odwoławczy od orzeczeń sądów grodzkich. Jeżeli sprawa nie należy do właściwości innych sądów w sądzie okręgowym jest rozpoznawana w pierwszej instancji. SĘDZIOWIE POKOJU - Byli powoływani przez ministra spraw wewnętrznych w drodze rozporządzenia. W ten sam sposób wyznaczano im okręgi, siedziby a także składano z urzędu. - Mieli rozpoznawać część spraw należących do sądów grodzkich. Zakres prowadzonych spraw wyznaczała im ustawa. -Jeżeli w danym miejscu nie funkcjonował sędzia pokoju, sądem właściwym do Rozpoznania sprawy był sąd grodzki. -Sędziami mieli zostawać ludzie cieszący się w danej społeczności szacunkiem, niekoniecznie posiadający wykształcenie prawnicze. - Ostatecznie pomysł nie sprawdził się ani nie został w pełni wprowadzony w życie. Tacy sędziowie funkcjonowali jedynie w byłym zaborze pruskim. SĄDY GRODZKIE /opracowanie 1/ -Były tworzone w drodze ustawy. -Sąd grodzki składał się z jednego lub więcej sędziów. Jeden (lub jedyny) z nich pełnił funkcję naczelnika sądu. -Kompetencje: Rozpoznawały sprawy powierzone im przez ustawy postępowania sądowego i szczególne Rozpoznawały środki odwoławcze od orzeczeń sędziów pokoju. Spełniały konkretne czynności sądowe na rzecz innych sądów oraz czasami innych władz państwowych Uczestniczyły w sądowej współpracy zagranicznej, o ile była odwzajemniana. SĄD GRODZKI /opracowanie 2/ rozpoznaje sprawy W I instancji - sprawy handlowe, wymienione w ustawach w składzie 1 Sędzia okręgowy, który przewodniczy i 2 Sędziów handlowych; w określonych miejscowościach o zwiększonym ruchu handlowym W sprawach karnych należących do zakresu działania sądów dla nieletnich rozpoznaje 1 Sędzia SĄD OKRĘGOWY [opracowanie 1] 1. Sąd okręgowy składa się z jednego prezesa, jednego lub kilku wiceprezesów oraz z jednego lub kilku sędziów. 2. Sądy okręgowe dzielą się na wydziały.

4 3. Sądy okręgowe rozpoznają sprawy powierzone im przez ustawy postępowania sądowego i ustawy szczególne. Ponadto rozpatrują apelacje (czyli środki odwoławcze) od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji przez sądy grodzkie, a także rozpoznają postanowienia sędziów śledczych. 4. Sądy okręgowe rozpoznają w pierwszej instancji sprawy, które nie należą do właściwości innych sądów. 5. Sądy okręgowe rozpoznają środki odwoławcze (apelacje) od orzeczeń sądów grodzkich w składzie dwóch sędziów okręgowych (jeden z nich równocześnie przewodniczy składowi sędziowskiemu), oraz jednego sędziego grodzkiego. 6. W miejscowościach o znacznym ruchu handlowym, sądy grodzkie rozpoznają w pierwszej instancji sprawy handlowe wymienione w ustawach. 7. Sąd obraduje w składzie jednego sędziego okręgowego, który jest jednocześnie przewodniczącym składu sędziowskiego i dwóch sędziów handlowych. 8. Wydziały handlowe sądów będą tworzone przy sądach okręgowych. Sądy okręgowe, przy których ma zostać stworzony wydział handlowy zostaną wskazane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości wydanym w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. 9. Sprawy karne nieletnich rozpatruje jeden sędzia. 10. W skład zespołu orzekającego rozpatrującego apelację od orzeczenia sądu grodzkiego dotyczącego sprawy nieletniego wchodzi zamiast sędziego grodzkiego, sędzia dla nieletnich. 11. Sądy okręgowe orzekają w składzie trzech sędziów. Wyjątek stanowią sprawy handlowe (jeden sędzia sądu okręgowego i dwóch sędziów handlowych) i nieletnich (jeden sędzia). 12. W składzie sądzącym sądu okręgowego może brać udział zastępczo jeden sędzia grodzki, który nie może jednak być przewodniczącym składu sędziowskiego. SĄD OKRĘGOWY [opracowanie 2] skład Prezes Jeden lub kilku Wiceprezesów Kilku Sędziów rozpoznaje sprawy I instancji sprawy nie należące do właściwości innych Sądów. Powierzone przez ustawy postępowania sądowego i ustawy szczególne. O ile ustawy nie stanowią inaczej środki odwoławcze od orzeczeń Sądów Grodzkich wydanych w I instancji i od postanowień Sędziów śledczych ( Skład 2 Sędziów okręgowych z których jeden przewodniczy i Sędziego grodzkiego.) skład sądzący 3 sędziów, o ile ustawy inaczej nie mówią zastępczo może brać udział 1 Sędzia Grodzki który nie może być jednak przewodniczącym Sąd Okręgowy z udziałem przysięgłych, jako sąd przysięgłych składa się z : trybunału ( 1 Przewodniczący i 2 Sędziów okręgowych ) ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH ( 12 przysiegłych ). Dzieli się na wydziały W ramach Sądów Okręgowych wydziały handlowe w składzie 1 Sędziego okręgowego, 2 ławników mianowanych przez Ministra Sprawiedliwości z praktyków zgłoszonych przez Izby przemysłowohandlowe SĄD APELACYJNY skład Prezes

5 Jeden lub kilku wiceprezesów Sędziowie rozpoznaje - Środki odwoławcze od orzeczeń Sądów Okręgowych, o ile ustawa nie stanowi inaczej. II instancja Orzekają w sprawach przekazanych im przez ustawy. I instancja orzeka w składzie 3 Sędziów Dzieli się na wydziały SĄD NAJWYŻSZY Sąd Najwyższy najwyższa instancja dla sądów powszechnych. Rozpatrywał odwołania od orzeczeń sądów apelacyjnych, orzekał w innych sprawach przekazanych mu w drodze ustawy oraz rozpatrywał środki odwoławcze od orzeczeń sądów okręgowych i sądów przysięgłych Czuwał nad jednolitością orzecznictwa sądowego. W skład Sądu Najwyższego wchodzili: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie. SN dzielił się na izby: Cywilną, Karną i do spraw adwokatury (ta ostatnia dopiero pod koniec okresu międzywojennego). Liczbę Izb cywilnych określał w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości. Swoje orzeczenia Sąd Najwyższy wydawał w składzie trzyosobowym, po wysłuchaniu w danej sprawie wniosków Prokuratora. W wyjątkowych sytuacjach orzekano w składzie rozszerzonym: 1) SN rozstrzyga z w składzie 7 sędziów, gdy skład sądzący przedstawia zasadę prawną budząca wątpliwości. Następnie wpisuje ją do księgi zasada prawnych. 2) SN rozstrzyga w składzie Całej Izby (do powzięcia uchwały potrzeba jest obecność co najmniej połowy jej członków), gdy skład sądzący zamierza odstąpić od zasady prawnej, wpisanej do księgi. 3) Rozstrzygnięcie zapada natomiast na Zgromadzeniu Ogólnym, jeśli skład sądzący jednej Izby zamierza odstąpić od zasady prawnej w pisanej do księgi innej Izby. Istotne jest również, że odstąpienie od zasady prawnej powziętej przez jedną z izb lub Zgromadzenie Ogólne może nastąpić tylko w drodze ponownego rozstrzygnięcia Izby lub Zgromadzenia Ogólnego. 1) SN w składzie całej Izby wyjaśnia przepisy prawne, budzące wątpliwości lub, których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie na wniosek: Ministra Sprawiedliwości, pierwszego prezesa lub prezesa danej izby. Izba może również poddać zagadnienie prawne do rozpoznania Zgromadzeniu Ogólnemu. Uchwały Izby czy tez Zgromadzenia Ogólnego Wpisuje się do księgi zasad prawnych. ORGANIZACJA I DZIAŁANIE SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH W II RZECZPOSPOLITEJ Sąd okręgowy działa z udziałem przysięgłych jako sąd przysięgłych i składa się z trybunału i ławy przysięgłych (czynnik społeczny w sądownictwie). SKŁAD TRYBUNAŁU: przewodniczący dwóch sędziów okręgowych SKŁAD ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH: 12 przysięgłych ORGANIZACJA SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH: Prezes sądu apelacyjnego corocznie w listopadzie (a czasem także w razie potrzeby w trakcie roku) wyznaczał dla każdych roków sądu przysięgłych w swoim okręgu: przewodniczących i ich zastępców spośród sędziów okręgowych przedstawionych przez Prezesa Sądu Okręgowego. Roki sadów przysięgłych odbywały się w siedzibie sądu okręgowego.

6 DZIAŁALNOŚĆ SĄDÓW PRZYSIĘGŁYCH: Działalność sądów przysięgłych mogła być zawieszona w odniesieniu do wszystkich przestępstw lub niektórych rodzajów przestępstw, na całym obszarze państwa lub tylko w niektórych okręgach. Powodem zawieszenia działalności sądów przysięgłych była troska o porządek publiczny lub bezpieczeństwo publiczne. Rozporządzenie o zawieszeniu działalności sądów przysięgłych wydawała Rada Ministrów za zezwoleniem Prezydenta RP. KWESTIA STANU WYJĄTKOWEGO LUB WOJENNEGO: W przypadku wprowadzenia stanu wyjątkowego lub wojennego w siedzibie sądu okręgowego, działalność sądu przysięgłych ulegała zawieszeniu z mocy prawa w całym okręgu. W sytuacji gdy działalność sądów przysięgłych uległa zawieszeniu, sprawy którymi zajmowały się sądy przysięgłe przechodziły w rozpoznanie sądów okręgowych. VARIA Sędzią pokoju może zostać osoba posiadająca obywatelstwo polskie, pełnię praw cywilnych i obywatelskich, mieszkająca przynajmniej od roku w danym okręgu, o nieskazitelnym charakterze, mająca minimum 30 lat, władająca biegle językiem polskim i mająca wykształcenie co najmniej średnie. Nie może nim zostać: poseł lub senator, funkcjonariusz państwowy lub wojskowy w służbie czynnej, duchowny, zakonnik, adwokat, notariusz, osoba przeciwko, której toczy się postępowanie karne. Sędziów handlowych mianuje Minister Sprawiedliwości na 3 lata, spośród osób proponowanych przez właściwe izby przemysłowo-handlowe. Swe obowiązki pełnią bezpłatnie. Kandydat na sędziego handlowego musi spełniać takie warunki jak kandydat na sędziego pokoju + posiadać praktyczną znajomość obrotu handlowego i zwyczajów handlowych. Obowiązki przysięgłego mogą sprawować osoby płci męskiej, które posiadają obywatelstwo polskie, pełnię praw cywilnych i obywatelskich, ukończyły nie mniej niż 30 i nie więcej niż 70 lat, mieszkają od dwóch lat na obszarze danej gminy, władają językiem polskim. Do czasu ujednolicenia przepisów dotyczących sądów przysięgłych, w mocy pozostają dotychczasowe przepisy o składzie sądzących (dwóch sędziów zawodowych i pięciu niezawodowych). Prokurator stoi na straży ustaw. Naczelnym prokuratorem jest Minister Sprawiedliwości. Prawo kontroli mają: Minister Sprawiedliwości - wobec wszystkich urzędów prokuratorskich, pierwszy Prokurator Sądu Najwyższego wobec prokuratorów i wiceprokuratorów Sądu Najwyższego, prokuratorzy apelacyjni i okręgowi wobec prokuratorów, wiceprokuratorów i podprokuratorów danych okręgów. Podprokuratorów okręgowych mianuje Minister Sprawiedliwości, a wiceprokuratorów okręgowych i apelacyjnych Prezydent RP na wniosek Ministra Sprawiedliwości.