Kogo bolà niskie ceny ropy i gazu?

Transkrypt

1 12/21/14 8:17 PM Page 1 ISSN okladka ok.qxd:okladka 07.qxd nr 6 (51) 2014 (dwumiesi cznik) 9,90 z (w tym 8% VAT) INDEKS 27920X Kogo bolà niskie ceny ropy i gazu? Rynek paliw płynnych i gazowych Przesył i dystrybucja gazu ziemnego Poszukiwania i wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego

2 spis treêci Fot. BP plc Drodzy Czytelnicy, W niniejszym wydaniu naszego magazynu szczególnej uwadze polecam cykl artykułów podsumowujàcych mijajàcy rok i prognozujàcych wydarzenia w najbli szej przyszłoêci. O tendencjach na krajowym i zagranicznych rynkach ropy naftowej i gazu ziemnego dowiecie si Paƒstwo z artykułów naszych stałych autorów Tomasza Adamskiego i Mirosława Pisarczyka. W Êwiatowej gospodarce ciàgle straszy dekoniunktura, wzrosty sà nieêmiałe, ale ceny ropy naftowej spadajà nie tylko z powodów koniunkturalnych. W przyszłorocznych edycjach pisma jeszcze szerzej ni dotàd b dziemy opisywaç i popularyzowaç produkty, usługi i technologie zwiàzane nie tylko z bie àcà działalnoêcià firm z bran y nafty, gazu oraz energii i bran pokrewnych, ale równie rozwiàzania innowacyjne dajàce przewag technologicznà i organizacyjnà nad konkurencjà. Zapraszam do zaprenumerowania naszego dwumiesi cznika na 2015 rok, co pozwoli na stały dost p do informacji, artykułów, komentarzy, przeglàdów i ów dotyczàcych rynku nafty i gazu oraz paliw i energii, publikowanych na łamach gazety. Wyłàcznie dla prenumeratorów dost pne jest archiwum internetowe oraz dodatkowe analizy, komentarze i y. ycz miłej lektury, Marcin upnik Dyrektor Zarzàdzajàcy Komentarz Tomasz Adamski Coraz bli szy Daleki Wschód Nafta i gaz Mirosław Pisarczyk Kogo bolà niskie ceny ropy? Jolanta TrzeÊniowska W poszukiwaniu dna Marcin upnik OPEC raczej na razie nie obni y wydobycia ropy a USA i Arabia Saudyjska konsultujà polityk energetycznà Mirosław Pisarczyk Przetrwaç zim Marek Figiel W tym roku mo e potanieç gaz Program inwestycyjny GAZ-SYSTEM Bli ej powstania polsko-słowackiego interkonektora gazowego Rekordowa iloêç gazu w polskich magazynach Wydobycie ropy i gazu stymuluje wzrost gospodarki USA Jacek Zubrzycki Ceny gazu i pràdu bez wi kszych zmian Marek Figiel PGNiG przyj ło nowà strategi Jolanta TrzeÊniowska Jak zatrzymaç Putina? Marcin upnik Exxon wybrał polskiego producenta monobloków Paliwa płynne i gazowe Marcin upnik Prognozy cen i wydobycia ropy naftowej Konsumpcja paliw ciekłych Marek Figiel Stabilny rozwój sieci LOTOS Rozwój, konsolidacja i bezpieczeƒstwo w PKN ORLEN Rynek stali Marek Nowacki Rok 2014 w bran y stalowej Iwona Dybał Nowy rok, nowe nadzieje Energetyka Marek Łysakowski, Jarosław Krzysztofowicz WytrzymałoÊç priorytetowych rurociàgów technologicznych w elektrowniach mo liwoêci monitoringu on-line Jacek Zubrzycki Pràdu w Polsce nie zabraknie Marek Nowacki Boccard Polska, dostawca kompletnych rozwiàzaƒ dla przemysłu, zamierza rozszerzyç na polskim rynku swojà działalnoêç w sektorze energetyki Marek Nowacki Spółki obrotu energià pod coraz wi kszà presjà cenowà. Energa czeka z inwestycjami w OZE na nowà ustaw Wymienniki ciepła Marek Figiel Wymienniki ciepła dla przemysłu. Przykładowe zastosowania Stefan Gvelin, Volker Beerman Spiralne wymienniki ciepła górà www. media2. com. pl Wydawca: Agencja Reklamowo Wydawnicza media2, al. 29 Listopada 130/ , Kraków, Biuro Handlowe tel , fax Dyrektor zarzàdzajàcy: Marcin upnik, marcin.zupnik@media2.com.pl Adres redakcji: ul. Chojnicka 5, Kraków, redakcja@media2.com.pl Redaktor naczelny: Jolanta TrzeÊniowska Zespół: Marek Figiel, Iwona Kasiczak, Maja Rozkrut, Bogus aw Zator, Mirosław Pisarczyk Marketing i reklama: Iwona Kipiel, marketing@media2.com.pl Projekt: Katarzyna Adamiszyn, katarzyna@adamiszyn.pl Opracowanie DTP: Profil, mob Druk: Beltrani, Kraków I okładka: Exalo Drilling (du e), BASF (lewe górne), PKN ORLEN (lewe Êrodkowe), Gaz-System (lewe dolne). Przedruk ca oêci lub cz Êci zabroniony. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytu ów. Wydawca nie ponosi odpowiedzialnoêci za treêç reklam i og oszeƒ oraz nie zwraca materia ów nie zamówionych. 1

3 K Przepowiednie studenckiej bibuły Coraz bli szy Daleki Wschód Na poczàtku lat 80. w drugim obiegu krà ył rysunek, przestawiajàcy rzesz uêmiechni tych skoênookich twarzy w kapeluszach o sto kowym kształcie, przypominajàcych nakrycia głowy chiƒskich wieêniaków, podpisany: IDÑ. Równie w tym samym czasie popularne było hasło niech yje polsko-chiƒska granica na Uralu. Wtedy była to humoreska, coê kompletnie nieprawdopodobnego teraz stary dowcip przestaje Êmieszyç. lat 90. ubiegłego wieku, tu po upadku Zwiàzku Radzieckiego, Rosja Napoczàtku i Chiny były na podobnym poziomie rozwoju gospodarczego. Po niemal çwierçwieczu Rosja pretendujàc jednoczeênie do miana Êwiatowego mocarstwa i kierujàc si w swojej polityce agresywnà mocarstwowoêcià cały czas zmaga si ze wszystkim starymi problemami (i wieloma nowymi), natomiast Chiny to supermocarstwo, druga pot ga gospodarcza Êwiata z pretensjami do bycia liderem. Globalny bankier i jedyny pretendent, który w ciàgu najbli szych lat mo e podwa yç hegemoni amerykaƒskà. Chiny osiàgn ły obecnà pozycj dzi ki rozsàdnej polityce zewn trznej oraz mobilizacji wewn trznej. Ze wzgl du na konflikt z Ukrainà i problemy z bliskà zagranicà czyli paƒstwami postradzieckimi, władze na Kremlu dà à do zabezpieczenia wschodniej granicy Rosji. Spokój na Dalekim Wschodzie umo liwi Putinowi skoncentrowanie si na konflikcie z Europà, poniewa to na zachodzie władca Kremla upatruje swoich najwi kszych wrogów najpierw Ukrain, a potem całà Uni Europejskà. To skutki polityki wobec Europy zmusiły Kreml do zaakceptowania chiƒskich warunków jako bezpoêredniego nast pstwa embarga gospodarczego. Rosja potrzebna jest Europie jako rynek zbytu europejskich towarów, dostawca tanich surowców i energii. Fot. BASF Fot. BASF Gazprom jest fajny, je eli sponsoruje Schalke 04 i Lig Mistrzów, ale je eli chce ciàgnàç gazociàgi do Holandii i Wielkiej Brytanii, przestaje si ju podobaç. Unia Europejska, która wkrótce nie b dzie miała co robiç ze swoim gazem z basenu Morza Północnego a jeszcze ma si zmieêciç amerykaƒski LNG, nie chce si dalej uzale niaç od Rosyjskich surowców. Teraz ju nawet najbardziej naiwni nie majà złudzeƒ, e gaz i ropa sà narz dziem polityki w r kach Kremla. Europa ju nie jest skłonna kupowaç tyle rosyjskiego gazu, a na pewno nie za obecnà cen i nie na obecnych warunkach. Rosjanie zwrócili si wi c do Chiƒczyków, ale z nimi mogli zawrzeç jedynie kontrakt na chiƒskich warunkach. Chiƒczycy rosyjskiego szanta u si nie bojà, wi c gazociàgi b dà budowaç chiƒskie firmy a finansowaç chiƒskie banki. Kredyty b dà spłacane dostawami gazu po cenach umownych, sporo ni szymi od rynkowych. Taka sama odległoêç dzieli najwi ksze rosyjskie zasoby w glowodorów od europejskich i chiƒskiego rynków zbytu. Najwi ksze rosyjskie zło a ropy naftowej i gazu ziemnego sà w basenie zachodniosyberyjskim, który rozciàga si od Uralu po Jenisej oraz od Morza Białego po Kazachstan, zajmujàc obszar równy prawie połowie Europy. To kilka tysi cy kilometrów i kilka stref czasowych. Stamtàd pochodzi około 90% rosyjskiego 2 6/2014

4 K gazu i 70% rosyjskiej ropy. Problem w tym, e dotychczas gazociàgi biegły do Europy, na wschodzie nie było odbiorców na stosunkowo drogie êródła energii. Teraz odbiorca jest, ale całà infrastruktur trzeba zbudowaç od poczàtku, co wymaga czasu i kapitału. Kapitału Rosja nie ma, czasu równie. W odpowiedzi na sankcje Zachodu Rosja odpowiedziała swoimi i przestała kupowaç ywnoêç z Europy i Stanów Zjednoczonych. Tyle e Rosja nie jest krajem, w którym funkcjonuje rolnictwo towarowe na jakimkolwiek poziomie, bo z tymi, którzy potrafili cokolwiek wyhodowaç w iloêciach handlowych, rozprawił si jeszcze Stalin. Rosja jest krajem, w którym jakakolwiek produkcja od ziemniaków po armaty potrzebuje komponentów zagranicznych. Brak ywnoêci dał si zauwa yç natychmiast po wprowadzeniu rosyjskich sankcji, dlatego Rosjanie znów zwrócili si do Chiƒczyków. Ci ch tnie sprzedali im swojà niskiej jakoêci ywnoêç, niedobory uzupełniajàc taniejàcà z powodu embarga lepszej jako- Êci ywnoêcià z Zachodu. Rosja staje si wasalem Chin w dosłownym tego słowa znaczeniu. Ten kraj generalnie wymiera, rodzi si coraz mniej dzieci i skraca si Êrednia długoêç ycia obecnie Êrednia długoêç ycia m czyzn wynosi 64 lata, co plasuje jà wêród 50 krajów Êwiata z najgorszym wynikiem w tej kategorii. Wprawdzie Putin chwalił si niedawno, e powstrzymano spadek ludnoêci i wzrosła liczba urodzeƒ, ale trudno te statystyki traktowaç serio. W przyrodzie nie ma pustki, na miejsca opuszczone przez Rosjan, zwłaszcza na wschodzie kraju, masowo napływa ludnoêç chiƒska. To oni b dà wkrótce odpowiedzialni za przyrost naturalny w Rosji, przynajmniej w cz Êci azjatyckiej. W miastach przygranicznych Chiƒczycy majà ju swoich burmistrzów, niebawem zacznà upominaç si o bardziej presti owe funkcje. Dlatego hasła z bibuły studenckiej z poczàtku lat 80. zaczynajà byç coraz bardziej realne przynajmniej od tamtej strony. Fot. BASF Fot. BASF Rosjanie prowokujà wojska NATO. Wszystko po to, aby odwróciç uwag swoich obywateli od prawdziwych problemów kraju. To nic innego jak próba skonsolidowania narodu w walce z zewn trznym wrogiem. Stary, przeçwiczony kilkakrotnie schemat, chocia wydaje mi si, e tym razem ten numer na dłu szà met mo e ju nie przejêç. Rosjanie sporo podró ujà po Êwiecie, pracujà za granicà, robià na Zachodzie interesy, widzà dlaczego w kraju jest êle. Rubel spada nie tylko z powodu obni ki cen ropy naftowej i gazu na giełdach, najwa niejszych towarów eksportowych dajàcych połow przychodów rosyjskiego bud etu i 68% wpływów z eksportu. Pikuje bo obywatele zamieniajà swoje odło one na czarnà godzin oszcz dnoêci na dolary, wiedzàc, e w obliczu coraz bardziej prawdopodobnego krachu, rubel b dzie bez wartoêci. Moi koledzy, pracujàcy za granicà rosyjscy in ynierowie naftowi, pytani kilka lat temu, gdzie inwestujà swoje pieniàdze, odpowiedzieli jednogłoênie, e wsz dzie byle nie w Rosji. Wtedy wydało mi si to kompletnie bezsensowne, ale po wpadce cypryjskiej, a teraz po aneksji Krymu wszystko stało si jasne. Chocia Putin nadal cieszy si ogromnym poparciem, nasilajà si protesty niezadowolonych to ju nie tylko matki poległych ołnierzy czy nauczyciele w Worone u. Zawsze koƒczà si one podobnie pacyfikacje, aresztowania, zastraszanie, przemoc. Zagro eniem dla obecnych władz sà raczej ci, co szklankami pili wódk w Dubaju i na Malediwach, właêciciele willi na wyspach greckich i tureckich, w najatrakcyjniejszych kurortach Hiszpanii, Włoch i Francji, posiadacze nieruchomoêci w Londynie i Nowym Jorku. Oni nie nadstawià głowy za mocarstwowe mrzonki Putina. Majà zupełnie inne oczekiwania wobec paƒstwa rosyjskiego. Tomasz Adamski 6/2014 3

5 N Raport: Sytuacja na rynku w glowodorów w Polsce i na Êwiecie Kogo bolà niskie ceny ropy? Zdaniem ekonomistów, spadek cen ropy do poziomu 60 USD za baryłk b dzie krytyczny dla stabilnoêci systemu finansowego Rosji. Bud et na 2015 r. zaplanowano przy zało eniu 100 USD za baryłk. W zwiàzku z tym b dà konieczne zarówno ci cia wydatków, jak i zmiana zało eƒ bud etowych na lata Podobno od poczàtku roku do połowy grudnia 2014 r. Bank Rosji na utrzymanie kursu rubla wydał ju 90 mld USD, czyli około 4,5 % PKB. I sà to pieniàdze radoênie wyrzucone w błoto. Gaz łupkowy w Polsce Pojawiła si plotka, e na przyszły rok zapowiadana jest weryfikacja zasobów gazu niekonwencjonalnego w Polsce. Miejmy nadziej, e tym razem ob dzie si bez nacisków ze strony Gazpromu (lub przynajmniej b dà one mniej skuteczne) i nieodpowiedzialnych wypowiedzi osób, takich były główny geolog kraju Krzysztof Szamałek czy były premier Cimoszewicz, którzy bardzo zaszkodzili rynkowi poszukiwaƒ tego surowca. Chocia w 2010 r. w Polsce pojawili si najwi ksi gracze: m.in. Exxon Mobil, Conoco Phillips, Marathon Oil i ENI, z powodu destrukcyjnego działania władz polskich i unijnych oraz tzw. naftowego establishmentu firmy te zacz ły si stopniowo wycofywaç. Na to nało yły si wyniki wàtpliwej jakoêci ekspertyz, które wskazywały, e formacje łupkowe wyst pujà u nas na gł bokoêci ponad 4800 m, co oczywiêcie znacznie zwi kszyło szacowane koszty. Polski terminal LNG PGNiG porozumiało si z Qatargas w sprawie odstàpienia od opłat karnych za nieodebrany limit LNG w 2015 r. z powodu opóênienia w budowie gazoportu Fot. BASF w ÂwinoujÊciu. Zgodnie z zawartym porozumieniem gaz popłynie do ÂwinoujÊcia dopiero z chwilà zakoƒczenia inwestycji. Zapotrzebowanie na LNG na Bliskim Wschodzie jest na tyle du e, e Qatargas bez problemu sprzeda ten nieodebrany gaz. Pierwotny termin uruchomienia terminala LNG w ÂwinoujÊciu ustalono na koniec czerwca 2014 r., a od poczàtku 2015 r. miał zaczàç obowiàzywaç kontrakt na dostawy gazu z Kataru. Na koniec paêdziernika Êrednie zaawansowanie inwestycji wynosiło tylko 95%, stàd potrzebna była korekta pierwotnego kontraktu z Qatargas. Całkowity koszt inwestycji, szacowany pierwotnie na 2,93 mld zł, ma byç pokryty ze Êrodków unijnego Programu Operacyjnego Infrastruktura i Ârodowisko 839,4 mln zł; z europejskiego programu energetycznego na rzecz naprawy gospodarczej 220 mln zł; kredytami udzielonymi przez EBI i EBOiR oraz kapitałami własnymi GAZ-System SA. Ropa z łupków Fot. PGNiG Według Paƒstwowego Instytutu Geologicznego (PIG) zasoby ropy łupkowej w Polsce wynoszà 267,8 mln ton, choç w optymistycznym scenariuszu mogà si gnàç nawet 535,5 mln ton. 4 6/2014

6 N Ropa w łupkach wyst puje w wàskim pasie od Hrubieszowa na Lubelszczyênie po Gdaƒsk, chocia nawiercono jà równie w Wielkopolsce. Stàd wynika, e analizy PIG-u równie w odniesieniu do tego surowca sà mało precyzyjne i nie mogà byç wiarygodnym dokumentem w planowaniu przyszłych inwestycji poszukiwawczych. Âwiatowym liderem pod wzgl dem wydobycia niekonwencjonalnej ropy z warstw łupkowych sà Stany Zjednoczone, które dziennie wydobywajà około 1,5 mln baryłek, co stanowi około 17% całkowitego wydobycia, a jeszcze trzy lata temu było ono trzykrotnie ni sze. Ârednie koszty wydobycia ropy z łupków w Ameryce Północnej mieszczà si w przedziale USD za baryłk, Êrednia wartoêç to około USD za baryłk. Recesja w Rosji Spadajàce ceny ropy naftowej, taniejàcy rubel i dalsze pogarszanie si stosunków gospodarczych mi dzy Moskwà a Zachodem sprawiajà, e rosyjskie firmy popadajà w coraz wi ksze kłopoty. Bez zagranicznego finansowania muszà zwi kszyç oszcz dnoêci i zdecydowanie ograniczyç inwestycje, przez co znacznie spowolnià swój rozwój. Brak kapitału i dost pu do technologii jest tam coraz bardziej odczuwalny. Zdaniem ekonomistów, spadek cen ropy do poziomu 60 USD za baryłk b dzie krytyczny dla stabilnoêci systemu finansowego Rosji. Bud et na 2015 r. zaplanowano przy zało eniu ceny 100 USD za baryłk. W zwiàzku z tym b dà konieczne zarówno ci cia wydatków, jak i zmiana zało eƒ na lata Podobno od poczàtku roku do połowy grudnia 2014 r. Bank Rosji na utrzymanie kursu rubla wydał ju 90 mld USD, czyli około 4,5 % PKB. I sà to pieniàdze radoênie wyrzucone w błoto. Według stanu z 21 listopada br., rezerwy walutowo-kruszcowe Rosji wynosiły 420,4 mld USD. W tej chwili wydaje si niemo liwe, aby przy tych cenach w glowodorów i w tej sytuacji geopolitycznej Rosja była w stanie cokolwiek dobrego zrobiç z gospodarkà. Prawdopodobne sà dwa scenariusze rozwoju sytuacji w Rosji: kontynuacja obecnej polityki, czyli powolny upadek ekonomiczny paƒstwa i szukanie konfliktu z Zachodem, bezpoêredniego lub poêredniego, liczàc, e zaognienie sytuacji mi dzynarodowej skonsoliduje społeczeƒstwo i pozwoli uzasadniç dotychczasowà polityk Kremla; przewrót polityczny, który odsunie Putina i jego klik od władzy, ale w tym kraju nic nie odbywało si na drodze pokojowej, wi c aksamitnej rewolucji nie ma co oczekiwaç. Putin mo e jeszcze oczywiêcie próbowaç poprawiç stosunki z Zachodem, modyfikujàc polityk wobec Ukrainy i podejmujàc negocjacje w sprawie Krymu. Ten scenariusz jako najbardziej racjonalny jest wysoce nieprawdopodobny. Władca Rosji musiałby przyznaç R E K L A M A Fot. BASF 6/2014 5

7 N si równie przed własnym narodem, e ani on, ani Rosja nie sà tak pot ne, za jakie chcieliby uchodziç. e przeliczył si z siłami. Na istotny wzrost cen ropy w najbli szych miesiàcach najprawdopodobniej nie ma co liczyç. Presti owe pora ki Gazpromu Fot. BASF W ciàgu swojej kilkunastoletniej historii Gazprom (je eli za powstanie firmy przyjàç 1993 r., czyli przekształcenie instytucji paƒstwowej w spółk akcyjnà) miał wiele pora ek. Do nich nale y zaliczyç równie rezygnacj z rozbudowy Gazociàgu Jamalskiego, który ma tylko jednà nitk. W ostatnich miesiàcach roku koncern podał informacje o wstrzymaniu kilku presti owych inwestycji, co nale y uznaç za pora k tego koncernu na arenie mi dzynarodowej. Najpierw pojawiła si informacja o wstrzymaniu Gazociàgu Południowego (South Stream) do Włoch, który miał przebiegaç przez Morze Czarne i zasilaç kraje południowej Europy. Prezydent Putin podczas wizyty do Turcji na poczàtku grudnia 2014 r. poinformował, e Rosja wstrzymała prace w zakresie budowy Gazociàgu Południowego. Rosyjscy analitycy oceniajà, e w czasie recesji i spadku ceny ropy naftowej budowa South Stream nie ma sensu, a sama inwestycja miała charakter geopolityczny jej celem było zmniejszenie tranzytu gazu przez Ukrain. W ten sposób Moskwa chciała ukaraç Kijów za plany integracji z Unià Europejskà. Według ostatnich szacunków Gazpromu, budowa miała pochłonàç ponad 37 mld euro. Jednak e Serbia próbuje zmieniç decyzj Rosji i naciska na wybudowanie chocia by 422-kilometrowego odcinka gazociàgu, który dostarczałby gaz na rynek serbski. Z powodu wstrzymania budowy South Stream straci wiele firm europejskich, które ju podpisały z Gazpromem umowy na dostawy podzespołów i całych linii technologicznych. Niemal równolegle pojawiła si informacja o wstrzymaniu rozbudowy Gazociàgu Północnego, który koƒczy bieg w Greifswald, na wybrze u Niemiec, nieopodal polskiej granicy. Projekt wydłu enia gazociàgu Nord Stream z Niemiec do Norfolk w Wielkiej Brytanii z odnogà do Holandii, który miał byç realizowany we współpracy z British Petroleum, legł w gruzach z uwagi na unijne sankcje z powodu konfliktu na Ukrainie i braku wsparcia finansowego. Według rosyjskich szacunków, celem Gazpromu był 6-proc. udział w brytyjskim rynku gazu ziemnego. Ferment w Azji Centralnej Eskalacja konfliktów na Bliskim Wschodzie oraz w Azji Ârodkowej i Wschodniej jest przez niektórych postrzegana jako poczàtek III wojny Êwiatowej. Obecnie trwa regularna wojna w Iraku, a zwłaszcza w jego Êrodkowej i północnej cz Êci, która doprowadziła ju do powstania tzw. Paƒstwa Islamskiego. Paƒstwo ISIS sprzedaje nielegalnie rop naftowà z zagarni tych złó po konkurencyjnie niskich cenach, co zdaniem ekspertów jest znaczàcym êródłem dochodów. W wyniku konfliktu mo e dojêç do rozpadu Iraku i podziału kraju na kilka mniejszych paƒstw. Swojà szans na niepodległoêç widzà w tym Kurdowie, chocia ich celem jest włàczenie równie ziem zamieszkałych przez Kurdów w granicach Turcji, co oczywiêcie nie podoba si władzom w Ankarze. Tym samym władze tureckie starajà si tak wspieraç lokalne konflikty, aby nie doszło do rozpadu paƒstwa tureckiego. Niestabilnie cały czas jest w Afganistanie. Decyzja o wyprowadzeniu z tego kraju wojsk NATO na koniec 2014 r., choç mało realna, nie wpłynie pozytywnie na stabilizacj, nasilajàc działalnoêç przeciwników obecnych władz i jest pewne, e nie odb dzie si to drogà pokojowà. Do mi dzynarodowej opinii publicznej z Chin docierajà wyłàcznie informacje o wydarzeniach medialnych, tak jak zamachy organizowane przez Ujgurów czy protesty studenckie w Hongkongu. Natomiast w zasadzie nie ma informacji o tym, e ciàgle wrze w Tybecie i stale sà pacyfikowane fabryki, zwłaszcza na południu i wschodzie kraju, które musiały ograniczyç produkcj z uwagi na kryzys Êwiatowy. Pracownicy nie akceptujà ni szych płac lub utraty miejsc pracy, poniewa sà zwykle zadłu eni w bankach. Z uwagi na kryzys Êwiatowy wartoêç juana mo e zmniej- 6 6/2014

8 N szyç si nawet o 20%, co zdaniem analityków Saxo Banku, powinno poprawiç konkurencyjnoêç Chin na rynkach mi dzynarodowych. Spadek cen ropy powinien obni yç koszty transportu, a tym samym znów zacznie byç opłacalny import towarów z Chin. Fot. Harald Pettersen/Statoil Bankructwo Wenezueli Pod wzgl dem udokumentowanych złó Wenezuela ma wi cej ropy naftowej ni Rosja. Ropa naftowa stanowi w tym kraju 95% eksportu i 60% przychodów. Przychody z ropy spowodowały sukcesywny spadek wpływów z innych gał zi przemysłu, nie tworzono nowych miejsc pracy i nie rozwijano zaawansowanych technologicznie gał zi przemysłu. Za czasów rzàdów Hugo Chaveza i Nicolasa Maduro Wenezuela z kraju doêç zamo nego popadła w ruin i stała si bankrutem. Mimo olbrzymich zasobów ropy naftowej Wenezuela z bud etu dopłaca rocznie prawie 13 mld USD w formie subwencji do paliwa. Dlatego nale y si spodziewaç, e ju w 2015 r. dojdzie tam do bardziej zmasowanych protestów. Baƒka nieruchomoêciowa w Wielkiej Brytanii W poprzednich latach ceny nieruchomoêci w Wielkiej Brytanii, szczególnie w Londynie, gwałtownie rosły. Drogie nieruchomoêci kupowali bogaci Grecy, uciekajàcy z kapitałami ze swojego kraju, oraz rosyjscy oligarchowie, którzy lokowali dochody, równie te pochodzàce z handlu ropà i gazem. Analitycy Saxo Banku obawiajà si p kni cia baƒki nieruchomoêciowej w Londynie, co mo e skoƒczyç si krachem na tym rynku. Ich zdaniem, widaç to nawet po działaniach Banku Anglii, który ostatnio wycofał si z pomysłu udzielania tanich kredytów bankom komercyjnym, które miały finansowaç kredyty mieszkaniowe. Rewolucja łupkowa w USA W 2005 r. Stany Zjednoczone wydobywały 5 mln baryłek dziennie i nie bilansowało to w aden sposób ich potrzeb, w 2006 r. USA były na kraw dzi kryzysu energetycznego, zaê siedem lat póêniej wydobycie wzrosło do 7,5 mln baryłek ropy dziennie. Zmiana ustawodawstwa amerykaƒskiego zmieniła rzeczywistoêç energetycznà na tyle, e do 2020 r. ma powstaç ponad dwa miliony nowych miejsc pracy. Rewolucja łupkowa przeło y si równie na jeden punkt procentowy wzrostu gospodarczego w ciàgu nast pnych lat, szacowany deficyt handlowy do 2015 r. mo e spaêç o 85%. Norweski Fundusz Majàtkowy Norwegia wydobywa niespełna 2 mln baryłek ropy naftowej dziennie. Prawie wszystkie instalacje sà zlokalizowane na morzu i z tego powodu koszty wydobycia sà tam znacznie wi ksze, ni w krajach, które eksploatujà zło a làdowe. Je eli uwzgl dni si rozmieszczenie platform wiertniczych, gł bokoêç dna oraz klimat, rysuje si bardzo skomplikowany obraz procesu wydobywczego. W Norwegii z powodu spadku cen ropy naftowej w ostatnich tygodniach 2014 r. znacznie ograniczono wydobycie, a nowe projekty naftowe zostały wstrzymane. Norwegia, chcàc uniknàç problemów wyst pujàcych w innych gospodarkach surowcowych, takich jak korupcja, powolny wzrost gospodarczy, aprecjacja waluty, a nast pnie spadek uprzemysłowienia od 1990 r. odkłada cz Êç dochodów z wydobycia ropy naftowej na wydzielonym funduszu majàtkowym. PFN (The Petroleum Fund of Norway) jest obecnie najwi kszym na Êwiecie funduszem majàtkowym o zasobach 890 mld USD na koniec czerwca 2014 r. Jest to o ponad 70% wi cej ni wynosi całe polskie PKB. W przeliczeniu ka dy Norweg ma w nim 178 tys. USD. Fundusz ten pomaga Norwegii uniknàç niektórych problemów zwiàzanych ze spadkiem przychodów z ropy naftowej poprzez inwestycje w bardzo ró ne dziedziny Êwiatowej gospodarki. Z uwagi na spadek cen ropy naftowej fundusz obni ył plany inwestycyjne na kolejne lata, poczàwszy od zmniejszania inwestycji na rynkach wschodzàcych. Rzàd Norwegii przewiduje, e łàczna wartoêç aktywów funduszu w 2020 r. si gnie 1,1 bln USD. Mirosław Pisarczyk èródła informacji: /2014 7

9 N Raport: Ceny ropy naftowej i gazu ziemnego na koniec 2014 r. W poszukiwaniu dna Z punktu widzenia organów fiskalno-finansowych paƒstwa nie jest dobrze, gdy ropa tanieje. Spadek cen ropy naftowej sprawia, e taniejà paliwa na rynku, co zredukuje przychody paƒstwa z podatków, zwłaszcza VAT i akcyzy. Mo na z du ym prawdopodobieƒstwem przyjàç, e przeło y si to na wzrost recesji. Ni sze ceny paliw nie nakr cà na tyle koniunktury, eby zbilansowaç bud et przychodami podatkowymi z innych sektorów. Analiza rynku Zwykle na zim ceny surowców energetycznych rosły, ale w tym roku jest inaczej. Mo na z du ym prawdopodobieƒstwem wskazaç przyczyny taniej ropy, w tym: 1.Umacnianie si dolara amerykaƒskiego na rynku mi dzynarodowym; 2.Słabszy rozwój Êwiatowej gospodarki ni wczeêniej zakładano, znacznie poni ej prognoz (i pobo nych yczeƒ) producentów ropy naftowej. Zdaniem International Energy Agency (IEA), w przyszłym roku wzrost popytu na rop naftowà b dzie mniejszy od prognozowanego o 230 tys. b/d, czyli tylko o 870 tys. b/d w porównaniu do 2014 r.; 3.Gwałtowny wzrost wydobycia z amerykaƒskich złó łupkowych. Amerykanie po raz pierwszy od 28 lat przekroczyli poziom 9 mln b/d. To niewiele mniej, ni produkujà Rosjanie i Saudyjczycy. W 2013 r. Stany Zjednoczone uzyskiwały dziennie 7,5 mln baryłek ropy, o 2,5 mln wi cej ni kilka lat temu; 4.Utrzymanie limitów wydobywczych przez kraje na posiedzeniu 27 listopada na poziomie 30 mln b/d. Niezmienione limity oznaczajà dziennà nadpoda około 1 mln baryłek. Ujemne saldo bud etowe jest du ym problemem słabszych członków OPEC, wi c nie nale y byç zaskoczonym, je eli wymuszà one na Fot. GAZ-SYSTEM władzach kartelu zwołanie na poczàtku przyszłego roku nadzwyczajnego posiedzenia, w celu tzw. dostosowania poziomu wydobycia do sytuacji na rynku, nast pne zwyczajne zebranie krajów OPEC zaplano- Tabela 1. Ârednie miesi czne ceny w glowodorów na rynkach Êwiatowych w ciàgu ostatnich 12 miesi cy èródło: Miesiàc Ropa naftowa Gaz ziemny LNG Ârednia dla Brent WTI NYMEX rosyjski na indonezyjski wszystkich gatunków granicy niemieckiej [USD/baryłka] [USD/mln BTU] listopad ,58 108,08 93,81 3,62 10,96 16,71 grudzieƒ ,49 110,63 97,90 4,19 10,99 17,72 styczeƒ ,25 107,57 95,00 4,90 10,9 17,76 luty ,82 108,81 100,7 5,97 10,83 17,96 marzec ,04 107,41 100,57 4,88 10,69 17,81 kwiecieƒ ,94 107,88 102,18 4,68 10,79 17,67 maj ,73 109,68 102,00 4,59 10,64 17,68 czerwiec ,37 111,87 105,24 4,57 10,52 17,51 lipiec ,22 106,98 102,99 4,04 9,40 17,43 sierpieƒ ,05 101,92 96,38 3,88 10,38 16,23 wrzesieƒ ,89 97,34 93,35 3,92 10,40 15,70 paêdziernik ,13 87,27 84,40 3,74 10,40 16,00 listopad ,96 78,44 75,7 4,10 10,16 16,00 8 6/2014

10 N wano bowiem dopiero na 5 czerwca 2015 r. Zdaniem Bloomberga, ceny ropy naftowej sà obecnie zbyt niskie dla 10 z 12 członków OPEC. Jedynie Kuwejt i Katar powinny byç zadowolone z panujàcej sytuacji. Arabia Saudyjska mo e si zgodziç na chwilowà utrat wpływów, poniewa Saudyjczycy majà 750 mld USD rezerwy walutowej; 5.Ciepła zima na półkuli północnej kolejny potencjalny czynnik, który mo e Êciàgnàç ceny ropy do poziomu USD za baryłk. r. Od razu przeło yło si to na spadek liczby prac wiertniczych na rynku amerykaƒskim. Łàcznie pracujà obecnie 1893 urzàdzenia wiertnicze, czyli o 27 mniej ni tydzieƒ temu. Najwi cej urzàdzeƒ wstrzymało prac w Teksasie, pracuje ich o 24 mniej ni Êrednia z 2013 r. Niskie ceny skłoniły niektóre firmy poszukiwawczo-wy- R E K L A M A Nerwowo na rynku ropy i gazu Ogólna nerwowoêç na rynku podsyca asekuracyjne reakcje w momencie pojawianie si złych informacji. Obni enie prognoz popytu na rop z OPEC na nast pny rok w połàczeniu ze wzrostem zapasów surowca w Stanach Zjednoczonych popchn ły cen ropy naftowej poni ej pi cioletnich minimów. Przeło yło si to równie na rynek akcji, gdzie indeksy amerykaƒskie odnotowały najsilniejszy spadek od dwóch miesi cy. Na rynku walutowym wcià umacnia si dolar amerykaƒski. Po koniec roku Êrednie dzienne wydobycie ropy w krajach czlonkowskich OPEC wyniosło 30,2 mln baryłek, co stanowiło 40% wydobycia Êwiatowego. W połowie grudnia Reuters podał, e w listopadzie Arabia Saudyjska wydobywała 9,61 mln b/d, czyli o około 80 tys. baryłek mniej ni w paêdzierniku. Koszty wydobycia ropy w Arabii Saudyjskiej sà rekordowo niskie, a na dodatek Saudyjczycy dysponujà ogromnymi zasobami gotówki, dlatego ich interes jest zupełnie inny ni paƒstw, które ratujà własny bud et przychodami z drogiej ropy. Podobne stanowisko zaprezentowały pozostałe kraje Zatoki Kuwejt, Katar i Zjednoczone Emiraty Arabskie, stàd 27 listopada na wiedeƒskim szczycie OPEC nie doszło do zmniejszenia limitów wydobywczych. Nerwowo na rynku wierceƒ Spadek cen ropy WTI na giełdach poni- ej 60 USD zanotowano 12 grudnia /2014 9

11 N dobywcze do ograniczenia wydatków kapitałowych na 2015 r., chocia wszyscy zdajà sobie spraw, e najwi ksze ci cia dopiero nadejdà po zatwierdzeniu nowych bud etów. Wiele firm nie wyst puje o pozwolenia na kolejne wiercenia. Zdaniem analityków tego rynku, najwi kszy spadek liczby pracujàcych urzàdzeƒ wiertniczych w Stanach Zjednoczonych b dzie miał miejsce w styczniu i lutym 2015 r. Gdy ceny ropy przekraczały 100 USD za baryłk, wielu inwestorów na rynku amerykaƒskim dało si ponieêç Fot. GAZ-SYSTEM emocjom i zainwestowało we wzrost wydobycia. Gwałtownie zacz ło rosnàç zadłu enie firm poszukiwawczo- -wydobywczych. Obecnie szacuje si, e jest to około 200 mld USD, czyli prawie 16% rynku tzw. Êmieciowych obligacji amerykaƒskich. Zdaniem analityków, 40% obligacji łupkowych nigdy nie zostanie spłaconych, jeêli cena baryłki ropy przez kolejne trzy lata utrzyma si w granicach 65 USD, a to oznaczałoby 80 mld USD strat. Analiza rynku rosyjskiego W latach 80. ubiegłego wieku Rosja wydobywała prawie 12 mln b/d. Pod koniec lat 90. wydobycie spadło o połow, a w 2013 r. i na poczàtku bie àcego roku maksymalna dzienna produkcja przekroczyła 10 mln baryłek. Zdaniem ekspertów, jest to ju szczyt mo liwo- Êci. Na 2015 r. przewidujà oni załamanie wydobycia w Rosji z zasobów konwencjonalnych, na 2020 r. prognozujà spadek poni ej 6 mln b/d (w 2040 r. 2 mln b/d). Wydobycie mo e zostaç zbilansowane produkcjà ze złó niekonwencjonalnych, ale na to potrzebne sà nakłady inwestycyjne na poszukiwania i udost pnianie nowych złó. W tej chwili z powodu embarga Rosja ma ogromne problemy finansowe. Przewidywania na lata Na zamkni ciu sesji 12 grudnia 2014 r. ropa Brent kosztowała poni ej 62 USD za baryłk, zaê analitycy przewidujà, e jeszcze przed Âwi tami Bo ego Narodzenia ropa stanieje do poziomu 55 USD za baryłk. W raporcie gospodarczym z 5 grudnia 2014 r. amerykaƒski bank inwestycyjny Morgan Stanley przewiduje, e w 2015 r. Êrednia cena ropy naftowej mo e dojêç do 43 USD, a przewidywany przedział zmiennoêci to USD. Natomiast w 2016 r. ceny ropy b dà si kształtowały w przedziale USD za baryłk. W drugim kwartale 2015 r. wystàpi nadpoda tego surowca, co przeło y si na spadek cen, o ile nie dojdzie do interwencji ze strony OPEC. Tak znaczàca obni ka cen ropy wywoła zarówno spadek opłacalnoêci wydobycia ropy z łupków w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, jak i obni enie opłacalnoêci wierceƒ, a tym samym ograniczy przemysł wydobywczy ropy naftowej w Stanach Zjednoczonych. Niektórzy znaczàcy gracze na rynku ropy naftowej, którzy ostatnich latach zmniejszyli wydobycie, chcà odbudowaç swojà pozycj. Libia wydobywa obecnie 800 tys. b/d, chocia nie pracuje tam jeszcze wiele instalacji, uszkodzonych w czasie zamieszek. Recesja odbije si na tempie wzrostu gospodarczego, którego kluczowym elementem jest popyt na paliwa. W listopadzie niespodziewanie odnotowanie spadek importu paliw przez Chiny, drugà gospodark na Êwiecie. Było to spowodowane spadkiem spadkiem chiƒskiego eksportu. Tym samym pojawiły si obawy, e rynek ten stoi w obliczu gwałtownego spowolnienia. Podsumowanie Z uwagi na destabilizacj rynku Êwiatowego trudno przewidywaç ceny ropy naftowej. Wielu analityków prognozuje cel 43 USD za baryłk, chocia jest to obwarowane wieloma zało eniami. PesymiÊci widzà wi ksze uzasadnienie dla cen powy ej 150 USD ni trwały spadek poni ej 80 USD, uznajàc obecne ceny za tzw. baƒk wywołanà nadprodukcjà ropy z łupków, której p kni cie wywoła gwałtowny skok notowaƒ. Jolanta TrzeÊniowska èródła informacji: /2014

12 N OPEC raczej na razie nie obni y wydobycia ropy a USA i Arabia Saudyjska konsultujà polityk energetycznà Paliwa w Polsce w dalszym ciàgu b dà tanieç poniewa nie powstrzymujà tego paƒstwa OPEC Ceny ropy, ju bardzo niskie, nadal spadajà. Cz Êç producentów tego surowca chciałaby je powstrzymaç i lobbuje za zmniejszeniem wydobycia. To m.in. Rosja, Iran czy Wenezuela. Dla opartych na wpływach z surowców bud etów niektórych eksporterów niskie ceny ropy oznaczajà katastrof. Sygnały z rynku Êwiadczà o tym, e OPEC nie zdecyduje si na ci cia produkcji, co według mnie spowoduje, e rynek b dzie nadal sprzedawał rop, poda b dzie coraz wy sza, co spowoduje, e ceny ropy b dà ni sze. To z kolei powinno przeło yç si na dalsze spadki cen paliw mówi Kamil Szlaga, analityk Trigon DM. Cele paƒstw eksportujàcych rop sà bowiem wzajemnie sprzeczne. Rosja wpływami z surowców chciałaby zrównowa yç swój bud et nadszarpni ty sankcjami nało onymi na skutek konfliktu z Ukrainà. Stany Zjednoczone nie chcà do tego dopuêciç, bo wzmocnienie finansowe Rosji oznacza pieniàdze na finansowanie jej imperialnych ambicji. Amerykanie zwi kszajà wi c wydobycie, doprowadzajàc do dalszych obni ek cen. Arabia Saudyjska z kolei chciałaby za swà rop dostawaç wi cej, ale wydobycia nie zmniejszy, bo potrzebuje pieni dzy na rozbudowane programy socjalne, które majà wyciszyç rewolucyjne nastroje obywateli. Na pewno dostrzegamy presj, pod jakà sà producenci ropy naftowej, przede wszystkim Rosja i Wenezuela, którzy chcieliby zatrzymaç spadajàce ceny ropy naftowej. Dalsze spadki b dà miały negatywne skutki na wykonanie ich bud etów w 2015 roku. Poza tym trudno oczekiwaç, eby to miało jakiê wpływ na cały Êwiat uwa a Kamil Szlaga. Mamy spadki ceny ropy naftowej, ale umacnia si te dolara, co w pewien sposób ogranicza spadki paliw w Polsce zwraca uwag analityk Trigon DM. MyÊl, e jest jeszcze potencjał do tego, eby ceny paliw w Polsce były ni sze, co przeło y si pozytywnie na konsumpcj w kraju. Sytuacja na paliwowym rynku sprzyja nie tylko polskim kierowcom, lecz tak e najwi kszy krajowy producent paliw. PKN Orlen ma powody do zadowolenia. RoÊnie ró nica w cenie pomi dzy ropà Brent a rosyjskà ropà uralskà, z której korzysta polski producent. Ta tzw. mar a petrochemiczna, która jeszcze rok temu wynosiła mniej ni 1 dolar, dziê si ga historyczne najwy szego poziomu 1,5 dolara. Jak pokazujà ostatnie miesiàce i poczàtek IV kwartału, nie ma adnych sygnałów, eby te mar e miały spaêç podkreêla Kamil Szlaga. SezonowoÊç jest zupełnie niewidoczna. Orlen jako silny gracz w regionie jest w stanie oferowaç swoje produkty w bardzo dobrych cenach. Uwa am, e te mar e petrochemiczne pozostanà na wysokim poziomie, co przeło y si na znaczàce zyski w spółce. USA i Arabia Saudyjska konsultujà polityk energetycznà W Rijadzie odbyło si spotkanie pierwszego zast pcy sekretarz energii Stanów Zjednoczonych dr Elizabeth Sherwood-Randall i saudyjskiego ministra ds. ropy Aliego al-naimiego. Podró do Rijadu była pierwszà oficjalnà wizytà paƒstwowà Sherwood-Randall, która została powołana przez prezydenta Baracka Obam na stanowisko pierwszego zast pcy sekretarza energii we wrzeêniu 2014 r. Rzecznik Departamentu Energii USA podkreêlił, e Sherwood-Randall zdecydowała, e jej pierwsza oficjalna wizyta zagraniczna odb dzie si w Arabii Saudyjskiej z uwagi na strategiczne partnerstwo obu naszych paƒstw oraz wspólne zainteresowanie kontynuacjà Êcisłej współpracy naszych rzàdów w sektorze energii. W tym w relacji do gwałtownego spadku cen ropy. Arabia Saudyjska jest dominujàcym paƒstwem członkowskim OPEC i najwi kszym na Êwiecie eksporterem ropy. Rijad wielokrotnie podkreêlał, e kartel pomimo du ego spadku cen Êwiatowych surowca, nie b dzie ograniczaç wydobycia. Marcin upnik èródło: Agencja Informacyjna Newseria, BiznesAlert. 6/

13 N Raport: Europejski i Êwiatowy rynek gazu ziemnego w obliczu konfliktu rosyjsko-ukraiƒskiego Przetrwaç zim Gaz ziemny od lat uto samiany jest z wojnà gazowà w Europie Ârodkowo-Wschodniej, a wydaje si, e w tym roku to porównanie nabierze wyjàtkowego znaczenia, bowiem ju na niecałe 4 miesiàce przed koƒcem roku i miesiàc przed rozpocz ciem okresu grzewczego zacz ły si spekulacje w stylu zakr cà czy nie zakr cà, a jak zakr cà, to komu i na jak długo. Zamiast si nad tym zastanawiaç, trzeba wykorzystaç własne zasoby. Mam nadziej, e tym razem Europa Zachodnia, a zwłaszcza elity polityczne Francji i Niemiec, które były poddawane były tzw. lobbingowi ze strony Gazpromu, zrozumiejà swoje bł dy i zgodzà si na poszukiwania własnych zasobów niekonwencjonalnych. Bardzo szybko oka e si, e nasze własne zasoby w zupełnoêci nam wystarczà i nie potrzeba nam adnego rosyjskiego gazu. Ale jak zwykle historia musi zatoczyç koło i wróciç do punktu wyjêcia. Na nasze szcz Êcie socjalistyczne i pro-rosyjskie władze polityczne w Pary u zaczynajà traciç grunt pod nogami, a do głosu dochodzi skrajna prawica. W Wielkiej Brytanii majà inne zmartwienia, a poza tym u siebie ju pozwolili na poszukiwania gazu ze złó łupkowych. Natomiast osamotnieni Niemcy nie powinni ju dalej wnosiç sprzeciwów, a na dodatek to oni znajdà si w pozycji cz Êciowo poszkodowanych, a równoczeênie zobowiàzanych do pomocy tym, którzy bardziej ucierpià. Mam nadziej, e nie do przecenienia b dzie tutaj rola Donalda Tuska, który powinien rozumieç istot manipulacji, jakim poddawany był poprzedni układ polityczny w Unii Europejskiej przez Gazprom. WielkoÊci ekonomiczne dla gazu ziemnego Rozpoczynajàc analiz rynku gazu ziemnego nale y na wst pie zestawiç zasoby, wydobycia i zu ycia tego surowca. Polska importuje gaz głównie z Rosji, Norwegii i Niemiec. Dostawy gazu do Polski z kierunku wschodniego realizowane sà na podstawie umowy pomi dzy PGNiG, a spółkà OOO Gazprom Export. Gaz ziemny z kierunku wschodniego przesyłany jest do Polski przez połàczenie na granicy polsko-ukraiƒskiej w punkcie wejêcia Drozdowicze oraz na granicy polsko- -białoruskiej w punktach wejêcia Kondratki, Wysokoje i Tieterowka. Pozostałe połàczenia, na których realizowane sà kontrakty importowe PGNiG, zlokalizowane sà na granicy polsko-niemieckiej w punktach wejêcia Lasów, Mallnow i Gubin, oraz na granicy polsko-czeskiej w punktach wejêcia Cieszyn i Branice. W pierwszej dekadzie wrzeênia pojawiły si informacje z PGNiG o ograniczeniu dostaw gazociàgiem jamalskim o około 20%. Fot. The Linde Group W dniach 27 i 28 listopada w Berlinie odb dzie si europejskie forum na temat magazynowania gazy w podziemnych zbiornikach. Oczekuje si, e w trakcie prezentacji, paneli dyskusyjnych i w kuluarach zostanà Fot. BASF Tabela 1. Rynek gazu ziemnego w 2013 roku [mld m szeêc.] èródło: Rynek Âwiat Europa Polska Ranking Polski Wydobycie ,35 6,21 49 Zu ycie 3 398,5 529,1 18,22 38 Eksport ( Import) 234,32 12,01 20 Zasoby , , , /2014

14 N przedyskutowane wszystkie najwa niejsze kwestie, dotyczàce magazynowania gazu w obliczu potencjalnych przerw w dostawach z kierunku wschodniego. Fot. PGNiG Zapasy gazu ziemnego w Unii Europejskiej Mimo liberalizacji rynku gazowego w Europie roênie znaczenie podziemnych magazynów gazu, które zapewniajà bezpieczeƒstwo energetyczne kraju. W sytuacji ewentualnego zagro enia bezpieczeƒstwa energetycznego paƒstwa, sytuacji awaryjnej w sieci gazowej lub nieprzewidzianego wzrostu zu ycia gazu ziemnego, najwa niejsza jest mo liwoêç dostarczenia w krótkim czasie odpowiedniej iloêci gazu do odbiorców. Mo emy to zrobiç w przypadku posiadania zapasów tego surowca. Dlatego zwi kszanie pojemnoêci czynnej oraz mocy odbioru i zatłaczania magazynów jest dla nas priorytetem powiedział wysokiej rangi przedstawiciel spółki Operator Systemu Magazynowania. ture Europe (GIE) zrzesza 68 firm z 25 krajów Unii, operatorów infrastruktury gazowej w Europie zajmujàcych obsługà rurociàgów przesyłowych, magazynów gazu oraz terminali LNG. W ocenach tych jest jeden warunek, e Rosja b dzie nieprzerwanie dostarczała gas przynajmniej do koƒca listopada. Zapasy te majà wystarczyç na około 45 dni. Magazyny gazu w połowie wrzeênia były wypełnione prawie w całoêci. Na poczàtku wrzeênia rosyjska agencja Itar-Tass podała, e całkowita pojemnoêç gazu w podziemnych magazynach wynosiła 71,105 mld m szeêc., czyli 88,5% pojemnoêci maksymalnej. Ukraina natomiast zgromadziła do tego czasu 15,657 mld m szeêc. Na dzieƒ 30 wrzeênia br. stan zapasu gazu nale àcego do PGNiG (obejmujàcy zapas obowiàzkowy b dàcy w gestii Ministerstwa Gospodarki) w podziemnych magazynach gazu wysokometanowego (tj. PMG Brzeênica, PMG Husów, KPMG Mogilno, PMG Strachocina, PMG Swarzów oraz PMG Wierzchowice, KPMG Kosakowo) wynosił ok. 2,7 mld m szeêc. gazu. Powy szy stan zapasów nie obejmuje wolumenu gazu ziemnego b dàcego w gestii Operatora Systemu Przesyłowego Gaz-System. Dla porównania przypomnimy, rok temu w magazynach było 2,1 mld m szeêc. gazu. Nale y nadmieniç, e szacowane roczne zu ycie gazu w Polsce wyniesie około mld m szeêc. Operator sieci gazowniczych poinformował równie, e 942 mln m szeêc. ze zgromadzonych zapasów stanowià zapasy obowiàzkowe W ciàgu ostatnich 10 lat Rosja dwukrotnie wstrzymywała dostawy gazu do Europy z powodu sporów na temat cen i warunków dostaw w umowach gazowych mi dzy Rosjà i Ukrainà. Dlatego obecnie wszystkie kraje starajà si zminimalizowaç potencjalne skutki przerw w dostawach gazu ziemnego. Operatorzy gazociàgów zrzeszeni w grupie Gas Infrastructure Europe szacujà, e kraje europejskie majà wystarczajàce zapasy gazu, by pokryç ewentualne przerwy w dostawach tego surowca z Rosji. Gas Infrastruc- 6/

15 N Tabela 2. PojemnoÊç magazynowa w poszczególnych krajach UE w 2013 roku èródło: Fot. PGNiG Kraj PojemnoÊç [mld m szeêc.] Niemcy 21,8 Włochy 16,7 Francja 12,9 Austria 7,4 W gry 6,3 Holandia 5,2 Wielka Brytania 5,0 Hiszpania 4,1 Czechy 3,6 Rumunia 3,1 Słowacja 3,0 Turcja 2,7 Łotwa 2,3 Polska 2,1 Dania 1,0 Pozostali 2,7 Tabela 3. Najwi ksze firmy w Europie pod wzgl dem pojemnoêci magazynowej w 2013 roku èródło: Nazwa PojemnoÊç [mld m szeêc.] STOGIT 17,0 Storengy 12,0 EON 9,5 Gazprom 7,5 MVM (paƒstwowa firma w gierska) 6,3 RWE 5,0 NAM 4,5 Centrica 4,0 Enagas 3,5 Romgas 3,1 TPAO 3,0 RAG 3,0 OMV 2,9 VNG 2,7 PGNiG 2,1 PojemnoÊç magazynów gazu na Êwiecie ZdolnoÊci magazynowa gazu ziemnego na Êwiecie na poczàtku 2013 roku wynosiła 377 mld m szeêc. w 688 magazynach zlokalizowanych w 48 krajach. Stany Zjednoczone dysponujà 414 zbiornikami gazu o łàcznej pojemnoêci 255 mld m szeêc., Kanada ma 59 magazynów o pojemnoêci 152 mld m szeêc. Zachodnia Europa posiada 144 instalacje o łàcznej pojemnoêci 99 mld m szeêc., a Europa Wschodnia 51 zbiorników o łàcznej pojemnoêci 115,5 mld m szeêc. W rejonie Azji i Oceanii znajduje si 18 zbiorników o łàcznej pojemnoêci 9,3 mld m szeêc., natomiast Iran i Argentyna majà tylko po jednym zbiorniku. Zdaniem ekspertów przestrzeƒ magazynowa wzro- Ênie do mld m szeêc. w 2030 roku, a nakłady inwestycyjne na rozbudow infrastruktury w tym okresie wyniosà 120 mld euro. Najwi kszy przyrost pojemnoêci gazowej o około 60% pierwotnej pojemnoêci odnotujà Azja (zwłaszcza Chiny, Iran i Indie) i kraje Bliskiego Wschodu. Na poczàtku roku na Êwiecie było realizowanych 95 projektów, które majà zwi kszyç pojemnoêç magazynowà o 68 mld m szeêc. Wi kszoêç z nich zostanie zakoƒczona najpóêniej do 2025 roku. Ponadto zi- Fot. Gaz-System w dyspozycji ministra gospodarki. W przypadku przerw w dostawach gazu z zagranicy z wszystkich magazynów gazu mo na wydobyç ok. 34,6 mln m szeêc. na dob. Najwi kszà wydajnoêç majà magazyny zlokalizowane w kawernach solnych, jak np. KPMG Mogilno, które mo e dostarczyç 20 mln m szeêc. na dob. Z magazynów zlokalizowanych w wyeksploatowanych zło ach gazu mo na wydobyç od 1 do 6 mln m szeêc. na dob. Nale y nadmieniç, e niemal e co roku przybywa w Polsce przestrzeni magazynowej i do roku 2020 ma działaç 11 magazynów gazu o łàcznej pojemnoêci 4 mld m szeêc. 14 6/2014

16

17 N Fot. Gaz-System dentyfikowano dalsze 141 projekty na ró nych etapach planowania, które zwi kszà pojemnoêç o kolejne 85 mld m szeêc. Najwi cej projektów jest realizowanych w Europie. Prawdopodobnie nowe statystyki na rok 2015 poka à znaczny przyrost inwestycji o ile dojdzie do jakichkolwiek przerw w dostawach gazu pod koniec 2014 roku. Bezpieczeƒstwo energetyczne krajów bałtyckich Wydaje si, e kraje bałtyckie Litwa, Łotwa i Estonia b dà najbardziej nara one na odwetowe sankcje gospodarcze Rosji w zakresie dostaw gazu ziemnego. Niektórzy nawet spekulujà, e rejon ten po Ukrainie stanie si kolejnym celem ataku Rosji. W zwiàzku z tym planowane sà inwestycje, które na przyszłoêç majà uniezale niç te kraje od ewentualnych kaprysów rosyjskich dostawców. Z pomocà finansowà Unii Europejskiej planuje si na poczàtek wybudowanie łàcznika gazowego pomi dzy systemem gazociàgów polskich i litewskich. Gaz System szacuje, e łàcznik miałby 543 kilometrów długoêci, z czego po stronie polskiej byłoby to około 360 km, a po stronie litewskiej ponad 170 km. Szacowany koszt wyniósłby około 600 mln euro, z czego ponad 400 mln euro pochodziłoby ze Êrodków unijnych. Ukraiƒski rynek gazu Z danych Amerykaƒskiego Departamentu Energii wynika, e ukraiƒskie zasoby gazu ziemnego wynoszà około 1,1 bln m szeêç. Choç jest to wystarczajàca iloêç, by zaspokoiç potrzeby tego kraju na kolejne 20 lat, to jednak ponad połowa gazu zu ywanego na Ukrainie jest importowana z Rosji, poniewa wydobycie krajowe nie nadà a za wzrostem zu ycia tego paliwa. Ukraiƒcy spodziewajà si, e zimà z 2014 na 2015 Rosjanie całkowicie zamknà dostawy gazu na Ukrain i znacznie ograniczà tranzyt przez ich terytorium. Zgodnie z ustaleniami Putina i Janukowycza od stycznia 2014 Ukraina płaciła za surowiec 268,5 dolara za 1000 m szeêc., a wczeêniej cena dla Ukraiƒców wynosiła 410 dolarów. Obni ka ceny nie była jednak stała, Gazprom musiał jà co kwartał potwierdzaç, jednak e w połowie czerwca wstrzymał dostawy gazu na Ukrain z powodu sporów o cen surowca oraz spłat nale no- Êci za wczeêniejsze dostawy. Wielokrotnie wczeêniej bywało, e pod byle jakim pretekstem Rosjanie zakr cali Ukraiƒcom kurki z gazem, dlatego od kilku lat starajà si zdywersyfikowaç kierunki dostaw i podłàczyç si gdzie tylko mo na. Wiosnà ubiegłego roku Ukraina rozpocz ła import gazu ziemnego z Europy Zachodniej za poêrednictwem W gier. WczeÊniej połàczono równie system ukraiƒski z gazociàgami w Polsce. Za poêrednictwem gazociàgów w Polsce i na W grzech mo na dostarczaç na Ukrain dwa razy mniej gazu ni przez Słowacj. 2 wrzeênia w miejscowoêci Velke Kapusany na Słowacji premierzy Słowacji i Ukrainy otworzyli nowe połàczenie pomi dzy systemem gazociàgów ukraiƒskich i słowackich. Za po- Êrednictwem tego połàczenia Ukraina mo e importowaç ze Słowacji 27 mln m szeêc. gazu dziennie, czyli ok. 10 mld m szeêc. rocznie. Dzi ki temu mo e ona zastàpili prawie połow zapotrzebowania kupowanego dotychczas od Gazpromu. Według nieoficjalnych informacji Ukraina płaci obecnie 360 dolarów za 1000 m szeêc. gazu importowanego przez słowackà rur, podczas gdy Gazprom za t samà iloêç surowca àdał 485 dolarów. Izrael te odczuje niedobory gazu Izrael i Turcja przymierzały si do umowy na budow podmorskiego gazociàgu, ale z uwagi na napi cia mi dzy Izraelem a Palestyƒczykami w Strefie Gazy, Turcja odmówiła podpisania umowy, tłumaczàc, e tam ginà ludzie, a za eskalacjà konfliktu stoi Izrael. Turcja była stosunkowo niedawno bliskim strategicznym sojusznikiem Izraela w regionie. Jednak wêród sunnickiej wi kszoêci w Turcji sympatie propalestyƒskie sà bardzo silne, a na szczeblu politycznym polityk Izraela wobec Palestyƒczyków ostro krytykuje obecny prezydent, a wczeêniej premier, Recep Tayyip Erdogan. Stosunki mi dzy dwoma krajami ochłodziły si znacznie po rozbiciu w 2010 roku przez izraelskich komandosów tzw. Flotylli WolnoÊci płynàcej z pomocà humanitarnà do Strefy Gazy. Zgin li wówczas obywatele tureccy. Mirosław Pisarczyk èródła: /2014

18 N W tym roku mo e potanieç gaz Wolny rynek, import z Niemiec i łagodna zima sà korzystne dla odbiorców surowca gazowego. Gaz na polskim rynku b dzie w tym roku taniał. Analitycy oczekujà spadków m.in. ze wzgl du na łagodnà zim oraz rosnàce mo liwoêci importu gazu z Niemiec, gdzie do tej pory ceny były ni sze ni w Polsce. Rynek zmienia si równie pod wpływem post pujàcej liberalizacji i rosnàcej płynnoêci na Towarowej Giełdzie Energii. Bioràc pod uwag obecnà sytuacj na rynkach zagranicznych, czynniki makroekonomiczne, wysokie stany napełnienia magazynów oraz prognozy wy szych temperatur Fot. Newseria Piotr Kasprzak Członek Zarzàdu Hermes Energy Group zimà, nale y oczekiwaç stabilnych cen na obecnym poziomie lub nawet trendu malejàcego w I, II czy III kwartale mówi Piotr Kasprzak, członek zarzàdu ds. operacyjnych Hermes Energy Group. Kasprzak podkreêla, e na prognozowany spadek cen wpływa tak e wzrost mo liwoêci importu gazu z Niemiec, dzi ki rozbudowaniu fizycznego rewersu na Gazociàgu Jamalskim. To powinno zwi kszyç bezpieczeƒstwo dostaw gazu oraz doprowadziç do wyrównania cen gazu w Polsce i Niemczech. Zach ta cenowa do importu gazu i wprowadzania go na TGE korzystnie wpływa na płynnoêç obrotu na giełdzie. Ta sytuacja ma teraz miejsce i b dzie wpływaç na krokowy wzrost płynnoêci. Po drugie, poziom obliga giełdowego do realizacji przez PGNiG wzrasta, wi c ta płynnoêç b dzie naturalnie wzrastaç podkreêla Kasprzak. W tym roku ju 55 proc. całego gazu sprzedawanego przez PGNiG musi byç wprowadzone do obrotu na TGE. Jak podkreêla Kasprzak, obligo jest obecnie realizowane. Umo liwiło to wydzielenie z PGNiG spółki PGNiG Obrót Detaliczny, która na mocy sukcesji generalnej przej ła wszystkich odbiorców indywidualnych spółki, a sama kupuje gaz na TGE od spółki matki. Obligo jest realizowane, a płynnoêç na Towarowej Giełdzie Energii wzrosła kilkunastokrotnie. To bardzo pozytywny sygnał ocenia Kasprzak. Na rosnàcym wolumenie gazu sprzedawanego na wolnym rynku skorzystajà te klienci. Dzi ki liberalizacji odbiorcy mogà zmieniaç dostawc gazu, choç, jak przypomina Kasprzak, do tej pory wi kszoêç osób traktowała takà mo liwoêç z du à ostro noêcià. W 2014 roku mieliêmy do czynienia z umo liwieniem realnej zmiany sprzedawcy paliwa gazowego. Natomiast wielu odbiorców koƒcowych, zgodnie z naszymi doêwiadczeniami, odbierało ten rok jako rok testowy. W ich odczuciu ten rynek jest młody, nie rozumiejà go, dlatego chcieliby zobaczyç, czy takie podmioty jak nasz czy inne b dà w stanie dostarczaç ten gaz i jaki wpływ b dzie miał kryzys na Ukrainie tłumaczy Kasprzak. Dodaje, e ju teraz mo na powiedzieç, e kryzys na Ukrainie i inne perturbacje nie wpłynà na bezpieczeƒstwo dostaw gazu w Polsce. Dlatego Kasprzak oczekuje, e w 2015 r. wzroênie liczba odbiorców detalicznych decydujàcych si na zmian dostawcy. Marek Figiel èródło: Agencja informacyjne Newseria. Fot. PGNiG 6/

19 N Program inwestycyjny GAZ-SYSTEM Operator Gazociàgów Przesyłowych GAZ-SYSTEM rozpoczyna realizacj gazociàgów wysokiego ciênienia o Êrednicy 700 mm i ciênieniu roboczym 8,4 MPa, o łàcznej długoêci 120 km, które b dà przebiegaç wokół aglomeracji warszawskiej. Inwestycja obejmuje: budow gazociàgu relacji Rembelszczyzna-Mory (ok. 29 km), budow gazociàgu relacji Mory-Wola Karczewska (ok. 91 km). Wykonawca projektu budowlanego i wykonawczego wraz z nadzorem autorskim inwestycji został wybrany w wyniku publicznego post powania przetargowego. Umowa w sprawie opracowania projektu koncepcyjnego, budowlanego gazociàgów podpisana została z ILF Consulting Engineers Polska Sp. z o.o. Do zadaƒ wykonawcy projektu nale y mi dzy innymi uzyskanie decyzji o uwarunkowaniach Êrodowiskowych, o lokalizacji inwestycji oraz pozwolenia na budow. Opracowanie dokumentacji projektowej zakoƒczone uzyskaniem pozwolenia na budow planowane jest w 2017 r. Celem realizacji inwestycji jest poprawa bezpieczeƒstwa dostaw gazu dla odbiorców zlokalizowanych w rejonie miasta stołecznego Warszawy i na terenie województwa mazowieckiego. W zwiàzku ze wzrostem zapotrzebowania na gaz ziemny w aglomeracji warszawskiej niezb dna jest rozbudowa systemu gazociàgów przesyłowych w tym rejonie. Realizacja tych inwestycji umo liwi jednoczeênie podłàczenie do systemu przesyłowego nowych odbiorców z sektora energetycznego oraz zabezpieczy potrzeby rozwijajàcego si rynku gazu w aglomeracji podkreêla Jakub Stypuła, Dyrektor Pionu Inwestycji GAZ-SYSTEM. Decyzjà Komisji Europejskiej z paêdziernika 2013 roku gazociàgi relacji Rembelszczyzna-Mory i Mory-Wola Karczewska otrzymały status projektów o znaczeniu wspólnotowym. Kolejny projekt inwestycyjny z zatwierdzonym dofinansowaniem unijnym Komisja Europejska potwierdziła mo liwoêç przyznania wsparcia w maksymalnej wysokoêci 172 mln złotych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Ârodowiska dla projektu Modernizacja systemu przesyłowego na Dolnym Âlàsku w celu poprawy jego funkcjonalnoêci oraz optymalnego wykorzystania połàczenia Polska-Niemcy. Jest to ju piàta decyzja Komisji Europejskiej dla przedsi wzi ç realizowanych przez GAZ-SYSTEM. 3 grudnia 2014 roku Komisja Europejska wydała decyzj o potwierdzeniu dofinansowania w maksymalnej wysokoêci 172 mln złotych dla du ego projektu Modernizacja systemu przesyłowego na Dolnym Âlàsku w celu poprawy jego funkcjonalnoêci oraz optymalnego wykorzystania połàczenia Polska-Niemcy. Decyzja ta oznacza, e projekt realizowany przez spółk GAZ- -SYSTEM S.A. spełnia szereg warunków o charakterze Êrodowiskowym, rzeczowym i finansowym oraz jest zgodny z priorytetami Programu Operacyjnego Infrastruktura i Ârodowisko (POIiÂ). Projekt Modernizacja systemu przesyłowego na Dolnym Âlàsku w celu poprawy jego funkcjonalnoêci oraz optymalnego wykorzystania połàczenia Polska- -Niemcy obejmuje budow gazociàgów wysokiego ci- Ênienia relacji Lasów-Jeleniów oraz Gałów-Kiełczów, a tak e budow tłoczni gazu Jeleniów II. Gazociàgi: Lasów-Jeleniów i Gałów-Kiełczów o łàcznej długoêci ok. 60 km oraz tłocznia Jeleniów II b dà zlokalizowane w województwie dolnoêlàskim. Realiza- Fot. GAZ-SYSTEM Fot. GAZ-SYSTEM 18 6/2014

20