Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych

Transkrypt

1 ARTYKUŁY Chrońmy Przyr. Ojcz. 71 (3): , 2015 Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych Soricomorphs and rodents of the Ujście Warty Na onal Park and the surrounding area GRZEGORZ WOJTASZYN 1, TOMASZ RUTKOWSKI 1, GRZEGORZ LESIŃSKI 2, WOJCIECH STEPHAN 1, MAGDALENA BARTOSZEWICZ 3 1 Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra Poznań, ul. Stolarska 7/3 grzegwojt2@wp.pl, pardosa@gazeta.pl, wssteven@wp.pl Słońsk, ul. Szpitalna 2 madzialena.b@wp.pl 2 Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Warszawa, ul. Nowoursynowska 159C glesinski@wp.pl Słowa kluczowe: Soricomorpha, Roden a, drobne ssaki, dolina rzeczna, tereny zalewowe, zachodnia Polska. W latach w celu rozpoznania składu gatunkowego drobnych ssaków na obszarze Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych prowadzono badania za pomocą następujących metod: (1) odłowów w pułapki żywołowne na 18 stanowiskach, (2) analizy pokarmu norki amerykańskiej Neovison vison i szopa pracza Procyon lotor z terenu zalewowego Parku Narodowego (położonego w międzywalu Warty), (3) analizy pokarmu płomykówki Tyto alba z 7 stanowisk, (4) obserwacji oraz danych od innych osób. Łącznie stwierdzono 17 gatunków (5 z rzędu ryjówkokształtnych Soricomorpha i 12 z rzędu gryzoni Rodentia). We wszystkich siedliskach wilgotnych obserwowano nornika północnego Microtus oeconomus, karczownika Arvicola amphibius, ryjówkę malutką Sorex minutus i rzęsorka rzeczka Neomys fodiens. Rzadko stwierdzano zębiełka karliczka Crocidura suaveolens i nornika burego Microtus agrestis. Wykazany skład gatunkowy jest charakterystyczny dla dolin rzecznych i zbliżony do występującego na innych obszarach o podobnym charakterze np. doliny Biebrzy. Wstęp Park Narodowy Ujście Warty (PNUW) jest znany głównie jako ważna ostoja ptaków, a większość prowadzonych tu badań skupiało się na aspektach dotyczących awifauny (Grimmet, Jones 1989; Gromadzki i in. 1994; Ehrnsberger i in. 1999). Badania teriologiczne dotyczyły przede wszystkim ssaków inwazyjnych: norki amerykańskiej Neovison vison i szopa pracza Procyon lotor (Bartoszewicz, Zalewski 2001, 2003; Bartoszewicz 2003; Bartoszewicz i in. 2008; Zalewski i in. 2010, 2011; Okarma i in. 2012; Zalewski, Bartoszewicz 2012; Biedrzycka i in. 2014). Drobne ssaki należące do rzędów ryjówkokształtnych Soricomorpha i gryzoni Rodentia nie były dotąd przedmiotem systematycznych 179

2 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 badań na tym terenie. Niewiele danych zebrano także w granicach obszaru Natura 2000 Ujście Warty, poza PNUW. Dotychczasowe informacje na temat drobnych ssaków z obecnego Parku Narodowego pochodzą głównie z analiz składu pokarmu sów i ptaków szponiastych. Zimowy skład pokarmu płomykówki Tyto alba ze zrzutek zebranych na terenie ówczesnego rezerwatu przyrody Słońsk opisał Ruprecht (1993), a analizę zrzutek płomykówki oraz myszołowa zwyczajnego Buteo buteo i myszołowa włochatego B. lagopus opublikowali Indyk i inni (1996). Przyczynkowa informacja dotycząca występowania zębiełka karliczka Crocidura suaveolens w pokarmie płomykówki z obecnego Parku pochodzi z pracy Bartoszewicz (1997a). Dane na temat śmiertelności ssaków (zawierające także informacje o drobnych ssakach) na drodze graniczącej z PNUW przedstawiła Bartoszewicz (1997b). Opublikowano ponadto dane dotyczące drobnych ssaków w składzie pokarmu norki amerykańskiej zasiedlającej ujście Warty (Bartoszewicz 2003; Bartoszewicz, Zalewski 2003; Zalewski, Bartoszewicz 2012). Dane na temat ssaków w składzie pokarmu płomykówki z kościołów znajdujących się nieopodal Parku w Czarnowie, Gronowie, Żabicach i Pamięcinie zawarte zostały w pracy Ważnej i innych (2011). Celem badań było rozpoznanie składu gatunkowego wybranych rzędów ssaków PNUW i Obszaru Natura 2000 Ujście Warty oraz ocena udziału poszczególnych gatunków w zgrupowaniach. Teren badań Teren badań położony jest na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej, w makroregionie Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, w mezoregionie Kotlina Gorzowska (Kondracki 2001). PNUW obejmuje ujściowy odcinek rzeki Warty do Odry i zajmuje powierzchnię 8074 ha (Park Narodowy Ujście Warty 2014), a obszar Natura 2000 Ujście Warty PLC powierzchnię ha (SDF Obszaru Natura 2000 Ujście Warty 2001, aktualizacja 2007). Badaniami objęto terasę zalewową Warty, przy jej ujściu do Odry, wraz z kostrzyńskim zbiornikiem retencyjnym i fragmentem doliny Odry, poprzecinaną licznymi odnogami cieków, starorzeczami i kanałami melioracyjnymi. Charakterystyczne dla tego terenu są częste i cykliczne wylewy rzek oraz utrzymujące się płytkie, rozległe rozlewiska. Na terenach zalewowych dominują łąki i pastwiska, szuwary, zarośla wierzb i łęgi wierzbowe. Prawie co roku ponad 1/3 obszaru Parku Narodowego jest zalewana przez wodę. Roczne wahania poziomu wody dochodzą do 3,5 metra, a najwyższy poziom wody występuje przeważnie w marcu lub kwietniu. Zdarzają się ponadto silne zmiany poziomu wód między wczesną wiosną a późną jesienią, a także wahania dobowe dochodzące do 40 cm. Na obszarze poza wałami dominują ekstensywnie użytkowane łąki i pola orne. Na krawędzi dolin wykształciły się płaty muraw kserotermicznych (SDF Obszaru Natura 2000 Ujście Warty 2001, aktualizacja 2007). Powierzchnia leśna Parku Narodowego zajmuje tylko 81,73 ha (około 1% powierzchni PNUW) (Park Narodowy Ujście Warty 2014). Metody badań Większość danych dotyczących ryjówkokształtnych oraz gryzoni zebrano w latach w Parku Narodowym Ujście Warty oraz w Obszarze Natura 2000 Ujście Warty. Uwzględniono także pojedyncze informacje ze stanowisk położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Parku oraz Obszaru Natura Ponadto niektóre dane pochodzą z innych okresów: dotyczące składu pokarmu szopa pracza i norki amerykańskiej oraz zebrane podczas badań nad bezkręgowcami. Wszystkie wykorzystane w pracy dane pochodzą z lat Odłowy drobnych ssaków Ssaki odławiano w pułapki żywołowne w latach 2012 i 2013 od wiosny do jesieni, w okresach i na stanowiskach pozwalających na umieszczenie pułapek w miejscach niezalewanych wodą. Miejsca odłowów wybrano w taki spo- 180

3 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych Ryc. 1. Obszar badań: a obszar Parku Narodowego, b obszar otuliny Parku Narodowego, c teren zabudowany, d cieki i zbiorniki wodne, e miejsca odłowu drobnych ssaków, f miejsca zbioru zrzutek płomykówki, g miejsca zbioru odchodów norki amerykańskiej i szopa pracza, h drogi i linia kolejowa Fig. 1. Study area: a Na onal Park, b the buffer zone of the Na onal Park, c built-up area, d watercourses and water bodies, e loca on of the small mammals trapping sites, f loca on of the collec on sites of barn owl pellets, g loca on of the collec on sites of American mink and raccoon droppings, h roads and railway line sób, aby uwzględnić wszystkie charakterystyczne typy środowisk PNUW. Odłowy prowadzono głównie w różnych środowiskach hydrogenicznych najliczniej reprezentowanych i charakterystycznych dla Parku, ale także w miejscach bardziej suchych. Odłowy prowadzono na 18 stanowiskach: jedno mieściło się na Obszarze Natura 2000 (1. w parku w Dąbroszynie w sąsiedztwie Parku Narodowego), a 17 wyznaczono na terenie PNUW (2. Dąbroszyńska Droga, 3. Śluza, 4. Bobrowa Droga, 5. Olszynki, 6. Kamieńska Grobla, 7. Niwka, 8. Ownicki Most, 9. Parking Grusza Kłopotowo Most, 10. Jezioro Sierżant, 11. Stacja Pomp, 12. Mostek Chyrzyno, 13. Mostek Słowik, 14. Mostek Strefa, 15. Zjazd przy Czerwonym Kanale, 16. Turzycowisko przy Czarnowskiej Górce, 17. Czarnowska Górka, 18. Lasek przy Górkach) (ryc. 1). Na każdym stanowisku odłowy prowadzono zwykle przez jedną noc. Stosowano drewniane pułapki żywołowne z zapadką. Na każdym stanowisku ustawiano po 25 żywołówek, w których znajdowała się przynęta. Jako przynętę wykorzystywano mieszanki nasion i owo- 181

4 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 ców oraz smażony chleb (w celu odłowów gryzoni) i mięso (w celu odłowów ryjówkokształtnych). Pułapki były eksponowane od zmierzchu do świtu (sprawdzane przynajmniej dwa razy podczas nocy). W ostatnim etapie badań wykorzystano na niektórych stanowiskach większą liczbę pułapek (do 50) i zastosowano także pułapki stożkowe (do 20) z mięsem. Wówczas, przy większej liczbie pułapek, kontrole odbywały się cztero- lub pięciokrotnie podczas nocy. Schwytane ssaki po oznaczeniu gatunku były znaczone markerem (w celu rozpoznania przy powtórnym złowieniu) i wypuszczane w miejscu odłowu. Na wykonanie odłowów uzyskano zezwolenie Ministra Środowiska nr DLPpn /21193/12/RS z dnia 30 maja 2012 roku. Analiza składu pokarmu norek amerykańskich i szopów praczy Skład diety norki amerykańskiej badano na podstawie resztek pokarmu znalezionych w odchodach, zebranych od stycznia 1995 do maja 2000 roku. W sumie przeanalizowano 1627 porcji odchodów. Odchody zbierano na dwóch powierzchniach różniących się pod względem siedliskowym. Powierzchnia brzegowa obejmowała pas szerokości 0,5 km i długości 11,4 km, położony wzdłuż wałów ograniczających rozlewiska. Powierzchnia zalewana zlokalizowana była w centralnej części obszaru zalewowego i pozostawała pod wodą przez znaczną część roku (ryc. 1). Badania składu pokarmu szopa pracza oparto na analizie 150 prób odchodów zebranych w latach na całym obszarze zalewowym Parku Narodowego. W obu przypadkach próby płukano na sicie pod bieżącą wodą, a następnie suszono. Segregowano rozpoznawalne części (zęby, włosy, pióra, kości, łuski, części pancerza bezkręgowców) i oznaczano z użyciem binokularu. Z włosów i piór wykonywano preparaty mikroskopowe. W celu identyfikacji resztek zdobyczy posługiwano się dostępnymi kluczami. Ssaki klasyfikowano do gatunków lub rodzajów. Analiza składu pokarmu sów Oznaczano szczątki ssaków wypreparowanych ze zrzutek płomykówki z 7 stanowisk leżących w sąsiedztwie PNUW. Zrzutki płomykówki zebrano w kościołach w Czarnowie, Le mierzycach, Przemysławiu, Żabicach, Słońsku, Pamięcinie i w forcie w Żabicach (ryc. 1). Ze zrzutek wypreparowywano czaszki, żuchwy i większe kości szkieletu. Liczebność osobników ustalono na podstawie przewagi ilościowej któregoś z elementów policzalnych (czaszka, prawa i lewa połówka żuchwy). W objętych badaniami próbach stwierdzono łącznie 1069 ofiar kręgowców. Udział procentowy poszczególnych gatunków w diecie sowy obliczano w stosunku do całkowitej liczby drobnych kręgowców zjedzonych przez sowę na danym stanowisku przyjętej jako 100%, na podstawie metodyki zaproponowanej przez Ruprechta (1979). Przy niewielkiej liczbie ofiar (poniżej 50 osobników) nie wyliczano ich procentowego udziału. Gatunki ssaków oznaczano głównie za pomocą klucza pod redakcją Pucka (1984) i kolekcji porównawczej. Inne metody badań Zbierano i oznaczano martwe ssaki znalezione na terenie PNUW i w bezpośrednim jego sąsiedztwie, także na drogach. Opisywano bezpośrednie obserwacje ssaków oraz śladów ich występowania w różnych siedliskach. Część danych o ryjówkokształtnych zebrano podczas badań nad bezkręgowcami prowadzonych w 2014 roku. Uwzględniono ponadto informacje na temat drobnych ssaków uzyskane od pracowników PNUW. Wyniki W PNUW wykazano dotychczas pięć gatunków ryjówkokształtnych: kreta Talpa europaea, ryjówkę malutką Sorex minutus, ryjówkę aksamitną S. araneus, rzęsorka rzeczka Neomys fodiens, zębiełka karliczka Crocidura suaveolens. Spośród gryzoni stwierdzono dziewięć gatunków: mysz zaroślową Apodemus sylvaticus, mysz leśną A. flavicollis, mysz polną A. agrarius, badylarkę Micromys minutus, szczura wędrow- 182

5 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych nego Rattus norvegicus, nornicę rudą Myodes glareolus, nornika północnego Microtus oeconomus, nornika zwyczajnego M. arvalis, karczownika Arvicola amphibius, a w sąsiedztwie PNUW kolejne trzy gatunki: nornika burego Microtus agrestis, mysz domową Mus musculus i wiewiórkę pospolitą Sciurus vulgaris. Odłowy drobnych ssaków Na terenie badań odłowiono w pułapki żywołowne łącznie 83 osobniki z 13 gatunków drobnych ssaków naziemnych. Dwanaście gatunków stwierdzono w PNUW, a jeden został wykazany poza Parkiem, na Obszarze Natura Największą liczbę gatunków (9) stwierdzono w różnego typu zadrzewieniach, po siedem gatunków w turzycowiskach i na suchych murawach, a w trzcinowiskach sześć. W otwartych siedliskach wilgotnych najczęściej łowiono ryjówkę malutką, mysz polną i nornika północnego, natomiast w zadrzewieniach dominowały myszy leśne (tab. 1). Obserwacje i inne stwierdzenia Na podstawie bezpośrednich obserwacji i stwierdzeń martwych osobników wykazano sześć gatunków drobnych ssaków. Jako martwe stwierdzano zwykle gatunki z rzędu Soricomorpha. Znaleziono gniazda badylarki. Kilka obserwacji dotyczyło karczownika. W wielu miejscach obserwowano ślady aktywności kretów (tab. 2). Ponadto podczas badań nad norką amerykańską w latach przypadkowo chwytane były szczury wędrowne, a podczas badań bezkręgowców łapano ryjówki malutkie. Tab. 1. Liczba osobników poszczególnych gatunków małych ssaków odłowionych w pułapki w różnych siedliskach PNUW i okolicy Table 1. The number of individuals of each small mammal species trapped in different habitats of UWNP and its vicinity Gatunek Species Trzcinowiska/ brzegi wód Reed beds/ water shores Turzycowiska/ mokre łąki Sedge meadows/ wet meadows Zadrzewienia wierzbowe/ olsy Willow thickets/alder carrs Suche łąki/ murawy Dry grasslands/ psammophilous grasslands Razem Total (%) Ryjówka aksamitna Sorex araneus (7,2) Ryjówka malutka Sorex minutus (15,7) Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens (3,6) Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens (1,2) Nornica ruda Myodes glareolus (2,4) Nornik zwyczajny Microtus arvalis (4,8) Nornik północny Microtus oeconomus (15,7) Nornik bury Microtus agres s* (1,2) Karczownik Arvicola amphibius (1,2) Badylarka Micromys minutus (2,4) Mysz polna Apodemus agrarius (16,9) Mysz zaroślowa Apodemus sylva cus (3,6) Mysz leśna Apodemus flavicollis (21,7) Myszy Apodemus sylva cus/flavicollis (2,4) Razem/ Total (100,0) Liczba gatunków/ Number of species *odłowiony tylko na stanowisku w sąsiedztwie PNUW w Dąbroszynie *caught only at a site in the vicinity of Ujście Warty NP in Dąbroszyn 183

6 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 Drobne ssaki w pokarmie norek amerykańskich i szopów praczy Jesienią i zimą podstawą pożywienia norki amerykańskiej były gryzonie i ssaki owadożerne. Na terenach zalewowych PNUW stanowiły one blisko 56% biomasy pokarmu. Wiosną i latem w sezonie lęgowym i podczas pierzenia się ptaków skład pokarmu norki zmieniał się radykalnie. Ssaki nie były już tak ważnym komponentem diety ich udział spadał do około 20% na powierzchni zalewowej, a na obrzeżach rozlewisk do 26%. Główny wiosenny składnik pokarmu norki stanowiły ptaki. Natomiast najważniejszym źródłem pokarmu szopów praczy na terenach podmokłych były ssaki: 34% biomasy stanowiły gryzonie (w tym piżmak nie- Tab. 2. Obserwacje małych ssaków i śladów ich występowania w PNUW i okolicy w latach Table 2. Observa ons of small mammals and traces of their occurrence in UWNP and its vicinity in Gatunek/ Species Data/ Date Stanowisko i siedlisko/ Site and habitat Uwagi/ Comments Ryjówka aksamitna Sorex araneus Murawa przy Mościczkowej Drodze Psammophilous grassland near Mościczkowa Droga Turzycowisko przy Czarnowskiej Górce Sedge meadow next to Czarnowska Górka Niwka, przy skrzyżowaniu dróg przechodzących przez łąki i turzycowiska Niwka, at the intersec on of roads passing through meadows and sedge meadows Martwy osobnik Dead specimen Martwy osobnik Dead specimen Martwy osobnik Dead specimen Ryjówka malutka Sorex minutus Kret Talpa europaea Karczownik Arvicola amphibius Badylarka Micromys minutus Wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris Niwka Niwka Chyrzyno 1 Sz. Śródecki niepubl./unpubl. data Wyniesienie na murawie przy Mościczkowej Drodze Upheaval on the grassland near Mościczkowa Droga Przy Czarnowskiej Górce Next to Czarnowska Górka Pomiędzy Ownickim Mostem a Kłopotowem na drodze przechodzącej przez łąki i turzycowiska Between Ownicki Bridge and Kłopotowo on the road passing through meadows and sedge meadows Większość obszarów PNUW nie zalanych wodą Most of the Ujście Warty NP areas not flooded with water Chyrzyno siedziba Parku Narodowego Chyrzyno Na onal Park main office Przy Kanale Warnickim Next to Warnicki Canal Przy Kamieńskiej Grobli Next to Kamieńska Dyke Słońsk Martwy osobnik Dead specimen Martwy osobnik Dead specimen Martwy na drodze Roadkill Obecność kopców Presence of molehills Martwy osobnik 1 Dead specimen Obserwacja żywego osobnika Observa on of a living specimen Obserwacja żywego osobnika 1 Observa on of living specimen Osobnik schwytany przez kota 1 Specimen caught by a cat Obecność gniazda The presence of a nest Aleja lipowa Lime tree alley 184

7 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych Tab. 3. Gatunki małych ssaków w pokarmie (w % biomasy ofiar) norek amerykańskich i szopów praczy w PNUW stwierdzone w odchodach zebranych w międzywalu rzeki Warty Table 3. Species of small mammals in the diet (in % of the biomass of prey) of American minks and raccoons in the Ujście Warty NP found in droppings collected in the Warta and Odra inter-embankment zone Gatunek Species Norka amerykańska* Neovison vison Szop pracz Procyon lotor Ryjówka aksamitna Sorex araneus 0 3,1 Sorex spp. 0 0,5 0,0 Nornica ruda Myodes glareolus 0 0,8 0,4 Nornik zwyczajny Microtus arvalis 0 1,0 0,0 Nornik północny Microtus oeconomus 0 8,7 7,8 Microtus spp. 0 21,9 16,3 Karczownik Arvicola amphibius 0 10,2 3,1 Ra us spp. 0 1,0 0,0 Badylarka Micromys minutus 0 1,6 0,0 Apodemus spp. 0 4,6 0,7 * W przypadku norki amerykańskiej podano zakres wartości, ze względu na sezonową i wieloletnią zmienność diety * In the case of American mink, a range of values is presented due to the seasonal and long-term variability in the diet analizowany w tej pracy jako gatunek o średnich rozmiarach), głównie norniki, 3,1% stanowiła ryjówka aksamitna (tab. 3). Inne kręgowce miały mniejsze znaczenie w diecie. Ptaki stanowiły 15% pokarmu, 13% płazy, 12% ryby, 8% owady. Stwierdzono też padlinę większych ssaków (dzik, jeleniowate). Analiza składu pokarmu sów Analiza diety płomykówki spoza terenu PNUW pozwoliła wykazać 15 gatunków drobnych ssaków (tab. 4). Sowa ta najczęściej chwytała nornika zwyczajnego (8,9 62,0%), nornika północnego (2,6 29,0%) i ryjówkę aksamitną (14,0 33,0%), a udział innych ofiar nie przekraczał 5%. Dyskusja Przegląd stwierdzonych gatunków Ryjówkokształtne Soricomorpha Ryjówka aksamitna Sorex araneus. Występowała w większości badanych biotopów, w odłowach stanowiła 7,2% drobnych ssaków (tab. 1). Martwe osobniki obserwowano na kilku stanowiskach (tab. 2). Była obecna w pokarmie szo- pa pracza 3,1% (tab. 3) i stwierdzana na drogach sąsiadujących z PNUW jako ofiara kolizji (Bartoszewicz 1997b). W zrzutkach płomykówek z terenu PNUW stanowiła 51,4% w badaniach Ruprechta (1993) i 24,4% w badaniach Indyka i innych (1996), a w zrzutkach myszołowa 1,1% (Indyk i in. 1996). Występowała także w pokarmie płomykówek zasiedlających strychy w sąsiedztwie PNUW do 33,0% ofiar tego ptaka (tab. 4). Podobny udział tej ryjówki (15,0 39,6%) wykazano w pracy Ważnej i innych (2011) ze stanowisk z sąsiedztwa PNUW (z Czarnowa, Gronowa, Żabic i Pamięcina). Ryjówka malutka Sorex minutus.w odłowach na terenie PNUW stanowiła około 15,7% i występowała we wszystkich charakterystycznych dla tego terenu siedliskach (tab. 1). Martwy osobnik został zebrany na murawie przy Mościczkowej Drodze (tab. 2). Pojedyncze osobniki wykazano w badaniach nad śmiertelnością ssaków na drodze w sąsiedztwie Parku (Bartoszewicz 1997b). W zrzutkach płomykówek z terenu PNUW stanowiła 8,0% w badaniach Ruprechta (1993) oraz 9,2% w badaniach Indyka i innych (1996). W składzie pokarmu płomykówek zasiedlających strychy w sąsiedztwie Parku jej udział wyniósł do 17,8% 185

8 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 Tab. 4. Skład pokarmu płomykówek na stanowiskach położonych w sąsiedztwie PNUW na podstawie analizy zawartości wypluwek zebranych w latach Table 4. The composi on of the diet of barn owls from sites located in the vicinity of the Ujście Warty NP based on the analysis of the content of pellets collected in Gatunek Species Ryjówka aksamitna Sorex araneus Ryjówka malutka Sorex minutes Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens Nornica ruda Myodes glareolus Nornik zwyczajny Microtus arvalis Nornik północny Microtus oeconomus Nornik bury Microtus agres s Czarnów Lemierzyce Przemysław Żabice Słońsk Fort Żabice Pamięcin N % N % N % N % N % N % N % 81 33, ,0 0 x ,0 10 x 3 x 19 21, ,0 2 2,6 0 x 25 4,1 2 x 0 x 16 17,8 15 6,1 1 1,3 0 x 4 0,7 0 x 0 x 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 x 2 0,3 1 x 0 x 0 0,0 5 2,0 0 0,0 0 x 5 0,8 0 x 4 x 2 2,2 22 8, ,0 7 x ,0 14 x 2 x 39 43, ,0 2 2,6 0 x ,0 0 x 2 x 4 4,4 2 0,8 0 0,0 0 x 2 0,3 0 x 0 x 0 0,0 Microtus spp. 3 1,2 6 7,8 0 x 13 2,2 2 x 0 x 1 1,1 Karczownik Arvicola amphibius 2 0,8 0 0,0 0 x 3 0,5 0 x 0 x 0 0,0 Szczur wędrowny Ra us norvegicus 0 0,0 0 0,0 0 x 0 0,0 1 x 0 x 0 0,0 Mysz domowa Mus musculus 0 0,0 0 0,0 0 x 7 1,2 0 x 2 x 1 1,1 Mysz polna Apodemus agrarius 4 1,6 3 3,9 0 x 27 4,5 1 x 3 x 2 2,2 Mysz zaroślowa Apodemus sylva cus 3 1,2 3 3,9 0 x 11 1,8 1 x 0 x 3 3,3 Mysz leśna Apodemus flavicollis 0 0,0 0 0,0 0 x 9 1,5 0 x 1 x 0 0,0 Apodemus spp. 4 1,6 0 0,0 0 x 14 2,3 0 x 0 x 1 1,1 Badylarka Micromys minutus 2 0,8 1 1,3 0 x 17 2,8 1 x 4 x 2 2,2 Nietoperze Chiroptera 0 0,0 0 0,0 0 x 1 0,2 1 x 0 x 0 0,0 Ptaki Aves 2 0,8 0 0,0 0 x 5 0,8 0 x 0 x 0 0,0 Razem/ Total , , , ,0 x przy niewielkiej liczbie ofiar (n < 50) nie wyliczano ich procentowego udziału x with a small number of prey (n < 50) their percentage was not calculated (tab. 4), a w pracy Ważnej i innych (2011) w kościołach z sąsiedztwa PNUW (z Czarnowa, Gronowa, Żabic i Pamięcina) maksymalnie 11,2%. Podczas badań bezkręgowców przypadkowo schwytano siedem osobników tego gatunku na Czarnowskiej Górce. Rzęsorek rzeczek Neomys fodiens. Odłowiony na trzech stanowiskach w PNUW (nad brzegami wód i w turzycowiskach tab. 1). W pokarmie płomykówki z terenu Parku jego udział wyniósł 0,5% (Ruprecht 1993) i 1,5% (Indyk i in. 1996), a w składzie pokarmu pło- 186

9 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych mykówki z sąsiedztwa PNUW z Lemierzyc 1,3%, a z Czarnowa 6% (tab. 4). W badaniach Ważnej i innych (2011) udział tej ofiary wyniósł: 1,2% (Czarnów), 0,9% (Gronów), 0,3% (Żabice) i 0,6% (Pamięcin). Zębiełek karliczek Crocidura suaveolens. Ten synantropijny gatunek został odłowiony na jednym stanowisku w PNUW w sąsiedztwie Stacji Pomp nad Wartą w dniu roku (tab. 1). Występował w pokarmie płomykówki poza Parkiem: w Żabicach (2 osobniki) i w Słońsku (1 os.) (tab. 4). Wcześniej wykazany był również w pokarmie tego ptaka z obszaru PNUW (Bartoszewicz 1997a). Niewielki udział zębiełka w pokarmie płomykówki z sąsiedztwa Parku wykazała Ważna i inni (2011): w Czarnowie poniżej 0,1%, Gronowie: 0,6%, Żabicach: 0,4%, a w Pamięcinie: 2,8% Kret Talpa europaea. Martwe krety zebrano na polnej drodze na Wale Wschodnim oraz na drodze krajowej z Kostrzyna do Słońska nieopodal Czarnowskiej Górki (tab. 2). Na tej samej drodze wykazano kreta jako ofiarę ruchu drogowego w analizach Bartoszewicz (1997b). Kopce kretów obserwowano licznie zarówno w obrębach ochronnych Polder Północny, jak i Polder Południowy. Gryzonie Roden a Nornik północny Microtus oeconomus. Odłowiony we wszystkich badanych środowiskach PNUW (w odłowach stanowił 15% wszystkich stwierdzonych ssaków tab. 1). Nornik północny był gatunkiem licznie chwytanym przez sowy w PNUW: 41,4% (Indyk i in. 1996), 23,1% (Ruprecht 1993) oraz myszołowy 85,1% (Indyk i in. 1996). W pokarmie płomykówek zasiedlających kryjówki poza PNUW stanowił do 29,0% (tab. 4), a w badaniach Ważnej i innych (2011) udział nornika północnego osiągnął maksymalnie 32,2% (Czarnów). Stwierdzono go również w pokarmie szopa pracza (7,8%), a także norki amerykańskiej (8,7%) (tab. 3). Spośród oznaczonych nornikowatych, w pokarmie norki amerykańskiej niemal 100% stanowiły właśnie norniki północne (Bartoszewicz 2003). Nornik zwyczajny (polnik) Microtus arvalis. Odłowiony na Czarnowskiej Górce i w okolicach Śluzy, na bardziej suchych siedliskach. W PNUW stanowił 1,9 3,7% w pokarmie płomykówki, a około 8% myszołowa (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996). W zrzutkach płomykówek z kościołów poza PNUW stanowił do 62,0% (tab. 4), a w publikacji Ważnej i innych (2011) do 33,9%. Spośród nornikowatych oznaczonych w pokarmie norki amerykańskiej jedna z 78 czaszek należała do nornika zwyczajnego (tab. 3). Nornik bury Microtus agres s. Odłowiony na jednym stanowisku (poza PNUW) w parku pałacowym w Dąbroszynie w dniu roku (tab. 1). Szczątki nielicznych osobników wypreparowano z pokarmu płomykówek zasiedlających kościoły w Czarnowie i Żabicach (tab. 4), a także w Gronowie i Żabicach w badaniach Ważnej i innych (2011). Karczownik Arvicola amphibius. Schwytany na jednym stanowisku w Parku, w sąsiedztwie turzycowisk i mokrych łąk, w obwodzie ochronnym Polder Północny, w okolicy Śluzy w dniu roku (tab. 1). Był także obserwowany w Chyrzynie schwytany przez kota oraz w siedzibie Parku jeden zabłąkany osobnik, a także widziany w okolicach Niwki (Sz. Śródecki inf. ustna). Stwierdzony był ponadto na trzech innych stanowiskach w NUW oraz jednym poza Parkiem w Przyborowie, na drodze. Wykazywany był także poza obszarem PNUW jako ofiara kolizji z pojazdami na drodze krajowej (Bartoszewicz 1997b). W niewielkiej liczbie był chwytany przez płomykówkę (0,5%), co wynika z badań Indyka i nnych (1996), a także z badań pokarmu sów z terenu poza PNUW (0,5 0,8%) (tab. 4, Ważna i in. 2011). Był obecny w pokarmie norek amerykańskich oraz szopów praczy w PNUW (tab. 3). Nornica ruda Myodes glareolus. W PNUW nornicę rudą schwytano w okolicach Olszynek (w sąsiedztwie zadrzewień) i Niwki (wśród turzycowisk) (tab. 1). Pojedyncze osobniki były stwierdzane w zrzutkach sów z PNUW (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996), a także w sąsiedztwie PNUW (tab. 4). Skład diety pło- 187

10 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 mykówki z sąsiedztwa PNUW, badany przez Ważną i innych (2011), zawierał do 1,6% nornic rudych. Gatunek ten stanowił element diety szopów praczy oraz norek amerykańskich z Parku (tab. 3). Badylarka Micromys minutus. Schwytana w pułapki żywołowne na dwóch stanowiskach w Parku. Ponadto na terenie Parku, przy Kanale Warnickim oraz przy Kamieńskiej Grobli, w turzycowiskach i szuwarach, obserwowano charakterystyczne dla tego gatunku gniazda (tab. 2). W składzie pokarmu płomykówek stanowiła 8,5% w badaniach Ruprechta (1993) i 12,2% w badaniach Indyka i innych (1996). Pojedyncze badylarki były też schwytane przez myszołowy (Indyk i in. 1996). W pokarmie szopa pracza nie wykazano badylarki (tab. 3), a w diecie norki amerykańskiej stwierdzona była w niektórych sezonach w niemal 11% odchodów (Bartoszewicz 2003). W niniejszych badaniach stanowiła jednak najwyżej 1,6 % biomasy ofiar norek (tab. 3). W pokarmie sów z sąsiedztwa PNUW stanowiła maksymalnie 2,8% wszystkich ofiar chwytanych przez te ptaki (tab. 4), a w badaniach Ważnej i innych (2011) do 1,1%. Mysz polna Apodemus agrarius. Stwierdzona w PNUW we wszystkich biotopach stanowiła 16,9% odłowionych drobnych ssaków (tab. 1). W zrzutkach płomykówek zebranych z terenu PNUW myszy polne stanowiły 3,0 5,2% (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996), a 1,6 4,5% w zrzutkach zebranych w sąsiedztwie Parku (Ważna i in. 2011, tab. 4). Pojedyncze myszy polne stwierdzono w pokarmie myszołowów (Indyk i in. 1996) i wykazano jako ofiary kolizji z pojazdami (Bartoszewicz 1997b). Mysz zaroślowa Apodemus sylva cus. Wykazana w zadrzewieniach PNUW, gdzie stanowiła 3,6% ssaków odłowionych w pułapki (tab. 1). Nie była obecna w zrzutkach płomykówek i myszołowów z Parku (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996). Poza PNUW stwierdzona w zrzutkach sów, stanowiąc maksymalnie do około 4% ofiar (Ważna i in. 2011, tab. 4). Stosunkowo licznie gatunek ten ulegał kolizjom z pojazdami na szosie w sąsiedztwie PNUW w latach odnaleziono 6 osobników (Bartoszewicz 1997b). Mysz leśna Apodemus flavicollis. Stanowiła 21,7% wszystkich schwytanych drobnych ssaków. Odławiano ją w zadrzewieniach PNUW oraz na gruntach w sąsiedztwie zadrzewień (tab. 1). Myszy leśnej nie stwierdzono w zrzutkach sów z terenu Parku (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996), poza Parkiem obecne były w pokarmie płomykówek z Żabic (tab. 4), a także w badaniach Ważnej i innych (2011) w Czarnowie (2,4%), Gronowie (2,2%), Żabicach i Pamięcinie (po około 1,7%). Stosunkowo licznie padały ofiarami kolizji z pojazdami na szosie w sąsiedztwie PNUW w latach osobników (Bartoszewicz 1997b). Myszy Apodemus sp., Apodemus sylva- cus/flavicollis. Tylko do rodzaju Apodemus udało się oznaczyć niektóre osobniki z analiz składu pokarmu szopa pracza, norki amerykańskiej i płomykówki, a także ofiar kolizji na drodze (Ruprecht 1993; Indyk i in. 1996; Bartoszewicz 1997b, 2003). Zaklasyfikowane w ten sposób zwierzęta stanowiły jednak spory udział wśród drobnych ssaków w Parku i jego sąsiedztwie. Także niektóre odłowione osobniki oznaczono do grupy Apodemus sylvaticus/ flavicollis ze względu na brak wystarczających cech pozwalających na pewne oznaczenie gatunku (tab. 1). Szczur wędrowny Ra us norvegicus. Nie wykazano go w odłowach ani na podstawie obserwacji na terenie PNUW. Obecny był natomiast w składzie pokarmu płomykówki z obrzeży Parku ze Słońska (jeden osobnik; tab. 4). Ponadto szczątki obecne w pokarmie norki amerykańskiej zostały zaklasyfikowane do rodzaju Rattus (Bartoszewicz 2003). Szczury odławiane były kilkakrotnie w żywołowne pułapki podczas odłowów norek (M. Bartoszewicz niepubl.). Mysz domowa Mus musculus. Niewykazana w odłowach w PNUW, nie była też obecna w analizowanym pokarmie sów i myszołowów przez Ruprechta (1993) oraz Indyka i innych (1996). Gatunek ten stwierdzono natomiast poza Parkiem w zrzutkach ze Słońska 188

11 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych i Żabic (tab. 4), a także w badaniach Ważnej i innych (2011), w Czarnowie, Gronowie, Żabicach i Pamięcinie (1,1 4,0%). Jednego osobnika stwierdzono także na drodze krajowej na obrzeżach Parku (Bartoszewicz 1997b). Wiewiórka pospolita Sciurus vulgaris. W Parku i w najbliższym sąsiedztwie nie stwierdzono wiewiórki pospolitej. Informację ustną na temat martwego osobnika z drogi pomiędzy Dąbroszynem a Kostrzynem przekazał Ł. Ulbrych (niepubl.). Wiewiórkę stwierdzono także w sąsiedztwie PNUW w miejscowości Słońsk, w alejach lipowych. Uwagi ogólne Duży udział terenów otwartych i zróżnicowanych siedlisk hydrogenicznych PNUW warunkuje występowanie swoistego zgrupowania drobnych ssaków. W przeprowadzonych badaniach na tym terenie liczny okazał się nornik północny i ryjówka malutka. Charakterystyczne dla tego obszaru są też gatunki ziemnowodne: karczownik i rzęsorek rzeczek. Udział karczownika w odłowach wyniósł 1,2%, a w pokarmie płomykówki wynosił do 0,8%, rzęsorek w odłowach stanowił 3,6%, a w pokarmie płomykówki do 6,1%. Biorąc pod uwagę bogactwo siedlisk wilgotnych w Parku należałoby spodziewać się większego udziału tych gatunków w zespole ssaków. Analizując udział karczownika w pokarmie norki amerykańskiej w latach można wnioskować, iż jego liczebność ograniczana jest przez tego drapieżnika. W latach karczownik stanowił nawet do 10,2% biomasy ofiar norki, a w latach już tylko od 0,0 do 3,1 % (Bartoszewicz 2003; Bartoszewicz, Zalewski 2003). Niniejsza praca wykazuje powszechną obecność kreta w różnych, nawet silnie wilgotnych siedliskach. Pozostałe stwierdzone gatunki były mniej związane z siedliskami wilgotnymi, np. mysz polna, nornik zwyczajny, nornica ruda czy ryjówka aksamitna. Stwierdzenia myszy leśnej i myszy zaroślowej dotyczyły siedlisk bardziej suchych i związanych z zadrzewieniami. Podobne gatunki dominowały w zgrupowaniu drobnych ssaków stwierdzonych na otwartych terenach zalewowych doliny Biebrzy (Raczyński i in. 1983, 1984). Godna podkreślenia jest obecność zębiełka karliczka, należącego do gatunków synantropijnych, na obrzeżach rozlewisk zwykle nieznajdujących dogodnych siedlisk. Wcześniej gatunek był podawany z tego terenu (Bartoszewicz 1997a). Czterdzieści lat temu w diecie płomykówki w tej części kraju zębiełek występował rzadko 0,1 0,2% ofiar (Sałata-Piłacińska 1977). Wyniki niniejszej pracy świadczą o jego wciąż niskim udziale w zgrupowaniach drobnych ssaków żyjących w badanych siedliskach. Część gatunków wykazano poza Parkiem, w niewielkiej odległości od jego granic. W sąsiedztwie PNUW obecna była mysz domowa, która także może się pojawiać w granicach Parku. W pobliżu PNUW stwierdzono też nornika burego, który zapewne również może występować na terenach chronionych. Natomiast wiewiórka pospolita w PNUW nie znajduje dogodnych siedlisk, jej odnalezienie na szosie pomiędzy Dąbroszynem a Kostrzynem świadczy raczej o obecności tego gatunku na obszarach leśnych i parkowych otaczających PNUW. Występuje także w Słońsku i jego najbliższej okolicy. Gryzoniem potencjalnie występującym, lecz dotychczas niestwierdzonym, w Parku jest darniówka zwyczajna Microtus subterraneus. Nie można też wykluczyć obecności szczura śniadego Rattus rattus, gdyż stanowiska tego gatunku znajdują się w dolinie Odry (J. Cichocki inf. ustna). Zasadniczy wpływ na faunę badanego terenu mają wylewy rzeki i obecność długotrwałych rozlewisk (Ehrnsberger i in. 1999). W okresach, gdy znaczna część powierzchni Parku znajduje się pod wodą, istotne znaczenie mają bardziej suche enklawy, umożliwiające ucieczkę i przetrwanie wielu gatunków ssaków (odłowy wykazały bogaty skład gatunkowy drobnych ssaków w tych właśnie miejscach głównie na Czarnowskiej Górce). Bardzo ważne jest zatem zachowanie charakteru piaszczystych wzniesień Czarnowskiej Górki, stanowiących ostoję drobnych ssaków. Należałoby utrzymać tereny 189

12 Chrońmy Przyr. Ojcz. rocznik 71, zeszyt 3, 2015 piaszczyste odsłonięte lub porośnięte szczotlichą siwą Corynephorus canescens, a także obecne tam niewielkie fragmenty zadrzewień buka Fagus silvatica i dębów Quercus sp. tam właśnie licznie odławiane były gatunki myszy. Biorąc pod uwagę publikowane i niepublikowane informacje (w tym zawarte w niniejszym opracowaniu), należy stwierdzić, że obce, inwazyjne gatunki ssaków stanowią poważne zagrożenie dla niektórych gatunków drobnych ssaków. O ile w pokarmie norki amerykańskiej wiosną i latem drobne ssaki stanowią relatywnie niewielki udział, to jednak jesienią i zimą stają się podstawą pokarmu tego drapieżnika osiągając 56% biomasy pokarmu (Bartoszewicz 2003; Bartoszewicz, Zalewski 2003). Co więcej, podczas gdy w 1995 roku 30% biomasy ofiar norki stanowił piżmak Ondatra zibethica, to pięć lat później tylko 9,7%. Jednocześnie, w miarę zmniejszania się liczebności piżmaków norka intensywniej polowała na norniki (Bartoszewicz 2003; Zalewski, Bartoszewicz 2012). Również pokarmem szopa pracza są przeważnie ssaki. Obecność tych drapieżników może więc stanowić zagrożenie dla zachowania bogactwa zgrupowania drobnych ssaków PNUW. Wydaje się także, że ważną funkcję dla zachowania dogodnych biotopów i utrzymania dużego potencjału kryjówek dla badanych grup ssaków pełnią stare drzewa, także usychające i martwe oraz drzewa powalone, z wykrotami i licznymi szczelinami oraz dziuplami (odłowy ssaków w sąsiedztwie takich drzew przynosiły dobre rezultaty). Zagrożenie dla ssaków (w tym drobnych gatunków) stanowi zapewne ruch na drogach przebiegających w sąsiedztwie Parku Narodowego. Podziękowania Dziękujemy serdecznie wszystkim osobom uczestniczącym w badaniach, w szczególności Radosławowi Jarosowi, Julii Kończak, Łukaszowi Ulbrychowi i Szymonowi Śródeckiemu. Dziękujemy także Robertowi Rozwałce za wykonanie mapy oraz Andrzejowi Jermaczkowi za wskazówki i sugestie dotyczące prac terenowych. PIŚMIENNICTWO Bartoszewicz M. 1997a. Ponowne stwierdzenie zębiełka karliczka w okolicach ujścia Warty. Przegląd Zoologiczny 41: Bartoszewicz M. 1997b. Śmiertelność kręgowców na szosie graniczącej z rezerwatem przyrody Słońsk. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 16 (4): Bartoszewicz M Wpływ norki amerykańskiej Mustela vison na ptaki wodne a strategia ich ochrony w parku narodowym Ujście Warty. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków (praca doktorska). Bartoszewicz M., Okarma H., Zalewski A., Szczęsna J Ecology of raccoon (Procyon lotor L. 1758) from western Poland. Annales Zoologici Fennici 45: Bartoszewicz M., Zalewski A Appearance of American mink implication for the protection of birds. Wissenschaftliche Mitteilungen aus dem Niederösterreichischen Landesmuseum 14: Bartoszewicz M., Zalewski A American mink, Mustela vison diet and predation on waterfowl in the Słońsk Reserve, western Poland. Folia Zoologica 52: Biedrzycka A., Zalewski A., Bartoszewicz A., Okarma H., Jędrzejewska E The genetic structure of raccoon introduced in Central Europe reflects multiple invasion pathways. Biological Invasions 16: Ehrnsberger R., Dabert J., Błaszak C Przyroda rezerwatu Słońsk. Wydawnictwo Acarus, Poznań. Grimmet R.F.A., Jones T.A Important Bird Areas in Europe. The International Centre for Birds of Prey Publ. No 9, Cambridge. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z., Wieloch M Important bird areas in Poland. OTOP, Gdańsk. Indyk F., Mrugasiewicz A., Pawłowska-Indyk A Drobne ssaki w zrzutkach płomykówki Tyto alba Scop., 1769 oraz myszołowów Buteo sp. (myszołowa zwyczajnego i włochatego B. buteo L., 1758 i B. lagopus Pont., 1763) z terenu rezerwatu Słońsk (woj. gorzowskie) w okresie jesieni i zimy. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 15 (2):

13 G. Wojtaszyn i in. Ryjówkokształtne i gryzonie Parku Narodowego Ujście Warty i terenów przyległych Kondracki J Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Okarma H., Zalewski A., Bartoszewicz M., Biedrzycka A., Jędrzejewska E Szop pracz Procyon lotor w Polsce ekologia inwazji. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej14 (4): Park Narodowy Ujście Warty Park w liczbach [ -liczbach.html]; dostęp: r. Pucek Z. (red.) Klucz do oznaczania ssaków Polski. PWN, Warszawa. Raczyński J., Fedyk S., Gębczyńska Z., Pucek M Drobne ssaki środkowego i dolnego basenu Biebrzy. Zeszyty Problemowe Postępu Nauk Rolniczych 255: Raczyński J., Fedyk S., Gębczyńska Z., Pucek M Distribution of Micromammalia against natural differentiation of the Biebrza Valley habitats. Polish Ecological Studies 10: Ruprecht A.L Food of the Barn owl, Tyto alba guttata (C. L. Br.) from Kujawy. Acta Ornithologica 16 (19): Ruprecht A.L Zimowy skład pokarmu płomykówki Tyto alba guttata C.L.Br. z rezerwatu Słońsk. Przegląd Przyrodniczy 4 (2): Sałata-Piłacińska B Ssaki w pokarmie płomykówki (Tyto alba guttata Brehm) z terenu Polski, ze szczególnym uwzględnieniem zachodniej części kraju. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 30 ser. C: SDF Obszaru Natura 2000 Ujście Warty [ gdos.gov.pl/datafiles/index/name:Uj%C5% 9Bcie%20Warty/all:0]; dostęp: r. Ważna A., Cichocki J., Łupicki D., Rubacha S., Wąsicki A., Gabryś G Pokarm płomykówki Tyto alba (Scopoli, 1769) na Ziemi Lubuskiej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu. Biologia i Hodowla Zwierząt LXII, 580: Zalewski A., Bartoszewicz M Phenotypic variation of an alien species in a new environment: the body size and diet of American mink over time and at local and continental scales. Biological Journal of the Linnean Society 105: Zalewski A., Michalska-Parda A., Bartoszewicz M., Kozakiewicz M., Brzeziński M Multiple introductions determine the genetic structure of an invasive species population: American mink (Neovison vison) in Poland. Biological Conservation 143: Zalewski A., Michalska-Parda A., Ratkiewicz M., Kozakiewicz M., Bartoszewicz M., Brzeziński M High mitochondrial DNA diversity of an introduced alien carnivore: comparison of feral and ranch American mink Neovison vison in Poland. Diversity and Distribution 17: SUMMARY Chrońmy Przyrodę Ojczystą 71 (3): , 2015 Wojtaszyn G., Rutkowski T., Lesiński G., Stephan W., Bartoszewicz M. Soricomorphs and rodents of the Ujście Warty Na onal Park and the surrounding area The aim of this study conducted in was to obtain data on the structure of small mammal communities in the Ujście Warty National Park and the surrounding area. Several methods were used: (1) trapping of terrestrial species at 18 sites, (2) analysis of the diet of American mink and raccoons, (3) analysis of the diet of barn owls at 7 sites, (4) accidental observations and interviewing the local community. In total, 17 species were identified (5 soricomorphs and 12 rodents). The most frequent and abundant species (Microtus oeconomus, Arvicola amphibius, Sorex minutus and Neomys fodiens) were mostly connected with wet habitats. Crocidura suaveolens and Microtus agrestis represented rare species in this area. As for dominant species, the communities under study showed similarity to those from other flooded river valleys in Poland, e.g. Biebrza Valley. 191